Geachte collega,
Het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Parodontologie (NVvP) nodigt u van harte uit in te schrijven voor het najaarscongres “Women in Perio” op 14 en 15 november 2002. Deze titel is gekozen omdat er, zoals u in dit programmaboekje kunt zien, een groot aantal vrouw-gerelateerde onderwerpen binnen de parodontologie aan de orde zal komen. Het leek ons een leuke gedachte voor dit congres uitsluitend vrouwelijke sprekers te benaderen die allen hun sporen in de parodontologie ruimschoots verdiend hebben: Lisa Mayfield, Sara Grossi, Marjorie Jeffcoat, Judith Raber en Susan Karabin. We hebben Tine Vangsted bereid gevonden op te treden als moderator. Susan Karabin zal ook de Preconference Workshop op donderdagavond verzorgen op de haar eigen zeer boeiende wijze zoals we ons nog kunnen herinneren door haar optreden tijdens het najaarscongres 2000. Zoals u van ons gewend bent zal er tijdens dit najaarscongres ook weer een parallelcongres plaatsvinden. Vanwege de grote belangstelling vorig jaar hebben we gemeend het met name voor preventieassistenten bedoelde congres “Tandvlees in de algemene praktijk” door Heinz Renggli en Jan Smeekens opnieuw te moeten organiseren. Bovendien zal de workshop “Ultrasone Reiniging” met de mondhygiënist als doelgroep op zowel vrijdagochtend als vrijdagmiddag nogmaals worden verzorgd door Fridus van der Weijden en Dick Barendregt. Tot ziens in de Jaarbeurs! Met vriendelijke groet, NICO CORBA, VOORZITTER NVVP
1
Programma
Preconference workshop
Programma donderdagavond 14 november 2002
BEATRIXGEBOUW ZAAL 417
Hoofdcongres“Women in Perio”
vrijdag 15 november 2002.
BEATRIXTHEATER
08.15 uur Registratie en koffie
Dr. Susan Karabin Women and periodontal disease and other oral health considerations
08.45 uur Ledenvergadering 09.15 uur Opening en inleiding congres
17.30 uur Registratie en aperitief
Laurens Tinsel Moderator Tine Vangsted
18.00 uur Buffet 09.20 uur Mucositis en parodontale infecties bij intensieve chemotherapie: een rol voor het tandheelkundig behandelteam
19.00 uur The effect of steroid hormones on the immunity of women
Judith Raber-Durlacher
20.00 uur Koffiepauze 20.30 uur Pregnancy
10.00 uur Smoking and diabetes; risk factors for periodontal disease
21.15 uur Periodontal systemic considerations in the menopausal patient
10.45 uur Koffiepauze
22.00 uur Afsluiting en borrel
11.30 uur Periodontal disease and preterm birth
Sara Grossi
Marorie Jeffcoat
12.30 uur Lunchpauze 13.30 uur Gender differences in oral disease progression and healing
Susan Karabin
14.45 uur Uitreiking NVvP – Braun Oral B® - mondhygiëneprijs 15.00 uur Theepauze 15.45 uur Biofilms in periodontics 16.45 uur Afsluiting 17.00 uur Borrel
2
3
Lisa Mayfield
Programma
Parallelcongres“Tandvlees in de algemene praktijk” vrijdag 15 november 2002. BEATRIXGEBOUW ZAAL 417
Programma
Vrijdagochtend Workshop “Ultrasone reiniging” (ZAAL 515) vrijdagmiddag Hoofdcongres “Women in Perio”
08.15 uur Registratie en koffie
08.45 uur Ledenvergadering
08.45 uur Ledenvergadering
09.15 uur Opening Workshop ultrasone reiniging
09.15 uur Opening en inleiding congres
09.20 uur Introductie en theorie
Jörg Kleinfelder
10.45 uur Koffiepauze
09.20 uur Supragingivale plaque en gingivitis: • Acute vormen van gingivitis • Niet-plaque gerelateerde aandoeningen van de gingiva: borsteltrauma, recessies, herpes Heinz Renggli en Jan Smeekens
11.30 uur Praktische oefeningen
Moderator Tine Vangsted 13.30 uur Gender differences in oral disease progression and healing Susan Karabin
Heinz Renggli en Jan Smeekens
14.45 uur Uitreiking NVvP – Braun Oral B® - mondhygiëneprijs
12.30 uur Lunchpauze 13.45 uur Subgingivale plaque/bacteriën en parodontitis: Tandsteen Restauratieranden Contactpunten Occlusie Endoproblemen Acute vormen van parodontitis Regelmatige plaqueinterventie Heinz Renggli en Jan Smeekens
15.00 uur Theepauze 15.45 uur Biofilms in periodontics 16.45 uur Afsluiting 17.00 uur Borrel
14.45 uur Uitreiking NVvP – Braun Oral B® - mondhygiëneprijs 15.00 uur Theepauze 15.45 uur Vervolg subgingivale plaque en parodontitis
Heinz Renggli en Jan Smeekens
16.45 uur Afsluiting 17.00-
Borrel
08.15 uur Registratie en koffie
4
Fridus van der Weijden en Dick Barendregt
12.30 uur Lunchpauze
10.45 uur Koffiepauze 11.30 uur Vervolg supragingivale plaque en gingivitis
Fridus van der Weijden en Dick Barendregt
5
Lisa Mayfield
Programma
Vrijdagochtend Hoofdcongres “Women in Perio” vrijdagmiddag Workshop “Ultrasone reiniging” (ZAAL 515)
SPREKERS
08.15 uur Registratie en koffie
Dr. Susan D. Karabin
08.45 uur Ledenvergadering
Preconference workshop: Women and periodontal disease and other oral health considerations
09.15 uur Opening en inleiding congres Moderator Tine Vangsted 09.20 uur Mucositis en parodontale infecties bij intensieve chemotherapie: een rol voor het tandheelkundig behandelteam Judith Raber-Durlacher
Dr. Susan D. Karabin
10.00 uur Smoking and diabetes;risk factors for periodontal disease Sara Grossi 10.45 uur Koffiepauze 11.30 uur Periodontal disease and preterm birth
Hoofdcongres “Women in Perio”: Gender differences in oral disease, progression and healing
Marjorie Jeffcoat
13.45 uur Opening, introductie en theorie workshop ultrasone reiniging Fridus van der Weijden en Dick Barendregt
Gender differences in immune respons to bacterial and viral infections will be discussed. In particular the progression of periodontal disease, which varies with age and gender, will be examined. This presentation will also discuss a variety of metabolic bone disorders and hormonal status. It will show how these conditions affect bone grafting procedures and dental outcomes.
14.45 uur Uitreiking NVvP – Braun Oral® - mondhygiëneprijs
Biosketch
12.30 uur Lunchpauze
15.00 uur Theepauze 15.45 uur Praktische oefeningen
Dr. Susan D. Karabin is Director of the Office of Professional Development and Associate Clinical Professor in Periodontics at the Columbia University School of Dental and Oral Surgery. She received in 1981 her DDS degree at the Columbia University, School of Dental and Oral Surgery. In 1984 she finished the specialty training in Periodontics at the same university. Dr. Karabin has published and lectured about gender differences in oral health and about women’s dental and oral health.
Fridus van der Weijden en Dick Barendregt
16.45 uur Afsluiting 17.00 uur Receptie en borrel
6
This workshop will address to the oral health concerns of women throughout their lives. The influence of sex-steroid hormones (estrogen and progesterone) on the periodontium as well as on all the oral tissues will be discussed. Finally Osteoporosis and its relationship to periodontal disease and implant placement and possible treatment protocols will be investigated. Topics are: • The effect of sex steroid hormones on the immunity of women • Pregnancy • Periodontal/systemic considerations in the menopausal patient • Hormone replacement therapy
7
Dr. Judith E. Raber–Durlacher
Dr. Judith E. Raber–Durlacher
Dr. Sara Grossi
Mucositis en parodontale infecties bij intensieve chemotherapie: een rol voor het tandheelkundig behandelteam
Smoking and diabetes mellitus, risk factors for periodontal disease
Orale mucositis is een ernstige bijwerking van oncologische therapie, die gepaard gaat met pijnlijke ulceraties, koorts en infectie. De pathogenese van deze aandoening is zeer complex en nog niet volledig ontrafeld. Recent zijn er echter nieuwe inzichten beschikbaar gekomen, die veelbelovende mogelijkheden voor de preventie en de behandeling bieden. Naast infecties die geassocieerd zijn met de beschadigde orale mucosale barrière kan ontstoken en ulcererend pocketepitheel een porte d’entree zijn voor de systemische verspreiding van micro-organismen, bacteriële celwandbestanddelen en cytokines. Dit kan leiden tot koorts en levensbedreigende complicaties.Dit wordt onderkend en in vrijwel alle oncologische handboeken wordt het advies gegeven bij neutropene koorts de mondholte, inclusief het parodontium zorgvuldig te inspecteren. Voor de behandelend arts echter is de diagnose van parodontale infecties bij een neutropene patiënt een lastige, zo niet onmogelijke opgave, aangezien deze zich lang niet altijd presenteren met duidelijke acute gingivale ontstekingsverschijnselen. Het kweken van de subgingivale microbiota of van bloed ”op de bonnefooi”, dat wil zeggen zonder inzicht in de parodontale situatie biedt in dit opzicht ook geen diagnostisch houvast. Het is dan ook aannemelijk dat vooral infecties diep in het parodontium nogal eens over het hoofd gezien worden en bijdragen aan zogenaamde ”onbegrepen koorts” . Idealiter is in het oncologisch behandelcentrum een tandheelkundig team beschikbaar en worden patiënten tijdens de verschillende fasen van oncologische therapie begeleid. In toenemende mate wordt ook de huistandarts ingeschakeld bij de behandeling van patiënten die intensieve chemotherapie, al dan niet gevolgd door een stamceltransplantatie, zullen ondergaan.Wat te doen met een dergelijke patiënt?
Cigarette smoking is the single most important, and modifiable factor responsible for cases of lung cancer, hypertension and cardiovascular diseases in the western world. Periodontal disease is yet another and quite possibly the most relevant oral condition added to the ever increasing list of health consequences (oral and systemic) of tobacco smoking. Chronic exposure to many substances in tobacco and tobacco byproducts significantly affects the prevalence and progression of periodontal diseases. So profound is the negative effect of cigarette smoking on the periodontium that exposure to second-hand smoke accounts for 30% of periodontal disease in nonsmokers. Periodontal disease represents the principal oral complication associated with diabetes mellitus (both Type 1 and Type 2). Prevention of periodontal disease is essential in patients with diabetes since not only is periodontal disease more prevalent, more severe and progresses more rapidly in diabetics, the concomitant chronic gram-negative infection may complicate the metabolic control of diabetes. The evidence appears to indicate that for older diabetics (> 40 years of age) severity of periodontal disease increases with longer duration of diabetes paralleling other complications of diabetes, such as retinopathy and nephropathy, that the longer the duration of diabetes, the greater the prevalence and severity of the complication. Cigarette smoking and diabetes mellitus have fulfilled all scientific criteria required to be designated as risk factors for periodontal disease. This presentation will review the epidemiologic evidence as well as the underlying mechanisms establishing both smoking and diabetes mellitus as true risk factors for periodontal disease. Treatment strategies and special considerations for managing periodontal infections in these high risk patients will be presented.
Dr. Sara Grossi
Biosketch
Biosketch
8
Dr. Judith E. Raber-Durlacher studeerde in 1981 af als tandarts aan de Universiteit van Amsterdam. Van 1981-1991 werkte zij deeltijds als algemeen practicus en had van 1985-1993 een 0.4 dienstverband als universitair docent aan ACTA bij de vakgroep Algemene Ziekteleer en Inwendige Geneeskunde. Van 1986-1991 was zij tevens lid van de medische staf van het Emma Kinderziekenhuis te Amsterdam en behandelde kinderen die een oncologische behandeling ondergingen. In 1993 promoveerde zij op een proefschrift over zwangerschapsgingivitis bij Professor Dr. L.Abraham-Inpijn. Tegenwoordig is zij parttime verbonden aan de afdeling Klinische Oncologie van het Leids Universitair Medisch Centrum en als gastmedewerker aan de afdeling Parodontologie ACTA. Zij schreef diverse artikelen en bijdragen aan tekstboeken. Sinds januari 2002 is zij president van de International Society for Oral Oncology en maakt deel uit van de MASCC/ISOO mucositis consensus group. Tevens geeft zij internationale nascholingscursussen op het gebied van orale complicaties bij oncologie patiënten.
9
Dr. Sara Grossi received a dental degree from Central University of Venezuela, a Certificate in Periodontology and Masters in Oral Sciences from State University New York (SUNY) at Buffalo. She is a Senior Research Scientist, and Director of Periodontal Disease Research Center, Department of Oral Biology, SUNY at Buffalo. She is a member of Editorial Board of the Journal of Periodontology and the Compendium of Continuing Education in Dentistry. Doctor Grossi has lead research on the role of tobacco smoking and diabetes mellitus as risk factors for periodontal disease. Her work on research on the effect of treatment of periodontal infection and metabolic control of diabetes mellitus has contributed to opening the field of periodontal infection and systemic inflammation. Information from the diabetes controlled trials has improved the clinical management of diabetic patients with periodontal disease and earned the American Academy of Periodontology Clinical Research Award. She has authored or co-authored over 50 scientific papers and several book chapters and has lectured extensively in the US, Europe, Asia and South America on the role of specific risk factors for periodontal disease, and the clinical management of patients at high risk for periodontal disease and patients for whom periodontal infection constitutes a health risk.
Dr. Marjorie K. Jeffcoat, DMD
Dr. Marjorie K. Jeffcoat, DMD
Dr. Lisa Mayfield
Periodontal disease and preterm birth
Biofilms in periodontics
Preterm birth, resulting in babies born too little and too soon, is a major cause of morbidity today. Evidence indicates that infections can be major risk factors in preterm birth. Case-control studies point to an association between periodontal infection and increased rates of preterm birth with an increased risk for preterm birth in women with periodontal disease ranging from 3.0 to 7.9. Ongoing large-scale studies are discovering that women with the most severe periodontal disease have the highest incidence of preterm births. An ongoing study at the University of Alabama (UAB) involving a collaboration with the Perinatal Emphasis Research Center and the School of Dentistry, has studied more than 2300 pregnant women. Results from this longitudinal study indicate that periodontal disease is associated with preterm birth. Furthermore, patients with severe disease are more likely to experience a preterm birth. Of course, the most pressing question is what forms of therapy would be most helpful in decreasing the risk of preterm birth due to periodontal disease. Studies at UAB are presently addressing this most important question. Scaling and root planing can reduce the rate of preterm births in pregnant women with periodontal disease.
This lecture will address the complex nature and unique properties of biofilms associated with periodontal diseases. Periodontal therapy aims at suppression of pathogenic microorganisms in diseasesusceptible individuals and the establishment of a subgingival microflora compatible with periodontal health. The recent r ecognition of bacteria residing within complex biofilms helps to explain the difficulties we face when treating periodontal diseases. An understanding of the nature of microbial changes within subgingival biofilms following periodontal treatment gives an insight into strategies for effective anti-microbial therapy.
Biosketch Dr. Lisa Mayfield
Biosketch Dr. Marjorie K. Jeffcoat received her degree at Harvard School of Dental Medicine in 1976. At present she is Professor and Chairman of the Department of Periodontics School of Dentistry at the University of Alabama at Birmingham (UAB). She is member of editorial boards of several hardcore journals in the periodontal field. Her research interest are among others: translational research with an emphasis on therapy which may influence on bone resorption and regeneration and the relation between oral infection and systemic disease. She is (co-) author of numerous publications and has also contributed to may books in this field.
10
11
Dr. Lisa Mayfield: after graduating and working for over 10 years in clinical practice in Australia she moved to Sweden for a specialist program and Masters thesis in Periodontology at Lund University, which she completed in 1996. Dr Mayfield continued her clinical research at Lund University and in 1998 defended her PhD thesis, “Regeneration in Periodontal and Endosseous Implant Treatment.” Concurrently she worked at the Brånemark Osseointegration Center, Center for Oral Health Sciences, Malmö, Sweden. Following a year in Berne at Professor Lang’s department, as the first ITI scholar, Dr Mayfield accepted a position at the Department of Periodontology and Fixed Prosthodontics, University of Berne. She is currently the head of the Oral Microbiology Research Laboratory and is involved in clinical practice and teaching. Dr Mayfield recently spent 3 months working with Professor Socransky and Dr Haffajee at the Forsyth Dental Research Centre in Boston and continues to collaborate with this research centre. Dr Mayfield’s research interests include regenerative periodontal therapy, immediate implants and treatment of periimplantitis.
Prof. dr. Heinz H. Renggli en Jan P.A.M. Smeekens
Dr. Fridus G.A. van der Weijden en Dick S. Barendregt
Parallelcongres: Tandvlees in de algemene praktijk
Workshop “Ultrasone reiniging” in combinatie met hoofdcongres
Uitgaand van een parodontitis met acute problemen wordt belicht hoe parodontale afbraak tot stand komt. Er wordt ingegaan op subgingivale plaque als oorzaak van de adulte parodontitis (AP) en er wordt uitgelegd welke rol “specifieke” bacteriën bij agressieve vormen van parodontitis (EOP en refractaire parodontitis) spelen. De bijdrage van onvolmaakte restauraties, tandsteen, premature contacten en endoproblemen aan de etiologie van de parodontitis wordt uiteengezet. De basis voor parodontitis is de gingivitis, veroorzaakt door de supragingivale plaque. Zij staat daarom ook centraal in deze cursus. Met hulp van klinische experimenten en veldonderzoeken wordt duidelijk gemaakt hoe makkelijk het is door regelmatige interventie de plaqueaccumulaties op een laag niveau en daarmee het tandvlees gezond te houden. Het belang van een goed functionerende preventieassistent als lid van het tandheelkundig team wordt toegelicht en aan de rol van de preventieassistent in het paroprotocol wordt aandacht besteed. Prof. dr. Heinz H. Renggli
Het doel van deze workshop is om zowel een theoretische onderbouwing van als praktische oefening in het ultrasoon reinigen te krijgen. In het eerste deel zal de werking en effectiviteit worden aangegeven op basis van wetenschappelijke studies. Tevens zullen de indicatiegebieden worden aangegeven waar de ultrasone reiniging het beste tot haar recht kan komen. Door middel van een live d emonstratie zal de deelnemer een beeld krijgen van de praktische toepassing van het ultrasone reinigingsapparaat. Na deze demonstratie zullen de deelnemers in koppels van twee personen onder begeleiding van de cursusgevers en enkele ervaren mondhygiënisten de kans krijgen om op artificiële elementen in fantoomkaken een zo realistisch mogelijke oefening te doen in het verwijderen van supra- en subgingivaal tandsteen. Dr. Fridus G.A. van der Weijden
Biosketches:
Biosketches:
Jan P.A.M. Smeekens
Professor dr. Heinz H. Renggli studeerde tandheelkunde in Basel en Zürich. In 1965 werd hij universitair docent en vervolgens hoofddocent aan de afdeling voor Preventieve en Curatieve tandheelkunde en Parodontologie. Hij promoveerde in 1973 te Zürich. In 1974 volgde hij een opleiding in de Immunologie aan de afdeling Immunologie en Microbiologie van het Guy’s Hospital in London, UK. In 1976 werd hij benoemd tot hoogleraar in de Parodontologie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Tot zijn emeritaat in april 2001 is hij hoofd van de afdeling Parodontologie geweest. Hij heeft in Nederland mede aan de wieg gestaan van de “tandarts-parodontoloog, de master of science opleiding in de Parodontologie en de preventie-assistente”. Er staat een groot aantal publicaties op zijn naam als auteur en co-auteur. Verder heeft hij aan meerdere tekstboeken zijn medewerking verleend. Professor Renggli heeft te kennen gegeven ondanks zijn emeritaat actief te blijven binnen Parodontaal Nederland.
Dick S. Barendregt
Dick S. Barendregt studeerde in 1988 af als tandarts aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Hij is ondermeer werkzaam geweest als tandarts, luitenant ter zee, bij de Koninklijke Marine en heeft gedurende 3 jaar in diverse algemene praktijken waargenomen. In 1991 startte hij met zijn Post Academische opleiding in de parodontologie aan het ACTA. Deze opleiding rondde hij in 1994 af. Vervolgens startte hij als tandarts-parodontoloog in de kliniek voor Parodontologie Amsterdam en de Praktijk voor Parodontologie Utrecht. In 1996 werd de Kliniek voor Parodontologie Rotterdam opgericht. Collega Barendregt is nog verbonden aan de afdeling parodontologie van het ACTA. Daarnaast is hij betrokken bij verschillende postacademische cursussen.
Jan P.A.M. Smeekens behoorde in 1967 tot de eerste zes afgestudeerden van de subfaculteit Tandheelkunde van de Katholieke Universiteit Nijmegen. Na zijn diensplicht volgde hij een opleiding in een gespecialiseerde praktijk ( restauratieve tandheelkunde, gnathologie en parodontologie) in Zwitserland. Na zijn terugkeer werd hij stafmedewerker, universitair docent en coördinator van het klinisch onderwijs van de Vakgroep Parodontologie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Vanaf 1976 heeft hij een part time praktijk waarin de nadruk ligt op de parodontologie en uitgebreid kroon- en brugwerk.
12
Dr. Fridus van der Weijden studeerde in 1984 af als tandarts aan de Rijksuniversiteit van Utrecht. Hij is ondermeer werkzaam geweest als docent bij de opleiding voor Mondhygiëne te Utrecht en als volontair bij de vakgroep Parodontologie van het ACTA. In 1987 startte hij als tandarts-parodontoloog en in 1989 werd de praktijk voor parodontologie te Utrecht opgericht. In datzelfde jaar werd zijn volontairschap bij het ACTA omgezet in een vaste aanstelling. Van der Weijden heeft veel onderzoek verricht op het gebied van de mondverzorging en de parodontale therapie en in april 1993 promoveerde hij. Momenteel is hij voor 6/10 als wetenschappelijk medewerker aan het ACTA verbonden en werkt twee dagen als tandarts-parodontoloog in de eerder genoemde praktijk. Daarnaast is hij regelmatig docent bij postacademische cursussen.
13
