Geheugenklachten als bijwerking van Electroconvulsieve Therapie (ECT)
Informatie voor patiënten en hun naaste(n) Samenvatting van de informatie in de folder
Patiënten die een electroconvulsieve therapie (ECT) ondergaan kunnen last krijgen van (tijdelijke) geheugenklachten als bijwerking. Gedurende de behandeling kan het zijn dat u zich niet meer weet te herinneren wat er vlak vóór de ECT gebeurd is, of dat u zich zaken van langer geleden niet meer kan herinneren. Meestal zijn de vroegere herinneringen het minst, en de meer recente herinneringen het sterkst aangetast. Ook kan u door de ECT meer moeite hebben om nieuwe informatie op te slaan in het geheugen. Dit is het sterkst aanwezig in de eerste dagen na de ECT. Daarnaast heeft ECT effect op het tempo van informatie verwerken; dit gaat trager. Hierdoor heeft u meer tijd nodig om bijvoorbeeld informatie op te nemen, te denken en om te spreken. Na afronding van de ECT behandeling verbetert bij de meeste patiënten het geheugen binnen een aantal weken vanzelf. Het herinneren van recente dingen en van wat voor de ECT gebeurd is keert weer terug tot het oude niveau. Ook het kunnen inprenten van nieuwe informatie herstelt zich. Een deel van de patiënten heeft een jaar na het stoppen van de ECT nog klachten over het geheugen. Deze geheugenklachten betreffen vaak de periode waarin de ECT werd gegeven (of kort daarvoor). Vóór, tijdens en na de ECT zal de verpleegkundige testen en vragenlijsten bij u afnemen om eventuele geheugenklachten in kaart te brengen en te kunnen vervolgen. Enkele tips om met geheugenklachten om te gaan zijn: Accepteer dat u (tijdelijk) uw geheugen minder goed kunt gebruiken, u kunt hier weinig aan doen. Kom eerlijk uit voor geheugenproblemen. Als anderen weten dat u geheugenproblemen heeft dan kunnen ze er rekening mee houden en kunnen ze helpen om zaken te onthouden. Gebruik hulpmiddelen zoals een (elektronische) agenda, memoblaadjes, boodschappenlijstjes, het alarm of herinneringen van de telefoon, een kalender of het geheugen van een ander. Ook kunt u overwegen een dagboek bij te houden om later uw ervaringen in te kunnen teruglezen.
• • •
1
• • • •
Kies voor routinematige bekende taken, vermijd (complexe) nieuwe taken. Leg voorwerpen op een opvallende of vaste plaats (zo voorkomt u dat u spullen kwijt raakt). U kunt het beste gesprekken voeren in een rustige ruimte waarin u niet afgeleid wordt en u geïnteresseerd en geconcentreerd kunt luisteren. Voer niet verschillende taken gelijktijdig uit, maar zoveel mogelijk één voor één.
Inleiding
Patiënten die een electroconvulsieve therapie (ECT) ondergaan kunnen last krijgen van (tijdelijke) geheugenklachten als bijwerking. Bijwerkingen zijn onbedoelde gevolgen van een op zichzelf juiste behandeling. De geheugenklachten zijn hinderlijk in het dagelijks leven en kunnen zorgen voor onzekerheid. In deze informatiebrochure vindt u informatie over deze geheugenklachten en tips om hier mee om te gaan, zowel voor u als voor mensen in uw omgeving. Voor algemene informatie over ECT en andere bijwerkingen verwijzen wij u naar de informatiebrochure Electro Convulsie Therapie.
Het geheugen
Met ons geheugen kunnen wij informatie opnemen, bewaren en opdiepen. Niet alles wat wij meemaken, zien en horen komt echter in ons geheugen terecht. Het menselijk geheugen werkt niet als een ‘harde schijf’ van een computer waar alles op wordt vastgelegd. In het lange termijn geheugen wordt allerlei soorten informatie opgeslagen. Het kan gaan om talige informatie zoals woorden, teksten en namen, maar ook om visuele informatie zoals beelden, figuren, gezichten en plaatsen. Binnen het lange termijn geheugen worden verschillende onderdelen onderscheiden: Een geheugen voor vaardigheden, bijvoorbeeld hoe je moet fietsen of koffie zetten. Een geheugen voor betekenissen, begrippen en feiten. Een voorbeeld is ‘Parijs is de hoofdstad van Frankrijk’. Het gaat om algemene kennis, waarvan we niet meer precies kunnen terughalen waar en op welk moment we dit hebben geleerd.
• •
2
•
Een geheugen voor gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden. Het bevat informatie uit ons eigen verleden, zoals bijvoorbeeld een herinnering aan een vakantie of de bruiloft van een vriend. Maar ook bevat dit geheugen herinneringen aan meer algemene gebeurtenissen die een persoon meemaakt, zoals verkiezingen of een internationaal sportevenement.
Voordat informatie kan worden opgeslagen in het geheugen, moeten wij de informatie eerst hebben waargenomen. Wanneer wij waarnemen, bijvoorbeeld bij het kijken naar een foto, wordt informatie een korte tijd vastgehouden in het werkgeheugen. Veel van wat wij op een foto zien wordt vergeten en komt niet terecht in het lange termijn geheugen. opslaan
opnemen
lange termijn geheugen
werkgeheugen ophalen
• • •
algemene kennis vaardigheden persoonlijke herinneringen
vergeten
Geheugenklachten als bijwerking van ECT Geheugenklachten tijdens de ECT De meeste patiënten die ECT ondergaan hebben last van geheugenklachten gedurende de behandeling. De één heeft er meer last van dan de ander. Door ECT kunnen stoornissen ontstaan in het lange termijn geheugen voor gebeurtenissen. Er ontstaan meestal geen stoornissen in het geheugen voor vaardigheden en voor algemene kennis. Het kan zijn dat u zich niet meer weet te herinneren wat er vlak vóór de ECT gebeurd is, of dat u zich zaken van langer geleden niet meer kan herinneren.
3
Meestal zijn de vroegere herinneringen het minst, en de meer recente herinneringen het sterkst aangetast. Ook kan u door de ECT meer moeite hebben om nieuwe informatie op te slaan in het geheugen. Dit is het sterkst aanwezig in de eerste dagen na de ECT. Daarnaast heeft ECT effect op het tempo van informatie verwerken; dit gaat trager. Hierdoor heeft u meer tijd nodig om bijvoorbeeld informatie op te nemen, te denken en om te spreken. ECT heeft in principe geen effect op het werkgeheugen. Wel is het belangrijk te beseffen dat het werkgeheugen als het ware trager werkt. Geheugenklachten na de ECT behandelperiode Na afronding van de ECT behandeling verbetert bij de meeste patiënten het geheugen binnen een aantal weken vanzelf. Het herinneren van recente dingen en van wat vlak voor de ECT gebeurd is keert weer terug tot het oude niveau. Ook het kunnen inprenten van nieuwe informatie herstelt zich. Een deel van de patiënten heeft een jaar na het stoppen van de ECT nog klachten over het geheugen. Deze geheugenklachten betreffen vaak de periode waarin de ECT werd gegeven (of kort daarvoor). Dit komt doordat het vermogen van de hersenen om nieuwe informatie op te nemen beperkt is geweest tijdens de behandelperiode. Oorzaken Waarom geheugenklachten een bijwerking zijn van ECT is niet goed bekend. ECT veroorzaakt geen schade aan te hersenen. Door de ECT ontstaan er juist meer contacten tussen de verschillende hersencellen en verbetert de werking van de hersenen. De geheugenklachten kunnen ook deels te maken hebben met de depressieve klachten. Veel mensen met een depressie hebben klachten over hun geheugen. De geheugenklachten zijn als het ware een onderdeel van de depressie. Daarnaast blijkt er een verschil te zijn in wat patiënten met een depressie aan geheugenklachten ervaren en wat bij testen gemeten wordt. De depressie maakt dat ze de geheugenklachten door een donkere bril worden gezien en ervaren. De leeftijd en de ernst van de depressie blijken geen risicofactor te zijn voor het ontstaan van geheugenklachten als bijwerking van ECT. De aanwezigheid van cognitieve stoornissen tevoren, zoals dementie, is wel een risicofactor. Ook is
4
bekend dat bilaterale (tweezijdige) ECT meer geheugenklachten geeft dan unilaterale (eenzijdige) ECT.
Begeleiding bij de geheugenklachten door de verpleegkundige
Vóór, tijdens en na de ECT zal de verpleegkundige testen en vragenlijsten bij u afnemen om eventuele geheugenklachten in kaart te brengen en te kunnen vervolgen. De testen worden drie maanden na het stoppen van de ECT herhaald. De uitslagen van de testen zullen worden bekeken door de klinisch neuropsycholoog. Zonodig zal er een extra onderzoek en/of een gesprek met de neuropsycholoog plaatsvinden. Ook zal de verpleegkundige u helpen door uitleg te geven, informatie te herhalen en u gelegenheid te geven om mogelijke gevoelens van frustratie en onmacht te uiten.
Tips bij de omgang met geheugenklachten Acceptatie Accepteer dat u (tijdelijk) uw geheugen minder goed kunt gebruiken, u kunt hier tijdens de ECT weinig aan doen. Het trainen van uw geheugen tijdens de ECT helpt niet. Probeer u hierover niet op te winden of te ergeren, maar probeer u te ontspannen. Door spanning, onzekerheid of schaamte werkt het geheugen minder goed en ook kunt u (meer) depressief raken. Richt u op de zaken die u wel weet. Kom eerlijk uit voor de geheugenproblemen. U hoeft zich hier niet voor te schamen. Als anderen weten dat u geheugenproblemen heeft dan kunnen ze er rekening mee houden. Het is vaak niet nodig om alles te onthouden. U kunt zich beter beperken tot enkele belangrijke zaken.
• • • •
Vraag anderen om hulp Probeer uw naasten uit te leggen dat u zaken tijdelijk vergeet en dat dit geen kwade opzet is. Vraag gerust verpleegkundige begeleiding hierbij. Vraag anderen om u te herinneren aan dingen die u mogelijk zult vergeten en vraag om praktische hulp als iets niet lukt.
• •
5
Gebruik hulpmiddelen Gebruik hulpmiddelen zoals een (electronische) agenda, memoblaadjes, boodschappenlijstjes, het alarm of herinneringen van de telefoon, een kalender of het geheugen van een ander. Het is niet zo dat het geheugen ‘lui’ wordt door het gebruik van hulpmiddelen. Als u net zo makkelijk een hulpmiddel kunt gebruiken, ga dan niet uw geheugen onnodig belasten. Gebruik hulpmiddelen zo consequent mogelijk: o Leg hulpmiddelen altijd op vaste plekken o Gebruik geen losse briefjes maar een notitieblok dat u op een vaste plek neerlegt o Schrijf afspraken e.d. altijd direct op in een agenda. Zet hier ook voorbereidingstijd in, andere taken en klussen en dingen waar u die dag aan her- innerd wilt worden. o Kijk minstens twee keer per dag in uw agenda, liefst op vaste tijden. U kunt overwegen een dagboek bij te houden om later uw ervaringen in te kunnen teruglezen.
• •
•
•
Zorg voor vaste routines Kies voor routinematige bekende taken, vermijd (complexe) nieuwe taken. Probeer een vaste dagindeling te maken waarin er een logische volgorde bestaat. Leg voorwerpen op een opvallende of vaste plaats (zo voorkomt u dat u spullen kwijt raakt).
• • •
Algemene tips U kunt het beste gesprekken voeren in een rustige ruimte waarin u niet afgeleid wordt en u geïnteresseerd en geconcentreerd kunt luisteren. Voorkom tijdsdruk. Denken en doen kosten wat meer tijd. Voer niet verschillende taken gelijktijdig uit, maar zoveel mogelijk één voor één. Pas regelmatig (kortere) rustpauzes in, wissel denken en doen af. Probeer goed voor u zelf te zorgen door gezond te eten en regelmatig te bewegen.
• • • • •
6
Adviezen voor familieleden Probeer uw naaste niet te veel te controleren en te corrigeren als hij iets verkeerd doet. De kans is groot dat hij daarvan gespannen raakt. Probeer te accepteren dat uw naaste tijdelijk het geheugen minder goed kan gebruiken. Vraag waarmee u kunt helpen en probeer te steunen. Realiseer u dat het een tijdelijke situatie is, probeer de klachten met een bepaalde mildheid tegemoet te treden. Wanneer u bezorgd bent over de mate van geheugenklachten van uw naaste, raadpleeg gerust de behandelend arts of begeleidend verpleegkundige. De voortgang van de ECT behandeling wordt regelmatig geëvalueerd met uw naaste. U bent welkom aan deze gesprekken deel te nemen. Om de geheugenklachten te volgen, wordt ook u gevraagd een aantal maal een vragenlijst in te vullen.
• • • • •
Contact
Voor vragen of opmerkingen kunt u terecht bij uw behandelend arts, bij de ECT verpleegkundige of de klinisch neuropsycholoog via telefoonnummer 024 - 361 35 13. In de informatiebrochure Electro Convulsie Therapie (ECT) van het Radboudumc vindt u informatie over de behandeling.
De informatie uit deze brochure is deels overgenomen uit M. v. Kessel ea. Training geheugenstrategieen. 2010. Uitgeverij Boom, Amsterdam en de folder over geheugenklachten als bijwerking van ECT van het LUMC.
7
Ruimte voor uw notities
12-2015-7293
Adres Polikliniek Psychiatrie Ingang oost Reinier Postlaan 6, route 961 Nijmegen Postadres Radboudumc 961 Polikliniek Psychiatrie Postbus 9101 6500 HB Nijmegen Contact 024 - 361 35 13
Radboud universitair medisch centrum
