Gezond omgaan met de menopauze 20 vragen, 20 antwoorden over hormoongebruik
In deze brochure leest u antwoorden op de meest gestelde vragen over hormoongebruik tijdens de menopauze. Als voorbereiding op deze brochure organiseerde de Vlaamse Liga tegen Kanker een gesprekstafel met een brede groep van wetenschappers en deskundigen. Specialisten uit de medische oncologie, de radiotherapie, de gynaecologie, de radiologie, de endocrinologie en de borstkankerscreening, kwamen samen met vertegenwoordigers van de huisartsen, de apothekers, de ziekenfondsen en de vrouwenorganisaties tot een consensus over deze tekst. Deze brochure is vooral bedoeld voor vrouwen in, net voor of na de menopauze. De brochure wil hen helpen om eventuele vragen waarmee ze zitten met hun arts te bespreken.
20 vragen en antwoorden over hormoongebruik tijdens de menopauze 1. Wat is de menopauze? De menopauze is de periode in uw leven waarin het maandelijks bloedverlies (de menstruatie) stopt. Dit is ook de periode waarin u uw vruchtbaarheid verliest. Dit natuurlijke proces verloopt geleidelijk omdat uw lichaam steeds minder de twee vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron produceert. Als uw menstruatie gedurende 1 jaar volledig is uitgebleven, heeft u de menopauze bereikt. Dit gebeurt meestal tussen de leeftijd van 45 en 55 jaar. Een vrouw kan ook op vroegere leeftijd de menopauze bereiken doordat haar eierstokken chirurgisch verwijderd werden. Hierdoor stopt de menstruatie ook.
2. Wat zijn mogelijke klachten tijdens de menopauze? De menopauze is de overgang van vruchtbaarheid naar onvruchtbaarheid. Deze overgang verloopt geleidelijk en kan klachten van lichamelijke, seksuele en/of emotionele aard met zich meebrengen. Deze klachten beginnen geleidelijk aan en zijn voor iedere vrouw anders: elke vrouw ervaart dit proces op haar eigen manier. In deze periode vinden ook nog andere veranderingen in uw leven plaats. De kinderen gaan het huis uit, u wordt ouder en misschien oma of u stopt met werken en krijgt meer vrije tijd.
Er bestaan twee vrouwelijke hormonen: oestrogeen en progesteron. 3
In deze periode moet dus niet alleen uw lichaam zich aanpassen aan de hormonale veranderingen, u moet leren omgaan met deze nieuwe fase in uw leven en er een evenwicht in vinden. De lichamelijke veranderingen en klachten die u in de menopauze kan ervaren, zijn: op korte termijn • onregelmatige menstruatie die uiteindelijk wegblijft • warmteopwellingen • nachtelijk zweten • slapeloosheid • droge huid • vaginale droogte • pijnlijk seksuele betrekkingen • urinaire klachten • gewichtstoename op lange termijn • botontkalking (osteoporose) Andere klachten die u kan ervaren, zijn • vermoeidheid • prikkelbaarheid • emotionele labiliteit • verminderd libido
3. Wat kan ik zelf doen om in deze nieuwe levensfase mijn gezondheid optimaal te houden? Deze nieuwe fase in uw leven is geen fase van korte duur. Door onze goede gezondheidszorg is de levensverwachting gestegen en heeft u bij het ingaan van de menopauze
Een behandeling met vrouwelijke hormonen tijdens de menopauze wordt hormoonsubstitutie genoemd. 4
nog een derde van uw leven voor u. Daarom is het belangrijk dat u zelf zorg draagt voor uw gezondheid. Dit kan door • niet te roken • gezond te eten • op uw gewicht te letten • voldoende beweging te nemen (om fit en gezond te blijven moet u minstens 5 keer per week 30 minuten matig bewegen) • samen met uw arts een preventieschema op te stellen, spreek hem/haar hierover aan • om de 2 jaar deel te nemen aan de gratis borstkankerscreening die wordt georganiseerd voor vrouwen in de leeftijdsgroep van 50 tot 69 jaar
4. Welke vragen kan ik aan mijn arts stellen? U kan de volgende vragen aan uw arts stellen. Een antwoord op een aantal van deze vragen vindt u ook verder in deze tekst. • Kunnen hormonen mijn klachten voorkomen? • Welke hormonen neem ik juist? • Wat zijn de voor- en nadelen? • Hoe lang kan en mag ik hormonen gebruiken tijdens de menopauze? • Wat is de laagste dosis die ik kan nemen? • Wat zijn de nevenwerkingen? • Als ik met hormonen wil stoppen, hoe doe ik dat het best? • Zijn er alternatieve behandelingen voor menopauzeklachten of kan ik andere dingen doen? • Zijn hormonen van plantaardige oorsprong (fyto-oestrogenen) veilig? • Wanneer moet ik me laten controleren op - bloeddruk - botontkalking (osteoporose) - borstkanker 5
- baarmoederhalskanker - dikkedarmkanker - cholesterol - diabetes - oogaandoeningen (glaucoma) - tandverzorging • Kan u mij advies geven om - meer te bewegen - te stoppen met roken - gezond te eten - beter te slapen - stress te verminderen Uw gezondheidstoestand kan veranderen met de tijd. Daarom is het belangrijk dat u deze vragen regelmatig met uw arts bespreekt.
5. Kunnen hormonen helpen om menopauzeklachten te voorkomen? Doordat uw lichaam in de menopauze veel minder vrouwelijke hormonen produceert, kan u klachten ervaren. Een van de mogelijkheden om deze klachten tegen te gaan, is een behandeling waarbij vrouwelijke hormonen worden voorgeschreven. Er kunnen oestrogenen worden gegeven of een combinatie van oestrogenen en progesteron. Deze behandeling met vrouwelijke hormonen wordt hormoonsubstitutie genoemd.
6. Wie heeft er nood aan behandeling? De nood aan behandeling kan variëren van vrouw tot vrouw. Elke vrouw is uniek. Sommige vrouwen hebben
Er zijn twee types van behandeling: alleen oestrogenen en een combinatie van oestrogenen en progesteron. 6
geen klachten, anderen hebben lichte klachten die kunnen voorbijgaan zonder behandeling. Maar vrouwen met sterke menopauzeklachten kunnen hun levenskwaliteit verhogen door tijdelijk vrouwelijke hormonen te gebruiken. Of u hormonen wenst te gebruiken of niet,is een afweging die u moet maken samen met uw arts, rekening houdend met de klachten die u ervaart en met de voor- en de nadelen van deze behandeling.
7. Wat zijn de voor- en nadelen van het gebruik van hormonen tijdens de menopauze? Het gebruik van vrouwelijke hormonen kan de menopauzeklachten verlichten. Ook het risico op dikkedarmkanker verkleint. Langdurig gebruik van vrouwelijke hormonen vertraagt de botontkalking, waardoor er minder heup-, pols- en wervelbreuken optreden. Naast voordelen heeft het gebruik van vrouwelijke hormonen tijdens de menopauze ook nadelen. Afhankelijk van het type behandeling, de dosis en de duur verhoogt het risico op bloedklonters, hartaanvallen, beroertes, borstkanker en kanker van het baarmoederslijmvlies.
8. Verhoogt het gebruik van hormonen het risico op borstkanker? Ja, de combinatie van oestrogeen met progesteron verhoogt de kans op borstkanker. Vijf jaar na het stopzetten van deze behandeling is er geen verhoogd risico meer. De inname van oestrogenen alleen verhoogt het risico op borstkanker niet. Maar deze behandeling verhoogt wel het risico op kanker van het baarmoederslijmvlies. De combinatie van oestrogeen met progesteron tijdens de menopauze bemoeilijkt ook het opsporen van borstkanker door het nemen van een mammografie. De foto’s zijn dan moeilijker te beoordelen omdat het borstweefsel ‘vaster’wordt en eventuele kwaadaardige gezwellen minder opvallen. 7
9. Verhoogt het gebruik van hormonen het risico op kanker van het baarmoederslijmvlies? Ja, het gebruik van oestrogenen alleen verhoogt het risico op kanker van het baarmoederslijmvlies. Door progesteron toe te voegen aan de oestrogenen verdwijnt dit risico, maar deze combinatie verhoogt dan weer de kans op borstkanker.
10. Mag ik, als ik kanker heb gehad, hormonen nemen? Als u borstkanker of kanker van het baarmoederslijmvlies heeft gehad, dan mag u geen vrouwelijke hormonen nemen.
11. Kunnen hormonen gebruikt worden om hart- en vaatziekten te voorkomen? Neen, hormonen kunnen niet gebruikt worden om harten vaatziekten te voorkomen. Integendeel. Het gebruik van vrouwelijke hormonen in een te hoge dosis tijdens de menopauze verhoogt zelfs de kans op bepaalde hart- en vaataandoeningen.
12. Kunnen hormonen gebruikt worden om geheugenverlies of dementie te voorkomen? Neen, hormonen kunnen niet gebruikt worden om geheugenverlies of dementie te voorkomen.
Niet iedereen heeft nood aan een behandeling met vrouwelijke hormonen. Elke vrouw is uniek. Praat erover met uw arts. 8
13. Kunnen hormonen gebruikt worden om botontkalking (osteoporose) te vertragen? Ja, vrouwelijke hormonen kunnen tijdens de menopauze botontkalking vertragen. Maar deze vrouwelijke hormonen zouden dan wel over een lange periode gebruikt moeten worden. Het gebruik van vrouwelijke hormonen over een korte periode heeft geen enkel effect op botontkalking. Het nadeel van dit langdurig gebruik van vrouwelijke hormonen is wel dat de kans op borstkanker toeneemt. Er zijn andere behandelingen met minder of geen risico aangewezen om botontkalking tegen te gaan of te vertragen (zie vraag 19). Bespreek dit met uw arts.
14. Beschermen hormonen tegen rimpels? Neen. Vrouwelijke hormonen worden beter niet gebruikt tegen rimpels.
15. Is het blijven nemen van de pil na 50 jaar ook een vorm van hormoonsubstitutie? Ja, dit is ook een vorm van hormoonsubstitutie, maar geen correcte vorm. Wie de pil gebruikt, zal alleen in de stopweek iets merken van mogelijke menopauzeklachten. In de pil zitten immers ook vrouwelijke hormonen. De hoeveelheid hormonen in de pil is echter veel groter dan nodig om menopauzeklachten tegen te gaan.Het is daarom aangewezen dat de vrouw alleen de pil gebruikt met het oog op anticonceptie. Indien dit niet zo is,bespreekt ze het best met haar arts of ze al dan niet een behandeling met hormonen nodig heeft.
16. Hoe lang mag ik hormonen gebruiken tijdens de menopauze? U bespreekt dit het best met uw arts. Indien hormonen worden voorgeschreven, dan wordt de dosis best zo 9
laag mogelijk gehouden en de duur van de behandeling zo kort mogelijk.
17. Moet ik, als ik al meer dan vijf jaar hormoonsubstitutie neem, ermee stoppen? Hormoonsubstitutie vereist een regelmatige opvolging door een arts. Indien u al meer dan vijf jaar hormoonsubstitutie neemt, dan bespreekt u best samen met uw arts wat de voor- en nadelen van deze behandeling voor u zijn. Indien uw arts hormoonsubstitutie verder voorschrijft, dan wordt de dosis best zo laag mogelijk gehouden en wordt het verdere nut van deze behandeling na een bepaalde tijd opnieuw geëvalueerd. Een regelmatige controle bij de arts en een tweejaarlijkse mammografie blijven alleszins aan te raden.
18. Is de manier van toedienen belangrijk? Hormonen kunnen toegediend worden via pillen, pleisters, neussprays, inplanten, vaginale crèmes en gels. Alle toedieningsvormen zijn effectief om menopauzeklachten tegen te gaan. Voor vaginale droogte kan best een vaginale crème gebruikt worden. Welke toedieningsvorm het meest geschikt is voor u, bespreekt u het best met uw arts.
19. Zijn er alternatieven voor vrouwen die niet voor hormoonsubstitutie kiezen? Een gezonde levensstijl (niet roken, veel bewegen, gezond eten en een gezond lichaamsgewicht houden) kan de menopauzeklachten verlichten, het risico op borstkanker verminderen en botontkalking vertragen. Botontkalking kan ook vertraagd worden door het innemen van supplementen met calcium en vitamine D en/of andere geneesmiddelen. Bespreek dit met uw arts. 10
Het is op dit moment nog niet bewezen of het gebruik van oestrogenen van plantaardige oorsprong (fyto-oestrogenen) uit soja en hop effect heeft en veilig is.
20. Kan ik een tweede mening vragen aan een andere arts? Elke patiënt heeft altijd recht op een tweede mening. Voor een tweede opinie steunt u het best niet op informatie die u telefonisch verkrijgt of leest op het internet. Een tweede opinie vereist een lichamelijk onderzoek. Daarbij is het niet nodig dat de tweede geraadpleegde dokter alle onderzoeken opnieuw doet. Dat zouden onnodige kosten zijn voor u en voor de ziekteverzekering.
Een gezonde levensstijl kan de menopauzeklachten verlichten, het risico op borstkanker verminderen en botontkalking vertragen. 11
Redactie: Katelijne Lauwers en Hedwig Verhaegen Foto: The Image Bank Grafische vormgeving en druk: exemplaar
© VLK juni 2004 Is deze folder ouder dan 2 jaar, informeer dan of er een nieuwe uitgave bestaat.
Vlaamse Liga tegen Kanker Koningsstraat 217 – 1210 Brussel Tel. 02/227.69.69 – Fax 02/223.22.00 E-mail:
[email protected] Website: www.tegenkanker.be Rekeningnummer 488-6666666-84
Verantwoordelijke uitgever: Leo Leys, Koningsstraat 217, 1210 Brussel
Vragen over gezond leven en de preventie van kanker
