Versailles
Guido Augustijn, studentnummer: 235389
Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 1
Versailles
Dit referaat gaat over de tuinen van het kasteel van Versailles. Ik heb voor dit onderwerp gekozen omdat ik in maart met 3 klassen, VMBO klas 4 Basis en Kader, naar Parijs ga. Het schoolreisje wordt afgesloten met een bezoek aan Versailles. In dit referaat zullen de tuinen van Versailles geanalyseerd worden vanuit de 3 invalshoeken; 1.
Inleiding, kunst en religie; levens beschouwing.
2.
Kunst en Esthetica
3.
Kunstenaar en opdrachtgever, politieke en economische macht.
Nadat de verschillende kunstwerken in de tuinen van Verailles zijn besproken volgt er nog een korte samenvatting van deze 3 invalshoeken, waarbij gerefereerd wordt naar de visie van Lodewijk de 14e. Bij een aantal onderdelen zul je een QR code tegen komen. Scan deze code met je smartphone of tablet om te zien hoe de fontein eruit ziet als deze aan staat. Veel lees plezier!
2 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 3
Inhoudsopgave 6 Oorsprong
8 De Latona vijver 12 De Drakenvijver 14 De Neptunus-vijver 16 De Orangerie 17 De Enceladusvijver 18 De Wintervijver 19 De Bacchusvijver/Herfstvijver 20 De Apollovijver 21 Samenvatting invalshoeken 22 Verwijzingen
4 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 5
Oorsprong
Versailles staat bekend als het kasteel van Lodewijk de XIV. Maar hij is niet de gene die heeft besloten dat het kasteel daar komt te staan. Het Paleis heeft zijn bestaan te danken aan een generatie eerder; zijn vader Lodewijk de 13e.
Lodewijk de 13e begon in de destijds eenzame plaats een jachtpaviljoen te bouwen. Versailles. 9 Jaar later werd het jachtpaveljoen geschikt gemaakt voor bewoning. Hij bracht hier zijn tijd door ver van de politiek en liet dit aan kardinaal Richellieu over. Lodewijk de 13e stierf in 1642. 15 jaar lang bleef het kasteel onbewoond. Na deze 15 jaar bracht Lodewijk de 14e zijn maîtresse Louise de la Valliere onder. Toen Lodewijk de 14e in 1661, in dat jaar was Lodewijk de 14e begonnen met zijn autocratie, op het kasteel van Vaux-le-Vicomte van minister Foucquet was werd hij voorgesteld aan de 3 personen die het project van het kasteel van Versailles gerealiseerd hebben;
6 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
Le Faux de architect, Le Brun de deorateur en
Er werd niets aan het toeval overgelaten, overal is de
Le Nôtre de tuinarchitect. Het duudre niet lang
invloed van de mens in terug te zien. Er zal nergens
voordat ze in koninklijke dienst kwamen en aan het
wildgroei terug te vinden zijn. De grasvelden worden
project Versailles begonnen.
gemaaid totdat ze erbij liggen als biljart lakens en stuiken zijn omgetoverd in strakke geometrische
In dat jaar startte Le Nôtre aan het ontwerp en de
vormen of strakke heggen. De aquaducten die voor
aanleg van de tuin. Hij is hier lang jaar aan bezig
de water voorziening zorgen –het water is afkomstig
en de uiteindelijke tuin is tevens een blauwdruk voor
uit de Seine- komt in lineair vormgegeven quaducten
de klassieke Franse tuin.
in de vijvers waar het golfloos in ligt als een spiegel of waar het uit een van de prachtige fonteinen ophoog
De Franse tuin bestaat uit een streng axiaal ontwerp,
spuit.
dit betekend dat er een denkbeeldige midden as in de tuin is. Daarnaast wordt er alleen gebruik gemaakt
De tuin van Le Nôtre had ook een symbolische
van strenge geometrische vormen. Er is duidelijk een
betekenis: Het park ligt als het aardrijk aan de voeten
uitdrukking gegeven aan de ideen van rationaliteit en
van de heersende monarch. De fonteinen van Latona,
vorstelijk macht.
Apollo en Diana verrijzen naar de identificatie van Louis XIV met de Zonnegod. De Neptunusfontein symboliseert de macht van de vorst over de zeeën. En overal zijn de symbolische bedoelingen nadrukkelijk merkbaar: beelden stellen de jaargetijden voor of de grote rivieren van Frankrijk en de wereld, of de elementen, die door de koning bedwongen worden. (1)(2)
Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 7
De Latona vijver
Fontijn van Latona, hier is de godin Latona afgebeeld met de boze boeren die langzamerhand in kikkers veranderen. De godin Latona is een dochter van de Titanen, moeder van Apollo en Artemis en godin van het moederschap en beschermvrouw van de kinderen. Latona staat afgebeeld met haar tweeling, Apollo en Artemis.Het verhaal van de fontijn is gebaseerd op een stuk van Publius Ovidius Naso, (Sulmo, 20 maart 43 v.Chr. - Tomis, 17 na Chr.) Dichter uit het Augusteïsche tijdvak. (3)
8 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
Het verhaal achter deze beeldenreeks
De Titanische ging er naar toe en nadat zij haar knie had neergezet drukte zij de aarde om ijskoud water te scheppen om te drinken; (maar/ echter) het stelletje (stomme) boeren verbiedt het. Zo heeft de godin hen die het haar verbieden toegesproken: ‘Waarom houden jullie mij af van water? Gebruik van water is
Latona komt uitgeput en dorstig in Lycië aan Men
gemeenschappelijk; (want) de natuur heeft noch de
zegt dat de jonge moeder ook hiervandaan gevlucht
zon, noch de lucht, noch het heldere water tot privé-
is voor Iuno en dat zij in haar kleed haar kinderen,
bezit gemaakt: ik ben gekomen naar geschenken
2 goden, gedragen heeft. En reeds in het gebied van
voor algemeen gebruik, maar toch vraag ik jullie
de Chimaera voortbrengende Lycië, uitgedroogd door
smekend om deze aan mij te geven, Ik was niet van
de hitte van de zon, kreeg de godin, vermoeid door
plan hier onze lichamen te wassen en onze vermoeide
de lange inspanning steeds meer dorst omdat de
ledematen, maar om de dorst te lessen. Mijn mond
felle zon de akkers blakerde, en de kinderen hadden
mist vocht terwijl ik spreek en mijn keel staat droog en
begerig de borsten die melk gaven leeggedronken.
nauwelijks is er een weg voor mijn stem daarin.
De hybris van de Lycische boeren Toevallig zag zij
Eén slok water zal voor mij nectar zijn, ik zal bekennen
een meertje met weinig water diep in het dal: boeren
dat ik tegelijk daarmee leven gekregen heb: leven
waren daar welige wilgentakken aan het verzamelen
zullen jullie gegeven hebben in het water. Moge ook
tegelijk met biezen en ze verzamelden riet dierbaar
deze kinderen indruk op jullie maken, die hun kleine
aan moerassen.
armpjes uitstrekken vanaf mijn boezem.’ Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 9
En toevallig strekten de kinderen hun armpjes uit.
ten hemel heffend zei ze: ‘Moge jullie voor eeuwig in
– Op wie hadden de ontroerende woorden van de
die rotpoel leven!’ De wensen van de godin komen
godin geen indruk kunnen maken? – Deze echter
uit: het doet hun genoegen om onder water te zijn en
gaan door met de smekende tegen te houden, en
om nu eens hun hele ledematen onder te dompelen
bovendien voegen zij dreigementen, als zij niet ver
in het diepe moeras, om dan weer hun kopje erboven
weggaat, en scheldwoorden toe; en het is nog niet
te steken, en dan weer aan de oppervlakte van het
genoeg, zelfs het water zelf hebben ze en met hun
water te zwemmen, om vaak boven op de oever van
handen en met hun voeten troebel gemaakt en vanaf
het meertje te gaan zitten, vaak terug te springen in
de bodem van het moeras (de diepte) hebben zij
het ijskoude water; maar ook nu oefenen zij hun
de slappe blubber heen en weer bewogen door
schandelijke tongen met scheldwoorden en nadat
hun kwaadaardige gespring (sprongen).
hun schaamtegevoel verdwenen is, hoewel zij onder
Latona’s wraak
water zijn, proberen ze onder water te schelden. Hun stem is ook nog schor, opgeblazen zwelt hun nek op, en hun scheldwoorden zelf maken hun bek
Haar woede stelde haar dorst uit; want niet meer
breed zodat deze wijd wordt. De rug raakt het hoofd,
smeekt de dochter van Coeus de mensen die dat
de nek lijkt ertussen uitgenomen, de rug (-gegraat)
niet waard zijn en zij gaat niet langer door met de
is groen, de buik, het grootste deel van het lichaam,
woorden te spreken die minder zijn dan een godin
is wit, en als nieuwe kikkers springen zij in het
(minderwaardig voor een godin) en haar handpalmen
modderige water. (4)
10 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
Lokatie van de vijver
De Vijver van Latona is aan de westkant van het paleis te vinden, wanneer je de Koninklijke laan en het groene tapijt overloopt kom je aan bij de Apollo vijver, de vijver vernoemd naar haar zoon. Vroeger keek het beeld van Latona richting het paleis, nu richting het westen naar de Apollo vijver.
De kunstenaar
Het beeld is gemaakt door Balthazar Marsy in 1689 in opdracht van Lodewijk de 14e, Jules HarsouinMansart heeft het beeld geplaatst. Goden en Nimfen zijn verheven van kritiek en boeren en kikkers stonden volgens Lodewijk de 14e dicht bij elkaar in de maatschappelijke pikorde.
Bekijk de fontein
Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 11
De Drakenvijver
en zang. Maar Apollo was bedroefd! Om zijn vader Zeus te gehoorzamen moest hij een orakel oprichten.
De drakenvijver is een van de vijvers met beelden van
Daarnaast had hij zich voorgenomen, het gruwelijke
mythologische figuren. De naam is komt van het
noodlot van zijn moeder af te wenden. Voordat Leto op
zeemonster, dat door de pijlen van op zwanen zit-
het eiland Delos aan Apollo het leven schonk dwaalde
tende kinderfiguren doorboord wordt. De fontein is
ze door de wereld, achtervolgd door de verschrikkelijke
gemaakt in opdracht van lodewijk de 14e in 1668.
reuzenslang Python, die haar met de dood bedreigde.
Wat zien we?
Apollo zocht de reuzenslang, maar hij zocht lange tijd tevergeefs. Waarheen hij ook ging, overal heerste rust en vrede, en nergens had de draak ook maar het
In de drakenvijver is de draak Python te zien, met
geringste spoor van verwoesting achtergelaten.
daarom heen jonge Apollo’s op zwanen. De jonge
Op zekere dag bereikte Apollo een diepe bergkloof,
Apollo’s houden een pijl en boog vast.
waarin geen enkel lichtstraaltje kon doordringen. Op de
Het verhaal achter deze beeldenreeks
bodem van dit ravijn ruiste een bergbeek, waaruit giftige, groene dampen omhoog stegen. Toen wist de jonge god, dat Python hier in het verborgene op de loer lag. En daar sloeg de draak met zijn schubbenpantser de rotsen al in tweeën en dook uit de diepte omhoog, zijn dood- en verderf brengende muil wijd geopend. Apollo aarzelde geen moment. Als vurige vonken suisden zijn
Bijna elke luisterrijke stad in het oude Griekenland had
pijlen naar het doel, wat ze niet konden missen. Python
zijn beroemdheid te danken aan iets, wat niet alleen de
kronkelde zich in zijn doodsstrijd en rukte met zijn staart
stad, maar ook de mensen ten goede kwam. Zo bezat
de omliggende rotsen uit de grond, die zich op hem
Athene een grote verzameling waardevolle kunstschatten
stortten en het monsterlijke lichaam onder zich begroe-
en het was de woonplaats van vele beroemde geleerden
ven. Nu greep de jonge god zijn prachtige lier en begon
en wijsgeren. Olympia was een begrip voor de sportbe-
de sterren van de hemel te zingen. En kijk, zonnestralen
oefenaars en Corinthe was bij de schippers zeer geliefd.
drongen het ravijn binnen en op de steile en kale rotsen
Grote beroemdheid kreeg Delphi als de legendarische
verschenen de eerste tere, groene grassprietjes, vogels
plaats, waar de goden, vanuit het orakel, hun wil aan de
kwinkeleerden, het wild kwam naderbij en overal dansten
mensen meedeelden. Hoe dat zo is gekomen?
nimfen. Nu wist Apollo, waar hij het orakel zou oprichten:
De oprichting van het orakel is nauw verbonden met
In deze bergkloof, die op een grootse tempel leek en
de naam van de eeuwig jonge en mooie god Apollo,
waarvan de wanden zich majestueus naar de hemel
zoon van de almachtige Zeus en Leto.Toen de goud-
verhieven, zouden de heersers van de oude wereld de
harige Apollo werd geboren, zweefde hij omhoog naar
beslissing van de goden komen afsmeken. En het
de blauwe hemel. In zijn hand hield hij een lier, over zijn
gebeurde, zoals de jonge god zich had voorgenomen.
schouder hing een zilveren boog en in zijn koker gouden
De woorden, die de priesteres Pythia door de nevel-
pijlen.Hij wist dat het zijn taak was de mensen het goede
wolken sprak, waren bestemd voor koningen, maar
te brengen en hun geduld te leren. En zoals hij het licht
ook voor eenvoudige mensen, hoewel zij de betekenis
en de zon liefhad, welks warme stralen hij overvloedig
van de voorspellingen niet altijd konden doorgronden.
naar de aarde zond, zo haatte hij de boosheid, de
En zonder raadpleging van het orakel van Delphi kon
hoogmoed en de duisternis. Daarom was hij de
men nauwelijks een nederzetting bouwen, een veldtocht
beschermer van al het schone in de natuur, in muziek
voeren, ja, zelfs geen huwelijk sluiten. (5)
12 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
Wat bedoelde Lodewijk XIV met deze beelden
De fontein beeldt een moment uit de jeugd van Apollo uit, waarop hij laat zien hoe machtig hij als jongeling was. Lodewijk de 14e heeft dit moment gekozen als verwijzing naar zich zelf. Hij was zelf nog erg jong toen hij aan de macht kwam. Achter de drakenvijver verheft zich het nog grotere halfcircel vormige Neptunusbassin met Beelden van adem, Lemoyeme en Bouchardon, waaruit 99 waterstralen tevoorschijn komen.
Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 13
De Neptunusvijver
Oceanus is de god van de zee, maar hij behoort tot de titanen, de andere god van de zee Neptunus hoort tot de goden van de Olympus/Pantheon. Proteus is, zeegod uit de Griekse mythologie, is de herder van
Bij de Neptunusvijver zijn vier zeegoden afgebeeld,
de zeehonden van Neptunus. Hij bezat de gave om
namelijk Neptunus en Amphitrite, Proteus en Oceanus.
toekomst te voorspellen. Hij deed dit niet graag en
Het verhaal achter deze beeldenreeks
Neptunus was de god van de zee, Amphirite was zijn vrouw. Zij wilden niet met Neptunus trouwen. Neptunus stuurde een dolfijn op haar af en deze nam haar mee. Hij heeft ervoor gezorgd dat de dolfijn een sterrenbeeld kreeg. Amphirite is nu de godin van de zee.
veranderde vaak van gedaante om dit te voorkomen.
Wat zien we?
De Neptunusvijver is afgebeeld in de tuinen van Versailles. Bij de meeste fonteinen staan de beelden centraal, omringd door water. Bij de Neptunusvijver is dit anders, de zeegoden staan afgebeeld aan de kant, ze overkijken het water.
De Kunstenaar
De Beelden zijn gemaakt door Edmé Bouchardon in opdracht van Lodewijk de 14e in 1741. Op 14 augustus van dat jaar wordt de vijver geopend. (6)
14 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 15
De Orangerie
De orangerie bestaat uit 3 lange gangen. De facade is geaccentueerd door boogvensters. Dit heeft Lodewijk de 14e op het hoogst gelegen deel laten bouwen om in de winter de geurende plantensoorten (sinaasappel-, citroen-, en granaatappelbomen) te beschermen. (7)
16 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
De Enceladusvijver
De rotsen die opsteken uit de Enceladusvijver stellen de bergen voor waaronder Titan door Zeus is begraven. Zijn handen en hoofd steken er nog boven uit. Uit de mond die wijd open staat spuit een waterstraal en ook om hem heen borrelen andere waterstralen op. Ook al was er veel water in Versailles, er waren zoveel bassins, fonteinen en watervallen dat men uit nabij gelegen vijvers en zelfs uit de Seine water moest aanvoeren via een net van kanalen om de reservoirs te vullen. Gaspard Marsy heeft de beelden gemaakt tussen 1675 en 1676. In opdracht van Lodewijk de 14e. (8)
Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014
-
17
De Wintervijver
Het beeld van Saturnus dat oprijst vanuit het winterbassin is van Girardon, een van de beste vertegenwoordigers van het door Le Brun geëiste classicisme in de beelden in en rond Versailles. Toch is, zoals in andere beroemde beeldengroepen die hij voor de tuinen van Versailles uitvoerde, de invloed van de Griekse beeldhouwkunst, die zich uit in een heldere vormgeving, in de gevoelige behandeling van het materiaal en uit de kronkelende lijnen, niet al te sterk door de sensibiliteit en fijnheid van de uitvoering. François Girardon heeft de beelden gemaakt tussen 1672 en 1677. In opdracht van Lodewijk de 14e. (9)
18 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
De Bacchusvijver/ Herfstvijver
Voor de beelden van de tuinen van Versailles lieten Le Brun en zijn medewerkers zich inspireren door Cesar Ripa’s ‘iconologia’, Aan de hand van zijn werk ontwikkelden zij een beeldenreeks die het begrip verheelijking verbeeld. Een groot aantal nimfen, helden en allegorische figuren vrolijken het park op met hun verschijning. Balthazar Marsy en Gaspard Marsy hebben de beelden gemaakt tussen 1672 en 1675. In opdracht van Lodewijk de 14e (10)
Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 19
De Apollovijver
Op de hoofdas van de tuinen, achter het ‘groene tapijt’ dat zich vanaf het Latona basin uitstrekt, verheft zich het Apollobassin. Een grote achthoekige watervlakte. In het midden staat de prachtige beelden groep van Tuby, die de zonnegod voorstel wanneer hij op zijn wagen opduikt om zijn tocht langs het firmament te beginnen. De tritons (zeegoden) en dolfijnen die hem omgeven, kondigen het begin van de dag aan. Acher het Apollobassin strekt zich het ‘Grand Canal‘ uit, waarop tijdens feesten aan het hof gondels voeren. Jean Bapiste Tuby en Charles le Brun hebben de beelden gemaakt tussen 1668 en 1670. In opdracht van Lodewijk de 14e. De vijver is eerder aangelegd in opdracht van Lodewijk de 13e. (11)
20 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
Samenvatting invalshoeken
Hij willde hiermee bereiken dat de Franse Katholieke kerk onafhankelijk werd van de Paus. Hoewel deze werden verworpen door Paus Alexander VIII, en later werd ingetrokken door Lodewijk de 14e omdat hij de
Omdat er bij het bespreken van de kunstwerken bij
steun van de kerk dreigde te verliezen, gaf dit wel aan
het Kasteel van Versailles verschillende invalshoeken
dat Lodewijk de 14e liever niet had dat de kerk
door elkaar lopen is het duidelijker om dit in een
invloed had op zijn heerschappij. Hieruit blijkt dat
samenvatting nog een keer uit te leggen.
Lodewijk de 14e niet veel op had met de kerk, maar dat hij ook niet zonder ze kan, omdat ze te veel macht
Nu dat we weten wat het verhaal en de geschiedenis
hebben. De enige vorm van religie die terug te vinden
achter het paleis en de tuinen van Versailles is, kun-
is in de kunstwerken in de tuinen van Versailles is de
nen de verschillende invalshoeken besproken worden;
vergelijking die Lodewijk de 14e maakt met de Griekse en Romeinse goden en zich zelf. De fonteinen van
Inleiding, kunst en religie;
Latona, Apollo en Diana staan voor vergelijking van
levensbeschouwing.
Louis XIV met de Zonnegod. De Neptunusfontein
2.
Kunst en Esthetica
staat voor de macht van Lodewijk de 14e over de
3.
Kunstenaar en opdrachtgever, politieke
zeeën. En overal zijn de symbolische bedoelingen
en economische macht.
terug te vinden: beelden stellen de jaargetijden voor
1.
of de grote rivieren van Frankrijk en de wereld, of de Lodewijk de 14e, die toch voor het grootste deel
elementen, die door de koning bedwongen worden.
verantwoordelijk is voor het laten realiseren van het kasteel van Versaille, probeerde de kerk in zijn macht
In de tijd dat Lodewijk de 14e Le faux, Le Brun en Le
te krijgen, daarom kreeg het Gallicanisme onder
Notre in dienst nam en Versailles liet ontwerpen door
Lodewijk de 14e weer veel meer invoeld dan onder
hen, moest alles dat ontworpen werd een verwijzing
eerdere Franse koningen. In 1682 liet Lodewijk de
zijn naar de Koning. Dit werd gedaan in verschillende
14e de Gallicaanse Artikelen opstellen;
stijlen; De barok, rococo en de classicistische bouwstijl.
1.
Aan de Pausen is alleen volmacht gegeven
Lodewijk de 14e meende dat hij zich ook met kunst
over geestelijke zaken.
en cultuur moest bemoeien. Zo richtte hij L’Académie
In de uitoefening van de volheid van de gees
Royale de Peinture et de Sculpture op. En was hijzelf
telijke macht zijn de Pausen onderworpen aan
ook actief als ballet danser, en trad op als Helios,
het gezag van een algemeen concilie.
wat verwijst zijn status als zonnekoning. Helios is de
Bij de uitoefening van zijn macht moet de
zonnegod uit de Griekse mythologie.
2.
3.
Paus de instellingen, regels en gebruiken van
4.
de Franse Kerk en het Franse rijk onverkort
De fundamenten, zoals het kasteel en de tuinen
handhaven.
zijn duidelijk in een strenge classicistische bouwstijl
In zaken van geloof heeft de Paus een
gemaakt. De verschillende beelden die in de tuinen
hoofd aandeel en zijn decreten gelden voor
worden weergeven, evenals de beelden, decoraties
de gehele Kerk, maar ze zijn niet onherroepe
en schilderijen in de verschillende kasteelzalen hebben
lijk, tenzij de instemming van de gehele
veelal een Barokke of Rococo stijl. De stijlen die in de
Kerk gegeven is.
mode waren in de tijd dat Lodewijk de 14e leefde. Opmerkelijk is dat Lodewijk de 14e veel moeite heeft Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 21
gedaan om de gevels die zijn vader had laten bouwen te bewaren, dat deze niet meer in de mode waren deed hem er niet toe.
Verwijzingen 1. Honour, H. en Fleming, J., Algemene Kunst-
De latere bewoners deden ondanks veranderingen
geschiedenis, P.604
van stromingen nauwelijks grondige verbouwingen, maar met name toevoegingen aan het kasteel.
2.
Tussen 1830 en 1848 zijn er nog zalen en galerijen
Cangioli, P. Versailles, p. 56
in de stijl van de vroege 19e eeuw toegevoegd; neogotisch en romantisch.
3.
Versailles was niet alleen een verblijf voor Lodewijk
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ovidius
de 14e, maar diende ook als pronkstuk voor de koning, nergens in europa was een kasteel dat zo
4.
overweldigend, groot en imposant was.
http://www.klassiekevertalingen.nl/auteurs/ovidius6.
Bronvermeldingen
htm - Lycische boeren (Gekopiëerde tekst)
Lectuur
5.
Cangioli, P. Versailles,
(Gekopiëerde tekst)
1989, Novara
6.
http://www.beleven.org/verhaal/apollo_en_delphi
nl.wikipedia.org/wiki/Vijvers_in_de_tuin_van_VersailHonour, H. en Fleming, J., Algemene Kunst-
les
geschiedenis, Amsterdam, 2009 7. Rooms, E. Lodewijk XIV en de Lage Landen,
Cangioli, P. Versailles, p.59
Leuven 2007 8. Soisson, J.Kastelen en Paleizen van Parijs en
Cangioli, P. Versailles, p.64
omgeving, Geneve 1983 9. Internet
Cangioli, P. Versailles, p.64
Versailles
10.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Vijvers_in_de_tuin_van_ Cangioli, P. Versailles, p.64 http://nl.wikipedia.org/wiki/Franse_tuin_(kasteel_ van_Versailles)
11. Cangioli, P. Versailles, p.67
http://nl.wikipedia.org/wiki/Lodewijk_XIV_van_Frankrijk
22 - Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen
Guido Augustijn, Jaar 3, Semester 5, 2013-2014 - 23
