R HOB Nimegen
0513
19-11-2013
09:40
Pagina 17
INTERVIEW INTERVIEW
Tekst: Paul de Jager
De provincie Gelderland stimuleert de ontwikkeling van hernieuwbare energie en energiebesparing met kennisoverdracht, subsidies en investeringen. De provincie laat daarmee zien dat energiebeleid tot haar prioriteiten behoort. Gedeputeerde Annemieke Traag heeft onder andere energietransitie in haar portefeuille.
Gelderland wil koploper energietransitie zijn De provincie omschrijft energietransitie als een overstap van conventionele, fossiele brandstoffen (aardolie, aardgas en kolen) naar schone, hernieuwbare energie (bijvoorbeeld zonne-energie, bio-energie, windenergie en waterkracht). “De provincie Gelderland moet in 2050 een volledig hernieuwbare energievoorziening hebben. Dat jaar ligt nog ver weg, maar toch is het een ambitieus streven. De provincie wil daarin de verbindende schakel zijn, maar ook daadwerkelijk investeren”, vertelt Annemieke Traag. Ze denkt dat bedrijven veel te winnen hebben bij energie efficiency en hernieuwbare energie: “Het is energie- en dus kostenbesparend, beter voor het gebouw, het brengt gebruikersgemak en het levert in veel gevallen werkgelegenheid op. Dat geldt zeker voor de sector energie- en milieutechnologie.” Met dikwijls kleine investeringen is vaak al een energiebesparing van 20% te realiseren. Investeren in energie efficiency en hernieuwbare energie is volgens haar dus niet alleen voor grote en kapitaalkrachtige ondernemingen weggelegd.
INZET PROVINCIE Vanaf 1 april 2013 heeft de provincie Gelderland samen met alle Gelderse gemeenten de uitvoering van Wabotaken (vergunningverlening, toezicht en handhaving van de omgevingsvergunning) ondergebracht in
aparte uitvoeringsinstanties: de omgevingsdiensten. De provincie wil deze diensten optimaal inzetten bij het benutten van energiepotentieel bij MKB bedrijven. Verder ondersteunt de provincie bedrijven door middel van subsidie voor het opstellen van businesscases en haalbaarheidsonderzoeken. Het energietransitieprogramma van de provincie heeft 48 miljoen euro te besteden. Voor grotere energieprojecten werkt de provincie met zogenaamde revolverende middelen; dat zijn leningen en investeringen die - meestal gekoppeld aan het rendement van de investering op termijn worden terugbetaald. Het gaat om grote bedragen. Het revolverend topfonds Gelderland, dat beheerd wordt door participatiefonds PPM Oost, heeft in totaal 100 miljoen euro in kas, daarvan is 44 miljoen bestemd voor energietransitie. Annemieke Traag geeft nog drie concrete voorbeelden van duurzame bedrijvigheid: • Dertig Tielse bedrijven en organisaties
•
•
die zich verenigd hebben in het Tielse Energie Convenant spanden zich in om in de periode 2010-2013 energie te gaan besparen. Zij streefden er naar om de uitstoot van broeikasgas, verantwoordelijk voor de opwarming van de aarde, met gemiddeld 3% per jaar omlaag te brengen. Dat is gelukt. Green Tech Alliance, een samenwerkingsverband tussen de provincie Gelderland en Kiemt, bevordert innovatie en werkgelegenheid in de sector energie- en milieutechnologie. De Energieatlas geeft een overzicht van alle initiatieven en gerealiseerde projecten op het gebied van energietransitie in Gelderland. «
www.ondernemingelderland.nl www.energieatlas.nl www. zonatlas.nl/gelderland
HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 05-2013
21
R HOB Nimegen
0513
19-11-2013
09:40
Pagina 18
Inhaalslag energie efficiency en hernieuwbare energie 322
HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 05-2013
R HOB Nimegen
0513
19-11-2013
09:40
RONDE TAFEL
Pagina 19
Tekst: Pa l de Jager // Fotografie: Y ri Willems
u
u
DEELNEMERS JOOST BOUMAN
AD VERBAAS
HANS BRUGGEMAN
Innovatiemakelaar bij RNCT.
Algemeen directeur bij Encon Nederland.
Initiatiefnemer Zonnecollectief Overbetuwe.
Bedrijfsleven en overheid hebben nog een behoorlijke slag te maken als het gaat om energie efficiency en hernieuwbare energie. Toch levert het veel geld op en is het goed voor het bedrijfsimago. Zeven deskundigen gaan diep op de materie in, tijdens een rondetafelgesprek bij Dirkzwager in Arnhem. Energie efficiency is financieel interessant voor bedrijven en overheden. Energie besparen kan door het gedrag van mensen te beïnvloeden en door nieuwe technologie te implementeren. “Gedrag van mensen kan je beïnvloeden. Denk eraan om een apparaat uit te zetten na gebruik. Daar valt zo 4 tot 6 % besparing te halen. Anderzijds is er veel te winnen door de laatste stand van de techniek toe te passen. Besparen roept de associatie op met minder comfort, maar dat hoeft absoluut niet”, vertelt Ad Verbaas, algemeen directeur bij Encon Nederland. Zijn bedrijf helpt bedrijven energie te besparen door aanpassingen of vervanging van technische installaties. Het kan gaan over perslucht, koeling, stoom, verwarming of verlichting. Dat doen de medewerkers van Encon Nederland in drie stappen. Eerst sporen ze de besparingsmogelijkheden op. Als daar installaties bij nodig zijn, dan ontwerpen ze die, maken er bestek van en zorgen voor de implementatie van de meest energie-efficiënte installatie. Encon verzorgt het projectmanagement en de oplevering, dus wordt de installatie geleverd conform het afgesproken bestek. Daartoe behoort ook het meten of de geraamde besparing behaald is. Ad Verbaas: “We hebben veel innovatiekennis. Die zetten we in bij grote energieverbruikers. We brengen hun energierekening meestal met 10 tot 20 procent omlaag met investeringen die zich binnen een aantal maanden tot een aantal jaar (veelal maximaal 3 jaar) terugverdienen. Dit doet Encon voor bedrijven zoals HJ Heinz in Elst. Verder kijken we naar duurzame energie. Is het interessant om zelf energie op te wekken met zonnepanelen,
windenergie, biomassa? Financieel ligt dat lastiger. Subsidie en wetgeving zijn belangrijk. Je ziet trouwens wel dat uitstraling en een groen imago gaat meespelen in de business case.” Zo is Encon bezig met de aanbesteding voor een zonne-energie installatie voor de Brabanthallen. Hier komt een installatie van circa 4000 panelen, goed voor een jaarlijkse elektrische energievoorziening voor 400 huishoudens. Energie efficiency is soms al met kleine ingrepen te realiseren, meent Joost Bouman, innovatiemakelaar bij het Regionaal Nijmeegs Centrum voor Technologie (RNCT). “Een simpele schakeling in de meterkast kan ervoor zorgen dat overal in het bedrijf het licht uit gaat als de ondernemer 's avonds bij vertrek het alarm aan zet. En een bewegingsmelder in het magazijn regelt dat er alleen licht is als er iemand werkt.” Het RNCT verbindt vragen en antwoorden van ondernemers en kennis-instellingen met elkaar. Het doel is sneller innoveren, sneller producten naar de markt brengen en uiteindelijk meer omzet genereren. Joost Bouman bezocht daartoe de afgelopen jaren meer dan 700 bedrijven in de regio en was geregeld te vinden bij de HAN en de Radboud Universiteit. Het RNCT wordt gesubsidieerd door de provincie en de Europese Unie. Joost Bouman vertelt over de bedrijfsbezoeken: “Daar spelen twee items: wat kan je heel goed, welke vraag kan ik bij je kwijt. Ten tweede waar ben je mee bezig, waar loop je tegenaan, welke kennis kan je gebruiken, welke contacten/financiering heb je nodig. Ik beschik over een budget om nieuwe ontwikkelingen te financieren. Geen
grote bedragen, maar misschien net genoeg om te blijven innoveren.”
MILIEUDOELSTELLINGEN Europa heeft drie milieudoelstellingen gesteld voor 2020. Dat zijn een energiebesparing van 20 %, CO2-reductie van 20 % en 20 % inzet van duurzame energie. Die percentages lijken op geen van de drie terreinen een haalbare kaart voor Nederland. Er moet nog veel werk verzet worden. De Sociaal Economische Raad (SER) heeft zich over de kwestie gebogen en tal van maatregelen in een convenant neergelegd als nadere invulling van de energiedoelstellingen tot 2020. Het gaat om maatregelen voor bedrijven en particulieren die per 1 januari 2014 van kracht worden. Eén van de maatregelen uit het SERconvenant is betere handhaving van de milieuwetgeving. In de milieuvergunning van veel bedrijven staat dat ze verplicht zijn om elke energiebesparing door te voeren die binnen vijf jaar terugverdiend is. De handhaving laat te wensen over. De materie is weerbarstig, vindt Frans Lamers van Lamers Productions bv. Hij stelt: “Veel bedrijven richten zich - zeker in het licht van de huidige economische crisis - liever op hun corebusiness. Energiemaatregelen kosten in eerste instantie geld. Dat stoppen bedrijven liever in productvernieuwing.” Frans Lamers dacht overigens zelf niet zo. Hij investeerde volop in energie efficiency. Lamers Productions bv is een Gendts familiebedrijf waar 27 mensen werken. Het bedrijf bewerkt papier en kunststof naar half- en eindfabricaten. Producten zijn onder andere tachograafschijven voor de
HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 05-2013
23
R HOB Nimegen
0513
19-11-2013
09:40
Pagina 20
rijtijdenwet, securitylabels en gezichtsmaskers voor de cosmetische industrie. Frans Lamers: “Als familiebedrijf denken we op de lange termijn. Onze kinderen moeten ook een bewoonbare wereld hebben. Mijn vader bracht uit rendementsoverweging al vloerverwarming in de fabriek aan. Onze clean rooms koelen we met grondwater. Om de stabiliteit van die koeling te vergroten gaan we werken met een ijsbuffer in de grond. Drie jaar geleden zetten we zonnepanelen op het dak. Ik durf te zeggen dat ons bedrijfsgebouw energieneutraal draait. Jaarlijks besparen we 25.000 euro aan gas. En onze werknemers hebben vertrouwen in hun toekomst bij het bedrijf. Ze zien dat we investeren op de lange termijn.”
ENERGIEREKENING
24
HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 05-2013
goed zijn opgesteld moet dat leiden tot een win-winsituatie waarbij zowel ziekenhuis als ESCo een mooi rendement behalen.” Dirkzwager advocaten en notarissen heeft zich gespecialiseerd in het energierecht en is een veel gevonden partij voor woningbouwcorporaties, netbeheerders, energieleveranciers, adviesbureaus en ziekenhuizen. Een actueel thema voor hen is de warmtewet die op 1 januari van kracht wordt.
INHAALSLAG Leon Verhoeven, programmamanager bij het Sustainable Electrical Energy Center of Expertise (SEECE) hamert op kennisontwikkeling, als het gaat om het maken van een inhaalslag op het terrein van energie efficiency en hernieuwbare energie. Het SEECE bestaat sinds 1 januari en is een publiek-private samenwerking tussen bedrijfsleven en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. De hoofddoelstelling is om meer studenten op te leiden op het gebied van duurzame energie. Het SEECE richt zich op energiezuinig bouwen, opwekken van zonne- en windenergie, waterkracht en smart grids. Duurzame elektrische energie is een speerpunt. Leon Verhoeven is verantwoor-delijk voor de valorisatie, het omzetten van kennis naar concrete producten. Per jaar starten 160 tot 180 studenten elektrotechniek en werktuigbouw-kunde. “Die instroom van studenten proberen we nu een boost te geven want de vraag is enorm”, aldus Leon Verhoeven. Jemy Pauwels wijst op de vliegwielfunctie van participatiemaatschappij PPM Oost, waar hij als sectormanager verantwoordelijk is voor investeringen in de sectoren energie en milieutechnologie. PPM Oost is volgens Pauwels dé regionale investeerder in
DEELNEMERS
Hans Bruggeman is initiatiefnemer van Zonnecollectief Overbetuwe. Het is een particulier initiatief dat samenwerkt met de gemeente. Hans Bruggeman was betrokken bij de installatie van zonnepanelen op meer dan 200 particuliere woningen. Hij begrijpt dat bedrijven niet zitten te wachten op energie inspecties door de overheid. Dergelijke energiescans worden onder andere door gemeenten aangeboden. Hans Bruggeman: ”Bedrijven vrezen dat ze vervolgens verplicht worden om te investeren in energie efficiency.” Toch ziet hij een gedegen energie inventarisatie als een goede eerste stap om de energierekening omlaag te krijgen. Dat geldt voor bedrijfsleven, maar ook voor de overheid. Gemeenten kennen dikwijls niet het juiste aantal gebouwen in hun bezit en het daaraan gerelateerde energieverbruik. Scholen kunnen geld besparen met isolerende maatregelen of het gezamenlijk inkopen van energie. Scholen
zien het nut van energie efficiency, maar hebben vaak de middelen niet om erin te investeren. Hans Bruggeman ontwikkelde een rekenmodel om te laten zien hoe snel een investering in zonnepanelen wordt terugverdiend. “Voor scholen duurt het wat langer, maar ondernemers en eenmanszaken kunnen binnen enkele jaren de hele installatie terugverdienen dankzij fiscale voordelen”, is zijn stelling. Maarten Kole, advocaat bij Dirkzwager advocaten en notarissen, heeft het SERconvenant met energiemaatregelen voor zich op tafel liggen. “In het convenant is onder andere neergelegd dat corporaties hun woningen aanzienlijk energiezuiniger willen maken. Dat moet toch een impuls geven op het gebied van de werkgelegenheid en het realiseren van de doelstellingen.” Dirkzwager advocaten en notarissen heeft 280 medewerkers en vestigingen in Arnhem en Nijmegen. Als advocaat houdt Maarten Kole zich bezig met energierecht. “Onze kennis van de energiebranche hebben we gebundeld in de vakgroep energie. Verschillende disciplines en specialismen maken er deel van uit. We adviseren over de productie, levering en transport van gas, elektriciteit en warmte. We stellen contracten op voor de realisatie, ontwikkeling en exploitatie van duurzame initiatieven. Goede samenwerkingscontracten tussen partijen zijn van cruciaal belang in deze branche. (Semi-)overheid en bedrijfsleven werken steeds vaker samen met zogenaamde ESCo's. Dat staat voor Energy Service Company. Neem bijvoorbeeld ziekenhuizen. Die kunnen investering en beheer van energiezuinige installatie beter uitbesteden aan partijen die er meer verstand van hebben. Als contracten
R HOB Nimegen
0513
19-11-2013
09:40
Pagina 21
RONDE TAFEL
de provincies Gelderland en Overijssel. Ondernemers kunnen er terecht voor risicodragend kapitaal, weloverwogen adviezen en begeleiding. PPM Oost investeert met geld van de overheid in de groei van de regionale economie en werkgelegenheid. Jemy Pauwels heeft een zonnige visie: “Ik denk dat er een goede inhaalslag gemaakt wordt. Duurzaamheid maakt deel uit van prestatiecontracten. Energielabels zijn een prikkel voor (vastgoed)ondernemers om te voldoen aan hoge milieueisen. PPM Oost beheert ruim 200 miljoen euro dat als risico dragend kapitaal kan worden ingezet. Wij investeren momenteel in ruim 170 bedrijven. In Duiven ondersteunen we bijvoorbeeld het bedrijf Solab Cool, dat restwarmte van industrie en stadsnetten omzet in nieuwe energie voor de koeling van grote ruimtes.” Maarten Kole onderstreept: “Je ziet steeds vaker in aanbestedingsdocumenten van overheden dat er duurzaamheidsvoorwaarden worden gesteld aan de inschrijvende ondernemer.”
FINANCIEREN De gespreksdeelnemers verbazen zich erover dat bedrijven zich niet meer verdiepen in energie efficiency. Er zijn immers flinke besparingen te behalen. Joost Bouman: “Bedrijven die ik bezoek hebben vaak onvoldoende inzicht in hun energieverbruik. Toch begint energiebesparing met te weten wat er aan energie om gaat.” Hans Bruggeman: “Er is bijna geen bedrijf dat een deal heeft gesloten met een energieleverancier. Ze betalen gewoon het maximum.” Ad Verbaas: “Er zijn mogelijkheden voor kostenreductie. Bedrijven kunnen beter energie inkopen. Het verbruik reduceren is een andere tak van sport. Een groot gedeelte van onze tijd besteden we aan bedrijfsbezoeken om energiebesparingen op te sporen. Negen van de tien keer is er energie en dus
geld te besparen.” Hij geeft aan dat op bijvoorbeeld verlichtingskosten 50 tot 70 % valt te besparen. Soms moet fors geïnvesteerd worden, geeft hij toe. Energiemaatschappijen krijgen volgens het SER-energieconvenant ruimere mogelijkheden dit te doen. Eneco investeert in meer rendabele verlichtingsinstallaties bij bedrijven. Dan hoeft het bedrijf dat niet te doen. Ad Verbaas: “Na 5 jaar heeft de investering zich terug betaald. Dan wordt het bedrijf eigenaar van de installatie en kan het nog 10-15 jaar besparen. Dit zie je steeds meer, omdat energie niet de corebusiness is van bedrijven.” Maarten Kole ziet een belangrijke financieringsrol voor ESCo's: “Die krijgen financiering voor elkaar waar bedrijven dat niet voor elkaar krijgen.” Een stabiel subsidiebeleid van de overheid is volgens hem ook van belang voor investeringen en ontwikkelingen op het terrein van energie efficiency en hernieuwbare energie. PPM Oost is bereid risicodragend te investeren in projecten zonder groot rendement. Jemy Pauwels: “We financieren bijvoorbeeld een 3 kilometer lange pijp voor het transport van biogas. Zo'n project is belangrijk voor de infrastructuur. Maar het levert geen groot rendement op.” PPM Oost investeert niet zonder meer. Er moet een goed, realis-tisch businessplan liggen. PPM Oost zet graag de eerste stap om daarmee vertrouwen uit te spreken in de haalbaarheid van duurzame energieprojecten. Dit als steun in de rug voor ondernemers die vervolgens bij een bank aankloppen voor een financieringskrediet. Naast geld besparen is investeren in duurzame energie goed voor het imago. Hans Bruggeman vertelt van een ondernemer die voor 20.000 euro aan zonnepanelen op zijn dak liet installeren. Door de uitstraling die dat met
zich mee bracht, haalde het bedrijf een order van 5 miljoen euro binnen. Frans Lamers: “Onze overheid rekent niet goed. Doe de BTW van zonnepanelen af. Dat betaalt zich ruimschoots terug in werkgelegenheid.” Hij heeft ook een opsteker voor particulieren: “Geld op de bank levert minder rendement dan een investering in energiebesparing of alternatieve energie.”
SLIM COMBINEREN Het slim combineren van energiegebruik leidt soms tot verrassende initiatieven voor hernieuwbare energie. Maarten Kole: “Vuilverbrander ARN wordt gebruikt om warmte te leveren in Nijmegen-Noord. De ARN levert ook biogas voor het openbaar vervoer in Nijmegen.” Joost Bouman: “Een autoschadebedrijf gebruikt de warmte van een naastgelegen wasserij om lak te drogen. Een restaurant in Cuijk verwerkt voedselafval in een biovergister. Op dat gas koken ze en ze hebben plannen om er een busje op te laten rijden. Hernieuwbare energie hoeft niet altijd gepaard te gaan met grote investeringen.” Frans Lamers: “De opslag van warmte is nog wel een probleem. Daar is nog onderzoek nodig.” Leon Verhoeven haakt in op de onderzoeksonderwerpen en noemt tot slot twee interessante projecten. Het eerste betreft het concentreren van zonlicht via een lens. Dat licht wordt geprojecteerd op een hoge rendement zonnecel die licht omzet in elektriciteit en warmte. Het is goed toepasbaar in kassen. Een ander project is de Sky Wind Turbine. Een vlieger met turbine wordt tot 500 meter hoogte opgelaten. Daar is altijd wind en dus is er energie te winnen. “Door onderwijs en onderzoek groeit de energiebewustheid onder studenten”, zegt Leon Verhoeven. En dat is goed nieuws voor de toekomst. «
MAARTEN KOLE
FRANS LAMERS
JEMY PAUWELS
LEON VERHOEVEN
Advocaat bij Dirkzwager advocaten & notarissen.
Directeur van Lamers Productions BV.
Sectormanager energie en milieutechnologie bij PPM Oost .
Programmamanager valorisatie bij SEECE/Hogeschool Arnhem Nijmegen.
HÉT ONDERNEMERSBELANG // EDITIE 05-2013
25
