RET Gezond verstand als therapie
‘De Psychologische Bibliotheek’ geeft een helder antwoord op allerlei vragen op het gebied van de psychologie en is gericht op de patiënt en zijn omgeving. Ook professionals gebruiken de informatie ter ondersteuning van de hulpverlening. Daarnaast is ‘De Psychologische Bibliotheek’ geschikt voor iedereen met een bijzondere interesse voor psychologie. De informatie in ‘De Psychologische Bibliotheek’ is duidelijk, prettig leesbaar en betrouwbaar. De auteurs die meewerken aan ‘De Psychologische Bibliotheek’ zijn allen ervaren psychologen en maken gebruik van diverse voorbeelden uit de praktijk.
Jan Verhulst
RET Gezond verstand als therapie
Bohn Stafleu Van Loghum Houten 2010
© 2010 Bohn Stafleu Van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.
ISBN 978 90 313 8185 2 NUR 770/777
Ontwerp omslag: Designwork, Peter J. Bos, Deventer.
De eerste vijf drukken van dit boek verschenen bij Swets en Zeitlinger, Lisse. 6e druk, 2005 7e druk, 2010
Bohn Stafleu Van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Voorwoord Albert Ellis
Het is niet altijd gemakkelijk om op de hoogte te blijven van alle nieuwe ontwikkelingen van de rationeel-emotieve therapie (RET of REBT), omdat RET voortdurend in beweging is en nieuwe aspecten en technieken toevoegt aan theorie en praktijk. De RET zag er heel eenvoudig uit toen ik er in 1955 in New York mee begon te werken. Sindsdien heeft de therapie zich echter enorm uitgebreid, zowel in theorie als in praktijk. De RET heeft met name de aanzet gegeven tot de cognitieve gedragstherapie, die tegenwoordig eveneens steeds meer invloed krijgt op het gebied van de psychotherapie. Jan Verhulst is een vooraanstaand klinisch psycholoog die zich op de hoogte heeft gesteld van de laatste ontwikkelingen van RET. Hij presenteert ze in dit boek op een overzichtelijke en duidelijke wijze. Hij heeft ingezien dat RET niet alleen gebruikt kan worden voor individuele psychotherapie, maar dat er ook andere toepassingsmogelijkheden zijn, buiten het gebied van de psychotherapie. Allerlei dagelijkse problemen kunnen met behulp van RET worden opgelost. Mensen kunnen kennismaken met de principes van RET door middel van artikelen, boeken, audio- en videocassettes en cursussen. In dit boek presenteert Jan Verhulst de basisprincipes van theorie en praktijk van RET. Het boek is zowel bruikbaar voor therapeuten (in opleiding) als voor een breed publiek. Het bevat een overzicht van de toepassingen van RET bij seksuele problemen, angsten, verslavingen, sterven en stervensbegeleiding, opvoeding en andere onderwerpen. Dit boek is bij mijn weten van alle Nederlandstalige boeken over RET het meest up-to-
5
date en volledig. Ik ben dan ook erg blij met de verschijning ervan. De lezers zullen met dit boek een duidelijk en helder overzicht van RET krijgen. Ik dank dr. Verhulst voor zijn inspanningen RET toegankelijk te maken voor een breed Nederlandstalig publiek. Albert Ellis New York
Bij de zesde, herziene, druk Het doet mij genoegen te vernemen dat het boek van Jan Verhulst zo goed ontvangen is sinds het voor het eerst verscheen. Zoals ik ook blij ben met deze nieuwe, uitgebreidere versie ervan. Ik hoop dat meer en meer psychologen en trainers dit boek zullen gaan gebruiken als leidraad bij hun werkzaamheden. Albert Ellis New York, 2004.
6
Woord vooraf
Dit boek gaat over de theorie en toepassingen van rationeel-emotieve therapie (RET). Aanleiding om dit boek te schrijven was onder meer het gegeven dat RET zich de laatste jaren in een steeds toenemende populariteit mag verheugen en nieuwe ontwikkelingen doormaakt. Deze populariteit doet zich niet alleen voor bij (psycho)therapeuten en psychologen, maar evenzeer bij het grote publiek. Steeds meer mensen willen weten hoe ze op een relatief eenvoudige en overzichtelijke manier de problemen van anderen (en van zichzelf) kunnen oplossen. Het is gebleken dat RET zich daarvoor uitermate goed leent: het is een duidelijke, inzichtelijke en kortdurende vorm van therapie, die geschikt is voor een breed scala van problemen. De doelgroep van dit boek is dan ook breed. Enerzijds richt het boek zich op hulpverleners die RET willen gebruiken bij de behandeling en begeleiding van hun cliënten. Anderzijds kan het boek (evt. op advies van de hulpverlener) zelfstandig door de cliënt gebruikt worden. De opzet is zodanig dat per probleemgebied een overzicht gegeven wordt van de theorie en praktijk van RET. Bij de voorbereiding van dit boek kreeg ik hulp van Albert Ellis. Ik legde hem de vraag voor welk (Engelstalig) studiemateriaal naar zijn mening het beste overzicht geeft van de huidige stand van zaken van RET. Zijn advies was uit te gaan van het Handbook of rational-emotive therapy (deel 1 en 2). In deze handboeken komen vrijwel alle aspecten aan bod die betrekking hebben op de theorie en praktijk van RET. Ik heb er dan ook dankbaar gebruik van gemaakt. De bedoeling was immers een zo
7
omvattend mogelijk beeld te geven van de mogelijkheden van RET. De onderwerpen die behandeld worden, lopen daarom uiteen. Bij de keuze ervan heb ik mij vooral laten leiden door de praktische relevantie. Hoofdstuk 1 heeft een algemeen inleidend karakter. Leven en werk van Albert Ellis worden in het kort beschreven. Speciale aandacht gaat uiteraard uit naar de manier waarop en de reden waarom RET is ontstaan. Bekeken wordt tevens wat de voor- en nadelen van RET zijn in vergelijking met de andere vormen van therapie die in Nederland en België veel worden toegepast. In hoofdstuk 2 gaan we op zoek naar de meest voorkomende oorzaken van problemen. Zoals we daar zullen zien, speelt de manier waarop iemand tegen gebeurtenissen in zijn leven aankijkt daarbij een doorslaggevende rol. In dit hoofdstuk wordt tevens het ABC-systeem van RET geïntroduceerd. Hoofdstuk 3 heeft de oplossing van problemen als centraal thema. Het ABC-systeem wordt uitgebreid met de symbolen D en E. Dit brengt ons logischerwijze bij hoofdstuk 4, dat handelt over de toepassingen van RET. Deze worden belicht met betrekking tot een aantal veelvoorkomende problemen, met name van relationele aard (seksuele, gezins- en andere relationele problemen). Steeds wordt per probleemgebied de theorie en praktijk van RET uitgelegd aan de hand van voorbeelden. In hoofdstuk 5 komen nog andere toepassingen van RET aan de orde. Hoe kunnen stervensbegeleiders omgaan met stervenden? Op welke manieren kunnen we onze angsten de baas worden? Enzovoort. Hoofdstuk 6 besluit met de vraag wat er aan de hand kan zijn wanneer RET niet de gewenste uitwerking heeft. Het verschijnsel weerstand wordt uitgelegd en er worden manieren beschreven om deze op te heffen. Het is niet mijn bedoeling geweest in dit boek een uitputtend overzicht te geven van alle theoretische achtergronden van RET. Daarvoor wordt de lezer in de tekst naar andere bronnen verwezen. Ik wil erop wijzen dat dit boek alleen RET tot onderwerp heeft. Het boek is dus geen inleiding tot de rationele therapie of tot de cognitieve gedragstherapie. Ellis heeft nadrukkelijk aangegeven dat RET een eigen theorie heeft ontwikkeld en in die zin zeker niet eclectisch genoemd mag worden. RET is slechts eclectisch ten aanzien van het gebruik van technieken die van andere therapierichtingen afkomstig zijn. In de tekst worden overigens wel de overeenkomsten en verschillen tussen RET en andere vormen van therapie aangegeven.
8
Ellis zélf blijft het overigens ook wat moeilijk hebben met de eigen identiteit van RET en met de plaatsbepaling ervan ten opzichte van de andere vormen van therapie. Zo drong hij er bij mij in 1995 op aan om de term RET voortaan in publicaties te vervangen door REBT (‘rational emotive behavior therapy’), daarmee aangevend dat RET veel affiniteit heeft met gedragstheorie en gedragstherapie. Om wille van de overzichtelijkheid en herkenbaarheid lijkt het mij voorlopig beter de term RET te handhaven. Bovendien vind ik dat de term REBT de lading niet voldoende dekt. Duidelijk is in ieder geval dat de problemen rond de eigen identiteit van RET nog niet zijn opgelost. (Zie hiervoor ook Ellis’ artikel ‘Changing rational-emotive therapy (RET) to rational emotive behavior therapy’ in Behavior Therapist, 1993). Bij de samenstelling van dit boek heeft de praktische toepasbaarheid voorop gestaan. Het is mijn bedoeling geweest mensen (therapeuten, clienten en leken) te laten kennismaken met effectieve manieren om problemen op te lossen. Ik acht mij in mijn opzet geslaagd indien dit boek daartoe inderdaad een bijdrage levert. Tot slot, uiteraard, woorden van dank aan Albert Ellis, die altijd bereid bleek zich transatlantisch te laten storen in zijn werkzaamheden en mij van advies te dienen. Dank ook aan Els Helmich en mijn vader voor de puntjes op de i, en aan degene die niet bedankt wil worden. Jan Verhulst Eindhoven, augustus 1995
Bij de zesde druk Gezond verstand als therapie heeft zich sinds het verschijnen ervan in een warme belangstelling mogen verheugen. Niet alleen van collega-psychologen en RET-trainers, maar ook van geïnteresseerde ‘leken’. Kennelijk is het boek bruikbaar voor mensen die zich willen verdiepen in de achtergronden van RET. Want dat is dit boek natuurlijk ook: een weergave van de theorie, een globaal overzicht van RET-literatuur. Ik heb ervoor gekozen dat zo te laten. Theoretisch-inhoudelijk zijn er dus geen wijzigingen aangebracht. Wie zich de moeite getroost om recente publicaties over RET of REBT door te nemen, zal met mij constateren dat er
9
ook geen werkelijk nieuwe theoretische ontwikkelingen zijn. Verreweg de meeste publicaties hebben betrekking op de praktische toepasbaarheid van RET, vaak in de vorm van effectstudies. Ik heb mij daarom bij de herziening van dit boek voornamelijk gericht op het vergroten van de praktische toepasbaarheid ervan. Om die reden is een RET-test toegevoegd. Deze test werd eerder opgenomen in boeken als RET jezelf en RET tegen stress. Hoewel de test (nog) geen wetenschappelijke status heeft, is door de jaren heen gebleken dat hij wel degelijk gebruikt kan worden om een eerste beeld te krijgen van iemands systeem van irrationele gedachten. Zo heb ik het zelf altijd als zeer nuttig ervaren om cliënten de test te laten invullen na de intake. Vrijwel altijd bieden de uitslagen goede aanknopingspunten voor therapeutische gesprekken. Ook bij inleidingen en RET-trainingen vind ik de test heel bruikbaar: cursisten en toehoorders ervaren zo ‘aan den lijve’ hoe hun denkpatronen doordrongen zijn van irrationele vooronderstellingen. Ik hoop dat het in dit boek opnemen van de test ertoe zal bijdragen dat deze zich verder ontwikkelt tot een volwaardig psychologisch instrument. Onderzoek daarnaar is inmiddels in volle gang. Ellis overleed in 2007. Tot op het laatste moment is hij druk doende geweest zijn levenswerk onder de aandacht van een groot publiek te brengen. Ik denk wel dat we kunnen zeggen dat hij daarin is geslaagd, gezien de grote populariteit van de RET. Of, zoals hij het liever zei: de REBT. Jan Verhulst februari 2010
10
Inhoud
Voor w oor d Alber t Ellis
5
Woor d voor af
7
1 Algemen e in leidin g Ontwikkeling Doelen RET en andere therapieën: een plaatsbepaling Voor wie is RET geschikt? Tot besluit
13 17 21 25 35 36
2 Het on tstaan van pr oblemen Relatie tussen waarnemen, interpreteren, taal, denken en voelen Zelfconcept Objectieve en subjectieve werkelijkheid Irrationele ideeën Irrationele basisgedachten Veelvoorkomende irrationele ideeën ABC-systeem
37 37 39 41 43 44 48 60
3 De th er apie Het proces van RET Diagnose Rationeel-emotief inzicht Verwerken (fase 1). Leren van een nieuwe rationele basis Verwerken (fase 2). Aanleren van een nieuwe filosofie
62 64 65 67 70 71
11
Relatie tussen therapeut en cliënt Rationele zelfanalyse en zelfhulp Effecten van RET Een rationeel-emotieve therapie Tot besluit
73 74 76 78 81
4 Toepassin gen van RET Liefdesproblemen Seksuele problemen Gezinsproblemen Scheiding Tot besluit
83 83 95 104 107 113
5 An der e toepassin gen van RET Sterven Depressie Angst Verslaving Opvoeding
114 114 121 129 137 147
6 Als RET n iet w er kt Mislukken van een therapie Ellis’ visie op weerstand Soorten weerstand Relatie tussen cliënt en therapeut Weerstand door de omgeving van de cliënt Tot besluit
1 56 156 157 159 167 171 172
Uitleidin g
1 79
Bijlage 1. Beknopte handleiding voor RET-therapeuten Bijlage 2. RET-test® Bijlage 3. Opleidingen tot RET-therapeut
180 184 196
Liter atuur
1 97
Over de Auteur
1 99
12
