Geschiedenis van Hoogwolde Peter Kwant

Geschiedenis van Hoogwolde Peter Kwant Gepubliceerd in De Mothoek 2012-3 met latere aanvullingen tot november 2014. Bronnen en noten zijn chronologisch gerangschikt opgenomen achter het artikel.

Hoogwolde in Nunspeet, vanaf het Vennenpad, voorjaar 2013 Verwaeyde Sandbergen staat er op een kaart van Van Geelkercken uit 1635 en Verstovene Duinen heten ze bij Sepp in 1798. Volgens de kadastrale gegevens uit 1832 bestond het tegenwoordige Hoogwolde uit zand, op naam van de gemeente van Nunspeet. Inwoners van Nunspeet

2

haalden er plaggen en zand en verder was het gebied tot niet veel nut, integendeel, het stuifzand was een bedreiging voor de landbouwgronden bij het dorp. De kadastrale vermelding van de gemeente als eigenaar anno 1832 bleek niet het laatste woord over de eigendom, ook Domeinen liet rechten gelden. Domeinen had wel een punt, de gemeente Ermelo, waarvan Nunspeet destijds deel uitmaakte, betaalde geen belasting aan de Staat over de woeste gronden, zoals bij voorbeeld de gemeente Barneveld wel deed. In 1843 werd dat geregeld. De gemeente Ermelo kocht de rechten van Domeinen voor een bedrag dat ruwweg overeenkwam met de achterstallige belasting. Het was een fractie van de opbrengst per hectare bij latere verkoop aan investeerders. Met de aankoop kwam aan de onzekerheid over de eigendom een einde en kon de ontwikkeling ter hand worden genomen. Kort daarop verkocht de gemeente een groot perceel zand en heide met daarbinnen het huidige Hoogwolde aan Marten en Pieter van Vledder, kooplieden te Harderwijk en Amsterdam. Misschien zijn de Van Vledders al met het bebossen van Hoogwolde begonnen, maar daarvan zijn geen bewijzen gevonden. Pas onder de volgende eigenaar blijkt uit kaarten en uit het kadaster dat er niet meer alleen kaal zand is. De spoorlijn maakte vanaf 1863 het gebied goed bereikbaar. Rond die tijd koopt Wolff, koopman te Elburg, een deel van de grond van de Van Vledders, met Hoogwolde. De spoorlijn stimuleerde het maken van plannen en het uitvoeren van projecten zoals bebossing. Met station Nunspeet vlakbij vormde transport van het hout geen probleem. Vanaf 1876 was Lagerweij eigenaar. Als leerfabrikant gebruikte hij eikenschors bij het leerlooien. Eikenhakhout op eigen grond is voor een leerlooier aantrekkelijk, het geeft grip op grondstofkosten. Eikenhakhout op Hoogwolde was vermoedelijk geen succes, op voedselarm stuifzand valt de groei nogal tegen. Dennen vormden economisch een aantrekkelijk alternatief, steenkolenmijnen gebruikten het hout veel om mijngangen te stutten. Grenenhout piept en knarst als er teveel druk op komt en waarschuwt mijnwerkers voor dreigende instorting van een mijngang.

3

In 1902 kocht Frank van Vloten de grond van de erven Lagerweij ten zuiden van de spoorlijn. Kort daarop werden twee stukken dicht bij het station opnieuw verkocht en werden de percelen gevormd waarop Erica en Kraaienhorst verrezen. Daar splitst de geschiedenis zich in drie verhaallijnen die later elkaar weer raken: Erica, Kraaienhorst en Ronde Huis.

Sanatorium Erica werd in 1904 geopend en is in 2014 een verbrande ruïne aan de Ericaweg. Het sanatorium lag dicht bij station Nunspeet in een omgeving waar gezonde boslucht en een rustige omgeving het herstel van tuberculose patiënten zouden bevorderen. De eerste periode van Erica als sanatorium duurde van 1904 tot 1915.

4

Het huis Kraaienhorst staat in 2014 nog steeds op de hoek van de Plesmanlaan en de Ericaweg. De geschiedenis van Kraaienhorst begint in 1904, wanneer de familie Manus het huis laat bouwen. In 1913 koopt Willem van Vloten Kraaienhorst van mevrouw Manus en hij verwerft er extra grond langs de Plaggeweg bij van de buurman, zijn broer Frank.

Waar Erica en Kraaienhorst liggen is te zien op deze oude luchtfoto. Op de voorgrond bouwland (de enk), daarachter de Groote Weg (nu F.A. Molijnlaan) met enkele huizen, daarachter de spoorlijn. Over het spoor aan de linkerkant van de foto Houthandel De Veluwe en in het bos, iets naar rechts, Kraaienhorst en daarachter Erica.

5

Ruim een kilometer naar het zuiden werd in 1906 de eerste steen gelegd voor het Ronde Huis van Frank van Vloten. Over het huidige Hoogwolde kwam een toegangsweg met spoorlijntje te liggen. De gebroeders Van Vloten, Willem op Kraaienhorst en Frank op het Ronde Huis, verzamelden elk honderden hectares grond bij Nunspeet. Een groot deel van die grond is nu van Staatsbosbeheer, een klein deel vormt Hoogwolde. Bij de bosaanleg gebruikten de Van Vlotens exotische boomsoorten, die onder meer na de eerste wereldoorlog werden geïmporteerd uit failliete Duitse boomkwekerijen. Tijdens de eerste wereldoorlog kwam het sanatorium Erica in problemen. De eersteklas patiënten, waarop het sanatorium zich richtte, bleven weg en de vennootschap die het sanatorium exploiteerde werd ontbonden. In 1915 werd Erica eigendom van het pensioenfonds van de Rotterdamsche Bankvereeniging. In de mondelinge overlevering heet het: "de bank is aan Erica blijven hangen". Iemand bij de bank moet de briljante gedachte hebben gehad om niet tijdens de oorlog de zaak af te wikkelen en verlies te nemen, maar van het sanatorium een vakantiecentrum en herstellingsoord voor het bankpersoneel te maken.

6

De bank bouwt vanaf 1917 vakantiehuizen ter aanvulling op de verblijfsmogelijkheden die Erica biedt. De Ekster, 't Gaaike en de Wilhelminahoeve vormen de eerste generatie. De pret voor de bankmedewerkers begon al snel nadat de bank eigenaar was geworden. Het Nunspeets Nieuws en Advertentieblad heeft in augustus 1917 een vrolijk verhaal over een zeilavontuur op de Zuiderzee. In 1920 wordt drankvergunning voor Erica aangevraagd. Blijkens een jaarverslag van de bank hebben honderden bankemployees jaarlijks van de faciliteiten gebruik gemaakt. Ook komen er bleekneusjes aansterken. Ansichten laten aan de thuisblijvers zien hoe mooi het er wel is. De bank breidde het terrein uit door aankoop van aangrenzende grond van het Ronde Huis. Het terrein van de bank omvatte naast Erica een groot deel van het huidige Hoogwolde plus de huidige Nunspeetse golfbaan. In het terrein staan nu nog driehoekige stenen grenspalen, die het Erica terrein destijds markeerden.

7

In 1926 verkoopt de bank het hoofdgebouw Erica, maar houdt het bijgebouw Klein Erica, de vakantiehuizen en een groot deel van het terrein. Erica wordt onder regie van de vereniging Zusterhulp opnieuw sanatorium. Om ze uit elkaar te houden wordt het vakantieoord van de bank met Klein Erica aangeduid en het sanatorium als Groot Erica, zo staan ze in 1932 in de VVV gids.

Klein Erica wordt in twee fasen verbouwd. Bij de eerste verbouwing blijft het oorspronkelijke gebouw links herkenbaar.

8

In 1937 volgt een tweede verbouwing, zo ingrijpend dat niets meer aan het oorspronkelijke Klein Erica herinnert. Ook de naam verandert, Klein Erica wordt Hoogwolde. De naam "Hoogwolde" is in de bronnen voor het eerst in 1938 te vinden. Hoog-Wolde is volgens de overlevering samengesteld uit delen van de namen van twee bankmensen die zich voor het vakantiecentrum hebben ingespannen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is Hoogwolde wijkplaats voor mensen uit het westen van het land. Zo verblijven er "uitgebombardeerde Rotterdamse gezinnen". Na de oorlog staat in de krant een advertentie van Kinderhuis Groot-Kijkduin uit Zandvoort, dat onderdak vond op Hoogwolde: "Bij onze terugkeer naar Zandvoort roepen wij allen die gedurende onze evacuatie zoo vriendelijk en goed voor ons en onze kinderen zijn geweest een hartelijk vaarwel toe." In 1946 werd Hoogwolde weer voor het bankpersoneel in gebruik genomen nadat het onder leiding van haar directrice, Mej. Soetekouw, werd opgeknapt en heropend. In de jaren na de oorlog worden op Hoogwolde opnieuw een paar keer vakantiehuizen gebouwd. De bank is bij verschillende fusies betrokken en gaat van Rotterdamsche Bankvereeniging via AMRO naar ABN-AMRO. Ondanks die veranderingen blijft Hoogwolde door de jaren heen als vakantiecentrum voor bankpersoneel bestaan. Binnen ABN-AMRO is Hoogwolde niet meer uniek, de bank kent meer vakantiecentra.

9

Hoogwolde omvat ook nog voor een tijd het terrein waar Zonneheuvel had gestaan, tegenover Kraaienhorst en Erica aan de Ericaweg. Zonneheuvel begon als directiewoning bij Sanatorium Erica, was na 1915 particulier woonhuis en werd na de Tweede Wereldoorlog vakantiecentrum van de KLM. De straatnaam Plesmanlaan herinnert daar nog aan. De KLM periode duurde tien jaar, daarna werd de Sociale Dienst van de Gemeente Amsterdam eigenaar. Bij een spectaculaire brand in 1961 kwam er een einde aan het gebouw, daarbij ging ook kunst verloren die door het Stedelijk Museum was uitgeleend. De grond waarop Zonneheuvel gestaan had werd enige tijd deel van Hoogwolde en ging daarna deel uitmaken van het Vennendal complex. In 1974 raakt het hoofdgebouw van Hoogwolde beschadigd door brand. Het ijveren voor herbouw wordt ingehaald door een andere ontwikkeling: werknemers gaan niet meer met de baas op vakantie. In 1984 verkoopt de bank Hoogwolde. Het voormalige hoofdgebouw komt buiten het vakantiepark te liggen en wordt vervangen door een woonhuis. Het wandelterrein wordt golfbaan en er worden recreatiewoningen bijgebouwd tot er honderd staan. Zo ontstaat Hoogwolde zoals we het nu kennen: een recreatiepark in een bos met honderd huizen van particuliere eigenaren.

10

Zichtbare geschiedenis op Hoogwolde anno 2014

Stuifheuvel uit de tijd van de "verwayde sandbergen" en "verstovene duinen".

Grenspalen waarmee het terrein van Erica werd gemarkeerd in de periode 1915 -1926, toen Erica van de Rotterdamse Bank Vereeniging was en werd gebruikt als vakantiecentrum en voor herstel van zieke en zwakke werknemers.

11

Op Hoogwolde is architectuur van vakantiehuizen te bewonderen uit verschillende perioden. Op deze foto een van de drie eerste, uit 1917 (De Ekster)

Twee vakantiewoningen uit de jaren 30 (Herder en Schaapskooi)

12

Vakantiewoning uit de jaren 50 (Klaproos)

Vakantiewoning uit de jaren 60 (Robijn)

13

Het paaltje naast het hek van de golfbaan aan de Plaggeweg, is nog van parkeerterrein 2 uit de ABN-AMRO tijd. Op de achtergrond een recreatiewoning zoals ze eind jaren 80 en begin jaren 90 op Hoogwolde werden gebouwd.

Jeneverbes struik uit de tijd dat er schapen op Hoogwolde liepen, ruim honderd jaar geleden. Vogels aten jeneverbessen en verspreidden de zaden met hun uitwerpselen. Schapen trapten de zaden de grond in. De zaden ontkiemden vooral in het grensgebied van stuifzand en heide.

14

Een oude eik, ooit nog begonnen als eikenhakhout. Toen het gebruik van eikenbast (run) in de leerlooierij door de opkomst van moderne looistoffen ophield, kon exploitatie als hakhout economisch niet meer uit. Deze hakhoutstoof werd "op enen gezet", dat wil zeggen dat er 1 uitloper werd gespaard bij het kappen, waardoor er een boom uit kon groeien. De dikke onderstam verraadt het verleden als hakhout.

Grove dennen uit de periode dat aanplant van grove den in zwang was. Soms gaat er eentje dood, zoals op de foto, maar er zijn anno 2014 veel fraaie exemplaren over.

15

Links op de foto een Kaukasische (ook wel Oosterse) spar. Deze boomsoort is te vinden op Hoogwolde en op het landgoed Rondehuis en komt voor zover bekend verder in Nunspeet niet voor. Exotische bomen aangeplant in de tijd van de gebroeders van Vloten, zo rond 1920.

Leemgrind, de vroegere verharding van de parkwegen, komt soms na regenval weer te voorschijn. Even buiten Hoogwolde ligt tussen de golfbaan en de A28 een oude leemkuil op terrein dat ooit ook van de bank was. Het leemgrind voor de paden hoefde destijds niet van ver te komen.

16

Bronnen & noten

Dit is een fragment van de oudst bekende kaart met voldoende detail om iets over de Noord-Veluwe te kunnen zeggen. Jacob van Deventer maakte deze kaart van Gelderland, die in 1543 voor het eerst werd uitgegeven en in de jaren daarna in diverse atlassen werd gebruikt. De heuvels zien er kaal uit, met een paar uitzonderingen waarin met enige fantasie het Elspeterbosch en het Vierhouterbosch zijn te herkennen. In de hele strook van Harderwijk langs Nunspeet en Oldebroek was al in de Middeleeuwen zand aan het stuiven geraakt door ontbossing, overbeweiding, plaggensteken en een hard klimaat. Nunspeet heet op deze kaart Lunspeet en Doornspijk Doerspeet.

17

Al snel na de kartering door Jacob van Deventer volgde een tweede kartering van de Veluwe. Van 1557 tot 1559 bracht Christiaan sGrooten Gelderland in kaart. Ook de kaart van sGrooten werd vele malen hergebruikt door verschillende atlasuitgevers. De heuvels bij Nunspeeth zijn ook op deze kaart kaal. Ten oosten van Elspeet zijn ze begroeid, het Elspeterbos.

18

De kaart van Nicolaes van Geelkercken van rond 1635 is expliciet over stuifzand. Tussen Nunspeet en Vierhouten staan Verwaeyde Sandbergen op de kaart. De rij getekende bomen langs de rand van de heuvels is vermoedelijk een begroeide wal die het dorp en de landbouwgronden moest beschermen tegen het oprukkende stuifzand.

19

Tussen 1640 en 1650 bracht Nicolaas ten Have Overijssel in kaart en nam daarbij nog net Nunspeet mee. Ten Have was conrector van de Latijnse School in Zwolle. In 1652 publiceerde hij zijn overzichtskaart in vier bladen. In Nederlandse atlassen uit de 17de en 18de eeuw vinden we deze kaart terug. Kale heuvels bij Nunspeet. Bij Elspeet en Vierholten bomen: het Elspeterbos en het Vierhouterbos.

20

Op de kaart van Sepp uit 1798 staat bij Nunspeet "Verstovene Duinen".

21

1802-1812 Uit de Franse tijd stamt de "Topographische kaart van de Veluwe en Veluwezoom verkend en getekend door M.J. de Man en voltooid onder zijn directie door Officieren van het Korps Geografische Ingenieurs". Kaartblad 26 toont het gebied met Nunspeet, bouwland en zandheuvels.1

1

www.vvtij.nl

22

De oudste kadastrale kaart - uit 1832 - is hier geknipt, geplakt en ingekleurd. Het spoor ligt tegenwoordig bij de bovenste lijn en de snelweg bij de onderste. Het tegenwoordige Hoogwolde ligt centraal tussen spoor en snelweg. De kaart is ingekleurd aan de hand van de omschrijvingen van de percelen in de Oorspronkelijke Aanwijzende Tafel. Zo blijkt het hele gebied tussen spoorlijn Amersfoort-Zwolle en snelweg A28 destijds zand met een paar stukjes heide. Er is tussen spoor en snelweg nog geen sprake van bewoning of van bos. 2

2

Kadastrale Atlas Gelderland 1832, Nunspeet, Stichting Werkgroep Kadastrale Atlas Gelderland, Velp, 1998

23

De Topografische kaart van Gelderland door W. Kuyk uit 1843 toont het Nunspeetsche Zand. Op Hoogwolde, op de kaart het Nunspeetsche Zand, is nog steeds geen bos. In 1843 verkoopt Domeinen 24.148 ha heide en zand aan acht gemeenten op de Noordwest Veluwe. Bij het kadaster stond de woeste grond in 1832 al op naam van de Gemeente van Nunspeet, het Dorp van Elspeet en de Buurtschap Vierhouten, maar het eigendomsrecht was omstreden. Dat werd rechtgetrokken op 6 oktober 1843. Dan koopt de Gemeente Ermelo 7328 ha grond woeste grond in de kadastrale gemeente Nunspeet van Domeinen. Er wordt een prijs van zo'n halve gulden per hectare betaald. 3 De gemeente verkocht in 1848 onder meer het huidige Hoogwolde terrein aan Marten en Pieter van Vledder, kooplieden te Harderwijk en Amsterdam. Marten van Vledder was gemeenteraadslid in Harderwijk en lid van de nieuw opgerichte kamer van koophandel en fabrieken. Pieter werd ook wel Peter gespeld en aangeduid als apotheker te Amsterdam en was later woonachtig te Putten. Zij vervulden een grote rol bij de bebossing van woeste grond, als ontginners en als tussenpersonen. 4

3

"Anderhalve eeuw gemeentelijk groot-grondbezit", L. Leeflang, Gemeente Nunspeet, 1993 4 Kadastrale gegevens en voor de KvK de Staatscourant in 1858

24

In kranten vanaf 1862 is het ontstaan van de Centraalspoorweg Utrecht Zwolle te volgen. 5 De Staat eigenaar wordt van de grond waarop de spoorlijn komt te liggen. 6 ZWOLLE, 18 Sept 1862. Naar men verneemt zal op 7 Oct. e. k. de eerste steen gelegd worden van de spoorwegbrug over den IJssel voor de centraalspoorweg-maatschappij en heeft Z. Exc. de minister van binnenl. zaken), die met andere autoriteiten is uitgenoodigd die plegtigheid met zijne tegenwoordigheid te vereeren, wel te kennen willen geven, dat hij zich voorstelt aan dat verzoek te voldoen. Reeds zijn twee leden van den raad van administratie der vorengenoemde maatschappij, de Heeren C. D. van der Vliet en Mr. David J. C. van Lennep, alhier aangekomen, om met het gemeentebestuur in overleg te treden over de middelen tot feestelijke viering der voorgenomen handeling. 7 ZWOLLE, 20 Oct 1862. In de vergadering van den raad dezer gemeente, die heden namiddag gehouden werd, is besloten om de gronden, die het eigendom der gemeente zijn, en voor den centraalspoorweg moeten worden gebruikt, af te staan, voor zoo verre zij in de gemeente Zwollerkerspel gelegen zijn, voor ƒ 2200 per bunder en die, welke onder deze gemeente gelegen zijn voor ƒ 3000 het bunder. 8 AMERSFOORT, Aug 1863. Bij de opening van de dienst op den Nederl. centraalspoorweg voor het publiek verkeer , op a. s. donderdag 20 Augustus, zullen vanwege de gemeente Amersfoort onderscheidene feestelijkheden plaats hebben. Te 1 uur zal het volksfeest daar aanvangen ; het bestaat in mastklimmen, boegsprietloopen, springen naar den prijs, steken naar de tobbe, in de mand loopen, brood happen door mannen en jongens, in den zak loopen door meisjes; gevolgd door ezelswedren. Daarop zal een groot feestconcert en vauxhall plaats hebben in de sociëteit Amicitia, hetwelk door een bal zal worden gevolgd, terwijl te 10 uren een prachtig vuurwerk zal worden ontstoken. Het feest zal door de leden van den raad van administratie, vele autoriteiten, ambtenaren en genoodigden worden bijgewoond. Men verneemt met zekerheid, dat op dien dag (donderdag 20 Augustus), na 5

Digitale krantenarchieven op Delpher.nl Nieuwe kadastrale percelen worden gevormd waar de spoorlijn bestaande percelen doorsnijdt. Kadastrale gegevens Streekarchivariaat NW Veluwe, Nunspeet. 7 Algemeen Handelsblad 19 september 1862 8 Algemeen Handelsblad 22 oktober 1862 6

25

afloop van de feestelijkheden te Amersfoort, een extratrein zal loopen van Amersfoort naar Utrecht. 9 Op 6 juni 1864 volgt het spoorgedeelte Hattem - Zwolle met de spoorbrug over de IJssel en op 15 mei 1865 het baanvak Zwolle Kampen. 10

Station Nunspeet kwam te liggen waar vroeger de Paaschberg lag, een grote stuifheuvel waar stuifzand door aanplant werd opgevangen. Direct na de aanleg was het spoor nauwelijks een belemmering voor mens en dier en dat bleef nog lang zo. Met het toenemen van de snelheden en frequentie van het spoorverkeer kwamen overwegen in zwang die eerst kwamen en soms ook weer gingen. Tussen de huidige overwegen Eperweg, Groenelaantje en Elspeterweg lagen vroeger de overgangen Houtduifweg, Parkheuvel en Plaggeweg, Die zijn weg en zo werd de spoorlijn geleidelijk tot een "harde grens. In 1862 wordt Isaak Wolff, koopman te Elburg, eigenaar van 134 ha heide met onder meer Hoogwolde. In 1868 wordt het perceel hermeten en in het kadaster omschreven als 1/2 dennenbos 1/2 zand.

9

Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 19 augustus 1863 G.A. Russer, Trein tussen Eem en Rijn, Deel 1.

10

26

Dat beeld van half bos half zand, wordt bevestigd door de topografische kaart die werd verkend in 1871. Lagerwey, leerfabrikant te Utrecht, verwerft het Hoogwolde terrein in 1876 van de weduwe Wolff, het is dan nog steeds half-om-half bos en zand. 11 Mogelijk was de productie van eikenschors voor de leerlooierij de drijvende kracht achter de aankoop, maar dat moet dan een teleurstelling zijn geworden. Op de arme zandgrond van Hoogwolde groeiden eiken vaak tot niet meer dan bonzai-eikjes op. 12 Dennen waren economisch gezien een beter alternatief. 13 In 1886 wordt het perceel voor de belasting geschat en kadastraal opnieuw genoteerd als half dennen half zand.

11

Streekarchivariaat NW Veluwe, Nunspeet, Archief Gemeente Ermelo 1796 - 1912, kadastrale leggers. 12 De beeldende typering is van Joop Erbé 13 Anderhalve eeuw Gelderse landbouw, J. Bieleman (red), Groningen, 1995

27

Op de topografische kaart van 1886 is Hoogwolde alweer wat verder bebost dan op de vorige. Frank van Vloten koopt in februari in 1902 van de erven Lagerwey 360 hectare ten zuiden van de spoorlijn voor 6000 gulden, in termijnen te betalen. In de daarop volgende jaren verwerven en beheren de gebroeders van Vloten, Frank en Willem, grote stukken terrein bij Nunspeet. Onder meer wordt plantmateriaal in Duitsland gekocht uit failliete boomkwekerijen na de eerste wereldoorlog. Dat is een reden, waarom nu nog vele kweekvormen en exotische soorten in de bossen worden aangetroffen. 14 In 1904 werd het kadastrale perceel gevormd waarop sanatorium Erica wordt gebouwd. 15 Dr. Schut had eerst getracht grond voor het sanatorium te kopen van Maatschappij De Veluwe, maar daar bestond bezwaar tegen een sanatorium voor longlijders in de villawijk. 16 Uiteindelijk kocht Dr. Schut de benodigde grond niet van Maatschappij De Veluwe maar van Frank van Vloten, een deel van de 360 hectare die deze kort tevoren van de erven Lagerweij had overgenomen. 17 Later lag het plaatje nog een keer andersom, toen was er onenigheid over de vestiging van een oliestokerij van Maatschappij De Veluwe dicht bij sanatorium Erica. 18 De onenigheid kent een lange nasleep: de bepalingen waaronder grond wordt verkocht die destijds aan Maatschappij De Veluwe heeft behoord sloten nog in 2008 de vestiging van een sanatorium uit. 19 14

D.W.L. Milo, de Mothoek, 1991. L.A. Jansen, Geschiedenis van de boswachterij Nunspeet, rapport 1998. Er is ook een handelsuitgave, uitg. Staatsbosbeheer. De term "gebroeders van Vloten" is naar analogie van de boektitel "De gezusters van Vloten". 15 Streekarchivariaat, Archief gemeente Ermelo 1796 -1912, Concordans op de kadastrale gegevens. Er staat dj 1905 in de kantlijn links. Dienstjaar 1905 laat zich vertalen als kalenderjaar 1904: F Keverling Buisman en E Muller, Kadaster-gids, Gids voor de raadpleging van hypothecaire en kadastrale archieven uit de 19e en de eerste helft van de 20e eeuw, Rijksarchiefdienst. 16 J.J. Plender, Nunspeet en de Veluvine, Heemkundige Vereniging Nuwenspete, 2011, pagina 92. 17 D.W.L Milo schrijft in de Mothoek van september 1992 dat die betaling in termijnen plaats vond: "het laatste wekt de gedachte dat Van Vloten niet over onbeperkte kapitalen beschikte." 18 J.J. Plender, Nunspeet en de Veluvine, Heemkundige Vereniging Nuwenspete, 2011, pagina 95 19 Overdrachtsakte uit 2008 van grond aan de F.A. Molijnlaan.

28

De familie Manus wordt in 1904 eigenaar van ruim een hectare grond bij station Nunspeet en bouwt er een huis op, dat als Kraaienhorst de geschiedenis in zal gaan. 20 De familie was geparenteerd aan Dr. H. Schut, de geneesheer-directeur van Erica. Kraaienhorst heeft vermoedelijk niet als directeursvilla bij het sanatorium gediend. 21 In 1910 woonde er op Kraaienhorst een journalist en woonde Dr. Schut, de geneesheer-directeur van Erica aan de overkant van de Ericaweg op Zonneheuvel. 22 Begin 1904 wordt personeel geworven voor Sanatorium Erica tegen 15 april en tegen hoog salaris, vermoedelijk inclusief een "gevarenpremie" voor het werken bij longlijders. 23 Op 14 mei 1904 wordt het Sanatorium Erica geopend. 24

Advertentie van Erica in 1905. 25 De eerste steen voor het Ronde huis werd in 1906 gelegd. 26 Over het huidige Hoogwolde gebied kwam een toegangsweg met een smalspoorlijn naar station Nunspeet. Vermoedelijk is het smalspoor al gebruikt voor aanvoer van bouwmateriaal. Het type spoorlijn dat Van 20

Notariële akte in het archief Van Vloten, Gelders Archief Arnhem Loes Vroom, Monumentengids Nunspeet, Matrijs, 2004 vermeld directeursvilla. De vermoedelijke bron voor Kraaienhorst als directeurswoning is een kaart van de Kom van het dorp, uitg. Wedding. Daarop staat in de buurt van Kraaienhorst "directeurswoning". Dat heeft evenwel betrekking op het naastgelegen Zonneheuvel, waarvan staat vast dat Dr. Schut daar woonde en derhalve de directeurswoning was. 22 Nunspeet 1910, deel 4, uitgave Heemkundige Vereniging Nuwenspete. 23 Het nieuws van de dag 12 januari 1904 24 Rotterdamsch Nieuwsblad 9/5/1904. Onder de Clockenslagh van Nunspeet noemt oprichting in 1903. 25 Het nieuws van den dag, 6 oktober 1905 26 Nunspeet 1910, deel 4 pagina 185 e.v. Uitgave Heemkundige Vereniging Nuwenspete 21

29

Vloten toepaste op het lijntje van station Nunspeet naar het Ronde huis en verder de bossen in was ontworpen door de Franse suikerfabrikant Paul Decauville voor transport van suikerbieten naar de fabriek. Het wordt naar de ontwerper Decauvillebaan genoemd. De baan liep van station Nunspeet over het huidige Hoogwolde naar het Ronde Huis. Het spoorlijntje werd gebruikt voor houttransport naar het station en ook voor vervoer van personen en vracht. De baan werd regelmatig verlegd. Oorspronkelijk werd stoomtractie toegepast, later werd het lijntje bereden door een paardentram. Het spoorlijntje over Hoogwolde is meermalen beschreven. 27

Het Ronde Huis en het spoorlijntje er naar toe staan al snel op toeristische kaarten. Deze uitsnede uit de toeristische kaart uit 1909 toont Lagerwey bosch, Rondehuis en spoorlijntje van het station naar het Ronde huis. Het stukje weg linksboven is de weg Nunspeet-Elspeet. Het Lagerwey Bosch is anno 1909 al zeven jaar eigendom van Frank van Vloten, maar wordt blijkbaar nog steeds als Lagerwey bosch aangeduid. 28 Het spoorlijntje over Hoogwolde was niet uniek, bij Nunspeet was er nog een tweede trambaan, de bossen in naar Nieuw Soerel. 29

27

Een onbekend tramlijntje, Op de Rails, 1966. Rein Lotterman en Anneke Pul-Tasseron, Mothoek 1988 4e jaargang nr 10 28 Toeristische kaart van 1909, Uitgave Nederlandsche Centraal Spoorweg Maatschappij 29 Knipsel uit NRC 11 juni 1916

30

Gebruik voor personenvervoer is alleen bekend van het spoorlijntje naar het Ronde Huis en Huize De Vennen. 30 In het boek "Nunspeet 1910" wordt als bewoner van "Kraaienhorst", Ericaweg 8, Theo Hope de Veer genoemd, journalist. 31 De tot 1915 in Nunspeet woonachtige kunstschilder Jaap Dooijewaard maakt met Theo de Veer lange buitenlandse reizen. 32 1911 Op de topografische kaart staat het spoorlijntje over Hoogwolde naar het Ronde Huis. Hoogwolde is dan helemaal bebost, op een strook na in de noordoost hoek van het huidige park.

Advertentie van Sanatorium Erica uit 1912. 33 In 1913 kocht Willem van Vloten het huis Kraaienhorst met ruim een hectare grond van mevrouw Manus. 34 Van zijn broer Frank kocht Willem van Vloten er extra grond bij, zowel langs de spoorlijn als langs de Plaggeweg op het huidige Hoogwolde. 35 Erica was onder leiding van Dr. Schut tot 1915 in gebruik als Sanatorium. Tijdens de eerste wereldoorlog werd Erica eigendom van het pensioenfonds van de Rotterdamsche Bankvereeniging. Tijdens de eerste wereldoorlog liep het aantal patiënten terug. In 1915 werd de Vennootschap die het sanatorium exploiteerde ontbonden. 30

Er is een museum over dit type spoorlijn in Harskamp, www.decauville.nl. Bij Hulshorst waren mogelijk ook twee lijntjes. Van dat laatste wordt nog bevestiging gezocht. 31 Nunspeet 1910, deel 4, Heemkundige Vereniging Nuwenspete 32 K. Roodenburg, Kunstenaars op de Noordwest Veluwe 1880 tot 1930. Uitgave Veluws Museum Harderwijk en Gemeente Nunspeet, 1992 33 Het nieuws van den dag, 1912 34 Notariële akte in Archief van Vloten, Gelders Archief, Arnhem 35 Kadastrale gegevens uit het Streekarchivariaat NW Veluwe, archieven Gemeentebestuur Ermelo 1796-1912 en 1913-1971

31

Volgens de kadastrale gegevens werd Erica heel even eigendom van de geneesheer-directeur, dokter Schut, die het in hetzelfde jaar doorverkocht aan het pensioenfonds van de Rotterdamsche Bankvereeniging. 36

1915 Sanatorium Erika Nunspeet, poststempel 1915. In de mondelinge overlevering heet het: "de bank is destijds aan Erica blijven hangen". Iemand bij de bank moet de briljante gedachte hebben gehad om niet midden in de oorlog de zaak af te wikkelen en verlies te nemen, maar van het sanatorium een vakantiecentrum en een herstellingsoord voor het personeel te maken. Misschien zelfs eerst tijdelijk. Tien jaar later werd het hoofdgebouw Erica met een klein deel van de grond door de bank verkocht aan Zusterhulp en kreeg Erica opnieuw de functie waarvoor het ontworpen was: sanatorium. De bank houdt de overige grond en gebouwen als vakantiecentrum voor het personeel. Dat vakantiecentrum heeft op die manier vast niet voor een hoog bedrag in de boeken gestaan.

36

Kadaster, streekarchief.

32

Het gebouw op de foto is de Electrische Centrale bij Erica. In 1917 werd het voorste deel tot woning verbouwd. De foto is genomen vanaf de Ronde Huisweg met op de voorgrond het spoorlijntje van station naar Ronde Huis. 37 Een knipsel uit 1917 vermeldt dat deze Electrische Centrale is aangekocht door de Electriciteits Maatschappij Nunspeet. De verkoper was Dr. Schut Jr., geneesheer directeur van Sanatorium Erica. 38 De koper was een bestaande Nunspeetse elektriciteitsproducent. Het betrof dus geen verzelfstandiging van een onderdeel van het sanatorium, maar een overname. De Electriciteits Maatschappij Nunspeet had al een centrale aan de Laan en werkte op basis van een concessie verleend aan de heer F.A. Molijn. 39 De Electriciteits Maatschappij Nunspeet was bij de overname al tien jaar in het dorp, buiten het terrein van de verffabriek, actief als leverancier van electriciteit. 40

37

Aanvragen bouwvergunningen, Streekarchivariaat Nunspeets Nieuws en Advertentieblad 31 mei 1917 39 Archief gemeente Ermelo 1796-1912 nr. 1308, Streekarchivariaat 40 Het Nieuws van de Dag,19 oktober 1907 38

33

Deze ansicht uit 1930 laat de voormalige electrische centrale zien als Zomer- en Winterverblijf voor Rust- of Hulpbehoevenden Huize Boschrand Zr. J. Postma - Nunspeet. 41 "In het huis Vennenpad 15 hebben wij van 1966 tot 1982 gewoond. Het heeft omstreeks 1900 gehoord bij het sanatorium Erica en doktershuis Zonneheuvel en voor zover ik weet de meeste van de omliggende bosgronden. Het huis aan het Vennenpad waarvan ik hier een foto bijvoeg omdat het door diverse verbouwingen wat moeilijk te herkennen is staat er nog altijd. Het voorste gedeelte dat toen Huize Bosrand heette was oorspronkelijk een zusterhuis, het achterste gedeelte dat plat is en waar de elektriciteit werd opgewekt grensde aan de Ericaweg." 42 1917 - 1926 Grenspalen van Erica. De grenspalen corresponderen met de grenzen van de Stichting Erica op een oude kaart. 43 De kaart is niet gedateerd, maar daar valt wel iets aan te doen. Buurman Willem van Vloten (van Kraaienhorst) droeg in 1917 een stukje grond over en dat stukje staat op de kaart als Erica terrein. 44 41

Poststempel uit 1930 Mothoek 2006-3, reactie door A. Waterweg op een artikel in Mothoek 2005-1 43 Nunspeet 1910, uitgave Heemkundige Vereniging Nuwenspete, deel 4, pagina 218. 44 Kadaster, Nunspeet, sectie C nr 344, dienstjaar 1918 42

34

De kaart is dus van na 1917. Zowel Erica als de vakantiehuizen vallen beiden binnen de grenzen van Erica op de kaart, dat dateert de kaart voor de verkoop van het hoofdgebouw Erica aan Zusterhulp in 1926.

De conclusie is dat de grenspalen dateren uit de periode tussen 1917 en 1926, uit de tijd dat Erica van de bank was.

Ontwerp voor vakantiehuizen, de bouwtekeningen van de Rotterdamse architecten Grandpré Molière & Verhagen. Getekend voor gezien, de gemeentearchitect, 1917. 45

45

Uit het archief van Joop Erbé.

35

De keuze van de bank om op het nieuw verworven terrein vakantiehuizen te bouwen past in de tijd. Een kleine twintig jaar eerder had Frederik van Eeden de huttenkolonie Walden gesticht. Hij kwam overigens op die gedachte tijdens een wandeling van Elspeet naar Nunspeet. Tien jaar eerder stonden in het tijdschrift Het Huis voorbeelden van zomerhuizen en bungalows. Nieuw was dat de werkgever zorgde voor huisjes, waarvan het personeel gebruik kon maken.46 Terwijl de eerste huisjes nog gebouwd moesten worden was het hoofdgebouw van destijds, het voormalige sanatorium Erica, al in gebruik als vakantiecentrum bij de bank, getuige het volgende knipsel. 47

NUNSPEET. Vacantiegenoegens in den nacht. Een gezelschap dames en heeren, onder wie verschillende Rotterdammers, pensiongasten van "Erica" der Rotterd. Bankvereeniging te Nunspeet, besloten een zeiltochtje te gaan maken van Elburg uit naar Urk. Met een botter voer men 's morgens om 8 uur uit den haven en slechts de "zeeziekte" was voor enkelen een onaangename herinnering aan het tochtje over de Zuiderzee, toen men, na een voorspoedige reis, te Urk, dat het bezien wel waard bleek, arriveerde. Des middags om 5 uur dacht men weder op "Erica" terug te zijn en onder het diner zou de zeereis stof genoeg geven tot de noodige verhalen, waarin, zooals men weet, degenen, die verre reizen doen, heel sterk zyn. Maar het gezelschap arriveerde in plaats van 's middags 5 uur, des nachts om 4 uur. Wat was het geval? Toen men den terugtocht aanvaard had, ging alles voorloopig goed, doch toen men midden in de Zuiderzee was gekomen, werd het volkomen bladstil. Geen windje aan de lucht, de zeilen hingen slap neer, zoodat de schipper het anker liet uitwerpen. Men moest wachten, geduldig wachten, op den wind. Het eene uur 46

Ileen Montijn, Naar Buiten! Het verlangen naar landelijkheid in de negentiende en twintigste eeuw, 2002 47 Nunspeets Nieuws en Advertentieblad, 3 augustus 1917

36

verliep naar het andere en in plaats van met een "fijn diner" was men al heel blij met een stukje paling en roggebrood, die de bemanning gelukkig voor zichzelf in voorraad had en die nu broederlijk gedeeld werden. Ten slotte stak in den voornacht de wind op en kwam men ongeveer 3 uur behouden te Elburg aan. Toen per fiets naar "Erica", waar des anderen daags nog braaf pret was over deze gelukkige tocht.

Poststempel 1918. Weg naar ’t Ronde Huis - Nunspeet. Links op de foto De Ekster – toen splinternieuw. Rechts het spoorlijntje naar het Ronde Huis.

Het smalspoor in de Ronde Huisweg langs Klein-Erica, het latere Hoogwolde, rond 1920

37

In 1920 werd drankvergunning aangevraagd voor de koepel en daarachter liggende serrekamer van Erica. 48 Foto ongedateerd, rechts de koepel. "Een man van 95 en een jongere begeleider vragen aan de beheerder of ze mogen rondkijken. De oudste van de twee was op 13 jarige leeftijd als liftbediende bij de Rotterdamsche Bank Vereeniging door zijn baas naar Nunspeet gestuurd om aan te sterken. In Erica moest hij met 7 andere jongens grutjes eten, die hij niet lustte, maar “de directrice bleef erbij zitten tot het op was”. 49 Bij Oosterse sparren, Hemlocks en Grove dennen op Hoogwolde zijn takkenkransen van levende en jaarringen van gekapte bomen geteld. Ze dateren van rond 1920.

48 49

Nunspeets Nieuws en Advertentieblad, 1920 Joop Erbé, 2003

38

Poststempel 1921 't Gaaike. ’t Gaaike hoort tot de eerste generatie vakantiehuizen van de Rotterdamsche Bank Vereeniging en is gebouwd rond 1917. De foto is een beetje van bovenaf genomen. De stuifheuvel aan de Rondehuisweg van waar af dat destijds gebeurde ligt er nog steeds. Geleidelijk is 't Gaaike een zelfstandig bestaan gaan leiden, losser van Hoogwolde. Onlangs werd ook de elektriciteitsvoorziening van het park afgekoppeld.

Tussen 't Gaaike (links) en de Ekster door liep ooit het Prinsepad, van de Rondehuisweg naar Erica, op de foto in de verte te zien.

39

De Ekster, Nunspeet, poststempel 1921.

De achterkant van dezelfde ansicht past ook in het verhaal van Erica en de bank. De kaart werd in 1921 vanuit Nunspeet verzonden aan de "Dames Telefonisten Rott Bank Ver Amsterdam".

40

Volgens de kadastrale gegevens vestigt Willem van Vloten, Ingenieur zich in het dienstjaar 1921 uit Horde bij Dortmund in Nunspeet. Het huis Kraaienhorst was al vanaf 1913 zijn eigendom. Het oostelijk deel van Hoogwolde hoorde destijds bij Kraaienhorst, die percelen stonden kadastraal genoteerd als "dennen en zand". De crisis in 1921 "maakte het nodig de pas te markeren", zo schrijft het gedenkboek van de bank ter gelegenheid van het eeuwfeest 1863-1963. 50 Informatie uit een boek over de Hoge Veluwe vult aan: "de vooravond van een periode van scherpe beursdalingen. Deze ontwikkeling zou voor het Muller-concern desastreuze gevolgen hebben, doordat de Rotterdamsche Bank Vereeniging, de huisbankier die het concern grote kredieten had verstrekt, in moeilijkheden geraakte." 51 Die moeilijkheden lijken geen ernstige gevolgen te hebben gehad voor het vakantiecentrum.

Van de vakantiegelegenheid voor "beambten en gezinsleden" werd flink gebruik gemaakt, zo blijkt uit dit bericht in het Nunspeets Nieuws en Advertentieblad in 1923.

50 51

Het gedenkboek staat op een foto in dit boekje bij 1963. Wim Alings e.a., Het Bewaarde Landschap,1985

41

Ansicht van circa 1925 met Dependance Groot Erica, Nunspeet. Het gebouw lijkt er net zo te liggen als tegenwoordig de Valk en Sperwer aan de voormalige Rondehuisweg, maar op de voorgrond ontbreekt het spoorlijntje dat destijds door de Rondehuisweg liep. Het gebouw is volgens de overlevering verplaatst. Nog in de jaren tachtig waren op de balken de aantekeningen te zien hoe de constructie weer in elkaar gezet moest worden. 1925 Willem van Vloten overleed. Zijn weduwe bleef op Kraaienhorst wonen en overleed in 1933. In de kadastrale legger gaat na het overlijden van Willem van Vloten het huis Kraaienhorst en de grond langs de Plaggeweg over naar de gezamenlijke erven. De bank verkoopt Erica aan de Vereeniging Zusterhulp in 1926. 52 Dat kan te maken hebben met de financiële problemen van de bank enkele jaren daarvoor, maar waarschijnlijker is dat die transactie voor de bank gewoon voordelig was. De eerste wereldoorlog was voorbij. Erica was als sanatorium gebouwd en kon als zodanig weer worden ingezet door de vereniging Zusterhulp. De bank had bovendien daarna de handen vrij om het vakantiecentrum naar eigen inzicht uit te bouwen. Zo verdween Erica uit de geschiedenis van Hoogwolde. In 1927 werd Erica heropend als sanatorium. 53 52

Kadastrale gegeven dienstjaar 1927, kalenderjaar 1926 De historische foto NUN00100095 op archieven.nl is een groepsfoto, gemaakt bij de heropening van Erica als sanatorium op 5 mei 1927 53

42

"De Vereeniging Zusterhulp, de Christelijk-philanthropische vereeniging, die te Amsterdam een Tehuis heeft voor ongehuwde vrouwen en meisjes (Eigen Haard, Prinsengracht 997) en die te Nunspeet reeds het rusthuis Moria bezat, heeft op het eind van het vorige jaar in dat bekoorlijke Veluwsche dorp ook een sanatorium, Erica genaamd, geopend. Door ongesteldheid van de presidente van het bestuur, mevr. A. J. Dros - van der Flier, heeft er toen geen officieele opening plaats gevonden. In plaats daarvan was het gisteren „bezichtigingsdag". Erica is een klein type van sanatorium. Het biedt plaats voor 60 vrouwelijke patiënten. Thans, betrekkelijk kort na de opening, zijn er al 42 plaatsen ingenomen. Tot 1915, gedurende 24 jaar, was in hetzelfde gebouw het particulier sanatorium van dr. Schut gevestigd. Daarna is het overgegaan in handen van de Rotterdamsche Bankvereeniging, die het gebruikte 's zomers als vacantiehuis en 's winters als herstellingsoord voor haar personeel. En nu heeft het, verbouwd en vergroot onder leiding van architect Smit, zijn oude bestemming weer gekregen." 54 "De Koningin-Moeder heeft om 4 uur een bezoek gebracht aan het sanatorium Erica van de Vereeniging Zusterhulp te Nunspeet. Haar gevolg bestond uit de hofdame baronesse v. Tuyll v. Serooskerken en den kamerheer Sixma baron v. Heemstra." 55

Groot Erica Nunspeet 56 54

Het Vaderland van 7 mei 1927. "Tot 1915, gedurende 24 jaar" wijst op een veel vroegere eerste openingsdatum dan 1904, maar daar is verder geen enkele aanwijzing voor gevonden. 55 NRC van 4 augustus 1927, onder het kopje Hofberichten 56 poststempel 1929

43

"Ik heb hier veel tranen geplengd. Mijn moeder lag daar in het sanatorium. Wij mochten er niet in vanwege het besmettingsgevaar. Zij wuifde dan vanaf het balkon naar ons achter het hek. Iedere vier weken op zondag kreeg mijn vader van zijn baas in Rotterdam een vrachtauto mee waar we allemaal in konden. We moesten dan wel bananen afleveren bij een groenteboer in Putten. Die wilde niet dat er bananen werden afgeleverd op zondag en gaf dat te kennen aan de baas van mijn vader. Ondanks het verlies van die klant kregen we toch iedere vier weken de vrachtwagen mee." 57

Uit de blauwdruk van de bouwtekeningen in het archief van Joop Erbé blijkt dat de bouwvergunning voor Vakantiehuizen voor de Rotterdamsche Bank Vereniging op 4 maart 1930 bij de Gemeente Ermelo werd aangevraagd. De gemeentearchitect tekende twee dagen later voor gezien. Het architectenbureau Granpré Molière, Verhagen en Kok maakte het ontwerp voor de nieuwe vakantiehuizen voor personeel van de Rotterdamsche Bankvereeniging, de Ochtend, de Middag, de Herder en de Schaapskooi. In eenvoudige maar effectieve details, zoals twee schuin tegen elkaar staande stoeptegels op de schoorsteen, heeft 57

Dit relaas hoorde Joop Erbé van een bezoeker bij de Hoogwolde receptie, het verhaal speelt in de sanatoriumperiode van Erica ergens tussen 1927 en 1953

44

de architect - onder meer bekend van sociale woningbouw in Rotterdam - zijn handtekening achtergelaten. Voor de Herder en de Middag is gebruik gemaakt van het ontwerp voor het al in 1917 ontworpen 't Gaaike, van dezelfde architecten.

De VVV gids uit 1932. Groot en Klein Erica komen in de gids voor: " Bezuiden den Eper- en Ramringweg strekt zich een ander boschrijk dwaalterrein uit: het Belvederebosch, Belvederes, Berkenlaantje, Groenelaantje, en dan, ten Zuiden van de spoorbaan, het gebied van het Kinderherstellingshuis „Boschhuis" en meer Westwaarts de omgeving van den Plaggenweg en van de herstellings- en vacantieoorden Groot en Klein Erica. Hooge heuvels vindt men hier, zooals op meer plaatsen ten zuiden van Nunspeet, heuvels, van waaraf men schitterende uitzichten heeft. " Bij de wandelingen staat een route langs het spoorlijntje naar het Ronde Huis vermeld.

45

Boschgezicht Erica Nunspeet, poststempel en mededeling afzender gedateerd 1934. Links op de foto is nog een glimp van Klein Erica te zien, midden op de foto de Ronde Huis Weg met het spoorlijntje.

"Nu praat ik wel over ruim 80 jaar geleden. Hoogwolde heette toen Klein Erica. Wat ik nu van Hoogwolde weet, ontleen ik aan de fotoalbums van

46

mijn vader. En wat ik me herinner van de vele vakanties, die mijn ouders op Hoogwolde doorbrachten. Dit weggetje had de bijnaam het Lijntje, omdat daar rails in lagen waarover lorries werden voortgetrokken. Hoe, weet ik niet. Ik was immers maar 2 of 3 jaar." 58

"Als je naar "The Bell Inn" loopt, het restaurant passeert en 15 meter verder loopt, kom je op de plek, waar het toegangshek stond. " 59 "Links op de voorgrond zie je het begin van de Ericaweg (nu afgesloten). De boom stond op de splitsing, je kon er omheen rijden. Het toegangshek (precies hetzelfde als op de kaft van dit boekje) stond direct na de Ericaweg. In de verte rechts waar het zonlicht op een veldje valt, was het ligweitje van het grote huis " 60

58

Collectie en bijschrift Piet Wagner Collectie en bijschrift Piet Wagner 60 Rob de Groot 59

47

De Eekhoorn met de weg naar het Ronde Huis. In de Rondehuisweg het spoorlijntje. De datering is onzeker, vermoedelijk jaren dertig. De Eekhoorn is ook een aantal jaren gesplitst geweest in twee huizen, maar dat was later. De foto is richting station genomen, het Ronde huis ligt achter de fotograaf. 61 Bijschrift Rob de Groot: " De Eekhoorn was van hout, zoals de Valk en de Sperwer. Ik heb wel eens gehoord dat de oude Eekhoorn is afgebrand en later is herbouwd. Het metselwerk is zodanig dat het huis wit had moeten worden geschilderd. Uit onderhoudsoverwegingen is dat nooit gebeurd " De krant "Het Vaderland" bericht in de zomer van 1934 dat het naastgelegen Kraaienhorst door de vereniging "Zusterhulp" werd aangekocht, als uitbreiding van Erica. Blijkens de kadastrale gegevens wordt niet alle grond bij Kraaienhorst mee verkocht. De percelen langs de Plaggeweg - die later deel gaan uitmaken van Hoogwolde - blijven gemeenschappelijke eigendom van de erven van Willem van Vloten.

61

De Bestektekening splitsing "de eekhoorn" heeft als datum 14.5.1970.

48

De Schaapskooi en de Herder (links) in 1934. Op deze ansicht zijn de Amerikaanse eiken langs de Eekhoornlaan nog niet groot. Ze zijn later meermalen onderwerp van gesprek geweest in de Boscommissie Hoogwolde. Bij tellen van de jaarringen van gekapte eiken bleek dat ze van rond 1930 stammen, dat klopt aardig met deze foto uit 1934, waarop ze niet meer dan enkele jaren oud zijn.

49

Het oorspronkelijke Klein Erica is te herkennen in het gedeelte links op de foto. Tussen 1930 en 1936 zijn diverse ansichtkaarten verstuurd waar Klein Erica zo op staat, "half oud, half nieuw".

Deze bouwtekening uit de Collectie Joop Erbé draagt als jaartal 1937 en toont de dan bestaande situatie.

50

Ook deze bouwtekening draagt het jaartal 1937. Het oorspronkelijke Klein-Erica verdwijnt dan definitief. De naam Hoogwolde is in de bronnen voor het eerst in 1938 te vinden. 62

Het hoofdgebouw van Hoogwolde in de vorm die het op talloze latere ansichten heeft. 62

De heer D. Osinga maakte attent op een kaart van Hoogwolde met poststempel 1938.

51

Nunspeet "de Wachter”, poststempel 1937. Bijschrift Joop Erbé: "De Wachter is niet als vakantiehuis gebouwd, maar als wachtershuis / tuinmanswoning en stamt uit het sanatorium tijdperk van Erica. Aan de keuken zat een stalletje gebouwd. In deze stal woonde het familiekapitaal: “de werkmanskoe”, de geit die voor de dagelijkse melk moest zorgen. De Wachter is waarschijnlijk al voor 1900 gebouwd. De Wachter werd verbouwd tot vakantiehuis rond 1936. De stal werd bijkeuken, de enorme zolder / bovenverdieping was ongebruikt. Kort na de oorlog werd de gevel van de Wachter wit geschilderd en sloot daardoor beter aan bij de andere huisjes. De Wachter werd in 1965 verbouwd tot directiewoning." Bijschrift Rob de Groot: " Eind jaren veertig, begin vijftiger jaren woonde in de Wachter de (gepensioneerde?) directeur van het bijkantoor van de Rotterdamsche Bank in Nunspeet. Mijn vader ging tijdens onze vacantie altijd een bezoekje aan hem brengen."

52

1938 - 1942 Op deze boskaart is Hoogwolde grotendeels begroeid met naaldhout ouder dan 40 jaar (donker). 63 " In 1930 logeerden mijn ouders in De Herder. Later in de Ekster, de Wilhelminahoeve of in Hans of in Grietje en in de oorlog in Hoogwolde, toen 'het grote huis'. In de oorlog aten we in het grote huis aan een langgerekte tafel. Gegeten werd er na het geklingel van een bel. Wat dat betekende voor de bewoners van de kleine huisjes, dat zij de warme maaltijd konden ophalen. Je vraagt je af, hoe? Dat waren vier pannetjes, op elkaar gestapeld bijeengehouden door een metalen beugel met handvat. Inhoud:groenten aardappelen,vlees en onderop pudding. De Rotterdamse Bank had een filiaal in Den Haag. Dus maakte je in Hoogwolde kennis met mensen uit Den Haag. Er logeerde in 1940 of 1941 ook een Joods echtpaar met twee kinderen. Daar zat je mee aan tafel. Als kind speelde je ook met die kinderen van dat echtpaar. Vroeg je 1 of 2 jaar later, als je in Hoogwolde was. of die familie ook nog zou komen logeren, kreeg je als antwoord, dat zij naar Duitsland waren vertrokken. Pas later begreep je: afgevoerd naar Duitsland, dus daar vermoord. Onder de gasten in Hoogwolde was in de oorlog ook de familie De Boer. Tot de kinderen van dat gezin behoorde ook een zekere Herman Pieter. Ik zou het allemaal al reeds vergeten zijn, als deze Herman Pieter de Boer niet publieke bekendheid kreeg als liedjesschrijver, dichter en journalist van o.a. HP/De Tijd. In Rotterdam ben ik een keer bij hem op bezoek geweest, hij was van mijn leeftijd.

63

Eerste Nederlandsche Boschstatistiek, opgenomen tussen 1938 en 1942, digitaal op de CD, 'bos van toen', Stichting Bos en Hout, Wageningen

53

Een krantenartikel, waaruit zijn nostalgie blijkt naar Hoogwolde, dateert van augustus 1985. Ook trof ik op mijn kamer een artikel over hem aan in een personeelstijdschrift van de Rotterdamse Bank, Amroscoop. Hij schreef 18 boeken en ongeveer 200 liedjes." 64

64

Tekst van Piet Wagner. Herman Pieter de Boer overleed begin 2014 (red).

54

Hoogwolde, poststempel 1942. Na mei 1940 werden het grote huis en een aantal vakantiehuizen op Hoogwolde bewoond door uitgebombardeerde Rotterdamse gezinnen. Die bewoning was van tijdelijke aard. Rond 1942 was Hoogwolde weer een oord voor rustbehoevende bleekneusjes. De sparren voor het huis zijn al snel verdwenen op volgende foto’s, maar de Grove den rechts bestaat nog steeds en is nu (in 1999) een kapitale boom. 65 In 1942 wordt Hoogwolde gevorderd ten behoeve van het kindertehuis Groot Kijkduin uit Zandvoort. Daar wordt vergeefs protest tegen aangetekend. 66 Er wordt blijkbaar het beste van gemaakt en in 1946 staat in de Nunspeet Vooruit de onderstaande advertentie van Kinderhuis GrootKijkduin uit Zandvoort, met dank voor de gastvrijheid op Hoogwolde tijdens de evacuatie. 67

65

tekst van Joop Erbé Nationaal Archief, www.gahetna.nl, zoeken op Hoogwolde, zie vervolgens inv nr. 415, Stukken betreffende afwijzing van het verzoek van de stichting Hoogwolde te Nunspeet om af te zien van de vordering van hun gebouw ten behoeve van het geëvacueerde kindertehuis Groot Kijkduin te Zandvoort, 1942. 67 Nunspeet Vooruit 12/07/1946 66

55

Uit het kadaster blijkt dat de erfgenamen van Willem van Vloten de percelen langs de Plaggeweg in 1944 aan de bank verkopen. Daarmee wordt de bank eigenaar van het hele huidige Hoogwolde.

1947 Hoogwolde is opgeknapt en heropend. 68 1949. Op het oostelijk deel van het huidige Hoogwolde ontstaan twee nieuwe percelen. De bank verkoopt twee stukken bouwgrond langs de Plaggeweg aan Jan Reyerszoon Vos, kruidenier te Nunspeet. 69

68 69

Nunspeet Vooruit 2/5/1947 Kadastrale gegevens, dienstjaar 1950

56

1950 Hoogwolde Vacantiehuis Rotterdamsche Bank Nunspeet. Bijschrift Joop Erbé: "De chiquere bankemployees verbleven merendeels in Het Grote Huis. De wat minderen in rang en de gezinnen met kinderen hielden vakantie in “de huisjes”. Ook bij voorbeeld de Herder en Schaapskooi werden zo genoemd. De bewoners van de huisjes mochten niet voor het grote huis langs, maar moesten achterlangs lopen. En, o wee, als je dat niet deed." Bijschrift Rob de Groot: " De bewoners van de huisjes mochten wel op de Rondehuisweg komen maar niet op de grindpaden voor het grote huis. Dat was ook noodzakelijk want het was de enige toegangsweg in die tijd. Overigens was de weg ook open voor passanten die naar Vierhouten fietsten. Je kon langs de linkerkant van het toegangshek, omdat daar nog een klein hekje was dat er net zo uitzag als het grote hek. Aan het einde van de Rondehuisweg op het terrein van "Hoogwolde" stond een identiek hek, maar dan niet wit geschilderd maar bruin gebeitst."

57

Hans en Grietje, circa 1950. Herman Pieter de Boer schreef er een verhaal over in de bundel "De verdwaalde foto". Het huis staat nu bekend als Valk en de Sperwer. Bijschrift Rob de Groot: "De Sperwer en de Valk bestonden uit vier huisjes. Dus de huidige twee onder één kap zijn een samentrekking van die vier huisjes. Naast Hans en Grietje had je ook nog Roodkapje en Doornroosje. Op de foto zie je Roodkapje en Doornroosje. Hans en Grietje lagen langs de Rondehuisweg, waarvan je nog net een stukje ziet links onder de dakgoot." In 1951 besluit de NS de spoorwegovergangen Groenelaantje en Plaggeweg te sluiten. Na protesten blijft de spoorwegovergang Groenelaantje open voor voetgangers en fietsers, de VVV had het liever andersom gezien. Hierdoor ligt Hoogwolde tegenwoordig een stuk verder van het dorp. 70

70

Mothoek 2010-4, 2013-3 en W.D. van den Top, Kroniek van Vierhouten

58

Hoofdgebouw Hoogwolde, poststempel 1953. "De mensen op het balkon moeten personeelsleden zijn. Het balkon hoorde bij de kamer van “de directrice”, Mej. Soetekouw. Zij werd door iedereen aangesproken met “directrice”. Ze was een slanke, statige dame, strak in het zwart gekleed, zoals een directrice betaamde. Haar assistente (vriendin) in functie hoofd van de huishouding was “juffrouw Mies”. Deze dame bewoonde de linker kamer, met openstaande ramen, links van het balkon. Achter het raam daaronder was het kantoortje van de directrice, als je daar ontboden werd was het niet best en dat gold ook voor vakantiegangers." 71 De directrice had een assistente. Deze heette Frau Dinie. Van oorsprong een Duitse. Deze sprak de jonge kinderen aan, als zij ondeugend waren. (Anders zou ik dit niet weten). 72 "Dat het hier om personeel gaat is zeer twijfelachtig. Het personeel droeg in die tijd een uniform. Bovendien heb ik met mijn broer en nog een jongen uit een ander gezin op die kamer een paar vakanties doorgebracht. Onder andere in het jaar 1953 ! Het was de kamer voor kinderen uit kinderrijke gezinnen en/of van een paar gezinnen. Er stonden drie bedden, soms vier. Zelf heb ik nog een foto waarop mijn 71 72

Joop Erbé Piet Wagner

59

moeder, mijn broer en ik op het balkon staan, uit 1953. Het was overigens geen dolle pret om op die kamer te slapen want je moest om er te komen langs de slaapkamer van de directrice. En 's avonds luidruchtig zijn was er al helemaal niet bij. In het ieder geval was de slaapkamer van de directrice de kamer met de open ramen links. De kamer daaronder was tot en met mijn laatste vakantie in 1953 de woonkamer van mej. Soetekouw. Wij konden het overigens best met haar vinden. Dat zal wel aan onze opvoeding hebben gelegen, waardoor wij ons makkelijk konden schikken in een andere omgeving dan het vertrouwde eigen huis. Onder het balkon lag de eetzaal met één tafel waar alle gasten aan ontbeten, lunchten en dineerden. Aan het hoofd de directrice en aan het andere hoofd juffrouw Mies. Er konden maximaal 40 gasten gehuisvest worden, 18 kamers voor 2 personen en in de balkonkamer maximaal 4. Naast de directrice en Mies was er nogal eens een vriendin van Mej. Soetekouw op bezoek. Die at dan ook mee en zat direct naast de directrice. Dus totaal 43 eters of misschien 44, om het een even getal te laten zijn." 73 1953 Erica werd per 1 mei 1953 buiten gebruik gesteld als sanatorium. In de lokale krant stond een half jaar tevoren een aankondiging van het bestuur van de Vereniging Zusterhulp. Tuberculose is dank zij de nieuwe doeltreffende geneesmiddelen en de massa-doorlichting de laatste jaren fraai teruggegaan. Het aantal lege bedden van sanatorium Erica wordt te groot om door te gaan. 74 1958. Het deel van de Ronde Huisweg, vanaf de spoorlijn, inclusief het afgesloten gedeelte over het terrein van de Rotterdamsche Bank, kan Hoogwolde gaan heten. 75

73

Rob de Groot Nunspeet Vooruit 24/10/1952 75 Besluit Gemeenteraad Ermelo, 9 mei 1958 74

60

De huizen met namen van bloemen dateren uit de jaren 50, deze ansicht met Hoogwolde, Jasmijn, Margriet en Clematis, is verzonden in 1959.

In 1961 brandt Zonneheuvel af. 76 Het terrein aan de Plesmanlaan hoek Ericaweg wordt daarna enige tijd deel van Hoogwolde om later onderdeel te worden van het Vennendal complex. Ik heb 2 brieven van mevrouw A. Soetekouw. Zij was ook tijdens de oorlog 1940-1945 directrice van Hoogwolde. De brieven, gedateerd 76

Mothoek 2005-3 en Streekarchivariaat Noordwest Veluwe, Collectie Te Fierhaar

61

1961, waren gericht aan mijn vader, die na een operatie in Hoogwolde kon herstellen. Daaruit blijkt, dat Hoogwolde ook als herstellingsoord functioneerde. Het adres van Hoogwolde was vroeger Rondehuisweg 9 en nog niet Hoogwolde 9. Helemaal aan het eind van de Rondehuisweg lag het Ronde Huis. 77

In 1962 wordt aan de zuidkant van het tegenwoordige Hoogwolde de A28 geopend. De A28 maakt Hoogwolde gemakkelijk bereikbaar vanuit de rest van het land, maar tegelijk ontstaat een barrière tussen Hoogwolde en de centrale Veluwe. Op de ansicht hierboven de A28 kort na de ingebruikname.

77

Piet Wagner

62

In 1963 wordt het eeuwfeest van de bank gevierd en verschijnt dit gedenkboek. Voor het bankpersoneel was iets aardigs bedacht, een plan om de voorzieningen op Hoogwolde uit te breiden. Het eerste ontwerp uit 1963 telde acht nieuwe huizen en een kinderzwembad.78 Het ontwerp bleek te duur. Uiteindelijk zijn er tien huisjes uit het feestbudget van 1963 geperst. In 1964 wordt de balans opgemaakt. 79

De nieuwe huizen krijgen platte daken en namen van edelstenen, zoals op de onderste twee foto's van deze ansicht. Vier van de nieuwe huizen 78

Plattegrond in het archief Joop Erbé. Nationaal archief, www.gahetna.nl, zoeken op Hoogwolde, Archief Rotterdamsche bank, 2670, Notitie van D.J. Koelhof betreffende de boeking van de onkosten wegens nieuwbouw en verbouwingen van het vakantieoord Hoogwolde 1964 79

63

werden gebouwd als twee maal twee onder een kap, zoals op de foto linksonder op de bovenstaande ansicht. 80

1967 Richtingaanwijzer op Hoogwolde. 81 80 81

Joop Erbé in de boscommissie Hoogwolde op 27 september 1997 AMRO-Scoop van juli 1967

64

Terreinkaartje rond 1967. 82

Interieur hoofdgebouw Hoogwolde in 1967. 83

82 83

Collectie Joop Erbe Collectie Joop Erbe

65

" We zien hier de bibliotheekhoek en de open haard van de conversatiezaal (op de foto bij 1950 recht onder met de grote ramen). 's Morgens werd er om 10:30 uur koffie en 's middags om 15:00 uur thee geschonken door de directrice zelf. Je moest je kopje bij haar tafeltje ophalen en kreeg als kind dan een knikje of een aardig woordje en een versnapering. Haar tafeltje stond voor het grote raam zodat ze ook het terras kon overzien. Zowel voor de maaltijden, koffietijd en theetijd werd een grote bel geluid die over het hele terrein en in de omgeving gehoord kon worden. Dat was ongeveer 5 tot 10 minuten voor de aanvang. Je had dan voldoende tijd om te komen en/of nog even je handen te wassen e.d. De bel hing in de nok van het gebouw aan de korte zijde aan de kant van de conversatiezaal." 84

In 1967 wordt dit woonhuis verbouwd tot 't Koetshuys. 84

Rob de Groot

66

" Tot het personeel van Ans Soetekouw behoorde ook Jan Bak. Dat was de klusjesman, die de huisjes onderhield. Deze bewoonde een huis, met daarbij een stalling voor de fietsen van de gasten. Dat huis stond daar, waar nu het restaurant "The Bell Inn" zich bevindt." 85.

Onder en boven: 't Koetshuys, na de verbouwing.86

85 86

Piet Wagner Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe NUN002004424

67

Om dit deel van het verhaal af te ronden: later werd 't Koetshuys onder achtereenvolgens - de namen "The Novice", "The English Rose", "Francois", "Inn het Bos" en "The Bell Inn" een aangenaam restaurant, net buiten het tegenwoordige park Hoogwolde aan de Ericaweg. 1973 Op de topografische kaart is Hoogwolde helemaal bos, behalve kleine open plekken rond huizen.

68

1974. Brand in het hoofdgebouw van Hoogwolde.

Enkele maanden later laat de verzekeraar weten "dat de verzekerde bedragen niet toereikend waren". Het is niet meer goed gekomen met het hoofdgebouw. 1977 De bank laat een gedetailleerde plattegrond maken van Hoogwolde, met hoogtelijnen. Twee percelen langs de Plaggeweg zijn als bos vermeld en vallen buiten het terrein. Verder is op dat moment het hele huidige Hoogwolde eigendom van de bank. In hetzelfde jaar 1977 was er commotie rond de jacht op Hoogwolde. Jarenlang stelde het Amro-vakantieoord Hoogwolde op de NoordVeluwe haar terrein van 40 hectare open tijdens het jachtseizoen. In 1977 besloot men, ondanks protesten van de Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging hiermee te stoppen vanwege het feit dat er in de loop

69

der jaren sterk veranderende opvattingen onder onze gasten naar voren zijn gekomen, al dan niet terecht, ten aanzien van milieubehoud en jacht. Uit een interne notitie van de hand van de beheerder van Hoogwolde blijkt dat er nog andere motieven meespeelden: "Iemand die het jachtrecht bezit meent zich blijkbaar dingen te moeten of te kunnen permitteren waar de eigenaar weinig invloed op heeft. Z.g. wild opfokken en weer uitzetten om het later te kunnen schieten is een van deze activiteiten. Een groot persoonlijk gericht bezwaar is het autoritair optreden tegen wandelaars en terreinpersoneel in de rol van amateur koddebeier." 87

In 1982 staat in de AMRO-SCOOP deze foto van de staf van Hoogwolde, inclusief de heren Erbé sr. en jr., en enkele gasten bij 't Koetshuys. In het begeleidende artikel wordt gepleit voor herbouw van het hoofdgebouw. 88 Vergeefs gepleit, twee jaar later is het pleit beslecht, het hele park Hoogwolde wordt verkocht. Frits de Jonge koopt het terrein in 1984. "Hoogwolde nieuwe stijl" krijgt daarna geleidelijk vorm. Notaris van der 87

Jaap-Jan Mobron, Vakantie tussen collega's, De vakantieoorden van de bank, ABN-AMRO Historisch Archief, 2010, pagina 38 88 Tegenwoordig restaurant The Bell Inn naast de receptie van Hoogwolde

70

Wees te Nunspeet passeert in 1988 een acte, waarin de algemene voorwaarden voor Hoogwolde worden vastgelegd. In 1988 wordt de Vereniging Eigenaren Hoogwolde opgericht, die zich zal inspannen om de functies recreëren, wonen en bos naast elkaar tot hun recht te laten komen.

Eind jaren tachtig en begin jaren negentig verrijst een nieuwe generatie vakantiehuizen. De nieuwe huizen worden in fasen verkocht en gebouwd. De foto is uit 1990.

71

Hier maakt in september 1990 een stuifheuvel plaats voor nieuwe huisnummers 91 tot 97 in het zuidwesten van Hoogwolde.

Huis in aanbouw op Hoogwolde. 89

89

Elte de Vries,1990, aquarel

72

Het ontwerp van de nieuwe huizen heeft een asymmetrisch puntdak dat maximale leefruimte binnen de bouwvoorschriften oplevert. Ansichten met foto’s van gebouwen raakten tegen het eind van de 20e eeuw uit de mode. Van de nieuwste huizen op Hoogwolde is dan ook geen ansicht beschikbaar, maar hier is zo'n huis vastgelegd met acryl op doek. 90

90

Jan Koevoet, 2003, acryl op doek

73

Bij een periode van verandering krijgt ook het verleden een plaats. De belangstelling blijkt in de Mothoek, het tijdschrift van de Heemkundige Vereniging Nuwenspete, Hoogwolde mag op de omslag. 91 Tafelzilver uit de bloeitijd van het vakantiecentrum van de bank vindt zijn weg naar de collectie van de heemkundige vereniging: "Een poosje terug kreeg ik een tip, dat iemand een aantal zilveren eetcouverts in het bezit had van Hoogwolde, het vroegere Klein Erica. En inderdaad, op bezoek bij betrokkene bleek in een plastic zak een veelheid aan tafelgerei aanwezig te zijn. Ik mocht daar een greep in doen en heb een drietal zilveren en verzilverde couverts kunnen krijgen. Daarbij ook nog een zwaar verzilverde sauslepel en een zeer oude zilveren vleesvork. Het materiaal is gedateerd omstreeks 1910. De verzilverde stukken zijn wat jonger, terwijl de vleesvork uit het laatste kwart van de vorige eeuw dateert. Aardig is het feit dat de theelepels, die in verschillende soorten aanwezig zijn, genummerd zijn. Kennelijk zijn de couverts op kamer- of tafelnummer vastgelegd." 92

91 92

Mothoek 1987 3e jaargang. Mothoek 1996 12e jaargang nr 9

74

Vanaf 1994 houdt de Vereniging Eigenaren Hoogwolde zich actief met bosbeheer bezig. Tien jaar later verscheen dit boekje met aantekeningen van de boscommissie, een moderne versie van een malenboek, zoals dat vroeger voor Veluwse bossen werd bijgehouden. 93 Door de jaren heen hebben eigenaren, beheerders en hoveniers goed op het bos gepast. Instandhouding van het bos wordt ook door de huidige eigenaars gezien als een gemeenschappelijk belang. In 1994 stelde de Vereniging Eigenaren Hoogwolde een bosbeleid vast. De kunst is een balans te vinden tussen individueel en gemeenschappelijk belang en tussen natuur en recreatie. Belangrijkste instrumenten voor de vereniging waren in de jaren negentig de kapvergunning van het bestuur en de jaarlijkse kapronde voor gezamenlijke rekening. Rond de eeuwwisseling ging de Gemeente Nunspeet kapvergunningen op Hoogwolde tot het werkgebied van de gemeente rekenen. De jaarlijkse kapronde bleef door de jaren heen bestaan. 93

Hoogwolde, een bos met toekomst, uitgave Vereniging Eigenaren Hoogwolde, 2004

75

Een regelmatig weerkerend punt op de agenda van de boscommissie was aanplanten of natuurlijke verjonging. Daarbij had de grove den speciale aandacht, want die boomsoort vormt op Hoogwolde de ruggengraat van het bos.

Al snel werd besloten tot een experiment met natuurlijke verjonging, waarbij het goed uit kwam dat de betrokken eigenaar lid was van de boscommissie. Na dunnen van het bos was er al snel spontane opslag van een nieuwe generatie grove dennen. Dennenzaad genoeg zo te zien.

De dennetjes van de vorige foto tien jaar later. Voor een dergelijk experiment is een lange adem vereist, maar na tien jaar begint het iets te lijken. Het gros van de pogingen om grove den aan te planten liep daarentegen niet goed af.

76

De Opaal in 1998, met een jonge Oosterse of Kaukasische spar. De eerste generatie van deze exotische bomen kwam naar Hoogwolde in de periode dat Van Vloten op Kraaienhorst woonde en dit deel van Hoogwolde tot zijn terrein behoorde.

Kraaienhorst in 1999. Na de sluiting van het sanatorium Erica door Zusterhulp werd het gebouw, samen met Kraaienhorst jeugdinternaat Valentijn. Later waren de gebouwen in gebruik voor opvang van minderjarige asielzoekers, gevolgd door leegstand en kraak.

77

In 2007 verschijnt het boek De gezusters Van Vloten, dat een beeld geeft van de familie en van de tijd waarin de gebroeders Van Vloten op Hoogwolde actief waren. 94

In 2007 brandt Valentijn af, het voormalige Groot-Erica.

94

"De gezusters van Vloten, de vrouwen achter Frederik van Eeden, Willem Witsen en Albert Verwey", door Cornelie van Uuden en Pieter Stokvis, 2007

78

Met vereende krachten werd vanaf 2009 een inventarisatie gemaakt van de natuur tussen de spoorlijn en de A28: "Natuur tussen spoor en snelweg". Een samenwerking van Stichting Natuurschoon Nunspeet, Vereniging Eigenaren Hoogwolde en Stichting STA. Er zitten veel bijdragen vanuit Hoogwolde bij. 95

95

Een pdf van dit boekje is te downloaden http://cultuurtijdschriften.nl/record/479370

79

In de zomer van 2010 was dank zij de twee graafmachines weer even de toestand te zien van anderhalve eeuw terug: geel zand. De foto laat de Veluwezoom zien vanaf de klimtoren bij station Nunspeet. De kijkrichting is naar Hoogwolde, dat in het bos verscholen ligt.

80

In 2010 verscheen het boek "Vakantie tussen collega's, De vakantieoorden van de bank" waarin Hoogwolde de eerste blijkt te zijn geweest binnen ABN-Amro. 96 Het beeld uit dit boek, uit verhalen en uit personeelsbladen is steeds hetzelfde: Hoogwolde was een vakantieparadijsje voor bankemployees. 97

96

Jaap-Jan Mobron, Vakantie tussen collega's, De vakantieoorden van de bank, ABN-AMRO Historisch Archief, 2010 97 De Tikker, personeelsblad van de Rotterdamsche bank, heeft in 1958 een artikel over Hoogwolde, evenals de AMRO-scoop in 1967 en 1982.

81

In 2011 verscheen dit boek, met onder meer levensbeschrijvingen van de gebroeders Willem en Frank van Vloten, die beiden in de geschiedenis van Hoogwolde een rol hebben gespeeld. 98

98

Francisca van Vloten, Mondig Voorwaarts, Johannes van Vloten en zijn kinderen. Athenaeum Bibliotheek en Stadsarchief, Deventer. Van de website deze tekst: "De gedrevenheid van Johannes van Vloten is terug te voeren op zijn ideale beeld van de mondige mens. Zo voedden hij en zijn vrouw hun kinderen op tot zelfstandige

en denkende mensen. Mondig voorwaarts verscheen ter gelegenheid van de Deventer Boekenweek 2011, die in het teken stond van de biografie. Francisca van Vloten (Leiden, 1950) is werkzaam als kunsthistorisch en letterkundig onderzoeker, redacteur en schrijver."

82

In 2011 noteerde een vakantiegast deze herinneringen aan vroegere vakanties op Hoogwolde die teruggaan tot voor de Tweede Wereldoorlog. 99 Volgens een aankondiging op het internet kunnen we een publicatie over het ontstaan van vakantieparken tegemoet zien in 2014. 100 99

Met dank aan de buren op nr 47 en hun gastenboek. www.bureaudinges.nl/projecten.htm geraadpleegd op 18 september 2013. De website noemt 2014 als publicatiedatum 100

83

Met dank aan Joop Erbé, Rob de Groot, Otto Dermois, Beert Schoonhoven, Rinus Loopik, Piet Wagner, Thea Kwant, Frans van Noppen, Hans Tijmes, Jaap van Eijck, Jan Plender, Ad Sulman, Cora Molenkamp, Anneke Pul, Wim en Willy Bonestroo, Peter Veen, Leen Leeflang, Eric de Graaf, Els van Nieuwenhuijzen, Johanan van Gelder, Henk Hovenkamp, Hajo de Roo, Douwe Osinga, Joop Osinga, Arthur Smit, Jaap Douma, Vereniging Eigenaren Hoogwolde, Stichting Natuurschoon Nunspeet, Heemkundige Vereniging Nuwenspete, Stichting Oudheidkamer Nunspeet, Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe Papieren versies 1999 vijf afdrukken voor de leden van de boscommissie van de Vereniging Eigenaren Hoogwolde 2011 zwart-wit afdrukken als A-5 boekje bij De Kopieerderij in Nunspeet 2012 Mothoek 2012-3 2013 zwart-wit afdrukken als A-5 boekje bij De Kopieerderij in Nunspeet Digitale versies Van tijd tot tijd zijn verbeterde en vermeerderde versies van de Geschiedenis van Hoogwolde via verschillende websites op het internet verschenen. De pdf kan vrij worden gelezen, gedownload, doorgegeven en geprint. Voor aanvullingen en correcties [email protected]