Gezondheidsinformatie online, wat kunnen we er mee? Whitepaper
Kim Boog 13 januari 2014
Bijna iedereen doet het: gezondheidsinformatie op internet zoeken. Maar in welke mate is men in staat de keuzes te maken op basis van de gevonden informatie en wat kunnen zorginstellingen betekenen in dit proces?
1
Inleiding Gezondheidsinformatie zoeken op internet. Bijna iedereen doet het wel eens. Deze white paper gaat in op welke mate men in staat is de gevonden informatie te beoordelen op waarde en betrouwbaarheid. Bijna iedereen doet het wel eens. Een pijntje of kwaal opzoeken op internet en soms wordt zelfs op basis van de gevonden informatie besloten wel of geen huisarts te bezoeken. Zo blijkt uit onderzoek van de Amerikaanse Susannah Fox (2006) blijkt dat 80% van de Amerikanen wel eens op het internet heeft gezocht naar gezondheidsinformatie. Dit is niet zo gek, want door de komst van internet is de hoeveelheid informatie die wij tot onze beschikking hebben sterk toegenomen. Dit heeft er toe geleid dat men veel gemakkelijker in staat is zelf informatie te verzamelen. Als het gaat om gezondheidsinformatie zoekt men vooral naar informatie over een specifieke aandoening en de behandeling daarvan. Gevolg? De verhouding tussen patiënt en arts verandert, omdat de patiënt vaak beter geïnformeerd is en hierdoor beter zelf in staat is keuzes te maken over de eigen gezondheid. Echter, iedereen is in staat is informatie op internet te plaatsen waardoor er geen controle is op de juistheid van de informatie. Het gevolg is dat het aanbod websites met informatie van lage kwaliteit net zo vaak voorkomt als websites met kwalitatief goede informatie (Kienhues, Stadtler & Bromme, 2011). Dit is zorgwekkend, omdat uit het onderzoek van Fox (2006) blijkt dat men in 15% van de gevallen altijd de bron en de datum checkt van de gevonden informatie. Het is helemaal zorgwekkend als we zien dat men op basis van de gevonden informatie keuzes maakt ten aanzien van de eigen gezondheid:
53%
Gevonden informatie heeft enige impact hoe men voor zichzelf of anderen zorgt
58%
Informatie is van invloed op de beslissing die men neemt ten aanzien van behandeling
35%
Gevonden informatie heeft de beslissing om wel of geen dokter te bezoeken beïnvloed.
Bron: Susannah Fox, 2006.
2
Gevonden informatie beïnvloed dus de keuze die men maakt ten aanzien van de gezondheid. Het is daarom belangrijk dat men in staat is informatie te beoordelen op waarde en betrouwbaarheid. Informatievaardigheden spelen hier een belangrijke rol. Informatievaardigheden hebben betrekking op de vaardigheden die iemand moet bezitten om op internet informatie te kunnen vinden, selecteren en verwerken. Brand-Gruwel & Wopereis (2010) geven aan dat het beoordelen van informatie op betrouwbaarheid vaak een probleem vormt. Terwijl juist de kritische evaluatie van bronnen en informatie op het gebied van relevantie en bruikbaarheid belangrijk is. Deze white paper heeft als doel uit een te zetten welke knelpunten men ervaart bij het beoordelen van gezondheidsinformatie en hoe kunnen informatievaardigheden hierbij helpen?
3
Informatievaardigheden, wat zijn dat precies? Het beoordelen van informatie op internet onderdeel is onderdeel van het proces van informatievaardigheden. Door de komst van internet is het aanbod aan informatie enorm toegenomen. Een groot aanbod aan informatie zorgt ervoor dat men op een andere manier met informatie om moet gaan. De uitdaging om te bepalen welke informatie nodig is, welke bronnen gebruikt kunnen worden en hoe deze informatie geordend moet worden wordt steeds groter (Walraven, BrandGruwel & Boshuizen, 2008). Het gehele proces van het formuleren van een zoekvraag tot aan het verwerken van de gevonden informatie wordt ook wel informatievaardigheden genoemd. Informatievaardigheden bestaan uit vijf onderliggende vaardigheden:
1.
Het definiëren van het informative probleem
2.
De zoektocht naar informatie
3.
Het scannen van informatie
4.
Het verwerken van de informatie
5.
Het organiseren en presenteren van de informatie
Bron: Walraven, Brand-Gruwel & Boshuizen (2008).
Het beoordelen van informatie in het proces van informatievaardigheden De vaardigheden zoals hierboven benoemd kunnen ook wel worden gezien als proces, waarbij de stappen achter elkaar doorlopen moeten worden. Het selecteren en beoordelen van de informatie die voorkomt uit een zoekopdracht is de derde stap in het proces van informatievaardigheden. Onderliggende vaardigheden die hierbij horen zijn: het scannen van sites, beoordelen van websites en informatie, het bestuderen van de gekozen sites en het bewaren en ordenen van relevante informatie (Brand-Gruwel & Wopereis, 2010). Omdat alle vaardigheden binnen het proces van informatievaardigheden opeenvolgende
4
stappen zijn kan het beoordelen van informatie niet worden gezien als losstaande vaardigheid. In deze white paper wordt gefocust op de derde stap omdat wanneer men beschikt over vaardigheden om informatie op waarde te beoordelen men beter in staat zal zijn weloverwogen beslissingen te nemen op basis van gevonden gezondheid informatie.
1) Verduidelijk de opdracht
2) Zoek informatie
Scan sites 3) Selecteer en verwerk informatie
Beoordeel sites / informatie Bestudeer gekozen sites Bewaar en orden relevante informatie
4) Presenteer informatie
5) Reguleer en evalueer Figuur 1. Het proces van informatievaardigheden
Bij het beoordelen van informatie spelen een aantal factoren een belangrijke rol: Kennis van epistemologie Epistemologie heeft betrekking op de aard van kennis en kennis over waar informatie vandaan komt. Belangrijk is dat men beseft dat informatie verschillende doeleinden kan hebben en niet de waarheid hoeft te zijn. Hoe meer men zich hier bewust van is, hoe meer dit ten goede komt aan het beoordelen van gevonden informatie. Men zal dan eerder geneigd zijn gevonden informatie kritisch te analyseren en zich afvragen waar de informatie vandaan. Aanwezigheid van conflicterende informatie Wanneer men conflicterende informatie vindt, gelooft men in mindere mate dat een beste oplossing gevonden wordt en dat verschillende meningen als antwoord op de vraag waar kunnen zijn dan wanneer men geen conflicterende informatie vindt. Hieruit kan worden opgemaakt dat wanneer men informatie vindt die niet
5
consistent aan elkaar is dit zorgt voor een meer kritische houding. Men zal zich sterker zal afvragen waar de gevonden informatie vandaan komt en wat de waarde is van de gevonden informatie. Bestaande kennis van het onderwerp Wanneer iemand weinig kennis heeft van het onderwerp is men eerder geneigd is bronnen te vertrouwen die niet erg betrouwbaar zijn. Als men al meer kennis heeft over het onderwerp worden teksten kritischer bekeken en zal eigen kennis worden meegenomen in de overweging iets met de informatie te doen. Criteria die men gebruikt bij het beoordelen De criteria die iemand gebruikt om informatie te beoordelen op waarde vormen een belangrijke factor. Het gebruiken van de juiste criteria blijkt vooral lastig wanneer iemand weinig kennis heeft van het onderwerp. Zo blijkt dat men dan faalt een verschil te maken tussen relevante en irrelevante criteria bij het beoordelen van de betrouwbaarheid van bronnen en is men eerder geneigd te kijken naar uiterlijke kenmerken van een tekst. Bij het beoordelen van informatie is het dus belangrijk dat men snapt wat informatie is en waar kennis vandaan komt, speelt de eigen kennis en de gebruikte criteria een belangrijke rol. Wanneer dit niet voldoende lukt zal men knelpunten ervaren bij het beoordelen van informatie op waarde.
6
Knelpunten bij het beoordelen van gezondheidsinformatie op waarde Men begint de zoektocht naar gezondheidsinformatie vaak via een zoekmachine. Slechts in een beperkt aantal gevallen begint men met zoeken op een medische website. Lastig aan zoekmachines is dat de informatie niet wordt geselecteerd op basis van betrouwbaarheid, maar dat alle informatie die de zoekterm bevat naar voren komt. Bij het beoordelen van informatie gevonden via zoekmachines worden verschillende knelpunten ervaren. Knelpunten op het gebied van epistemologie Men is geneigd alles te geloven dat op internet staat, zonder zich af te vragen wie de afzender is of waarom de informatie is geplaatst. Uit een onderzoek van Walraven, Brand-Gruwel en Boshuizen uit 2008 blijkt dat men zelfs de informatie gelooft wanneer dit niet aan de eigen verwachting voldoet. Dit komt doordat men niet actief de gevonden informatie in overweging neemt als het gaat om accuraatheid, validiteit en betrouwbaarheid. Dit is problematisch, omdat zoals eerder genoemd iedereen informatie op internet kan plaatsen zonder dat de informatie gecontroleerd wordt op juistheid. Knelpunten op het gebied van gebruikte criteria Men ervaart ook problemen bij het beoordelen van informatie op betrouwbaarheid bij het selecteren van informatie uit de zoekresultaten. In de zoektocht gaat men ten onrechte vooral uit van de resultaten van de zoekmachine en vertrouwen op de zoekmachine bij het beoordelen van goede en slechte websites door de volgorde waarin resultaten worden geplaatst. Daarnaast gebruikt men vaak uiterlijke kenmerken van een tekst om deze te beoordelen. Informatie valt beter te beoordelen als wordt gekeken naar dieper liggende semantische kenmerken bij het selecteren van een tekst. Zo moet iemand beschikken over metatextuele kennis om documenten effectief te scannen op relevantie. Dit is kennis over de functies van structurele kenmerken van een tekst zoals, kopjes, paragrafen en links in een tekst. Genoemd moet worden dat evaluatie op relevantie vaak gemaakt moet worden op basis van oppervlakkige
7
informatie, zoals woorden die gemarkeerd zijn in de zoekresultaten of invoer in een navigatiemenu. Knelpunten op het gebied van bestaande kennis Bij het beoordelen van informatie gaat men ook uit van de eigen verwachting. Een tekst wordt eerder als waardevol en bruikbaar gezien als deze de woorden bevat die zij verwachten tegen te komen. Echter zegt dit nog niets over de kwaliteit en betrouwbaarheid van de tekst. Knelpunten op het gebied van conflicterende informatie In de zoektocht naar gezondheid gerelateerde informatie komt men vaak conflicterende informatie tegen. Ondanks dat dit men vaak kritischer maakt, blijkt het in de praktijk niet altijd makkelijk hiermee om te gaan. Het vormen van een beeld over een onderwerp vanuit meerdere bronnen, waar tekst is opgemaakt vanuit hypertext en conflicterende informatie bevat, vraagt om complexe cognitieve processen.
8
Hoe kunnen we de patiënt helpen bij het beoordelen van informatie Zoals eerder genoemd zijn informatievaardigheden geen vaardigheden die je zomaar ontwikkelt. Regulatie, reflectie en evaluatie tijdens het proces van informatievaardigheden zijn vaak problematisch en ondersteuning hierbij blijkt nodig. Uit onderzoek van Brand-Gruwel en Gerjets (2008) blijkt dat men betere informatievaardigheden ontwikkelt als hier actief aandacht aan wordt besteed. Zo blijkt het effectief om tijdens het zoekproces te oriënteren, testen, bijsturen en evalueren zoekproces. Wanneer men zich in een formele leersetting bevindt zijn er verschillende instructiemethoden en ondersteuningsmethoden om deze vaardigheden aan te leren. Deze methoden zijn gebaseerd op verschillende kenmerken:
•
de manier waarop instructie wordt gegeven (opgenomen in het curriculum of als aparte module);
•
de manier waarop instructie wordt gevolgd (in een groep of individueel);
•
middelen die zijn gebruikt tijdens de instructie (variërend van computer applicaties tot werkbladen);
•
de vaardigheden waarop de instructie is gericht (Brand-gruwel & Gerjets, 2008).
Aspecten als regulatie, evaluatie en beoordeling, gebruikte zoekstrategieën en informatieverwerking zijn belangrijke aspecten om rekening mee te houden. Onderzoek (Brand-gruwel & Gerjets, 2008) wijst uit dat het aanleren van informatievaardigheden het beste kan plaatsvinden als dit is opgenomen in een betekenisvolle en relevante context en niet geïsoleerd is in een losse opdracht. Echter bevinden patiënten zich in de praktijk niet in een formele leersetting, waardoor vaardigheden waarschijnlijk niet snel zullen verbeteren. Toch kan je als zorginstelling de patiënt helpen een weg te vinden in het grote informatieaanbod. We hebben gezien dat het belangrijk is dat men leert de juiste criteria te
9
gebruiken om een tekst te beoordelen op waarde en dat men zich bewust is van het eigen kennisniveau. Dus wanneer men zich meer bewust is van de herkomst van gezondheidsinformatie, de juiste criteria gebruikt om informatie te beoordelen en zich bewust is van de eigen kennis zal men beter in staat zijn informatie op waarde in te schatten. Zo kan men beter weloverwogen de gezondheidsbeslissingen nemen op basis van de gevonden informatie. Als zorginstelling kan je lezer hierbij helpen. Hieronder een aantal mogelijkheden:
1) Laat weten wie je bent: je helpt de lezen door duidelijk te maken wie je bent en met welk doel de tekst is geschreven. Zo is het goed om als zorginstelling duidelijk te maken dat je betrouwbare informatie hebt die is bedoelt om te informeren. Daarnaast zal de lezer zich hierdoor meer bewust worden van het belang de afzender te checken. Zo help je de bezoeker informatie kritisch te lezen. 2) Vermeld de datum waar op de informatie is geschreven. Recente informatie is vaak betrouwbaarder. Daarnaast zal ook dit helpen de lezer zich bewust worden van het feit dat het checken van herkomt van informatie belangrijk is. 3) Zet verschillende standpunten tegen over elkaar: het helpt de lezer als verschillende standpunten of meningen tegenover elkaar worden gezet. Hierdoor wordt de lezer zich bewust dat er verschillende kanten zitten aan een onderwerp en zal hierdoor meer kritisch naar een tekst kijken. 4) Maak informerende koppen, tussenkoppen en urls: op het eerste gezicht beoordeelt de lezer een tekst op basis van koppen en urls. Door informerende koppen te maken zal de lezer een betere indruk krijgen van de inhoud van de tekst en deze hier op beoordelen in plaats van op uiterlijke kenmerken.
10
Redmax is een adviesbureau dat is gespecialiseerd in het leggen van de verbinding tussen de zorg en online toepassingen. Zo adviseert en ondersteund Redmax zorginstellingen bij het ontwikkelen en implementeren van online toepassingen op het gebied van eHealth, social media, serious gaming.
11
Referenties Brand-Gruwel, S., & Gerjets, P. (Eds.). (2008). Instructional Support for Enhancing Students’ Information Problem Solving Ability [Special issue]. Computers in Human Behavior. 24(3). doi: 10.1016/j.chb.2007.01.020 Brand-Gruwel, S., & Stadtler, M. (2011). Solving Information-based Problems: Searching, Selecting and Evaluating Information. Learning and Instruction. doi: 10.1016/j.learninstruc.2010.02.008 Brand-Gruwel, S., & Wopereis, I. (2010). Wordt informatievaardig! Selecteren, beoordelen en verwerken van digitale informatie. Nederland, Groningen: Noordhoff. Fox, S. (2006). Online Health Search 2006. Pew Internet & American Life Project. Verkregen op 1 mei 2013, van: http://www.pewinternet.org/ Kienhues, D., Stadtler, M., & Bromme, R. (2011). Dealing with conflicting or consistent medical information on the web: When expert information breeds laypersons’ doubts about experts. Learning and Instruction, 21, 193-204. doi:10.1016/j.learninstruc.2010.02.004 Walraven, A., Brand-Gruwel, S., & Boshuizen, H.P.A. (2008). Information- problem solving: A review of problems students encounter and instructional solutions. Computers in Human Behavior. 24(3). 623-648. doi: 10.1016/j.chb.2007.01.030
12
