Geloofsbeleving van betrokken leden van de Protestantse Kerk Amsterdam. Onderzoeksverslag van een enquête. Dr. Erik Sengers

Geloofsbeleving van betrokken leden van de Protestantse Kerk Amsterdam Onderzoeksverslag van een enquête Dr. Erik Sengers

1

INHOUD

Inleiding

Pag. 5

Beschrijving onderzoek

Pag. 7

Weergave resultaten

Pag. 9

Evaluatie

Pag. 13

Appendix: antwoorden

Pag. 14

2 3

4

INLEIDING

Inleiding De vraag naar de geloofsbeleving van actieve leden van kerken komt niet zo vaak voor. Meestal wordt bij sociologische, kwantitatieve onderzoeken naar de geloofsbeleving of geloofspraktijk van alle leden gevraagd. Dat heeft ook zijn waarde, maar de vraag van de redactie van Kerk in Mokum maakte me bewust ervan dat we weinig weten van de kerkbetrokken leden. Wat geloven die eigenlijk, hoe staan ze in de kerk, waarover zijn ze tevreden? Veelal zijn kerken gefocust op de leden die niet meer bij de kerk horen, die moeten bereikt worden. Maar wat vinden de bestaande leden er eigenlijk van? Gaat vernieuwing niet ten koste van de bestaande ledenbasis? Een extra uitdaging was om de leden te vragen naar aspecten van de geloofsbelijdenis, met het oog op de aanstaande jubileumjaren van de Reformatie. Kortom: in meerdere opzichten een uitdaging voor een godsdienstsocioloog en ik zei graag ja. Hieronder vindt u het verslag van het onderzoek. In het eerste hoofdstuk is een beschrijving van de opzet van het onderzoek. In het tweede volgt een presentatie van de resultaten van de enquête. Dat is verdeeld naar de drie onderdelen van de enquête: enkele vragen naar de persoon, vragen over de geloofsbeleving, en vragen n.a.v. de geloofsbelijdenis. Waar mogelijk en verhelderend wordt hierbij een vergelijking gemaakt met het bekende onderzoek God in Nederland zodat duidelijk wordt waarin de Amsterdamse protestanten verschillen met de landelijke kerk. In het derde hoofdstuk is een korte evaluatie van de gegevens opgenomen, een interpretatie van de onderzoeker. In de bijlage worden de antwoorden op alle vragen weergegeven. Op deze manier kan de lezer en zeker de opdrachtgever het onderzoek verder uitwerken ten dienste van de eigen organisatie. Verder wil ik iedereen danken die heeft meegewerkt met het uitvoeren van de enquête. Ten eerste de redactie van Kerk in Mokum voor de vraag, het vertrouwen in mij en voor de feedback op de vragenlijst. Ten tweede Christien Janson voor het opzetten van de elektronische versie van de vragenlijst. Ten derde het kerkelijk bureau van de PKA met name Bram Schriever, Minke Feenstra en Sergio Felter voor de ondersteuning. Mei 2012 Dr. Erik Sengers Society & Spirit onderzoek en advies over religie en samenleving voor religieuze en publieke organisaties

3 5

6

BESCHRIJVING ONDERZOEK

Beschrijving onderzoek Eind februari 2012 kreeg ik de vraag van de redactie Kerk in Mokum of ik wilde meewerken aan een onderzoek, enquête, naar de geloofsbeleving onder actieve leden van de PKA. Men wilde met name hulp bij het opzetten van de vragenlijst. Ook dacht men aan een vergelijking met God in Nederland en wilde graag die vragen gebruiken. Verder wist men niet goed hoe zo’n onderzoek uit te voeren. Besloten werd dat ik intensiever bij het proces betrokken zou worden en ook de verslaglegging op me zou nemen. Op deze manier zou het onderzoek in één hand blijven. De eerste vraag die opkwam was wat er onder actieve leden verstaan wordt. We kwamen tot de definitie van mensen die een financiële bijdrage geven en (daarmee) het kerkblad ontvangen. Dat zijn in feite adressen van huishoudens, waarbij het aan de huishoudens werd overgelaten wie de enquête zou invullen (bij één respons werd duidelijk dat er was overlegd binnen het huishouden). Natuurlijk zijn er andere definities van ‘actieve leden’ mogelijk, bijvoorbeeld of er vrijwilligerswerk gedaan wordt, of er gebeden wordt, of men zich actief als christen opstelt in de samenleving, bestuursfuncties. Deels zijn dit kenmerken die in de vragenlijst verwerkt zijn, deels zijn het kenmerken die niet zijn geregistreerd en daardoor niet konden dienen voor het maken van een selectie. Daardoor werd gebleven bij de definitie die gehanteerd werd: het adressenbestand van Kerk in Mokum. Het adressenbestand beslaat ongeveer 4.500 adressen. Besloten werd om op een aselecte wijze elk vijftiende adres aan te schrijven en zo een steekproef van 300 adressen te maken. Deze steekproef werd op een aantal kenmerken gecontroleerd, bijvoorbeeld verdeling over de wijken, en dat bleek representatief te zijn. De ‘beroepsmatige gelovigen’, de domineetheologen, werden uit deze groep gehaald voor zover ze erin aanwezig waren want het ging om de niet-professionele gelovigen. Deze 300 adressen kregen een brief thuis gestuurd met daarin de enquête en een antwoordenveloppe. In de begeleidende brief werd de bedoeling van de enquête uitgelegd en gevraagd om bij voorkeur, de enquête via internet in te vullen. De enquête werd gemaakt in aansluiting op het longitudinale onderzoek God in Nederland. Dat heeft een aantal voordelen: zo kan er bijvoorbeeld vergeleken worden hoe de Amsterdamse populatie zich verhoudt tot de algemene groep PKN. Ook worden een aantal vragen gebruikt die hun ‘waarde’ in een enquête bewezen hebben. Sommige mensen hadden kritiek op een aantal vragen, vaak ook terecht, maar ze zijn dus opgenomen voor de vergelijkbaarheid. In een aantal gevallen zijn een paar kleine aanpassingen gedaan, waar de gebruikte enquête met een kleine handgreep verbeterd kon worden. Ook zijn er een paar nieuwe vragen geformuleerd die niet in de GiN-enquête voorkomen. De kritiek daarop komt natuurlijk geheel op het conto van de onderzoeker en de redactie, die in overleg de vragen hebben opgesteld. De vragenlijst werd in drie delen verdeeld: ten eerste een aantal persoonskenmerken zodat inzicht ontstaat in de demografie van de Amsterdamse Protestanten, vervolgens een aantal vragen over de geloofsbeleving die duidelijk maken hoe ze in geloof en kerk staan, tenslotte een aantal vragen over de inhoud van hun geloof aan de hand van de structuur van de geloofsbelijdenis voor zover mogelijk. Omdat meerkeuzevragen niet altijd voldoende informatie geven, was er ruimschoots de gelegenheid een aantal vragen toe te lichten. Ook de interviews die de redactie gaat voeren zullen de enquête meer ‘kleur’ geven. Begin april is de enquête verstuurd en men kon tot 22 april reageren. Rond die datum was de respons nog erg laag, namelijk rond de zestig. Daarom werd besloten eind april een herinneringsbrief te sturen en te vragen indien dat nog niet was gebeurd alsnog de enquête in te vullen of op te sturen. Deze oproep had het gewenste succes. In de tweede week van mei lag de respons op 97 en werd besloten het invullen van de enquête te staken. De respons was 32,3% en daarmee voldoende om tot analyse over te gaan. De enquête werd in het programma Surveymonkey in elektronische vorm opgesteld door Christien Janson van ICT voor iedereen. Op deze manier kon op een eenvoudige manier de gegevens worden verzameld en worden geanalyseerd. Helaas maakten slechts weinig mensen gebruik van dit hulp4 7

middel: zeker 2/3 van de enquêtes kwam per post en moest achteraf met de hand worden ingevuld. Dat had niet alleen te maken met de leeftijd van de respondenten en hun eventueel daarmee samenhangende digitale analfabetisme. Er waren in het begin ook enkele kinderziektes bij de online enquête die pas later werden verholpen, bijvoorbeeld dat men alle vragen moest invullen om te kunnen versturen. Deze zijn later verholpen, maar met name de open vragen waren bij het handmatige invullen niet altijd te lezen. Er is gekozen voor een ‘platte’ weergave van de resultaten: geen ingewikkelde kruistabellen waarin bijvoorbeeld geanalyseerd kan worden welke leeftijdsgroepen welke antwoorden geven. Dat heeft met een aantal zaken te maken. Ten eerste omdat God in Nederland daarmee ook zeer terughoudend is en zo de vergelijkbaarheid vergroot kan worden. Ten tweede omdat er een veel gedifferentieerdere vraagstructuur nodig is om dat te kunnen doen: wat willen de opdrachtgevers weten? Omdat die differentiatie niet voorhanden is kan dat niet gebeuren. Zolang de gegevens op surveymonkey beschikbaar zijn kunnen andere onderzoekers dat alsnog doen. De lezer zal zien dat niet elke vraag door iedereen is beantwoord. Dat is hun goed recht als ze niet weten wat in te vullen. Een aantal gaven ook meerdere antwoorden bij vragen waar maar één antwoord mogelijk was. Die konden door de onderzoeker niet worden behandeld. Daardoor is bij sommige vragen het aantal antwoorden lager dan 97, zonder dat dit de representativiteit negatief beïnvloedt.

5 8

WEERGAVE RESULTATEN

Weergave resultaten Vragen n.a.v. persoon In de eerste sectie werden een aantal sociaal-demografische kenmerken gevraagd. Opvallend is dat veel meer vrouwen dan mannen de enquête hebben ingevuld: 58 vs. 42%. Het is bekend dat vrouwen vaker (actief) lid zijn van een kerkelijke organisatie, maar dit is een opvallend verschil. Nader onderzoek zou moeten uitwijzen of dit overeenkomt met de gehele populatie. De leeftijdsverdeling is echter opmerkelijk gebalanceerd: van een vergrijzing van de kerken is in de enquête niets te merken. Dat kan samenhangen met de gebruikte leeftijdsindeling, die enigszins afwijkt van de gebruikelijke indelingen. Er is voor gekozen om een indeling te maken die een zekere mate van leeftijdsfase aan (kan) duiden: 20-35 jaar als de fase waarin een positie op de arbeids- en relatiemarkt wordt veroverd (gezinsvorming), 35-55 als de fase waarin mensen zitten als ze een baan en gezin hebben (of moeten behouden) en gesetteld zijn, 55-75 voor de fase van de herfst van het leven en de kinderen de deur uit zijn en er ruimte ontstaat voor vrijwilligerswerk in de kerk, 75+ als de fase van hoogbejaarden waarin lichamelijke gebreken optreden en de vrijwilligersactiviteiten vaak weer gestopt worden. De jongste groep is relatief ondervertegenwoordigd, wat te verwachten is, maar de andere drie zijn met elk ongeveer 30% even groot, wat verbazing wekt en positief is voor de toekomst. Aan de andere kant valt op dat veel actieve leden van de PKA alleen wonen. Als we de categorie alleenstaand (zonder partner) en verweduwd (met eventueel volwassen kinderen) bij elkaar optellen dan woont 50% van de PKA-leden alleen. Dit zou een aandachtspunt in het kerkelijk beleid kunnen zijn, temeer daar enkele respondenten daar ook opmerkingen over maken. De daaropvolgend grootste groep is die van de gehuwden met ruim 1/3, maar slechts 11% van de respondenten heeft ook kleine kinderen. Dat zegt ook iets over Amsterdam als stad, waar meer mensen uit vertrekken zodra er kleine kinderen komen. Van natuurlijke aanwas door geboorte zal de PKA het in de toekomst dus niet moeten hebben. Tenslotte valt bij de demografie op dat de hoger opgeleiden oververtegenwoordigd zijn met ruim ¾. Een paar respondenten maakt hier ook (overigens negatieve) opmerkingen over. De kerk krijgt hierdoor een intellectueel karakter, wat een zeker elan kan geven maar ook weer groepen kan buitensluiten. Vragen n.a.v. geloofsbeleving De volgende groep vragen heeft betrekking op de beleving van het geloof. Allereerst werd de vraag gesteld of men zichzelf als een gelovig mens ziet. 90% van de ondervraagden ziet zichzelf als een ‘beslist’ of ‘eigenlijk wel’ gelovig mens. Dat percentage komt overeen met de laatste gegevens uit GiN (90%) Dat verbaast op zich niet, want het gaat hier om actieve leden volgens de definitie. Van de ondervraagden geeft 60% aan dat het geloof een (zeer) grote betekenis heeft. Dat percentage ligt weer enigszins onder de laatste enquête van GiN (71%). In een open vraag kon men aangeven hoe deze betekenis duidelijk wordt. In de antwoorden zijn een paar categorieën te onderscheiden. Ten eerste verwijzen er een aantal naar de opvoeding in het gezin en de socialisatie in kerkelijke/maatschappelijke organisaties. Dit wordt overigens niet altijd positief gewaardeerd, maar heeft de mensen blijkbaar wel gevormd. Ten tweede verwijzen er een flink aantal mensen naar een ethische dimensie van geloven: het geloof biedt handvatten voor normen en waarden, voor de afweging bij keuzes, voor omgang met anderen in het dagelijks leven of voor maatschappelijke inzet. Ten derde geeft een flink aantal mensen een religieuze interpretatie van de betekenis die ik voor het gemak maar even samenvat met ‘basisvertrouwen en verwondering’. Het geloof geeft een existentiële rust en zekerheid, houdt mensen open voor de schepping, maakt ze bewust van hun eigen nederigheid. Anderen zeggen ook dat ze hun geloof als iets bijzonders ervaren, een mooi geschenk, dat ze anders maakt dan anderen. Tenslotte zijn er mensen die aangeven dat geloven een rol speelt door de rituelen en gebruiken die ze eraan ontlenen en toepassen in het dagelijks leven. 6 9

Na het religieuze zelfbeeld werd gevraagd naar de religieuze beleving. Ten eerste de vraag of men wel eens iets als ‘God’ heeft ervaren. Ruim 70% geeft aan wel eens een dergelijke ervaring gehad te hebben. Als vervolgens gevraagd wordt waar men dat ervaren heeft (en er zijn verschillende antwoorden mogelijk) dan steekt ‘ontmoeting met mensen’ er bovenuit, gevolgd door de natuur. Opvallend is dat de laagste score is bij ‘muziek’, terwijl wel een hoop mensen muziekstukken aangeven bij de laatste enquêtevraag. Ook konden mensen hier aangeven op welke andere manieren ze het nog ervaren. De antwoorden zijn wat diffuus, maar ze laten zich denk ik het beste samenvatten met de ervaring van het goddelijke in het ‘dagelijkse leven’ of bijzondere gebeurtenissen in de levensloop. Daarna zijn er een aantal vragen over de geloofspraktijk. De eerste vraag ging over bidden en de leden van de PKA blijken biddende gelovigen te zijn: bijna 60% geeft aan een of meerdere keren per dag te bidden. Dit ligt overigens ruim onder het percentage PKN-leden dat in GiN aangeeft een of meerdere keren per dag te bidden, namelijk 72%. Bij de vraag hoe de Bijbel wordt gezien, zijn er drie antwoorden die alle ongeveer 30% van de antwoorden krijgen: het meer religieuze ‘Woord van God’, en de meer profane ‘inspirerende verhalen’ en ‘geschiedenis van God met mensen’ (wat overigens de meeste respons heeft). Ook bij de frequentie van Bijbellezen zijn er drie groepen die alle niet echt een duidelijke meerderheid hebben. In God in Nederland zijn deze vragen niet naar kerkgenootschap uitgesplitst, dus een vergelijking kan niet gemaakt worden. Vervolgens waren er een aantal vragen over de kerk en de beleving van de kerkdiensten. Ten eerste over het kerkbezoek. Wat opvalt, is dat er twee groepen kerkgangers zijn: of men gaat vaak (elke week, 40%), of men gaat zelden (paar keer per jaar of bijzondere gelegenheden, ook 40%). Over wat er in de vieringen wordt aangeboden is men tevreden, zo was mijn indruk uit het antwoord op de vraag wat er zo aantrekkelijk is en waarbij meerdere antwoorden konden worden aangekruist. Verschillende mensen vulden gewoon alle mogelijkheden in! We zien dan ook dat de op de meeste categorieën door de helft van de mensen bevestigend werd geantwoord; er is dus niet iets aan de bijeenkomsten wat bijzonder (on)aantrekkelijk is. Dit weerspiegelt zich ook in de vraag of men bij belangrijke momenten in de levensloop een ritueel in de kerk zou willen hebben. Voor ¾ van de PKA-leden is dat het geval, waarbij een grote minderheid wel een eigen invulling van dat ritueel zou willen (de structuur van de vraag veronderstelt dat de anderen het ritueel van de kerk zouden willen volgen). Over het algemeen vindt men ook dat de PKA genoeg te bieden heeft aan mensen die zoeken naar spiritualiteit. Op de vraag of men trots is op de PKA ontstaan er tenslotte weer heel verschillende antwoorden. Trots is men op de volhouders in de kerk die het geloof blijven dragen, op de diversiteit en openheid voor een groot aantal groepen, de diaconie en aandacht voor de zwakken, en op het nieuwe elan dat door de kerk waait. Minder trots is men op het ontbreken van een duidelijk profiel dat volgens aan aantal wel wat kritischer of ‘belijdender’ mag, een aantal spreken over het gebrek aan omzien naar elkaar, wat vaak gezegd wordt is dat er bepaalde groepen (lager opgeleiden, jongeren, gezinnen) ontbreken en vraagt of daar niet wat aan gedaan kan worden, en tenslotte is er aantal die spreken over bureaucratie en afstandelijkheid. Vragen n.a.v. geloofsbelijdenis Tenslotte zijn er een aantal vragen gesteld over de inhoud van het geloof, waarbij de geloofsbelijdenis als leidraad is genomen. Ten eerste de vragen naar God en Jezus. Bij de vraag naar de ‘beelden’ die men van God heeft blijkt dat ruim 46% zich kan vinden in wat voor de sociologie de maat is voor een theïstische God: een God die zich met ieder persoonlijk bezig houdt. Dit Godsbeeld komt ook overeen met de verkondiging van de meeste christelijke kerken. Aanzienlijke minderheden herkennen zich echter in het agnostische beeld (ik weet niet of er een God bestaat) of het wat algemenere ‘hogere macht die het leven beheerst. Bij de volgende vraag kon men aangeven in welke beelden van god men zich het meest herkent. Twee beelden springen eruit: God als schepper van hemel en aarde, en God als kracht/energie in ieder mens. Maar ook het klassieke God de Vader en God Almachtige 7 10

WEERGAVE RESULTATEN

kunnen op grote aanhang rekenen. In het geheel genomen hebben de PKA-leden dus een rijk en divers Godsbeeld. Bij de beelden van Jezus zien we binnen de PKA-leden een tweedeling. Ruim 52% kan zich vinden in de uitspraak dat Jezus Gods Zoon is. Maar ruim 36% heeft een meer profaan beeld van Jezus: ‘door God gezonden’ en ‘een bijzonder mens’. Hierbij moet worden aangetekend dat relatief veel mensen deze vraag niet of verkeerd hebben ingevuld, bijvoorbeeld omdat ze meerdere antwoorden wilden geven terwijl slechts één toegestaan was. De volgende vraag is wederom een aanpassing van de vraag uit GiN, die luidt ‘wonderen bestaan’. Om in de lijn van de geloofsbelijdenis te blijven is de zinsnede ‘verricht door de Heilige Geest’ toegevoegd. Ook hier treedt een tweedeling in de leden op; 38% herkent zich in deze uitspraak, maar 35% juist weer absoluut niet. Vervolgens zijn een aantal vragen gesteld over de kerk. Ten eerste in hoeverre men vindt dat geloof iets met kerkelijkheid te maken heeft. De helft van de respondenten is het daar niet helemaal mee eens. Dat kan een weerslag zijn van de individualisering in de samenleving, maar ook van de protestantse theologie waarbij de kerk als heilsinstrument niet zo is gespecificeerd als in het katholicisme. In de vraag hoe nauw men zich verbonden voelt met de PKA komt deze trek weer terug: 38% omschrijft dit als tamelijk nauw, en 37% als eerder losjes. Op de vraag bij wie men zich nog meer betrokken voelt komt een heel scala aan organisaties naar voren. Ten eerste valt op dat er veel organisaties genoemd worden uit het zgn. maatschappelijk middenveld: de EO, het CDA, Amnesty en dergelijke. Verder worden een aantal meer orthodoxe kerkgenootschappen en groepen genoemd (NGK, GKV vrijgemaakt, CGK, gereformeerde Bond) en een flink aantal liberalere kerkgenootschappen (Anglicanen, Remonstranten, Doopsgezinden). Sommigen noemen geheel andere religieuze of filosofische stromingen, terwijl ook de Katholieke kerk (of gemeenschappen) vaak genoemd wordt. Opvallend is dat er ook een aantal aangeven zich gewoon te identificeren met de lokale geloofsgemeenschap of die nu PKA is of niet. Op de vraag waarom men bij een kerk betrokken is wordt vooral ‘betrokkenheid’ genoemd: betrokkenheid bij een beweging voor een betere wereld, betrokkenheid bij andere mensen, betrokkenheid bij het geloof. Opvallend is dat de functie van ‘ervaren steun’ veel minder genoemd wordt. In combinatie met eerder gegeven antwoorden geeft dit misschien een patroon, namelijk dat in de zorg voor elkaar wel enkele gaten ervaren worden. Tenslotte werden nog een aantal vragen gesteld over ‘de laatste dingen’. Ten eerste over ‘vergeving der zonden’; hiervoor werd een nieuwe vraag ontwikkeld. Twee antwoorden steken er met kop en schouders bovenuit. Ten eerste vindt een meerderheid dat zonde in de wereld komt door menselijke onmacht en tragiek en dat het alleen door mensen onderling opgelost kan worden – het seculiere antwoord. De grootste minderheid is gereserveerd voor het traditionele kerkelijke antwoord, dat zonde in de wereld komt door de erfzonde en alleen door Gods genade (dit werd door veel respondenten nog verder aangevuld) overwonnen kan worden. Ook bij de vraag over het leven na de dood tekenen zich twee groepen af: de meeste mensen herkennen zich in ‘voortbestaan van de ziel’, het tweede antwoord waarin veel herkenning is is het traditionele ‘hemel’. Ook de twee daarna vaak genoemde antwoorden geven de tweedeling in de PKA-leden aan: enerzijds ‘voortleven in de herinnering’, anderzijds ‘opstanding’. Deze antwoorden laten zien dat er een meer seculier gerichte groep onder de leden is en een groep die houvast vindt in traditionele beelden. Tenslotte is er gevraagd of men het geloof in een beeld of tekst kon weergeven. Hierop kwam een aantal heel mooie en persoonlijke reacties. Als we het willen samenvatten in een aantal groepen dan valt als eerste op dat er heel veel muziekstukken genoemd worden. Liederen van Oosterhuis worden heel vaak genoemd of geciteerd, verder is passiemuziek favoriet, een aantal noemt ook popmuziek. Verder wordt een aantal liederen genoemd uit het liedboek (die ik niet nader kan analyseren). Daarnaast zijn er een aantal sterke beelden die bij mensen opkomen, met name Rembrandt wordt genoemd, de verloren zoon, de goede herder, de Emmaüsgangers. Deze zaken blijken voor de bemiddeling van het geloof erg belangrijk te zijn. 8 11

12

EVALUATIE

Evaluatie Onderzoeken als deze moeten altijd voorzichtig worden behandeld. Er tekenen zich altijd ideaaltypische patronen af, maar individuele gelovigen passen niet zo gemakkelijk in een mal. We moeten bedenken dat sommige mensen hele grillige antwoorden geven, die niet altijd in een duidelijke lijn staan. Hier worden geaggregeerde gegevens getoond, maar in het contact met mensen moet men bedacht zijn op de individuele nuance. Verder moet bedacht worden dat uit een onderzoek als dit geen conclusies kunnen worden getrokken voor beleid. Hoe de antwoorden te waarderen zijn is een tweede, daarover kan de sociologie niet adviseren. Het is een vraag van kerkelijk beleid of van kerkelijke politiek zo u wilt wat er nu gedaan moet worden: een meer belijdende kerk, meer aandacht voor alleenstaanden, uitbouwen van activiteiten voor jongeren en gezinnen? Het kan allemaal hieruit gehaald worden, maar ik kan de PKA daarover niet adviseren, tenminste niet aan de hand van dit onderzoek. Wel heb ik tussen de regels door expliciet gewezen op een aantal aandachtspunten, maar meer om de lezer opmerkzaam te maken op een aantal resultaten dan om een advies te geven. Tenslotte zou ik willen aanbevelen om dit onderzoek te combineren met het onderzoek naar randkerkelijken dat momenteel ook loopt. Juist de combinatie daarmee zou een solide basis kunnen leggen voor kerkelijk beleid. Een kerk heeft immers altijd een missionair karakter: het verkondigen van de Blijde Boodschap en het doordesemen van de samenleving met de christelijke geest. Daarvoor is het van belang om te weten met welke boodschap, met welke vormen de mensen buiten de kerk aangesproken kunnen worden. Maar een dergelijke missionaire beweging kan niet plaats hebben zonder de huidige leden die de dragers zijn van dat geloof. Wat deze betrokken leden geloven en hoe ze ten opzichte van hun kerk staan is met dit onderzoek een weinig duidelijker geworden.

9 13

Appendix: antwoorden

Vragen n.a.v. persoon 1. Wat is uw geslacht? Answer Options Vrouw Man

Response Percent

Response Count

58,3% 41,7% answered question skipped question

56 40

96 1

2. Wat is uw leeftijd? Answer Options 20-35 35-55 55-75 75+

Response Percent

Response Count

12,5% 26,0% 32,3% 29,2% answered question skipped question

12 25 31 28

96 1

3. Wat is uw hoogst genoten opleiding? Answer Options LO/LBO/MAVO MBO/HAVO HBO/WO

Response Percent

Response Count

15,1% 16,1% 68,8% answered question skipped question

14 15 64

93 4

4. Hoe is de samenstelling van uw huishouden? Response Percent

Answer Options Alleenstaand Verweduwd Getrouwd/samenwonend Gezin met minderjarige kinderen Overige

Response Count

39,6% 10,4% 34,4% 11,5% 4,2% answered question skipped question

38 10 33 11 4

Vragen n.a.v. geloofsbeleving 5. Beschouwt u zichzelf als een gelovig mens? Answer Options Ja, beslist wel Eigenlijk wel/enigszins

Response Percent 52,1% 38,5%

Response Count 50 37

10 14

96 1

APPENDIX

Eigenlijk niet Nee, beslist niet Weet niet


5 2 2

96 1

6. Heeft dat geloof in uw leven een bepaalde betekenis en zo ja, hoe groot is die betekenis dan? Answer Options Ja, zeer grote betekenis. Ja, grote betekenis Ja, enige betekenis Nee, geen betekenis

Response Percent


Response Count 28 29 36 3

96 1

7. Open vraag: kunt u in een paar woorden aangeven hoe duidelijk wordt dat uw geloof een rol speelt in uw dagelijks leven? Answer Options

Response Count 81

answered question skipped question Number Response Text

begin de dag met gebed en Bijbelstudie. Doe pastoraal werk in de Jeruzalemkerk en leid 1 twee Bijbelkringen. 2 voel mij altijd met de Heer verbonden en weet dat hij altijd nabij is geloof als een soort gewetensfunctie en kracht om je te bevrijden van andere "geloven 3 (afhankelijkheden) ik leef vanuit een christelijke traditie en de waarden/normen en gewoonten draag ik mee in mijn denken en handelen. Als ik word aangesproken over het christelijk geloof dan heb 4 ik moeite om deze geloofsopvattingen hard te maken. 5 bidden, danken, Bijbellezen 6 op een Chr. school geweest. Daarna naar een club en 's avonds catechisatie 7 bij moeilijke beslissingen vraag ik Hem om wijsheid 8 zit in mijn genen, kom er moeilijk los van 9 als ik keuzes moet maken 10 ik probeer een goede mensen te zijn mijn geloof maakt deel uit van mijn persoonlijkheid. Ik werd erg streng en dogmatisch 11 opgevoed. Voel dus ook niet 'vrij'. dagelijks bidden voor mezelf, voor alle andere mensen, specifiek voor de zieke mensen, voor het eten, voor het algemeen welzijn van andere mensen. Praten over geloof met 12 anderen. ik denk hierbij aan de tien geboden. Het valt niet mee mij er honderdprocent aan te houden. De verleidingen in deze wereld zijn groot, het kwaad achter deze verleidingen zie je 13 vaak pas als het te laat is. Eigenlijk alleen de verwondering over mens en natuur. verder zie ik veel goede mooie 14 dingen terug in Bijbelverhalen en het geloof van mijn ouders 15 ik probeer te leven volgens Micha 6:8 ik heb Jezus lief word telkens weer gegrepen door het evangelie ben bezig met ethische vragen, sta vluchtelingen bij ben dankbaar voor mijn leven 16 ga graag naar de kerk 17 ik ben hier gewoon dagelijks mee bezig in denken, doen, in woon/gezin en werk

11 15

81 16

18 19 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53

54 55 56

op mijn werk: mensen van verschillende achtergronden maar zelfde god. Mijn man is RK opgevoed, joodse moeder dus joods. Ben ook bezig met joodse feestdagen. Gaan ook wel eens naar de RK Kerk. Ik maak zelf ook opdrachten voor verschillende stromingen van geloof voor zondagsscholen e.d. ik probeer de regels/wetten uit de Bijbel na te leven. Jezus als voorbeeld te zien in mijn eigen leven en hem te volgen. Goed te zijn voor anderen, niet te veroordelen. het wonder van de natuur en de getijden en soms ineens een glimp van liefde tussen de mensen en dieren onbaatzuchtige liefde bovenmenselijk een teken van God. vertrouwen, hoop verwachting niet dagelijks, maar ben wel met geloof opgegroeid. bepaalde kijk op maatschappij en medemensen dagelijks bezig zijn met goed en kwaad opvoeding van kinderen in het politiek en maatschappelijk handelen in het ritme van de dag/week heeft gebed en Bijbellezing een belangrijke plaats (rond maaltijd) bij begin en eind van de dag. Verder probeer ik me in de omgang met anderen me steeds te spiegelen aan Jezus alhoewel dit met vallen en opstaan gaat. Daarnaast bepaalde morele keuzes. geeft mij basisvertrouwen god is om mij heen respect voor elk levend wezen ook al denk deze anders. Niet vloeken. Hulp aan naaste in mijn waarden en normen ik probeer naar de tien geboden te leven ik ben Nederlands Hervormd opgevoed. Ik ben niet praktiserend maar heb mijn achtergrond niet vergeten. het besef dat het meeste dagelijkse gebeuren er uiteindelijk toe doet. Dat ik vrij in de wereld kan staan als degene die ik ben een grote rol van huis uit meegekregen maar meer gaan twijfelen om mens voor een mens te zijn wordt alleman geboren (vrij naar Huub Oosterhuis) bepaalt de normen en waarden normen en waarden betrokkenheid bij de samenleving Ik geloof in de kracht van mensen en probeer die kracht in een ieder op te zoeken. mijn geloof is een inspiratie voor hoe ik in het leven wil staan, een uitnodiging voor wat voor mij als mens mogelijk is, van en naar vrede en geluk samen met andere mensen. voor buitenstaanders niet concreet zichtbaar; voor mijzelf schept het kaders voor het omgaan met anderen. niet het persoonlijke geloof, wel interesse in religie wat ik om mij heen zie zal niet vanzelf gaan zonder geloof is het een gemis, het geeft kracht 3x dagelijks gebed elke zondag naar de kerk het bezoeken van de Bijbelkring er voor uitkomen tegen een ieder dat het geloof het belangrijkste is ik probeer dagelijks in mijn omgeving aan te geven dat geloof een rol speelt Bidden, dankbaarheid, dus vooral persoonlijk ijkpunt, spiegel, rustpunt bidden, danken naar de kerk gaan en proberen er voor mensen te zijn begaan zijn met de medemens, vooral zij die {?} in de wereld mijn verhouding tot de medemens omgang met mensen, steun en kracht in het leven vanuit geloof Ik praat veel over geloof, zie wat het doet bij mensen en dan bedoel ik het instituut geloof. Door veel avonden met Moslims in dialoog te gaan, ben ik het christendom opnieuw gaan bekijken. Ik zag hoe de Islam ontstaan, bedacht is door machthebbers, mannen en gebruikt is om het volk te manipuleren, hoe de goden en godinnen heidens werden (de Kaäba waar ze vroeger aanbeden werden etc.) zo ben ook ik opgevoed, heidens = slecht "groot is uw trouw o heer" (en wat er verder volgt) Zonder vertrouwen in God zal ik het niet redden. ik ben bezig met het geloof. Kom graag in de kerk en vier de christelijke feestdagen bewust mee

12 16

APPENDIX

58 leidraad terzake normen en waarden; het met elkaar omgaan 59 respect voor elkaar, de natuur. bidden vertrouwen 61 rust 62 de spirituele stilte 63 Probeer te leven volgens álle tien geboden. 64 benadering naar andere mensen 65 liturgie, diakonaat, cantorij, deel uitmaken van groter geheel 66 Goed zijn voor uw naaste 67 medemens belangrijk Vult een groot deel van mijn dagbesteding; bepaalt mijn levenshouding, gedrag. Een deel 68 van mijn financiën. Geeft zin en doel aan mijn leven. 69 niet echt, maar ik bid. 70 omgang met medemens, sociaal betrokken Ik krijg een warm gevoel als ik aan het geloof denk, alsof ik daarin de zin van mijn be71 staan kan vinden. 72 Ik hoop dat het me op de weg van compassie en humaniteit houdt. Ik probeer mij in het dagelijks leven te richten op God en wat ik voor zijn koninkrijk kan doen. Door dagelijks te bidden en Bijbel te lezen, probeer ik mijn daden hierop af te 73 stemmen. 74 bij feestdagen en moeilijke momenten in het leven 75 Dagelijks gebed, bidden voor het eten, Bijbellezen, proberen als Christen te leven. 76 der christelijke ethiek geeft me het kader van waarden naar die ik leef. 77 Vanuit Schriftlezing komt soms een taak of oproep voor dagelijks leven voor mij Vanuit het geloof dat ik door God op deze wereld gezet ben om om te zien naar de schepping en de medemens, leef ik. Dankbaarheid voor alle kansen die ik heb gekregen en nog krijg maakt me vrolijk, doet me ópleven. Deze levenshouding werkt als een be78 langrijke stimulans tijdens mijn studie Theologie - Predikantsopleiding voor de PKN. 79 Mijn ervaring die ik had in bijzondere situaties 80 Mijn houding naar mijn naaste 81 ik ben er ook voor anderen 8. Heeft u ooit op een of andere wijze de aanwezigheid van een hogere macht, hogere kracht of God ervaren? Response Percent

Answer Options Ja, ik weet zeker dat ik dat wel eens ervaren heb Ja, misschien heb ik dat wel eens ervaren Nee, dat heb ik nooit ervaren Ik kan niet zeggen of ik dat ervaren heb



9. Waar/wanneer heeft u de aanwezigheid van een hogere macht ervaren (meerdere antwoorden mogelijk)? Answer Options In de natuur Tijdens het luisteren naar muziek In de ontmoeting met mensen Tijdens een godsdienstige bijeenkomst Tijdens een stilte Bij het overlijden van iemand Op een andere manier, namelijk

Response Percent

Response Count

43,6% 25,6% 52,6% 35,9% 35,9% 39,7%

34 20 41 28 28 31 20

answered question

13 17

78

95 2

skipped question

19

Number Op een andere manier, namelijk 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14 16 17 19 20

in de zegen van God die ik ervaar bij de geboorte van mijn zoon in gebed gewoon thuis bij het gebed AA bijv. als ik me verdrietig of alléén voel en een vriend (of vriendin) (of zoon) belt me net op toen een reddende engel ongelukken, waarbij letsel en ook de dood in het spel was, wist te voorkomen. auto-ongeluk 1x in een zeer moeilijke privé-situatie 1x auto ongeluk en 1x bijna ongeluk (auto) meditatie in goede gesprekken met mensen Kracht, het woord "hogere"mag weg. Ik denk dat het denken, voelen invloed heeft op het grote geheel, dat jij er toe doet voor een betere wereld Terugkijkend op mijn leven. Het verloop daarvan. Ik heb een engel gezien tijdens een voornemen tot suïcide Nooit heb ik 'een stem gehoord' of 'een licht gezien' maar ik voel me gedragen door 'iets'. In pittige gesprekken, wanneer ik geen woorden kan vinden, voel ik me soms uitgetild boven mijzelf en gebeurt er meer dan ik kan verklaren. Misschien werk ik het met mijn levenshouding zelf in de hand, maar ik ervaar Gods nabijheid op aarde.

10. Bidden kan verschillende betekenissen hebben voor een persoon: kracht opdoen, meditatie, contact met God, reflectie op het leven, verzoenen met het leven. Ook kan bidden op verschillende gelegenheden: een moment op de dag, in de kerk, op momenten van geluk of verdriet. Kunt u zeggen hoe vaak u op uw eigen manier bidt? Answer Options Enkele keren per dag Één keer per dag Één keer per week Één keer per maand Enkele keren per jaar Nooit

Response Percent

37,8% 21,1% 18,9% 4,4% 11,1% 6,7% answered question skipped question

Response Count 34 19 17 4 10 6

90 7

11. Ziet u de Bijbel als Response Percent

Answer Options Het woord van God Een verzameling inspirerende verhalen Literatuur uit de joods-griekse tijd Een beschrijving van de geschiedenis van God met de mensen

14 18



87 10

APPENDIX

12. Leest u wel eens in de Bijbel? Answer Options Regelmatig Soms Een hoogst enkele keer Nooit

Response Percent



96 1

13. Hoe vaak bezoekt u een kerkdienst? Response Percent

Answer Options

39,1% Een keer per week 18,5% Een a twee keer per maand 21,7% Een paar keer per jaar 17,4% Alleen op bijzondere gelegenheden zoals kerstmis, bruiloften, begrafenissen 3,3% Nooit answered question skipped question

Response Count 36 17 20 16 3

92 5

14. Wat is voor u een reden om een bijeenkomst van een kerk te bezoeken ( meerdere antwoorden mogelijk )? Response Percent

Answer Options Hetgeen er gezegd wordt, de verkondiging De liturgie, de liederen, de muziek De beleving van het heilige, de sacramenten of de ontmoeting met God De ontmoeting met andere mensen Troost en bemoediging Een moment van bezinning en rust in de week



95 2

15. Wilt u bij belangrijke gebeurtenissen in uw leven een viering of ritueel in de kerk? Response Percent

Answer Options Ja, in de kerk Ja, in de kerk maar wel op mijn eigen manier Wel een ritueel, maar niet in de kerk Geen ritueel



90 7

16. Vindt u dat de Protestantse Kerk Amsterdam genoeg te bieden heeft aan mensen met spirituele vragen en behoeftes? Answer Options Veel te bieden Voldoende te bieden Onvoldoende te bieden

Response Percent

Response Count

12,5% 54,2% 8,3%

12 52 8

15 19

Veel te weinig te bieden Weet niet, geen mening

0,0% 25,0% answered question skipped question

0 24

96 1

17. Open vraag: kunt u kort aangeven op wat u trots bent in de Protestantse Kerk Amsterdam en op wat niet? Answer Options

Response Count 76

answered question skipped question Number

Response Text

1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

trots: dat in sommige kerken het woord helder wordt verkondigd (Bijbelgetrouw) De verzoening door Jezus' offer aan de kruis. Dé oplossing is voor ons. verdrietig: dat bovenstaande in veel kerken nauwelijks aan bod komt of zelfs wordt afgewezen. niet trots dat er nooit gesproken wordt dat wij een levende heer hebben die nog steeds wonderen verricht en geneest! Dat er geen gebedsgroep in de kerk is om genezing te vragen voor zieken. ZIJN striemen zijn onze genezing!! positieve boodschap via predikanten meestal Evangelie negatief: onvoldoende kennen van mensen/leden wat zijn hun problemen? trots op de volhouders en de actieve mensen niet trots op de achterhaalde bureaucratische organisatie respondent te weinig in Amsterdam naar de kerk geweest om antwoord te kunnen geven. De kerk bestaat door de eeuwen heen. Daar zijn wij trots op. Denk ook aan '31-10-en trots'. Als het lied 'een vaste burcht is onze god' wordt gezongen. trots: zet zich in voor anderen. voldoende te bieden in het blad kerk in Mokum, afhankelijk wat er in een wijkkerk geboden wordt. Ik vind dat er naar ouderen die niet meer naar de kerk kunnen komen vanwege lichamelijk ongemak (o.a. gehoordefect) meer moet worden omgekeken. Een rondzendbrief waarin hun vragen aan de orde komen? Hiervoor plaats bieden in het blad kerk in Mokum?? Het aantal ouderen die in deze positie verkeren neemt toe! Pastoraal bezoek aan ouderen in tehuizen! solidariteit predikanten die zeggen DIT en doen DAT nee. trots... Ik voel me fijn bij de stilte met anderen, meeleven, delen. zie bijgeleverde kopie van brief over teleurstelling Muiderkerk {is niet bij onderzoeker binnengekomen} Band met PKA (vraag 23) was zeer nauw, na incident geen verbondenheid meer! trots op de diaconie, die niet nodig zou moeten zijn. Maar Jezus zei het al: de armen hebt gij altijd bij u. dat onze kerk veel doet voor de daklozen en minder bedeelden en de buurt dat er op vele plaatsen en op verschillende manieren mogelijkheden zijn om je geloof te beleven. Op wat niet zou ik niet weten. trots de Nassaukerk de gemeente in Didam niet: het ontbreken van de vredegroet aan elkaar in de liturgie niet: het staande aanhoren van het evangelie ontbreekt wel: open levendige gemeente niet: omgang met jeugd/pubers en gemeente veel te veel hoog opgeleiden en dus te weinig MBO en lager geschoolden trots dat de kerk altijd vol is. Mensen krijgen hun persoonlijke aandacht. Minder trots: ik mis de middengroep mensen van 13-30 jaar. Staat de kerk niet genoeg open voor andere geloven/stromingen? trots: open zijn voor iedereen, veel clubs, veel diversiteit in mensen, betrokken gemeente, kritisch maatschappelijk betrokken. Niet trots: je wordt niet gebeld/ er wordt niet gevraagd hoe 't met je gaat als je lang niet in de kerk bent. iedereen is welkom, het sociale aspect. Mis het spirituele, hou van een liturgie die niet zo aangepast is aan het alledaagse. Sommige dingen zijn niet uit te leggen en het hoeft niet allemaal zo modern te zijn. Als ik de Johannes of Mattheuspassion hoor dan raakt dat me

16 20

76 21

APPENDIX

20 21 22 24 25 26 27 28 29 30 31 34 35

36 37 38 39 40 41 42 43 44 46 47 48 49

50 51 54 55 57 58

meer dan een kerkdienst aangepast aan deze tijd. trots op volharding niet trots op zuinigheid ruimte voor diversiteit erg positief er is veel aandacht voor diverse groeperingen in de maatschappij + het nieuwe elan, een nieuwe wind die is gaan waaien met gezonde fierheid en (meer) onderling contact en respect tussen de verschillende gemeentes. Het zou nog meer een contrasterende beweging mogen zijn. in hoever ik trots moet zijn kan ik niet aangeven. Ik voel mij prettig in de kerk "de ontmoeting" en heb daar ook bepaalde bezigheden. ik ben trots op mensen en trots op mensen die gedreven en onbevooroordeeld handelen. De Protestantse Kerk is een van de kerken waar ik een open gedachte jegens andere gelovige of niet gelovige heb ervaren kom regelmatig in de Thomaskerk. Voor hetgeen gezegd wordt, lezing/verkondiging en de prachtige verantwoorde muziek positief: de aanpassing van de kerk in deze huidige tijd mensen die afstandelijk blijven ik ben trots op het elan, de wil er iets van te maken positief: liturgie, zingen negatief: weinig jeugd (jongeren hebben er niet veel te zoeken). als instituut van groot belang het naar buiten treden en zichtbaar worden voor zover mij bekend lukt dit niet (altijd) in alle wijken. gevaar van incrowd Ik heb geen grote connectie met de PK Amsterdam. Ik ben trots op de PKN in Amsterdam omdat die een fijne, open geloofsbeleving heeft en daaraan ruimte geeft en die de Goede Boodschap van God verkondigt die mensen opricht. Er zijn weinig dingen waar ik niet trots op ben, maar als ik iets moet noemen is dat misschien dat ik soms neerbuigend hoor spreken over mensen die niet of die niet vaak naar de kerk gaan. Een kerk is een plaats waar God met open armen staat, vind ik. Trots op openheid, midden in de samenleving, diversiteit. mooie oude kerkgebouwen ínzet van mensen bij nevenactiviteiten muziekuitvoeringen lezingen e.d. dat het nog mogelijk te gaan een ieder voor zich en God voor ons allen??? ik ben er niet trots op om tot 'massa' kerk te behoren (PKN) ik had veel veel liever hervormd/ger. bond gebleven!! de diversiteit betrokkenheid Moderne bij de tijdse geloofsopvatting en sociaal netwerk. Echter nog te weinig uitnodigend zeker ook naar andere religies en niet-religieuzen. in mijn geloofsleven speelt de PKA geen rol. Wel de wijkgemeente. Maar op zich is het een groot goed dat de PKA een 'veelkleurig' aanbod heeft zodat iedereen, over de wijkgrenzen heen, iets naar zijn/haar gading heeft. trots op de kerk dat het Gods woord wil verkondigen aan eenieder die het horen wil. trots op veelkleurigheid positief: veelzijdig, actief, proactief min: te politiek/maatschappelijk, te weinig christus-belijdende volkskerk Ik ging tot drie jaar terug zeer regelmatig naar de Dominicus en andere kerken. Ik vond het een fijn, spiritueel stilte moment in de week. Dit is een moeilijke vraag voor mij. Alhoewel ik nog steeds lid ben, kerk ik (en mijn gezin) bij een evangelisatie {?} van de gerf. gemeente. Ik ben uit teleurstelling weggebleven van de kerkdiensten van onze "eigen" wijkkerk. Het was me daar te "horizontaal" De preken leken allemaal op elkaar en ik vond daar te weinig inspiratie e.d. In de G.G. is het evenmin koek en ei, maar in de {?} Simon de Gooier vind ik veel meer wat mij (en nogmaals: ook mijn gezin) raakt. trots op de open manier waarop men naar buiten treedt; iedereen is welkom. Niet trots op soms wel erg afwachtende manier van geloven/beleven; mag wat zelfbewuster. Ik hoef mij niet te schamen voor mijn christen-zijn het open karakter en geen schandalen zoals in de RK Kerk ik ben niet trots op de PKA is vooruitstrevend De sociale activiteiten voor minder bedeelden en vele activiteiten om een 'familiegevoel' te creëren.

17 21

59 Dat men experimenteert en open staat om mensen te bereiken goed: continuïteit, vernieuwing, traditie, diakonie 60 niet goed: vergrijzing, verdwijning, beeldvorming 61 Actief 62 diensten niet meer van deze tijd Breed aanbod. Zoekend naar vernieuwing, missionair. 63 Negatief: meer gericht op "doen", nog weinig theologisch debat. 64 op de initiatieven die ze nemen t.a.v. mens en samenleving 65 zeer tevreden met de stedelijke diaconale activiteiten. Op het diaconale werk ben ik "trots" en alles wat daar om heen hangt. Ik weet niet waar ik niet trots op zou moeten zijn, ik ben al zo lang niet meer in de kerk 66 geweest. Vroeger vond ik de diensten nogal saai en de preek zo eenrichting verkeer. 67 Trots: op de diversiteit, op de mooie diensten in oude gebouwen. Er is denk ik voor ieder wat wils, verschillende kerken met verschillende mogelijkheden. Wel zouden de kerken meer naar buiten mogen treden, in contact met elkaar en met de 68 buurt. 69 grote aantal kerken in de stad Trots: bestaat veelal uit leden die een zeer bewuste keus voor het geloof hebben gemaakt, temidden van de grote stad met een overvloed aan ver-/afleidingen. Niet trots: teveel verzoeken om financiële bijdragen (PKA kerkbalans, paasactie, solidariteitskas, partner ook nog eens, wijkgemeente voorjaarsactie, najaarsactie en herinnering) 70 > Moet versimpeld en afgestemd worden 71 Initiatieven van de Diaconie zoals het wereldhuis. Trots op pogingen tot vernieuwing van haar aanbod aan mensen; niet op de weinige stel72 lingname in maatschappelijke vraagstukken Ik ben trots op de veerkracht! Dat nieuwe ideeën worden opgepakt en dat 'de kerk' niet is blijven hangen in treurdenken omdat de kerk leeg zou lopen. Ik ben daarbij trots op de 73 PKA omdat zij projecten uitvoert in de marge van de samenleving! 74 De kerk draagt op een waardige manier de boodschap van God uit. Trots: de aandacht voor de zwakkere 75 Niet trots: onvoldoende antwoord op ontkerkelijking. Onvoldoende gezicht in de stad

Vragen n.a.v. geloofsbelijdenis Welke uitspraak komt het dichtst bij uw eigen overtuiging? Response Percent

Answer Options Er is een God die zich met ieder mens persoonlijk bezig houdt Er moet iets zijn als een hogere macht die het leven beheerst Ik weet niet of er een God of hogere macht bestaat Er bestaat geen God of hogere macht

Response Count


44 30 18 3

95 2

In de theologie circuleren verschillende beelden waarmee God gekenmerkt wordt. Kunt u aangeven in welk beeld van God u zich herkent (meerdere antwoorden mogelijk)? Answer Options God de Vader God de Moeder God de Almachtige God de Schepper van hemel en aarde God als lijdzame, mee-lijdende God als een kracht ver weg God als een kracht/energie in elk mens

Response Percent

39,4% 10,6% 31,9% 53,2% 16,0% 12,8% 46,8% answered question skipped question

18 22

Response Count 37 10 30 50 15 12 44

94 3

APPENDIX

Welke uitspraak komt het dichtst bij uw eigen overtuiging? Response Percent

Answer Options Jezus is Gods zoon Jezus is niet Gods zoon, maar wel door God gezonden Jezus was een bijzonder mens met buitengewone gaven Jezus was een gewoon mens zoals iedereen Jezus heeft niet bestaan en is alleen een legende Jezus was een Joodse Rabbi



88 9

Kunt u reageren op de stelling: ‘Wonderen, verricht door de Heilige Geest, bestaan’. Response Percent

Answer Options Ja, dat klopt voor mij Dat klopt gedeeltelijk wel voor mij Nee, dat klopt niet voor mij

Response Count


35 23 32

90 7

Kunt u reageren op de stelling: ‘Ik vind dat religie op zich niet zoveel met kerkelijkheid heeft te maken’. Response Percent

Answer Options Ja, dat klopt voor mij Dat klopt gedeeltelijk wel voor mij Nee, dat klopt niet voor mij

Response Count


25 46 20

91 6

Hoe verbonden voelt u zich met de Protestantse Kerk Amsterdam? Response Percent

Answer Options Zeer nauw Tamelijk nauw Losjes In het geheel niet



94 3

Open vraag: als u zich op religieus en kerkelijk gebied niet uitsluitend verbonden voelt met de Protestantse Kerk in Nederland/Protestantse Kerk Amsterdam, met welke organisatie(s) en/of levensbeschouwelijke stromingen voelt u zich dan nog meer verbonden? Answer Options

Response Count 72

answered question skipped question

19 23

72 25

Number Response Text 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

23 24 25 26 27 31 32 33 36 39 43 45 46 47 50 51

PKA EO Het lichaam van christus is meer dan de PKA met de pinkstergemeente IKON CDA Ik ben lid van de PCOB en ga graag naar DMB diensten in de Begijnhofkerk wij voelen ons verbonden met Nederland en de protestantse kerk amnesty international dorcas Ik ben bij de Anonieme Alcolist. Daar heb ik twaalf stappen. Bovendien praten wij allemaal over onszelf. Dus gelijkwaardig. joodse religie. Jarenlang de interessante leerhuizen in het gasthuis gevolgd. alleen de kerk geen andere bij mijn werk in de GGZ het loslaten van de kerk maakt mij verwarrend. Ik raak verward. Ik mis de kerkgang maar ik kan mij niet meer veilig voelen in de Muiderkerk. Er is iets duidelijk in mij kapot gemaakt door de zgn. leiders van de kerk. ik luister voor zover als mogelijk iedere zondag naar de radiokerkdienst doopsgezinde gemeente Amsterdam (ik woon in een aanleunwoning van WZC Menno Simons). RK Kerk Groen Links Amnesty met alle christenen, ook in eigen dorp (Oostzaan) met kerken (Ned. ger. + prot. kerk Oostzaan) ik heb 2 jaar in Israel gewoond, {?} gedaan. Dan is de keuze makkelijk: ik zit nu op Bijbels Hebreeuws en volg een cursus joodse geschiedenis. boeddhisme meditatie remonstrantse broederschap vrijzinnig hervormden anglicaanse kerk het boeddhisme en de filosofie van Spinoza protestants christelijke traditie het (Chr.) humanisme Amsterdam in beweging redeemer gereformeerde bond christelijke gereformeerde kerk IFES! geen of meer humanistisch vrij evangelisch niet of misschien humanistisch gerichte stromingen humanisme studentenekklesia, de oecumenische gemeenschap, stroom Met de Rooms-Katholieke Kerk. Met de ene algemene Christelijke kerk. Verbondenheid is sterker met specifieke gemeenschap dan met PKA in totaal. is God/Allah niet op die plaats waar meerdere mensen bijeen zijn??? politieke partij, niet CDA in de werksfeer vrijzinnige clubs als NPB, Remonstr. Doopsgez. 24 Ik lees veel over godsdiensten. Ben 2 jaar geleden bewust op een openbare school gaan werken. Ik vind het fijn dat ik veel weet over de Kor’an en de Bijbel, zodat ik verhalen naast elkaar kan leggen en met een open houding in gesprek kan gaan met ouders en leerlingen. zie andere punten: ik voel mij verbonden met Simon de Gooier als de messiaanse beweging. katholieke parochie st. Nicolaas. Ziekenhuispastoraat OLVG Leger des Heils gereformeerde gemeente (strict baptists, selbständige ev. ref. kirche)

20 24

APPENDIX

52 kerk in ouderlijk dorp 53 ik voel mij niet verbonden, alleen gereformeerd opgevoed Dominicus (basisgemeente) 56 Dignity (RK homosexuelen), Hunzestraat Het Buddhisme spreekt me ook wel aan, maar ik zie toch meer in het christendom, heeft 62 meer warmte en is meer betrokken op andere mensen. 63 humanisme, sociaal democratie ik voel me betrokken bij mijn eigen gemeente, maar zou me ook betrokken kunnen voelen bij een andere gemeente, ook buiten de PKA. Oftewel, niet per se met de PKA als 64 overkoepelende organisatie, maar wel met de kerk waar je naartoe gaat. 67 Protestantse Kerk in Duitsland 68 Taizé, Dominicusgemeente, Selimiyemoskee, prot. kerk van India Met mijn oecumenische stagegemeente in Utrecht (EUG), daarnaast ook met het werk van Don Bosco Jonathan - Amsterdamse (van oorsprong katholieke) organisatie voor 69 dak- en thuisloze jongeren. Is de volgende reden voor u belangrijk om bij een kerk betrokken te zijn ( meerdere antwoorden mogelijk ) Answer Options Omdat de kerk een plaats is waar ik mijn geloof kan beleven Omdat ik in de kerk de gemeenschap met anderen beleef Omdat de kerk mij tot steun is, vooral in moeilijke situaties Omdat de kerk zich inzet voor een betere wereld en daaraan wil ik meedoen. Overige (geef nadere toelichting)

Response Percent

Response Count

47,3% 54,8% 24,7%

44 51 23

67,7%

63 11

answered question skipped question

Number Overige (geef nadere toelichting) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11

waar mijn geloof gevoed wordt (prediking!) ik voel mij aangesproken ook in de diensten op TV ook opdat het koninkrijk Gods op aarde komt (wij bidden daar toch voor) roeping van God een mens is niet geschapen om op een eiland te wonen. Je bent niet alleen met de kerk bezig. Is maar een onderdeel. ben niet betrokken op de kerk als gemeenschap der "heiligen" Waarschijnlijk zou ik zonder kerkgang God totaal uit mijn leven laten glippen. Dat wil ik niet voor mijzelf, maar ook mijn kinderen wil ik graag laten kennismaken met het geloof en wat daarbij kan horen. 26 Zonde is bedacht door machtshebbers om mensen te manipuleren, hun politieke invloed te vergroten en zichzelf te verrijken. Architectuur, beeldende kunst en muziek die zijn inspiratie vond in het christendom is mij door de schoonheid tot onmisbare steun in het leven. Als tegenwicht tegen het huidige materialisme en dat er meer onder de zon is dan wat een oppervlakkige beschouwer ziet, vind ik de kerk nuttig. Overigens vind ik de toevoeging bij mijn keuze " en daaraan wil ik meedoen" niet correct. Ik kan bij de kerk betrokken zijn, zonder dat ik ergens aan mee wil doen. Ik zoek het liever bij algemene maatschappelijke organisaties.

De kerk spreekt over ‘zonde’ als mensen maken fouten in hun leven - naar elkaar, naar anderen, naar God. Waardoor komt volgens u de zonde in de wereld en hoe kan het weer goed gemaakt worden? Answer Options Zonde komt in de wereld door de zondeval en wordt overwonnen door te vertrouwen op Gods genade

21 25

Response Percent

Response Count

26,4%

19

93 4

Zonde komt in de wereld door de duivel en we moeten diens verleidingen 5,6% weerstaan Zonde komt in de wereld door maatschappelijke structuren (reclame, kapita5,6% lisme…), deze moeten veranderd worden Zonde ontstaat doordat mensen niet goed nadenken, opleiding en opvoeding 8,3% is het beste antwoord Zonde ontstaat door menselijke onmacht en tragiek, vergeving naar elkaar 54,2% geeft nieuwe ruimte answered question skipped question

4 4 6 39 72 25

Als u in een leven na de dood gelooft, wat houdt dat volgens u in (meerdere antwoorden mogelijk)? Answer Options De hemel De hel Een latere terugkeer op aarde als mens Reïncarnatie Verrijzenis/opstanding Voortleven in de herinnering Voortbestaan van geest of ziel Weerzien van familie/dierbaren Ik geloof niet in een leven na de dood

Response Percent

Response Count

37,0% 8,7% 12,0% 4,3% 23,9% 31,5% 44,6% 18,5% 12,0% answered question skipped question

34 8 11 4 22 29 41 17 11

92 5

Is er een lied, tekst, schilderij of gedicht die een goede verwoording vormt van uw persoonlijk geloof? Kunt u die hieronder noemen? Answer Options

Response Count 74


Rembrandt De verloren zoon weer bij zijn vader. 1 Beveel gerust uw wegen... heer u bent altijd bij mij. U legt uw handen op mij. U bent voor mij naast mij en om mij 2 heen overal! 3 Mr. van Alkmaar schilderij Rijksmuseum de werken van barmhartigheid 4 de Emmaüsgangers, verhaal in de bijbel en schilderij 5 als ik maar weet dat hier mijn weg door u heer wordt geleid 6 gezang 297: toch overwint eens de genade 7 er zijn heel veel liederen die ik mooi vind 8 Aafje Heynes: dank sei der Herr in mijn rugzakje draag ik met mij mee wat ik op dit gebied beleefd heb in mijn lange 9 leven (ik ben 80 jaar!) 10 god bewaar mij als ik mijn toevlucht bij jou zoek nee. Ik lees in de Bijbel, meest de 4 evangeliën, maar ook het oude testament. De overige 11 boeken nauwelijks. Ik geniet van Psalmen, gezangen, Bach etc. in meerdere psalmen en gezangen, o.a. gezang 487. Er zijn teveel favoriete psalmen, o.a. 12 gezangen. 13 tussentijds 175: zolang wij adem halen psalm 116, 103 Wilhelmus couplet 6 14 Mattheus Passion, Johannes Passion, Cantates van Bach

22 26

74 23

APPENDIX

15 16 17

18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 31 32

33 34 35 38 39 40 42 43 44

Blijf bij mij Heer 1. joh. de Heer: welk een vriend is onze Jezus. 2. Ramses Shaffy: zing bid huil lach en bewonder 3. UB 40 vele voorbeelden. Elk lied, tekst, schilderij of gedicht kan inspiratie geven, wij allen zijn Gods kinderen ik ben de weg de waarheid en het leven. boven de wolken daar zal het eens lichten daar zal de vreugde voor eeuwig bestaan. De natuur, de dieren die vrij zijn en als mensen bijeenkomen in de kerk of andere bijeenkomsten en allen verenigd zijn om liefde te willen geven en het goede voornemen hebben goed te doen als er geen afstand meer is tussen ons allen dan zijn we echt een deel van God. Helaas duren deze voornemens alleen op bepaalde gezamenlijke momenten. Het leven van alledag is vaak een strijd om in dit aardse bestaan te overleven in veel gevallen. Hebzucht is ook een groot struikelblok helaas. psalm 139 het leven is een krijgsbanier (Guido Gezelle) Johannes passion requiem Mozart I know that my redeemer liveth Messiah GF Händel van alles wel wat de afbeelding van Jezus tussen de kinderen geboren is een geschenk als vrijheid was wat vrijheid lijkt Huub Oosterhuis god werkt in het verborgene (Huub Oosterhuis) de steppe zal bloeien psalm 139 vers 1 voor altijd gekend en bewaard in de trouw van de levende god (uit een preek van 18032012 in de Thomaskerk) ik geloof, geloof ik psalm 139 TT 20 Die Chaos schiep tot mensenland Zijn woord wil deze wereld omgekeerd: dat lachen zullen zij die wenen dat wonen zal wie hier geen woonplaats heeft dat dorst en honger zijn verdreven - de onvruchtbare zal vruchtbaar zijn wie geen vader was zal vader zijn mensen zullen andere mensen zijn de bierkaai wordt een stad van vrede. Wie denken durft dat deze droom het houdt een vlam die kwijnt maar niet zal doven wie zich aan deze dwaasheid toevertrouwt al komt de onderste steen boven: die zal kreunen onder zorgen die zal vechten in 't verborgen die zal waken tot de morgen dauwt hij zal zijn ogen niet geloven. You are so beautiful van Joe Cocker; de theologie van Henri Nouwen; de parabel van de verloren zoon; de Bergrede van Jezus over zichtbare en onzichtbare dingen, wat God ziet en wat de mensen zien. veel liederen raken me. Zoals tussentijds 207 (De wijze woorden...) En de zegenbede 'may the road rise to meet you' het land van gouden stromen de heer is mijn herder psalm 43 openingskoraal Mattheus passion slotkoraal Johannes passion Rembrandt verloren zoon het onze vader psalm 42 de heer is mijn herder voetstappen in het zand het schilderij van Rembrandt: de verloren zoon. Psalm 23 vers 1-6: de heer is mijn herder mij ontbreekt niets

23 27

46 48 49

53 55 56 61 62 63 64 65

gez. 178, herv. bundel: ruwe stormen mogen woeden u zij de glorie de apostolische geloofsbelijdenis zie vraag 7, maar ik kan er nog vele andere noemen b.v. "Lof zij de heer, de almachtige koning de ere". psalm 33 kaars opsteken in een kerk of kapel here Jezus om uw woord zijn wij hier bijeen gekomen laat in 't hart dat naar u hoort uw genade binnenstromen heilig ons dat wij u geven hart en ziel en heel ons leven geloof, hoop en liefde van Jack Bulterman De Madonna's van de Venetiaanse schilder Bellini en Bach vertolkt door Kathleen Ferrier of Aafje Heynis. Een zinvol leven is voor elkaar zorgen, for better and for worse en juist dát is de zeggingskracht van deze kunstenaar/componist. Rembrand de verloren zoon Voetstappen. met name de zin "maar toen het moeilijk was heb ik jou gedragen". Liedboek, lied 427, vers 1 Tussentijds, lied 120 er valt me helaas niets te binnen. Sommige schilderijen van engelen kunnen me ontroeren. 1) LdK 225 Nothing compares van Third Day I've heard all the stories, I've seen all the signs, Witnessed all the glory, Tasted all that's fine Nothing compares to the greatness of knowing You, Lord I see all the people, Wasting all their time, Building up their riches, For a life that's fine

66 70 71 73

I find myself just living for today, 'Cause I don't know what Tomorrow's gonna bring. So no matter if I rise or fall, I'll never be alone Jesus remember me when you are in your Kingdom ( Taizélied ) Hoewel ik niet echt in de 'Opwekkings-traditie' sta (ik typeer mijzelf eerder als vrijzinnig) spreekt een lied uit deze traditie wel uit wat ik geloof. Ik heb het gezongen in mijn belijdenisviering. Het gaat om het lied Opwekking 518 - Heer u doorgrondt en kent mij. De heer is mijn herder.

Wilt u bij een bepaalde vraag een toelichting geven, bijvoorbeeld als de keuzemogelijkheden voor u te beperkt waren? Answer Options

Response Count 57


1 23 Jeruzalemkerk 2 vraag 12: graag een goede begeleiding erbij, dit jaar bijv. geen kalender...? 10: ook als ik voor een moeilijke keus sta, Gods leiding vragen bij het oplossen 12 dagelijks nu ik geen werk of vrijwilligersbezigheden meer buitenshuis kan doen. 13 nu niet meer vanwege lichamelijk ongemak kerk is te ver om heen te gaan. 5 25 doordat ik jaren in de kerk heb gewerkt o.a. als ouderling en lector heb ik enkele ge-

24 28

57 40

APPENDIXW

6 7 8

9 10 11 12

17 18 21

30 31 39 44

47 48 52

53

meenteleden als 'vrienden' ervaren. Met enkele van hen heb ik nog een goed contact en de mogelijkheid met hen over mijn geloofsleven te praten. uiteindelijk 'weten' we nauwelijks iets en blijft het geloven een vertrouwen. 15 als alleenstaande heb je geen belangrijke gebeurtenissen in je leven. 21: ik geloof wel dat wonderen bestaan maar of ze verricht worden door de H. geest weet ik niet. 27: ik geloof dat ik na mijn dood geborgen zal zijn in de handen van de eeuwige maar kan mij daar geen concrete voorstelling van maken. 27: niemand weet precies wat er na de dood gaat gebeuren. kerk moet zich meer bezig houden hoe wij 'hier op aarde' een hemel kunnen maken. Het is belangrijker hoe we 'nu' leven dan dat we 'straks' leven. Ook t.o. anders geloven. We zijn allemaal kinderen van 1 vader. Ik heb geen hokjesgeest. Als we in de hemel zouden komen is er geen PKN-stoel. Ik geloof in een veelomvattende Vader. Alle stromingen geloven en niet-geloven: we zijn kinderen van één vader. We zijn verantwoordelijk voor heel de schepping, voor alle mensen zonde vind ik een beladen onderwerp, ik laat me er niet over uit. Als je niet een Boeddha bent geworden, dan verblijf je ergens anders. ik geloof niet in zonde vraag 23: mis in het christendom, Jodendom of de islam het respect en mededogen voor de dieren en de natuur {?} de mens erg egocentrischer vraag 27, leven voor en na de dood is voor mij eeuwig leven in de zin dat het leven eeuwigheidswaarde heeft in alle goede dingen die je doet en beleeft, die bouwen aan Gods koninkrijk, stappen op de weg van vrede en geluk met alle mensen. Alle andere dingen hebben geen eeuwigheidswaarde, hun tijd gaat voorbij. Vraag 26, zonde is voor mij keuzes en het doen van dingen die niet bijdragen aan of zelfs tegenwerken het geluk dat voor ons mogelijk is, in het samenleven met andere mensen, het leven dat God voor ons heeft bedoeld en waartoe God ons oproept. Hoewel het geloof op dit moment geen grote rol in mijn leven heeft, vind ik het belangrijk om er mee in verbinding te blijven staan. Ook als onderdeel in een keten van mensen die mij zijn voorgegaan, en naar mijn kinderen toe. net zoals bij de vele Bijbelvertalingen voel ik me verbonden bij de persoonlijke beleving niet aan wat een nieuwe vertaling ons nu te bieden heeft vraag 26 moet beantwoord worden anders doet ie het niet, dat vind ik nogal bijzonder raar, dus heb ik maar een raar antwoord ingevuld.19: omdat het beeld van Asjera ouder is en verdrongen is door het manlijke beeld van goden Al, Baäl, Jahweh, eerst nog overlevend als echtgenote van God en later weggeschreven, toen de verhalen niet mondeling maar “schriftelijk” werden doorgegeven. 20 Moeder met zoon, het sterven en de opstanding. Dit waren bestaande beelden en verhalen lang voor Christus. Isis Osiris etc. 29 ik hoop niet te hard over te komen. Ik vind het mooi de bijbel met nieuwe blik te lezen en te ontdekken. Hoe alles invloed op elkaar heeft. Hoe oude gebruiken springlevend zijn?!?! zie punt 17: ik voel mij helaas niet echt meer thuis in de PKN, alhoewel ik niet uitsluit dat meer orthodoxe gemeenten buiten Amsterdam mij beter zouden kunnen bevallen dan de doorsnee PKN gemeente evt de Noorderkerk??? Ik ben dooplid en zal lidmaat blijven omdat ik de continuïteit tussen verleden, heden en toekomst niet wil verstoren. vr. 26 over zonde. De zondeval van Adam is m.i. niet één keer gebeurt en dientengevolge zijn wij allen zondig, maar elke mens staat steeds voor diezelfde keuze als Adam. Kies je voor het Paradijs, dat God je aanbiedt, of wil je meer, wil je zijn als God: macht, rijkdom enz. De kerk heeft nog iets van een nestgeur voor mij. Mijn vader was dominee. Ik lees nog wel graag wat er in de kerk gebeurt, zonder dat ik naar de kerk ga. Ik ben wel geïnteresseerd in Bijbeluitleg, maar niet in de vorm van een preek. Vraag 18 er moet wel iets zijn van een hogere macht, maar of deze het leven beheerst is voor mij de vraag. Alleen in grote lijnen denk ik dan. vraag 19 God wel als schepper, maar niet in 6 dagen zoals in Genesis staat. Ik vind de natuur zo wonderbaarlijk dat deze onmogelijk als toeval ontstaan kan zijn. vraag 9 en 26: ik kan met geen van deze antwoorden iets, maar u heeft niet de mogelijkheid aangeboden dit aan te geven. Dit stoort me enorm. Vraag 26: Het concept van zonde heeft voor mij geen betekenis. Vraag 27: weet niet of ik in leven na de dood geloof. Ik mis in kerkdiensten te vaak bij de start van de uitleg uitgaan van wat in de maatschappij en mensen leeft en gebeurt en van daaruit de opbrengst van Schrift-studie geven. Het blijft te veel bij Schriftuitleg terwijl de herkenbaarheid van wat in de wereld gebeurt erg algemeen verwoord wordt. Ook is de kerkdienst te vaak een one (wo)manshow. Verscheidene onderdelen van een

25 29

dienst kunnen door gemeenteleden verzorgd worden. Voorbereidingsgroepen verhelpen dit euvel soms vrij aardig m.b.v. taakverdeling t b v de dienst Werd bedoeld bij vraag 22: religie of geloof? Ik vind dat geloven niet zozeer met kerkelijkheid te maken heeft, religie wel meer omdat dat gaat over uitingsvormen - in mijn ogen. Daarnaast: Bijzonder om zo recht op de vrouw af gevraagd te worden naar mijn geloof. Waar komt de schaamte toch vandaan die ik soms heb om over dit soort vragen in 54 gesprek te gaan met vrienden en studiegenoten? Interessant! Dank!

26 30

Geloofsbeleving van betrokken leden van de Protestantse Kerk Amsterdam. Onderzoeksverslag van een enquête. Dr. Erik Sengers

Recommend Documents