In deze folder vindt u de beschrijving van een gps route door het Kootwijkerzand, een prachtig stuifzandgebied in Kootwijk. Deze route is ontwikkeld door het IVN, een vereniging die zich inzet voor natuur- en milieueducatie. Deze folder is bedoeld voor mensen die tijdens het wandelen met de gps, meer te weten willen komen over het Kootwijkerzand en haar prachtige natuur en bezienswaardigheden.
GPS Wandeling
Kootwijkerzand IVN Apeldoorn
IVN Apeldoorn
GPS Wandeling Kootwijkerzand
Welkom! Welkom op het Kootwijkerzand en bij het IVN. Dit boekje zal, naast de GPS, uw gids zijn tijdens een prachtige wandeling over het Kootwijkerzand. Dit boekje zal u helpen om tijdens het wandelen beter te kijken naar de omgeving, waardoor u bijzonder interessante dingen kunt ontdekken in de natuur. In dit boekje staan zes waypoints beschreven, die tezamen een route vormen van ca. 5 kilometer. Het begin- en eindpunt van deze route is hetzelfde. Terwijl u de route loopt, komt u langs diverse bezienswaardigheden. De route die wordt gelopen is op de GPS zichtbaar gemaakt. Op de GPS worden de coördinaten van de locatie waar men loopt weergegeven in WGS84-formaat. Er wordt een Noorderbreedte (N) en Oosterlengte (E) weergegeven. M.b.v. de breedte- en lengtegraden kan een specifieke locatie gevonden worden op ca. 5 meter nauwkeurig. De waypoints geven markante plekken aan in het gebied. Van elke waypoint staat in dit boekje een korte beschrijving met toelichting. De route van waypoint naar waypoint staat niet aangegeven, maar moet u zelf zoeken met behulp van uw GPS. De coördinaten van de waypoints staan hieronder weergegeven. U kunt deze coördinaten in uw GPS systeem zetten voor u vertrekt, of een voorgeprogrammeerde GPS gebruiken. 1. N52 11.154 E5 47.876 2.N52 11.046 E5 47.658 3.N52 10.943 E5 47.407 4.N52 10.742 E5 47.600 5. N52 10.592 E5 47.822 6. N52 10.835 E5 47.722
Het Kootwijkerzand: Europa’s grootste zandverstuiving Het Kootwijkerzand is het grootste stuifzandgebied van Europa. Het natuurreservaat is 700 hectare groot. Het Kootwijkerzand is een ‘levend’ stuifzandgebied. Dit betekent dat het zand er nog echt stuift: bij harde wind waait het losse zand op bepaalde plaatsen weg om vervolgens een stuk verderop weer neer te komen. Hierdoor veranderd het terrein steeds weer van vorm. Zandverstuivingen vormen een extreem milieu waar nauwelijks planten kunnen leven. Het zand van de bodem is er erg droog en arm aan voedingsstoffen. Bovendien kan het er ‘s zomers overdag wel 50 graden warm worden terwijl het ’s nachts juist sterk afkoelt. Toch zal een zandverstuiving, als men niets aan het beheer doet, zich langzaam maar zeker vanzelf ontwikkelen van een kale vlakte tot een bos. Dit gaat heel geleidelijk,met verschillende tussenfases. Elke tussenfase heeft zijn eigen kenmerkende plantensoorten.
2
GPS Wandeling Kootwijkerzand
Als deze planten groeien, creëren ze omstandigheden waarin andere planten ook kunnen leven en er langzaam maar zeker een nieuwe tussenfase ontstaat. Het opeenvolgen van deze fasen wordt successie genoemd. Stuivend, los zand zal als eerste bedekt worden door een dun laagje algen. Dit zorgt ervoor dat het zand iets minder stuift. Op windluwe plekken kan er buntgras en zandzegge gaan groeien. Dit zijn grassoorten die zich goed staande weten te houden in het stuivende zand. Zij zorgen ervoor dat de wind minder grip krijgt op het zand waardoor het minder gaat stuiven. Hierdoor kunnen er mossen gaan groeien zoals ruig haarmos en tankmos. Door deze mossen wordt er humus gevormd wat ervoor zorgt dat de bodem vruchtbaarder wordt. Er zullen nu ook grotere en struikachtige planten verschijnen, zoals struikheide en kleine dennetjes. Zo ontwikkelt zich een lage begroeiing die uiteindelijk zal uitgroeien tot een bos.
Tijdens deze wandeling over het Kootwijkerzand komt u verschillende tussenfasen van successie tegen. Kunt u de verschillende tussenfasen ontdekken en onderscheiden?
3
GPS Wandeling Kootwijkerzand
Bewoners van het zand: fauna Het stuifzand is ook het leefgebied van vele dieren. De meeste leven een verborgen bestaan. Ze zoeken hun voedsel ’s nachts en in de schemering of maken zich uit de voeten als er mensen aankomen. Op het zand laten ze hun sporen achter. Hieronder staan een aantal sporen die je in het zand kunt ontdekken.
Ree Wild Zwijn Edelhert
Zandhagedis
Kraai
Waypoint 1: Jeneverbes Bij dit waypoint vindt u de Jeneverbes. De jeneverbes is een beschermde boom van de Cypresfamilie. De Jeneverbes is tweehuizig, d.w.z. dat er mannelijke en vrouwelijke planten zijn. De boom bloeit in de lente. De vrouwelijke zaadschubben vormen in het eerste jaar zwartblauwe (schijn)bessen. Deze bessen werden vroeger in de jenever gebruikt om daar smaak aan te geven. De jeneverbes heeft voor haar kieming open zand nodig, als het zand echter teveel stuift kan de jeneverbes zich niet handhaven.
4
GPS Wandeling Kootwijkerzand
Op de jeneverbes komt de jeneverbeswants voor (een olijfgroene schildwants), die leeft van het sap dat zij uit de bessen zuigt. De naalden van de jeneverbes vormen het voedsel van de jeneverbesbladwesp. Deze bladwesp is een vliegend wespje van een halve centimeter lang. De larven van deze wesp vreten de naalden aan van de jeneverbes.
Jeneverbes
Jeneverbeswants
Waypoint 2: Kortsmossen Een korstmos is geen mos, maar een samenwerkingverband tussen een schimmel en een alg. Het bladgroen van de algen voedt de schimmel. De schimmel zorgt voor bescherming en stevigheid. Hierdoor zijn korstmossen goed bestand tegen droogte en grote temperatuurswisselingen. Dat komt ze aan het stuifzand goed van pas. Er zijn meer dan 700 soorten korstmossen in Nederland. Op de volgende bladzijde staan er een aantal als voorbeeld. Hoeveel verschillende kun jij op de boomstronk ontdekken? Gebruik het loepje, dat onder de oude boomstronk ligt verborgen, om naar de details te kijken.
5
GPS Wandeling Kootwijkerzand
Zoekkaart korstmossen
Gewoon schorsmos
Bruin bekermos
Rode heidelucifer
Rood bekermos
Eikemos
Kopjes bekermos
(Bronnen: www.blwg.nl, www.mikros.nl, www.waterwereld.nu)
6
GPS Wandeling Kootwijkerzand
Waypoint 3: De Dikke Bart Bij deze zandheuvel tref je een gids! Zij neemt je mee naar de geschiedenis van Dikke Bart.
Waypoint 4: Tankmos Onderweg komt u allerlei mossen tegen. Hier op deze plek ziet u grote plakkaten tankmos (grijs kronkelsteeltje). Dit mos verdringt kruidachtigen en andere mossen en wordt daarom ook wel duinpest genoemd.
Het is mogelijk om na dit waypoint af te snijden naar Waypoint 6. Dit kan nodig zijn ivm het weer of ivm de benodigde tijd. Waypoint 5: Kraaiheide Gelukkig, u heeft de heide veilig over kunnen steken en bent nu weer op een normaal pad! In de berm ziet u kraaiheide. Kraaiheide is een plant die houdt van koele, vochtige grond. Het komt veel voor in Scandinavische landen. Ons land ligt op de grens: boven de spoorlijn AmersfoortApeldoorn komt het veel voor, hier beneden deze spoorlijn zie je het bijna niet meer. Zou u vanaf het punt waar u nu staat verder in zuidelijke richting lopen, dan zult u vrijwel geen kraaiheide meer tegenkomen. Loopt u vanaf hier richting het noorden, dan kunt u steeds meer kraaiheide zien. Kraaiheide is in de zomer gemakkelijk te herkennen aan de glinsterende zwarte bessen die aan de vrouwelijke planten groeien. Er zijn ook mannelijke planten, die hebben geen bessen maar kleine rode bloempjes. De bessen zijn eetbaar maar smaken erg bitter. Wie durft mag proeven! Vogels zijn wel gek op deze bessen. Deze struik heeft zijn naam dan ook te danken aan de kraaien die op de glimmende bessen af komen. Zij eten de bessen op en poepen ergens anders de zaadjes weer uit. Zo zorgen zij onbewust voor de verspreiding van de zaden.
7
GPS Wandeling Kootwijkerzand
Wat handig is om te weten is dat kraaiheide vaak alleen op de koele, noordelijke hellingen van stuifduinen groeit. Mocht u verdwalen, dan kunt u zo het noorden bepalen. Op deze manier hebben vele boswachters de weg terug gevonden in tijden toen er nog geen GPS bestond!
Kraaiheide
Waypoint 6: Dubbele grove den De grove den is beeldbepalend voor de zandverstuiving. Bij deze dennen tref je een gids! Deze gids gaat uitleg geven over de geschiedenis en voorkomen hiervan. Dit was het laatste punt van de route. U kunt nu met behulp van de gps coördinaten weer teruglopen naar het beginpunt van de route.
Nawoord Wij hopen dat u deze wandeling met plezier heeft gelopen en onderweg veel bijzondere dingen heeft ontdekt. Dit boekje is een uitgave van het IVN, vereniging voor natuur- en milieueducatie. Het IVN is een actieve vereniging die allerlei activiteiten in de natuur organiseert. Naast deze gps- wandeling hebben zij andere routes uitgegeven en regelmatig organiseren zij excursies begeleid door natuurgiden in diverse gebieden rondom Apeldoorn. Wilt u meer weten of lid worden van deze vereniging, kijk dan op de website:
www.ivn.nl/apeldoorn
8
