Gouden driehoek. moet waterkennis vermarkten

8ste jaargang / nummer 2 / juni 2012

Magazine Online Live

Gouden driehoek

moet waterkennis vermarkten

Nederlandse kennis als exportprodukt Veel belangstelling voor Building with Nature Kleine bedrijven veroveren wereldwatermarkt Keramische membramen bij drinkwaterbereiding Interviews: Dale Morris, Ingwer de Boer, Mark van Loosdrecht, Willem Mak

In de traditie van onze baanbrekende innovaties lanceren wij nu…

Flygt Experior

™

Welkom in een nieuw tijdperk voor afvalwaterpompen. Een tijdperk waarin uitmuntende techniek en pioniersgeest worden gecombineerd met een ongeëvenaard inzicht in uw behoeften. Het resultaat is Flygt Experior, een unieke productlijn die state-of-the-art hydrauliek, motoren en aandrijftechniek combineert tot een uniek concept. Flygt Experior combineert onze unieke N-technologie, premium efficiency motoren en SmartRun - dé nieuwe intelligente pompbesturing. Flygt Experior is ontwikkeld omdat wij jarenlang naar U hebben geluisterd. Wij hebben onze kennis en expertise in het ontwerpen van de meest betrouwbare en energie-efficiënte afvalwaterpompen toegepast om aan te sluiten bij uw behoeften van eenvoud en betrouwbaarheid in combinatie met minimaal engergieverbruik. Flygt Experior™. Inspired by you. Engineered by us.

flygt.com/FlygtExperior Flygt is een merk van Xylem, Xylem’s 12,000 medewerkers pakken met enthousiasme de meest complexe uitdagingen aan in de wereldwijde watermarkt. Let’s solve water.

Inhoud

Pagina Actueel 4 Nieuws 6 Mens in Beeld: Mark van Loosdrecht ontvangt de Lee Kuan Yew Water Prize 2012 8 Bezuinigingen en klimaatveranderingen dwingen tot heroveroverweging van waterbeleid in de stad Mark van Loosdrecht



Interview

12 Geografisch nadeel bezorgt Nederland internationaal voordeel in watermanagement. Dale Morris: “Nederlanders kunnen niet alleen helpen, maar ook leren”

Over de Nederlandse manier van denken als exportproduct is Morris, senior econoom bij de Nederlandse ambassade in Washington D.C. positief. Voor het concept van ‘Building with Nature’ ziet hij duidelijk toepassingsmogelijkheden in andere landen. Maar hij noemt ook een aantal kritische punten rond de Nederlandse manier van denken en werken.



Programma directeur Ingwer de Boer over ‘Ruimte voor de Rivier’ als export product “Het onderscheidende van Ruimte voor de Rivier zit meer in de aanpak dan in de techniek”, stelt De Boer. Daarbij benadrukt hij in zijn betoog over hoe Nederland zijn kennis kan vermarkten dat vooral de integrale aanpak buitenlanders erg aanspreekt.



Willem Mak over de samenwerking binnen de ‘Gouden driehoek’ (Overheid, bedrijven en kenniscentra). Willem Mak vindt kennisuitwisseling en hergebruik van kennis een belangrijk item in de watersector. Maar Mak, plaatsvervangend programmadirecteur Top Sector Water en Water Internationaal bij het ministerie van infrastructuur en Milieu, vindt dat de mensen nog te veel vanuit hun eigen situatie denken. “Verkwisting van kennis“, zo stelt Mak in zijn pleidooi voor een betere samenwerking tussen kenniscentra, bedrijven en overheid.

30 36 Ingwer de Boer





‘Buitenlandse delegaties lopen hier de deur plat’

Overheid en kenniscentra moeten meer over de eigen grenzen kijken

KENNIS VERMARKTEN

16

Wereldwijde roem trekt veel belangstelling

20 22 26 28

Markt bepaalt projecten voor Water Clean Tech Delta Kleine bedrijfjes veroveren de wereld De IJkdijk test nieuwe monitoring- en inspectietechnieken De zandmotor loopt!



Geld verdienen aan de unieke Nederlandse waterkennis is geen vanzelfsprekendheid. De dominante aanwezigheid van de overheid maakt de markt moeilijk te doorgronden. Een rondgang langs enkele bedrijven die waterkennis internationaal vermarkten, leert dat ieder daar op zijn eigen manier mee bezig is.



Opinie en expertise

5 Redactioneel 32 Expertise: Weg vrij voor keramische membranen bij drinkwaterbereiding 39 Sociale media 40 Over de vloer: Drinkwater als voedingwater voor een stoomketel 42 Column Jack van Tuijn: De verleerde kunst van het normeren.

3

ACTUEEL

Samenwerking Colombiaanse en Nederlandse bedrijven Een speciale watermissie bezocht in april Colombia in het kader van het Colombian Netherlands Water Partnership (CNWP). In de tot nu toe gevoerde gesprekken is door de Colombiaanse partijen aangegeven dat er concrete vraag is naar gerichte expertise vanuit de Nederlandse watersector en er is concreet gevraagd om de hulp van expert panels bij de ontwikkeling en aanleg van waterzuiveringsinstallaties in Bogota en Cali. Bekeken wordt of een leerstoel water governance kan worden opgezet bij de Universidad de Valle. De President van Colombia, Santos, heeft aangedrongen op een nauwe samenwerking met Nederland. De missie heeft aangegeven gericht te zullen werken vanuit de driehoek’: overheid, kennisinstellingen en private sector. Op 18 en 19 juni a.s. brengen Ben Knapen (Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken) en Simon Smits (Directeur-Generaal Internationale Betrekkingen van het Ministerie van EL&I) een officieel bezoek aan Colombia . In het kielzog van dit bezoek zal een parallelle bedrijfslevenmissie worden georganiseerd. Het voorlopige programma richt zich op: • Watermanagement (gericht op flooding) • Maritiem & havenontwikkeling (infrastructuur) • Biomassa en waste management • Ketenverduurzaming (in de agrarische sector, met mogelijkheden voor agro-technologie). Contactpersoon NCH: Roxana de Raad, [email protected], tel: 070-3441551

Esther van Baaren neemt de prijs in ontvangst, links deltacommissaris en juryvoorzitter Wim Kuijken (foto Marijana Pajovic).

Delta Water Award

4

Deltares heeft vele manieren om haar kennis in de markt te zetten. Recent heeft ze laten zien dat ook een prijsvraag een goede methode is om bij belangstellenden op het netvlies te komen. Met het project ‘de KREEK teRUG’ behaalde het team Deltares/Imares bij de uitreiking van de Delta Water Award 2012 afgelopen april weliswaar niet de eerste plaats, maar wist wel de belangstelling te wekken bij een aantal bestuurders van waterschap, provincie en gemeenten. De Delta Water Award is een wedstrijd die uitgeschreven wordt door partijen die werkzaam zijn in de watersector in de Zuidwestelijke Delta. Met de prijsvraag willen zij jonge watertalenten stimuleren innovatieve ideeën te ontwikkelen ten behoeve van de Delta. De opdracht deze keer was ‘ontwikkel een innovatief en duurzaam

project dat de economische kracht van de Zuidwestelijke Delta versterkt’ .Drie jonge onderzoekers van Deltares vormden samen met drie onderzoekers van Imares, het onderzoeksinstituut voor strategisch en toegepast marien ecologisch onderzoek, voor deze gelegenheid een team. Ze ontwikkelden het project ‘de KREEK teRUG’. Teamcaptain Esther van Baaren, onderzoeker bij Deltares, licht het idee toe: ‘Het is een concept waarbij op slimme manier het schaarse zoet water dat op de Zeeuwse eilanden valt kan worden vastgehouden in kreekruggen ten behoeve van de landbouw. Tegelijkertijd maakt het de regio klimaatrobuust en weerbaar tegen droogte en zoutindringing en biedt het nieuwe kansen voor aquacultuur en natuur.’

Samenwerking flood management Tijdens de Ozwater exhibition & conference in Sydney, 8-10 mei, zijn de Nederlanders gevraagd om concrete voorstellen te doen voor samenwerkingsprojecten op het gebied van flood management. De thema's voor samenwerking zijn geselecteerd uit de aanbevelingen van het rapport van Queensland Flood Commission of Inquiry. Op de conferentie is ook de Australian Netherlands Water Challenge gelanceerd . Informatie over de competitie voor Australische studenten en young professionals : Annemarie Kruijt, [email protected]

c o mme n taar

Dagelijks nieuws online

Op de website van WaterForum Online vindt u dagelijks nieuws uit de watersector. U kunt u ook aanmelden voor de gratis nieuwsbrief WaterForum Weeknieuws.

Kennis vermarkten?

www.waterforum.net

Kent u onze held nog? De zoon van de sluiswachter uit Spaarndam? Natuurlijk, Hans Brinker. De acht jarige jongen die, op pad om pannenkoeken naar een oude buurman te brengen, een gat in de dijk zag. Hij stopt zijn vinger in de dijk en het gat is gedicht. Zijn Gouden drieh roep om hulp wordt pas de volgende ochtend door moet water oek kennis verm arkten de pastoor gehoord en die begrijpt al snel dat Hans de stad voor een groot onheil heeft behoed. Mary Mapes Dodge, de schrijfster van het verhaal, zorgde ervoor dat Hans Brinker wereldwijd bekend werd om zijn inventiviteit en doorzettingsvermogen. Het imago van Nederland als bedenker van oplossingen tegen het water Nederlandse kennis als exp ortprodukt Veel belangste was een feit. Met zo’n imago moet het voor Nederland lling voor Bui lding with Nat Kleine bedrijv ure en veroveren wereldwater Keramische me markt toch niet moeilijk zijn om met nieuwe ideeën de wereld mbramen bij drinkwaterbe reiding verder te overtuigen van onze kennis en mogelijkheden. Toch worstelen veel bedrijven en kenniscentra met het exporteren van hun projecten en de daaraan gekoppelde kennis. In dit nummer van WaterForum een zoektocht naar de problemen, de mogelijkheden, de werkwijze en de houding van de betrokkenen. We interviewden niet alleen Nederlandse deskundigen maar vroegen bijvoorbeeld ook aan de Amerikaan Dale Morris, directeur van het Nederlandse Watermanagement netwerk in de VS, hoe het buitenland naar Nederland kijkt. Morris is bijzonder enthousiast over de Nederlandse wijze van watermanagement en ziet veel exportmogelijkheden. Hij wijst er echter wel op dat de uitgekiende Nederlandse overheidsorganisatie waarbinnen ons watermanagement gestalte krijgt, een belangrijke succesfactor is. Onze waterschappen met hun 800 jaar ervaring zijn wat dat betreft uniek. In de reportages gaan we ook op zoek naar de rol van de Grensoverschrijdende verschillende Nederlandse spelers in de watermarkt. Zijn het alleen waterbeheer de grote ingenieursbureaus die interessante projecten voor de export ‘Crossing Borders. Creating and Managing Cross-border Regional Alliances’ maken of is er ook een rol voor het MKB? Daarnaast geven onder is een online publicatie waarin Jan van der Molen en Hannah Ietswaart meer Frank van Heemskerk, Harry Baayen, Anneke Hibma, Ingwer manieren beschrijven waarop organisaties op het gebied van waterbeheer de Boer en Willem Mak antwoord op de vraag welke projecten zich grensoverschrijdende samenwerking op regionaal niveau op gang kunnen lenen voor het vermarkten en hoe die succesvol zijn te maken. Eén brengen en uitwerken. Auteurs zijn beiden werkzaam bij het waterschap van de belangrijkste conclusies is dat het vermarkten alleen goed kan Velt en Vecht in Coevorden en beleidsmatig betrokken bij diverse grensgaan als de drie partijen, overheid, kenniscentra en bedrijven goed saoverschrijdende samenwerkingsprocessen, zoals de Nederlands-Duitse toemenwerken. Door de samenwerking binnen deze ‘gouden driehoek’ komstvisie op de rivier de Vecht. Het boek geeft inzicht in de theoretische moet het mogelijk zijn om niet alleen goede ideeën met creativiteit achtergronden van het onderwerp, maar belicht ook de concrete uitwerking en doorzettingsvermogen uit te voeren maar deze ook, zonder de in de praktijk. De gratis publicatie is aangevuld met voorbeelden uit de hulp van mevrouw Dodge, zelf te vermarkten. Magazine Online Live

Interviews: Dale Morris, Ingwer de Boer, Mar

8ste jaargang / nummer 2 / juni 2012

k van Loosdre

cht, Willem Mak

praktijkervaring van de auteurs. Het boek kan worden gedownload via www.crossingbordersacademy.org

Jaap Groot Hoofdredacteur WaterForum Magazine

5

A ct u eel

Prof.dr. dr.h.c.(ETH) ir. Mark van Loosdrecht 1959 1988 – 1997 1997 – 1999 1999 – 2002 2003 – now 2008 – now since 2004 since 2007 since 2010 2010 – now

6

Geboren in Loon op Zand Assistant Professor in the section of Prof.dr.ir. J.J. Heijnen, department of Biochemical Engineering, Delft University of Technology Associate Professor at the same department. Anthonie van Leeuwenhoek Professor at TU-Delft Full Professor at the same department, head of the section Environmental Biotechnology Scientific Advisor Water Cycle Research at KWR Water Cycle Research; Fellow of the Royal Dutch Academy of Sciences (KNAW) Fellow of the Dutch Academy for Technology and Innovation (AcTI) Fellow of the International Water Association (IWA) Honorary professor Queensland Unviersity (Advanced Water Management Centre) Knight in the order of the Dutch Lion Fellow of the Royal Dutch Academy of Arts and Sciences (KNAW) Fellow of the Dutch Academy of Engineering (AcTI) Fellow of the International Water Association Honorary professor at University of Queensland, Australia.

Mens in Beeld

“Ik ben niet ongelukkig met het toeval”

A ct u eel

Door zijn studenten vooral geroemd als ‘motivating teacher’, ontving een reeks aan toonaangevende prijzen voor zijn uitzonderlijke wetenschappelijke prestaties, reist in juli af naar Singapore om tijdens de International Water Week de prestigieuze Lee Kuan Yew Water Prize 2012 in ontvangst te nemen voor zijn bijdragen aan de verduurzaming van afvalwaterzuiveringstechnologie. In mei opent de Prins van Oranje ‘zijn’ eerste innovatieve communale Nereda installatie in Epe: Mark van Loosdrecht, hoogleraar Milieubiotechnologie aan de TU Delft

Mark van Loosdrecht ontvangt prestigieuze Lee Kuan Yew Water Prize 2012

Afvalwater zuiveren kan gewoon beter, goedkoper, compacter en slimmer Door Olav Lammers

Wat heeft u toch met afvalwater? Ha, op zich niet zoveel, maar als onderzoeker is actief slib of een afvalwaterzuivering een heel mooi microbiologisch ecosysteem waarmee je ook nog eens een heleboel processen kunt ontwerpen. In industriële biotechnologie zijn alle reactoren min of meer dezelfde en daar hoeft het microorganisme alleen maar te groeien. In de afvalwaterzuivering ligt dat complexer en moet je de reactor zo ontwerpen dat de micro-organismen die je wilt hebben zich daarin ook kunnen handhaven. Een wat grotere speeltuin dus om in te werken Altijd al uw grote wens geweest? Biologie vond ik altijd een leuk vakgebied, maar niet zoals het normaal gesproken onderwezen wordt. Dus ik koos voor Milieuhygiene in Wageningen en deed de meer wetenschappelijke kant: microbiologie en colloidchemie. Na mijn promotieonderzoek, die niets met afvalwaterzuivering te maken had, kwam er toevallig een plek vrij aan de TU als universitair docent op het gebied van waterzuivering. Ik had net zo goed bij DSM of Unilever terecht

kunnen komen. Maar ik ben beslist niet ongelukkig met het toeval. Een technicus of meer een wereldverbeteraar? Niet een wereldverbeteraar in de zin dat ik iedereen van schoon water kan voorzien; dat gaat een gemiddelde ingenieur niet oplossen. Misschien wel in de zin dat afvalwater zuiveren gewoon beter kan, goedkoper, compacter en slimmer met gebruik van microbiologie. Oplossingen vinden zoals met het Anammox procedé, ineens bacteriën vinden die iets moois kunnen, aeroob korrelslib vormen en aanmerkelijk goedkoper zijn en veel minder energie nodig hebben dan membraanbioreactoren. Echt iets voor de ‘conservatieve’ waterschappen… Zogenaamd conservatief! Terwijl Waterschap Veluwe momenteel in Epe een Nereda installatie uittest, gaan de andere waterschappen niet rustig zitten afwachten. Een aantal heeft al besloten om, voordat alles helder is hoe het in Epe precies loopt, toch al het traject in te gaan van deze nieuwe technologie.

Een mooi voorbeeld van het succes van praktijkgerichte pilots in samenwerking met marktpartijen. Tip voor de Topsector Water? De watersector is de spreekwoordelijke kruiwagen met kikkers die alle kanten opspringen. De Topsector probeert iets ‘regieachtigs’ te doen in een omgeving die meer coaching dan regie nodig heeft. Liever dus een regeling dan een programma. Dat werkt flexibeler en zo kan elke kikker zijn eigen vijverblaadje opzoeken en vrolijk meekwaken. Met een stramien gaat dat echt niet lukken. Nog nieuwe ideeën? Voor toiletspoeling zeewater gebruiken, zoals al tientallen jaren in Hong Kong gebruikelijk is. Bijvoorbeeld in Zeeland in de vakantie-accommodaties. Daarmee voorkom je de enorme druk op de schaarse zoetwatervoorraad in die provincie tijdens het toeristenseizoen. Extra voordeel: in zeewater zitten de benodigde chemische stoffen die nuttig zijn bij fosfaatterugwinning of …….. bioplastics maken uit afvalwater.

7

A ct u eel

Water in de stad biedt op nationaal en regionaal niveau inzicht in de samenhang tussen wateropgaven en trends in ruimtelijke ontwikkeling. Verschillende analyses en specifieke samenwerkingsvormen zijn uitgedacht om wateropgaven binnen integrale gebiedsontwikkelingen zo goed mogelijk in te passen. Samenwerking tussen technici en ontwerpers, kennis van alle aspecten en begrip voor elkaars standpunten en visies zijn hierbij uitgangspunten. ‘Water in de stad’ is 13, 14 en 15 juni het thema van het TU congres in Delft.

‘Nederland in Zicht’ combineert de belangrijkste water- en ruimteopgaven

Bezuinigingen en dwingen tot heroverweging

Door: Simone Verwoerd

8

“Samenwerkende partijen, werkwijze en gewenste resultaten kun je redelijk eenvoudig in een contract vastleggen”, zo stelt Maurits van Dendermonde, gemeentelijk adviseur in Noord Holland voor integrale gebiedsontwikkeling. “Maar het wordt al een stuk moeilijker als je ervoor wilt zorgen dat iedereen dezelfde taal spreekt, dat er begrip en respect voor elkaars standpunt en visie is. Een landschapsarchitect heeft immers een andere manier van werken dan een waterbouwkundige. Terwijl zij toch samen moeten zorgen voor een goed eindresultaat. Bij integrale gebiedsontwikkeling is het dan ook belangrijk dat er één partij is die de regie op zich neemt over het hele traject dat loopt van de eerste plannen tot en met het beheer en onderhoud.” In veel gevallen zal dit de lokale overheid zijn wat betekent dat de rol van bijvoorbeeld de gemeente of het waterschap

aangepast moet worden aan het integrale denken en werken. “Dat vraagt bij de lokale overheid om nieuwe vaardigheden zoals passie, creativiteit, ondernemerschap en het vermogen om netwerken op te bouwen. Die manier van werken is dan net zo belangrijk als bijvoorbeeld inhoudelijke deskundigheid en de aandacht die er moet zijn voor de samenhang tussen sociale en fysieke aspecten en cultuur en economie.” Van Dendermonde: “Er is al veel kennis voor integrale projecten waarbij water in de stad een grote rol speelt, maar die informatie is vaak moeilijk bereikbaar of laat zich slecht vertalen naar andere projecten.” Aandacht voor kennisoverdracht, voor en na het project, en goede communicatie tussen alle partijen zijn punten die volgens Van Dendermonde bij integrale projecten

veel meer aandacht moeten krijgen. Ook al wordt hier al de nodige aandacht aangegeven. Van Dendermonde: “Kijk bijvoorbeeld naar de Trioloog (onderdeel van de Delta Dialogen). Hierin probeert initiatiefnemer Royal Haskoning partijen bij elkaar te brengen, een gezamenlijke beeldvorming te stimuleren, partijen samen een strategie te laten ontwikkelen en afspraken te laten maken over de uitvoering. Een perfect initiatief, maar het moet nog veel breder worden uitgerold en toegepast.” Nederland in Zicht Maar welke samenwerkingsvorm je ook bedenkt, elk project begint met de vraag ‘hoe passen de nieuwe plannen in de totale (duurzame) inrichtingsvisie van een gebied’. Voor het inzichtelijk maken van die visie en de regionale planvorming noemt Van

A ct u eel

Integrale aanpak biedt meer kansen om investeringen in watersystemen en ruimte beter op elkaar af te stemmen

De ‘knikpuntenbenadering’ zoekt naar de ‘houdbaarheid’ van huidige strategieën. Hoe lang voldoet de wijk nog aan de norm?

klimaatverandering van waterbeleid in de stad Dendermonde als belangrijk middel het rapport ‘Nederland in Zicht’. Een analyse voor de lange termijn waarin de belangrijkste water- en ruimteopgaven zijn onderzocht en gecombineerd. De resultaten zijn door middel van kaarten in beeld gebracht. Als eerste stap voor de beschrijving van de Nederlandse situatie zijn de afzonderlijke wateropgaven op de kaart gezet. De interactie tussen de wateropgaven is weergegeven op een samenvattende stapelkaart. Als tweede stap is de ruimtelijke ontwikkeling van de belangrijkste sectoren in beeld gebracht. Daarna zijn in stap drie de kaarten van stap één en twee gecombineerd. Hiermee wordt helder waar, voor wie en wanneer de belangrijke opgaven rond water en ruimtelijke ontwikkeling ontstaan. (De analyse is door Rijkswaterstaat-Waterdienst, Deltares en H+N+S Landschapsarchitecten uitgevoerd).

Van Dendermonde: “Bij integrale gebiedsontwikkeling zie je dat water een cruciale rol speelt. Deze analyse is daardoor voor iedereen heel bruikbaar. Maar je hebt ook analyses die nog meer gericht zijn op water in een bepaald project. Een voorbeeld daarvan is Dordrecht . Hier werkt men aan het benutten van kansen om waterbeleid en waterveiligheidsbeleid te ontwikkelen en te implementeren in stedelijke ontwikkelingen”. Voor de planning van water in Dordrecht heeft men naast ‘Nederland in Zicht’, gebruik gemaakt van onder meer het samenwerkingsen leerproject MARE. MARE “In de huidige tijd van bezuinigingen biedt de nieuwe integrale aanpak kansen om investeringen in watersysteem en ruimte beter af te stemmen en te plannen in de tijd.” zo stelt

Ellen Kelder, projectleider van MARE en programmamanager ‘Water en Klimaat’ van de gemeente Dordrecht”. De gemeente Dordrecht heeft voor het realiseren van de waterplannen verschillende leertrajecten opgestart binnen het samenwerkingsproject MARE ( ‘Managing Adaptive REsponses to changing flood risk’). In MARE worden de ideeën samen met 17 partners uitgewerkt in twee praktijkgerichte leertrajecten. Één leertraject gaat over stedelijke ontwikkeling in combinatie met wateroverlast: Water in de Stad. Het andere leertraject gaat over waterveiligheid meenemen in stedelijke ontwikkeling: Stad in het water. “De gemeente ondersteunt hiermee niet alleen het beleid van haar traditionele waterpartners, zoals waterschap en rijk, maar kan ook de ruimtelijke kwaliteit en diversiteit van haar eigen stad vergroten en zo bijdragen en

9

A ct u eel

De interactie tussen watersystemen en ruimtegebruik wordt weergegeven aan de hand van de specifieke aandachtsgebieden die een meervoudige opgave hebben.

Het rapp o rt

‘Nederland in Zicht. Water en ruimtelijke ontwikkeling in Nederland: De diagnose’ is te downloaden vanaf: http://www.helpdeskwater.nl/water_en_ruimte/nederland_en/ Bij integrale gebiedsontwikkeling is het belangrijk dat één partij de regie op zich neemt

inspelen aan het imago van innovatieve waterstad. Bovendien denkt Dordrecht vooruit. We leren in te spelen op een onzekere toekomst vanwege klimaatverandering, stedelijke dynamiek en andere sociaaleconomische ontwikkelingen die onze stad mede zullen vormen”, zo stelt Ellen Kelder.

10

Water in de Stad In het leertraject Water in de Stad gebruikt Dordrecht de ‘knikpuntenbenadering’ van Deltares en UNESCOIHE. Hiermee wordt gezocht naar de ‘houdbaarheid’ van huidige strategieën. Hoe lang voldoet de wijk nog aan de norm, bijvoorbeeld 1 keer in de 100 jaar water op straat? Op welk moment moet het huidige waterbeheer en/of –beleid heroverwogen worden als gevolg van klimaatverandering? Ellen Kelder: “Klimaatscenario’s worden vervolgens gebruikt om de bandbreedte aan te

geven tussen het moment waarop op zijn vroegst of op zijn laatst begonnen moet worden met de implementatie van een alternatieve strategie. Welke maatregelen kunnen we in de tussentijd nemen die zonder veel meerkosten kunnen worden meegenomen?’’ Het antwoord op deze vragen helpt de planning van investeringen in bijvoorbeeld het rioolsysteem, maar stimuleert ook de toepassing van alternatieve ruimtelijke maatregelen. In plaats van het optimaliseren van het waterbeheer binnen de norm, worden maatregelen leidend. Nieuwe gebouw- en straatdetails zijn toepasbaar die de berging en afvoer van water beter mogelijk maken. Deze bijzondere details maken noodzakelijke aanpassingen zichtbaar voor mensen en kunnen ook de wijk mooier maken. Stad in het water “In het leertraject Stad in het Water

Bij de huidige projectontwikkeling moet gekeken worden hoe de plannen in de totale (duurzame) inrichtingsvisie van een gebied passen

wordt gewerkt aan het omgaan met overstromingsrisico’s in stedelijke ontwikkeling”, aldus Kelder. waarbij het uitgangspunt de meerlaagsveiligheid is . ’’Traditioneel ligt de nadruk in Nederland op de eerste veiligheidslaag: preventie om overstromingen te voorkomen. Tijdens de planvorming voor De Stadswerven heeft Dordrecht al ervaring opgedaan met het denken in de tweede en derde veiligheidslaag, respectievelijk ruimtelijke ordening en rampenbeheersing. De Stadswerven ligt immers buitendijks, omgeven door rivieren met wisselende waterstanden door eb en vloed.” In de traditie van de stad is de wens met de fysieke inrichting van de Stadswerven het water op te zoeken in plaats van de stad ervan af te keren. Hierdoor doen zich nieuwe mogelijkheden voor om interessante en dynamische woonen leefmilieus te ontwikkelen die

A ct u eel

Aangegeven zijn de gebieden in Nederland waar de samenhang tussen wateropgaven en ruimtelijke ontwikkeling complex zijn

Bij integrale gebiedsontwikkeling zie je dat water een cruciale rol heeft gekregen

Het gebied rond het IJsselmeer krijgt door de meervoudige water- en ruimteopgaven extra aandacht De ruimtelijke- en wateropgaven die een nauwe relatie met elkaar hebben zijn in kaart gebracht en beschreven.

inspelen op de unieke kwaliteit van Dordrecht. Het Eiland van Dordrecht heeft in dit kader het voordeel dat de bestuurlijke context eenduidig is: één gemeente, één waterschap en één veiligheidsregio, binnen één provincie en met één regionale dienst van Rijkswaterstaat. Ellen Kelder “Als meerlaagsveiligheid geen toegevoegde waarde biedt in Dordrecht, dan hoogstwaarschijnlijk ook niet voor de rest van Nederland. Met onze lessen willen we het nationale waterveiligheidsbeleid voeden.” Unieke kruisbestuiving Het MARE project brengt een bijzonder gezelschap bij elkaar. Van preventie experts van Waterschap, Rijkswaterstaat en de TU Delft, via conceptontwikkelaars van Dura Vermeer en stedebouwkundigen van de gemeente,

tot het Rode Kruis, politie, brandweer en het leger. Van Dendermonde: “Op deze manier zie je dat er een goed werkend samenwerkingsverband wordt gevormd dat ook als model voor andere projecten kan opgaan. Ellen Kelder: “Door het MARE project werden de deelnemende partijen verplicht, voor de verschillende gebiedstypen op het eiland, vanuit andere veiligheidslagen te denken en de meerwaarde van coördinatie te zoeken. Daarnaast ondersteunt het ook onze doelstellingen om het waterbeleid en waterveiligheidsbeleid van Dordrecht te ontwikkelen en te implementeren door het te vervlechten met haar stedelijke ontwikkelingen. ”Waarbij Ellen Kelder er tot besluit aan toevoegt: “Bezuinigingen en klimaatverandering dwingen tot heroverweging van waterbeleid, hiervoor zijn innovaties en samenwerking noodzakelijk”.

MARE:

‘Managing Adaptive REsponses to changing flood risk’, is een innovatief, praktijkgericht en vraag gestuurd onderzoeksproject naar hoogwater- en klimaatbestendige stedelijke ontwikkelingen. In Nederland werkt de gemeente Dordrecht samen met: Waterschap Hollandse Delta, Rijkswaterstaat ZuidHolland, Provincie Zuid-Holland, DG Water, Veiligheidsregio Zuid-HollandZuid, Dura Vermeer, UNESCO-IHE, Deltares en de TU Delft. MARE wordt ondersteund door het Interreg 4b Noordzee programma. www.dordrechtwerktaanwater.nl. 11

i n terview

Natuurtalenten, zo beschrijft Dale Morris, Amerikaan en senior econoom bij de Nederlandse ambassade in Washington D.C., de Nederlanders op het gebied van watermanagement. Morris is directeur van het Nederlandse Water Management netwerk in de VS met als focus Louisiana, Florida and Californië. Daarnaast is hij een van de initiatiefnemers van Dutch Dialogues, een overlegorgaan waarin Nederlandse professionals op het terrein van watermanagement de dialoog aangaan met hun vakgenoten in Louisiana. Vanuit zijn positie als zeer betrokken buitenstaander geeft Morris zijn visie op datgene wat Nederland sterk maakt in het buitenland wanneer het gaat om watermanagement.

Dale Morris: “Nederlanders kunnen niet alleen helpen, maar ook leren”

Geografisch nadeel bezorgt Nederland internationaal voordeel in watermanagement

Door Sandra Meulenbelt

Overleven in de delta en droge voeten houden, die al eeuwen gevoelde typisch Hollandse noodzaak heeft de Nederlanders tot grote hoogte gedreven waar het watermanagement betreft. Dale Morris constateert dat Nederlanders weliswaar niet de enige zijn die internationaal een rol van betekenis spelen op het terrein van watermanagement, maar dat de Nederlanders een streepje voor hebben door een geografisch nadeel. “Nederlanders zijn natuurtalenten op sommige onderdelen van watermanagement omdat ze wel moeten. Het is in veel opzichten een kwestie van overleven bij hen. Door de ruime inzet van middelen en de sterke focus in onderwijs en onderzoek als noodzakelijk gevolg daarvan, heeft Nederland als vanzelfsprekend in veel opzichten de leiding genomen op het internationale toneel van watermanagement.” Aldus Morris.

12

Integratie als kracht Dijken bouwen, daar zijn Nederlanders traditioneel goed in. Dale Morris nuanceert dat beeld: “Ik vraag mij af of de Nederlanders echt beter zijn in het daadwerkelijke bouwen van een dijk dan bijvoorbeeld de Amerikanen of de Chinezen. Waar het veel meer om draait is het vermogen tot integratie dat de Nederlanders geleidelijk aan hebben ontwikkeld. Verschillende onderdelen van overstromingsbeheer zoals primaire en secundaire dijken, pompstations, sluizen en waterkeringen hebben de Nederlanders leren integreren in een meervoudige verdedigingstrategie. Het op die manier met elkaar

verbinden van verschillende interactieve instrumenten van overstromingsbeheer is zeer effectief en heeft de Nederlanders waarschijnlijk hun internationale voorsprong bezorgd. In het verlengde daarvan zijn Nederlanders ook heel goed in het inspecteren en monitoren van dijken en het ontwikkelen van technologieën op dat gebied. Vooral de manier waarop ze omgaan met de data overdracht binnen die systemen is erg sterk. Sinds de overstromingen van de grote rivieren in 1993/1995 vindt er elke vijf jaar een inspectie van alle dijken plaats. De technologie en inspectie methodologie die de Nederlanders daarvoor gebruiken, exporteren ze ook. Maar waar de Nederlanders onbetwist de slimste van de wereld in zijn is in hun integrale visie op stedelijk ontwerp, overstromingsbeheer, de veerkracht van het landschap en landschapsarchitectuur. Nederlandse landschapsarchitecten kijken naar het landschap op een andere manier en in een veel breder perspectief dan hun concurrenten. Misschien is ook die visie geboren uit noodzaak, maar in ieder geval inspireren ze hun Amerikaanse vakgenoten door de integratie van rood, blauw en groen op een manier die zowel esthetisch verantwoord als economisch waardevol is zonder ooit de beperkingen uit het oog te verliezen. Sterker nog, de beperking is het uitgangspunt dat de kracht van hun visie versterkt. Katrina Sinds orkaan Katrina de stad New Orleans in volle hevigheid

Het is aan het New Orleans Water Management Stategy team (WMS), waarin veel Nederlandse partijen deelnemen, om het Nederlandse ‘Living with water’ concept in de stad New Orleans te implementeren

Nederland heeft geluk met een overheidsysteem dat een autonome waterautoriteit mogelijk maakt

Het gaat niet om verhoging van het beschermingsniveau, maar om verhoging van de veerkracht van een stedelijke omgeving

Dale Morris: vraagt zich af of de Nederlanders echt beter zijn in het daadwerkelijke bouwen van een dijk dan bijvoorbeeld de Amerikanen of de Chinezen

I n terview

trof in 2005 hebben Dale en Nederlandse experts intensief contact met de overheid van Louisiana om hulp te bieden waar mogelijk. De Nederlandse ambassade deed een sterke steunbetuiging naar de Senator van Louisiana, Mary Landrieu, kort na de ramp. De motivatie hiervoor was zuiver altruïstisch en ingegeven door de behoefte hulp te bieden vanuit deskundigheid en ervaring met watermanagement. Niettemin betekende de hulp van Nederland aan Louisiana ook dat de promotie van Nederlands watermanagement sinds Katrina stevig op de kaart staat in de VS. Nederlandse bedrijven en Nederlandse kennis worden door de inspanningen van het Nederlandse watermanagement netwerk verbonden met de restauratiewerkzaamheden in Louisiana. Het New Orleans Masterplan (zie kader) dat is ontworpen in 2010, erkent bovendien openlijk te hebben geleerd van de Nederlandse ervaringen die in ons land hebben geleid tot het Deltaprogramma ‘Nederland leeft met water’ en het kennisprogramma ‘Building with Nature’. Behalve in New Orleans, is het Nederlandse watermanagement netwerk sindsdien ook elders in de Verenigde Staten actief met het verspreiden van Nederlandse kennis en expertise. Voorbeelden daarvan zijn the California Bay Delta, the Everglades, New York, Galveston, Chesapeake Bay en langs de Mississippi River. Nederlandse denkwijze als exportproduct De typisch Nederlandse denkwijze die ten grondslag ligt aan de programma’s ‘Nederland leeft met water’ en ‘Building with Nature’ is kennelijk exporteerbaar. ‘Building with Nature is een kennisprogramma dat als missie heeft het ontwikkelen van nieuwe kennis en expertise voor de duurzame inrichting van kust-, delta- en riviergebieden. Met deze kennis wil de Nederlandse watersector ecodynamische gebiedsontwikkeling bevorderen. Dat houdt in dat gegeven de infrastructurele, economische en maatschappelijke randvoorwaarden de kansen die het natuurlijke systeem biedt, optimaal benut worden. ‘Nederland leeft met water’ heeft een vergelijkbaar uitgangspunt zoals verwoord in het daar aan ten grondslag liggende Nationaal Waterplan 2009-2015 waarin ruimte geven aan het water in plaats van het tegen te houden de rode draad vormt. Dale Morris is zeer te spreken over beide programma’s en roemt wederom integratie als drijvende kracht achter het kennisprogramma ‘Building with Nature’. “Ik weet niet of Nederlandse wetenschappers op zich slimmer zijn dan Amerikaanse, maar de samenwerking van alle participanten van de watersector in ‘Building with Nature’ en de sterke focus en steun die uitgaat van de Nederlandse overheid naar dit programma maken een cruciaal verschil. Nederland onderscheidt zich zo niet alleen door slimme onderzoekers en wetenschappers, maar ook door het aanbieden van een systeem waarbinnen deze mensen kunnen floreren.” Over de Nederlandse manier van denken als exportproduct is Morris positief. Voor het concept van ‘Building with Nature’ ziet hij duidelijk toepassingsmogelijkheden in andere landen. In een samenwerkingsprogramma met Louisiana proberen hij en zijn team de uitgangspunten van het programma al toe

13

Veilig leven in de delta begint bij Deltares Deltares is het onafhankelijke kennisinstituut voor water, ondergrond en infrastructuur. Wij richten ons op het veiliger maken van het leven in delta’s, kustregio’s en riviergebieden. Voortdurend verdiepen en vernieuwen we onze kennis. Nationaal en internationaal hebben vele overheden en bedrijven de weg naar ons al gevonden. Samen zoeken wij naar praktische, duurzame en innovatieve oplossingen. Zo maken we het leven in deltagebieden elke dag weer een stuk veiliger. Voor nu en straks. Deltares biedt: • actuele kennis en onderzoek over veilig leven in delta’s, kust- en riviergebieden; • praktische, duurzame adviezen voor overheden en bedrijven; • onderbouwing van strategische besluiten; • meer dan 800 specialisten op het gebied van water, ondergrond en infrastructuur; • een netwerk in meer dan 80 landen.

www.deltares.nl

Wetsus, centre of excellence for sustainable water technology is a facilitating intermediary for trend-setting know-how development. Wetsus creates a unique environment and strategic cooperation for development of profitable and sustainable state of the art water treatment technology. The inspiring and multidisciplinary collaboration between 90 companies and 16 EU research institutes in Wetsus results in innovations that contribute significantly to the solution of the global water problems.

WaterForum op Twitter

Naast de bekende wekelijkse nieuwsbrief brengt WaterForum Online zijn nieuwsberichten ook via Twitter onder de aandacht. Bovendien verzorgt WaterForum bij sommige symposia ook zogenaamde ‘tweet-verslagen’. In berichtjes van 140 tekens houdt een journalist van WaterForum vanuit de zaal de followers voortdurend op de hoogte.

www.twitter.com/novaforum combining scientific excellence with commercial relevance

www.wetsus.nl

i n terview

Nederlanders zijn de slimste in hun integrale visie op rood, groen en blauw te passen met betrekking tot de restauratie van de Louisiana ‘wetlands’ die het grootste deel van de Louisiana kust beslaan. Morris: “In de rivieren die door de wetlands lopen, in ‘Cajun English’ ‘Bayous’ genoemd, is veel sedimentafzetting. Door sediment over de dijken van de rivier de ‘wetlands’ in te loodsen kun je de regeneratie van de ‘wetlands’ bevorderen. Er zijn dan wel enige economische consequenties, bijvoorbeeld doordat je de garnalenvangst in de wetlands beperkt, maar het grote voordeel is dat je door het herstel van de ‘wetlands’ een natuurlijke stormvloed vermindering creëert die de hoogte van de golven kan temperen in het geval van een orkaan. Ook voor ‘Leven met water’ ziet Morris exportmogelijkheden: “De ‘leven met water’ component is bijna een delta technologie component waarbij het gaat om de integratie van een aantal technologieën , processen en benaderingen met als gevolg verhoging van het beschermingsniveau. Bij ‘Leven met water’ gaat het niet om verhoging van het beschermingsniveau, maar om verhoging van de veerkracht van een stedelijke omgeving, wat iets anders is dan bescherming, maar het wordt bereikt op bijna dezelfde manier namelijk door de integratie van technologieën, processen en praktijken, en stedelijk ontwerp. In Louisiana kiezen wij duidelijk voor deze brede benadering gecombineerd met Amerikaanse ervaringen.

“Het is duidelijk ondertussen dat de restauratiewerkzaamheden in Louisiana als onderdeel van het ‘Louisiana Coastal Restoration and Protection Masterplan’ doorgang zal vinden. Dat betekent dat er veel werk aan de winkel is en dat er fondsen beschikbaar zullen zijn. De Nederlanders kunnen daarbij niet alleen helpen, maar ook leren. Voor Nederlandse wetenschappers is dit project een speelveld doordat er fundamenteel onderzoek plaatsvindt dat de Nederlanders meer inzicht kan bieden in hun eigen problemen met het Nederlandse landschap. Een beter begrip bijvoorbeeld rondom zoet waterbeheer; hoe zit het met droogteperioden en wat kun je er aan doen wanneer je zoetwater voorraden zoutig worden. Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering op de stedelijke infrastructuur, enz., enz. Overal in de VS doen mensen ‘cutting edge’ onderzoek naar dit soort vragen wat het voor Nederlanders extra interessant maakt om van de partij te zijn. De export van Nederlandse creativiteit genereert op die manier dus ook weer nieuwe creativiteit.”

800 Jaar voorschrijdend inzicht Ondanks zijn optimisme plaatst Morris een belangrijke kanttekening bij de exportmogelijkheden van Nederlandse ideeën en denk- en werkwijzen: “Nederlanders hebben behalve goede ‘hardware’ in de vorm van dijken en sluizen en pompstations nog een heel belangrijke troef, namelijk een uitermate robuust en geraffineerd overstromingsbeheer systeem geleid door de waterschappen. Een systeem dat bovendien het resultaat is van 800 jaar voortschrijdend inzicht. Het Amerikaanse systeem is bij lange na niet zo geavanceerd en geraffineerd, sterker nog men is hier niet in die mate bezig met overstromingsbeheer als in Nederland. Nederland heeft geluk met een overheidsysteem dat een autonome waterautoriteit mogelijk maakt met een eigen heffingmogelijkheid. In de Verenigde Staten is het watermanagement verdeeld over de federale, statelijke en lokale overheden, elk met hun eigen autonomie en autoriteit. Dat brengt met zich mee dat er weinig coördinatie is betreffende watermanagement. Bovendien lopen de problemen, als ze zich al voordoen, wat in veel binnenlandse staten eenvoudig niet het geval is, te zeer uiteen om een integraal beleid mogelijk te maken. Bij het exporteren van Nederlandse ideeën speelt ook het beheer een belangrijke rol zoals de noodzaak van het inspecteren en monitoren van dijken en verzamelen van data volgens één procedure door alle waterschappen. Amerikanen erkennen het belang hiervan, maar zien tegelijkertijd in dat het niet haalbaar is in hun land door de politieke structuur en grote geografische verschillen.”

Net als de Nederlandse overheid, pakt ook de Amerikaanse overheid het probleem water planmatig aan. De Staat Louisiana beschikt over een ‘Coastal Protection and Restoration Masterplan’ dat elke vijf jaar wordt geactualiseerd. De meest recente versie, januari 2012, wordt naar alle waarschijnlijkheid binnenkort vastgesteld en bevat een verstrekkende meervoudige strategie waarvan restauratie van de wetlands deel uitmaakt. Na vaststelling moeten alle beslissingen op het lokale en statelijke niveau in overeenstemming zijn met dit plan. Zo ook de beslissingen in het kader van het Masterplan van de stad New Orleans, dat het laatst is vastgesteld in 2010. De invloed van het Nederlandse waterbeleid is in zowel het statelijke als het lokale Masterplan merkbaar als gevolg van de inspanningen van de Nederlandse ambassade. Het sterkst is dit het geval in het Masterplan van de stad New Orleans dat de toekomst van de stad in verband brengt met het ‘Leven met water’ concept. De invloed van het Dutch Dialogues proces (www.dutchdialogues.com) is hier duidelijk merkbaar. Het is aan het New Orleans Water Management Strategy team (WMS), waarin veel Nederlandse partijen deelnemen, om het Nederlandse ‘Living with water’ concept in de stad New Orleans te implementeren. In essentie vormen de voorstellen van het WMS, die de veerkracht van de stad in verband met overstromingen wil vergroten, de laatste verdedigingslinie van het Louisiana ‘Coastal Protection and Restoration Masterplan’. Om stakeholders bij het New Orleans Masterplan inzicht te geven in de activiteiten van het WMS lopende het werkproces, is een speciale website opgezet: www.livingwithwater.com .

Leren van de Amerikanen Tot slot constateert Morris dat ook de Nederlanders nog wat kunnen, maar vooral willen leren van de Amerikanen. Morris:

M asterpla n

15

K e n n is vermarkte n

Geld verdienen aan de unieke Nederlandse waterkennis is geen vanzelfsprekendheid. De dominante aanwezigheid van de overheid maakt de markt moeilijk te doorgronden. Een rondgang langs enkele bedrijven die waterkennis internationaal vermarkten, leert dat ieder daar op zijn eigen manier mee bezig is. Zo verpakken watertechnologiebedrijven als Paques en PWN Technologies hun kennis in een product of dienst. Ingenieursbureaus daarentegen gebruiken de kennis direct in hun advies of ontwerp. Copycats, lokale productie, terugverdienen van r&d. Het speelt allemaal een rol als het gaat om de internationale concurrentie voor te blijven. Een boeiend spel.

Vermarkten van unieke Nederlandse waterkennis

Wereldwijde roem trekt veel

Door Jac vanTuijn

Een groeiende export is een zeer effectieve manier om de Nederlandse economie uit het slop te halen. Geen wonder dat de export van watertechnologie extra in de belangstelling is komen te staan. Nog meer dan in 2010 - toen minister Verhagen van Economische Zaken zijn topsectorenbeleid lanceerde – speelt de gedachte dat innovaties in de watersector ook in het buitenland geld moet kunnen opleveren. Dat is echter niet zo vanzelfsprekend als het lijkt, want de sector steekt heel anders in elkaar dan een doorsnee wereldmarkt. Allereerst is er de armoede. Water is een primaire levensbehoefte maar veel mensen in de wereld kunnen zich nauwelijks schoon water veroorloven. Er is dus wel een marktvraag, maar het geld ontbreekt. Dat geldt in deltagebieden ook voor de bescherming tegen overstromingen. Een tweede complicerende factor is de dominante aanwezigheid van de overheid. Niet alle waterprojecten worden op rationele gronden uitgevoerd. Tenslotte is er de geografische verscheidenheid. Waar op de ene plek heel veel water is, is er op de andere plek een tekort. Kortom, bepaalde waterkennis kan het in Nederland goed doen maar dat hoeft in het buitenland niet automatisch ook zo te zijn. WaterForum sprak met enkele topbedrijven over het vermarkten van hun waterkennis. Dat leverde een heel divers beeld op. 16

Elkaar meer de bal toespelen De kwestie van het vermarkten van de Nederlandse waterkennis is op dit moment actueel binnen de kerngroep Export en Promotie van de Topsector Water. Voorzitter van de werkgroep

is oud-staatsecretaris Frank Heemskerk. Als lid van de raad van bestuur van Royal Haskoning heeft hij sinds kort de portefeuille ‘water’ en is hij ook druk bezig met de fusie met DHV. Als een van zijn belangrijkste taken in de werkgroep ziet hij het nader bij elkaar brengen van de in het buitenland opererende watersector. Zowel bedrijven, als overheden, als maatschappelijke organisaties. “De topsector water is nu in drie segmenten verdeeld: deltatechnologie, watertechnologie en maritiem. Ieder segment heeft zijn eigen kenmerken”, zo laat Heemskerk weten. Hij ziet het als een belangrijke opdracht voor zijn werkgroep om de buitenlandse activiteiten meer met elkaar te verbinden zodat ze elkaar versterken. “In het buitenland moeten overheid en bedrijven elkaar beter de bal toespelen. Dat kan met de inzet van economische diplomatie bijvoorbeeld door ambassades. Maar de bedrijven kunnen onderling veel meer van elkaars lokale marktkennis gebruik maken“, aldus Heemskerk. Uitbouwen van een kenniseconomie De Nederlandse watersector richt zich vooral op wat in marketingtermen heet het ‘high end’ segment. Hoogwaardige technologie met veel toegevoegde waarde in de vorm van kennis. Geen grondverzet voor het aanleggen van dijken, maar het ontwerpen van de dijken en opstellen van stroomgebiedsbeheerplannen. Geen aanleg van betonnen bezinkbassins, maar het regelen van de procestechnologie. Daarmee past de watersector precies in het Nederlandse en Europese beleid als het gaat om het uitbouwen van een

K e n n is vermarkte n

Export van watertechnologie staat extra in de belangstelling om de Nederlandse economie uit het slop te halen

belangstelling kenniseconomie. Zonder noemenswaardige grondstofvoorraden en goedkope arbeidskrachten kan Europa als economische blok moeilijk concurreren tegen de productiefaciliteiten in de opkomende economieën als Brazilië, Rusland, India en China. Daar staat tegenover dat Europa beschikt over hooggeschoold personeel. Last van copycats is betrekkelijk Het watertechnologiebedrijf Paques is hiervan een goed voorbeeld. “Consultants verdienen hun geld puur met de kennis. Wij verpakken onze kennis in producten,” aldus de goed gemutste directeur Rob Heim van Paques. Zijn bedrijf heeft net een prima jaar achter de rug met een omzetstijging van 30 procent. “Vanwege de financiële crisis zijn opdrachten even uitgesteld maar nu komen ze weer los en hebben we vorig jaar een mooie winst kunnen boeken”. Heim ziet Paques als een frontrunner en dat betekent dat het bedrijf steeds zelf nieuwe kennis moet blijven ontwikkelen. Daarvoor heeft het eigen onderzoekers in dienst. “Gecombineerd met creativiteit gebruiken we die kennis voor de technologische innovatie van onze producten. Natuurlijk hebben we last van copycats”, erkent hij. “We verliezen wel eens een klant die voor de laagste prijs gaat. Maar gelukkig gebeurt het ook dat die weer snel terugkomt als blijkt dat goedkope installaties in de praktijk teleurstellend presteren.” Extra verkoop door lokale productie “Sec kennis vliegt de hele wereld over en is voor een bedrijf

Het vermarkten van Nederlandse topproducten was onder meer zichtbaar op het Holland paviljoen tijdens de Aquatech 2012.

moeilijk vast te houden”, vervolgt Heim. “Wij leggen onze kennis vast in onze producten en dat houden we in Nederland.” De productie is een ander verhaal. “Een groot deel van onze productie gebeurt bij onze vestiging in China. Niet alleen omdat het goedkoper is maar ook omdat het belangrijk is voor de lokale afzet. Lokaal gemaakte producten verkopen soms beter. Zo zijn we nu bezig ons op de Braziliaanse watermarkt te richten en we willen ook daar een productiefaciliteit beginnen”, aldus Heim. Voor Paques breekt nu volgens hem een fase aan van verzilveren met innovatieve waterbehandelingstechnieken als Anammox, Biopaq AFR en Phospaq. Terugverdienen van r&d kosten Ook het Noord-Hollandse drinkwaterbedrijf PWN begeeft zich op het high-end segment van de mondiale watertechnologiemarkt. Maar - anders dan voor Paques – is die markt voor PWN een nevenactiviteit. “Wij willen als publiek drinkwaterbedrijf blijvend innoveren en daarbij onze eigen r&d kosten terugverdienen”, zo legt directeur Martien den Blanken uit. In de loop der jaren heeft PWN de smaak van technologieontwikkeling goed te pakken gekregen. Eind 2009 is daarvoor een speciale dochteronderneming, PWN Technologies, in het leven geroepen.. Volgens Den Blanken is het drinkwaterbedrijf en de technologie-dochter een ijzersterke combinatie. Hij verwacht dat PWN Technologies zich langzaam ook gaat inlaten met de bouw van nieuwe hightech drinkwaterinstallaties. “Zodra het bedrijf financieel wat meer vlees op de botten heeft, kan het zelf meer risicodragend deelnemen in nieuwe

17

K e n n is vermarkte n

De belangrijkste taak van Deltares is het vasthouden van typisch Nederlandse topexpertise zoals het intensieve landgebruik in rivierdelta’s

Bepaalde waterkennis kan het in Nederland goed doen maar dat hoeft in het buitenland niet automatisch ook zo te zijn

Kennis vliegt de hele wereld over en is voor een bedrijf moeilijk vast te houden

projecten. Dit is een heel interessante optie voor de Nederlandse watersector”, aldus Den Blanken en hij denkt daarbij onder meer aan het vermarkten van het unieke Nederlandse concept van geheel chloorvrije productie van drinkwater. Gratis bezichtigingen van Nederlands waterbeheer Waar de watertechnologiebedrijven voor de bekendheid van hun producten continu de hort op moeten, zo vanzelfsprekend is de wereldwijde bekendheid van de Nederlandse deltatechnologie. Vooral internationaal opererende ingenieursbureaus als Arcadis, Fugro, Grontmij, DHV en Royal Haskoning profiteren sterk van de Nederlandse toppositie als het gaat om de natte waterbouw, al of niet in combinatie met waterbeheer. De wereldwijde roem trekt veel belangstelling en bijna dagelijks komen buitenlandse delegaties naar Nederland om de innovatieve waterbouwprojecten te bezichtigen. Directeur Harry Baayen van het kennisinstituut Deltares heeft geen problemen met die gratis bezichtigingen. “Er zijn drie opties. Of ze doen er niets mee, of ze gaan zelf aan de slag, of het is te ingewikkeld en hebben ze voor de uitvoering hulp nodig. In het laatste geval zie je ze vaak terugkomen.”

18

Behouden van topexpertise voor Nederland Deltares is een groot technologisch instituut (GTI) en heeft de opdracht om de fundamentele kennis op het gebied van water, grond en ondergrond – samen met andere instituten op aanpalende gebieden - toepasbaar te maken. Een deel van de ontwikkelde kennis wordt ook op de markt gebracht

om zo voor het Rijk de kosten van het instituut te drukken. Volgens Baayen realiseert Deltares momenteel 25% van de omzet in het buitenland. Het gaat daarbij onder meer om de verkoop van het succesvolle waarschuwingsmodel FEWS tegen overstromingen. “We doen ook steeds meer aan advisering bij complexe watervraagstukken waar – naast de typische technologische onderdelen – ook veel aandacht uitgaat naar besluitvorming of communicatie. “ Als de buitenlandse omzet stijgt naar 30% is Baayen al dik tevreden. Deltares hoeft niet veel meer te groeien. Baayen ziet vooral als belangrijke taak het vasthouden van typisch Nederlandse topexpertise zoals het intensieve landgebruik in rivierdelta’s, of het effectief beheren van een zachte kustlijn met harde elementen. “Daarvoor willen we expertise in huis kunnen houden die de reguliere ingenieursbureaus zich niet kunnen veroorloven”, aldus Baayen. Net iets slimmer blijven dan de concurrentie De toenemende complexiteit van de waterbouwkundige werken ziet baggerbedrijf Van Oord als een nieuwe marktkans. Volgens Anneke Hibma zitten de Aziatische landen haar bedrijf op de hielen als het gaat om het goedkoop uitvoeren van bulkwerk. “Door de innovatie van onze baggerschepen zijn we lang in staat geweest ons baggerwerk steeds goedkoper te maken. Om net iets slimmer te blijven dan de concurrentie, zijn we nu vooral op zoek naar nieuwe methoden om milieuvriendelijker te kunnen baggeren. Hibma is binnen Van Oord helemaal vrijgemaakt als programmamanager van het onderzoeksprogramma Ecoshape dat zich in het bijzonder richt

K e n n is vermarkte n

De Nederlandse regering heeft drie internationale programma’s die steeds meer worden opengesteld voor de Nederlandse watersector om hun producten en diensten aan te kunnen bieden Om net iets slimmer te blijven dan de concurrentie, is Van Oord nu vooral op zoek naar nieuwe methoden om milieuvriendelijker te kunnen baggeren

op het concept van ‘building with nature’. “De nieuwe kennis die het programma oplevert, stelt ons als baggerbedrijf in staat om met de klant mee te denken over optimale oplossingen. Voorafgaande aan de officiële aanbesteding kan onze engineering afdeling een ontwerp eerst optimaliseren. Door deze ‘design-construct’ benadering zitten wij als baggerbedrijf eerder bij de klant aan tafel”, aldus Hibma. Echt internationaal te werk gaan Ook de ingenieursbureaus zien de groeiende markt voor complexe watervraagstukken. “De wereldwijde verstedelijking vraag om nieuwe oplossingen”, signaleert Heemskerk tot slot. “Maar het volstaat niet meer om dure Nederlandse adviseurs in te vliegen. We zullen onze buitenlandse opdrachten meer en meer moeten gaan uitvoeren binnen lokale publiek-private samenwerkingsverbanden. “ Dat de lokale partners vervolgens de duur betaalde Nederlandse kennis overnemen en goedkoop aanbieden, baart Heemskerk niet al te veel zorgen. “Natuurlijk is in het verleden veel te slordig met kennis omgesprongen en in groeimarkten als China moeten we voorzichtig blijven. Zeker als het gaat om het intellectuele eigendom.” Heemskerk verwacht dat de druk geleidelijk zal afnemen als landen als China zelf ook nieuwe producten gaan ontwikkelen en ontdekken hoe belangrijk het intellectuele eigendom is. “Ze zullen zich dan vanzelf meer gaan conformeren aan de internationale afspraken. De bereidheid te betalen voor innovatieve oplossingen om dichtbevolkte delta’s bewoonbaar te houden, zal sterk toenemen”, zo is de stellige overtuiging van

Heemskerk. “Het zoeken naar efficiëntere maatregelen zit ons in het bloed dus als we goed oog houden voor onze r&d, kunnen we de internationale concurrentie goed voorblijven.”

Marktoegang via landenplatforms De Nederlandse regering heeft drie internationale programma’s die steeds meer worden opengesteld voor de Nederlandse watersector om hun producten en diensten aan te kunnen bieden: - Water mondiaal is een langjarige samenwerkingsprogramma voor kennisuitwisseling met zes deltalanden: Bangladesh, Egypte, Indonesië, Mozambique en Vietnam. - Water OS is een nieuw programma dat zich richt op het realiseren van publiek-private samenwerking in vijf ontwikkelingslanden: Benin, Ethiopië, Ghana, Kenia, Mali en Zuid-Soedan. - Transitiefaciliteit ondersteunt Nederlandse initiatieven in drie landen die hun economie hervormen zodat ze onafhankelijk worden van buitenlandse ontwikkelingshulp: Zuid-Afrika, Vietnam, Colombia. In al deze landen zijn de Nederlandse ambassades nauw betrokken bij het realiseren van waterprojecten. In Nederland organiseert het Netherlands Water Partnerships voor het Nederlandse bedrijfsleven regelmatig bijeenkomsten en missies.

19

K e n n is vermarkte n

Clean Tech Delta-Water & Deltatechnologie is niet de zoveelste praatclub, maar een generator van concrete projecten in de regio Rotterdam, Delft en Dordrecht. Vooral het cluster van water- en deltatechnologie timmert aan de weg met tot de verbeelding sprekende projecten. De plannen waarbij sprake is van een sterke potentiële vraag uit de markt worden gezien als het meest kansrijk.

Zestig bedrijven werken aan concrete projecten

Markt bepaalt projecten voor Water Clean Tech Delta

Door René Didde

20

Sinds 2010 groeit er iets moois in de regio tussen Rotterdam, Dordrecht en Delft. Onder de noemer Clean Tech Delta wordt daar concreet vorm gegeven aan de intussen bekende ‘gouden driehoek’ tussen kennisinstellingen, bedrijfsleven en overheid. Circa zestig bedrijven werken aan concrete projecten in vier verschillende clusters. Sommige projecten vallen in de cluster Biobased economie en duurzame energie, anderen in infrastructuur en mobiliteit en weer anderen werken aan duurzaam bouwen en gebiedsontwikkeling. Het vierde cluster is water- en deltatechnologie (WDT). “Clean Tech Delta is allerminst een praatclub, we werken aan dertig verschillende projecten”, zegt Rolf Groenewoud, business developer in het cluster WDT en als projectleider werkzaam bij Dura Vermeer Bussiness Development in Hoofddorp. Andere deelnemende partijen in het WDTcluster zijn onder andere Deltares, TNO, Arcadis, DHV, Grontmij, Haskoning, gemeente Rotterdam, gemeente Delft, Evides en Hoogheemraadschap van Delfland. “Sommige partijen financieren een deel van een project, anderen leveren menskracht in de vorm van uren (in kind)”, zegt Groenewoud. Er zijn tot nog toe dertig concrete projecten geformuleerd, vijftien ervan zijn als kansrijk naar voren gekomen, zo is uit gesprekken met de projectleiders gebleken. In werkgroepen

worden deze projecten voorzien van het label studiefase, planfase, businesscase-fase of in de fase van uitvoering. “Er is daarbij nadrukkelijk gekeken of er sprake was van een kansrijke potentiële vraag naar de dienst of het product”, aldus Groenewoud. Hyperbaric test centre Een kansrijk project is bijvoorbeeld het hyperbaric test centre, een technisch, mede door TNO uitgedokterd, drukvat waarmee onderzoekers op vier kilometer diepte in zee apparatuur verkenningen kunnen laten uitvoeren ten behoeve van diepzee mijnbouw. De testdruk is 600 bar. Het speelt zich af op de grens van de techniek, maar het is mogelijk. Weerstand tegen deze enorme druk maakt dat dit vat geschikt is voor exploratie van onvermoede voorraden olie en ertsen in circa negentig procent van de wereldzeeën. Het vat, tweeënhalf bij acht meter kan uitgebreide testvoorzieningen bevatten en vergt naar schatting een investering van een slordige dertien miljoen euro. Overigens zijn ook ‘founding fathers’ als Shell, IHC Merwede, TU Delft, Deltares betrokken. Waarom is dit project kansrijk? “Materiaal- en energieschaarste maken dat een en ander mag worden besteed aan een dergelijke testfaciliteit”, zegt Groenewoud. “Bovendien

K e n n is vermarkte n

De projecten worden voorzien van het label studiefase, planfase, businesscase-fase of in de fase van uitvoering

is er slechts beperkte concurrentie en zijn de mogelijkheden van dit test centrum ongekend”, weet Groeneveld, die zich op dit moment samen met partners als Grontmij en Baks & Willems buigt over de opgave om het drukvat van de planfase naar een businesscase te tillen. De huidige testfaciliteiten gaan ‘slechts’ tot een diepte van drie kilometer. Emergency Airport Een ander tot de verbeelding sprekend plan is de Rotterdam Emergency Airport (REA) op Airport Rotterdam-The Hague (het voormalige vliegveld Zestienhoven). “Dit vliegveld heeft een ideale ligging om als noodopvang te dienen als de regio te kampen zou krijgen met een dijkdoorbraak en overstroming”, legt Rolf Groenewoud uit. Het transport naar het vliegveld wordt goed geregeld, waardoor de evacuatie van de mensen die er het slechts aan toe zijn snel kan verlopen. Er is nog een ander voordeel zegt Groenewoud. “Uit onderzoek blijkt dat Nederland niet heel erg snel is met het organiseren van een hub of luchtbrug in geval van noodhulp na een orkaan of burgeroorlog. Door REA te voorzien van magazijnen met noodvoorraden en materieel kunnen vliegtuigen snel vanuit Rotterdam naar een rampgebied opstijgen.” Het mes snijdt dus aan twee kanten, namelijk een moderne noodvoorziening in geval van rampen in de regio en een adequate faciliteit voor internationale hulpoperaties. Het plan voor de ‘noodluchthaven’ bevindt zich nog in de planfase. Het snelst tot ontwikkeling gekomen is het 3Diwaterbeheer, een ander project waar TU Delft en Deltares bij zijn betrokken. Het gaat om een computertool die via overstromingsmodellen, op een nauwkeurige wijze laat zien, hoe het water gaat lopen in geval van een dijkdoorbraak.

Dit hulpmiddel toont ook waar de zwakste plekken in de infrastructuur zitten, waar energievoorziening het eerst zal uitvallen en wat dat voor consequenties heeft in woonwijken. Groenewoud: “Momenteel wordt een nieuwe generatie overstromingsmodellen ontwikkeld geschikt voor hoge resolutieberekeningen voor wateroverlast door neerslag en/of kadebreuken. Proefmodellen zullen al in juni dit jaar worden gepresenteerd.” Vlotterkering Er is nog een ander prikkelend project dat mogelijk deze zomer al in de testfase komt, de zogeheten Vlotterkering. “Het gaat om een tijdelijke, multifunctionele waterkering die is ingebouwd in de kade en dus geen bezwaren op het gebied van landschap, uitzicht en horizonvervuiling kent”, zegt Groenewoud. Komt er water omhoog, bijvoorbeeld door een piekaanvoer in de rivier of een doorbraak van een dijk, dan komt de kering omhoog. Zakt het water enige dagen later weer tot normale hoogte, dan neemt ook de Vlotterkering weer zijn oorspronkelijke vorm aan. De kracht van het water wordt ingezet om de kering te doen stijgen. In bassins die zich bevinden op een stuk land dat in beheer is van Dura Vermeer zal de Vlotterkering worden getest. Ook dat zal nog dit jaar plaatsvinden onder de vlag van Clean Tech Delta. Het is overigens niet een heel nieuw idee, maar het toont wel de essentie van Clean Tech Delta, aldus Groenewoud. “Vier ondernemers in het Westland verzonnen het idee en wonnen er in 2006 een prijsvraag van Hoogreemraadschap van Delfland mee. De prijs bestond uit het mogen uitvoeren van een pilotproject. Dat is er nooit van gekomen. Nu komt het er wel van doordat we in het cluster de kennis en kunde van netwerkpartners delen.”

21

K e n n is vermarkte n

Kennis vermarkten over de grens lijkt voorbehouden aan de grote jongens in waterbouw-, delta- of baggerbranche. Maar ook voor het MKB liggen er kansen. Een kwestie van een flinke dosis branie, een lange adem en een vleugje idealisme. Maar vooral: een goed product en ondernemerschap. Hoe kleine spelers groots kunnen zijn over de grens.

Nitzsche: “Veel MKB-ers zitten enorm te slapen”

Kleine bedrijfjes veroveren Door Annemarie Geleijnse

September 2011. Op een droog ogende akker in Libië buigen twee boeren zich over een gegraven gat in de akker. De Drentse boer (grijs baardje, blootarms in geruite blouse en sportieve broek) wijst zijn Afrikaanse collega (bril, jas aan en schoenen glimmend gepoetst) waar het mis gaat. Hij overtuigt hem ervan dat de wortels te veel verwend worden, dat een grondlaag te vochtig is en vooral: dat het watergebruik efficiënter kan. Begonnen in het akkerbouwbedrijf van zijn vader knutselde Jan Hadders aan de keukentafel zijn eerste uitvinding in elkaar. 25 jaar terug startte hij het in Emmen gevestigde bedrijf Dacom, dat eerst succesvol de aardappelziekte Fytoftora te lijf ging en al snel ook het waterpad koos door software en sensoren te ontwikkelen dat spaarzame bewatering mogelijk maakt.

22

Taalbarrières Inmiddels heeft Hadders al in heel wat akkers gaten gegraven: van Libië tot China, van Rusland tot Oman. In dertig landen zijn zijn bodemsensoren inmiddels te vinden. Taalbarrières zijn er om te slechten. Waar het met Engels niet lukt, schakelt Hadders net zo makkelijk over op gebarentaal. ‘Of ik nou in Rusland, Japan of Saoedi-Arabië ben, er is weinig voor nodig om elkaar als boeren te begrijpen.’ Dacom mag dan wereldleider zijn, het is een relatief klein bedrijf: 25 medewerkers, waarvan drie in Saoedi-Arabië en drie op het eigen kantoor in Zuid-Afrika. Van de akker in Libië naar een ander tafereel. Het eiland Pamana, nabij Flores, Indonesië.

Zo’n tien mannen zitten blootsvoets in kleermakerszit op een kleed op de grond, her en der staan wat schaaltjes met lekkers, sigaretje erbij, petje of mutsje op het hoofd. Zo overlegt Martijn Nitzsche met het waterverkopersteam van de WaterShop van zijn bedrijf Aqua-Aero Water Systems (AAWS). Tien jaar bezig, twaalf medewerkers en een aantal indrukwekkende uitvindingen (met de Waterpiramide als bekendste) op zijn naam. Actief in Gambia, Senegal, Indonesië en India. In 2006 winnaar van een prijs van de Wereldbank voor kleinschalige waterontwikkeling – mede vanwege het achterliggende duurzame financiële systeem dat lokale ondernemers aan een inkomen helpt. Willie Wortels Het kan dus wél: als klein bedrijf je in de kijker spelen en nieuwe markten veroveren! Daarin onderscheiden Hadders en Nitzsche zich van de vele Willie Wortels die achter in de schuur tot een briljante oplossing komen, maar er niet in slagen die aan de man te brengen. Hoe doen ze dat? “De truc is om je producten zo te maken, dat er een intrinsieke vraag naar ontstaat in het buitenland”, stelt Nitzsche. “Dat betekent onder andere dat je dingen moet ontwerpen die prijstechnisch heel scherp zijn. Gemiddeld geven mensen in ontwikkelingslanden maar 0,2% van hun maandsalaris aan water uit. We moeten af van de Westerse neiging dingen moeilijk en gecompliceerd te maken. Voor de BoP (Bottom of the Pyramid, allerarmsten, red.) in de tropen moet je juist je producten van alle nutteloze franje ontdoen en

K e n n is vermarkte i n terview n

de wereldwatermarkt zorgen dat je alleen die dingen doet die er echt toe doen.” ‘Je moet een gespecialiseerde oplossing hebben en de branie om die wereldwijd neer te willen zetten’, denkt Hadders. Dat laatste is een kwaliteit apart. Hadders: “Je krijgt te maken met een enorme brij aan instituten, overheden en NGO’s die je moet bezoeken en overtuigen. Dat is een enorme klus.” Nitzsche beaamt: “Korte hijgers halen het niet.” Teen in het water Nitzsche kiest zijn landen vanuit een zeker pragmatisme. Voor het testen van zijn Waterpiramide koos hij het West-Afrikaanse Gambia. “Makkelijk bereisbaar en Engelstalig. En we hadden er contacten met wat NGO’s.” Toen hij daar eenmaal rondliep breidden de contacten zich “als vanzelf” uit. Nadat ook Senegal een waterpiramide kreeg, stapte Nitzsche over naar Azië in de verwachting daar een beter ontwikkeld lokaal ondernemerschap aan te treffen. “De waterpiramide moet uiteindelijk zijn eigen broek ophouden. Als je dat lokaal niet voor elkaar krijgt, moet je het elders gaan proberen.” Voor Jan Hadders begon het met een contact in Engeland en daarna Egypte. Van daaruit trok hij, vaak in het kielzog van grote voedselinternationals die de hulp van Dacom inriepen voor hun leveranciers, de hele wereld over. Dikwijls zijn het de aardappelen van patatfirma’s als McCain in China die hem ergens brengen. Maar met hetzelfde gemak bewatert Hadders palmbomen in Oman of in de Emiraten. Of wijngaarden in Zuid-Afrika en Egypte.

Zijn Dacom en AAWS de uitzonderingen die de regel – het MKB is de grote afwezige op nieuwe markten – bevestigen? Dennis van Peppen van Partners voor Water meent van niet. Bij de eerste tender binnen het subsidieprogramma ‘Wereldwijd werken met water’ was ruim de helft van de 26 aanvragen afkomstig van het bedrijfsleven. Het overgrote deel daarvan bestaat uit MKB. Van Peppen: “Ik krijg zelfs de indruk dat de grote ingenieursbureaus zich wat terugtrekken uit onze regeling.” Het subsidieprogramma is voor MKB’ers extra aantrekkelijk omdat de bijdrage groter is wanneer het om een klein bedrijf gaat. Don’t go there! Wie ook het vliegtuig wil pakken om in verre waterzaken te gaan, moet het avontuur niet schuwen. Iedere ondernemer kent de verhalen over bureaucratie, corruptie, criminaliteit. “Don’t go there!” vat Nitzsche lachend het algemene gevoel samen. Zelf haalt hij er zijn schouders over op en stemt hij waar mogelijk zijn product af op het karakter van de markt. Corrupte douanebeambten mijdt hij zoveel mogelijk door lokale producenten te zoeken. Kan dat niet, dan neemt hij een scherp standpunt in. “De behoefte aan schoon water is enorm. Als je naar buiten brengt dat je 30% moet betalen aan een mistige beambte dan zijn de claims vaak snel van tafel.” Hadders heeft de afgelopen 25 jaar leren omgaan met zaken als de zware criminaliteit in Zuid-Afrika of de diefstallen van weerstations in Polen. ‘Daar moet je maatregelen tegen nemen.

23

Installeer vandaag de technologie van morgen

Betrouwbaarheid of energiebesparing? Kiezen hoeft niet meer met onze efficiënte schroefblowers

Download een QR-reader en scan de code voor meer informatie

Kiezen tussen betrouwbaarheid en energiebesparing hoeft niet meer. Want Atlas Copco presenteert de nieuwe ZS-blowers, die gemiddeld qua energieverbruik 30% efficiënter zijn. Een aanzienlijke besparing die te danken is aan de superieure en zeer betrouwbare schroeftechnologie. Met deze energiezuinige schroefblowers bespaart u veel kosten en voldoet u aan de huidige eisen van een duurzame en CO2-arme economie. Reden genoeg om vandaag nog deze technologie van morgen te installeren! Wilt u weten hoe u energiezuiniger en milieubewuster kunt werken? Bereken uw besparing op www.efficiencyblowers.com of neem contact op voor een persoonlijk advies via telefoonnummer: (078) 6230 367. Tijdelijke oplossing nodig? U wilt ons product in een proefopstelling testen of u hebt slechts tijdelijk behoefte aan een van onze persluchtoplossingen? Atlas Copco Rental biedt uitkomst. Kijk voor onze verhuurmogelijkheden op www.atlascopcorental.nl of neem contact op via het gratis nummer: 00800 1768 1768.

K e n n is vermarkte n

Da c om

AAWS

Impact op de wereld

Lokaal ondernemerschap

De overheid van Saoedi-Arabië wil het waterverbruik terugdringen en sloot daartoe twee jaar geleden een contract af met Dacom. Dacom is gespecialiseerd in software en sensortechnologie voor irrigatiemanagement. Met het Agri Yield Management systeem kunnen telers monitoren wat in verschillende bodemlagen de wateropname is. Hiertoe ontwikkelde het bedrijf de bodemsensor TerraSen™. Vanuit de hele wereld gaan data naar de centrale computers in Emmen die vervolgens een spaarzaam sproeiadvies geven. Grondlegger Jan Hadders kreeg diverse prijzen waaronder de MKB Innovatieprijs uit 2011. Nu dochter Janneke het roer officieel overneemt, gaat Hadders zich bezighouden met de ontwikkeling van een goedkoper product dat ook geschikt wordt voor de laag boeren onder de toplaag. “Wij claimen dat we 30 tot 50% water kunnen besparen, maar als je dat op 1 hectare doet schiet dat niet op. Er zijn miljoenen hectares nodig om echt impact op de wereld te maken.”

Martijn Nitzsche van AAWS ontwikkelde de Waterpiramide, een grote witte tent waarin opgepompt zout water bij tropische temperaturen verdampt en wordt gezuiverd. Op die manier kan meer dan 1000 liter zuiver water worden geproduceerd. De Waterpiramides worden –net als de folietank voor de opvang van regenwater – beheerd door lokale ondernemers die het water verkopen in betaalbare plastic zakjes. Recent startte het project Orange Water, een franchise voor kleine ondernemers in ontwikkelingslanden die een waterwinkeltje willen beginnen. Met een UV-lamp voor waterzuivering kunnen zij zelf hun handelswaar produceren. In Indonesië worden nu vijftien watershops gebouwd. De nieuwste innovatie van AAWS is de Dutch Sceptic Tank, gemaakt van makkelijk te vervoeren folie. De kostprijs ligt nu onder de honderd euro, maar kan door opschaling verder dalen. Nitzsche verwacht wat dat betreft veel van de samenwerking met het Waterschap Friesland dat in Mozambique voor 80.000 mensen in vier steden bezig is met sanitatie.

H u lp b ij h et v e r mar k t e n van wate r k e n n i s ove r d e g r e n s www.partnersvoorwater.nl www.aquaforall.nl www.agentschapnl.nl Subsidies Wereldwijd werken met water. Eerste tender afgerond. Tweede tender sluit in september.

10 miljoen euro voor subsidies voor waterinvesteringen in ontwikkelingslanden.

* Programma Internationaal Ondernemen. Ondersteuning (promotie, handelsmissies, etc.) bij betreden nieuwe markten. *Fonds Duurzaam Water. 150 miljoen euro voor publiekprivate projecten in ontwikkelingslanden.

Een weerstation op een erf zetten, bijvoorbeeld. Of een kooi met stroom erop er om heen bouwen.” Bureaucratie probeert hij simpelweg te accepteren, ook al is het “soms gekmakend”. Een kwestie van buffelen en zoeken, meent hij. Ambassades Hadders roemt de “perfecte” hulp die hij daarbij krijgt van de landbouwraden in diverse landen. ‘Als zij meegaan dan kan ik mijn auto opeens parkeren bij de deur van het ministerie van Landbouw. Dan ben je opeens van de “Dutch Embassy”.” Nitzsche legt via ambassades en handelsbijeenkomsten contacten met lokale ondernemers. Ook vraagt hij de ambassades geregeld om advies. “Je kunt er vaak een goed beeld krijgen van wie er een beetje behoorlijk zaken doen. Ook plaatselijke NGO’s weten vaak hoe de hazen lopen. Er zijn gewoon hele dorpen die intrinsiek onbetrouwbaar zijn, daar moet je niet wezen.” Kansen Nitzsche en Hadders hebben beiden een winstgevend bedrijf én dragen bij aan het oplossen van wereldwijde waterproblemen. Kansen voor het MKB zijn er al met al volop, denkt Nitzsche. Wat dat betreft zit het MKB volgens deze ondernemende watertechneut “enorm te slapen.” “De grote markten liggen in landen als India, China, Afrika, Brazilië. Daar gebeurt het. Als het je lukt om op te schalen, kun je juist ook uit die andere werkelijkheid je voordeel halen.”

Druppels op de watermarkt Andere kleine bedrijven met grootse ambities over de grens *Het Waalwijkse microLAN haalt 90% omzet uit het online meetsysteem TOXcontrol dat vervuiling in water aantoont. De technologie wordt in zo’n tien tot vijftien landen wereldwijd toegepast. Vijf medewerkers. *Voormalig bollenteler Pieter Hoff bedacht de Groasis Waterboxx, een plastic bak waarin je een boom kunt laten groeien die water uit de lucht haalt. Zijn bedrijf AquaPro in Steenbergen verkocht al 200.000 waterboxxen aan meer dan 20 landen. Tien medewerkers (grotendeels parttimers), een netwerk van bedrijven om werk aan uit te besteden. *Bucon Industries in Rijswijk maakt onder de naam PURELeau prefab watertanks van golfplaten en prefab waterdicht zeil waarin met mebraantechnologie water wordt gezuiverd. Betaalbaar en makkelijk op te bouwen. Toegepast in 120 tot 130 landen. Drie medewerkers.

25

K e n n is vermarkte n

Nederland investeert veel tijd, energie en geld in het ontwikkelen van nieuwe producten en projecten om het leven in een kwetsbare delta mogelijk te houden en te verbeteren. Veel projecten die voor de Nederlandse situatie worden uitgevoerd, bijvoorbeeld de IJkdijk en de zandmotor, zouden ook in andere delta’s kunnen worden toegepast. Maar kun je de projecten wel één op één vermarkten of gaat het alleen om de kennis. En hoe exporteer je die? Proefopstelling bij Bellingwoude

Verband aangetoond tussen ‘piping’ en het bezwijken van een dijk

De IJkdijk test nieuwe monitoringDoor Ingrid de Bruine

Vera van Beek, consultant bij kennisinstituut Deltares: “Door samen te werken met buitenlandse kennisinstellingen kunnen wij de kennis die wij hier op doen uitwisselen met andere landen”. Onze core business is echter, net als de kennisinstellingen in het buitenland, het ontwikkelen van kennis en het adviseren aan een opdrachtgever, zoals bijvoorbeeld het verbeteren van de modellen en het opzetten van (nieuwe) leidraden. Het vermarkten van een product is dan niet altijd de eerste gedachte. Wat wij wel zien in onze samenwerking met buitenlandse kennisinstellingen is dat wij door de kennis uitwisseling ook weer op nieuwe ideeën komen waardoor wij onze modellen kunnen verbeteren. En dat komt de ontwikkelingen in Nederland dan weer ten goede.

26

IJkdijk Eén van de spraakmakende projecten, in binnen- en buitenland, van Deltares is de IJkdijk die als proeftuin in Groningen is aangelegd. Van Beek: “De problematiek die hieraan ten grondslag ligt is vergelijkbaar met die in een aantal andere landen, bijvoorbeeld China en de Verenigde Staten. Wij hebben dan ook met de kennisinstellingen van deze landen nauw contact en zij zijn zeer geïnteresseerd in onze opzet en resultaten die in het technische rapport ‘Zandmeevoerende wellen’ worden gepubliceerd”. Deltares heeft voor dit onderzoek een full-scale dijk gebouwd die ondermeer wordt gebruikt voor het testen van nieuwe

monitoring- en inspectietechnieken. Daarnaast wordt deze full scale dijk ook gebruikt voor het valideren van een rekenmodel voor ‘piping’. De aanleiding van dit onderzoek was het onderzoek van VNK (Veiligheid Nederland in Kaart, red.), waarbij de veiligheid van alle dijken in Nederland is getoetst. Van Beek: “’Piping’ kwam uit dat onderzoek naar voren als een dominant mechanisme, maar hierover was meteen veel scepsis onder vooral de dijkbeheerders. Zij gaven aan dat het verschijnsel naar hun mening minder dominant is dan uit het onderzoek naar voren kwam. Er was dus een opvallend verschil tussen de bevindingen uit het onderzoek en die uit de praktijk. De Waterdienst heeft toen opdracht gegeven om het verschijnsel verder te onderzoeken waarna een groot onderzoeksproject is opgezet. In dit onderzoek, SBW (Sterkte & Belastingen Waterkeringen) Hervalidatie Piping, hebben we de rekenregel voor ‘piping’ nader bekeken. Met die rekenregel worden alle dijken in Nederland iedere vijf jaar getoetst. Om te kijken of de nieuwe rekenregel, die het resultaat was van het onderzoek, klopt met de praktijk, is onlangs de eerste pipingproef in Bellingwoude uitgevoerd.” Een andere reden voor het uitvoeren van de proeven is het onderzoeken van monitoringstechnieken die het faalmechanisme ‘piping’ mogelijk vroegtijdig kunnen detecteren. Van Beek: “De proeven werden uitgevoerd om het mechanisme te valideren en monitoringtechnieken te testen. De proeven zijn uniek, want het was voor het eerst dat op deze schaal het me-

K e n n is vermarkte n

Veel belangstelling vanuit buitenland voor unieke Nederlandse projecten

Piping

Bij een hoge waterstand komt het voor dat er door de hoge druk aan de voet van een dijk, water (kwel) doorsijpelt. Wanneer dit water zandkorrels meevoert, ontstaat er een ondiepe holle ruimte, een pipe, onder de dijk, die steeds verder groeit en zo de stabiliteit van de waterkering in gevaar brengt. De dijk kan hierdoor verzwakken en in het ergste geval bezwijken.

en inspectietechnieken chanisme in een gecontroleerde omgeving wordt nagebootst en gemonitord. Uit de eerste proef bleek dat na het optreden van het fenomeen de dijk doorbrak. De proef en de metingen lieten zien dat ‘piping’ een serieus te nemen faalmechanisme is. Voor het eerst is ook het verband aangetoond tussen het optreden van ‘piping’ en het daadwerkelijk bezwijken van een dijk”. Exportproduct? Is ‘piping’ dan ook een exportproduct? Van Beek: “De monitoringtechnieken zouden ook in het buitenland toegepast kunnen worden. Dit wordt zelfs op dit moment ook al in een aantal projecten gedaan. Voor het valideren van het rekenmodel voor het faalmechanisme ‘piping’ is uitgegaan van de Nederlandse situatie. Ik verwacht echter dat het rekenmodel in vergelijkbare gevallen ook in het buitenland toepasbaar is, zodat de kennis opgedaan binnen dit project ook internationaal waarde zal hebben. Internationaal gezien is dit project sowieso uniek. Middels publicaties en buitenlandse bijeenkomsten presenteren wij de resultaten ook in het buitenland. En niet alleen wij, maar ook alle samenwerkende partijen brengen de IJkdijk, bijvoorbeeld op buitenlandse congressen onder de aandacht van de landen waar vergelijkbare problemen zijn. Het is een goed project om aan buitenlanders te laten zien. Wij laten niet alleen een project in de praktijk zien, maar we geven hiermee ook aan dat we op een innovatieve manier denken over dijkbescherming.”

De full-scale dijk wordt onder meer gebruikt voor het testen van nieuwe monitoring- en inspectietechnieken

IJkdijk

“De IJkdijk is een (internationale) proeftuin voor nieuwe inspectie- en monitoringstechnieken voor waterkeringen. De dijk is aangelegd in een kleine polder ten zuiden van Bellingwoude, in het beheergebied van het waterschap Hunze en Aa. Met de IJkdijk onderzoeken de participanten of deze nieuwe technieken ingezet kunnen worden om onze dijken beter te inspecteren. Met die technieken kan meer inzicht worden gekregen in de actuele sterkte van dijken waardoor er eerder en effectiever kan worden ingegrepen. Vera van Beek:“We testen daar dus in feite de dijk van de toekomst”. Naast twee proeven voor nieuwe monitoring- en inspectietechnieken heeft Deltares ook twee proeven op de IJkdijk gedaan om de nieuwe rekenregel voor ‘piping’ te valideren.”

27

K e n n is vermarkte n

Een ander voor het buitenland interessant project, is de zandmotor. Voor de kust van Delfland is in 2011 de zandmotor aangelegd. Een experimenteel project waarbij door een zandsuppletie op megaschaal, voor langere tijd de duinenrij wordt verstevigd. Alle betrokkenen bij de aanleg van de zandmotor kijken reikhalzend uit naar de eerste resultaten, want als het project slaagt, dan is de zandmotor een uniek product dat niet alleen in Nederland maar wellicht ook op tal van plekken in de wereld een uitstekende en duurzame manier is om de kust te versterken. Maar wordt de zandmotor al naar potentiele klanten goed gepromoot?

Foto's: Rijkswaterstaat/Joop van Houdt

Jan Mulder: “De visie, ‘Building with nature’, oogst veel bewondering”

De zandmotor loopt! Door Peter Boom

28

Jan Mulder van Deltares is nauw betrokken geweest bij de opzet van de zandmotor.” Na de aanleg tussen maart en juli 2011, kunnen we stellen dat de zandmotor nu loopt. Dat betekent dat er voor ons nu een periode is aangebroken van verder onderzoek, monitoren en ontwikkelingen in kaart brengen. Maar je moet bedenken dat we dit al veel langer doen want vanaf 1990 vinden jaarlijks suppleties plaats om de kust te handhaven. Deze suppleties hebben een typische omvang in de orde van 1-2 miljoen m3 elk met, per locatie, een terugkeerfrequentie van 3-5 jaar. De zandmotor is eigenlijk het resultaat van een opschaling van deze jaarlijkse suppleties, grotere hoeveelheid en een lagere frequentie.” Jan Mulder geeft aan dat op meerdere plaatsen langs onze kust over een mogelijke zandmotor wordt nagedacht. “Je moet dan wel denken aan een afgeleide vorm want voor elke plek moet je een nieuwe passende zandmotor bedenken. Belangrijk punt is natuurlijk dat er zand moet zijn om naar de juiste plek te verplaatsen. Dat is dan ook het eerste ijkpunt als je in het buitenland een zandmotor zou willen aanleggen. Er moet voldoende zand in de omgeving zijn. Daarnaast is de opzet, uiterlijk en omvang, van de zandmotor niet alleen afhankelijk van de mogelijkheden, maar ook van de belangen van de stakeholders. Wat willen die bereiken en hoe past de zandmotor in dat complete proces. De zandmotor zoals die nu is aangelegd is daarom op zichzelf geen export product, maar het principe en de manier van denken kan zeker wel de

basis zijn voor een vergelijkbaar project in het buitenland.” Kusthandhaving zien vanuit een grote schaal, als onderdeel van een totaal project, dat is eigenlijk de boodschap die achter de zandmotor ligt. “Dat betekent ook dat het niet interessant is, als het al zou kunnen, om een patent op de zandmotor aan te vragen. Maar je ziet wel dat er vanuit het buitenland veel interesse is in het grootschalige denken waarin ‘duurzaam’ en ‘werken met de natuur’ belangrijke uitgangspunten zijn”. Deltares was betrokken bij de ontwikkeling van het totale project in nauwe samenwerking met verschillende bedrijven (zie kader). Vanuit die samenwerking hebben alle partijen veel kennis en ervaring opgedaan om in de toekomst vergelijkbare projecten op te zetten. Dat kan in een vergelijkbaar samenwerkingsverband, maar ieder voor zich zou natuurlijk ook een andere vorm of opzet kunnen kiezen. Jan Mulder: “Toch zie je dat, als er buitenlanders naar onze projecten komen kijken, de zandmotor veel belangstelling trekt. De visie, ‘building with nature’, de uitwerking en de realisatie oogsten veel bewondering. We horen dan ook vaak ‘dat kan alleen in Nederland zo groots en evenwichtig worden opgezet’. Een Amerikaan verzuchtte bij het zien van de zandmotor zelfs: ‘ you’re miles ahead of us’ ”. Deltares, en de andere partners, nemen wat betreft de promotie van de zandmotor dan ook niet een afwachtende houding aan. De zandmotor trekt wereldwijd veel aandacht en de betrokkenen worden vaak uitgenodigd om de achter-

K e n n is vermarkte n

Veel belangstelling vanuit buitenland voor unieke Nederlandse projecten

Zwemverbod

De zandmotor kwam afgelopen weken in het nieuws vanwege de veiligheid voor zwemmers. Door de aanleg van de zandmotor verandert namelijk de kracht en de richting van de stroming. Vooraf blijkt niet met zekerheid te zeggen op welke plaatsen de zandmotor wel of niet veilig zal zijn voor zwemmers. Daarom geldt momenteel voor de hele zandmotor een zwemverbod. Zodra blijkt dat bepaalde delen van de zandmotor veilig zijn, kan voor die delen het zwemverbod worden opgeheven.

liggende visie op buitenlandse congressen of bijeenkomsten uiteen te zetten. “Wij nemen zelf ook regelmatig het initiatief om tijdens dergelijke bijeenkomsten de zandmotor te promoten of erover te publiceren. Dat heeft er onder meer in geresulteerd dat vertegenwoordigers van diverse landen naar Nederland zijn gekomen om te kijken of de zandmotor ook in hun land toepasbaar is. Bij dergelijke bezoeken zijn diverse betrokkenen aanwezig, zodat iedereen ook kan uitleggen wat zijn inbreng bij het realiseren van een zandmotor is geweest. Je ziet dat daaruit ook weer contacten voortvloeien die wellicht leiden tot het uitvoeren van een bepaald onderdeel dat bij de zandmotor is toegepast.” Mulder is blij dat de zandmotor nu gerealiseerd is, de overheid (Rijkswaterstaat en Provincie) hebben het project voor het grootste deel gefinancierd. “Ik weet niet of dit in de huidige tijd van bezuinigingen ook mogelijk was geweest. We hebben nu het voordeel dat de zandmotor ‘loopt’ en dat we de resultaten ook daadwerkelijk aan de kust kunnen laten zien. Dat maakt het vermarkten van een project een stuk makkelijker dan wanneer je het alleen over een plan hebt”.

Hoofddoel van de Zandmotor is het combineren van langere termijn veiligheid achter de Delflandse kust met meer ruimte voor natuur en recreatie. Een belangrijk nevendoel is innovatie en kennisontwikkeling. Er wordt gekeken naar nieuwe manieren om met kustonderhoud en kustveiligheid om te gaan, en naar het proces van samenwerking tussen partijen om de kustzone te ontwikkelen, onder meer wat betreft functioneel aanbesteden en financieringsvormen. Bij de uitvoering van het project werken de initiatiefnemers samen met het Hoogheemraadschap Delfland, de gemeenten Den Haag, Westland en Rotterdam en de Zuid Hollandse Milieufederatie. Daarnaast is de Stichting Ecoshape lid van de projectgroep en zijn Grontmij en Deltares betrokken als inhoudelijke adviseurs. www.staatvandedelta.nl

29

I n terview

In 2015 wordt het programma Ruimte voor de Rivier officieel afgerond. Op meer dan dertig plaatsen langs Rijn, IJssel, Lek en Waal krijgt de rivier momenteel meer ruimte dankzij o.a. dijkverleggingen en uiterwaardvergravingen. Rijkswaterstaat, provincies, waterschappen en gemeenten werken hierin nauw samen met de markt en deze integrale aanpak trekt internationale aandacht. Volgens programmadirecteur Ingwer de Boer staat niets een internationale ‘uitrol’ van deze aanpak in de weg: “Hiermee kan Nederland zijn toonaangevende rol als watermanager verder op de kaart zetten.”

Programmadirecteur Ingwer de Boer: “In veel landen ontbreekt de expertise die we hier op watergebied hebben.”

Programmadirecteur Ingwer de Boer van Ruimte voor de Rivier:

‘Buitenlandse delegaties lopen hier de deur plat!’ Door Jeroen Bezem

30

In Ruimte voor de Rivier werken twee ministeries (I&M en EL&I) samen met vijf provincies, vierendertig gemeenten, acht waterschappen en Rijkswaterstaat. Het project is in 2006 gestart, naar aanleiding van de hoge waterstanden in 1993 en 1995, en het totale budget bedraagt 2,3 miljard euro. In deze tijden van forse bezuinigingen staat dat budget opmerkelijk genoeg niét onder druk en dat is volgens Ingwer de Boer ook erg belangrijk voor de ‘export’ van dit programma: “Voor alle betrokken ingenieursbureaus en aannemers die deze concepten in het buitenland willen verkopen, is het zeer belangrijk dat ze een succesvolle thuismarkt hebben. Want daar ligt hun basis, hun proeftuin.” “Het onderscheidende van Ruimte voor de Rivier zit ’m meer in de aanpak dan in de techniek”, vervolgt De Boer. “Wat het buitenland met name aanspreekt, is die integrale aanpak. De bestuurlijke samenwerking door de verschillende overheden geldt als vernieuwend. Men is benieuwd hoe we processen en besluitvorming organiseren.” “Maar dat niet alleen. Ook is er veel interesse voor de manier waarop wij hiermee een dubbele doelstelling realiseren: enerzijds de veiligheid en anderzijds de ruimtelijke kwaliteit. Die ruimtelijke kwaliteit is afhankelijk van de omgeving. In

een stad kan dat gaan om een mooier waterfront, daarbuiten om de natuur of om de recreatie.” Kralenketting “Omdat de lokale factoren overal anders zijn, is er steeds maatwerk nodig”, stelt de programmadirecteur. “Je kunt het vergelijken met een kralenketting waarvan elke kraal er verschillend uitziet. De sterkte van die ketting, de waterveiligheid, ligt vast maar het uiterlijk ervan kan enorm divers zijn. En die diversiteit ontstaat doordat je projecten aanpakt in samenwerking met lokale overheden en met inspraak van bewoners en andere belanghebbenden.” De Boer noemt Nijmegen als een goed voorbeeld. Waar deze stad eerst met de rug naar de rivier toe stond, is het motto nu ‘Nijmegen omarmt de Waal’. “Waar we eerst bedreigingen zagen, zien we nu kansen”, zegt hij. “En dat wordt in het buitenland opgemerkt. In oktober ontvingen Nijmegen en Royal Haskoning in New York de ‘Waterfront Center Top Honor Award’. De jury roemde daarbij de wijze waarop omwonenden zijn betrokken, de innovatieve combinatie tussen hoogwaterbescherming en gebiedsontwikkeling en de kennisdeling met riviersteden in de buurlanden.”

I n terview

Room for the River

Op 19 november organiseert Ruimte voor de Rivier in Rotterdam een internationale conferentie over de integrale aanpak van het programma en het concept van ‘Building with Nature’. De conferentie richt zich op beleidsmakers, onderzoekers, bedrijven, consultants en studenten die actief zijn op het terrein van watermanagement en ruimtelijke planning. Meer informatie: www.roomfortheriver.nl

De Waal bij Nijmegen krijgt meer ruimte door de dijk landinwaarts te verplaatsen. In het nieuwe buitendijkse gebied wordt een grote nevengeul gegraven, zodat een eiland in de Waal ontstaat. Op het eiland is ruimte voor nieuwe stedelijke ontwikkeling en in het binnendijkse gebied aan de noordzijde breidt de stad flink uit. Voor dit project in het kader van Ruimte voor de Rivier ontvingen Nijmegen en Royal Haskoning in New York een internationale, prestigieuze prijs: de ‘Waterfront Center Top Honor Award’.

Volgens De Boer bevestigt die internationale prijs dat Nederland in het buitenland juist kan ‘scoren’ met de aanpak, in plaats van met de techniek. “Wij zijn in de wereld toonaangevend met deze ‘Building with Nature’-aanpak. Alle belangrijke Nederlandse ingenieursbureaus werken nu in die sfeer. In het verleden werden veel grote projecten in het buitenland vaak opgeknipt in deelprojecten en -producten. Nu worden Nederlandse bureaus gevraagd voor integrale projecten. Daarmee krijgen ze een belangrijke voorsprong op de meer technocratische concurrenten in het buitenland. Dat zeg ík niet, dat zeggen ze zélf!” Veiligste delta ter wereld Volgens De Boer slaagt ons land er vrij goed in om voet aan de grond te krijgen in de buitenlandse watermarkt. “Wij zijn de veiligste delta van de wereld en aangezien 50 procent van de wereldbevolking in deltagebieden woont – in 2050 zelfs 70 procent! – is het buitenland erg geïnteresseerd in de manier waarop wij onze waterveiligheid aanpakken. Zij krijgen nu immers de problemen waarmee wij al eeuwen ervaring hebben. Er ligt dus een enorme markt voor ons open. En het gaat echt ergens over. Zo heeft New Orleans na Katrina drie Nederlandse bureaus – Arcadis, Royal Haskoning en DHV – gevraagd om te komen helpen de stad veilig te maken. Gebaseerd op de Nederlandse knowhow wordt daar nu voor ruim 14 miljard dollar geïnvesteerd in waterveiligheid. En de drie bureaus hebben daar orders uitgesleept ter waarde van zo’n 100 miljoen.” “De eerste contacten worden vaak gelegd op ‘governmentto-government’-niveau, maar in het kielzog komt het bedrijfsleven binnen”, aldus De Boer. “In het eerste jaar dat ik dit werk deed, ben ik niet in het buitenland geweest maar nu zou ik er elke week kunnen zitten. Hier wordt de deur

inmiddels platgelopen door buitenlandse delegaties. China, Australië, Brazilië, Thailand, Singapore, Vietnam, Korea – ze lopen allemaal warm voor de ‘Dutch Approach’.” Wat overigens niet altijd wil zeggen dat het ook grote orders oplevert voor Nederlandse ingenieursbureaus of aannemers. “Vier jaar geleden was hier een delegatie uit Korea die zich heeft laten informeren over het ‘Building with Nature’-concept”, vertelt De Boer. “Nu is men daar bezig met een ‘river restauration program’ voor de vier grote rivieren, gebaseerd op de combinatie van ruimtelijke kwaliteit en veiligheid. De president van Korea heeft daar 10 miljard dollar voor gereserveerd. Dat wordt door Koreaanse bedrijven uitgevoerd.” Maar De Boer komt snel met een voorbeeld dat aantoont dat niet álle landen hier ‘proletarisch winkelen’: “Bij de verbreding van het Panamakanaal heeft DHV een grote opdracht gekregen en Boskalis wordt over de hele wereld gevraagd voor baggerwerk en het opspuiten van eilanden. Je kunt de Nederlandse aanpak wel wíllen kopiëren, maar dat moet je dan wel kúnnen. In veel landen ontbreekt simpelweg de expertise die we hier wel hebben.” Deltaprogramma De kennis die is opgebouwd met Ruimte voor de Rivier zal na 2015 ‘opgaan’ in het Deltaprogramma. “Dat is een nieuw concept met internationale marktkansen”, verwacht De Boer. “Waar Ruimte voor de Rivier een reactie was op de hoge waterstanden uit de jaren negentig en de buitenlandse belangstelling momenteel vooral lijkt te komen uit landen die een (bijna)ramp hebben meegemaakt, zoals Thailand en Australië, daar zegt het Deltaprogramma in feite: laten we eens niét wachten tot het fout gaat. Die proactiviteit, daar ligt de toekomst. En dat besef dringt in steeds meer landen door. Dus Nederland zit ook hier weer voor in de golf!”

31

E x pertise

De uitbreiding en modernisering van de productieplant voor drinkwater in Andijk is op 25 januari van start gegaan nadat alle benodigde vergunningen door PWN Technologies waren verkregen. Een belangrijk onderdeel van de bereiding is een filtratiestap met keramische membranen, wat nieuw is voor Nederland. Dat betekende echter wel dat deze het KIWA-ATAcertificaat moesten verkrijgen. Na een traject van bijna vier jaar verkreeg Metawater, de leverancier van de membranen, het certificaat op 23 mei 2012. Daarmee staat niets de bouw van Andijk III meer in de weg. Artist Impression : PWN Technologies

Innovatieve drinkwaterbereiding in Andijk

Weg vrij voor keramische membranen Door Rob Schoon

Aan het bouwtraject ging een lange periode van onderzoek en testen vooraf. Dit alles resulteerde in een door PWN Technologies ontwikkelde behandeling voor een nog betere kwaliteit drinkwater. Bijkomend voordeel is dat de behandeling minder energie gaat verbruiken en de milieubelasting afneemt. Het hart van de behandeling vormen ionenwisseling en microfiltratie. De ionenwisseling SIX (Suspended Ion Exchange) zorgt voor verwijdering van onder andere opgeloste organische stoffen. Dit heeft als voordeel dat minder energie nodig is voor desinfectie en verwijdering van organische microverontreinigingen bij het proces van oxidatie met UV (ultraviolet) en waterstofperoxide. De nageschakelde microfiltratie met keramische membranen vergde echter veel onderzoek, aanpassingen en geduld voordat dit toegepast kon worden.

32

Keramische membranen economisch haalbaar door aanpassingen Het onderzoek naar de toepassing van membranen was toegespitst op de opbrengst, de stabiliteit en de levensduur van de membranen. Uiteindelijk bleek dat keramische membranen voor de drinkwaterproductie het meest gunstig waren, alleen waren de hogere investeringskosten nog een drempel. Na een bezoek aan Japanse installaties door PWN Technologies werd een idee geboren wat later in samenwerking met RWB Almelo en Deltares leidde tot het CeraMac ontwerp. Binnen dit concept zijn 200 membranen in één drukvat geplaatst, wat een forse reductie betekent van de toe te passen hoeveelheid staal en kleppen. Hierdoor is terugspoelen van 200 membranen

tegelijkertijd mogelijk in plaats van slechts 10 membranen. Die aanpassing maakte het ontwerp niet alleen financieel-economisch aantrekkelijk, maar vergrootte ook de kans op toestemming voor gebruik bij drinkwaterbereiding in Nederland. Bescherming drinkwaterkwaliteit In Nederland is de kwaliteit van het drinkwater, vanaf de winning tot en met de levering, beschermt in de Drinkwaterwet, het Drinkwaterbesluit en een viertal ministeriële regelingen. Daaronder zijn de Drinkwaterregeling, de Regeling Materialen en Chemicaliën en drink- en warm tapwatervoorziening. Laatsgenoemde regeling stelt eisen aan de materialen en chemicaliën die bij de bereiding en distributie van drinkwater gebruikt worden en in contact komen met drinkwater. Producten die voldoen aan de gestelde eisen, krijgen op grond van deze regeling een door de minister van VROM erkende kwaliteitsverklaring, het KIWAATA-certificaat. Dit ‘voorgeschreven’certificaat was nodig om de keramische membranen in Andijk te mogen toepassen. Langdurig traject door gedetailleerde beschouwing Het traject tot het verkrijgen van het KIWA-ATA certificaat duurde bijna vier jaar, wat het gevoel geeft dat de regelgeving ontwikkeling van nieuwe vindingen in de weg staat. Martin Verkerk onderkent het gevoel, maar vindt dat dit genuanceerder ligt. “De regeling kent een lijst met toegestane stoffen ten behoeve van producten bij de winning, productie en distributie van drinkwater. Het hele productieproces wordt beschouwd en er is veel informatie nodig van (toe) leveranciers, die niet altijd

E x pertise

KIWA-ATA versus KIWA-keur

Foto: Metawater

bij drinkwaterbereiding voorhanden is.” Elke stof die niet is opgenomen in de positieve lijst uit de regeling dient te worden voorgelegd en beoordeeld door een commissie van deskundigen van de overheid. Deze commissie bestaat uit toxicologen en specialisten uit de drinkwaterwereld. Van elke stof dient bekend te zijn welke toxicologische effecten kunnen optreden als mensen dagelijks, gedurende zeventig jaar, twee liter drinkwater binnen krijgen waarin de stof aanwezig is. De ervaringsdeskundige van KWR, Verkerk stelt dat dit ook voor vertraging kan zorgen. “Veel nieuwe stoffen betekent dat het langer duurt. De één vindt dit wellicht overdreven of vervelend, maar de kwaliteit van het drinkwater in relatie tot gezondheid is het meest belangrijk.” Duidelijkheid kan procedure versnellen RWB Almelo verzorgt een deel van de bouw van de SIX en CeraMac-installatie in Andijk en vertegenwoordigt Metawater, de leverancier van de keramische membranen, binnen Nederland. Verheugd als ze zijn over de toekenning van het benodigde certificaat, zijn ze wel van mening dat een dergelijk traject sneller zou kunnen. “Complete helderheid zou een forse tijdwinst opleveren,” stelt hoofd engineering Maurice van Hecke, “als er een formulier/procedure zou komen met duidelijke vragen en een opgave van de aan te leveren informatie, kan het allemaal sneller.” Daarbij erkent van Hecke dat er meer facetten tijdverlies opleveren. “Als producent heb je meer technisch inhoudelijke kennis van de materie en installatie dan de beoordelaar en dus kan regelmatig overleg helpen. Maar de afstand tussen Japan Nederland maakt het beleggen van een dergelijk specialistisch

Het KIWA-ATA-certificaat is niet hetzelfde als het meer bekende KIWA-keur. Het KIWA-ATA is een publiekrechtelijke regeling en wordt dus vereist en opgesteld door de overheid. Dit handelt specifiek over toxicologische aspecten van bij de drinkwaterwinning, -bereiding en -distributie gebruikte materialen en chemicaliën. Het KIWA keur is privaatrechtelijk en wordt verstrekt op basis van een beoordelingsrichtlijn van certificatie-instelling Kiwa Nederland. Dit keurmerk betreft de functionele aspecten van producten in verschillende sectoren waaronder de drinkwatersector.

overleg niet eenvoudig. En het hele beoordelingstraject verliep in een tijd van aanpassing van de Waterleidingwet naar de Drinkwaterwet. De Drinkwaterwet en daarmee de Regeling Materialen en Chemicaliën is sinds 1 juli 2011 definitief. Verder is het wenselijk dat niet alleen Nederland de strenge eisen oplegt, maar ook Europa. Dit zou de inzet van materialen en ook het commitment van buitenlandse partijen vergroten. Nederland is in feite voor de global-players een (te) kleine markt. Nieuwe ideeën/producten krijgen zo niet of nauwelijks kans door lange procedures en de hoge kosten die dit met zich meebrengt.” De waarheid ligt in het midden Met het verkrijgen van het KIWA-ATA certificaat voor de Metawater membranen is het beoordelingstraject ten einde. De drinkwaterinstallatie in Andijk kan worden voorzien van de membranen. Eind 2013 is de geplande oplevering en kan de installatie 5.000 m3 drinkwater per uur leveren, een forse uitbreiding ten opzichte van de huidige 3.200 m3/uur. Dat het traject tot het verkrijgen van het certificaat lang heeft geduurd vinden zowel Verkerk als van Hecke, maar beiden erkennen het nut. “Voor de vertraging die het proces op heeft gelopen zijn redenen op te voeren, zonder daarbij een ‘schuldige’ aan te wijzen. Richtlijnen en wetgeving ter bescherming van de kwaliteit van het drinkwater zijn prima. Helderheid, overleg en duidelijkheid tussen de leverancier en beoordelaar moeten dan zorgen voor een snelle(re) en nauwkeurige procedure. Het kan namelijk niet de bedoeling zijn dat procedures het gebruik van nieuwe technologieën vertragen”

33

Projectmanager R&D (Water)

Proposal Manager / Sales Engineer

Voor R&D-projecten op het gebied van watertechnologie zijn wij op zoek naar een Projectmanager die onze innovaties van concept naar marktgereed product kan brengen. Zelf lever je ook een inhoudelijke bijdrage aan de projecten, waarin je samenwerkt met een (multidisciplinair) projectteam. Je bent resultaatgericht en communicatief sterk.

Als Proposal Manager ben je verantwoordelijk voor ondersteuning van licentiepartners en/of Salesmanagers bij het afgeven van offertes en het realiseren van orders. Je maakt het offerteplan en zorgt voor opvolging van activiteiten die hieruit voortkomen. Je reageert op vragen van licentiepartners en ondersteunt deze door het maken van technologische ontwerpen.

Zoek in de vacaturebank op trefwoord/nummer: 193155

Zoek in de vacaturebank op trefwoord/nummer: 189556

Marktsegment Manager Waterbehandeling

Beleidsadviseur Waterkeringen

Bent u ‘techneut’ met een passie voor water? Hebt u kennis van werktuigbouw en chemie? Bent u commercieel en ziet u gesprekken met diverse belangengroepen als een uitdaging? Zoekt u een interessante functie binnen een internationaal industrieel concern. Dan bent u onze nieuwe Marktsegment Manager Waterbehandeling die verantwoordelijk wordt voor de verkoop van onze (kunststof) leidingsystemen.

Als beleidsadviseur Waterkeringen zet je jouw kennis en ervaring in voor de waterveiligheid op zowel nationaal als regionaal niveau. Je adviseert het bestuur, vergunningverleners en omtrent waterkeringvraagstukken. Je werkt in een team waarbij het ondermeer gaat over activiteiten als toetsing van waterkeringen, normering van waterkeringen, kustbeleid en kadeverbeteringsprojecten.

Zoek in de vacaturebank op trefwoord/nummer: 193154

Zoek in de vacaturebank op trefwoord/nummer: 193206

Adviseur Watertechniek

Water and Sanitation Specialist

Onze opdrachtgever is een onderzoeks- en adviesbureau. Als Adviseur Watertechniek adviseer je bestaande en nieuwe klanten op het gebied van water. Je treedt op als projectleider voor het ten uitvoer brengen van advies, daarnaast verdiep je je in de (nieuwe) technieken binnen je vakgebied.

As a water and sanitation specialist, your activities range from ensuring minimum watsan standards at the health facilities we support, to constructing water supply systems to refugee camps. Your job involves maintaining a reliable water supply, constructing or upgrading sanitary facilities as well as organising appropriate medical waste disposal.

Zoek in de vacaturebank op trefwoord/nummer: 190006

Zoek in de vacaturebank op trefwoord/nummer: 189815

Jou vinden? Zorg dat een werkgever in de watersector jou vind en plaats nu jouw CV in de online CV Databank van WaterJobForum

Voor vacature plaatsingen, informatie en/of reserveringen bel of mail ons

www.waterjobforum.nl 015 - 361 74 33 [email protected]

Projectleider technologie internationale waterprojecten

Trainee Chemische Technologie

Stroomlijnt u het proces in onze waterbehandelingsprojecten in Kazachstan? Als projectleider technologie internationale waterprojecten vormt dit een van uw uitdagingen bij de realisatie van onze projecten. Heeft u een achtergrond in chemische technologie, procestechnologie en/of procestechniek en minimaal vijf jaar relevante werkervaring? Kijk dan op onze website voor meer informatie.

Onze opdrachtgever werkt aan innovaties bij overheid en bedrijfsleven. De groep Waterbehandeling ontwikkelt innovatieve decentrale waterbehandelingstechnologie gebaseerd op fysische, chemische en biochemische principes voor proces-, afval- en drinkwaterstromen. Je voert zelfstandig onderzoek uit aan vooral fysisch/chemische waterbehandelingssystemen op zowel laboratoriumschaal als pilotschaal. Je ontwerpt, bouwt laboratoriuminstallaties en pilotinstallaties en hier onderzoek mee uitvoert.

Zoek in de vacaturebank op trefwoord/nummer: 191104

Zoek in de vacaturebank op trefwoord/nummer: 189889

volg ons via twitter @WaterJobForum

Product Specialist Control Valves & Filters Wij bieden een afwisselende job met veel verantwoordelijkheden en ruimte voor initiatief in een team met professionals. Je zal zorgen voor verdere uitbouw en verdieping van onze relaties en specificeert in overleg met hen en de Application Engineers de beste oplossingen. Naast kennis van waterbehandeling beschik je over communicatieve en commerciële vaardigheden.

volg ons via linkedin WaterJobForum

Zoek in de vacaturebank op trefwoord/nummer: 189835

V a c a t u r e b a n k

v o o r

W a t e r

p r o f e s s i o n a l s

www.waterjobforum.nl

I n terview

In de Egyptische havenstad Damietta aan de Middellandse Zee komt grootste Nederland (nog) beter op de de kaart zetten spijkerstoffabriek van het Midden-Oosten en de export van de sector water vergroten. en Noord-Afrika te staan. ImtechMak bouwt Dat is de opdracht van Willem aandaar een waterfabriek met een van stakeholders op hetdie terrein van combinatie watertechnologie elektro-coagulatie, ultrafiltratie, in Nederland. Anders denken en omgekeerde meer osmose en indamping het diepblauwe samenwerken zijn daarbij de sleutelwoorden. afvalwater zuivert en weer opwerkt tot Mak is plaatsvervangend programmadirecteur hoogwaardig proceswater. Top Sector Water en Water Internationaal bij het ministerie van infrastructuur en Milieu. Mark van Apeldoorn, adviseur kennisontwikkeling, kijkt naar de praktische uitwerking van deze opdracht.

Nederland kan zijn toppositie in het mondiale waterspel zeker behouden en verbeteren

Willem Mak: De communicatie tussen de verschillende partijen verloopt vaak moeizaam

”Overheid en kenniscentra moeten meer Door Jaap Groot

36

“Puur kennis verkopen is natuurlijk moeilijk, maar het tonen van innovatieve Nederlandse projecten aan landen die dezelfde problematiek hebben, kan voor onze export een prima ondersteuning zijn.” Aldus Willem Mak, die daarbij direct aantekent dat dit alleen kan slagen als alle betrokken partijen hier van het begin af aan over meedenken en aan meewerken. “Te vaak wordt bijvoorbeeld een nieuw product ontwikkeld zonder dat precies duidelijk is wat de vraag is en wie er uiteindelijk voor gaat betalen. Je moet eerst naar de vraag kijken, dan kan je bij het zoeken van belangstellenden ook veel gerichter werken.” Mark van Apeldoorn, onafhankelijk adviseur kennisontwikkeling, voegt hieraan toe: “Bij het opzetten van een project of het uitwerken van een idee vergeet men vaak om eerst te kijken of er kennis of deelkennis aanwezig is. Er wordt veel extra werk verzet in het bedenken van al bestaande technologieën. Maar het gaat er natuurlijk om hoe krijg je die aanwezige kennis boven water? Via allerlei kanalen, kennisinstituten, onderzoekbureaus en samenwerkingsverbanden kun je er achter komen, maar daar moet je wel tijd voor inplannen, zowel voor het opzoeken als voor het ‘vertalen van de technologie’ naar jouw idee of project. Daarnaast is het belangrijk dat je

ook nadenkt over het toegankelijk maken van jouw kennis zodat ook andere partijen begrijpen waar het om gaat. De communicatie tussen de verschillende partijen, ontwerpers , technici en mensen die het moeten presenteren is vaak een lastige drempel”. Van Apeldoorn benadrukt dat hij deze problematiek vooral bij het MKB tegenkomt. “Bij de grote ingenieursbureaus is meestal wel geld en tijd ingeruimd voor kennisuitwisseling en het inpassen van bestaande kennis in eigen ontwerpen. Kleinere bedrijven hebben hier echter vaak geen tijd voor.” Daarbij schetst hij nog een ander probleem, namelijk de communicatie rond een project of ontwerp in het buitenland. “Nederlanders communiceren vaak heel anders dan bijvoorbeeld bewoners van Aziatische landen. Wil je je project of product daar vermarkten dan moet je wel precies weten hoe de mensen te benaderen en wat precies de bedoeling is van de vraag. Een succesvolle samenwerking lukt alleen met een goede voorbereiding, maar het vraagt ook om flexibiliteit , aanpassingsvermogen en respect voor elkaar.” Het nieuwe denken Willem Mak bevestigt dat kennisuitwisseling en hergebruik

I n terview

foto Imtech

over de eigen grenzen kijken” van kennis heel belangrijk is in de watersector. Hij voegt daar aan toe dat voor een goede samenwerking tussen de betrokken partijen ook een andere manier van denken van belang is. “Mensen denken nog te veel vanuit hun eigen situatie. De overheid en veelal ook de kenniscentra, zijn niet gewend om over de eigen grenzen te kijken. Jammer want juist in de waterwereld zijn er zoveel verschillende mogelijkheden dat het een verkwisting van kennis is als we niet constant om ons heen kijken of we die kennis, of een deel daarvan, ook niet ergens anders kunnen gebruiken”. Als Willem Mak het binnen een samenwerkingsverband van overheid, kenniscentra en bedrijfsleven (‘de gouden driehoek’) over een andere manier van denken heeft, dan bedoelt hij dat vooral de overheid en de kenniscentra meer naar de vraag moeten kijken. “Het bedrijfsleven doet dat natuurlijk al, maar overheid en kenniscentra zijn vaak nog te veel bezig hun eigen ei uit te broeden. Er wordt te weinig uitgegaan van de behoeften van degene voor wie de kennis of programma’s ontwikkeld worden”. Topsector Water wil vooral richting geven aan dat ‘nieuwe denken’, meehelpen om problemen te inventariseren, kijken wie de oplossingen kan bedenken en richting geven aan de ‘verkoop’ van de

projecten. De traditionele rol van de overheid, vooral gericht op geld geven, is verleden tijd. Willem Mak: “Eén van de taken van de overheid, en met name binnen de Topsector Water, is ervoor zorgen dat de kennis ontsloten wordt en dat samenwerkingsverbanden opgezet en onderhouden worden. Maar we zullen ons ook richten op het in kaart brengen van de bestaande verbindingen, het leggen van contacten met de markt en niet in de laatste plaats het bedenken en opzetten van contracten die innovatie stimuleren. De economische diplomatie speelt daarbij een belangrijke rol, het initiëren en deelnemen in landenplatforms en kijken hoe we de link kunnen leggen tussen grote en kleine bedrijven”. Het ‘aanjagen’ en verbindingen leggen, dat zijn de activiteiten waarop wij ons toeleggen. De opzet en het uitvoeren laten we aan het bedrijfsleven over. In deze opvatting over samenwerking benadrukt Willem Mak vooral de veranderende rol van de kenniscentra. “Zij moeten zich onder meer directer op de markt richten. Wat zijn de problemen en welke oplossingen sluiten het beste bij de vraag aan. Daarbij kunnen kenniscentra zich onderscheiden als zij de vraag vanuit de markt al enkele jaren van te voren zien aankomen. Dan zorg je ervoor dat de kennis paraat is op het moment dat er naar gevraagd

37

I n terview

Er wordt veel extra werk verzet in het bedenken van al bestaande technologieën

38

wordt”. Maar met alleen het aanleveren van die kennis ben je er volgens Willem Mak nog niet. “Nederland moet zich onderscheiden, bijvoorbeeld middels kwaliteit, flexibiliteit en duurzaamheid. Nederland is wereldwijd niet het goedkoopste land als het gaat om het uitvoeren van projecten. Maar onze sterke kant moet zijn dat we op het juiste moment, de juiste kennis in kunnen zetten. Met duurzaamheid als een van de belangrijkste uitgangspunten. Dat is onze kracht als je het vergelijkt met landen als China en Korea . Die landen zijn sterk in lage kostprijs en ‘package deals’”. Bij het promoten van de Nederlandse projecten en het inzichtelijk maken van de onderscheidende factoren, en de visie achter de ideeën, kan de overheid een rol spelen. Mak: “ Wij kunnen figuurlijke bruggen tussen de verschillende partijen slaan, we kunnen de verbindingen tussen vraag en aanbod verbeteren en ook al is er bij de overheid geen extra geld beschikbaar , we kunnen wel de beschikbare instrumenten voor financiering zo goed mogelijk inzetten (b.v. voor innovatiecontracten en seed-money in economische diplomatie). Hoe een samenwerkingsvorm er uit moet zien is volgens Mak niet in een blauwdruk vast te leggen. “Dat moet je per

Kenniscentra moeten zich meer op de vraag concentreren : Wat zijn de problemen en hoe kunnen we die oplossen?

groep bekijken. In principe heb je altijd de driehoek: overheid, bedrijfsleven, kenniscentra, maar de exacte vorm kun je op verschillende manieren uitwerken. Belangrijk is wel dat alle punten aandacht krijgen en dat alles tegelijk in gang wordt gezet. Blijft één van de partijen achter dan is de kans van slagen klein. Daarom betrekt de Topsector Water in haar programmapunten ook alle partijen. Voor al deze partijen is naast betere samenwerking, kennisontwikkeling en innovatie ook het ontwikkelen van het Human Capital (potentieel aan medewerkers in de sector) belangrijk. je kunt het allemaal nog zo goed opgezet hebben maar als we de mensen niet hebben om het werk te doen dan gaat het natuurlijk ook niet lukken. We gaan daarom ook nadrukkelijk naar de wateropleidingen kijken”. Tot slot waarschuwt Mak: “We moeten zorgvuldig blijven werken en handelen, en oppassen voor zelfgenoegzaamheid en eindeloos overleg. Als alle partijen zich dit realiseren en als we op een andere manier gaan denken als het gaat om samenwerken en projecten opzetten, dan kan Nederland zijn toppositie in het mondiale waterspel zeker behouden en verbeteren”.

S o ciale i n terview M e d ia

Blogs, forums, Facebook-pagina;s, LinkedIn-groepen, tweets en apps: WaterForum Magazine grasduint door de sociale media. Geen lijvige rapporten meer, maar een wiki en Google Maps. Het in Amsterdam gevestigde Akvo.org schudt de traditionele ontwikkelingssamenwerking op via internet en sociale media. Nieuwste wapenfeit is ‘Akvo FLOW’: met behulp van smartphones kunnen beschikbare drinkwaterpunten in kaart worden gebracht. Jeroen van der Sommen, sinds 1 maart programmamanager van Akvo FLOW, legt uit.

[Platform]

Snelle groeier Akvo is een online platform voor internationale samenwerking en ontwikkelt daarvoor open source software. In 2008 ging de site Akvo.org ‘live’. Hij richt zich voornamelijk op water en sanitatie. Inmiddels telt Akvo dertig medewerkers in zes landen. Amsterdam is de hoofdvestiging. Daarnaast zijn er steunpunten in Afrika en Azië. Bijna 600 organisaties wereldwijd gebruiken Akvo, waaronder overheden, ngo’s en bedrijven. www.akvo.org

Smartphone en internet vernieuwen ontwikkelingsprojecten

Open source van het water Door Arjan Veering

Akvo bestaat al vier jaar en is eigenlijk een soort ‘open source’ voor internationale waterprojecten. Het heeft onder meer een wiki ontwikkeld en een database met openbare gegevens van individuele projecten. Wat voegt Akvo FLOW hieraan toe? “FLOW verzamelt veldgegevens met behulp van een mobiele telefoon en brengt de verhalen van de projecten in beeld. Letterlijk, want mensen in het veld maken met hun smartphone foto’s of video’s van een bepaald waterpunt die automatisch aan een GPS-locatie wordt gekoppeld. Ze vullen allerlei vragen in via een speciale app: is het een put, of een kraan, wat is de waterkwaliteit, welk type pomp, is er iets kapot, hoeveel mensen maken er gebruik van. Dat soort vragen. Op het moment dat zij weer ergens internetverbinding hebben, worden alle gegevens automatisch ge-upload en worden de waterpunten op een kaart geplot. Zo groeit vanzelf een dekkend overzicht van de beschikbaarheid van drinkwater in een gebied.” Wat is het nut? “Overheden, maar ook ontwikkelingsorganisaties kunnen een goed beeld krijgen van de drinkwatervoorziening en van afzonderlijke projecten. In de praktijk blijkt er bij meer dan 40% van de waterpunten een probleem te ontstaan, vaak kleine technische dingen. Daar kan dan veel sneller op worden ingesprongen. En niet onbelangrijk: men ziet ook wat er

met het geld gebeurt dat in een project is gestoken. Sociale media en internet vergroten de transparantie enorm.” Wie voert het uit? “Dat kunnen hulpverleners zijn of projectleiders, maar ook heel vaak lokale vrijwilligers. Ze krijgen een training van een dag om met de app om te gaan en hoe ze kunnen rapporteren. In Sierra Leone heeft de Wereldbank met zo’n honderd mensen in vier maanden tijd 27.000 waterputten geïnventariseerd. ” Het is van oorsprong een Amerikaans initiatief. Waarom zijn jullie erin gestapt? “Water for People, een ngo uit de VS, heeft het bedacht en een eerste versie ontwikkeld. Om de volgende stap te zetten en de software verder te ontwikkelen heeft het niet de kennis en mogelijkheden. Bij Akvo zijn we gespecialiseerd in die ontwikkeling, daarom hebben wij het overgenomen. Binnen zes maanden willen we een ‘1.5-versie’ in de steigers hebben, waarin de dataverzameling is verbeterd en die een betere, gebruiksvriendelijke interface heeft. Weer een jaar later moet de Akvo FLOW 2.0 klaar zijn, met allerlei analytische mogelijkheden waarmee veel meer uit de gegevens is te halen. Ondertussen gaan we al door met uitbreiding van de dekking. In 2015-2016 is het mogelijk om heel Afrika in beeld te hebben.”

3939

e x pertise

Bij omgekeerde osmose worden alle ionen (vrijwel) geheel uit het water gefilterd door het gebruik van membranen. Dit betekent dat de spui van ketelwater fors omlaag kan.

40 foto's: Isabel Nabuurs

met Rob Schoon

Drinkwater als voedingwater voor een stoomketel

Over de vloer

De inzet van nieuwe watertechnologie of innovatieve vondsten is voor lang niet elke industrie altijd noodzakelijk. Bewezen technieken volstaan vaak prima, maar ook dan zijn er voldoende keuzemogelijkheden. Neem nu eens de waterbehandeling om drinkwater geschikt te maken voor inzet als voedingwater voor een stoomketel. Met welke aspecten moet een bedrijf rekening houden bij de keuze voor een behandelingstechniek? Deze aflevering komt waterconsultant Rob Schoon ‘over de vloer’ bij Agrifirm Feed. De producent en leverancier van veevoeder twijfelt over de aanschaf van een omgekeerde osmose installatie voor de behandeling van leidingwater voor de nieuwe stoomketel.

e x pertise

Het bedrijf Agrifirm Feed levert in Nederland kwaliteitsveevoeders en tal van andere producten en diensten aan ondernemers in de veehouderij. Er werken ruim 800 medewerkers bij Agrifirm Feed, waarvan ruim 200 specialisten in de buitendienst om de rundveehouderij, melkveehouderij, de vleesvee-, geiten- en paardenhouderij en pluimvee- en varkenshouderij te adviseren en begeleiden. De negen fabrieken bevinden zich verspreid over het land, waaronder Drachten. De vraag In Drachten vindt op korte termijn uitbreiding plaats van de productiecapaciteit voor veevoeder. Dit betekent niet alleen in de directe productie grote aanpassingen, maar ook in de voorzieningen. De stoomketel vormt daar een wezenlijk onderdeel van, want er wordt ruim 5 ton stoom per uur gebruikt, onder andere voor het persen van het eindproduct. Bij productieuitbreiding is meer stoom nodig en dat was voor Agrifirm de aanleiding om te kijken naar de meest optimale vorm van waterbehandeling. De vraag was of het financieel aantrekkelijk is om omgekeerde osmose na ontharding toe te gaan passen of alleen ontharding van het leidingwater, zoals in de huidige situatie. Opties 1.Ontharden door ionenwisseling Om leidingwater geschikt te maken voor gebruik als voedingwater voor een stoomketel moet de hardheid uit het water. Deze term voor de aanwezigheid van calcium en magnesiumionen zorgt in de stoomketel immers voor de vorming van zogenaamd ketelsteen wat ten koste gaat van het rendement van de stoomketel. De meest toegepaste vorm van ontharding is ionenwisseling. In een kolom zitten harskorrels, die calcium en magnesium ionen uit het water halen en daarvoor natriumionen ‘loslaten’. Als de hars vol zit met calcium- en magnesiumionen, wordt deze

gespoeld met een sterk geconcentreerde keukenzoutoplossing, waarbij de calciumen magnesium-ionen weer vrijkomen en natrium op de hars gaat zitten. Dit proces heet regeneratie. Hoe vaak een regeneratie nodig is, is vooral afhankelijk van de hardheid van het water. De ontharder verwijdert alleen de hardheid, dus andere ionen blijven in het water. Afhankelijk van deze andere ionen dient er een hoeveelheid ketelwater te worden gespuid bij de stoomproductie om de stoomketel te beschermen tegen schade en een goede kwaliteit stoom te garanderen. 2.Gebruik van omgekeerde osmose Agrifirm Feed vroeg zich af of zij door toepassing van omgekeerde osmose als waterbehandeling kunnen besparen op de kosten voor stoom. Bij het gebruik van omgekeerde osmose worden immers alle ionen (vrijwel) geheel uit het water gefilterd door het gebruik van membranen. Dit betekent dat de spui van ketelwater fors omlaag kan. En minder spui betekent minder (koud) voedingwater, dus minder stookkosten en daarmee een besparing op gasverbruik. Tevens kan dan de dosering van waterbehandelingschemicaliën omlaag. Naast het schone behandelde water (permeaat) komt er bij de omgekeerde osmose echter ook een ‘vuile’ afvalwaterstroom (concentraat) vrij. In de praktijk is dit meestal 20 – 30 % van het toegevoerde water. Hardheid wordt ook door de membranen afgescheiden, maar kan voor vervuiling zorgen, de zogenaamde scaling. Dit kan voorkomen worden door dosering van een antiscalant of het water voor de RO te ontharden. In deze situatie is gekozen voor een variant met een ontharder. Agrifirm wilde hierbij graag weten op welke termijn de investeringskosten voor de omgekeerde osmose zijn terugverdiend door het lagere gasverbruik. De kostenvergelijking Voor Agrifirm hebben we de kostenaspecten van de waterbehandeling met een ont-

harder naast de kosten voor behandeling met een ontharder én omgekeerde osmose vergeleken. Qua waterverbruik valt deze vergelijking in het voordeel uit van de optie met alleen ontharden en hetzelfde geldt voor de lozingskosten. Er wordt met omgekeerde osmose wel minder gespuid, maar door de noodzakelijke afvoer van concentraat is toch meer leidingwater nodig. De grootste winst van de omgekeerde osmose zit in het lagere gasverbruik. Minder spuien van heet ketelwater betekent dat er minder nieuw voedingwater hoeft te worden opgewarmd. En bij een lagere spui gooi je ook minder waterbehandelingschemicaliën weg, dus ook die kostenpost wordt lager. Bij Agrifirm Drachten betekende het onderaan de streep een besparing van ongeveer € 5.000,= per jaar aan totale kosten wanneer het bedrijf na de ontharder een omgekeerde osmose installatie zou plaatsen. De keuze De uitkomsten van de kostenvergelijking vielen voor Agrifirm in het voordeel uit van de aanvullende behandeling met omgekeerde osmose. De besparing was echter lager dan verwacht, waardoor de terugverdientijd van de installatie meer dan drie jaar bedroeg. Dit was voor Agrifirm reden om af te zien van de hogere investering. Om alsnog fors te besparen op het gasverbruik besteedt het bedrijf nu extra aandacht aan warmteterugwinning uit het spuiwater en de rookgassen.

Rob Schoon is consultant bij KWA Bedrijfsadviseurs en is gespecialiseerd in behandeling van koel-, proces-, en afvalwater, legionellapreventie en grondwatervraagstukken. Hij schrijft ook artikelen over watertechnologie, onder meer voor WaterForum Magazine en WaterForum Online.

Ook een vraag? Rob Schoon zal in elk nummer van WaterForum Magazine een praktijkvraag op het gebied van industrie- of proceswater onder de loep nemen. Heeft u een kwestie die u wilt voorleggen? Stuur een mail met een beknopte beschrijving van het probleem naar [email protected].

41

Geef een impressie van uw professionaliteit... Etaleer uw

Bedrijf in Beeld

Toon wat uw product kan en doet... Breng uw

Product in Beeld

Bereik ruim 10.000 waterprofessionals met uw bedrijfs- of productpresentatie op het Bedrijvenregister Online en in het Marktwijzer Magazine! Hét zoekregister van en voor de waterwereld. In het Marktwijzer Magazine zijn bedrijven en producten eenvoudig te vinden. Relevante brancheorganisaties geven in deze jaarlijkse editie hún visie op de ontwikkelingen in de markt. Tevens presenteren toonaangevende toeleveranciers hun bedrijf, producten en diensten.

Graag horen wij hoe wij uw bedrijf kunnen opnemen in dé bedrijvengids en hét bedrijvenregister van de Nederlandse waterwereld! U kunt ons bereiken op 015 - 361 74 33 of via [email protected].

o pi n ie

Column

De verleerde kunst van het normeren

Schimmigheid troef De tijd dat de dode vissen op de Rijn dreven is lang voorbij. De tijd dat RIZA landelijke normen bedacht voor het oppervlaktewater ook. De schimmigheid van de Kaderrichtlijn Water is troef. U snapt het al: ik heb het niet zo met dat gepolder. Ik snap best dat enthousiasme beter werkt dan dwang. Maar er moet wel een duidelijke ondergrens zijn. De grens waar het polderen ophoudt en waar de waterbeheerder moet opstaan voor zijn verantwoordelijkheid. Daar ligt de norm. Duidelijke ondergrens De Nederlandse waterbeheerder lijkt het spel van de normering verleerd te zijn. Kijk naar de discussie over de nieuwe normering voor de waterveiligheid. Na het Veerman-rapport leek de tijd rijp om – net als voor andere rampen – een nationale risiconorm van 10-6 in te voeren. Deze norm zou een goede ondergrens kunnen zijn voor het toekomstige waterveiligheidsbeleid. Maar wat doen Atsma en het parlement: ze geven groen licht voor de meerlaagse veiligheid en laten de achterhaalde normering ongemoeid. Dat is vragen om moeilijkheden. Hoe moet je als waterbeheerder een dijk ontwerpen als een gemeente besluit een achtergelegen nieuwbouw een meter hoger aan te leggen?

Wim de alles man Sterker nog, staatssecretaris Atsma schuift de hele uitvoering van de meerlaagse veiligheid – zonder nieuwe normering – door aan deltacommissaris Wim Kuijken. Welke verantwoordelijkheid neemt het ministerie van Infrastructuur en Milieu dan zelf nog? Deltacommissaris Kuijken is aangesteld om consensus te zoeken met andere departementen en lokale bestuurders. Hij moet boven de partijen staan. Niet als de belangenbehartiger voor de waterbeheerders. Als er iets is wat het kennisprogramma Leven met Water heeft geleerd, is dat er bij gebiedsontwikkeling altijd een onafhankelijke procesmanager moet zijn. Iemand die onpartijdig is en waar nodig – zonder een eigen agenda – bruggen kan slaan.

door Jac van Tuijn

Als ik deze column schrijf, zit ik in de trein naar Brussel. Het Europese Parlement houdt een hoorzitting over de normering voor nieuwe probleemstoffen in oppervlaktewater. Zouden op de hoorzitting meer Nederlanders aanwezig zijn, vraag ik me af? Eigenlijk verwacht ik van niet. Milieunormering is niet populair en zeker niet die uit Brussel komt. Nederland houdt meer van het polderen. Waterbeheerders die samen met andere overheden en belangpartijen praten over mooie waterpartijen. Daar valt mee te scoren. Win-win situaties creëren. Integraal waterbeheer. Water Governance staat hoog op de Haagse agenda.

Op naar Brussel Gelukkig, op de hoorzitting zijn wel andere Nederlanders aanwezig. De Nederlandse drinkwatersector uit zijn bezorgdheid over de nieuwe probleemstoffen. Een lage concentratie medicijnresten mag dan niet direct dodelijk zijn voor watervlooien in het oppervlaktewater, een levenslange inname daarentegen valt slecht bij consumenten die drinkwater nuttigen dat bereidt is uit rivierwater. Ook in dit dossier ontbreekt een duidelijk standpunt van het ministerie van IenM. Den Haag is de kunst van het (water)normeren kwijtgeraakt. Brussel neemt het over. Als we daar dan niet aanschuiven, moeten we niet raar opkijken als daar waternormen worden aangenomen die Nederland slecht vallen. Als het spel niet meer in Den Haag wordt gespeeld, dan maar in Brussel.

Jac van Tuijn is voormalig hoofdredacteur en mede-oprichter van WaterForum Online. Hij werkt nu als freelance journalist en moderator, met name op het gebied van (internationaal) watermanagement.

43

Reageren? Deze column staat ook online op Waterforum.net en op LinkedIn.com/WaterForum-Media. U kunt daar reageren en mee discussiëren.

be d rijve n register

ARCADIS Postbus 4205 , 3006 AE Rotterdam www.arcadis.nl/water, [email protected] T: +31 (0)10 2532222, F: +31 (0)10 2532194 Advies- en ontwerpbureaus, Afvalwaterbehandeling, Afvalwatertransport, Bodemsanering, Drinkwaterbehandeling, Ingenieursbureaus, Onderhoud en beheer, Stedelijk waterbeheer, Waterbeheer.

44

Atlas Copco Compressors Nederland Merwedeweg 7, 3336 LG Zwijndrecht www.atlascopco.nl, [email protected] T: +31 (0)78 6230230, F: +31 (0)78 6230256 Beluchtingssystemen, Blowers, Compressoren , Druklucht, Generators, Gespecialiseerd advies , Luchtgekoelde drooginstallaties , Olie-afscheiders , Pompen , Waterbehandeling

Bermad Holland Postbus 5130, 3295 ZG ’s Gravendeel www.bermad.nl, [email protected] T: 078 6734761, F: 078 6737087 Watermanagement, Separators, Ontluchters, Meet- & Regeltechniek, Kleppen, Irrigatiemiddelen, Hydrants, Engineering, Afsluiters, Advisering

DHV Postbus 1132 , 3800 BC Amersfoort www.dhv.nl , [email protected] +31 (0)33 468 2000 , +31 (0)33 468 2801 Waterzuivering, Watermanagement, Vaarwegen, Stedelijk waterbeheer, Integraal Waterbeheer, Ingenieursbureaus, Hoogwaterbescherming, Havens, Engineering, Drinkwaterbehandeling, Afvalwaterbehandeling, Advies- en ontwerpbureaus

Evides Waterbedrijf Postbus 4472, 3006 AL Rotterdam www.evides.nl, T: 0900-0787, F: 010 - 2935980 Advisering, Afvalwaterbehandeling, Drinkwatervoorziening, Industriële installaties, Ionenwisselaars, Membraanfiltratie, Waterbehandeling, Waterleidingbedrijven, Watervoorziening, Waterzuivering

Grontmij Postbus 203, 3730 AE De Bilt www.grontmij.nl, [email protected] T: +31 (0)30 2207911, F: +31 (0)30 6956366

HKV lijn in water Postbus 2120, 8203 AC Lelystad www.hkv.nl [email protected] T: 0320-294242, F: 0320-253901 Watermanagement, Waterkeringen, Waterbeheer, Remote Sensing, Opleidingen, Ingenieursbureaus, Grondwater, GIS (Geografische Informatie Systemen), Gespecialiseerd advies, Advisering

I-Real BV Postbus 593, 7000 AN Doetinchem www.i-real.nl , [email protected] T: +31 (0)314 366600, F: +31 (0)314 363410 Afvalwaterbeheer, Automatisering, Grondwater, Meet & Regeltechniek, Riolering, Stedelijk waterbeheer, Telemetrie, Regenwatermanagement, Waterbeheer, Watermanagement

Imbema Denso B.V. Postbus 160 , 2000 AD Haarlem www.imbemadenso.nl , [email protected] +31 (0)23 5172424 , +31 (0)23 5317433 Koppelingen, Hydrants, Flenzen, Fittingen, Corrosie preventiemiddelen, Controle apparatuur/systemen, Buis- en kabeldoorvoeringen, Afsluiters, Afdichtingen, Aanboortoestellen

Jotem Waterbehandeling B.V. Parelstraat 24 , 7554 TM Hengelo www.jotem.nl , [email protected] +31 (0)74 242 5255 , +31 (0)74 243 4880 Membraanfiltratie, Engineering, Demineralisatie, Beproevingsapparatuur, Adsorptiemiddelen/apparatuur, Actieve kool, Waterbehandeling, Ontijzering, Ontharding, Omgekeerde osmose - installaties

Koninklijk Nederlands Waternetwerk Binckhorstlaan 36, 2516 BE Den Haag www.waternetwerk.nl , [email protected] +31 (0)70 3222765. Afvalwaterbeheer, Netwerkorganisatie, Oppervlaktewater zuivering , Proceswaterbehandeling, Rioolwaterszuiveringsinstallaties, Vakbladen, Waterbehandeling, Waterbeheer, Watermanagement, Watervoorziening

Krohne Nederland B.V. Postbus 110 , 3300 AC Dordrecht www.krohne.com , [email protected] +31 (0)78 630 6200 , +31 (0)78 630 6405 Watermeters, Wateranalyse apparatuur, Procesindustrie, Niveaumeting, Meet- & Regeltechniek, Flowmeters

KSB Nederland B.V. Wilgenlaan 68, 1161 JN Zwanenburg www.ksb.com, [email protected] T: +31 (0)20 4079800, F: +31 (0)20 4079801 Afsluiters, Afvalwatertransport, Drinkwatervoorziening, Grondwater, Onderhoud en reiniging, Oppervlaktewater zuivering, Polderbemalings installaties, Pompen, Proceswaterbehandeling, Rioolwater-zuiveringsinstallaties

KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Postbus 1526 , 3800 BM Amersfoort www.kwa.nl , [email protected] +31 (0)33 422 1310 , +31 (0)33 422 1329 Waterbehandeling, Proceswaterbehandeling, Ontgassers, Legionella - advies, Koelwaterbehandeling, Ketelvoedingwater, Energiebeheer, Corrosie preventiemiddelen, Afvalwaterbehandeling, Advies- en ontwerpbureaus

Afvalwaterbehandeling, Drinkwaterbehandeling, Membraanbioreactor - advies, Membraanbioreactor - turn key, Membraantechnologie, Remote Sensing, Rioolwaterszuiveringsinstallaties, Slibbehandeling, Stedelijk waterbeheer, Tele detectie

Landustrie Sneek B.V. Postbus 199 , 8600 AD Sneek www.landustrie.nl , [email protected] +31 (0)51 548 6888 , +31 (0)51 541 2398 Telemetrie, Roosterreinigers, Rioolwaterszuiveringsinstallaties, Rioolpompstations, Pompen, Pompbeproevingsapparatuur, Polderbemalingsinstallaties, Elektrotechnische installaties, Beluchtingssystemen, Afvalwaterbehandeling

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar [email protected] of bel 015 361 7433

be d rijve n register

Logisticon Water Treatment B.V. Postbus 38, 2964 ZG Groot Ammers www.logisticon.com, [email protected] T: +31 (0)184 608260, F: +31 (0)184 608280 afvalwaterbehandeling, ketelvoedingwater, membraanbioreactoren, membraanfiltratie, mobiele waterzuiveringen, omgekeerde osmose installaties, ontijzering, proceswaterbehandeling, ultrafiltratie, waterbehandelingsinstallaties

NWP (Netherlands Water Partnership) Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag www.nwp.nl, [email protected] T: 070-3043700 , F: 070-3043737 Branche-organisaties, Watermanagement, Netwerkorganisatie

ProMinent Verder B.V. Postbus 12, 3450 AA Vleuten www.prominent.nl, [email protected] T: +31 (0)30 6779280, F: +31 (0)30 6779288 Chloordioxide installaties, Desinfectie/oxidatie installaties, Doseringsapparatuur, Drinkwaterbehandeling, Meet- & Regeltechniek, Ozonisatie-installaties, Pompen, Tanks, UVbestralingsinstallaties, Waterbehandelingsinstallaties

Movares Nederland B.V. Leidseveer 10, 3500 GW Utrecht www.movares.nl/water, [email protected] T: +31 (0)30 2655555, +31 (0)30 2655562 Gebiedsinrichting, Dijken, Advies- en ontwerpbureaus, Havens, Hoogwaterbescherming, Integraal Waterbeheer, Sluizen, Vaarwegen, Waterbeheer, Waterkeringen

Nijhuis Water Technology Anholtseweg 32 , 7091 HB Dinxperlo www.nijhuis-water.com , [email protected] +31 (0)31 5655 466 , +31 (0)31 5655 494 Waterbehandelingsinstallaties, Turn-key leveranciers MBR, Terugwinninginstallaties, Slibbehandeling, Proceswaterbehandeling, Flotatie-installaties en tanks, Flocculatie-installaties, Engineering, Anaërobe gistingssystemen, Afvalwaterbehandeling

Ondeo IS Utility Services Postbus 39 , 4780 AA Moerdijk www.ondeo-is.nl, [email protected] T: +31 (0)168 384119 / 06 13655664, F: +31 (0)168 384109 Waterbehandeling, Ultrafiltratie, Proceswaterbehandeling, Onderhoud en beheer, Omgekeerde osmose waterbehandeling, Mobiele Ontzoutingsinstallaties, Membraanfiltratie, Demineralisatie, Condensaatbehandeling, Afvalwaterbehandeling

Pieralisi Benelux B.V. Braillestraat 2 , 2652 XV Berkel en Rodenrijs www.pieralisi.nl , [email protected] +31 (0)10 8929 200 , +31 (0)10 8929 209 Waterbehandeling, Slibbehandeling, Separators,

Roozeboom & Van den Bos Instrument BV Postbus 395 , 3760 AJ Soest www.rb-instrument.nl , [email protected] +31 (0)35 543 1511 , +31 (0)35 543 1448

Royal Haskoning consultants, architecten & ingenieurs Postbus 151, 6500 AD Nijmegen www.royalhaskoning.com, [email protected] T: +31 (0)24 3284284, F: +31 (0)24 3232918 Advies- en ontwerpbureaus, Afvalwater­, Drinkwater, Engineering, Grondwater, Ingenieursbureaus, Milieutechnologie, Onderhoud en beheer, Waterbeheer, Watermanagement

Zuurstofmetingen, Wateranalyse apparatuur, PH-elektroden, Ozon concentratiemeetinstrumenten, Meet- & Regeltechniek, Labaratoriumapparatuur, Geleidbaarheidsmonitors, Doseringsapparatuur, Chloorelextrolyse installaties, Analyse-apparaten

UVAR holland b.v. Postbus 5169, 3295 ZH 's-Gravendeel www.uvar.nl ,[email protected] T: +31 (0)78 6731477, F: +31 (0)78 6734557 Afsluiters, Filters, Filtratie, Meet- & Regeltechniek, Waterbehandeling, Watermeters

Water Alliance Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden www.wateralliance.nl, [email protected] T: +31 (0)58 2849044 Watermanagement, Waterbehandeling, Netwerkorganisatie, Branche-organisaties, Afvalwaterbehandeling, Waterzuivering

Wetsus Postbus 1113 , 8900 CC Leeuwarden www.wetsus.nl, [email protected] T: +31 (0)58 2843000, F: +31 (0)58 2843001 Afvalwaterbehandeling, Biotechnologie, Drinkwaterbehandeling, Membraanbioreactor - kenniscentra, Membraantechnologie, Milieutechnologie, Onderzoek, Proceswaterbehandeling, Sensoren, Toegepast onderzoek

Xylem Water Solutions Nederland B.V. Postbus 1126 , 3300 BC Dordrecht www.xylemwatersolutions.com/nl , [email protected] T: +31 (0)78 6548400, F: +31 (0)78 6510936 Waterbehandelingsinstallaties, UV-bestralingsinstallaties, Scada, Rioolpompstations, Pompen, Ozonisatie-installaties, Onderhoud en beheer, Desinfectie/oxidatie installaties

Rioolwaterszuiveringsinstallaties, Rioolcentrifuges, Proceswaterbehandeling, Ontwateringsapparatuur, Afvalwaterbehandeling

Wateropleidingen, Stichting Postbus 1410, 3430 BK Nieuwegein www.wateropleidingen.nl, [email protected] T: +31 (0)30 6069400, F: +31 (0)30 6069401 Afvalwaterbeheer, Drinkwaterbehandeling, Drinkwatervoorziening, Legionella - beheersplan opstellen, Onderhoud en beheer, Opleidingen, Riolering, Stedelijk waterbeheer, Waterbeheer, Waterzuivering

Uw bedrijf hier?

015 - 361 74 33

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar [email protected] of bel 015 361 7433

45

WATERFORUM WEEKNIEUWS

service

Al in 2000 begon WaterForum de eerste internetnieuwsdienst voor de Nederlandse watersector. Sindsdien verspreidt de redactie iedere woensdag een overzicht met nieuws, achtergronden, analyses en opinies onder ruim 13.000 waterprofessionals. Ook het bedrijvenregister heeft een plek in de nieuwsbrief en natuurlijk de vacaturebank met de meest recente vacatures uit de watersector.

A ge n d a

Ontvangt u WaterForum Weeknieuws nog niet? Meld u dan direct aan voor een gratis abonnement via www.waterforum.net/aanmeldennieuwsbrief of stuur een mail naar: [email protected] o.v.v. aanmelden nieuwsbrief

14-15 juni, Delft

Wetenschappelijk congres TU Delft 'Water & the City'

Tijdens het congres ‘Water & the City’ komen internationale wetenschappers uit de vakgebieden Science, Design en Engineering bijeen om actief te werken aan actuele cases rondom steden met elk hun specifieke waterproblemen: Singapore, Jakarta, Rotterdam and New Orleans. Organisatie: TU Delft Website: www.tudelft.nl 19 juni, Utrecht

SURE 2012: Liquid of Life

Tijdens Liquid of Life staat watermanagement in urbane regio’s centraal. Onderzoek en innovatie op dit gebied heeft in de Utrechtse regio een hoge vlucht genomen. Op initiatief van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, de Hollandse Waterlinie, Tauw, Grontmij en DHV laten kennisinstellingen, ingenieursbureaus en bedrijven zien wat de ontwikkelde kennis in de praktijk oplevert. Dit doen zij aan de hand van presentaties en veldbezoeken op inspirerende locaties. Organisatie: Utrecht Sustainability Institute Website: www.usi-urban.nl 28 juni, Arnhem

Landelijke Watereducatiedag 2012

Dit jaar staat de dag in het teken van de aanbevelingen van de Landelijke Stuurgroep Watereducatie. Hierbij komen vragen aan de orde als: Wat is de toekomst van watereducatie? Wat betekenen deze aanbevelingen voor u als bestuurder, beleidsmaker, ontwikkelaar of uitvoerder? En wat kunt u in uw dagelijkse praktijk bijdragen aan de uitvoering hiervan? In het programma is ruime aandacht voor nieuwe vormen van samenwerking en uitwisseling van kennis en advies op het gebied van watereducatie. Organisatie: SME Advies in opdracht van het programmabureau Natuur- en Milieueducatie. Website: www.sme.nl

C o lo f o n WaterForum Magazine is een uitgave van:

NovaForum Business Media BV Postbus 228 2640 AE Pijnacker 015-3617433 www.novaforum.net

Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management binnen de watertechnologie en deltatechnologie en de toeleverende sectoren. Uitgever Sandra Alberts Hoofdredactie Jaap Groot, [email protected]

29 juni, Amsterdam

26-31 augustus, Stockholm

500-dagen countdown naar de jongeren@IWW (International Water Week)

World Water Week

Op 29 juni ben je van harte welkom bij Waternetwerk in Amsterdam om met jong KNW te brainstormen over de invulling van het jongerenprogramma tijdens IWW 2013. Deze bijeenkomst is de officiële en feestelijke start van de organisatie, we rekenen ook dit jaar weer op een goede inbreng van de Nederlandse watersector. Organisatie: KNW Website: www.waternetwerk.nl

Jaarlijkse internationale bijeenkomst waarin mondiale waterproblemen centraal staan. Dit jaar is het thema: water-en voedselzekerheid, waarbij duurzaamheid, efficient watergebruik en landbouw centraal staan. Behalve het kennisprorgamma wordt ook een aantal prijzen en onderscheidingen uitgereikt, zoals de Stockholm Water Prize, de Junior Water Prize en de Industry Water Award. Organisatie: Stockholm International Water Institute Website: www.worldwaterweek.org

1-5 juli, Singapore

6-7 september, Londen

Singapore International Water Week

SIWW brings policymakers, industry leaders, experts and practitioners together to address challenges, showcase technologies, discover opportunities and celebrate achievements in the water world. In the face of global urbanisation and climate challenges, the 2012 theme "Water Solutions for Liveable and Sustainable Cities" reinforces the pressing need to integrate sustainable water management strategies into the urban planning process. Organisatie: Singapore International Water Week Website: www.siww.com

Sustainable Water 2012

WWT's flagship event, Sustainable Water 2012, taking place on the 6th and 7th of September in London, brings together over 35 industry experts to examine how water companies can deliver the sustainable outcomes needed by customers, the environment and the economy. This must attend event features a two day programme of thought provoking plenary sessions, practical innovation workshops and interactive panel discussions. Organisatie: WWT Website: www.fhevents.net 1 en 2 oktober, Leeuwarden

Het Wetsus Congress 2012

Actuele agenda online

www.waterforum.net

Met medewerking van Jeroen Bezem, Peter Boom, Ingrid de Bruine, René Didde, Annemarie Geleijnse, Olav Lammers, Sandra Meulenbelt, Rob Schoon, Jac van Tuijn, Arjan Veering en Simone Verwoerd. Secretariaat 015-3617433, [email protected] Verkoop Bas van Deventer, Ron van de Velde 015-3617433, [email protected] WaterJobForum Tamara Drevijn 015-3617433, [email protected] Fotografie Zwakman Fotografie, Soest Vormgeving MarkDesign, Hoofddorp

De eerste dag zal aan de hand van een aantal thema’s de actualiteit uit de watertechnologiewereld behandeld worden. Op dag twee staan de wetenschappelijke onderzoeksthema’s van Wetsus centraal. Internationale topsprekers zijn uitgenodigd om deze te komen bespreken. Beide dagen worden op de beursvloer diverse innovaties gepresenteerd. Verder is er ruim gelegenheid voor het ontmoeten van mensen uit de watertechnologiewereld. Website: www.wetsus.nl

Abonnementenadministratie WaterForum Magazine wordt op aanvraag toegestuurd aan de relevante doelgroepen. De prijs van losse nummers bedraagt 10,00 euro. Aanvraag en/of adresmutaties via [email protected] Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden. Copyright NovaForum Business Media BV, 2012. Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterForum Magazine is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.

a d verte n tie i n d e x 46

Adverteerder

Pag. Telefoon E-mail

Website

Atlas Copco Deltares Logisticon Water Treatment bv Partners voor Water WaterJobForum Wetsus Xylem

24 14 51 47 34/35 14 02

www.atlascopco.nl www.deltares.nl www.logisticon.com www.partnersvoorwater.nl www.waterjobforum.nl www.wetsus.nl www.xylemwatersolutions.com/nl

078-6230230 088-3358273 018-4608260 088-6028058 015-3617433 058-2846200 078-6548400

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

Partners voor Water Springplank voor internationale ambitie Heeft u internationale ambitie? Informeer dan eens naar de mogelijkheden die het programma Partners voor Water u biedt. Veel organisaties in de watersector zetten hun eerste stappen in het buitenland met behulp van dit programma. Partners voor Water maakt nieuwe ontwikkelingen in de watersector mogelijk. Het programma biedt de watersector ondersteuning op de volgende vlakken:

3. Internationaal ondernemen/samenwerken

1. Aanjagen nieuwe ontwikkelingen

■ Netwerken gericht op verschillende niches/thema’s ■ Marktkennis en informatie ■ Financiele ondersteuning van projecten in het

■ Landenplatforms: samen met collega’s internationale

activiteiten ontplooien

■ Partners voor Water ondersteunt projecten die

de samenwerkende watersector verder brengen. Bijvoorbeeld het ontwikkelen van een gezamenlijke toekomstvisie. 2. Profileren Nederlandse Watersector in het buitenland ■ Gezamenlijke deelname aan beurzen en missies ■ Gezamenlijke marketing ■ Online marketing: etaleer uw beste projecten voor

een internationaal publiek op www.dutchwatersector.com

buitenland Partners voor Water is er voor samenwerkende organisatie met ambitie, die de stap durven zetten in een nieuwe regio, met een nieuwe technologie of aanpak. Waarmee ze internationaal kansen creëren waar zijzelf én de Nederlandse watersector op voort kunnen bouwen. Het is een programma dat middenin de sector staat; partijen uit de sector werken binnen het programma samen en geven het mede vorm. Partners voor Water is er voor profit en non profit. Veel organisaties gingen u al voor. Verwezenlijk uw internationale ambities en doe mee!

Partners voor Water wordt gefinancierd door drie ministeries: Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Infrastructuur en Milieu en Buitenlandse Zaken. Het programma wordt uitgevoerd door NL EVD Internationaal en het Netherlands Water Partnership.

Kijk voor meer informatie op www.partnersvoorwater.nl of bel: T (088) 602 80 58

LOGISTICON WATER TREATMENT

Demiwater

DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING!

Koelwater

Afvalwater

Proceswater

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert u: Klant specifieke installaties Ontwerpen in 3D Procesontwerp en Werktuigbouw/Elektrotechniek in één hand Optie huur (pilot)installatie Neem gerust contact met ons op voor gebruik van onze expertise in water.

Logisticon Water Treatment b.v. Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers, Nederland Telefoon: +31 (0) 184 - 60 82 60 Website: www.logisticon.com