Vragen en antwoorden over ebola 2 oktober 2014
Wat is ebola? Het ebolavirus veroorzaakt een zeldzame maar zeer ernstige infectieziekte die in Afrika voorkomt. De ziekteverschijnselen zijn: hoge koorts, hoofdpijn, spierpijnen, braken, diarree en bloedingen in het lichaam. Deze ziekteverschijnselen treden tussen 2 en 21 dagen (met een gemiddelde van 7 dagen) op na besmetting met het ebolavirus. Zolang mensen geen ziekteverschijnselen hebben, zijn zij niet besmettelijk voor hun omgeving.
Hoe verloopt de besmetting? De ziekte is alleen besmettelijk via direct lichamelijk contact met een patiënt of lichaamsvloeistoffen van de patiënt (bloed, speeksel, urine, zweet en dergelijke) of door het slachten en opeten van een ziek wild dier (bushmeat). Eenmaal besmet is er een grote kans op overlijden (40‐90%). Het ebolavirus verspreidt zich niet via de lucht of via muggen. Ook kan het virus niet worden overgedragen door het aanraken van voorwerpen zoals geld of het zwemmen in een zwembad.
Is er een behandeling? Nee, er is geen vaccin of medicijn tegen ebola beschikbaar. De behandeling bestaat hoofdzakelijk uit het bestrijden van de complicaties. Ebola zorgt voor zulke ernstige klachten dat mensen altijd verzorgd moeten worden, vooral op het moment dat zij het meest besmettelijk zijn. Op dit moment wordt in zeer beperkte mate een experimentele behandeling gegeven met een niet‐geregistreerd medicijn. Dit medicijn is nog niet eerder aan mensen toegediend. Onbekend is of dit middel effect heeft op het verloop van de ziekte.
Is er een medicijn beschikbaar tegen ebola? Nee, er is geen medicijn dat bewezen effectief is om een patiënt met ebola te genezen. Tijdens de ebola‐uitbraak in West‐Afrika zijn enkele mensen behandeld met experimentele medicijnen die nog niet geregistreerd zijn voor de behandeling van ebola, zoals ZMapp. Sommige mensen die ZMapp hebben ontvangen hebben de infectie overleefd, anderen zijn overleden. Het is nog te vroeg om conclusies te trekken over de effectiviteit van Zmapp. Er zijn ook nog andere ‐ zogenoemde antivirale middelen – beschikbaar. Deze middelen zijn geregistreerd om andere virusinfecties te behandelen en zouden in theorie ook ebola‐patiënten kunnen helpen. Deze antivirale middelen worden beperkt toegepast bij ebola‐patiënten. Ook van deze medicijnen kan nog niet worden gezegd of ze meerwaarde hebben. Versie: 2 oktober
Pagina 1 van 7
Zowel ZMapp als antivirale middelen zijn schaars. Het RIVM heeft contact met verschillende fabrikanten van deze medicijnen. De minister van VWS heeft het in de wetgeving mogelijk gemaakt dat niet‐geregistreerde middelen mogen worden toegepast in de behandeling van ebola. Als er een patiënt met een ebola infectie in Nederland is, zal afhankelijk van de beschikbaarheid van medicijnen en de meest recente wetenschappelijke inzichten worden bekeken of en zo ja, welke medicijnen de patiënt toegediend krijgt.
Hoe wordt de ziekte bestreden? Een ebola‐uitbraak wordt bestreden door patiënten snel te herkennen, en af te zonderen (te isoleren) zodat er geen nieuwe besmettingen plaatsvinden. Mensen die (zonder bescherming) in aanraking zijn geweest met een patiënt worden drie weken lang gevolgd om te kijken of zij ook ziek worden. Is dat het geval, dan worden zij ook meteen opgenomen in het ziekenhuis, waarbij zij afgezonderd van andere patiënten worden verpleegd. Artsen en verpleegkundigen die patiënten behandelen en verzorgen dragen beschermende kleding en volgen strenge regels om besmetting en verspreiding te voorkomen.
Wie loopt kans om ziek te worden? Dit zijn vooral verzorgers van patiënten zoals gezondheidswerkers en familieleden. Je kunt besmet raken door direct contact met een patiënt. Het virus wordt hierbij overgedragen via lichaamsvloeistoffen (bloed, speeksel, zweet en dergelijke). Daarnaast kunnen mensen ziek raken door het eten van zieke wilde dieren (bushmeat).
Waar is de uitbraak van ebola? Sinds februari 2014 is er een uitbraak van ebola in West‐Afrika. De uitbraak is waarschijnlijk begonnen in het regenwoud in Zuidoost Guinee, vermoedelijk na het eten van besmette dieren uit het oerwoud. De uitbraak heeft zich vervolgens verder verspreid. Zie http://www.rivm.nl/Onderwerpen/E/Ebola/Gebieden_waar_ebola_voorkomt .
Is het mogelijk dat ebola zich naar Nederland verspreidt? De kans dat iemand besmet raakt met het ebolavirus en het zo meeneemt naar Nederland is aanwezig, maar heel klein. Mensen worden alleen ziek door direct contact met patiënten of door het bereiden of eten van bushmeat (rauw apen‐ of vleermuizenvlees). Ebola is pas besmettelijk als iemand daadwerkelijk klachten heeft. Daarom lopen vooral mensen die zieke patiënten verzorgen risico om besmet te raken.
Hoe wordt ebola bestreden als het toch naar Nederland zou komen? Mocht toch iemand naar Nederland komen die besmet is met het ebolavirus, dan is ook weer een kleine kans op verdere verspreiding. Een patiënt is pas besmettelijk als hij symptomen van de ziekte heeft. De patiënt wordt dan zo ziek dat hij medische behandeling nodig heeft. In Nederland is het dan gebruikelijk om contact
Pagina 2 van 7
op te nemen met een arts. Een arts is verplicht om een verdenking van een besmetting met ebola (of een soortgelijk virus) te melden bij de GGD. Vervolgens brengen het RIVM en de GGD alle contacten in kaart en wordt bij hen drie weken lang de gezondheid in de gaten gehouden. Als zij symptomen ontwikkelen worden zij direct in isolatie verpleegd. Dit is een effectieve manier om de verspreiding tegen te gaan. Dit heeft zich in Nederland bewezen bij een patiënt met het marburgvirus in 2008. Het marburgvirus is nauw verwant aan het ebolavirus.
Wat is het advies voor reizigers naar landen met een ebola‐ uitbraak? Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft om veiligheidsredenen het reisadvies naar Sierra Leone, Liberia, Guinee en Nigeria aangepast. Kijk voor de actuele reisadviezen op de website van het ministerie van Buitenlandse Zaken www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/reisadviezen . Ga goed verzekerd op reis en vraag bij de verzekeringsmaatschappij na of repatriëring is gedekt en dus door de verzekeringsmaatschappij wordt betaald, ook in het geval van een ebolabesmetting. Voor reizigers zijn een aantal maatregelen belangrijk om het risico op een ebola‐ infectie te beperken: Vermijd contact met (overleden) ebolapatiënten en/of hun lichaamsvloeistoffen Vermijd begrafenisrituelen waarbij contact met de overleden ebolapatient plaatsvindt Vermijd contact met materialen van de patiënt die mogelijk besmet zijn (bijv. injectienaalden, kleding, lakens, eetgerei) Vermijd contact met levende of dode wilde dieren (apen, vleermuizen, bosantilopen) Eet geen rauw vlees (bushmeat) Vermijd onbeschermde geslachtsgemeenschap met een van ebola genezen patiënt gedurende zeven weken na genezing.
Wat kun je zelf doen om infecties te voorkomen tijdens het reizen? Deze maatregelen zijn een aanvulling op de bestaande algemene reizigersadviezen: Was de handen regelmatig met zeep of andere ontsmettingsmiddelen. Vermijd plekken waar vleermuizen verblijven zoals grotten, geïsoleerde schuilplaatsen of mijnen. Kijk voor meer maatregelen om infecties te voorkomen op http://www.lcr.nl /
Pagina 3 van 7
Wat moet ik doen als ik bij thuiskomst ziek word?
Voor de ziekte ebola kan het 2‐21 dagen duren vóór de ziekteverschijnselen zichtbaar worden. Als je binnen die tijd griepachtige verschijnselen krijgt, neem dan telefonisch contact op met de huisarts en vermeld waar je naartoe op reis bent geweest.
Ik heb een land bezocht waar ebola voorkomt. Moet ik mij laten testen op ebola? Het risico voor mensen die in deze landen reizen of leven is over het algemeen laag. Het risico is groter wanneer u rechtstreeks contact hebt gehad met een (overleden) ebolapatiënt of zijn lichaamsvloeistoffen. Daarom wordt niet aanbevolen om standaard te testen op ebola bij mensen die geen ziekteverschijnselen vertonen. Wanneer u in een gebied geweest bent waar ebola voorkomt, is het belangrijk dat u uw eigen gezondheid in de drie weken na thuiskomst in de gaten houdt. Klachten zoals koorts, spierpijn en hoofdpijn kunnen passen bij de ziekte ebola, maar komen ook vaak voor bij bijvoorbeeld griep of malaria. Wanneer uw arts uw klachten verdacht vindt voor ebola, kan er zonodig laboratoriumonderzoek verricht worden om na te gaan of het om ebola gaat.
Kun je wanneer je terugkomt uit een land waar ebola voorkomt, en klachten hebt, getest worden op ebola? Iemand die kort geleden (tot 3 weken terug) in een land was waar ebola voorkomt en klachten heeft zoals koorts, spierpijn en hoofdpijn, kan verdacht zijn voor de ziekte ebola. In dat geval moet de huisarts telefonisch gewaarschuwd worden. Zonodig wordt er laboratoriumonderzoek gestart om na te gaan of het om ebola gaat. Niet iedereen met deze klachten heeft ebola. Er zijn ook andere ziekten zoals malaria met dezelfde klachten.
Heb ik een grote kans op ebola als ik in Sierra Leone, Liberia, Guinee of Nigeria ben geweest? Het risico voor mensen die in deze landen reizen of leven is over het algemeen laag. Het risico is groter wanneer u rechtstreeks contact hebt gehad met een (overleden) ebolapatiënt of zijn lichaamsvloeistoffen. Daarom wordt het afgeraden om in deze landen contact te hebben met zieke en overleden personen, en hun lichaamsvloeistoffen. Het eten van bushmeat wordt ook afgeraden.
Zijn er ook andere ziekten die in die landen heersen die koorts (spierpijn en hoofdpijn) veroorzaken? Ja. Malaria is een veel voorkomende ziekte in West‐Afrika die ook koorts veroorzaakt. Ook griep geeft dezelfde klachten. Ebola en malaria kunnen alleen vastgesteld worden door laboratoriumonderzoek.
Pagina 4 van 7
Ik heb in een vliegtuig uit één van de getroffen landen naast iemand gezeten die er ziek uit zag, moet ik me nu zorgen maken?
De kans op een ebolabesmetting in een vliegtuig is klein. Alleen passagiers die direct contact met een ebolapatiënt hebben gehad, lopen risico. Bij een verdachte ebolapatiënt worden de contacten nauwkeurig in kaart gebracht. Ook de contacten in het vliegtuig. Als u direct contact met de verdachte patiënt heeft gehad, of naast, voor of achter deze persoon heeft gezeten, dan wordt er contact met u opgenomen. Was u zelf (ook) in een gebied waar ebola voorkomt? Dan is het belangrijk dat u eigen gezondheid in de 3 weken na thuiskomst goed in de gaten houdt. Als u in die 3 weken klachten krijgt zoals koorts, spierpijn en hoofdpijn, neem dan telefonisch contact met uw huisarts. Vertel de huisarts waar u geweest bent. Er zijn allerlei andere ziekten zoals griep en malaria waarvan je, net als bij ebola, koorts, spierpijn of hoofdpijn kunt krijgen.
Weten de Nederlandse vliegtuigmaatschappijen en Schiphol hoe zij moeten handelen bij een mogelijk besmette passagier? Er zijn internationale en nationale afspraken (IATA guidelines, International Health Regulations ) gemaakt om tijdig mensen met infectieziekten te herkennen en op te vangen in het vliegtuig en op Schiphol. Gezagvoerders van vliegtuigen melden passagiers met klachten passend bij infectieziekten aan bij Schiphol. In overleg met Schiphol, GGD Kennemerland en RIVM wordt een beoordeling gedaan over de opvang van de patiënt. Ook wordt beoordeeld welke personen die contact met de patiënt hebben gehad, moeten worden geïnformeerd en/of gevolgd. Deze situaties worden regelmatig geoefend op Schiphol.
Kunnen Nederlanders die onbeschermd contact hebben gehad met ebolapatiënten gerepatrieerd worden? Voor een Nederlander die onbeschermd contact heeft gehad met ebolapatiënten is het noodzakelijk contact op te nemen met zijn/haar werkgever en/of verzekeringsmaatschappij. Deze partijen zijn eerste aanspreekpunt voor het in gang zetten van een eventuele repatriëring. De kosten van deze zogenoemde medische repatriëring zijn heel hoog. Ga daarom goed verzekerd op reis en vraag bij de verzekeringsmaatschappij na of repatriëring is gedekt en dus door de verzekeringsmaatschappij wordt betaald, ook in het geval van een ebolabesmetting. De reden voor het repatriëren van Nederlanders die onbeschermd contact hebben gehad met ebolapatiënten is om hen, indien nodig, goede opvang en zorg in een Nederlands ziekenhuis te geven. Per situatie wordt een individuele afweging gemaakt of repatriëring nodig is.
Hoe worden Nederlanders die contact hebben gehad met ebolapatiënten opgevolgd in Nederland? Als een Nederlander is blootgesteld aan een ebolapatiënt of diens lichaamsvloeistoffen, maar zelf (nog) geen ziekteverschijnselen heeft, is hij niet besmettelijk voor anderen. Daarom kan volstaan worden met monitoring in de
Pagina 5 van 7
thuissituatie. De persoon die contact heeft gehad met ebolapatiënten moet in dat geval gedurende 21 dagen dagelijks zijn lichaamstemperatuur meten en doorgeven aan de GGD of hij ziekteverschijnselen, zoals koorts, hoofdpijn of spierpijn ontwikkelt. De persoon mag gewoon deelnemen aan het dagelijks leven en er is geen risico voor anderen om besmet te raken met ebola. De monitoring wordt uitgevoerd door de GGD in de regio waar deze persoon woonachtig is. In Nederland is relatief veel ervaring met monitoring van contacten van mogelijk besmette personen. Het is eerder toegepast rondom de beperking van het besmettingsrisico van een patiënt met een Marburginfectie, een ziekte die net als ebola virale hemorragische koorts veroorzaakt. Wanneer iemand die blootgesteld is aan ebolapatiënten wél ziekteverschijnselen vertoont, zoals koorts, hoofdpijn of spierpijn, kan het zijn dat deze persoon inderdaad ebola opgelopen heeft en besmettelijk is voor zijn omgeving. In dat geval wordt deze persoon in isolatie opgenomen in een ziekenhuis om verder onderzoek te doen.
Moeten Nederlanders die onbeschermd contact hebben gehad met ebolapatiënten bij terugkeer in Nederland altijd naar het ziekenhuis? Als een Nederlander onbeschermd contact heeft gehad met een ebolapatiënt, dan wordt zijn gezondheidssituatie bij aankomst in Nederland door artsen beoordeeld. Wie deze beoordeling uitvoert en of dit in het ziekenhuis plaatsvindt, wordt per situatie bekeken.
Mogen mensen uit landen waar ebola voorkomt naar Nederland komen voor studie of werk? Mensen uit landen waar ebola voorkomt, die geen contact met ebolapatiënten hebben gehad, hebben een laag risico op infectie met het ebolavirus. Indien zij geen ziekteverschijnselen vertonen, is er geen risico op besmetting voor anderen. Standaard testen op besmetting met het ebolavirus wordt niet aanbevolen, gezien het lage risico op besmetting. Voor iedereen die uit een land komt waar ebola voorkomt, is het van belang dat zij hun gezondheid de eerste drie weken in de gaten houden. Klachten zoals koorts, spierpijn en hoofdpijn kunnen passen bij de ziekte ebola, maar komen ook vaak voor bij bijvoorbeeld griep of malaria. Wanneer zij deze klachten ontwikkelen, kan telefonisch contact opgenomen worden met de huisarts. Huisartsen in Nederland zijn geïnformeerd over de ziektekenmerken van ebola. Wanneer de arts de klachten verdacht vindt voor ebola, wordt er zo nodig laboratoriumonderzoek verricht om na te gaan of het om ebola gaat. Indien uit aanvullend onderzoek blijkt dat iemand een ebola‐infectie heeft, dan wordt hij/zij in isolatie in een ziekenhuis opgenomen. Indien de arts geen verdenking op ebola heeft, dan zijn er voor de persoon geen beperkingen en kan de persoon werk of opleiding continueren.
Pagina 6 van 7
Kan het ebolavirus muteren?
Muteren van virussen betekent dat het genetisch materiaal, het DNA of het RNA, van het virus verandert. Dit komt regelmatig voor bij virussen. Ook het ebolavirus in Wets‐Afrika muteert. Mutatie van een virus wil echter niet zeggen dat het virus gevaarlijker wordt of slechter te bestrijden is. Er zijn op dit moment geen aanwijzingen dat het ebolavirus in West‐Afrika zodanig muteert dat het ziekmakender wordt. De verspreiding van het ebolavirus in West‐Afrika wordt veroorzaakt door gebrekkige infectiepreventie en –bestrijdingsmaatregelen.
Pagina 7 van 7
