Gemeente Amsterdam. September Rapportage. Internationals in Amsterdam - kwalitatieve fase -

Gemeente Amsterdam

September 2010

Rapportage

Internationals in Amsterdam - kwalitatieve fase -

Internationals in Amsterdam Rapportage

September 2010

Studie in opdracht van: Gemeente Amsterdam Kamer van Koophandel Amsterdam ORAM

Uitgevoerd door:

Ernst & Young Real Estate Advisory Services Antonio Vivaldistraat 150 1083 HP Amsterdam +31 88 4070813 [email protected] © Copyright Ernst & Young Real Estate Advisory Services B.V. 2010

2 Gemeente Amsterdam – Internationals in Amsterdam kwalitatieve fase

Inhoudsopgave 1

Management Samenvatting

5

2 2.1 2.2

Inleiding Aanpak van het onderzoek Eerder kwantitatief onderzoek

7 7 8

3 3.1 3.2 3.3

Voorstudie ’positie en waardering van Amsterdam in internationaal perspectief’ De aantrekkelijkheid van Amsterdam Specifieke positie en waardering van Amsterdam Samenvatting literatuurstudie

10 10 11 19

4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

Het speelveld aan belanghebbenden Overzicht van het speelveld aan belanghebbenden ‘Amsterdam portal’ Werkgeversbelangen Faciliterende dienstverlening Social networks Samenvatting speelveld belanghebbenden

21 21 22 23 23 24 25

5 5.1 5.2 5.3

Meningen en ervaringen van internationals Opzet online discussies en focusgroepen Redenen om voor Amsterdam te kiezen Waardering van Amsterdam per onderwerp

26 26 28 29

6 6.1 6.2

Conclusies en aandachtspunten Conclusies Aandachtspunten

33 33 34

Bijlage 1: Gebruikte literatuur

36

Bijlage 2: Overzicht geïnterviewde personen

37

Bijlage 3: Overzicht opgestarte online discussies

38


Overzicht van figuren Figuur 1: Ernst & Young aanpak onderzoeksvragen ........................................................................................ 7 Figuur 2: Buitenlandse hoogopgeleide werknemers worden aangetrokken door het aanwezige ondernemingsklimaat (schaal 1-10) ........................................................................................................................................... 10 Figuur 3: Het is gemakkelijk goede huisvesting tegen een redelijke prijs te vinden ............................................ 11 Figuur 4: Huisvestingskosten (in US$) ......................................................................................................... 12 Figuur 5: Huisvestingskosten als percentage van besteedbaar inkomen........................................................... 13 Figuur 6: Tevredenheid van inwoners met gezondheidszorg........................................................................... 13 Figuur 7: Aantal huisartsen, artsen en verplegers per 100.000 inwoners ........................................................ 14 Figuur 8: Tevredenheid met culturele voorzieningen ..................................................................................... 14 Figuur 9: Tevredenheid met openbaar vervoer ............................................................................................. 15 Figuur 10: Aantal internationale scholen per 100.000 inwoners..................................................................... 16 Figuur 11: Kwaliteit onderwijssysteem ........................................................................................................ 16 Figuur 12: Verplichte contributie voor werknemers ...................................................................................... 18 Figuur 13: De nationale cultuur staat open voor buitenlandse ideeën (schaal 1-10) .......................................... 19 Figuur 14: Overzicht van belanghebbenden die zich richten op internationals .................................................. 22 Figuur 15: Proces van werven van internationals in de internationale concurrentiestrijd ................................... 25 Figuur 16: Leeftijdsverdeling deelnemers focusgroepen ................................................................................ 27

Overzicht van tabellen Tabel 1: Pro's en contra's voor internationals om naar Amsterdam te komen ..................................................... 6 Tabel 2: Quality of living ............................................................................................................................ 11 Tabel 3: Beste steden op het gebied van ‘quality of life’ voor werknemers ....................................................... 11 Tabel 4: Prijs transport in verschillende Europese steden (in US$) .................................................................. 15 Tabel 5: Deelnemers focusgroepen naar land van herkomst ........................................................................... 27

Overzicht van boxen Box 1: Short stay beleid in Amsterdam ........................................................................................................ 12


1

Management Samenvatting

De gemeente Amsterdam, de ondernemersvereniging Amsterdam (ORAM) en de Kamer van Koophandel Amsterdam hebben de ambitie uitgesproken om de aantrekkingskracht van de regio Amsterdam voor internationals en internationale ondernemingen in Amsterdam te verbeteren. Om dit doel te kunnen bereiken is Ernst & Young gevraagd om de behoeften en benodigdheden van deze groep internationals te inventariseren en mogelijke knelpunten met betrekking tot het woon- en leefklimaat in de regio Amsterdam te identificeren. Internationals worden gedefinieerd als personen woonachtig in Amsterdam en (alleen) in het bezit van een nietNederlands paspoort. De groep internationals omvat subgroepen als expats, free movers en studenten. Eerder onderzoek laat zien dat 1 van de 8 inwoners van Amsterdam (12%) kan worden gekwalificeerd als een international. Dit is een substantieel gedeelte van de Amsterdamse bevolking. Deze studie door Ernst & Young omvat de volgende onderzoeksvragen: ► Hoe ervaren internationals het leven en werken in Amsterdam? ► Welke knelpunten kunnen worden geïdentificeerd? ► Welke verbeteringen kunnen worden doorgevoerd? Om de onderzoeksvragen van deze studie te kunnen beantwoorden is gebruik gemaakt van vier verschillende informatiebronnen: 1. Onderzoek van bestaande studies en rapporten; 2. Online discussies op meerdere sociale-netwerk websites en discussie fora van websites voor internationals; 3. Interviews met meerdere stakeholders, zoals HR managers van internationale bedrijven; 4. Een drietal focusgroep discussies met internationals in Amsterdam. Het aantal internationals in Amsterdam neemt toe. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door ‘nieuwe groepen’ internationals. Dit zijn personen die niet altijd naar Amsterdam ‘uitgezonden’ worden door het bedrijf waarvoor zij in het land van herkomst werkzaam zijn, maar in plaats daarvan naar de stad Amsterdam komen voor bijvoorbeeld de universiteit of een aantrekkelijke internationale werken leefomgeving. Deze groep internationals maakt op eigen initiatief een bewuste keuze voor Amsterdam en wordt gekenmerkt door flexibiliteit en een lager besteedbaar inkomen. Amsterdam scoort relatief goed op bestaande ‘quality of life’ indices, gebaseerd op aspecten als kosten voor levensonderhoud, onderwijs, gezondheidszorg and recreatie mogelijkheden, waaronder culturele voorzieningen. Gebaseerd op de focusgroepdiscussies (met ongeveer 30 deelnemers in totaal), de online discussies, de interviews met stakeholders en het literatuuronderzoek, is de uitkomst van deze studie dat internationals naar Amsterdam komen en Amsterdam waarderen om de volgende redenen: ► De kwaliteit van leven en de culturele voorzieningen; ► De ‘work-life balance’; ► De centrale locatie binnen Europa, waardoor andere belangrijke bestemmingen binnen Europa gemakkelijk te bereiken zijn. Met de introductie van het Expatcenter, een one-stop-service voor internationals waarbij ze zich kunnen registreren voor gemeentelijke doeleinden en waar de internationals een verblijfsvergunning kunnen aanvragen, zijn specifieke


knelpunten, met name ten aanzien van formaliteiten, voor de internationals (kenniswerkers) in Amsterdam effectief gereduceerd. Uit dit onderzoek blijkt dat, volgens de internationals, veranderingen op de volgende vlakken de tevredenheid van de internationals in Amsterdam kunnen verhogen: ► De beschikbaarheid van betaalbare appartementen, waarbij kwaliteit en locatie belangrijker worden geacht dan de oppervlakte van het appartement; ► De klantgerichtheid van de verschillende dienstverlenende organisaties en bedrijven; ► De beschikbaarheid van informatie in de Engelse taal. Deze belangrijkste pro’s en contra’s van Amsterdam volgend internationals zijn kort weergegeven in Tabel 1. Tabel 1: Pro's en contra's voor internationals om naar Amsterdam te komen Troeven (pro’s)

Zorgpunten (contra’s)

Quality of Life, Balans tussen werk en leven

Servicegerichtheid en gastvrijheid gericht op de international en zijn/haar eventuele familie (‘red carpet feeling’)

Gezonde leefstijl (op de fiets)

Engelstaligheid burgerdienstverlening zoals Belastingsdienst, nutsbedrijven

Open, uitdagend, hoger onderwijssysteem

Transparantie huizenmarkt, inzicht rechten

met een internationale sfeer

huurders, intermediairs, services van woningaanbieders

Culturele faciliteiten

Uitleg bij openbaar vervoer, routekaarten in trams ontbreken

De stad Amsterdam en haar stakeholders, zoals ORAM en de Kamer van Koophandel Amsterdam, kunnen maatregelen nemen om de aantrekkingskracht van Amsterdam te verbeteren. Deze maatregelen zouden zich moeten richten op het aanbieden van transparante (Engelstalige) informatie over huisvesting en gezondheidszorg, de beschikbaarheid van betaalbare huisvesting, het aanbieden van diensten voor de gehele familie van de international en het ontwikkelen van een business school in de regio Amsterdam. Aandacht voor softe factoren, zoals vriendelijkheid, openheid, het maken van contact en informele sociale netwerken zorgen ervoor dat de international zich meer thuis voelt in Amsterdam, wat uiteindelijk zal leiden tot een verhoogde aantrekkelijkheid van Amsterdam.


2

Inleiding

De Gemeente Amsterdam/Economische Zaken heeft recentelijk een koers gekozen waarbij in de beleidsontwikkeling vier thema’s centraal staan: Human Capital, Connectiviteit, Ondernemerschap en Kennis en Innovatie. Het aantrekken en behouden van hoogwaardig ‘human capital’ in Amsterdam is een voorwaarde van de kennisintensieve economie waarmee Amsterdam zich internationaal wil profileren en aantrekkelijk wil zijn als vestigingsplaats voor internationale bedrijven en organisaties. De aanwezigheid van een pool van ‘internationals’ is daarvoor belangrijk. De Gemeente Amsterdam (Economische Zaken, Expatcenter, dienst Wonen), de Kamer van Koophandel en de ondernemersvereniging Amsterdam (ORAM) willen hiertoe de aantrekkingskracht van de Amsterdamse regio voor internationals en het internationale bedrijfsleven vergroten. Hiertoe dienen de behoeftes van deze doelgroepen nader onderzocht te worden, knelpunten geïdentificeerd te worden en waar mogelijk beleidsaanpassingen voorgesteld. De Gemeente Amsterdam heeft de eerste fase van het onderzoek afgerond, waarbij de kwantitatieve demografische kenmerken van de internationals (aantallen, nationaliteiten, economische bijdrage) in kaart zijn gebracht. Met de tweede fase, dit onderzoek, wil de gemeente een kwalitatieve verdiepingsslag geven aan de analyse. Deze rapportage geeft antwoord op de volgende vragen: ► Wat vinden internationals van het werken, wonen en leven in Amsterdam? ► Wat zijn de knelpunten? ► Waar kan verbetering aangebracht worden? Er wordt ingegaan op marktontwikkelingen, ervaringen en belevenissen van internationals op het gebied van onder andere huisvesting, gezondheidszorg en onderwijs.

2.1

Aanpak van het onderzoek

Onze aanpak van het onderzoek wordt in Figuur 1 schematisch getoond en bestaat uit vier onderdelen. Kick off Opzet en afbakening onderzoek

Input vanuit bestaande studies en beleidsdocumenten

Stap 1 Literatuuronderzoek van studies naar het vestigingsklimaat voor expats in Amsterdam, Nederland en andere metropolen in het buitenland

Stap 2 Marktconsultatie door gesprekken met stakeholders en HR managers van bedrijven in de regio Amsterdam en gesprekken met sectorexperts van Ernst & Young (zoals Human Capital)

Input vanuit belangrijke stakeholdergroepen

Stap 3 Organisatie van focusgroepen live en/of online via sociale media zoals LinkedIn en Facebook

Stap 4 Opstelllen eindrapportage welke een concreet beeld geeft van de internationals in Amsterdam (incl. een lijst van verbeterpunten en suggetties voor beleidsaanpassingen)

Figuur 1: Ernst & Young aanpak onderzoeksvragen


Stap 1

Literatuuronderzoek

Het doel van deze stap is om in kaart te brengen welke issues ten aanzien van het vestigingsklimaat voor internationals en expats reeds geïdentificeerd en bekend zijn en welke maatregelen al genomen zijn om op deze issues in te spelen. Stap 2

Marktconsultatie stakeholders

Het doel van deze stap is om belangrijke stakeholdergroepen in kaart te brengen die gericht zijn op het signaleren en oplossen van knelpunten, met name in de regio Amsterdam, bij het aantrekken en vasthouden van internationals. Stap 3

Marktconsultatie internationals

In deze stap zijn de bevindingen van de stappen 1 en 2 in belangrijke mate aangevuld en gevalideerd door het leggen van direct contact met internationals in de regio Amsterdam door middel van het organiseren van online focusgroepen en drie focusgroep-bijeenkomsten. Door middel van deze focusgroepen zijn effectief standpunten, maar ook de achterliggende argumenten voor de standpunten, van verschillende (doel)groepen van internationals achterhaald. In de volgende hoofdstukken worden de resultaten van deze stappen gepresenteerd. Op 1 juni 2010 zijn de eerste resultaten van het onderzoek gepresenteerd tijdens de ‘ORAM spring summit internationals’, waarbij ook de film “Great Expatations” voor het eerst aan het publiek is getoond.

2.2

Eerder kwantitatief onderzoek

Uit recent onderzoek van Decisio (2010), in opdracht van de gemeente Amsterdam, is gebleken dat er in Amsterdam bijna 90.000 internationals wonen. Dat is 12% van de Amsterdamse bevolking. Het totale aandeel internationals in Amsterdam bleef de afgelopen vijf jaar stabiel. Het aantal ‘nieuwe’ internationals (korter dan een jaar wonende in Amsterdam) is wel sterk toegenomen. Uit het onderzoek blijkt dat één op de zeven internationals niet langer dan één jaar in Amsterdam woont, en dat de helft van de internationals na drie jaar nog steeds in Amsterdam gevestigd is. Dit duidt op een relatief groot verloop, waarbij de vraag is of en hoe de internationals langer voor Amsterdam behouden kunnen worden. De groep nieuwe internationals kan worden ingedeeld in verschillende categorieën: ► Free movers: nieuwe internationals die op basis van een EU- nationaliteit1 in Nederland verblijven (ongeveer 54% van de nieuwe internationals). Deze groep free movers zijn niet alleen het meest talrijk, ze neemt ook het snelst in aantal toe; ► Kennismigranten/ expats: nieuwe internationals die op basis van een kennismigrantenvisum in Nederland verblijven met als herkomst bijvoorbeeld India of China (ongeveer 9% van de nieuwe internationals); ► Arbeidsmigranten: nieuwe internationals die in Nederland arbeid in loondienst komen verrichten met een bruto jaarinkomen van minimaal de bijstandsnorm (ongeveer 3% van de nieuwe internationals); ► Familiemigranten: nieuwe internationals die in Nederland verblijven bij een familie- of gezinslid (ongeveer 14% van de nieuwe internationals); ► Studenten: nieuwe internationals die studeren aan een instelling voor voortgezet of beroepsonderwijs (ongeveer 5% van de nieuwe internationals); ► Overig: alle nieuwe internationals die niet in één van bovengenoemde subsegmenten kunnen worden geplaatst (ongeveer 15% van de nieuwe internationals). Groot-Brittannië, de VS en Duitsland zijn de landen waaruit in 2008 het grootste aantal nieuwe internationals afkomstig was. Onder kennismigranten zijn India en de VS het meest vertegenwoordigd; bij de free movers is 1 Incl. Zwitserland en EER landen Noorwegen, IJsland en Liechtenstein.


Bulgarije een sterke stijger. Onder de kennismigranten, familiemigranten en free movers is 80% niet ouder dan 35 jaar. Op basis van het onderzoek van Decisio (2010) kan worden gesteld dat als de stijging van het aantal nieuwe internationals met dezelfde snelheid doorzet als de laatste drie jaar (gemiddelde stijging van 15% per jaar), er in 2020 circa 20.000 internationals als nieuwkomer in Amsterdam kunnen worden verwacht. Om deze groep in de toekomst te faciliteren, is het van belang de behoeften en issues van de internationals te kennen. Op welke terreinen doet Amsterdam het goed en wat zijn punten waarop het zich zou kunnen verbeteren?


3

Voorstudie ’positie en waardering van Amsterdam in internationaal perspectief’

In dit hoofdstuk wordt de waardering van het vestigingsklimaat in Amsterdam in internationaal perspectief geplaatst, op basis van enkele relevante studies. Op deze manier wordt op bondige wijze een beeld geschetst van hoe Amsterdam scoort in vergelijking tot andere steden in Europa op voor internationals belangrijke vestigingsplaatsvoorwaarden, zoals huisvesting en gezondheidszorg. Dit maakt het mogelijk om de uitkomsten van de interviews, focusgroepen en online discussies in een kader te plaatsen. Het tweede doel van dit hoofdstuk is om op basis van bestaande bronnen met betrekking tot internationals in Europese en Nederlandse steden aan te geven wat internationals als knelpunten ervaren.

3.1

De aantrekkelijkheid van Amsterdam

Internationals worden aangetrokken door steden die goede arbeidsmogelijkheden en een aantrekkelijk woonklimaat bieden. Uit Figuur 2 blijkt dat het Nederlandse ondernemingsklimaat aantrekkelijk is voor hoogopgeleide buitenlanders. Uit informatie van de IND (2008) blijkt dat er in de top 10 van bedrijven en instellingen in Amsterdam met het grootste aantal kennismigranten in dienst, er acht uit het buitenland afkomstig zijn. Internationale bedrijven hebben dus vaak internationals in dienst. Zwitserland

9,12

Verenigd Koninkrijk

7,15

Nederland

6,71

Frankrijk

6,08

Oostenrijk

6,00

België

5,19

Duitsland

4,92

Spanje

4,26

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Figuur 2: Buitenlandse hoogopgeleide werknemers worden aangetrokken door het aanwezige ondernemingsklimaat (schaal 1-10) (Bron: IMD, 2010)

Amsterdam is mede aantrekkelijk voor buitenlandse ondernemingen, met name Europese sales & marketing operaties en hoofdkantoren vestigen zich graag in Amsterdam. Het vestigingsklimaat voor deze groepen bedrijven is mede van invloed voor het vestigingsklimaat voor internationals, daar zij hier vaak een baan vinden. Omgekeerd is de aanwezigheid van internationals, hoogopgeleide internationaal georiënteerde arbeidskrachten, van belang als vestigingsplaatsfactor voor deze internationale bedrijven, inclusief Nederlandse bedrijven. Om de aantrekkelijkheid van een stad te meten wordt vaak de ‘quality of life’ gebruikt. Quality of life is een breed begrip dat op verschillende manieren gemeten kan worden. Indicatoren van quality of life zijn, onder andere, kosten van levensonderhoud, gezondheidszorg, werkgelegenheid, criminaliteit en de aanwezigheid van publieke en commerciële diensten. Ook factoren als het aanbod van culturele voorzieningen worden meegenomen. Tabel 2 en Tabel 3 geven een indicatie van de quality of life voor internationals in verschillende Europese steden. Volgens de quality of living index, opgesteld door Mercer (2009) is Wenen de meest aantrekkelijke stad om te wonen, gevolgd door Zürich en Genève. Volgens de European Cities Monitor van Cushman & Wakefield (2009) is


Barcelona de meest aantrekkelijk stad voor werknemers om te wonen en werken op het gebied van quality of life, gevolgd door Genève en München. In beide rankings valt Amsterdam niet binnen de top 5, en in de European Cities Monitor valt Amsterdam zelfs buiten de top 10. Tabel 2: Quality of living Ranglijst Europese steden (New York = 100) 1. Wenen 108.6 2. Zürich 108.0 3. Genève 107.9 4. Dusseldorf 107.2 5. München 107.0 6. Frankfurt 106.8 7. Bern 106.5 8. Kopenhagen 106.2 9. Amsterdam 105.7 10. Brussel 105.4 11. Berlijn 105.0 12. Luxemburg 104.6 Bron: Mercer, 2009

3.2

Tabel 3: Beste steden op het gebied van ‘quality of life’ voor werknemers 1. Barcelona 1.13 2. Genève 0.82 3. München 0.68 4. Oslo 0.65 5. Madrid 0.63 6. Stockholm 0.59 7. Parijs 0.57 8. Kopenhagen 0.56 9. Zurich 0.54 10. Hamburg 0.53 11. London 0.47 12. Amsterdam 0.46 Bron: Cushman & Wakefield European Cities Monitor, 2009

Specifieke positie en waardering van Amsterdam

In de volgende paragrafen wordt specifiek op een aantal factoren ingegaan die belangrijk zijn voor internationals om zich in Amsterdam te vestigen en waar in de gesprekken met stakeholders, de online discussies en de focusgroepen nader op is ingegaan. Deze worden waar mogelijk in een internationale context geplaatst en verduidelijkt met de ervaringen en meningen van internationals welke genoemd zijn in bestaande onderzoeken uit binnen- en buitenland.

3.2.1 Huisvesting Uit het onderzoek van de Europese Unie (2010) over de perceptie ten aanzien van de kwaliteit van leven, komt duidelijk naar voren dat inwoners van Amsterdam de huizenmarkt als een knelpunt ervaren (Figuur 3). Amsterdam staat op plaats 72 van de 75 steden, waarbij slechts 8% van de respondenten aangeeft het (sterk) eens te zijn met de stelling dat het gemakkelijk is om goede huisvesting tegen een redelijke prijs te vinden in Amsterdam. Alleen inwoners van Parijs, München en Londen zijn minder tevreden met de huisvesting in de stad. Met name in Berlijn, maar ook in Brussel en Madrid is de perceptie over betaalbare en goede huisvesting duidelijk positiever. Amsterdam

2 6

Berlijn Brussel

41

14

37

3

14

London

4

10

Madrid

6

München

1 5

Parijs

02

0%

44

7

32

33

9

38

21 31

4 16

41

21

48

19

60%

Mee eens Mee oneens Sterk mee oneens Weet niet

5

77

40%

Sterk mee eens

12

60

27

20%

9

1

80%

100%

Figuur 3: Het is gemakkelijk goede huisvesting tegen een redelijke prijs te vinden (Bron: EU, 2010)


Huisvesting is ook het hoofdonderwerp van een studie van Ernst & Young en Regioplan (2005). In dit onderzoek zijn de woonwensen van expats in de Randstad onderzocht. De beschikbaarheid en met name de betaalbaarheid van de woningen is een probleem. Dit geldt vooral voor expats waar het bedrijf niet meebetaalt aan relocatie services en aan de huisvestingskosten. De Gemeente Amsterdam heeft voor deze problematiek het short stay beleid (zie Box 1) ontwikkeld.

Box 1: Short stay beleid in Amsterdam Voor werknemers van internationale bedrijven is het extra lastig om snel aan goede woonruimte te komen (Gemeente Amsterdam, 2009). Om internationals die voor een korte periode in Amsterdam verblijven van dienst te zijn, heeft de gemeente Amsterdam het short stay beleid ontwikkeld. In het kort bestaat het short stay beleid uit het structureel aanbieden van een zelfstandige woning voor tijdelijke bewoning aan één huishouden voor een aaneensluitende periode van tenminste één week en maximaal zes maanden. Boven een periode van zes maanden is er sprake van ‘wonen’ volgens de Huisvestingswet; het gebruik van een woning met als doel daar langere tijd de meeste tijd hoofdverblijf te houden. In Amsterdam mag maximaal 5% van de geliberaliseerde huurwoningen worden onttrokken ten behoeve van short stay. Alleen in stadsdeel Centrum geldt een afwijkend percentage van 15%. Daarnaast is short stay alleen mogelijk in woningen met een huur boven de huurliberalisatiegrens (€646, 53 per 1 juli 2010). Internationals zijn volgens de definitie ingeschreven in het GBA en dus langer dan zes maanden aanwezig. Dit betekent dat het short stay beleid zoals hier gedefinieerd in vele gevallen geen oplossing biedt voor de internationals.

Wanneer we huisvestingsprijzen vergelijken van 3-kamer appartementen nabij het centrum, valt op dat de kosten hiervan in Amsterdam onder het gemiddelde van de geselecteerde steden ligt (US$ 1480 in Amsterdam, gemiddeld US$1767). In alle grote Europese steden zijn de kosten voor een 3-kamer appartement nabij het centrum hoog (zie Figuur 4). 3000 2510

2500

2290 2140 1900

2000 1500 1000

1480

1530 1310

1030

1800

1610

1500

1450

1220

1180

1150

1600

1540

1270

1160

770

500 0 Amsterdam Barcelona

Brussel

Frankfurt

Geneve

Londen

Madrid

Milaan

Parijs

Wenen

Gemiddelde huur 3-kamer appartement, ongemeubileerd Gemiddelde lokale huur

Figuur 4: Huisvestingskosten (in US$) (Bron: UBS, Prices and Earnings, 2009).

Wanneer we echter de huisvestingskosten als percentage van het besteedbare inkomen in verschillende Europese landen met elkaar vergelijken (Figuur 5), blijkt dat in Nederland ongeveer 30% van het inkomen wordt besteed aan


huisvesting. Vergeleken met andere Europese landen is dit relatief hoog. Uit deze gegevens blijkt dus dat de huisvestingskosten in Amsterdam in vergelijking met andere Europese steden niet extreem hoog zijn, maar dat het vinden van huisvesting tegen een redelijke prijs als een knelpunt wordt ervaren en dat een relatief groot gedeelte van het percentage besteedbaar inkomen wordt besteed aan huisvesting. 35,0% 30,0%

30,0%

27,3%

25,0% 20,0%

17,7%

16,2%

14,9%

15,0%

12,0%

10,0% 5,0% 0,0%

België

Frankrijk

Nederland

Oostenrijk

Spanje

Verenigd Koninkrijk

Figuur 5: Huisvestingskosten als percentage van besteedbaar inkomen (Bron: EU, 2009)

3.2.2 Gezondheidszorg Uit onderzoek van de Europese Unie (2010) ontstaat een positief beeld over de gezondheidszorg in de hoofdstad. De voorzieningen op het gebied van gezondheidszorg in Amsterdam worden door 88% van de respondenten positief gewaardeerd (Figuur 6). Amsterdam behaalt hiermee de 15e plaats van de 75 onderzochte steden (EU, 2010). Amsterdam

42

Berlijn

36

Brussel

37

Londen

46 48

12

50

32

Madrid

7 24

7 34

46

19

34

10

50

21

7 4 7 3

Zeer tevreden Tevreden Ontevreden Zeer ontevreden Weet niet

München

54

Parijs

36

22 0%

57 20%

40%

5 24 11 3 8

60%

80%

100%

Figuur 6: Tevredenheid van inwoners met gezondheidszorg (Bron: EU, 2010)

Wanneer we kijken naar het aantal inwoners in relatie tot het aantal medische beroepsbeoefenaren (doktoren, verplegers en huisartsen) (Figuur 7), komt naar voren dat Nederland een relatief hoog aantal artsen en verplegers per 100.000 inwoners kent. Een ander beeld ontstaat wanneer we het aantal huisartsen internationaal vergelijken. Op dit gebied scoort Nederland in vergelijking met andere landen laag met gemiddeld bijna 53 huisartsen op 100.000 inwoners. Daarmee illustreert Figuur 7 dat de toegang tot het Nederlandse medische systeem via huisartsen beperkter is dan in andere landen. Er moet echter wel rekening gehouden worden met het feit dat het gaat om het aantal personen werkzaam in de medische sector. Met name verplegend personeel, zal vaak een parttime baan kunnen hebben.


1600

1505 1341

1400 1200 1000

833

793

781

800

744 635

600 423 400 200

177

499 348

393

342

374

167

99

385

376 213

153

77

53

67

Huisartsen Artsen

52

Verplegers

0

België

Duitsland

Frankrijk

Nederland Oostenrijk

Spanje

Verenigd Zwitserland Koninkrijk

Figuur 7: Aantal huisartsen, artsen en verplegers per 100.000 inwoners (Bron: WHO, 2009)

De mening van internationals over de gezondheidszorg in Nederland is veelal negatief. In onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam (2010) geven veel expats in Den Haag en Rotterdam aan niet tevreden te zijn over de gezondheidszorg. Vooral de respondenten die in aanraking zijn gekomen met de zorg geven vaak een laag cijfer. Hun slechte ervaring wijten zij onder meer aan taalbarrières, bureaucratie en verschillen in omgangsvormen. De expats zijn dus minder tevreden over de gezondheidszorg dan inwoners van Amsterdam.

3.2.3 Culturele voorzieningen Wat betreft het aanbod van culturele voorzieningen behaalt Amsterdam van 75 onderzochte steden een zevende plaats in het onderzoek van de Europese Unie (2010). Figuur 8 laat zien dat maar liefst 94% van de respondenten (zeer) tevreden is met het aanbod van culturele voorzieningen in Amsterdam. Amsterdam

66

28

104

Berlijn

68

26

213

Brussel Londen

26

13

Zeer tevreden

31 5

28

63

Madrid

5 2

49

31

56

9

3 6

Tevreden Ontevreden Zeer ontevreden Weet niet

München

71

Parijs

23

55 0%

20%

313

38 40%

60%

06

80%

100%

Figuur 8: Tevredenheid met culturele voorzieningen (Bron: EU, 2010)

In onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam (2010) geven kennismigranten aan het uitgaansleven en culturele voorzieningen in zowel Den Haag als Rotterdam weinig bruisend te vinden. Hiervoor wijken ze vaak uit naar Amsterdam. In onderzoek van Ruigrok Netpanel (2008a) komt naar voren dat 90% van de internationals in Amsterdam (zeer) tevreden is met de musea in Amsterdam en 82% is (zeer) tevreden over de cafés in Amsterdam. Op dit punt scoort Amsterdam onder de internationals beter dan Rotterdam en Den Haag.


3.2.4 Bereikbaarheid en transport Ten aanzien van openbaar vervoer zijn Amsterdammers tevreden tot zeer tevreden (Figuur 9). Dit geldt voor maar liefst 82% van de respondenten. Amsterdam staat hiermee op de 17e plaats van de 75, zo blijkt uit onderzoek van de EU.

Amsterdam

27

Berlijn

25

Brussel Londen

Zeer tevreden Tevreden

6

Ontevreden Zeer ontevreden

4 4

14

56

22

7

12

48

6 9

10

16

47 28

Madrid

8

18

43

18

3 7

9

55

Weet niet

München Parijs

11

61

22 0%

9 23

44

42

20%

40%

60%

80%

42 100%

Figuur 9: Tevredenheid met openbaar vervoer (Bron: EU, 2010)

Internationals in Amsterdam zijn ook tevreden over het vervoer in de stad (Ruigrok Netpanel, 2008a). 82% is (zeer) tevreden over het transport per trein, 69% over het transport met de bus. Over taxi’s zijn de internationals minder positief: 38% is hier (zeer) tevreden over. Om het vervoer in verschillende Europese steden met elkaar te vergelijken zijn in Tabel 4 de prijzen voor bus/ tram/ metro, taxi en trein weergegeven. Hieruit blijkt dat de prijzen voor bus/ tram/ metro in Amsterdam één van de hoogste van Europa zijn. Alleen Frankfurt en Londen hebben hogere prijzen voor deze vervoersmiddelen. Ook de prijzen voor een rit met de taxi zijn één van de hoogste van Europa; enkel de tarieven in Genève zijn hoger. Wat betreft de tarieven voor treinvervoer behoren de tarieven in Nederland tot de middenmoot van Europa. Tabel 4: Prijs transport in verschillende Europese steden (in US$) Bus, Tram, Metro¹

Taxi²

Trein³

Amsterdam

2,73

19,61

36,83

Barcelona

1,77

11,53

36,57

Brussel

2,00

15,32

25,36

Frankfurt

3,01

15,36

71,26

Genève

2,60

24,71

65,01

Londen

3,60

17,09

89,12

Madrid

1,31

11,33

37,26

Milaan

1,31

12,64

32,82

Parijs

2,05

15,69

49,47

Wenen

2,22

19,18

40,05

Bron: UBS, Prices and Earnings 2009 1: Prijs van een enkele reis voor een trip van ongeveer 10 km 2: Prijs van een rit in de stad van ongeveer 5 km 3: Prijs van een enkele reis voor een reis van ongeveer 200 km.


3.2.5 Onderwijs De aanwezigheid van internationale scholen is van belang voor internationals die met hun gezin naar Amsterdam komen. In de regio Amsterdam bevinden zich zeven internationale scholen2. In Figuur 10 is het aantal internationale scholen in verschillende Europese steden weergegeven. Uit de figuur blijkt dat vooral Genève en Wenen een groot aanbod van internationale scholen per 100.000 inwoners heeft. Amsterdam bevindt zich met 0,47 op hetzelfde niveau als Frankfurt en scoort beter dan Parijs en London.

2

1,76

1,6 1,27 1,2 0,77

0,8

0,47

0,47

0,4

0,28

0,18

0,14

Milaan

Parijs

0,08

0 Genève

Wenen

Brussel

Frankfurt Amsterdam Barcelona

Londen

Figuur 10: Aantal internationale scholen per 100.000 inwoners (alleen English-medium internationale scholen) (Bron: International Comparisons 2009/2010)

In Figuur 11 wordt de kwaliteit van het gehele nationale onderwijssysteem van verschillende landen beoordeeld. Zwitserland bevindt zich op een hoog niveau, maar ook Nederland wordt positief beoordeeld. Spanje

3,38

Verenigd Koninkrijk

4,57

Duitsland

4,66

Frankrijk

4,83

Oostenrijk

4,92

Nederland

5,17

België

5,6

Zwitserland

6,03

0

1

2

3

4

5

6

7

Figuur 11: Kwaliteit onderwijssysteem (Het onderwijssysteem voldoet aan de eisen van een concurrerende economie (schaal 0-7) (Bron: World Economic Forum, Global Competitiveness Report 2009-2010)

Ook in onderzoeken van de Erasmus Universiteit Rotterdam (2010) en Research voor Beleid (2008) dat betrekking heeft op kennismigranten in respectievelijk Rotterdam en Den Haag en Arnhem/ Nijmegen zijn respondenten tevreden over het educatieve systeem. Uit het verslag van de door de Dutch Expat Foundation georganiseerde bijeenkomst (de Amsterdam Metropool Conferentie 28 mei 2010) over knelpunten rondom internationale uitzendingen komt naar voren dat er sprake is van plaatsgebrek op betaalbare internationale scholen. Uit recente

2 Deze internationale scholen zijn: The Japanese School of Amsterdam, L’Ecole Francaise d’Amsterdam, The British School of

Amsterdam, Amsterdam International Community School, The International School of Amsterdam, International School Almere en Letterland Almere.


gegevens van de Amsterdam International Community School (AICS) blijkt dat de wachtlijsten op de school nog steeds een probleem zijn. Om aan de alle aanvragen te kunnen voldoen heeft de AICS recent meer klassen geopend, maar ook op dit moment (september 2010) staan er nog kinderen op de wachtlijst. De aantallen aanvragen nemen elk jaar toe.

3.2.6 Dienstverlening bij het opstarten in Amsterdam Internationals die in Nederland arriveren, moeten verschillende praktische zaken regelen wanneer zij aankomen, zoals de inschrijving bij de gemeente en de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) en het aanvragen van een burgerservicenummer (BSN). Ook het openen van een bankrekening en het afsluiten van een telefoon- en Internetabonnement behoren tot de zaken die in de eerste paar weken na de aankomst in Nederland worden geregeld. Hierbij kunnen internationals tegen allerlei problemen aanlopen. Ervaringen met publieke dienstverleners Inmiddels bestaan in verschillende gemeenten zogenaamde expat desks of expat centers. In Amsterdam is in 2008 het Expatcenter Amsterdam opgericht om knelpunten met betrekking tot inschrijving bij de gemeente en de IND op te lossen. In het Expatcenter zijn loketten van de IND en de gemeentes Amsterdam, Amstelveen, Almere en Haarlemmermeer gevestigd, om de internationals een one-stop service aan te bieden. Het expatcenter biedt een verkorte procedure voor kennismigranten. Het voorbeeld van Amsterdam is inmiddels nagevolgd door de Rotterdam Expat Desk, het Leiden Expat Center, de Xpat Desk Den Haag en het Expat Center Brabant. Al deze centra bieden expats diensten variërend van informatie over de dienstverlening van overheden tot de mogelijkheid van inschrijving bij gemeentelijke instellingen en de IND. De meningen van internationals met betrekking tot informatievoorziening verschillen per onderwerp. In het onderzoek van Ruigrok NetPanel (2008a) komt naar voren dat de expats tevreden zijn over de verkregen informatie over vrijetijdsvoorzieningen (46%). Minder tevreden zijn ze over de verkrijgbare informatie over een werken verblijfsvergunning (respectievelijk 33% en38%). De helft van de expats is ontevreden over de verkregen informatie over huisvesting. Op meerdere onderwerpen blijkt dat informatievoorziening in het Engels als een knelpunt wordt ervaren. Een aanbeveling die de kennismigranten in Rotterdam en Den Haag doen is dat zij graag meer en betere informatievoorziening vanuit gemeentelijke instanties in het Engels willen ontvangen (Erasmus Universiteit Rotterdam, 2010). Uit de verslagen van zowel de Rotterdam Conferentie(2010) als van de Amsterdam Metropool Conferentie (2010) blijkt dat de deelnemers informatievoorziening voor internationals als een knelpunt ervaren. Zo werd er opgemerkt dat documentatie en informatie bij nutsbedrijven alleen in het Nederlands aanwezig is en dat informatie met betrekking tot sociale zekerheid, pensioenen en belastingen erg ingewikkeld is. Wat betreft banken lopen de ervaringen uiteen. ABN AMRO bank heeft bijvoorbeeld een speciale desk voor de internationals, terwijl een andere bank er bewust voor kiest om dit niet te doen.

3.2.7 Belastingen De belastingdruk in Nederland is relatief hoog in vergelijking met andere Europese landen, zoals blijkt uit Figuur 12. Om tegemoet te komen aan de extra kosten die internationals moeten maken om in Nederland een leven op te bouwen en voor werkgevers om internationals aan te nemen, is de 30% regeling ingesteld. Deze regeling is enkel van toepassing op uitgezonden werknemers (managers en specialisten) dus niet op internationals die al woonachtig waren in Nederland voordat zij bij een instelling aan het werk gingen.


Frankrijk

23,83

Nederland

23,17

Duitsland

20,30

Oostenrijk

17,93

België

13,00

Verenigd Koninkrijk

7,24

Spanje

6,34

Zwitserland

6,05

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

Figuur 12: Verplichte contributie voor werknemers (als percentage van een inkomen gelijk aan het GDP per capita) (Bron: IMD, 2009)

De 30% regeling is een Nederlandse belastingregeling die het aantrekkelijk maakt voor internationals om naar Nederland te komen en voor werkgevers om internationals aan te nemen. De regeling houdt in dat, indien de werknemers aan bepaalde voorwaarden voldoen, de werkgever 30% van het brutoloon belastingvrij kan uitbetalen. Uit het verslag van de Amsterdam Metropool Conferentie blijkt dat er enkele aandachtspunten bestaan met betrekking tot de 30% regeling: er werd opgemerkt dat de aanvraag van de 30% regeling veel tijd in beslag neemt (zes weken) en dat de 30% regeling ingewikkeld is, bijvoorbeeld in relatie tot het pensioen.

3.2.8 ‘The Dutch’ Wanneer in onderzoeken ervaringen van internationals met de Nederlanders worden besproken, komt in onderzoeken naar voren dat internationals de geringe servicegerichtheid van Nederlanders als negatief ervaren. In onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam (2010) geven internationals in Rotterdam de gastvrijheid in Rotterdam een rapportcijfer van 6,9 en in Den Haag een gemiddelde van 6,7. In onderzoek van IOSA-NL (international organisations’ staff assocations in the Netherlands) uit 2005 onder medewerkers van internationale organisaties komt naar voren dat driekwart van de medewerkers Nederland zou willen verlaten. De respondenten gaven aan dat culturele factoren de belangrijkste redenen vormden om uit Nederland te vertrekken. Volgens het IOSA-rapport impliceerde dit dat Nederland het gastheerschap niet goed vervulde. Ook werd opgemerkt dat Nederland niet bekend staat om haar servicegerichtheid. Wanneer wordt gevraagd naar de openheid van de Nederlandse cultuur voor buitenlandse ideeën (Figuur 13), staat Nederland bovenaan de ranglijst. Bestuurders uit het bedrijfsleven vinden dus dat Nederland een open cultuur heeft. Deze perceptie is dus niet altijd in overeenstemming met de ideeën van de internationals in, die veelal om culturele redenen Nederland land willen verlaten.


Nederland

8,16

Verenigd Koninkrijk

6,90

België

6,61

Oostenrijk

6,32

Spanje

6,30

Zwitserland

6,18

Duitsland

6,06

Frankrijk

5,15

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Figuur 13: De nationale cultuur staat open voor buitenlandse ideeën (schaal 1-10) (Bron: IMD, 2010)

Een belangrijke attractiviteit voor de internationds, de ‘new amsterdammers’, wordt door hoogleraar Favell uit California (Eurostars and Eurocities; free movement and mobility in Europe) genoemd en betreft de aantrekkelijke balans tussen werk en privé. Deze wordt enerzijds bepaald door een vrije en open managementstijl die kansen biedt aan ‘meedenkende’ medewerkers die gewend zijn initiatief te nemen en verantwoordelijkheid te dragen. Anderzijds ontstaat daardoor vrijheid en begrip en ruimte voor een privé leven.

3.3

Samenvatting literatuurstudie

Voorgaande internationale vergelijking van de concurrentiekracht van Amsterdam op voor internationals belangrijke aspecten kunnen als volgt worden samengevat. ► Huisvesting wordt door de internationals als een knelpunt ervaren. Uit een internationale vergelijking blijkt dat huisvestingskosten in Amsterdam vergelijkbaar zijn met andere Europese steden, desondanks worden de beschikbaarheid en betaalbaarheid van de huisvesting in Amsterdam als negatief beoordeeld. Het aandeel van het besteedbaar inkomen van inwoners van Nederland dat wordt besteed aan huisvesting is hoog (30%) vergeleken met andere Europese landen (12-27%). ► Als geheel heeft Nederland goede medische voorzieningen met een relatief groot aantal doktoren en verplegers vergeleken met andere Europese landen.Desondanks zijn de expats in Den Haag en Rotterdam weinig positief over de gezondheidszorg in Nederland. Redenen hiervoor zijn taalbarrières, de informele omgangsvormen, onbegrip voor het Nederlandse huisartsen systeemen het lage aantal huisartsen per 100.000 inwoners. ► Op het gebied van culturele voorzieningen scoort Amsterdam goed. Zowel Amsterdammers als internationals zijn tevreden met het aanbod. ► De transportmogelijkheden in Amsterdam worden door de internationals positief gewaardeerd. De prijs van tram/metro/bus tickets en taxi’s is echter relatief hoog verleken met andere Europese steden. ► Wat betreft onderwijs heeft Amsterdam een gemiddeld aantal internationale scholen. Vergeleken met andere Europese steden zijn er zijn echter een aantal knelpunten die betrekking hebben op de kosten voor private internationale scholen en gebrek aan capaciteit voor nieuwe leerlingen. ► Wat betreft ‘opstarten in Amsterdam’ worden de ervaringen met overheden (gemeente, landelijke overheid en IND) vaak als minder positief ervaren. Met de komst van het Expatcenter in Amsterdam is dit verbeterd. ► Informatievoorziening blijft een probleem, wat onder andere veroorzaakt wordt doordat informatie over bijvoorbeeld nutsvoorzieningen alleen in het Nederlands aanwezig is. Taal blijkt vaak een barrière bij de aankomst in Amsterdam.


Uit internationale bronnen blijkt dat de internationale openheid van Nederland en de Nederlanders hoog ingeschat wordt. Uit Nederlandse bronnen blijkt echter ook dat internationals in Nederland de Nederlanders niet altijd als gastvrij ervaren. Een aantrekkelijke ‘work life bance’ is een belangrijke aantrekkelijkheid van Amsterdam. In de volgende hoofdstukken zal op basis van gesprekken met internationals en professionals die in het dagelijks werk te maken hebben met internationals, inzicht gegeven worden in hoe Amsterdam gewaardeerd wordt door internationals. ►


4

Het speelveld aan belanghebbenden

Internationals zijn belangrijk voor de regio Amsterdam. Zij zijn veelal hoger opgeleid en zijn daarmee van belang voor de groeiende groep bedrijven die sterk internationaal opereren vanuit Amsterdam. Daarbij gaat het zowel om Nederlandse als om internationale bedrijven. Ook in economische zin vormen de ruim 90.000 internationals (13.000 nieuwkomers in 2008) een belangrijke waarde voor de regio Amsterdam en voor Nederland. Veel partijen richten zich in Amsterdam op de internationals, zetten zich in voor de belangen van de internationals en/of hebben zelf een direct of indirect belang bij de internationals. Bij verder voortgaande internationalisering wordt het voor internationale bedrijven belangrijker om op de lokale arbeidsmarkt (bijvoorbeeld in Amsterdam) arbeidskrachten aan te kunnen trekken met internationale achtergrond, ervaring en belangstelling. Hierdoor is er een verschuiving zichtbaar van de ‘traditionele expat’ veelal met hoge kwalificaties en dito salaris die naar Amsterdam wordt uitgezonden door een bedrijf, naar de ‘international’ die naar Amsterdam komt omdat de stad een aantrekkelijk perspectief biedt op het gebied van banen, studie en toekomst. Dit nieuwe type international is groter in aantal, staat relatief meer aan het begin van zijn of haar carrière en heeft mede daardoor een lager bestedingspatroon dan de traditionele expat. Hierdoor wordt er ook minder beroep gedaan op de relocatiebureaus. De traditionele expat neemt relatief in belang af doordat het voor bedrijven (voornamelijk in specifieke sectoren als de financiële dienstverlening en consultancy), steeds minder noodzakelijk is om expats naar Nederland te halen. Technologische innovaties maken het mogelijk om vanuit het thuisland toch internationale werkzaamheden uit te voeren zonder fysiek in het land aanwezig te zijn. Door deze trends en ontwikkelingen wordt het steeds belangrijker om naast bedrijven ook individuele personen aan te trekken naar de regio Amsterdam. Hierbij wordt de aantrekkelijkheid van de stad om te wonen en te leven (quality of life) steeds belangrijker. Dit hoofdstuk gaat in op het brede speelveld van belanghebbenden. Daarbij wordt ook ingegaan op het internationaal dynamische proces dat de positie bepaalt van Amsterdam in de internationale concurrentiestrijd om het aantrekken van talent uit het buitenland en de rol die belanghebbenden in dit proces spelen.

4.1

Overzicht van het speelveld aan belanghebbenden

Zowel overheden als het bedrijfsleven hebben een belang bij het aantrekken en behouden van de groep internationals in Amsterdam. Dit kan zowel een direct als een indirect belang zijn. Op beleidsmatig niveau wordt er middels maatregelen en door het stimuleren van een efficiënte samenwerking door publieke en private partijen naar gestreefd om het woon-, leef- en werkklimaat voor internationals in Amsterdam te verbeteren. Daarnaast zijn er partijen die direct inspelen op de internationals door op meer uitvoerend niveau specifieke diensten en producten aan te bieden. In beide gevallen gaat het om zowel overheidsgerelateerde taken of diensten als om de private sector. Het gezamenlijke doel en belang voor deze partijen is een aantrekkelijk vestigingsklimaat te creëren voor de internationals en hun werkgevers. Deze laatste bestaan met name uit in de regio Amsterdam gevestigde Nederlandse en internationale bedrijven. Deze partijen zijn ingedeeld volgens de volgende vier categorieën: 1. ‘Amsterdam portal’ (Overheden) 2. Werkgeversbelangen 3. Faciliterende dienstverlening 4. Social networks Een overzicht van een groot aantal van deze partijen wordt weergegeven in Figuur 14.


“ Amsterdam portal” (Overheden)

Werkgeversbelangen

Privé personen ► Expatcenter ► ► ► ►

►

Amsterdam inbusiness Gemeenten (Amsterdam, Almere, Amstelveen, Haarlemmermeer) Ministeries: Justitie, VROM, EZ, SZW IND

► ► ► ►

VestigingsKlimaat Faciliterende dienstverlening ► ► ► ► ► ► ►

Internationale scholen Universiteiten Makelaars Banken Uitzendbureau’s Verzekeraars Overige dienstverlener

Internationals

► ►

Social networks ► ►

► ► ► ►

Relocation Agencies Ziekenhuizen (AMC, Amstelland) Woningcorporaties Consultants (tax/legal/other)

ORAM Kamer van Koophandel Expat foundation (HR managers) Stichting Internationaal Onderwijs Bilaterale KVK’s AmCham/ JCC/ DNHK) Agentschap NL/NFIA Consultants (tax/legal/other)

►

Amsterdam International Crossings Amsterdam Bright City Expat networks/fora (Access, Expatica)

Figuur 14: Overzicht van belanghebbenden die zich richten op internationals

Het doel van een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor internationals is het beste gediend met een efficiënte en evenwichtige samenwerking tussen alle verschillende partijen. De verschillende partijen spelen daarbij de volgende rollen: ► Verstrekken van een goede informatie en ondersteuning ten aanzien van formaliteiten bij binnenkomst (Amsterdam Portal); ► Verlenen van ondersteunende dienstverlening die het leven van de internationals kunnen vergemakkelijken en daarmee bijdragen aan een positief vestigingsklimaat (faciliterende dienstverlening); ► Waarnemen van mogelijke belemmeringen in het vestigingsklimaat voor internationals en communiceren hierover naar betrokken overheden en andere relevante partijen (Werkgeversbelangen); ► Communicatie over het vestigingsklimaat voor internationals in Amsterdam tussen internationals onderling in binnen en buitenland en communicatie naar overheden over knelpunten ten aanzien van het vestigingsklimaat (Social networks). Zoals uit de dikte van de pijlen in het figuur valt af te lezen blijkt is er vooral veel interactie tussen de eerste drie groepen onderling, terwijl het juist de sociale netwerken zijn die een belangrijke rol spelen voor de uitstraling en waarneming van het vestigingsklimaat naar de (potentiële) internationals zelf. In de volgende paragrafen wordt nader op deze groepen en hun rol ingegaan.

4.2

‘Amsterdam portal’

Op beleidsmatig niveau zetten verschillende overheden zich in, en spreken zich uit, voor het aantrekken van internationals. De gemeente Amsterdam slaat zoveel mogelijk de handen ineen met de naburige gemeenten Almere, Amstelveen en Haarlemmermeer om zich te profileren als internationaal aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven en internationals die de hele regio (metropool) als integraal woon- en werkgebied beschouwen. Tegelijkertijd is de gemeente verantwoordelijk voor regels ten aanzien van het huisvestingsbeleid welke van invloed zijn op de beschikbaarheid van geschikte huisvestingsmogelijkheden voor internationals. Eén van de grootste uitdagingen waarvoor overheidspartijen zich gesteld zien, is om ervoor te zorgen dat beleid (en uitvoering) van de verschillende regelgevers zoveel mogelijk op elkaar afgestemd is. Dit is een belangrijke succesfactor voor internationals die moeite hebben te begrijpen dat overheden enerzijds internationals actief


werven en zeggen te faciliteren en anderzijds complexe procedures in stand houden of niet altijd tegemoet komen aan behoeften als het verstrekken van informatie in het Engels voor nieuwkomers in Nederland. Op uitvoerend niveau zijn verschillende overheidsdiensten gericht op de uitvoering van regelgeving, zoals de IND die belast is met het toekennen van verblijfsvergunningen. In het expatcenter Amsterdam werken IND en de vier betrokken gemeenten intensief samen bij de begeleiding van kenniswerkers. Daarnaast werven verschillende ministeriële en gemeentelijke diensten pro-actief bedrijven voor Nederland.

4.3

Werkgeversbelangen

Inmiddels zijn er verschillende private (en publiek-private) belangenvertegenwoordigers die in een aantal gevallen speciaal voor dit doel zijn opgericht en die zich met name in het belang van de werkgevers bezig houden met het vestigingsklimaat voor internationals. Hieronder vallen organisaties als de ondernemersvereniging Amsterdam (ORAM), de Kamer van Koophandel Amsterdam en bilaterale kamers van koophandel, zoals de American Chamber of Commerce (AmCham) en de Japanese Chamber of Commerce (JCC). Voor de bedrijven/wergevers die zij vertegenwoordigen is de beschikbaarheid van hoger opgeleid personeel een belangrijke locatiefactor. De werkloosheid is in Nederland relatief beperkt met 5-6. Verwacht kan worden dat de beschikbaarheid van buitenlands talent bij het weer aantrekken van de economie Nederland van groot belang kan zijn als de werkloosheid verder gaat dalen. De partijen in deze categorie hebben een meer algemeen karakter of een meer specifieke focus, zoals de Expat Foundation, die zich specifiek richt op de HRM managers van internationaal opererende bedrijven en recent een conferentie georganiseerd heeft samen met de Kamer van Koophandel en het Expat Center over de knelpunten rondom internationale uitzendingen. Daarbij is men vooral gericht op de inrichting en uitvoering van procedures ten aanzien van bijvoorbeeld het aanvragen van BSN nummers en werken verblijfsvergunningen. Het is van belang dat zoveel mogelijk partijen de handen ineen slaan om knelpunten tijdig te signaleren en met overheden mee te denken en mogelijke oplossingen aan te dragen en met private partijen samen te werken aan een transparante dienstverlening die bijdraagt aan een positief vestigingsklimaat voor internationals.

4.4

Faciliterende dienstverlening

Er zijn diverse individuele marktpartijen, zoals relocation agencies, makelaars, banken en verzekeraars, die inspelen op de specifieke behoeften van internationals. Hetis van belang dat deze partijen ervaringen en knelpunten ten aanzien het bedienen van de expat markt delen met de belangengroepen en met de beleidsmakers. De internationals hebben baat bij voldoende transparantie van de markt, waarbij het aanbod minimaal ook in de Engelse taal beschikbaar is. Dit is niet altijd in het belang van specifieke aanbieders van diensten, die baat hebben bij de bestaande intransparantie, waaraan zij hun bestaan kunnen ontlenen. Woningcorporaties kunnen een belangrijke rol spelen, binnen de regels welke door overheden zijn opgesteld, om in te spelen op de huisvestingsbehoeften van internationals3. Gedacht kan worden aan het aanbieden van moderne studio’s met een goede prijs/kwaliteit verhouding. Informatie over dit aanbod moet minimaal ook in het Engels aangeboden worden. Internationals die via een bedrijf in Amsterdam komen werken, krijgen vaak de hulp van een relocatiebedrijf bij het opstarten in Amsterdam. Doordat een relocatiebedrijf de internationals begeleidt, worden er door de internationals minder problemen ervaren bij bijvoorbeeld de inschrijving bij de gemeente en het aanvragen van een BSN nummer. Soms worden huisvesting, verzekeringen en belastingaangifte voor de expat via het bedrijf geregeld.‘Local hires’, personen die vanuit Nederland bij een bedrijf komen werken en hierdoor geen gebruik maken van een


relocatieservice omdat de kosten hiervan niet worden vergoed, moeten dit echter zelf regelen. Deze personen lopen tegen meer problemen aan. Dienstverlenende bedrijven hebben minder oog voor deze grote groep internationals. Anderzijds zullen met name overheidspartijen oog moeten houden voor de commerciële belangen van deze dienstverleners. Ook kunnen belangen tussen dienstverleners conflicteren en kunnen dienstverleners baat hebben bij intransparantie van markt.

Een goed voorbeeld van specifieke gerichtheid op internationals is het dit jaar van start gaande expat health services in het AMC. Het bestaan van internationals in het algemeen is relatief stressvol door het wonen en werken in een andere taal en cultuur, ver weg van bestaande familiebanden. Het blijkt bijvoorbeeld dat internationals vaker dan gemiddeld een psychische aandoening kunnen hebben. Ook blijkt dat deze groep specifieke aandoeningen kan hebben als gevolg van een voor hen afwijkend dieet. Daardoor is deze groep voor het AMC, uit onderzoeksoogpunt, mogelijk interessant. Tegelijkertijd is een gewone huisarts mogelijk niet altijd bekend met specifieke klachten van internationals. Ook is het huisartsen systeem zoals we dat in Nederland kennen ongebruikelijk buiten Nederland. Juist met een dergelijke expat desk kunnen nieuwkomers, die taal en cultuur nog niet machtig zijn, goed geholpen worden en daardoor ook snel in het reguliere huisartsensysteem geïntroduceerd worden. Een ander goed voorbeeld is het Amstelland Ziekenhuis in Amstelveen dat een specifiek op Japanners gerichte service heeft, waar ook consulten in het Japans georganiseerd worden.

4.5

Social networks

De ‘social networks’ zijn de netwerken en organisaties waarin de buitenlandse werknemers zelf participeren en informatie delen. Met name deze netwerken zijn groeiend en spelen een grote rol voor internationals die zich nieuw vestigen in Amsterdam of die overwegen zich in Amsterdam te vestigen. Een positieve beleving en ervaring in Amsterdam is daarvoor essentieel, zeker gezien het feit dat deze informele netwerken tot ver over de grenzen reiken. Het is voor internationals belangrijk deze netwerken verder te ontwikkelen en te organiseren. Meer interactie met deze invloedrijke netwerken zal bijdragen aan het vestigingsklimaat door een grotere en directere feedback over de beleving van internationals. In Figuur 15 is het proces te zien dat iemand doorloopt die mogelijk geïnteresseerd is om zich in Amsterdam te vestigen. Een eerste stap is om op basis van het bij de kandidaat-international bestaande beeld van Amsterdam gericht concretere informatie gaan verzamelen. Het bestaande beeld is gebaseerd op zijn directe waarneming en op de feedback (pijlen naar links, boven in de figuur) die hij of zij mogelijk krijgt van internationals, werkgevers en netwerkpartners over de locatie Amsterdam. Indien zijn informatie over de locatie voldoende aantrekkelijk lijkt, zal hij of zij concrete stappen gaan ondernemen waarbij zal moeten blijken in hoeverre het (positieve) beeld aansluit bij de realiteit. Hoe beter en hoe sneller hij of zij in deze fase ondersteund wordt door gericht samenwerkende publieke en private partijen hoe meer tevreden hij uiteindelijk zal zijn en hoe meer bereid zich voor langere tijd aan Amsterdam te binden en daarmee bij te dragen aan een positieve uitstraling van Amsterdam. Eénmaal in Amsterdam zal hij of zij op zijn/haar beurt ook weer feedback geven over de locatie Amsterdam. Indien de realiteit onvoldoende aansluit bij het verwachte positieve beeld, kan hij besluiten voor een met Amsterdam concurrerende vestigingsplaats (de pijlen naar rechts beneden in de figuur). Onder in de figuur zijn de acties genoemd die door de gemeente en netwerkpartners ondernomen dienen te worden voor een attractief vestigingsklimaat.


►

Feedback van kennis en ervaringen van (internationale) werkgevers Feedback van kennis en ervaringen van internationals

Beeldvorming ►

PR beleid

►

Publicaties

►

Beurzen

►

Internet

►

Netwerkvorming

Aantrekkelijkheid woon- en leefklimaat

Internationaal mobiele arbeidskrachten (Kenniswerkers)

Aantrekkelijkheid vestigingsklimaat en arbeidsklimaat

Feedback van kennis en ervaringen van netwerkpartners

Bieden van concrete informatie en advisering

Aansluiting van verwachting bij realiteit

Amsterdam Met Amsterdam concurrerende steden

Gericht inzetten van het positieve imago van Amsterdam

►

Promotie van en zorg voor het vestigingsklimaat van Amsterdam

►

Zorg voor het vestigingsklimaat

►

Begeleiding, opvang en nazorg internationals

Figuur 15: Proces van werven van internationals in de internationale concurrentiestrijd

4.6

Samenvatting speelveld belanghebbenden

Als we voorgaande paragrafen samenvatten komen de volgende punten naar voren als door de belanghebbende genoemde verbeterkansen: ► Het ’red carpet’ gevoel; internationals zijn op bezoek in Amsterdam en zouden op deze manier, als gasten, behandeld moeten worden. Het serviceniveau van verschillende dienstverleners in Amsterdam zouden ze graag op een hoger niveau willen zien. Softe factoren, zoals vriendelijkheid en behulpzaamheid zijn belangrijk om de international zich thuis te laten voelen in Amsterdam. ► De zorg voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat wordt door private en publieke partijen gedeeld. Een effectieve samenwerking is daarbij cruciaal. ► Interessen van belanghebbenden kunnen conflicteren, bijvoorbeeld indien men baat heeft bij een bestaande markt intransparantie. ► Naast de zorg voor het wegnemen van procedurele belemmeringen zal met name een positieve ervaring van de internationals zelf in sterke mate bijdragen aan het positieve imago van Amsterdam en daarmee aan een internationaal diverse stad en een gunstig arbeidsklimaat. Een sterkere gerichtheid van de overheden op de persoonlijke en sociale netwerken van de internationals biedt nieuwe en unieke kansen om in de toekomst informatie en kennis te vergaren van en over internationals en op deze manier ervoor te zorgen dat er een optimale voorlichting plaatsvindt.


5

Meningen en ervaringen van internationals

Om ook de ervaringen van internationals zelf te horen en hen specifieke vragen zijn in het kader van dit onderzoek online discussies opgestart en een drietal focusgroepbijeenkomsten georganiseerd. In dit hoofdstuk worden de resultaten van deze online discussies en focusgroepen besproken.

5.1

Opzet online discussies en focusgroepen

Deze paragraaf gaat kort in op de opzet van de online discussies en de focusgroepdiscussies.

5.1.1 Online discussies Voor de online discussies is gebruik gemaakt van fora op Facebook, LinkedIn en websites die te maken hebben met internationals. De internationals helpen elkaar op deze websites bijvoorbeeld bij het vinden van huisvesting, school of baan en delen hier ervaringen over het leven als international in Amsterdam. Op LinkedIn is gewerkt in de fora van de volgende groepen: ► ‘IamExpat in the Netherlands’ ► ‘Expat Professionals in the Netherlands’ ► ‘De Baak International Business Club’ Ook op de websites www.expatica.com en www.iamexpat.nl zijn discussies gestart en zijn waardevolle reacties ontvangen. De Chinese website www.gogodutch.com heeft geen resultaat opgeleverd omdat deze tijdens het onderzoek door de Chinese autoriteiten geblokkeerd is. De discussies zijn opgezet met specifieke onderwerpen als ‘opstarten in Amsterdam’ en ‘huisvesting in Amsterdam’. Op Facebook is gewerkt in de volgende groepen: ► ‘Expat Netherlands’ ► ‘Expat in Amsterdam’ ► ‘Expat Life in the Netherlands’ ► ‘Expat in the Netherlands’ Deze discussies op Facebook waren niet succesvol in termen van serieuze reacties van internationals. Een reden hiervoor kan gelegen zijn in het informele karakter van (deze pagina’s op) Facebook. Het belang van online discussie’s en fora is niet te onderschatten, mede gezien de reikwijdte van het Internet. De resultaten van de online discussies, zijn in lijn met de resultaten van de live focusgroepen zullen dan ook geïntegreerd besproken worden in paragrafen 5.2 en 5.3.

5.1.2 Live focusgroepen De methode ‘focusgroep’4 is ingezet om een beeld te verkrijgen van wat de ‘publieke opinie’ is van internationals over een geselecteerd aantal onderwerpen en informatie te verzamelen over de behoeften van internationals rond deze onderwerpen. 4 Een focusgroep is een gestructureerde discussie onder een kleine groep van stakeholders (in dit geval internationals), begeleid door een gespreksleider (Vlaams Instituut voor Wetenschappelijk en Technologisch Aspectenonderzoek, 2006).


In overleg met de opdrachtgever is besloten om de focusgroepen in gemixte samenstelling te laten plaatsvinden. Dit betekent dat de drie focusgroepen bestonden uit personen met verschillende nationaliteiten en verschillende typen internationals (expats, free movers, studenten) die uiteenlopende redenen hadden om zich in Amsterdam te vestigen. Internationals zijn door middel van verschillende kanalen uitgenodigd om mee te doen aan de bijeenkomsten. Zo zijn er online uitnodigingen geplaatst, zijn uitnodigingen uitgedeeld door het Expatcenter, zijn studenten van de UvA actief gevraagd deel te nemen en zijn internationals via het netwerk van Ernst & Young uitgenodigd. Van de internationals die deelgenomen hebben aan de focusgroepen, was het grootste gedeelte (61%) onder de 35 jaar (zie Figuur 16).

11%

3%

25% < 25 jaar 61%

25-34 jaar 35-49 jaar 50+

Figuur 16: Leeftijdsverdeling deelnemers focusgroepen

De meesten van hen behoorden tot de groepen free movers, expats en studenten, waarbij opgemerkt moet worden dat de familiemigranten geen onderdeel vormden van de deelnemers aan de focusgroepen. In Tabel 5 zijn de landen van herkomst van de deelnemers weergegeven. Tabel 5: Deelnemers focusgroepen naar land van herkomst Herkomstland Aantal Bulgarije 1 Canada 2 China 1 Dominicaanse republiek 1 Estland 1 India 2 Italië 1 Filipijnen 1 Frankrijk 3 Georgië 1 Luxemburg 1 Polen 1 Roemenië 1 Tsjechië 1 Verenigd Koninkrijk 3 Verenigde Staten 7

Internationals uit Noord-Amerika en West-Europa waren sterk vertegenwoordigd in de focusgroepen. Vergelijkend met de uitkomsten van het onderzoek van Decisio (2010) kan gesteld worden dat de samenstelling van de deelnemers van de focusgroepen in belangrijke mate representatief lijkt voor de gehele populatie internationals zoals beschreven in paragraaf 2.1.


Uit de ervaringen en meningen van de internationals in de regio Amsterdam is een duidelijk beeld verkregen van de issues waarmee internationals geconfronteerd worden. De volgende onderwerpen zijn online en tijdens de bijeenkomsten besproken: ► Redenen om voor Amsterdam te kiezen en er te blijven; ► Dienstverlening bij het opstarten in Amsterdam; ► Huisvesting; ► Gezondheidszorg; ► Onderwijs; ► Belasting; ► De ‘Amsterdammers’ ► Bereikbaarheid; ► ‘Quality-of-life’. Deze onderwerpen zullen in de volgende paragrafen worden besproken nadat eerst de aantrekkelijke kanten van Amsterdam volgens de internationals worden besproken, aan de hand van de redenen om naar Amsterdam te komen.

5.2

Redenen om voor Amsterdam te kiezen

5.2.1 Redenen om naar Amsterdam te komen Uit meningen van de internationals die zijn geuit tijdens de focusgroepen blijkt dat veel internationals naar Amsterdam komen voor primaire drivers als werk, opleiding of ‘een geliefde’. Dit zijn exogene factoren die ervoor zorgen dat een international zijn of haar land van herkomst of oorsprong verlaat. Er zijn verschillende redenen te benoemen waarom deze personen juist voor Amsterdam kiezen en niet voor bijvoorbeeld Parijs, Barcelona of een andere Europese stad. Zij vinden Amsterdam een stad met (in willekeurige volgorde van belangrijkheid): ► Veel verschillende mensen en een grote internationale gemeenschap; ► Een relaxte levenstijl; ► Een goede work/ life balance; ► Een centrale locatie binnen Europa en goed bereikbaar; ► Veel mogelijkheden op het gebied van cultuur. Het beeld dat de internationals van Amsterdam hadden voordat zij arriveerden is positief.

5.2.2 Redenen om in Amsterdam te blijven Wanneer de internationals eenmaal in Amsterdam wonen, geven zij verschillende redenen aan waardoor zij het in Amsterdam naar hun zin hebben en waarom zij graag in Amsterdam willen blijven. Deze redenen zijn (in willekeurige volgorde van belangrijkheid): ► Het onderwijs op de universiteiten (Engels, hoge kwaliteit); ► De 30% belastingregeling; ► Het feit dat een groot gedeelte van de inwoners van Amsterdam Engels spreekt; ► Het openbaar vervoer in de stad; ► De bereikbaarheid van Amsterdam binnen Europa; ► De mogelijkheid om overal met de fiets naar toe te kunnen gaan; ► Voldoende culturele mogelijkheden; ► De balans tussen werk en vrije tijd; ► De recreatiefaciliteiten en -mogelijkheden; ► De internationale gemeenschap.


In het navolgende gaan we specifieker in op verschillende onderwerpen waar internationals mee te maken hebben wanneer zij zich in Amsterdam vestigen. Hieronder vallen ook de zojuist genoemde redenen om naar Amsterdam te komen en er te blijven.

5.3

Waardering van Amsterdam per onderwerp

5.3.1 ‘Opstarten in Amsterdam’ en publieke dienstverlening Wanneer internationals in Amsterdam aankomen, zijn zij afhankelijk van de informatie die zij hebben ontvangen over of hebben opgezocht met betrekking tot bijvoorbeeld het regelen van de inschrijving bij de gemeente, de IND en het openen van een bankrekening. De ervaringen van de internationals met het Expatcenter zijn positief. Uit de verhalen van internationals die al meer dan twee jaar in Amsterdam verblijven en van internationals die niet onder de doelgroep van het Expatcenter vallen, blijkt dat een aantal van hen problemen heeft gehad bij het regelen van zaken met de overheid. Ook vinden de internationals die een fulltime baan hebben de openingstijden van publieke diensten (te) beperkt. Dit betekent dat zij zaken zoals het ophalen van een creditcard of rijbewijs moeilijk kunnen afhandelen. Internationals zijn weinig positief over de dienstverlening van de Belastingdienst. Het blijkt dat, om misverstanden te voorkomen, het voor de medewerkers van de Belastingdienst niet is toegestaan om in het Engels te spreken. Het is voor internationals die recent in Nederland zijn gearriveerd echter onmogelijk om Nederlands te kunnen spreken. Wanneer het gaat om diensten zoals het openen van een bankrekening, het regelen van een verzekering of de dienstverlening van nutsbedrijven, geven internationals aan hiermee moeite te hebben gehad. Daarbij wordt genoemd dat het problematisch is dat informatie alleen in het Nederlands beschikbaar is of dat werknemers enkel Nederlands kunnen of mogen spreken. Ze hebben het gevoel van het ene loket naar het andere te worden gestuurd Wat bij het eerste loket niet mogelijk lijkt te zijn, blijkt bij een tweede loket uiteindelijk geen probleem. Ook hebben internationals het gevoel dat er van hen wordt geprofiteerd: een duurder huis, telefoonabonnement of Internetabonnement dan eigenlijk nodig zou zijn wordt aan hen verhuurd of verkocht. De ervaringen van internationals die gebruik maken van een relocatieservice zijn over het algemeen positief. Internationals die vanuit Nederland een baan vinden in Amsterdam (de ‘local hires’) krijgen deze diensten meestal niet aangeboden, waardoor zij meer problemen ervaren bij het opstarten in Amsterdam. Voor de partner en/ of kinderen van een international die een baan heeft aangeboden gekregen in Amsterdam zijn vaak minder zaken geregeld door het relocatiebedrijf. De internationals vinden het belangrijk dat het gehele gezin betrokken wordt bij de verhuizing. Ook uit de online discussies bleek dat het voor de meegekomen gezinsleden belangrijk is om hulp te krijgen na een eerste welkomstbijeenkomst. Als de familie van een uitgezonden international het niet naar haar zin heeft in Amsterdam, is er een grote kans dat het gehele gezin haar verblijf in Nederland voortijdig afbreekt.

5.3.2 Huisvesting Huisvesting is één van de belangrijkste issues voor internationals, zoals ook al uit eerder onderzoek bleek (zie paragraaf 3.2.1). Vooral het aanbod van betaalbare woningen blijft achter op de vraag van internationals. Er is met name een gebrek aan betaalbare woningen in het middensegment (€700-€900 per maand). Hierdoor zou kopen een interessante optie voor internationals zijn, te meer omdat ze geen gebruik kunnen maken van het aanbod van sociale huurwoningen en zij wel gebruik kunnen maken van de hypotheekrenteaftrek. Nadeel hierbij is natuurlijk wel de internationale dynamiek van deze groep en de hierdoor soms korte tijd dat internationals in Amsterdam verblijven.


Naast de beschikbaarheid van woningen in het middensegment is informatievoorziening hieromtrent een issue voor internationals. Websites zijn vaak niet duidelijk of enkel in het Nederlands beschikbaar. Woningen voor ‘expats only’, die wel op Engelstalige websites te vinden zijn, bevinden zich meestal in het hogere prijssegment, terwijl de kwaliteit daar volgens de respondenten niet altijd mee in overeenstemming is. Een ander punt is informatie met betrekking tot weten regelgeving waaraan verhuurders en huurders zouden moeten voldoen. De internationals hebben geen kennis van de Nederlandse wetgeving over maximale hoogte van de huurprijzen en jaarlijkse veranderingen hierin. Ook informatie over speciale belastingen (bijvoorbeeld waterschapsbelasting of afvalstoffenheffing) is vaak onbekend, waardoor internationals worden verrast door deze rekeningen.

5.3.3 Gezondheidszorg Over de gezondheidszorg lopen de meningen van de internationals sterk uiteen. Een groot gedeelte van de deelnemers aan de focusgroepen vindt dat de ziekenhuizen in Amsterdam en omgeving modern en van hoge kwaliteit zijn. Ook heeft men begrip voor het Nederlandse systeem van gezondheidszorg waarbij niet bij elke relatief kleine klacht direct medicijnen worden uitgeschreven. Er is echter ook een groep die onbekend is met het Nederlandse huisartsensysteem (eerste/ tweede lijn). Internationals zijn gewend direct naar een ziekenhuis te gaan zonder dat een doorverwijzing van een huisarts noodzakelijk is. De functie van de huisarts als ‘poortwachter’ is voor veel internationals een bron van ergernis mede omdat ze het gevoel krijgen niet serieus genomen te worden door de, vaak informeel optredende, huisarts. De gewenste doorverwijzing naar het ziekenhuis of een recept voor een geneesmiddel wordt niet altijd verkregen. Deze restrictieve medicijnvoorziening vinden veel internationals onbegrijpelijk. De indruk bestaat dat zij hun problemen moeten overdrijven voordat ze geholpen worden door een huisarts. Ook het maken van een afspraak met een huisarts levert voor internationals problemen op doordat de huisarts niet flexibel bereikbaar is. Wanneer een afspraak is gemaakt, heeft de huisarts maar weinig tijd voor zijn of haar patiënt. Ook ten aanzien van gezondheidszorg is Engelse informatie over het Nederlandse zorgsysteem essentieel omdat internationals niet altijd weten waar zij heen moeten met een klacht of vraag. In een tweetal ziekenhuizen worden inmiddels expatdesks opgezet om de internationals in het Engels of een andere taal (De expat desk in het AMC en het Japans in het ziekenhuis Amstelland in Amstelveen) te kunnen bedienen. Toch zijn taalproblemen niet altijd te voorkomen.

5.3.4 Onderwijs In deze paragraaf wordt het onderwijsaanbod op universiteiten en internationale scholen besproken. Ook wordt aandacht besteed aan het aanbod van Nederlandse talencursussen in Amsterdam.

Talencursussen Veel internationals geven aan graag een cursus Nederlandse taal te willen volgen, maar weten niet waar en hoe ze dit kunnen doen. Er bestaan verschillende ideeën over het aanbod van deze cursussen. De ene international klaagt dat het aanbod te laag is en dat de cursussen kostbaar zijn, terwijl er volgens andere internationals zelfs aanbod is van gratis talencursussen. Informatievoorziening over talencursussen lijkt daarmee een knelpunt. De meeste internationals zijn het erover eens dat kennis van de Nederlandse taal het gemakkelijker maakt om te integreren in de Nederlandse samenleving en contacten met Nederlanders op te bouwen.

Internationale scholen De afgelopen jaren is er een krapte ontstaan op de internationale scholen in en rond Amsterdam, waardoor internationals gedwongen waren hun kinderen op een internationale school buiten Amsterdam te plaatsen (bijvoorbeeld in Wassenaar). De laatste jaren is dit knelpunt echter minder urgent geworden door uitbreidingsplannen van internationale scholen in Amsterdam en het feit dat door de economische crisis de groei


van het aantal expats met kinderen af is genomen. Toch geven de internationals aan dat de Amsterdam Internationals School voor de komende jaren volledig bezet is. De kwaliteit van het scholenaanbod in Amsterdam wordt geprezen en wordt beter gewaardeerd dan de Nederlandse scholen. Ook de faciliteiten op internationale scholen worden beter gewaardeerd dan op Nederlandse scholen.

Universiteiten De deelnemers aan de focusgroepen waren positief over de universiteiten in Amsterdam. De open sfeer, het uitdagende onderwijs, de Engelse bekwaamheid en het geboden niveau door docenten en gastdocenten van de Amsterdamse universiteiten worden gewaardeerd. Vaak bieden de verschillende universiteiten en hogescholen diensten voor de internationals wanneer ze in Amsterdam arriveren. Deze verschillen per universiteit of hogeschool. De ervaringen van de studenten over deze diensten verschillen ook per universiteit of hogeschool en per persoon. Enkele studenten in de focusgroepen gaven aan hier erg positief over te zijn en werden zelfs opgehaald van het vliegveld, terwijl andere studenten problemen hadden bij bijvoorbeeld het openen van een bankrekening.

5.3.5 Belasting Internationals vinden het doen van belastingaangifte onduidelijk en tijdrovend. Hierover is meer en duidelijke informatie in het Engels gewenst. De 30% regeling is voor de internationals en hun werkgevers een aantrekkelijke regeling (zie paragraaf 3.2.7). Een grote groep internationals komt echter niet in aanmerking voor de regeling omdat zij niet zijn uitgezonden door een bedrijf. De 30% regeling geldt in principe voor een periode van vijf jaar en kan tot tien jaar worden verlengd. Na tien jaar kan dit voor de internationals een reden zijn om Amsterdam te verlaten, omdat zij zich dan ineens geconfronteerd zien met een lager salaris.

5.3.6 ‘The Dutch’ Na een opstartperiode waarin internationals allerlei zaken moeten regelen in een nieuwe stad is het voor hen belangrijk zich thuis te voelen in zijn of haar nieuwe woonomgeving. Internationals hebben vaak het gevoel aan hun lot overgelaten te worden en kwetsbaar te zijn. ‘Softe’ factoren, zoals beleefdheid en vriendelijkheid van de personen in de omgeving, spelen hierbij een rol. Hier schieten de Nederlanders tekort volgens de internationals; vooral in de beginperiode is een gevoel van eenzaamheid erg herkenbaar. De internationals hebben het gevoel dat ze voor alles iemand moeten vragen, in plaats van dat Amsterdammers spontaan aanbieden om te helpen. Een voordeel is dat Nederlanders redelijk goed Engels spreken, wat het voor internationals gemakkelijk maakt om met hen te communiceren. Echter, wanneer internationals langere tijd in Nederland wonen en moeite doen om Nederlands te spreken, hebben de Nederlanders vaak de neiging om te antwoorden in het Engels. Dit is vaak beleefd bedoeld, maar wordt door internationals soms als vervelend ervaren. De ervaringen van de internationals met de Amsterdamse bevolking lopen uiteen. Het blijkt moeilijk te zijn om echt onderdeel uit te maken van de Nederlandse samenleving, omdat de internationals altijd gezien worden als international. Amsterdammers worden door een aantal van de internationals beoordeeld als onvriendelijk en onbehulpzaam, bijvoorbeeld wanneer zij aan Nederlanders de weg vragen. Zoals één van de deelnemers van de focusgroepen het verwoordde: ‘You never know what you’re gonna get with the Dutch’. Ook op het gebied van vrienden maken worden de Amsterdammers gezien als gesloten personen die niet snel een international bij zich thuis zullen uitnodigen. Ze hebben in de ogen van internationals verschillende groepen vrienden, bijvoorbeeld van de sportvereniging en universiteit, waardoor het voor internationals moeilijk is om Nederlandse vrienden te maken. Deze softe factoren zijn echter belangrijk voor internationals om zich thuis te voelen in Amsterdam. ‘Join a club’ is dan ook een tip van één van de focusgroepdeelnemers.


Een gebrek aan beleefdheid en servicegerichtheid van de Nederlanders wordt door de internationals met name in horeca en detailhandel ervaren. De realiteit van de dienstverlening in bijvoorbeeld restaurants en cafés is vaak anders dan de verwachtingen die de international heeft en gewend is uit het land van herkomst. Daar is het bijvoorbeeld gebruikelijk dat de gast direct bij binnenkomst een glas water en een menukaart aangeboden krijgt. Het aanbieden van service wordt in de Amsterdamse horeca niet gezien als een beroep volgens de internationals.

5.3.7 Bereikbaarheid en transport Zoals reeds is benoemd in paragraaf 5.2.2 (redenen om in Amsterdam te blijven) worden de bereikbaarheid van Amsterdam binnen Europa, het openbaar vervoer in de stad en de mogelijkheid om overal met de fiets naar toe te gaan positief gewaardeerd. Vooral dit laatste punt, de fietspaden en het feit dat veel mensen gebruik maken van de fiets om bijvoorbeeld naar het werk te gaan, vinden de internationals een positief punt van Amsterdam (‘the bikelanes in Amsterdam are amazing!’). Hiernaast wordt de ligging van Amsterdam als uitvalsbasis naar verschillende andere Europese steden gewaardeerd. Schiphol wordt gezien als een luchthaven die het mogelijk maakt snel en gemakkelijk te reizen naar andere landen en steden. Dit maakt het ook gemakkelijk om vrienden en familie te ontvangen en te bezoeken. Over het openbaar vervoer zijn de internationals over het algemeen positief, maar er zijn ook personen die hier minder goede ervaringen mee hebben. Zo kan het problemen opleveren om een ticket aan te schaffen in de automaten en is er niet altijd duidelijke route-informatie (haltekaart) beschikbaar.

5.3.8 Quality of life De kwaliteit van leven is voor internationals een reden om in Amsterdam te blijven. De work/life balance in Nederland is vergeleken met andere landen in een betere verhouding: ook het sociale leven van een werknemer is in Nederland belangrijk. Je wordt aangemoedigd om actief een sport te beoefenen en gezond te leven. Voor in de vrije tijd zijn er in Amsterdam voldoende mogelijkheden om dingen te ondernemen, zoals het bezoeken van een museum of concert. Het aanbod van culturele voorzieningen in de stad is volgens de internationals voldoende en van een hoog niveau.


6

Conclusies en aandachtspunten

Hieronder volgen de belangrijkste conclusies en aanbevelingen die uit het onderzoek naar de aantrekkelijkheid van Amsterdam voor internationals naar voren zijn gekomen.

6.1

Conclusies

Internationals komen naar Amsterdam omdat ze het een aantrekkelijke stad vinden met kansen tot het vinden van een interessante baan (de zogenaamde ‘local hires’). Mede hierdoor is het voor Amsterdam steeds belangrijker om zich op basis van de quality of life te onderscheiden ten opzichte van andere Europese steden. In interviews met professionals op het gebied van internationals en HR managers die te maken hebben met internationals kwam naar voren dat de ‘red carpet feeling’ in Amsterdam nog verbeterd zou kunnen worden. Een uitgebreid speelveld aan belanghebbenden heeft direct of indirect invloed op de aantrekkelijkheid van Amsterdam. Daarbij gaat het om overheden, de ‘portal of Amsterdam’, bedrijven, met name de HRM managers. Vooral verschillende individuele dienstverleners hebben niet altijd belang bij een grotere transparantie, omdat zij met name hun bestaan ontlenen aan hun rol als intermediair ten behoeve van de international. Er zijn relatief weinig belangengroepen die zich op de personen, de individuen, van de internationals zelf richten. ► Uit focusgroepen, de online discussies met internationals en gesprekken met belanghebbenden komt naar voren dat ze het wonen en leven in Amsterdam waarderen. De ‘quality of life’ in Amsterdam is hoog. Op het gebied van culturele voorzieningen scoort Amsterdam goed vergeleken met andere Nederlandse steden. Maar bij het wonen, leven en werken in Amsterdam spelen ook softe factoren, zoals het gevoel van ‘thuis zijn’ in Amsterdam, een belangrijke rol. Met name dit gevoel kan er aan bijdragen dat internationals zich voor langere tijd in Amsterdam vestigen. Hier schieten de Nederlanders volgens hen tekort; een gebrek aan gastvrijheid van de Nederlanders wordt door veel internationals beaamd. Ze hebben het gevoel dat ze voor alles iemand moeten vragen, in plaats van dat iemand spontaan aanbiedt om te helpen. Het blijkt moeilijk te zijn echt onderdeel uit te maken van de Nederlandse samenleving, omdat de internationals door de Amsterdammer altijd gezien worden als buitenlanders. ► Eén van de belangrijkste knelpunten die door internationals in Amsterdam wordt ervaren is huisvesting. Vooral het aanbod van betaalbare woningen blijft achter op de vraag van internationals. Er is met name een gebrek aan betaalbare woningen in het middensegment. Kwaliteit is daarbij belangrijker dan omvang. Ook is het aanbod niet transparant en informatie vaak enkel in het Nederlands aanwezig. Uit bestaande studies blijkt echter dat alhoewel huisvesting ook door Amsterdammers als een aanzienlijk knelpunt wordt ervaren, de gemiddelde huren in Amsterdam niet buitensporig hoog zijn vergeleken met andere Europese steden. Het percentage van het besteedbaar inkomen dat in Nederland aan huisvesting wordt besteed is wel hoog. ► Gezondheidszorg kan problemen opleveren voor internationals. Nederland scoort in vergelijking met andere landen laag op het aantal huisartsen per inwoner. Er is een grote groep internationals die onbekend is met het Nederlandse huisartsensysteem (eerste/ tweede lijn) en er is onduidelijkheid omtrent de wijze waarop het Nederlandse gezondheidssysteem functioneert met huisartsen als ‘poortwachter’. (Engelstalige) Informatievoorziening is ook hier een probleem. ► In verschillende onderzoeken komt naar voren dat contacten met overheden en officiële instanties problemen kunnen opleveren. Vaak is de taal een barrière: veel (officiële) informatie (openen van een bankrekening, aanvragen verzekering, aanschaffen mobiele telefoon, internetabonnement, nutsvoorzieningen, de belastingdienst) wordt alleen in het Nederlands aangeboden. Ook hebben internationals het gevoel van het kastje naar de muur te worden gestuurd. In Amsterdam is in 2008 het Expatcenter Amsterdam opgericht om knelpunten met betrekking tot inschrijving bij de gemeente en de IND op te lossen. Internationals die te maken hebben gehad met het Expatcenter zijn positief.


►

►

6.2

Wat betreft infrastructuur en transport zijn de internationals erg positief over de mogelijkheid om overal naar toe te gaan op de fiets. Ook de centrale locatie van Amsterdam in Europa en Schiphol worden gewaardeerd. Over het openbaar vervoer verschillen de meningen; een groep internationals is tevreden met het openbaar vervoer, maar andere internationals vinden de prijzen hoog. Uit eerder onderzoek blijkt ook dat internationaal vergeleken de prijzen voor bus/ tram/ metro en de taxi in Amsterdam één van de hoogste van Europa zijn. Er worden in Amsterdam knelpunten ervaren met het aanbod van internationale scholen (te klein) en de kosten voor deze private scholen. De kwaliteit van de internationale scholen ligt volgens de internationals hoger dan die van de Nederlandse scholen. Met betrekking tot talencursussen is er veel onduidelijkheid over het aanbod van de cursussen en de kosten hiervan.

Aandachtspunten

In navolgende worden een aantal aandachtspunten genoemd die zijn opgesteld naar aanleiding van het onderzoek. Tussen haken staan de partijen die mogelijk zijn of haar aandacht aan deze punten kan geven. Het kan voorkomen dat één aandachtspunt door meerdere partijen aangepakt kan worden. De onderscheiden partijen zijn de landelijke overheid de ‘Portal of Amsterdam’ (de publieke instanties in Amsterdam die ondersteunen bij formele procedures, waaronder de gemeente, het Expatcenter en de IND) en private partijen. ►

►

►

►

►

Het aanbieden van informatie in het Engels op meerdere gebieden (gezondheidszorg, huisvesting, verzekeringen, talencursussen, bankrekeningen etc.) zou internationals een stuk op weg helpen. Zowel landelijke, lokale als private partijen kunnen hieraan bijdragen. Het is van belang dat ook de mogelijkheid bestaat bij instellingen en instanties telefonisch een medewerker in het Engels te spreken (landelijke overheid, portal of Amsterdam, faciliterende dienstverleners). Met betrekking tot de Belastingdienst: Medewerkers van de Belastingdienst mogen geen Engels spreken over te telefoon om misverstanden te voorkomen. Voor internationals zou bijvoorbeeld een speciale helpdesk die onverbindend advies of informatie geeft uitkomst kunnen bieden (landelijke overheid). De dienstverlening van de detailhandel en nutsbedrijven zou naast verbeteringen op het gebied van de Engelse taal, ook op het gebied van klantvriendelijkheid en servicegerichtheid een verbeterslag kunnen maken (landelijke overheid en portal of Amsterdam, faciliterende dienstverlening). Een checklist die internationals ontvangen direct na aankomst of al voor aankomst over de zaken die zij moeten regelen (bijvoorbeeld BSN nummer, verzekering, bankrekening en huisvesting) met informatie over waar en hoe ze dit het beste kunnen aanpakken zou handig zijn voor internationals. Op deze manier wordt de transparantie vergroot. Voor een deel voorziet het expatcenter hier al in, maar niet alle Internationals maken gebruik, of kunnen gebruik maken/hoeven gebruik te maken (bijvoorbeeld EU inwoners), van het expatcenter (landelijke overheid, portal of Amsterdam). Online fora, bijvoorbeeld op de websites van Expatica en I am Expat zijn een online ontmoetingsplaats voor internationals. Deze fora dragen bij aan het ontstaan van een subcultuur onder de internationals. De internationals helpen elkaar op deze fora bij het vinden van huisvesting, school of baan. Dit zijn ook plaatsen waar de overheid voorlichting kan geven over het beleid van de overheid, transparantie op de woningmarkt te vergroten en informatie te winnen over negatieve en positieve ervaringen van de internationals. Het opzetten van een forum of community op Internet waar de gemeente of andere partijen informatie kan inwinnen bij internationals biedt mogelijkheden. Ook kan de gemeente contacten onderhouden met een panel van internationals, bijvoorbeeld de deelnemers van de focusgroepen en online discussies op actieve fora levendig houden (portal of Amsterdam).Biedt niet enkel services aan voor de international, maar ondersteun de gehele familie van de expat. Het is van belang dat zij zich ook in de stad thuis voelen om ze niet voortijdig weer uit te stad te zien vertrekken (landelijke overheid en Portal of Amsterdam).


►

►

►

► ► ►

►

Het expatcenter voldoet aan een behoefte, maar heeft zijn beperkingen (werkt alleen voor kennismigranten) ten aan zien van officiële procedures. Om op de vragen en behoeftes van het nieuwe type international in te spelen, is het een mogelijkheid om de services van het Expatcenter uit te breiden (portal of Amsterdam). Huisvesting is volgens de internationals één van de belangrijkste issues in Amsterdam, mede doordat de informatievoorziening niet transparant is en vaak enkel in het Nederlands. De gemeente Amsterdam, zou hier samen met woningcorporaties en andere aanbieders van huisvesting een actieve rol in kunnen spelen door de aanbieders van huisvesting te monitoren en beoordelen (portal of Amsterdam, private partijen) . Naast het Expatcenter kan een publiek-private samenwerkingsvorm, zoals de Amsterdam International Crossings en Amsterdam Bright City, actief een rol vervullen op het gebied van de ‘soft’ factors (portal of Amsterdam, private partijen, sociale netwerken). Omdat internationals niet altijd weten waar zij heen moeten bij een gezondheidsklacht, zou een lijst met meertalige huisartsen handig zijn (portal of Amsterdam). Volgens sommige internationals zou het een verbetering zijn om in de trams een routekaart van het traject van de tram op te hangen, naar voorbeeld van de metro (portal of Amsterdam). Het blijkt dat de meer formele fora van LinkedIn en de informatieve websites www.expatica.com en www.iamexpat.nl. de meest geschikte locaties op internet zijn om de meningen van internationals te horen. Wellicht biedt dit in de toekomst mogelijkheden voor de gemeente om het woon-, werk en leefklimaat voor internationals verder te monitoren (portal of Amsterdam). Omdat de ‘traditionele’ expat minder vaak voorkomt en andere groepen internationals, zoals free movers, een vlucht nemen, is het voor de gemeente belangrijk om op deze ontwikkelingen in te spelen. Zo kan er gedacht worden aan het creëren van faciliteiten en regelingen voor internationals die lokaal in Amsterdam worden aangenomen (de ‘local hires’), door Nederlandse of internationale bedrijven (portal of Amsterdam).


Bijlage 1: Gebruikte literatuur ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ► ►

► ► ► ► ►

ARCUSplus (2007), Inventarisatie document Ontwikkeling Fysiek Expat Loket, in opdracht van de Gemeente Amsterdam, Amsterdam Topstad Cushman & Wakefield (2009), European cities monitor 2009 Decisio (2010), Internationals in Amsterdam Dutch Expat Foundation (2010), Verslag Amsterdam Metropool Conferentie 28 mei 2010 Dutch Expat Foundation (2010), Verslag Rotterdam Conferentie Dutch Expat Foundation 17 maart 2010 Erasmus Universiteit Rotterdam (2010), Burgerschapsbriefing kennismigranten maart 2010 Ernst & Young (2010), European Investment Monitor (EIM) Ernst & Young en Regioplan (2005), Woonwensen van expats in Randstad Holland European Commission (2010), The Social Situation in the European Union 2009 European Union (2010), Survey on the perception of quality of life in 75 European cities Favell, A. (2001), Free Movers in Brussels, a report on the participation and integration of European Professionals in the city. Brussels, IPSOM working paper Favell, A (2008), Eurostars and Eurocities; free movement and mobility in Europe. Gatti, E. (2009), Defining the expat: the case of the high-skilled migrants in Brussels Gemeente Amsterdam (2009), Beleidsnotitie Short Stay, kort wonen in Amsterdam Geneva Economic Development Office (2010), International Comparisons 2009/2010 HSBC Bank (2008), HSBC Bank International Expat Explorer Survey 08 IND (2008), Aanbod kennismigranten tbv IND loketten (excel datasheet) IOSA-NL (2005), At home in Holland? How staff members of international organizations view life in the Netherlands Institute for Management Development (IMD) (2010), IMD World Competitiveness Yearbook 2010 Mercer (2009), Quality of living survey, worldwide rankings 2009 Research voor Beleid (2008), Feeling at home? Facilitating expats in the process of settling, working, and living in the city region Arnhem Nijmegen Ruigrok NetPanel (2008a), What do you think of Amsterdam? Een kwantitatief onderzoek naar de beleving/ waardering van de stad Amsterdam, in opdracht van Amsterdam Partners en Amsterdam Topstad Ruigrok NetPanel (2008b), Dienstverlening expats in Amsterdam. Een kwantitatief onderzoek naar de dienstverlening aan expats in Amsterdam, in opdracht van Amsterdam Topstad UBS (2009), Prices and Earnings 2009 Vlaams Instituut voor Wetenschappelijk en Technologisch Aspectenonderzoek (2006), Participatieve methoden, een gids voor gebruikers, methode: Focusgroep World Economic Forum (2010), Global Competitiveness Report 2009-2010 World Health Organization Europe (WHO), The European Health Report 2009, health and health systems


Bijlage 2: Overzicht geïnterviewde personen

► ► ► ► ► ► ► ► ►

Riette de la Blacquière, Executive Officer, American Chamber of Commerce (AmCham) Pauline Genee, Expatcenter, directeur Harry Hofman, Ernst & Young, partner Human Capital Monique van der Linden, Vrije Universiteit, Coordinator International Programmes Officers Elena Lommers, Amsterdam Bright City, Programme Manager Thomas Mulder, Accenture, HR Director Jurjen van Rees, Knowledge Transfer Office University of Amsterdam & AMC (Expat poli) Nico de Schryver, ING, Hoofd International Assignment Center Amsterdam/ Brussel Hans de Sonnaville, Vrije Universiteit, Academic Director


Bijlage 3: Overzicht opgestarte online discussies Facebook: ► Expat Netherlands ► Expat life in the Netherlands ► Expat in Amsterdam ► Expat in the Netherlands

LinkedIn: ► I am expat in the Netherlands ► Expat professionals Netherlands ► De Baak International Business Club

Websites ► www.expatica.com ► www.iamexpat.nl ► www.gogodutch.com


Gemeente Amsterdam. September Rapportage. Internationals in Amsterdam - kwalitatieve fase -

Recommend Documents