Gemeenten en staatssteun ASV ‘staatssteunproof’
Bijeenkomst VNG Gemeenterecht, Utrecht 11 maart 2014 Lisanne Vis-Boer, adviseur en projectleider
Ons doel: Kennis en expertise over EU recht en beleid en juiste toepassing ervan bij decentrale overheden vergroten Onze missie: Europese regels in duidelijke taal
2
Onze diensten: • Kennis en expertise bundelen • www.europadecentraal.nl: 30.000+ bezoekers per maand • Juridische helpdesk: 1000 vragen per jaar • Europese Ster: 6000+ abonnees • Bijeenkomsten, cursussen, workshops: 80-100 per jaar • Signaleringsloket • Publicaties En ook: • Coördinatiepunt Staatssteun i.o. MinBZK • Project EU subsidies EU proof: 200+ LinkedIn
3
Onze doelgroep: Vragen gesteld door (+/- 1000 vragen in 2013): • Gemeenten: 60% • Provincies: 15% • Rijk: 0,5% • Waterschappen: 0,3% • Anders: 15% Meestbevraagde onderwerpen (2013): • Aanbesteden: 43% • Staatssteun: 36% • DAEB: 8%
4
Wat gaan we doen?
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Gemeenten en staatssteun ASV staatssteunproof Wat is staatssteun? Stappenplan Procedures De regels … en alle vrijstellingen Toezicht door de Europese Commissie Risico’s van niet-naleving
5
Gemeenten en staatssteun…? Rekening houden met staatssteunregels bij subsidie voor: • • • • • • • • •
Cultuur en sport Woningcorporaties Sociaal beleid en werkgelegenheid Nadeelcompensatie bij bedrijfsverplaatsing Subsidies voor agrariërs Milieu: hernieuwbare energie en energiebesparing Grondtransacties (ook erfpacht, opstal, erfdienstbaarheid) Revolving funds: Garanties en leningen …
En: • Aanvragen en besteden Europese subsidies: overheid als subsidieontvanger en subsidieverstrekker
6
Gemeenten en staatssteun Kennis staatssteunregels nodig om: - (dure) fouten te voorkomen - in te spelen op de vele kansen en uitzonderingsmogelijkheden - projecten en beleid zonder problemen succesvol uit te voeren
Gebrek aan kennis of geen tijd? - Als er maar een belletje gaat rinkelen - Informatie en kennis over staatssteun is beschikbaar in het land - Vraag advies!
Wat geruststellende woorden… Staatssteunregels o.a. niet van toepassing wanneer … - publieke taak of geen onderneming - puur lokaal - marktconforme investering Wel staatssteun, wat dan? - het mag meestal gewoon: regelen - extra stapje bij opstellen subsidieregelingen en beoordeling subsidie-aanvragen Tips: - doe tijdig staatssteuntoets: vantevoren, niet achteraf - ‘snij subsidies op maat’ - breng ze onder een vrijstelling om zware procedure te voorkomen
Kenniscentrum Europa decentraal helpt u! Kosteloos
ASV staatssteunproof Waarom ASV staatssteunproof? • Gemeenten veel met staatssteun te maken… • …maar aantal meldingen en kennisgevingen ver achter bij provincies • Leidt tot juridische en financiële risico’s • Kritiek op kwaliteit ASV in media • Recent: kritiek EurCie op Nederland • Staatssteun in ASV: als reminder en ondersteuning
ASV staatssteunproof
Waar komt staatssteun voor in ASV? • • • •
NB: begrip staatssteun breder dan subsidie Artikel 1. Begripsomschrijvingen Artikel 4. Europees kader Artikel 9. Weigerings- en terugvorderingsgronden
Keuzes maken •
Als opdrachtgever de markt betreden aanbestedingsregels
•
Financiële steun (niet-marktconform) aan ondernemingen staatssteunregels
•
Als ondernemer de markt betreden EU en nationale mededingingsregels
11
Wat is staatssteun? Overheid als financier? Staatssteunregels Achtergrond staatssteunverbod: • Doel Europees mededingingsrecht: vrije concurrentie tussen ondernemingen op interne markt garanderen • Controle op overheidssteun aan ondernemingen zeer belangrijk onderdeel mededingingsrecht EU • Steun die concurrentie tussen bedrijven schaadt niet toegestaan
=
Verbod op staatssteun aan ondernemingen
Stappenplan Stap 1:
Is er sprake van staatssteun? Nee? Steun verlenen Ja? Steun ‘staatssteunproof’ maken Toetsing aan relevante regelgeving & ‘op maat snijden’
Stap 2:
Past de steun onder vrijstelling en is kennisgeven (of minder) voldoende? De-minimis? Nlse Koepelvrijstelling? EU Vrijstellingsverordening: AGVV of MKB Landbouw? Nee? Aanmelden
Stap 3:
Moet steun worden aangemeld? Past steun onder horizontale of sectorale regels? Of melden onder uitzondering in EU Verdrag?
Stap 4:
Procedure doorlopen: publicatie, kennisgeving of aanmelding
13
Wat is staatssteun?
Artikel 107, lid 1 VWEU (cumulatief): 1.
Met staatsmiddelen bekostigd voordeel aan onderneming
2.
Onderneming zou voordeel niet via normale commerciële weg hebben verkregen (niet-marktconform)
3.
Selectief
4.
(dreigend) Ongunstig effect op concurrentie en handel tussen de lidstaten
14
Wat is staatssteun? Wat is de staat? - Centrale en decentrale overheid - Ook ontwikkelingsmaatschappijen, openbare bedrijven - Overheid kan invloed uitoefenen op beleid bedrijf - Bezit bv aandelen, rol in bestuur Wat zijn staatsmiddelen? - Steun van invloed op begroting overheid - Onderneming voordeel, en overheid nadeel
Marktconforme investering door overheid? Geen staatssteun!
15
Wat is staatssteun?
Marktconform = geen staatssteun Handel als investeerder op de markt
Let in het bijzonder op: - grondtransacties met ondernemingen - revolving funds: garanties en leningen - investeringen in (overheids-)bedrijven
Wat is staatssteun?
Wat is selectief? - Niet selectief: algemene economische maatregelen voor alle marktspelers - Wel selectief: voordeel alleen voor bepaalde onderneming(en), sector of regio - Subsidie op gemeentelijk niveau altijd selectief… Wat is een onderneming? - ‘Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm en de wijze waarop zij wordt gefinancierd’ -
Typische overheidstaak? Geen onderneming
Quiz: onderneming ja of nee?
Kringloopcentrum… • …dat oude kleding van huishoudens ophaalt • …en die kleding vervolgens verwerkt en verkoopt Universiteit… • …die cursussen aanbiedt aan studenten • …en daarnaast aan ambtenaren en het bedrijfsleven
Waterschap… • …dat hernieuwbare energie wint uit zuivering van water • …en het overschot verkoopt op de markt
Wat is staatssteun?
Wanneer negatieve invloed op concurrentie en handel? -
Grensoverschrijdende activiteit onderneming niet noodzakelijk Relevante markt bepalend Meer economisch, dan juridisch
-
Dus: is er een EU markt voor deze activiteit? -
-
Komen er bezoekers uit andere lidstaten? Gericht op aantrekken bezoekers uit andere lidstaten? Doel om te concurreren met andere ondernemingen?
Puur lokaal? Geen staatssteun!
Quiz: lokaal of invloed op de EU handel?
Zwembad • …gemeentelijk zwembad • …tropisch zwemparadijs Evenementen • …jaarlijkse taptoe met lokale fanfares • …driedaags popfestival met internationale bands Cultuur • …toneelstuk van amateurvereniging in het dorpshuis • …musical in Circustheater in Scheveningen
Wat is staatssteun? Wanneer dus geen staatssteun? • Publieke taak of geen onderneming • Puur lokaal • Marktconforme investering
Maar: wees voorzichtig! Bij twijfel, raadpleeg Europa decentraal, een adviseur of aanmelden
Quiz: staatssteun ja of nee? • Overdracht fondsen van ministerie aan provincie • Europese subsidie via de gemeente naar een bedrijf • Als overheid garant staan voor een lening van een bedrijf bij een bank • Subsidie aan een natuur- en landschapsbeheerorganisatie
22
De gemeente en de voetbalclub
De gemeente en de voetbalclub
Casus I: • Lokale voetbalclub wil nieuwe velden aanleggen: • Nieuwe leden aantrekken • Inkomsten genereren door verhuur velden aan plaatselijke korfbalclub • Crisis: voetbalclub vraagt gemeente om lening
Vraag: is hier sprake van staatssteun?
De gemeente en de voetbalclub
Casus II: • De club groeit uit tot profclub en wil nieuw stadion bouwen • Stadion moet komen op perceel dat nu in eigendom gemeente is • Verkoop gemeentelijke grond aan voetbalclub
Vraag: is hier sprake van staatssteun?
De gemeente en het museum
De gemeente en het museum Casus I: • Lokale stichting met vrijwilligers wil in monumentaal pand museum vestigen • Museum toont geschiedenis van de gemeente • Stichting vraagt gemeente om een subsidie voor: – de renovatie van het pand – de aanschaf van de collectie – het opzetten van de tentoonstelling
Vraag: is hier sprake van staatssteun?
De gemeente en het museum Casus II: • Groot museum met internationale uitstraling wil renoveren • Beschikt over particuliere middelen • Aanvullende middelen nodig: – Europese subsidie – Het Rijk, de provincie en de gemeente dragen bij Vraag: is hier sprake van staatssteun?
De gemeente en zorg & welzijn
De gemeente en zorg & welzijn Casus I: • • • •
Lokale kinderopvang verkeert in financieel zwaar weer Aantal kinderen loopt terug door strengere regels kinderopvangtoeslag Kinderopvang huurt ruimtes in pand van gemeente Gemeente wil kinderopvang steunen door huur van pand te verlagen
Vraag: is hier sprake van staatssteun?
De gemeente en zorg & welzijn
Casus II: • Jeugdzorg wordt gedecentraliseerd van provincie naar gemeente • Gemeente moet financiering instelling vormgeven • Gemeente kiest niet voor inkopen, maar voor subsidie
Vraag: is hier sprake van staatssteun?
Stappenplan Stap 1:
Is er sprake van staatssteun? Nee? Niets aan de hand, steun verlenen Ja? Steun ‘staatssteunproof’ maken Toetsing aan relevante regelgeving & ‘op maat snijden’
Stap 2:
Past de steun onder vrijstelling en is kennisgeven (of minder) voldoende? De-minimis? Nlse Koepelvrijstelling? EU Vrijstellingsverordening: AGVV, MKB Landbouw of DAEB? Nee? Aanmelden
Stap 3:
Moet steun worden aangemeld? Horizontale of sectorale regels? Uitzondering Verdrag?
Stap 4:
Procedure doorlopen: publicatie, kennisgeving of aanmelding
32
Wet- en regelgeving en procedures 1. EU vrijstelling de-minimis (alleen verklaring) • De-minimissteun (< €200.000 in 3 jaar) 2. Nlse koepelvrijstellingen (publicatie of alleen rapportage) • Cultureel erfgoed (Nationale monumentenregeling) • Catalogus Groenblauwe Diensten • Omnibus decentraal regeling voor O&O&I • DAEB woningcorporaties 3. EU Vrijstellingsverordeningen (geen melding, kennisgeving voldoende) • Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV) • MKB Landbouwvrijstellingsverordening • Diensten van Algemeen Economisch Belang (DAEB) 4. Sectorspecifieke en horizontale regelgeving (melding, kans op goedkeuring groot) 5. Uitzonderingen artikel 107 VWEU (melding) • Natuurrampen • Economische bedrijvigheid en regionale ontwikkeling • Cultuur en cultureel erfgoed 33
Vrijstellingen: alleen kennisgeving (of zelfs dat niet) De-minimisvrijstelling • • •
• •
Drempel: maximaal 200.000 euro over drie belastingjaren Per zelfstandige onderneming Beoordeling: – op moment van verlening (niet in tranches verdelen) – op basis van kostenposten Let op garanties en leningen Regelen: verwijzing en verklaring
Andere de-minimis drempels: DAEB: tot 500.000 euro Goederenvervoer: tot 100.000 euro Landbouw: tot 15.000 euro Visserij: tot 30.000 euro
34
Vrijstellingen: alleen kennisgeving (of zelfs dat niet) •
Algemene groepsvrijstellingsverordening (AGVV): – Milieu (o.a. hernieuwbare energie, aanschaf vervoersmiddelen) – MKB, werkgelegenheid en opleiding – O&O&I – Risicokapitaal – Regionale steun – NIEUW: cultuur, sport, infrastructuur, innovatieclusters, breedband, Interreg
•
MKB Landbouwvrijstelling: – Milieu, dierenwelzijn – Bedrijfsverplaatsing en ruilverkaveling – Technische ondersteuning – Jonge landbouwers, vroege uittreding – NIEUW: agromilieu- en klimaatdoelstellingen, verduurzaming, POP, natuurrampen, cultureel erfgoed
Regelen: • Verwijzing • Kennisgeving • Rapportage
Nieuwe vrijstelling: sport Nu • Geen regels voor sport: aanmelden bij Europese Commissie • Procedure 3-18 maanden • Wel veel goedgekeurd door de Commissie (recent Hongaarse sportinfrastructuur en voetbalstadions in België) Straks • Vrijstelling steun voor sportinfrastructuur, zoals stadions en trainingsfaciliteiten • Kennisgeving voldoende: procedure enkele dagen tot weken • Overcompensatie profclubs voorkomen (eisen) • • • •
75% in aanmerking komende kosten Iedereen heeft toegang tot faciliteit 20% capaciteit voor andere activiteiten of sportclubs Tarieven verhuur faciliteit openbaar maken via register
Nog niet helder • •
Grens amateur- en profsport? Amateursport onderneming?
36
Nieuwe vrijstelling: cultuur Nu: • Geen regels, aanmelden • Procedure 3-18 maanden • Wel veel goedkeuringen door de Commissie Straks: • Vrijstelling voor steun voor cultuur en cultureel erfgoed • Kennisgeving voldoende • Heel breed en ruim! – 100% in aanmerking komende kosten (publicaties: 70%) – Aanmeldingsdrempels 70 en 25 miljoen euro (resp. investerings- en exploitatiesteun) • NB: Film aparte regels
NB: In Nederland Nationale Monumentenregeling Alleen rapportage vereist
Toezicht Europese Commissie Europese Commissie exclusief bevoegd om staatssteun te beoordelen (art. 108 VWEU) -
Aanmelding steunmaatregel via BZK > formele onderzoeksprocedure > beschikking
-
Stand-still bepaling tijdens onderzoek
Hoe oordeelt de Commissie? • Uitwerking van een steunmaatregel van belang, niet het doel: - Grensoverschrijdende activiteit onderneming is niet noodzakelijk; het gaat om de markt - Grensoverschrijdende invloed snel aangenomen - Principe van de particuliere investeerder (MEIP) - Aanbestedingsbeleid
38
Risico’s niet-naleving Verantwoordelijkheid naleving ligt primair bij gemeente Niet bij het Rijk of de onderneming Commissie op de hoogte van mogelijk onrechtmatige staatssteun: • Klacht benadeelde concurrent bij de Commissie • Nieuwsberichten in de media • Rechtmatigheidstoets accountantscontrole Gevolgen: • Non-notification en onderzoeksprocedure • Commissie naar het Hof van Justitie (art. 258 VWEU) • Terugvordering steun bij onderneming • Boetes, nietigheid contracten NB: Vergeet de nationale rechter niet!
39
Meer weten over staatssteun?
• • • •
In 10 stappen op de hoogte via de Europese Ster Staatssteunagenda Gratis informatiebijeenkomst nieuwe regels op 20 maart Regionale bijeenkomsten na de zomer
En verder… • Omvangrijk dossier staatssteun op de website • Nieuws, praktijkvragen, publicaties • Presentatie of workshop op locatie • Coordinatiepunt staatssteun voor kennisgevingen • Coördinatie landelijk staatssteunnetwerk
40
Kenniscentrum Europa decentraal www.europadecentraal.nl 070 338 1090
[email protected] @EUdecentraal LinkedIn: Europese subsidies Europaproof Adviseurs staatssteun: Lukas Ament Lisanne Vis-Boer
Dank voor uw aandacht!
