Generation
Nieuwsbrief nr 20 | 2009
Hersenen Extra kinderpagina! Alles over hersenen
Deze nieuwsbrief is een uitgave van Generation R. Het onderzoek naar groei, ontwikkeling en gezondheid. Generation R is een onderzoek van het Erasmus MC, de Erasmus Universiteit Rotterdam en het Erasmus MC - Sophia in samenwerking met de GGD RotterdamRijnmond.
Tijdslijn: verleden, heden en toekomst van Generation R
››› Nieuws en feiten
Tijdslijn van Generation R: Wat staat u wanneer te wachten? Alle Generation R kinderen Ñ 2001-2005 Zwangerschap: echometingen tijdens de zwangerschap op 12, 20 en 30 weken. Ñ 2002-2010 0-4 jarigen: Vragenlijsten en meetgegevens van het consultatiebureau. Ñ 2008-2011 Focus op 5: Bezoek aan onderzoekscentrum en twee vragenlijsten. Door de verbouwing van het onderzoekscentrum is dit onderdeel later begonnen. 2001
2002
zwangerschap
0-4 jarigen
2001
2002
zwangerschap
Focus 0-3
2003
2004
Alle kinderen, ook kinderen ouder dan 5 jaar worden uitgenodigd voor Focus op 5. Ñ 2011-2013 Focus op 9: Geplande start om kinderen rond de leeftijd van 9 uit te nodigen in het onderzoekscentrum. 1200 geselecteerde kinderen Ñ 2001-2005 Zwangerschap: Meer uitgebreide echometingen bij 30 weken zwangerschap. 2005
2006
2007
2008
2009
2002-2008 Focus 0-3: Bezoek aan onderzoekscentrum op de leeftijd van 6 weken en 6, 12, 18, 24 en 36 maanden. Ñ 2006-2009 Huisbezoek op de leeftijd van 4 jaar waarbij onder andere wordt gekeken naar de interactie tussen vader en kind. Verwachte afronding: september 2009. Ñ
Zie ook www.generationr.nl 2010
Focus op 5 2003
2004
Vraag & antwoord
2005
2006
2007
2008
2011
2012
2013
Focus op 9 2009
Ñ Tabel boven: Alle Generation R kinderen Ñ Tabel onder: 1200 geselecteerde kinderen
Huisbezoek 4 jaar
Vincent Jaddoe, projectleider Generation R
In verschillende vragenlijsten vragen jullie of kinderen buiten spelen. Dit is erg afhankelijk van het seizoen, in de winter spelen mijn kinderen veel minder buiten dan in de zomer. Krijgen jullie zo geen verkeerd beeld? Omdat de seizoenen inderdaad veel invloed hebben op wel of niet buiten spelen, houden we rekening met de datum waarop deze vraag gesteld is. Op de eerste pagina van alle vragenlijsten vult u altijd de datum in. Bij de analyse van de vragenlijsten houden we rekening met het seizoen.
Wist u dat... ...u als ouder graag uitlegt waarom iets niet mag? 60 50 Moeders Vaders
40
Ik lees in de nieuwsbrief en op de website dat jullie voor onderzoeken ook bij de mensen thuis langs gaan. Waarom worden wij daar niet voor benaderd? Dit zijn extra onderzoeken waarvoor een klein deel van de deelnemers wordt of is gevraagd. Vaak zijn dit mensen die al eerder meegedaan hebben aan een extra onderzoek zodat de ontwikkeling van die groep goed in kaart gebracht kan worden. Bij Focus op 5 (en toekomstige onderzoeken) nodigen we alle deelnemers uit in het onderzoekscentrum.
30 20 10 0
Uitgelegd waarom iets niet mag
Op de gang gezet
Iets anders Boos Als straf Gedreigd te doen geworden iets leuks met een tik, gegeven verboden maar niet gedaan
Ñ Hoe hebben Generation R ouders gereageerd
op hun kinderen als ze iets doen wat niet mag?
Pien: ‘Ik ben al een hele grote meid, want ik ben een keer op een dinsdag 6 jaar geworden’
Wist u dat... ….we tot nu toe ruim 83.000 vragenlijsten van alle deelnemers hebben ontvangen?
Max zegt tijdens de echo van zijn hart: ‘Ik dacht dat mijn hart rood was!’
Generation R gaat digitaal
10.000 knaloranje tasjes!
Wilt u online op de hoogte gehouden worden van alle nieuwe resultaten en nieuwsfeiten van Generation R? Geef dan nu uw e-mailadres aan ons door via
[email protected]. Vermeld duidelijk uw naam, de naam en de geboortedatum van uw kind in de mail. U kunt ook bellen naar 010-7043405.
Voor alle 5 jarige kinderen die op ons onderzoekscentrum komen, hebben we een knaloranje rugzakje. Handig voor op school, zwemles of op vakantie. Ook kunnen de deelnemende kinderen elkaar nu herkennen door deze opvallende rugzakjes. Bent u al langs geweest, maar heeft uw kind nog geen rugzakje gekregen? Laat het ons dan weten, dan sturen we u er één toe!
››› Wetenschap voor ouders
Hersenen controleren lichaam De hersenen. Ze zijn het besturingssysteem en het controlecentrum van ons lichaam. Dankzij de hersenen onthouden we dingen, kunnen we denken en verrichten we ingewikkelde handelingen. Ook sturen de hersenen alle processen in ons lichaam aan en controleren deze.
kant zijn tijdens de zwangerschap, en die waarschijnlijk ook kleinere hersenen hebben, na de geboorte een iets grotere kans hebben zich motorisch minder goed te ontwikkelen. Baby’s van 3 maanden oud bleken minder sterk dan leeftijdsgenoten of juist meer gespannen (overstrekt).Tamara benadrukt dat de meeste van deze kinderen een normale ontwikkeling zullen doormaken. Maar de kans dat kinderen met een minder goede motorische ontwikkeling op latere leeftijd gedragsproblemen of cognitieve problemen krijgen, is hierdoor iets vergroot. Hoe dit precies zit, moet nog verder onderzocht worden.
Hersenenontwikkeling begint al tijdens de zwangerschap fotobijschrift
Generation R kijkt uitgebreid naar dit belangrijke orgaan. Al tijdens de zwangerschap hebben we de hersenontwikkeling onderzocht. Het is van groot belang dat de aanmaak van de hersenen goed verloopt. De hersenen zijn in deze kritische fase erg kwetsbaar. Allerlei factoren kunnen er voor zorgen dat de hersenen zich niet optimaal ontwikkelen. Zo kunnen roken, alcohol en stress van de moeder bijvoorbeeld een slechte invloed hebben op de hersenontwikkeling van de foetus.
Generation R doet uitgebreid onderzoek naar de hersenontwikkeling van kinderen Ontwikkeling gaat door Bij de geboorte is de aanleg van de hersenen voltooid, maar de ontwikkeling van de hersenen gaat hierna gewoon door. Er worden verbanden tussen zenuwcellen aangelegd die nodig zijn voor het goed functioneren van de hersenen. Zeker tot het eerste levensjaar zijn de hersenen
nog erg gevoelig voor invloeden van buitenaf, zoals voeding en leefomgeving. Ook daar doen we onderzoek naar. Hieronder leest u over onze belangrijke hersenonderzoeken. Motoriek belangrijke indicator hersenontwikkeling Tamara van Batenburg kijkt naar de hersenontwikkeling en motorische ontwikkeling van kinderen. Met een team verpleegkundigen is ze langs bijna alle deelnemers gegaan om een motorisch onderzoek bij de Generation R baby’s te doen. Ze keken daarbij naar de spierspanning en reflexen. De motoriek wordt aangestuurd door de hersenen en is dus een belangrijke indicator voor de ontwikkeling van de hersenen op dat moment. Ontwikkeling De hersenenontwikkeling begint al tijdens de zwangerschap. Daarom heeft Tamara gekeken naar de echometingen, zoals hoofdomtrek, buikomtrek en geschat gewicht. Tamara kwam erachter dat de kinderen die aan de kleine
Cannabis Hanan el Marroun heeft ontdekt dat het roken van cannabis (roken van een joint) invloed heeft op de hersengroei van de foetus. De hersenen van deze foetussen zijn namelijk kleiner dan die van foetussen die niet aan THC (de werkzame stof in cannabis) zijn blootgesteld. Dit betekent dat de kinderen mogelijk een grotere kans hebben op gedragsproblemen, leerproblemen en problemen bij de sociaal-emotionele ontwikkeling. Verder onderzoek is nodig om de effecten goed te kunnen bestuderen. Jens Henrichs onderzocht de groei van het hoofd van de foetus tijdens de zwangerschap. Het blijkt dat een snelle hoofdgroei tussen de 20 en 30 weken zwangerschap van essentieel belang is. Dit bevordert dat de kinderen op eenjarige leeftijd een bepaal niveau kunnen bereiken in hun ontwikkeling. Het heeft bijvoorbeeld een positieve invloed op de motorische ontwikkeling (lopen, grijpen) en de sociale ontwikkeling (drang om zelf te willen eten, helpen met aankleden en het zindelijk worden).
5 promoties bij Generation R Bij Generation R doen veel onderzoekers hun promotieonderzoek. In de aankomende maanden verdedigen 4 onderzoekers hun onderzoeksresultaten tegenover een commissie. Lindsay Silva is hen begin oktober voor gegaan met een prachtige verdediging. Daarna zijn ze gepromoveerd en dragen ze de titel Dr. • 2 oktober ÑLindsay Silva De invloeden van sociaal-economische ongelijkheid en de gezondheid van prenatale en postnatale gezondheid van kinderen. • 17 november ÑAshna Mohangoo De invloed van astma gerelateerde
symptomen op de kwaliteit van leven van jonge kinderen. • 25 november ÑCarmelo Gabriele Luchtwegklachten en uitgeademd stikstofmonoxide (stof die vrij komt bij ontstekingen) in de eerste twee levensjaren.
• 4 december ÑPauline Jansen Sociale ongelijkheid in gezondheid en gedrag in het vroege leven. • 11 december ÑMiranda Geelhoed Vroege invloeden op de ontwikkeling van het hart en de bloedvaten.
››› Wetens(w)aardigheden
Wist u dat... …..66% van de 3 jarige Generation R kinderen naar de crèche gaat? Generation R vraagt of uw kind naar de crèche gaat en zo ja, ook naar het adres van de crèche. Waarom doen we dat? In samenwerking met de afdeling Milieu en Leefomgeving van het kennisinstituut TNO, onderzoeken we de invloed van luchtverontreiniging op de gezondheid. TNO kan met nieuwe technologie per straat de blootstelling aan de verontreiniging heel goed schatten. Omdat kinderen een groot deel van de week op crèches en peuterspeelzalen zitten en daar ook buitenspelen, is het van belang om de plaats van de instellingen te weten. Met de uitkomsten kan TNO beleidsadvies geven om (gevolgen van) luchtverontreiniging tegen te gaan, zoals bij de aanleg van wegen, scholen en woningen, en voor de ontwikkeling van schonere technologie voor auto’s en industrie.
Financiers • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Aon Groep Nederland BV AGS Kinderstichting Astma Fonds Auto Hoogenboom Bayer Health Care CODA Inc. Danone Nederland De Meeuw BV Deelgemeente Kralingen Diabetesfonds Nederland ECT Epilepsie Fonds Erasmus Fonds Pijnbestrijding Erasmus MC Erasmus Stichting Erasmus Universiteit Rotterdam G.Ph. Verhagen-Stichting GE Healthcare Harvard School of Public Health, Boston MA. Indofin Group ING Bank Innovatiefonds Zorgverzekeraars K.F. Heinfonds Koninklijk Ahrend KPN Micronic BV Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport Nederlands Centrum voor Beroepsziekten National Institute of Environmental Health Sciences Nierstichting Nederland Nijverheidsclub NWO Maatschappij- en Gedragswetenschappen NWO Medische Wetenschappen
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
•
NWO Mozaiek OVG Projectontwikkeling Philips Profi Lease RvS van Seenus BV Shell International Sint Laurens Instituut Snijders BV Stichting Aelwijn Florisz Stichting Astma Bestrijding Stichting Bevordering van Volkskracht Stichting Lantaren Venster Stichting Neyenburgh Stichting Physico Therapeutisch Instituut Stichting Sophia Kinderziekenhuis Fonds Stichting Willem H. Kröger Triomf Unilever Research & Development Van Leeuwen Van Lignac Stichting Vereniging Trustfonds Erasmus Universiteit Rotterdam Vincent van Bommel Voerman Foundation Weeshuis der Hervormden Weijers Fiatgarage Woonstore Zilveren Kruis Achmea ZonMw Programma Academische Werkplaatsen Publieke Gezondheidszorg ZonMw Programma Geestkracht
• ZonMw Programma Pijn • ZonMw Programma Preventie
Uitgelicht: Verwerking van Voedingsvragenlijsten In de voedingsvragenlijst hebben we de deelnemende moeders zeer gedetailleerd naar hun eetpatroon gevraagd tijdens hun zwangerschap. Ze konden bijvoorbeeld aangeven hoeveel glazen melk ze dronken, hoe groot de porties waren bij het avondeten en hoeveel fruit ze aten per dag. De lijsten zijn gescand en in een data-bestand gezet. Dit enorme databestand is geanalyseerd. We hebben uit alle gegevens onderscheid gemaakt tussen 17 voedingsgroepen (groenten, vleesproducten, peulvruchten, vis, etc.). Dit zijn voedingsgroepen die ook landelijk gebruikt worden. Daarna hebben we met speciale rekenprogramma’s berekend hoeveel voedingsstoffen, zoals eiwitten, vetten, koolhydraten, vitamines en mineralen elke vrouw binnenkreeg tijdens de zwangerschap.
Sarah hoopt begin 2010 de resultaten te hebben. Andere onderzoekers kijken weer naar de invloed van voeding op latere leeftijd van het kind, zoals de groei van de botten of het ontstaan van astma. De resultaten van deze onderzoeken publiceren we over enkele jaren.
Patronen achterhalen De onderzoekers van Generation R bestuderen op dit moment deze bestanden. Zo kijkt Sarah Timmermans onder andere naar de invloed van voeding tijdens de zwangerschap op de geboorte-uitkomst. Het geanalyseerde voedingsbestand koppelt ze aan andere bestanden van Generation R waarin bijvoorbeeld leeftijd, etniciteit en geboorte-uitkomsten van de deelnemers staan. Dat koppelen gebeurt met behulp van een rekenprogramma (SPSS). Op die manier probeert ze bepaalde patronen te achterhalen. Ze kijkt of bepaalde voedingsstoffen zoals calcium de geboorte-uitkomst beïnvloeden of welke vetten een goede invloed hebben op de groei van de kinderen.
Heeft u ook een dringende vraag aan Generation R of een medewerker? Mail het naar
[email protected].
Verhuizen? Geef het ons door! Wilt u het ons laten weten als u van adres of telefoonnummer verandert? Tel. 010 704 34 05 Email:
[email protected] Adres: Generation R, Antwoordnummer 60574, 3060 WB Rotterdam (portovrij)
Wist u dat... …de gegevens pas geanalyseerd kunnen worden als iedereen aan de beurt is geweest? Het duurt ruim 4 jaar voordat we de uitkomsten van de verzamelde gegevens aan u kunnen presenteren. Uitkomsten over de zwangerschap en gegevens van 0 tot en met 2 jaar worden nu geanalyseerd en gepubliceerd. U kunt deze resultaten lezen in de nieuwsbrieven en op de website van Generation R.
6 jaar
29%
42%
7 jaar
5 jaar
30%
4 jaar
30%
3%
8% Ñ Verdeling leeftijd in Generation R
3 jaar
Wetenschap
voor de kinderen
Mijn hersenen Hersenen gebruik je bij alles wat je doet, zoals leren, lopen en knipperen met je ogen. Zelfs als je slaapt, werken je hersenen nog. Je hersenen zijn dus heel belangrijk. Je hersenen lijken op een grote grijze walnoot. Maar je hersenen zijn niet hard, als je er in zou kunnen knijpen voelen ze aan als pudding. Doordat je schedel erom heen zit, zijn je hersenen veilig opgeborgen. Je hersenen sturen allerlei boodschappen naar de rest van je lichaam. Dit gebeurt met hulp van zenuwen. Dit zijn lange dunne draden die door heel je lichaam lopen. Als je bijvoorbeeld jeuk op je arm hebt, geven de zenuwen in je arm door aan je hersenen dat het kriebelt. Je hersenen sturen dan weer via de zenuwen een bericht naar je hand dat je op deze plek moet kriebelen.
Wist je dat...
Je hersenen ervoo r zorgen dat je adem haalt en dat je hart blijft kloppen, zonder da t je er iets van merkt! Hand ig hè?
Leren Dankzij je hersenen kun je leren. Je blijft je hele leven leren. Als je een baby bent, leer je lachen, later leer je praten en lopen. Op school leer je lezen en schrijven. Je leert steeds meer ingewikkelde dingen. Wat je leert moet je ook onthouden, de hersenen doen dat door alles te bewaren in het geheugen. Je onthoudt belangrijke dingen zoals je verjaardag,
maar wat je vorige week dinsdagavond hebt gegeten, vergeet je. Anders zou je hoofd veel te vol raken. Groeien Niet alleen je lijf groeit maar ook je hersenen. Op je zesde zijn je hersenen uitgegroeid, maar je leert wel heel veel nieuwe dingen, zoals schrijven en rekenen.
Je hersenen lijken op een grote grijze walnoot
Wist je dat...
toen Wij al naar je hersenen hebben gekeken een Met zat? je nog bij je moeder in de buik we en speciaal apparaat (echo) kond iden. precies zien hoe snel je hersenen groe
Voor de kinderen Hersendoolhofje Quiz De aap wil naar de kokosnoot. Wil jij hem de weg wijzen?
Heb je op de vorige pagina alles over je hersenen gelezen? Kun je de volgende vragen beantwoorden? 1. Waar lijken je hersenen op? A. Op een grote grijze walnoot. B. Op een kleine ronde beukennoot. C. Op een grote harige kokosnoot.
2. Waarom vergeet je wel eens wat? A. Omdat je hersenen al moeten regelen dat je ademhaalt en dat je hart klopt. B. Omdat je hoofd anders veel te vol raakt. Je onthoudt belangrijke dingen en minder belangrijke dingen vergeet je. C. Omdat je hersenen nog veel groter moeten worden.
Goede antwoorden: 1A en 2B
Tekenwedstrijd Er hebben ontzettend veel kinderen meegedaan aan de tekenwedstrijd ‘Aap viert feest’. Hartelijk dank voor alle mooie en leuke inzendingen! De winnaars krijgen een mooi tekenpakket opgestuurd! Niets gewonnen? Doe dan nog een keer mee met de nieuwe kleurplaat in deze Here We R. Stuur de kleurplaat voor 1 december 2009 naar: Erasmus MC Generation R, Postbus 2040, 3000 CA Rotterdam. Vermeld duidelijk de naam en leeftijd van uw kind. De winnaars in de categorieën 3-4 jaar en 5-7 jaar worden bekend gemaakt in de volgende nieuwsbrief en krijgen een mooie prijs.
En de winnaars zijn... Categorie 3-4 jaar: Sabine Adringa (links) Categorie 5-7 jaar: Berit Kesling (rechts)
Redactie: Generation R (www.generationr.nl) • Fotografie: Levien Willemse en Alain Gil Gonzalez Illustratie: Nancy Kers www.kerskunst.nl • Vormgeving: www.beelders.nl • Drukwerk: Drukkerij Liebeek.
