Goya. Guido Augustijn, studentnummer:

Goya

Guido Augustijn, studentnummer: 235389

spaanse inquisitiev3.indd 1

10-12-13 12:11

Inhoudsopgave Inleiding

Pagina 3

Aanpak

Pagina 3

Invalshoek 1; Kunst en religie, levensbeschouwing

Pagina 4 t/m 7

Invalshoek 2; Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht

Pagina 8 t/m 13

Slot

Pagina 14

Bronvermelding

Pagina 14

Visuele bronnen, kunstwerken en kenmerken.

Pagina 15

Inleiding

Aanpak

Toen ik in maart 2011 in Madrid was besloot ik om de kunstkennis die ik op dat moment had eens te testen en toe te passen in Museao de Prado te Madrid. Toen ik na 2,5 uur, vol van alle overweldigende kunst werken, langs het schilderij “Saturnus verslindt een van zijn zonen” liep, was ik op een bepaalde manier gefascineerd. Ik heb geen idee waarom, maar zeker was dat dit schilderij het meeste indruk op mij heeft gemaakt die dag. Het was mijn eerste jaar op de kunstacademie en ik kon bij buitenkomst de conclusie trekken dat ik nog lang niet voldoende kennis had om kunstwerken te “ontleden” en onderwerpen van kunstenaren toe te lichten.

Voor dit referaat heb ik samengewerkt met Martijn en Jan-Willem. Nadat we in goed overleg hebben besloten welke aspecten van Goya’s leven er door wie behandeld ging worden hebben we ieder individueel onderzoek gedaan. De individuele verslaglegging hebben we een aantal keer met elkaar besproken om er zeker van te zijn dat we niet dezelfde onderwerpen zouden bespreken, maar elkaar juist aanvullen daar waar nodig. Ik heb de samenwerking als erg prettig ervaren en beide groepsgenoten waren zeer behulpzaam.

Toen we de opdracht uitgereikt kregen wist ik al snel dat ik voor dit referaat Goya als onderwerp ging kiezen. Niet zo zeer het werk “Saturnus verslindt een van zijn zonen”, maar wel de manier hoe zijn gedachtes om dit schilderij te maken tot stand zijn gekomen. Het grootste deel van zijn leven werkte en woonde hij in Spanje, dat gedurende heel zijn leven in de greep was van de Spaanse inquisitie. In dit referaat ga ik Goya zijn leven beschouwen vanuit de volgende 2 invalshoeken; 1. Kunst en religie, levensbeschouwing 2. Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht.

2

Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen

spaanse inquisitiev3.indd 2-3

Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014

3 10-12-13 12:11

Kunst en religie, levensbeschouwing

Afbeelding 1. Inquisitie-Tribunaal. Academia de San Fernando, Madrid. Olie op paneel, 73 x 46 cm. Goya’s sombere schilderij is een afbeelding van

Afbeelding 2. Inquisitie. Academia de San Fernando, Madrid.

Afbeelding 3. Inquisitie. Academia de San Fernando, Madrid.

een rechtszitting van de inquisitie De verdachten dragen hoge puntmutsen en gewaden, beschilderd met vlammen.

Ets van Goya die een te berechten burger weergeeft.

Ets van Goya die een veroordeelde burger weergeeft. Deze burger is op weg om terrecht te staan.

Goya was in 1763 en 1766 afgewezen op de Academie voor de Kunsten van Madrid, hier op besloot hij naar Italië te gaan. Zijn eerste succes als kunstenaar was een eervolle vermelding bij een schilderwedstrijd. Pas in 1780 kreeg hij officiële erkenning en werd verkozen tot lid van de Academie voor kunsten in Madrid. In 1789 vervulde hij zijn ambitie om hofschilder te worden. Vlak nadat Karel IV gekroond was tot koning. De Spaanse inquisitie was een instituut van de kerk onder koninklijk toezicht, dat op een gruwelijke en moordlustige wijze de ketterij bestreed. De Spaanse inquisitie werd opgericht nog voor eenwording van het land onder Ferdinand en Isabella aan het eind van de 15e eeuw. De Spaanse inquisitie is de eerste Spaans-nationale instelling. Zoals gezegd had de Spaanse inquisitie als doel het bestrijden van de ketterij. 4



Met name de joden; ze werden onderverdeeld in 2 groepen. Bekeerde joden en niet bekeerde joden. De Christenen hadden een bijnaam voor de bekeerde joden de Conversos, waar niet-bekeerde joden ze liever de Marranos noemden, de zwijnen. Toen de Christenen Spanje binnen kwamen vallen zijn veel joden –met het mes op de keel (soms letterlijk) – bekeerd tot het Christendom. Deze Conversos waren bevrijd van de beperkingen die de praktiserende joden hadden. Vaak klommen ze op tot rijke en macht volle burgers in de Spaanse maatschappij. Veel van hen bleven in het geheim het Jodendom trouw. De Spaanse inquisitie werd opgericht om hier een einde aan te maken. De ketters werden gevraagd om zich boetevaardig te melden bij de Spaanse inquisitie en hun geloofsgenoten te verraden in ruil voor een “mild” vonnis.

Vervolgens werden de verdachten opgepakt en ondervraagd. Deze ondervragingen kon jaren in beslag nemen, als deze al overleefd werd door de verdachten. Uiteindelijk werd er een vonnis uitgesproken. (afb. 1, afb.2) Heel zelden was er vrijspraak. De beschuldigde kreeg nog de kans om zich te verzoenen met de kerk, al gingen hier wel een zware straffen mee gepaard. Straffen als levenslang de gevangenis in en inbeslagname van alle bezittingen (deze bezittingen gingen vervolgens in de schatkist van de Spaanse inquisitie). Besloot de verdachte om zich niet te verzoenen met de kerk, dan volgde bijna altijd de doodstraf. In het ergste geval kreeg de verdachte “vrijgeving”. Dit betekende dat de verdachte op de brandstapel gegooid werd. (er mocht uit christelijke principes geen bloed vergoten worden). De Executies vonden plaats tijdens grote ceremonies en trokken honderdduizenden toeschouwers. De veroordeelden moesten met de grote

puntmuts op door de stad naar de arena waar ze berecht werden (afb. 3). Niet alleen mensen die werden verraden kwamen in aanmerking om ondervraagd en gemarteld te worden, ook als iemand niet geheel leefde volgende de Christelijke maatstaven was er een risico om opgepakt te worden. Zo kon je al opgepakt worden als je op zaterdag de lakens waste of geen varkensvlees at, hetgeen Joden niet doen. Er werd geen uitzondering gemaakt voor bejaarden, kinderen of zwangere vrouwen. De inquisiteurs hebben als visie -“één god, één geloof, één doopsel”- dit ging ten koste van de cultuur en kennis van de toenmalige burgers van Spanje. Er drijgt in Spanje hetzelfde gebeuren als in de tijd van Lodewijk de 14e. Door de opkomst van de intelligentsia krijgen de burgers meer kennis, dus de Inquisiteurs gaven opdracht aan cencors om alle boeken door te spitten en verdachte Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014

5 10-12-13 12:11

Afbeelding 4. De naakte Maja, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 190 x 97 cm. Een schilderij van de naakte Maja, het gerucht ging dat de hertogin van Alba hiervoor model had gestaan.

boeken te vernietigen. Veel geleerden vluchtten het land uit, naar bijvoorbeeld Frankrijk, waar de revolutie op dat moment plaats vond en kennis toegestaan was en geloof juist meer teruggedrongen werd. De vrije meningsuiting die het grootste deel van Europa al had omgevormd kreeg voor de inval van Napoleon in 1808 geen kans omdat de Inquisitie langzamerhand een absolute macht kreeg. Universiteiten kwakkelden, de literatuur verbleekt en 6



politieke opvattingen bleven op het niveau van de middeleeuwen. Het zelfde was eerder in de rest van Europa het geval voor de ratio zijn intrede deed, door de komst van de encyclopedisten, waardoor mede de Franse Revolutie is begonnen. De inquisitie rekende dan ook keihard af met de ideeën uit Frankrijk. Tijdens de bezetting door Napoleon wordt de Spaanse inquisitie afgeschaft. Maar als Spanje in 1814 bevrijd is, wordt de Inquisitie meteen weer

ingevoerd door de Katholieke Koning Ferdinand VII, die vlak voor de bezetting de troon van zijn vader Karel IV had overgenomen. Ondanks de macht die het had, realiseerde de Spaanse burgers zich dat de Inquisitie zijn tijd voorbij was. In 1826 is een plattelands onderwijzer het laatste slachtoffer dat wordt omgebracht. Hij werd beschuldigd van deïsme, dit betekent dat hij gelooft in God als de schepper van het universum, maar sinds de schepping grijpt hij niet in op de natuurwetten. Hij werd gewurgd en in een met vlammen beschilderde ton geplaatst. Goya moet zich in 1815 –een jaar na de herinvoe-

ring- verantwoorden bij de Spaanse inquisitie. In 1796 kreeg Goya een relatie met de hertogin van Alba, dit was een schandaal in Madrid. Niet alleen omdat ze 16 jaar jonger was dan Goya, maar ook omdat ze samen met haar –dat jaar gestorven- man beschermheer van Goya zijn geweest. Volgens de legende poseerde zij voor “de naakte Maja” (afb. 4) en “de geklede Maja”. (afb. 5) De kerk bestempelde ‘‘de naakte Maja” als obsceen en immoreel. Nadat hij zich heeft moeten verantwoorden, trok hij zich terug uit het openbare leven en werkte hij met name voor zichzelf. Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014

7 10-12-13 12:11

Afbeelding 5. De geklede Maja, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 190 x 95 cm. Een van de bekendste werken van Goya, het verhaal gaat dat door dit schilderij te maken de naakte versie verbloemd werd.

Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht Later kan echter met zekerheid worden beweerd dat de hertogin niet voor dit schilderij heeft geposeerd. Ook was het de bedoeling dat “de geklede Maja” “de 8



naakte Maja” iets zou verbloemen. Vandaar dat de vraag gesteld kan worden of ze wel kort achter elkaar gemaakt zijn, uit schets boeken die zijn terug gevonden kan

worden aangenomen dat beide Maja’s in de zomer van 1799 zijn gemaakt. Echter kan dit niet met zekerheid worden gezegd. Ook is het interessant om te onderzoeken wie de opdrachtgever is voor deze schilderijen. De eerste aanwijzingen die daarvoor te vinden zijn is de inventaris lijst van Godoy (minister in Spanje) waar deze schilderijen opstaan. Hier uit valt op te maken dat Godoy de opdrachtgever is voor deze twee portretten. Ook zou Goya niet hebben gedurfd deze werken buiten de machtige minister om te schilderen.

In 1916 zegt Aureliano de Beruete (directeur van Prado madrid, kunstcriticus en kunst historicus) dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat Godoy de opdrachtgever was, maar dat hij die zich voor 1803, voordat de inventarislijst werd opgemaakt waaruit bleek dat hij de eigenaar was, heeft toegeëigend. Vermoedelijk heeft hij deze verkregen via erfgenamen van de hertogin.


9 10-12-13 12:11

Afbeelding 6. De hertogin van Alba, verzameling de Alba, Madrid.

Afbeelding 7. De hertogin van Alba, verzameling de Alba, Madrid.

Olie op doek, 130 x 194 cm. Een meer formele versie van een portret van

Een veel lossere versie van de Hertogin van Alba, men vermoed dat ten

de hertogin van Alba.

tijde van dit schilderij de liefde tussen Goya en haar inmiddels veel meer opgebloeid is dan bij afb. 6 Afbeelding 8. De familie van Karel IV, Prado Museum, Madrid. Verblind door de egocentrie vonden de koning en zijn vrouw dat zij prachtig op dit schilderij stonden. De kunstkritici dachtten hier anders over.

Goya schildert de portretten van de hertogin Alba, links 1795 (afb. 6) en rechts 1797 (afb.7). Dezelfde hertogin waarvan gezegd wordt dat ze model heeft gestaan voor ‘de naakte Maja’. Waar ze er bij het eerste portret wat formeel opstaat is ze bij het tweede schilderij een stuk ‘losser’. Ze draagt 2 ringen met de inscripties Goya en Alba. Ze wijst naar de grond, wat lijkt te betekenen dat ze wijst naar de intime band die ze heeft met Goya, in het zand staat namelijk Solo Goya. Alleen Goya. De verschillen die de schilderijen hebben kunnen wijzen naar de liefde die tussen hen is opgebloeid in de 2 jaar die tussen deze portretten zaten. De hertogin was zelf de opdrachtgever voor deze schilderijen. In 1800, schilderde hij “de familie van Karel IV” (afb. 8), door dat hij hen niet fraaier op het schilderij zette 10



dan de werkelijkheid, hetgeen gebruikelijk in die tijd, merkten verschillende critici op dat ze geschilderd waren als of ze zojuist de loterij gewonnen hadden. Prins Ferdinand staat naast zijn aanstaande, maar omdat het huwelijk nog niet openbaar is gemaakt kijkt ze de andere kant op. Goya zelf staat op de achtergrond. Ondanks de kritieken die later kwamen was koningin Maria Luisa zo tevreden over hoe ze erop staat dat ze Goya een enorm bedrag aan honorariums uit liet betalen van 12000 reales. Naar alle waarschijnlijkheid waren de koning en koningin zo verblind dat het ze ontgaan is hoe ze erop staan. De koning staat er als een weke niets zeggende man op en de dominantie zelfvoldane koningin staat er dan ook met de zelfde karaktereigenschappen op als die ze heeft; alle aandacht, centraal, stralend en egocentrisch. Rechts staat prinses Maria-Louise, zichtbaar duldzaam onder het

regime van haar moeder. Het regime van Karel IV stond te boek als een zwak regime. Nadat Napoleon in 1804 keizer is geworden van Frankrijk werden Portugal en Spanje snel in de positie gemanoeuvreerd dat ze schatplichtig waren aan het veel sterkere Frankrijk. Ze betaalden maandelijks 6 miljoen franc aan Frankrijk , zodat ze niet binnen gevallen werden en maandelijks nog eens 1 miljoen franc om hun zelfstandigheid te bewaren. Dat de koning en zijn zoon niet geschikt waren om op de troon te zitten blijkt uit de manier waarop Spanje in bezit kwam van Napoleon. Eerst trek Morat (zwager van Napoleon) Spanje binnen vanuit Portugal, omdat Karel IV hier niets aan wilde doen, terwijl Godoy

wilde strijden, komt het volk in opstand en dwingt hem de troon over te geven aan zijn Zoon Ferdinand. Nadat Koning Ferdinand VII zijn Franse bondgenoten verwelkomde werd hij onmiddellijk gedwongen zijn troon af te dragen aan Napoleons broer Joseph. Toen de Brit Arthur Wellesley (hertog van Wellington) in 1814 per “toeval” de troepen van Napoleon versloeg was Spanje verlost van de Franse bezetting. Als hofschilder maakte hij dit portret van Arthur Wellesley (afb. 10). Wat Goya zijn politieke standpunten ook waren ten tijden van de bezetting door Napoleon, hij moest zijn brood verdienen. Daarom koos hij de kant van de Franse koning gedurende de bezetting. Hij was destijds al eerste schilder van de koning. Uit tactisch oogpunt zweerde hij trouw aan de Franse Koning van Spanje en accepteerde de Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014

11 10-12-13 12:11

Afbeelding 9. de 2e mei 1808, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 345 x 266 cm.

Afbeelding 11. de 3e mei 1808, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 345 x 266 cm.

Het verzet van de Spanjaarden tegen de Fransen op Puerto del Sol

De executie van de Spanjaarden door de Fransen als antwoord op de veldslag een dag eerder

Koninklijke Orde van Spanje. Goya had dus nog wel een probleem. Nadat de Fransen verdreven waren uit Spanje moest Goya zich verantwoorden voor het accepteren van de Koninklijke Orde van Spanje. Hij ontsnapte aan de straf die een aantal vrienden van hem wel kregen door te zeggen dat hij deze medaille nooit gedragen had. Daarnaast beloofde hij ook twee doeken te schilderen over de rellen die aan het begin van de bezetting in Madrid plaats hadden gevonden; de 2e mei 1808 (afb. 9) en de 3e mei 1808 (afb. 11).

uitvoeren tegen de opstandelingen. Te zien is hoe doodsbange Spanjaarden door de gezichtsloze Franse “automaten” worden geëxecuteerd.

Op deze doeken is de opstand van Madrid tegen het Franse bezettingsleger te zien. Op de 2e mei 1808 is te zien hoe de Spanjaarden zich verzetten tegen de Fransen. Op de 3e mei 1808 is te zien hoe de Fransen de represailles Afbeelding 10. De hertog van Wellington, National Gallery, London. Olie op paneel, 51 x 60 cm. Wellington bevrijdde de Spanjaarden van Napoleon’s leger. 12



Hij stopte in 1815 als hofschilder en ging voornamelijk in opdracht van zichzelf werken. In 1819 werd Goya voor de tweede keer ernstig ziek -hij is al een keer ernstig ziek geweest waardoor hij doof is geworden-. Dit keer werd hij door ingrijpen van de Eugenio Garcia Arrieta, die erg populair was in Madrid, genezen en gered. Als dank schilderde hij een zelfportret waarop hij heel ziek, in bed wordt ondersteund door dokter Arrieta. Ook hier zie je duidelijk het extreme lijden van de persoon -in dit geval Goya zelf- duidelijk terug. Afbeelding 12. Goya wordt door dokter Arrieta verzorgd, Institute of arts, Minneapolis. Voor de tweede keer werd Goya ernstig ziek. Arrieta geneest hem. Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014

13 10-12-13 12:11

Slot De inzichten die ik met dit referaat heb verkregen zijn de volgende; Ik ben nu in staat een kunstwerk te observeren en bepaalde conclusies te trekken wat betreft de inhoud van het schilderij. Niet alleen zie ik het beeld dat prachtig, intressant, lelijk of mooi geschilderd is, maar ik ben nu meer in staat het in de tijd te plaatsen.

Afbeelding 1. Inquisitie-Tribunaal. Academia de San Fernando, Madrid. Olie op paneel, 73 x 46 cm.

De invloeden van de gebeurtenissen die op dat moment afspelen zijn voor mij nu veel duidelijker. Ook is het mij opgevallen dat de tijd waarin een kunstwerk gemaakt is nog veel meer invloed heeft op het kunstwerk dan ik vooraf dacht. Iets waar je bij het bekijken van een kunstwerk meestal niet bij stil staat. Voorheen in ieder geval in mindere mate dan nu. Het is interessant om te beseffen dat de kunstenaren een ‘eigen‘ visie op bepaalde dingen hebben. Wat veel meer, dan ik me kon beseffen gevormd is door de tijd waarin men leefde.

Afbeelding 6. De hertogin van

Afbeelding 7. De hertogin van

Alba, verzameling de Alba, Ma-

Alba, verzameling de Alba, Madrid.

drid. Olie op doek, 130 x 194 cm.

olie op doek 210 x 148 cm

Nu we 200 jaar verder in de tijd zijn is het boeiend om te zien hoe wij bepaalde gebeurtenissen in het verleden kunnen analyseren en kunnen zien wat de gevolgen ervan zijn geweest. Met name de gruweldaden en oorlogen die in de jaren hebben plaats gevonden hebben gezorgd voor veranderingen op het maatschappelijk vlak, zowel op de kunst als op vele andere vlakken. Nu ik dit zelf heb mogen onderzoeken via dit referaat kan ik zeggen dat ik meer in staat ben conclusies uit kunstwerken uit een bepaalde tijd te trekken.

Bronvermeldingen Lectuur:

Afbeelding 2. Inquisitie. Academia

Afbeelding 3. Inquisitie. Academia

de San Fernando, Madrid.

de San Fernando, Madrid.

Ets

Ets

Afbeelding 8. De familie van Karel IV, Prado Museum, Madrid. Olie op doek 336 x 280 cm. Afbeelding 10. De hertog van Wel-

Chavendish, P, N, Marshall, Meesters in de schilderkunst, London, 1997 Classici dell’Arte; Goya, Paolo Lecaldano, Milaan, 1969 Honour, H. en Fleming, J., Algemene Kunstgeschiedenis, Amsterdam, 2009 Lepore, M., De groten van alle tijden, Goya, Amsterdam / Verona, 1966-1972

lington, National Gallery, London. Olie op paneel, 51 x 60 cm.

Websites:

http://nl.wikipedia.org/wiki/Spaanse_Inquisitie (Geraadpleegd op 6 november 2013) http://es.wikipedia.org/wiki/Aureliano_de_Beruete_y_Moret (Geraadpleegd op 16 november 2013)

Afbeelding 9. de 2e mei 1808, Prado Museum, Madrid. Afbeelding 4. De naakte Maja, Prado Museum, Madrid.

Olie op doek, 345 x 266 cm.

Olie op doek, 190 x 97 cm.

Afbeelding 12. Goya wordt door dokter Arrieta verzorgd, Institute of arts, Minneapolis. Afbeelding 11. de 3e mei 1808,

Olie op doek 114 x 76 cm

Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 345 x 266 cm. Afbeelding 5. De geklede Maja, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 190 x 95 cm.

14




15 10-12-13 12:11

spaanse inquisitiev3.indd 16

10-12-13 12:11

Goya. Guido Augustijn, studentnummer:

Recommend Documents