Gaandeweg. November en een eeuwig leven

Gaandeweg November 2012

...en een eeuwig leven

3

VAN WEEGHEL COACHING

Laatste zondag kerkelijk jaar In een interview in Gaandeweg verzuchtte eens een van de Zwolse kerkrentmeesters: “Eigenlijk is het lastig dat we als kerk niet zonder geld kunnen.” Dat we ondanks verhevener doelstellingen het ‘slijk der aarde’ nodig hebben, geldt natuurlijk ook voor Gaandeweg zelf. Daarom vindt u bij dit nummer weer de jaarlijkse acceptgiro met het verzoek om een vrijwillige financiële bijdrage. Zodat wij ook het komende jaar weer kunnen doorgaan met uw kerkelijk magazine. Af en toe schrijven we daarin ook over geld, kijk maar op pagina 16.

In deze Gaandeweg Op de voorpagina: ‘De opwekking van de dochter van Jaïrus’, een raam gemaakt door Annemiek Punt, markeert het thema van dit nummer ‘…en een eeuwig leven.’ Meer werk van deze kunstenares op www.annemiekpunt.nl en op pagina 7

Themapagina’s Tot het voorbij is… pagina 4 Gedachteniscantate klinkt in Grote Kerk pagina 5 Een plaats voor de doden pagina 6 Een kunstwerk om bij stil te staan pagina 7 Vrijwilligers over hun werk in De Zonnesteen pagina 8

De pagina’s 4 tot en met 9 van dit nummer zijn gewijd aan het thema ‘…en een eeuwig leven’. Op heel verschillende manieren komen gedachten aan bod over omgaan met de eindigheid van het leven en het gedenken van overledenen. Op 25 november, de laatste zondag van het kerkelijk jaar, gebeurt dit in veel kerkdiensten, ook in Zwolle. Hoe mooi vergankelijkheid kan zijn is in deze tijd van het jaar zichtbaar in de natuur. Tineke Vlaming laat dat zien op bovenstaande foto.

Uw favoriete kerstlied? De volgende Gaandeweg is alweer het laatste nummer van 2012. Dit heeft als thema ‘Het zal je kind maar wezen’. Het omvat onder meer de kerstdagen, als we de komst van het Kind vieren. Dat doen we in de kerk vooral met prachtige liederen en daar is vast iets bij dat u het allermeest aanspreekt. Wilt u ons uiterlijk maandag 12 november laten weten wat uw favoriete advents- of kerstlied is en waarom? Geef het door via e-mail: [email protected] of per post: Molenweg 241, 8012 WG Zwolle. Eind februari verschijnt de eerste Gaandeweg van 2013. Het thema van dit nummer, dat een deel van de Veertigdagentijd en Pasen omvat, heeft als thema ‘Hij leeft!’ over de beleving van Pasen. Ook voor dit nummer zijn ideeën voor artikelen welkom; die kunt u tot 12 december aan ons doorgeven, eveneens per e-mail of post. Wij kijken of suggesties en bijdragen bruikbaar zijn. Alvast bedankt! Redactie Gaandeweg

Column: Omgaan met stervenden pagina 9

Aandacht voor Onder andere het symposium voor en met de 30-er in de 30-jarige Sionskerk pagina 10 tot en met 15

Colofon Gaandeweg is het magazine voor alle leden van de Protestantse Gemeente Zwolle, de Evangelisch-Lutherse Gemeente Zwolle en De Hoofdhof Berkum Vijfde jaargang nr. 5, november 2012 Verschijnt zes keer per jaar. Oplage: 10.000

Beleid en bestuur

Redactie: Ds. Iemke Epema (hoofdredacteur), Gery Bruins (eindredacteur), Saskia Dankers, Rob van Harten en Jan Nauta

Bij het Financieel verslag 2011 pagina 16

Advertentiebeheer Kerkelijk Bureau tel. (038) 421 75 96

De Jeruzalemkerk pagina 17 Informatie van het Kerkelijk Bureau pagina 18

Kerkdiensten pagina 19 tot en met 22

Vormgeving en grafische productie: door Drukkerij Upmeyer

Dit magazine is milieuvriendelijk geproduceerd

Aanleveren kopij en foto’s: De volgende Gaandeweg verschijnt in de week van 9 december en loopt tot en met zaterdag 2 maart 2013. Kopij en foto’s dienen uiterlijk maandag 12 november te zijn aangeleverd via [email protected] of schriftelijk bij het Kerkelijk Bureau. Er is in Gaandeweg ruimte voor berichten uit de wijkgemeenten en aankondigingen van andere kerkelijk gerelateerde activiteiten. De redactie beoordeelt of deze van belang zijn voor zoveel mogelijk lezers.

…en een eeuwig leven

Tot het voorbij is… Raar hoor, dat het er nu aan zit te komen. Dit is mijn laatste seizoen en dan ben ik emeritus. Net of het over een ander gaat… Maar goed, ik had dus al de laatste keer een Startzondag. En dan nu dit kerkelijk jaar afronden. En straks nog één keer een Kerstmorgen doen. Afgelopen voorjaar maakte ik al een rooster van kerkdiensten voor 2013. Ja, tot half april ongeveer en daarna allemaal open zondagen… Rare gewaarwordingen. Ik kijk rond in mijn kamer, de boeken, de mappen, bestanden in mijn computer, alles wat ik bewaard heb en af en toe gebruik. Straks allemaal niet meer nodig. Ach, het is ’s levens loop. Iedereen maakt dit mee, vroeger of later. Geen paniek, altijd zijn er nog Le cose che restano, de dingen die blijven. Het is de titel van een prachtige film, een familiekroniek. Hij is ontleend aan een gedicht van Emily Dickinson, ‘Some things that stay there be: grief, hills, eternity.’ Verdriet, hoogten, eeuwigheid. Ach ja. “Het leven gaat door, dominee.” En zo is het ook. Maar er is toch in dit alles steeds iets donkers op de achtergrond. En dat kan ik niet goed wegkrijgen. Dat is dat van de echte laatste keren. De laatste nieuwe auto die we in ons leven kopen… Nog tot daar aan toe – maar dan komt er ook een keer dat je het laatste ritje ermee maakt. “Hij moet nu maar weg, het gaat niet meer.” En bleef het daar maar bij. Opeens lukt een heel boek lezen niet meer. En nee, sinds toen en toen zijn we de deur niet meer uit geweest. Nu zijn we nog bij elkaar, maar hoe lang nog? In bed liggen en weten: ik kom hier niet meer uit. Zo zal het misschien gaan. Of anders. Maar het komt een keer. Dat zijn wat bespiegelingen van een 64-jarige. Wat moet je ermee? Wij hebben geen antwoorden. Het komt denk ik aan op vertrouwen. Vertrouwen op God. Dat vind ik moeilijk. Want dat is geen eigenschap van jezelf. En je kunt er ook niet toe besluiten: “Voortaan ga ik op God vertrouwen.” Het moet in je ontstaan, en groeien. Wat kan ik doen? Ik probeer de zintuigen van mijn ziel goed open te houden. Daarvoor ga ik onder andere ook naar de kerk. Ik denk daar goed na bij alles wat ik hoor en zie en zing en bid. Want daarin spreekt God. Zijn liefde houdt haar schatten verborgen en ontvouwt ze als het moment er is. Nooit is het uit; voorbij wat is, komt altijd weer iets. Dat nieuw is, en je doet leven. Ale Pietersma, predikant de Open Kring

4

Bij de foto Het schilderij bij deze meditatie, gefotografeerd door Ale Pietersma is van Jaap Gorter en heet ‘Entre ciel et terre’ (Tussen hemel en aarde). “Het toont ons leven, hoe alles daarin voorbij gaat”, aldus Ale. Hij kocht het schilderij in 1982; het hangt bij zijn bureau.

Bij de foto Als de bomen hun blad hebben verloren, krijgt het licht vrij spel. Een foto van Maarten Matser.

Een stroomversnelling van gevoelens Op de laatste zondag van het kerkelijk jaar klinkt in de Grote of St. Michaëlskerk de gedachteniscantate ‘Koester de namen’. Deze compositie van Toon Hagen met teksten van Sytze de Vries wordt uitgevoerd door de Michaëlscantorij. Tekstdichter Sytze de Vries vertelt over zijn bijdrage aan de cantate. Zie ook pagina 19. “Het idee voor de cantate komt van Toon Hagen. Na enkele jaren in de maand november Requiems van onder anderen Fauré en Jenkins te hebben uitgevoerd, ontstond de behoefte aan een eigen product. Liefst ook met teksten, die iets meer vertolken van hoe wij vandaag met leven en dood omgaan. En daarvoor klopte hij bij mij aan. Wij kennen elkaar omdat wij de nodige jaren deel uitgemaakt hebben van de redactie van de liedbundels ‘Zingend Geloven’, en ook enkele jaren samenwerkten in de Amsterdamse Oude Kerk. Het ‘verwerken van verlies en gemis’ moest in deze tekst een rol spelen. Maar evenzeer moest de tekst op enigerlei wijze aansluiten bij de geliefde psalm 90, over de ‘generaties die komen en gaan’. Bewust noemen we het geen Requiem, omdat dat de naam is van de klassieke rooms-katholieke uitvaartliturgie, met ook vaste teksten. En dat alles is deze Cantate niet. Zowel de teksten als de muziek willen een breder gehoor zoeken dan alleen binnen de kerkmuren. Zo is er een deel van de tekst gewijd aan de onvoltooide gevoelens en vragen, waarmee een nabestaande achter kan blijven. Soms ook met schuldgevoel om wat werd nagelaten en nooit meer te herstellen is. Ik droom je hier. Ik weet, verlangen is Niets dan gemis. Jij bent in mij Nog steeds niet uitgewist. De tekst kijkt achterom én kijkt vooruit. De complete cantate bestaat uit vier delen, die de titels dragen: I. ‘Memento mori/Gedenk te sterven’, over mensen die komen en gaan; II. ‘Voltooide Toekomst’, leven en sterven met verwachting; III. ‘Onvoltooid Verleden’, over de vragen die blijven; IV. ‘Gedachtenis’, over leven met onze doden. Het bijzondere aan dit werk is dat het je bij de hand neemt door een stroomversnelling van gevoelens. Niemand van ons immers is of blijft de dood vreemd. De muziek, vocaal én instrumentaal van Toon zal dat zeker versterken. Hij is met deze teksten naar bed gegaan en opgestaan en kent ze inmiddels veel beter dan ik zelf! Het geheel eindigt met een gebed, een verwijzing naar het ‘In paradisum’ uit het klassieke Requiem. Geef ons engelen tot vrienden Die ons dan op handen dragen En geleiden naar het licht. Ik hoop zelf de liturg te zijn, wanneer de Cantate voor het eerst in de Michaëlskerk zal klinken.” 5

…en een eeuwig leven In Nederland leven veel mensen die afkomstig zijn uit een compleet andere cultuur. Onder hen zijn ook christenen, zoals ds. Maria Hukubun en haar man Nico, die van de Molukken komen en nu lid zijn van de Sionskerkgemeente. Ds. Henk Olde, die zelf als zendeling werkzaam was op het Indonesische eiland Sumba, sprak met hen over de bijzondere manier waarop het Molukse volk en andere mensen in Indonesië omgaan met hun overledenen. Wat hebben zij van die traditie meegebracht naar Nederland?

Een plaats voor de doden Op het eiland Sumba in het zuid-oosten van Indonesië bouwen de mensen tot op vandaag een soort hunebedden. Het is een erezaak voor iedere man een vrouw te trouwen, een huis te bouwen en een graf op te richten, anders is zijn levenstaak niet af. Het is een erezaak de geliefde doden een goede plaats te geven. Dat herkent Maria Hukubun meteen en zij vult aan: “Vanuit onze familie op de Zuid-Oost Molukken kennen we ook de zorg voor onze doden. De gestorvene wordt met de grootste zorg behandeld. Een vrouw door de vrouwen, een man door de mannen. Dat kennen we van oudsher door onze families heen. En vandaag wordt dat in onze christelijke traditie voortgezet.”

Offerfeest In Torajaland midden op het eiland Sulawesi is dat nog duidelijker. Van heinde en verre komt de familie bij elkaar wanneer er iemand gestorven is. Ieder neemt een gave mee voor het offerfeest. Ook toeristen mogen er aan deelnemen, nadat ze met een gave in het familieverband zijn opgenomen. Van de geliefde is een afbeelding gemaakt en de geliefde wordt uiteindelijk bijgezet in een kloof hoog in de bergwand. Voor die kloof is op de volle breedte een galerij getimmerd en de afbeelding van de gestorvene wordt daar neergezet en ziet uit over de uitgestrekte rijstvelden. “Kijk daar heb je het weer”, zeggen Maria en Nico. “Je wilt de doden een plaats geven.” Het is nog sterker. Wanneer een klein kind in Torajaland overlijdt wordt er in een reuze waringinboom een holte gekapt en daar wordt het lijkje met de grootste zorg ingelegd. En na verloop van een aantal jaren is het lichaampje helemaal opgenomen in de boom. Het jonge leven groeit verder…

Paasmorgen

6

De oergevoelens van de Toraja-mensen hebben een eigentijdse beleving gevonden in het christendom. Op Paasmorgen, nadat op Goede Vrijdag het sterven van Christus uitvoerig is herdacht, gaat de hele gemeenschap naar de oeroude graven en wordt daar een kerkdienst gehouden om de opstanding te vieren. De beelden van de gestorvenen zijn schoongemaakt en van een nieuwe omslagdoek voorzien en samen worden liederen gezongen die vanuit de gewelven weerklinken tot ver over de rijstvelden. Goden, God en mensen geven de doden een plaats. Dit gebruik wordt door vele kerken in Indonesië overgenomen. Op tal van eilanden wordt men op Paasmorgen uitgenodigd om zes uur ’s morgens mee te doen aan de samenzang op begraafplaatsen. Soms nemen alleen de vrouwen daaraan

deel. Dan voelt men zich sterk verbonden met de vrouwen bij het graf van Jezus in de hof Arimathea.

Familieleden In de Indonesische/Molukse gemeenschap in Nederland wordt ook een Indonesisch/Molukse rouwverwerking voortgezet. Bij een overlijden wordt de rouwende familie vanaf de dag van het overlijden tot aan de dag van de begrafenis omringd door familieleden, die de rouwende familie troost. Elke avond wordt een huisdienst gehouden of worden er kerkelijke liederen gezongen. Op de dag voorafgaand aan de begrafenis wordt de overledene naar de kerk gebracht en door de rouwende familie overgedragen aan de kerkenraad. De kerkenraad verzorgt de troostdienst en de uitvaartdienst. Na de teraardebestelling is het werk van de kerkenraad afgesloten en neemt de rouwende familie de plechtigheden over. Zij kunnen de plechtigheden afsluiten direct nadat alle gasten bij de begrafenis zijn vertrokken, maar dat kan ook pas veertig dagen na de begrafenis gebeuren. Die termijn herinnert aan de Hemelsvaartsdag op de veertigste dag na Pasen.

Laatste zondag Een herdenking van de overledenen op de laatste zondag van het kerkelijk jaar kent men bij de Indonesische kerken niet. Ds. Maria Hukubun voerde deze herdenking bij de Molukse kerk in Zwolle wel in. Er worden niet alleen overledenen herdacht uit de kring van de gemeente, maar ook overledenen die eerstelijns familie zijn van leden van de Molukse kerk. “Wonderlijk is het dat goden, God en mensen in deze beleving zo dicht bij elkaar staan”, constateert Henk Olde. “Voor ons als christenmensen is het goed, bij alle godsbeleving in oeroude tijden, te bedenken dat onze Here Christus heel dicht bij ons staat. Hij laat zien dat Hij bij uitstek een plaats wil geven aan onze gestorvenen. Denk aan de woorden van Jezus in Johannes 14: ‘In het huis van mijn Vader zijn vele woningen’ en ‘Ik ga heen om u plaats te bereiden’.”

Bij de foto Elize van Egmond-Olde, dochter van Henk, maakte deze aquarel van mensen op een graftombe in Sulawesi. Haar inspiratiebron was fotomateriaal van meer dan honderd jaar oud.

Met Pinksteren 2011 kwam de Hoeksteengemeente naar de Oosterkerk om samen als nieuwe Oosterkergemeente verder te gaan. Leden van De Hoeksteen konden van tevoren aangeven wat zij in elk geval wilden meenemen naar de nieuwe gemeente. De gedachtenishoek, ingericht in 2008, stond op dat lijstje heel hoog. Inmiddels heeft het kunstwerk uit De Hoeksteen een plaats gekregen in de stiltehoek in de Oosterkerk. Ook de gemeenteleden voor wie het nieuw is, zijn er heel blij mee. Gaandeweg vroeg ds. Margo Jonker, eveneens uit De Hoeksteen, er iets over te zeggen. Maarten Matser maakte de foto.

De ontferming van God

“Een stiltehoek. Voor in de Oosterkerk. Maar beschut en beschermd door een kleurrijk glaskunstwerk. Er is de mogelijkheid om een kaars te ontsteken, en even in gedachten stil te staan bij wat tijd en eeuwigheid, wat leven en sterven, wat de zorgen en vreugden van alle dag met een mens doen. En er liggen stenen, met daarop de namen van hen die zijn overleden – geschreven als in de palm van Gods hand. De hoek is in 2011 geplaatst in de Oosterkerk. Mensen die betrokken waren bij de (her)inrichting en liturgie in de Oosterkerk hebben samen gekeken hoe de wens, een stiltehoek te combineren met de gedachtenishoek zoals die bestond in De Hoeksteen, kon worden gerealiseerd. Met hulp van architect Pim van Dijk is gezocht naar een plek, waar ook het glaskunstwerk, dat de gedachtenishoek in De Hoeksteen vormgaf, weer als inspirerend kon worden ingezet. Annemiek Punt uit Ootmarsum maakte het glaskunstwerk. Het wil uitdrukken hoe tijdelijkheid verbonden is met eeuwigheid. Het geeft vorm aan perspectief over grenzen heen. En de ronde omringende beweging geeft geborgenheid aan, gedragen worden in onverwacht licht. Ik ben blij dat deze subtiele vormgeving van de ontferming van God over mensen, over de wereld, ook in de Oosterkerk een plek heeft gekregen.”

Een hand naar het licht Op de voorpagina van deze Gaandeweg nog een glaskunstwerk van Annemiek Punt: een raam in de Nieuwe Kerk in Delft. Doordat zich in deze kerk de Koninklijke grafkelder bevindt, staan veel mensen hier onwillekeurig even stil bij de plaats van de dood en de doden in het leven van mensen. Negen jaar geleden werd in de Nieuwe Kerk de prijs uitgereikt voor het winnende ontwerp voor een nieuw glas-inloodraam. Het kerkbestuur kon de prijsvraag uitschrijven dankzij een legaat van mevrouw Scheepmaker-Pruissers. Volgens haar wens moest het nieuwe raam als thema ‘De opwekking van de dochter van Jaïrus’ krijgen (Lukas 8). Vijfentwintig kunstenaars maakten een ontwerp; dat van

Annemiek Punt, de jongste deelnemer en de enige vrouw, werd door de jury unaniem als beste aangewezen. Zij mocht haar ontwerp uitvoeren. Het raam van Annemiek biedt verschillende ‘kijk’lagen. Een cocon, vlindervleugels, verschillende gezichten dooreengevlochten, een hand die het kind naar het licht toe richt… Door niet alles tot in detail uit te werken, heeft Annemiek een kerkraam doen ontstaan dat door de jaren heen blijft intrigeren. ‘s Avonds, als de Nieuwe Kerk binnen is verlicht, is het speelse lijnenspel van buitenaf duidelijk te zien zijn. Op haar website www.annemiekpunt.nl is veel meer werk van de Ootmarsumse kunstenares te vinden. Zij maakte onder meer glaskunstwerken voor tal van kerken, uitvaartcentra en ziekenhuizen.

Gedachten bij ‘eeuwig leven’ Ik heb niet direct een boek of film bij dit thema, wel enkele gedachten. ‘Eeuwig leven’ duidt mijns inziens niet alleen op het aspect ‘tijdsduur’, maar het wijst ook op een bijzondere kwaliteit van leven anno nu. Het gaat om onverwoestbaar leven – van de hoogste kwaliteit – dat hier al begint. Het houdt wellicht ook verband met het vorige thema in Gaandeweg. Dat zit in het feit dat ‘iedere dag er een is om opnieuw te beginnen met een schone lei’, een zin uit de bijdrage van Baptiste Tuin o.p. getiteld ‘Met de mantel der liefde’. Deze kwaliteit van leven brengt de Heer Jezus denk ik naar voren in onder andere Johannes 17 vers 3: “Het eeuwige leven, dat is dat zij u kennen, de enige ware God, en hem die u gezonden hebt, Jezus Christus”. En in Johannes 16 vers 9 zegt Hij: “…zonde dat ze niet in mij geloven.” Harry Prins 7

…en een eeuwig leven Een inloophuis voor mensen die zelf of in hun naaste omgeving met kanker te maken hebben. Dat is De Zonnesteen, sinds 2009 gevestigd in de voormalige pastorie van de Lutherse Kerk, Koestraat 4 in Zwolle. Naast enkele professionele krachten werken hier tientallen vrijwilligers; zij treden op als gastvrouw en begeleiden de vele activiteiten. Hoe ervaren zij het contact met levensbedreigend zieke mensen en hun naasten? Gery Bruins vroeg het aan drie vrijwilligers.

De wereld aan tijd om aandacht te geven aan mensen Susan Lubbers en Reini Veltman zijn al vanaf de opening, nu drieënhalf jaar geleden, gastvrouw in De Zonnesteen, Jenny Backers meldde zich een half jaar later aan. Alle drie hebben zij hun eigen reden om juist voor dit vrijwilligerswerk te kiezen. Susan werkte ooit in de verpleging maar wilde, ook toen haar kinderen groter werden, niet meer terug naar het ziekenhuis. “Ik wil vooral zorg en aandacht aan mensen geven en daar is in het ziekenhuis geen tijd meer voor. De werkdruk is te groot. Bij de vrijwilligerscentrale liep ik tegen De Zonnesteen aan. Het inloophuis moest op dat moment nog worden opgebouwd en ik vond het mooi om daaraan te kunnen meewerken. Hier heb ik de wereld aan tijd om zonder schuldgevoel aandacht te geven aan mensen.” Reini wilde iets zinvols omhanden hebben toen ze met werken stopte: “Ik wilde iets betekenen voor mensen en dat kan in De Zonnesteen. Jaren geleden ben ik zelf met kanker geconfronteerd en in die tijd had ik vooral behoefte aan contact met mensen die hetzelfde meemaakten. In de vereniging voor borstkankerpatiënten kun je lotgenoten ontmoeten, maar dat is toch iets anders dan een inloophuis, waar heel verschillende mensen komen en waar je kunt meedoen aan allerlei activiteiten.”

Hoop en vrees

8

Ook Jenny is ‘ervaringsdeskundige’: haar man overleed aan darmkanker na een ziekbed van twee jaar. Samen met hun dochter heeft ze hem tot het laatst toe kunnen verzorgen. Ze herinnert zich uit die tijd de vele momenten van hoop en vrees, van ongeloof en berusting. “Het was ook een goede tijd”, vertelt ze, “vooral omdat mijn man heel open was over zijn ziekte en zijn emoties. En ook over zijn geloof. Op zijn sterfbed vroeg ik hem of hij dacht dat er iets was daarboven. ‘Ja, wat dacht je dan’, was zijn antwoord. Voor hem was dat een vanzelfsprekendheid en daar kon ik ook mee verder. Al vrij snel nadat hij was overleden zag ik een advertentie van De Zonnesteen en ben ik hier gastvrouw geworden.” Praten de vrijwilligers wel eens over hun eigen ervaring met kanker? “Als een gast vraagt of je zelf wel eens iets hebt meegemaakt, kun je antwoord geven, maar anders praat je beslist niet over jezelf ”, zegt Susan en Jenny noemt zichzelf vooral ‘een luisterend oor’. Reini merkt op dat je je eigen

narigheid verwerkt moet hebben als je vrijwilliger wilt worden in De Zonnesteen. “Wij komen op de tweede plaats.”

Voor iedereen Reini en Susan zijn lid van de Adventskerkgemeente en Jenny hoort bij de Dominicanenkerk. Speelde hun geloof een rol bij hun keuze voor dit vrijwilligerswerk? “Nee, absoluut niet, dat staat er helemaal los van”, klinkt het eenstemmig. Ook met de gasten wordt zelden over het geloof gesproken, van de meesten weten de vrijwilligers niet eens of ze tot een kerk behoren of niet. “Omdat dit inloophuis in een ruimte van de Lutherse kerk is ondergebracht, krijgen we wel eens vragen als: moet ik luthers zijn om hier te mogen komen”, zegt Reini. “Of: ik ben niet gelovig, is dit wel iets voor mij? Dan vertellen we dat De Zonnesteen echt voor iedereen is, dat levensovertuiging geen rol speelt.” Een ander onderwerp dat weinig aan de orde komt is – hoe vreemd dat ook mag lijken – de ziekte en wat die met mensen doet. Susan: “Bij de activiteiten die zich daarvoor lenen, zoals de yoga, komt er wel eens iets uit, maar de meeste gesprekken gaan over gewone dingen die de gasten bezighouden, zoals de vakanties en de familie. Dat is ook het mooie van dit inloophuis: je mag praten over je ziekte, maar het hoeft niet. Wij ondersteunen mensen, maar zijn geen therapeuten.”

Wilskracht “Het is wel eens moeilijk dat gasten niet praten, terwijl wij weten dat er wel van alles met hen aan de hand is”, geeft Reini toe. “Je ziet mensen soms zieker en zieker worden en toch tot het laatste moment doorgaan in een groep.” “Die geweldige wilskracht, daar ben ik vaak heel verbaasd over”, vult Jenny aan. Het gaat erom dat je het juiste evenwicht vindt tussen belangstelling tonen en mensen bewust stimuleren hun gevoelens te delen. Daar zijn de drie gastvrouwen het helemaal over eens. Susan: “Als je merkt dat mensen het zwaar hebben, als je aan hun stem hoort dat ze geëmotioneerd raken… Dan mag je ze toch niet dwingen daarover te praten. Zij hebben de vrijheid om dat te doen of niet. Het is ook een kwestie van vertrouwen hebben in elkaar, van je veilig genoeg voelen om gevoelens te durven tonen.”

Nieuw in De Zonnesteen: palliatieve groep De Zonnesteen is het geesteskind van Etje Verhagen, eerstelijns psycholoog en algemeen geestelijk verzorger. Zij had ‘wel gehoopt, maar niet verwacht’ dat het inloophuis zo’n succes zou worden. “We krijgen heel veel dankbare en warme reacties van mensen en van organisaties die ons willen steunen, daar word ik iedere dag weer blij van.” Nieuw in De Zonnesteen is de zogeheten palliatieve groep voor mensen die te horen hebben gekregen dat ze ongeneeslijk ziek zijn en hun familie en vrienden. Etje leidt deze groep, die op 14 september van start is gegaan. “In de sfeer van De Zonnesteen waar iedereen zichzelf mag en kan zijn, delen we ervaringen met elkaar, krijgen we uitleg en informatie en zoeken we naar inspiratie voor deze bijzondere periode”, licht ze toe. De groep komt maandelijks op vrijdagmorgen van half elf tot twaalf uur bij elkaar. Aan de hand van thema’s en naar aanleiding van vragen en opmerkingen van de deelnemers onderzoeken zij waar zij tegenaan lopen. Hoe zij bijvoorbeeld hun tijd en energie zo goed mogelijk kunnen gebruiken, waar zij kracht vandaan halen en wat hen rust en ontspanning geeft. Meer informatie op www.zonnesteenzwolle.nl Belangstellenden wordt verzocht zich op te geven via het contactformulier op de site, de mail of telefonisch. Vrouwen durven dat eerder dan mannen, is de ervaring. De laatsten zijn zeldzaam, zowel onder de vrijwilligers als onder de gasten van De Zonnesteen. “Mannen houden niet van groepen”, veronderstellen Reini, Susan en Jenny. “En zeker niet van groepen waarin het over hun kwetsbaarheid kan gaan.”

Activiteiten De meeste gasten van De Zonnesteen komen naar het inloophuis om aan een van de vele activiteiten mee te doen. En dat zijn er nogal wat, blijkt uit de opsomming van de drie gastvrouwen. Dat varieert van yoga en zingen tot creatief bezig zijn met verf en klei, zwemmen en bloemschikken. Sinds kort worden ook lezingen gegeven en zijn er thema-avonden. Zo was er begin oktober een avond over het thema ‘Kanker en geloof’. Alle informatie is te vinden op www.zonnesteenzwolle.nl, maar de gastvrouwen geloven vooral in een persoonlijke kennismaking. “Als we hier open huis houden zijn bezoekers altijd heel verbaasd over wat hier allemaal gebeurt.” Mensen moeten wel – letterlijk – een drempel nemen om in De Zonnesteen te komen, dat is een nadeel, vinden de gastvrouwen. De voordeur van het pand naast de Lutherse kerk gaat pas open als je je via de intercom hebt gemeld. En omdat het inloophuis op de eerste etage ligt, kun je nooit van buitenaf zien dat het er goed toeven is. “En dat willen we nu juist zo graag laten zien.”

Column Omgaan met stervenden Een groep verpleegkundigen van de hartafdeling zit in een leslokaal. Op het programma van de lesdag staat, tussen de brandoefening en de informatie over hygiëne, een les over rouwen. De afdeling vroeg er nadrukkelijk naar. “Hoe gaan we om met stervenden, met hun familie, met onze eigen rouw? Kan je daar niet eens les over geven?” Ik sta daar, steek drie kaarsen aan om op het onderwerp af te stemmen. Eerst is er niet zoveel respons, later wel. En ik hoor mezelf een paar keer zeggen: “Het allerbelangrijkste in de begeleiding van stervenden en rouwenden is dit: vertrouwd zijn met je eigen manier van rouwen, met je eigen kijk op sterven.” Als de les afgelopen is en ik naar huis fiets, vraag ik me af hoe dat eigenlijk bij mij is. Als geestelijk verzorger in het ziekenhuis zie en spreek ik dagelijks mensen die binnenkort zullen sterven, of die leven met een verlies. Ik werk met dokters die slechtnieuwsgesprekken moeten voeren. Dagelijks spreek ik verpleegkundigen die stervenden verzorgen. We zijn bezig met het opzetten van een Palliatief Centrum in het ziekenhuis. We voeren het zorgpad stervensfase in. Maar wat doet het eigenlijk met mij? Hoe ga ik er mee om? Want ja, het raakt me, wat ik allemaal zie en meemaak. Dit jaar ben ik daar intens mee bezig geweest. Ik zing in toonkunstkoor Caecilia. Dit jaar zingen we op 28 november Ein Deutsches Requiem van Brahms. De componist kiest teksten uit de Bijbel om er een menselijke/humane dodenmis mee te componeren. Voor mij betekenisvolle muziek, juist omdat de moeilijke en onverbiddelijke kanten van sterven en gemis benoemd worden, en daar doorheen hoop en opstanding klinken. Begin dit jaar heb ik er voor gekozen om niet meer volgens het leesrooster te vieren, maar om me te laten inspireren door de teksten die Brahms kiest. Zeven delen muziek zijn zeven vieringen geworden. Alle facetten van rouw, angst, ziekte, lijden, schoonheid, troost, verlangen, leven kwamen in die vieringen langs. Uitlopend op de viering over het zevende deel, met als centrale vraag: vertel me, wat maakt dit leven voor jou de moeite waard (naar Wim Kayzer, Van de schoonheid en de troost). Brahms heeft me dit jaar een weg gewezen om om te gaan met al dat sterven en rouwen dat ik in mijn werk iedere dag tegenkom, naast dat wat in mijn privé-omgeving aan ziekte en zorg leeft. De muziek geeft stem aan wat ik professioneel binnen in me probeer te houden. De klanken verbeelden de verhalen van de mensen. Door de muziek kan ik de gevoelens van rouw en verdriet daar laten waar ze horen: bij de patiënten en hun familie. Misschien dat ik de groep verpleegkundigen van de lesdag gewoon maar meeneem naar het concert!

Bij de foto’s Reini Veltman (links), Jenny Backers (midden) en Susan Lubbers (rechts): “Wij komen op de tweede plaats.” Foto’s: Gery Bruins.

Marjanne Dijk

9

Aandacht voor

‘Er is méér’, jaarthema Sionskerk ‘Er is méér’ is het jaarthema in de Sionskerk. Komend seizoen staat in kerkdiensten, kringen, cursussen en alle andere activiteiten centraal dat er méér is in dit leven dan mensen zien. “Wij geloven dat er méér is, dan iets. Wij geloven dat er een God is, die heel persoonlijk betrokken is op deze wereld, op ons leven. Hij is de Schepper van hemel en aarde. Deze God is dichtbij gekomen, mens geworden in Jezus Christus. Ieder die benieuwd is, méér wil weten, is van harte uitgenodigd.” De kerkdiensten in november zullen ingaan op Gods zorg voor armen. Diaconaal gemeente zijn. Er is méér…Vaak ook méér armoede, verdriet en zorgen. Jezus zegt: “De Geest van de HERE rust op Mij om aan armen het goede nieuws te brengen, aan gevangenen vrijlating bekend te maken en aan blinden het herstel van hun zicht, om onderdrukten hun vrijheid te geven, om een genadejaar van de HEER uit te roepen” Lucas 4: 17-18. Aan de hand van het Bijbelboek Ruth gaan we hierop in. Als achtergrondinformatie is het boek van Tim Keller een aanrader: ‘Ruim baan voor gerechtigheid’.

Geloven met je verstand Een ander boek van Tim Keller, ‘In alle redelijkheid, Christelijk geloof voor welwillende sceptici’ staat centraal in een studiekring, die is begonnen op 9 oktober en verder plaatsvindt op 20 november, 26 maart en 28 mei. De studiekring bespreekt op deze avonden telkens een hoofdstuk uit dit boek. De auteur gaat in op intellectuele bezwaren tegen het christelijk geloof. Verstand kan een hulp zijn in je geloof. Het helpt om het geloof te doordenken en kan heel verrijkend zijn. Soms roept het verstand echter allerlei bezwaren op. De studiekring wordt gehouden in de Sionskerk van 20.30 tot 22.00 uur. Aanmelden kan bij de familie Smelt, tel. (038) 454 80 93, of via e-mail: [email protected]

Een nieuwe ontdekkingsreis De kerk in Nederland heeft de afgelopen decennia honderdduizenden leden verloren. Om allerlei redenen haakten mensen af. Er leek geen plaats meer te zijn voor God, voor geloof, voor geestelijke zekerheden. Veel mensen ervoeren het als een bevrijding. De dwang om naar de kerk te gaan, om aan bepaalde normen en waarden te moeten voldoen, viel weg. Het voelde goed. Toch kwam na verloop van tijd ook het gevoel van leegte. Je werkt, je eet, je slaapt, maar: is dit alles? Is er meer? Je bouwt je leven op, maar: is dit alles? Is er meer? Je vaste geloof is weg, maar het blijft knagen: Is er meer tussen hemel en aarde? De hele kosmos moet toch iets meer zijn dan een toevalsproduct? Mensen zoeken weer naar hun wortels, naar meerwaarde voor hun leven. De kerk herontdekt haar bronnen. Er groeit een nieuw geloof. Nu komt de vraag: hoe communiceert de kerk de boodschap van Gods liefde naar al de spirituele zoekers? Uit statistieken blijkt dat zo’n vier miljoen Nederlanders wel geloven dat er meer moet zijn, maar hun antwoorden niet zoeken in kerk, Bijbel of christelijk geloof. Hoe kunnen christenen vandaag richting geven aan de zoektocht van hun buren en vrienden? Misschien is de zoektocht van de Emmaüsgangers wel model voor deze nieuwe ontdekkingsreis. Als de Emmaüsgangers (Lukas 24 vanaf vers 3) ontmoedigd de kerk verlaten en naar huis gaan, komt er iemand naast hen lopen. Ze herkennen hem niet en hij stelt zich ook niet voor. Hij stelt alleen maar vragen. En hij luistert. Zeven verzen lang luistert hij naar het verhaal van een paar teleurgestelde kerkverlaters. Pas dan vraagt hij: “Maar moest het niet zo zijn? Zou er een bedoeling achter kunnen zitten?” Dat is het begin van een nieuwe zoektocht die uitloopt in een geweldige ontdekking: de Heer is opgestaan! Een eindje meelopen met spirituele zoekers. Goede vragen stellen. Misschien kun je zo ook de kansen voor Project MEER het beste aanduiden. Begin september kregen honderdduizenden mensen in Nederland het lifestylemagazine MEER+ in de brievenbus. Geen magazine vol stellige antwoorden, maar wel met denkprikkels en aanzetten voor vervolgstappen. Ruim twintig kerkgenootschappen en christelijke organisaties werken samen om Nederlanders met elkaar in gesprek te brengen over zingevingsvragen als ‘Is er meer tussen hemel en aarde?’ Naast het magazine is een campagne gevoerd in de media. Op twitter en facebook ontspinnen zich uitgebreide discussies. Plaatselijke kerkgemeenschappen organiseren hun startweekend, Alphacursus, Gemeente Groei Groep, enzovoorts rond het thema ‘Is er meer’. Ook in Zwolle haken kerken in op deze kans. Meer informatie over mogelijke vervolgstappen op de website www.isermeer.nl Ds. Hans Eschach, initiatiefnemer van de landelijke campagne: Er is méér.

10

Symposium voor en met de 30-er in 30-jarige Sionskerk De Sionskerk bestaat 30 jaar. Dit wil de gemeente vieren, speciaal ook voor en met de 30-er. Als variant op de yup is in de kerk aandacht voor de YEP, Young Evangelical Protestant. Voor en met de 30-er wordt een symposium gehouden op dinsdag 30 oktober, in de Sionskerk vanaf 20.00 uur. Hoe vindt de 30-er, die het altijd druk, druk, druk heeft, rust en evenwicht? Hoe vindt de zoekende 30-er geloof en vrienden? Wat verwacht de 30-er van de kerk? Wat heeft de 30-er de kerk te bieden? Hoe vindt de 30-er Jezus?

Vijf 30-ers uit de Sionskerkgemeente zullen kort iets van hun ervaringen delen. Erik Lindeboom, heeft een innovatief bedrijf. Hoe combineert hij werk, gezin, geloof? Henrieke Knobbe, jurist, moeder, diaken. Hoe regelt zij het allemaal? Wat betekent het geloof voor haar? Henry Smit, drukke baan, jong gezin, hervonden kerkelijke betrokkenheid. Hoe geeft hij vorm aan zijn idealen? Janine Oude Wesseling, baan in de zorg, druk gezin, studie, diaken. Wat betekent het geloof voor haar in de hectiek van het leven?

Ds. Ruilof van Putten, werkt vier dagen bij een bank en is één dag predikant. Waar vindt hij rust? Na de presentaties is er gelegenheid tot ontmoeting en gesprekken in groepjes. Dan kunnen de ervaringen en behoeften van de deelnemers aan het symposium aan de orde komen. Het symposium begint om 20.00 uur met een inleidend woord door ds. Hélène Evers en wordt om 21.30 afgesloten door ds. Ruilof van Putten. In de tapasbar, met een drankje, kan worden nagepraat.

Hervormingsdag in Lutherse kerk Op woensdagavond 31 oktober viert de Evangelisch-Lutherse gemeente Hervormingsdag. Er is gelegenheid met elkaar sin gesprek te gaan over oerreformatorische woorden als ‘genade’ en ‘rechtvaardiging’. Wat zeggen deze begrippen, die door Maarten Luther zo centraal werden gesteld ons vandaag de dag nog, in de kerk en de wereld waarin wij leven? Er wordt gezocht naar een wijze van spreken die past bij de wereld van de eenentwintigste eeuw. De avond wordt besloten met een vesper. Belangstellenden zijn van harte welkom, vanaf 19.30 uur, in de Lutherse kerk aan de Koestraat 2-4.

Regenboogbrochure voor nieuwe leden ‘Als een regenboog, de veelkleurigheid van de Protestantse Gemeente Zwolle’, is de titel van een brochure die eind oktober verschijnt. In deze kleurrijke brochure stellen alle wijkgemeenten van de PGZ zich voor en vertellen iets over hun identiteit. Ook de dienstverlening van het Kerkelijk Bureau komt aan de orde. De brochure is in de eerste plaats bedoeld voor nieuwe leden; zij krijgen hem toegestuurd binnen enkele weken nadat zij zich hebben aangemeld. Voor andere belangstellenden is de brochure tegen betaling van een klein bedrag verkrijgbaar op het Kerkelijk Bureau en in de verschillende wijkkerken.

Verrijking Dat er in de Zwolse protestantse wijkgemeenten sprake is van verschillende accenten en identiteiten, is “een verrijking en een mogelijkheid om elkaar te versterken.” Aldus Gégé Callenbach, voorzitter van de Algemene Kerkenraad van de PGZ, in zijn welkomstwoord in de brochure. “Het geheel van onze gemeente vormt een ‘regenboog’, waarbij alle wijken een eigen ‘kleur’ hebben. Het spectrum van die kleuren vormt samen wit licht. We gebruiken

het beeld van de regenboog ook omdat die het teken is van de trouw van God en daarmee van hoop: hoop voor het individu, hoop voor de kerk, hoop voor de stad en hoop voor de wereld.”

11

Aandacht voor De kerkelijke actualiteit onder de loep

De predikant van de Stinskerk, ds. Edward van ’t Slot, heeft per 1 september een parttime baan aan de Rijksuniversiteit in Groningen die binnen enkele jaren moet leiden tot bijzonder hoogleraarschap. Saskia Dankers vroeg hem wat deze baan inhoudt. Edward van ’t Slot: “Ik word na twee jaar ‘bijzonder hoogleraar systematische theologie en kerk in de 21e eeuw’. Een ‘gewoon’ hoogleraar is iemand die door de universiteit is aangetrokken om het onderwijs en het onderzoek te leiden in een vakgebied dat een vaste plek op de universiteit heeft. Een bijzonder hoogleraar wordt meestal als parttimer betaald

door bijvoorbeeld een stichting die interesse heeft in een meestal wat specifieker vakgebied. In mijn geval kom ik in Groningen in een ‘poule’ van bijzonder hoogleraren uit verschillende hoeken van de kerk, ieder gefinancierd door hun eigen ‘achterban’. Ik word straks voor één dag in de week betaald door de Confessionele Vereniging. Samen met de andere nieuwe hoogleraren moeten we een soort ‘denktank’ gaan vormen voor de Protestantse Kerk in Nederland. In Groningen moet het gebeuren: hopelijk lukt het ons om in de gezamenlijkheid de kerkelijke actualiteit onder de loep te nemen en daar dan dingen over te zeggen die voor heel de kerk relevant en vruchtbaar zullen zijn. We zullen daarvoor studiedagen organiseren, werken aan de nascholing van predikanten. Ikzelf zal daaraan meedoen vanuit mijn vakgebied, de ‘systematische theologie’. Twee jaar geleden ben ik gepromoveerd op de theologen Barth en Bonhoeffer. Ik zal bijvoorbeeld nog verder studeren op hun geschriften en proberen dat wat ik van hen leer te ‘vertalen’ naar onze situatie in het Nederland van de 21ste eeuw.” Hoe zien uw werkzaamheden er concreet uit? Geeft u bijvoorbeeld ook colleges aan studenten?

Van ’t Slot: “In eerste instantie zal ik me vooral moeten richten op het contact met predikanten, via de nascholing bijvoorbeeld, en op het klaarmaken van publicaties. Voor colleges aan theologiestudenten is op dit moment in Groningen niet veel ruimte in het rooster, maar dat kan over een paar jaar wel anders worden. Het is natuurlijk wel leuk om contact te hebben met studenten via studiedagen, of als er zich eens één meldt met een vraag of met een afstudeerproject. Naar zulke contacten zie ik wel uit.” Gaan we in Zwolle nog iets merken van deze werkzaamheden? Van ’t Slot: “Dat zou zomaar kunnen, ik denk op twee manieren. Mijn eerste ‘baan’ blijft gewoon die van predikant hier in onze boeiende gemeente. Daar verandert in feite niks in: ik heb al jaren een aanstelling van 80% en dat blijft gewoon zo. Maar ik zal mijn agenda wel iets strakker moeten plannen en bewaken. Soms ben ik er gewoon niet. Maar vooral hoop ik natuurlijk dat de Groningse ‘denktank’ inderdaad geluiden gaat afgeven waarvan we ook in Zwolle positief zullen ophoren! Ik neem ‘Zwolle’ natuurlijk ook gewoon mee naar Groningen, dus in ieder geval zal Groningen iets merken van Zwolle.”

Activiteiten in Oosterkerk Geloof, kerk en homoseksualiteit Op donderdag 15 november om 20.00 uur vindt in de Oosterkerk een bijeenkomst plaats waarin de aanwezigen met elkaar van gedachten wisselen over een thema dat te maken heeft met geloof, kerk en homoseksualiteit. De avond wordt geleid door ds. Wim Hortensius.

Filmavond The King’s Speech In het najaar en in het voorjaar is er in de Bagijnehof, het kerkelijk centrum bij de Oosterkerk aan de Bagijnesingel, een goede film te zien die boeit en waarover een zinvol gesprek mogelijk is. Op dinsdagavond 27 november om 19.30 uur wordt The King’s Speech vertoond. Een film die gaat over koning George VI, die om zijn stotterproblemen te overwinnen de hulp inroept van een eigenzinnige logopedist. Deze film, met Colin Firth als de koning, won verschillende Oscars en is onder andere sterk in zijn psychologische benadering.

Vespers in Adventstijd In de tijd van Advent wordt in de Oosterkerk iedere zondagavond om 19.00 uur een vesper gehouden. Op de vierde zondag, 23 december, is er een Festival of Lessons and Carols met de Zwolse cantorij.

12

Colin Firth

Maria, de kracht van de liefde ‘Maria de kracht van de liefde’, is de titel van de nieuwste musical van de Musicalgroep Osterkerk.

treedt de groep op in Nijverdal en op zondagmorgen 18 november in Wierden.

Zangers welkom Al sinds 1996 bestaat de enthousiaste groep die al spelend (Bijbelse) verhalen tot leven brengt. De nieuwste musical gaat over het leven van Maria, gespeeld door een rondreizend theatergezelschap samen met de bewoners van een dorp. Het leven van Maria wordt gespeeld, afgewisseld met het werkelijke leven van de dorpelingen. Vragen rijzen over verdriet en wanhoop, loslaten en vasthouden, geloof en liefde. Soms is het alsof de dorpsbewoners zelf met Maria meelopen waardoor haar vragen ook hun vragen worden, haar antwoorden ook hun antwoorden. In november wordt de musical drie keer uitgevoerd. Op zaterdag 3 november is de première van ‘Maria’ in de Oosterkerk om 19.30 uur. Op zondag 11 november

De Musicalgroep repeteert voor ‘Maria’ op woensdagsavond in de Oosterkerk van 20.00 uur tot 22.00 uur. Zangers zijn welkom en er is nog plek voor iemand die op een klokkenspel/xylofoon of marimba speelt. Belangstellenden kunnen ook vrijblijvend een kijkje komen nemen.

Matteüs Na ‘Maria’ begint de groep vanaf januari 2013 met de musical ‘Matteüs’. Het is de bedoeling die in het voorjaar van 2014 op de planken te brengen. Wie zin heeft om mee te doen wordt aangemoedigd contact op te nemen met: Ria van der Meulen, e-mail: [email protected], tel. (038) 422 13 72.

‘Rebelse theologen’ in Gespreksgroep 50-plus Op woensdag 21 november is professor C.J. den Heyer te gast in de Gespreksgroep 50-plus die bijeenkomt in de Oosterkerk. ‘Rebelse theologen in Nederland’, is de titel van zijn inleiding. De bijeenkomst begint om 10.00 uur. De kosten bedragen € 4,-, inclusief koffie of thee. Professor Den Heyer was hoogleraar Nieuwe Testament en Bijbelse Theologie aan de Theologische Universiteit te Kampen en docent aan het Doopsgezind Seminarium te Amsterdam. Een korte inleiding op zijn betoog. Het is gebruikelijk onze cultuur als calvinistisch te typeren. Dat is begrijpelijk, de invloed van Calvijn is er stellig, maar het is ook eenzijdig om zo te denken. Aan het einde van de Middeleeuwen, nog voor het optreden van Luther en Calvijn, functioneerden de Lage Landen al als een ‘gidsland’ op theologisch gebied. Die onafhankelijkheid nam in de zestiende en zeventiende eeuw zelfs nog aanzienlijk toe. Daarbij is te denken aan Geert Grote en zijn volgelingen en geestverwanten, vanuit Deventer en Zwolle. Erasmus, Coornhert, Menno Simons, Hugo de Groot, Spinoza, Adriean Koerbagh, Balthasar Bekker en tal van anderen behoorden tot de ‘rebelse theologen’. Men spreekt in dit geval wel eens over het Bijbelse humanisme. Wat verbond deze denkers? Zij sloten zich niet aaneen tot een bepaalde kerkelijke gemeenschap. Zij waren onafhankelijk in hun denken en waagden het kritisch te staan tegenover de kerkelijke traditie, of die nu rooms-katholiek, luthers of calvinistisch was. In hun visie had niet de kerk het laatste en beslissende woord, maar de tekst van de Bijbel. Het gevolg was dat zij hun tijd veelal ver vooruit waren. Invloedrijke denkers als Erasmus en Spinoza worden nog altijd gelezen en vormen voor velen een bron van inspiratie. Voor meer informatie over de Gespreksgroep 50-plus: Catharina Diekema, tel (038) 453 57 33, e-mail: [email protected]

Geef je buren een gezicht Het vorige seizoen van het project ‘Geef je buren een gezicht’ binnen de wijkgemeente Adventskerk is in april 2012 succesvol afgesloten met de publicatie van een boekje. Daarin zijn interviews opgenomen met mensen van diverse geloofsachtergronden, allen wonend in Zwolle-Zuid. Het boekje is in de Adventskerk verkrijgbaar. De Adventskerk wil dit nieuwe seizoen doorgaan met samen lezen in de Koran. Dit gebeurt op de woensdagen 14 en

28 november onder leiding van Henk Ottevanger en Jan Post Hospers. De bijeenkomsten vinden plaats in Wijkcentrum SIO (Thorbeckelaan 2) en beginnen om 20.00 uur. Voor koffie en thee wordt € 2,- gevraagd. Op deze twee avonden worden nieuwe thema’s aan de orde gesteld die nog niet eerder besproken zijn. Voor informatie en opgave (vóór 7 november) Henk Ottevanger, tel. (038) 460 06 59, e-mail: [email protected] 13

Aandacht voor De Navolging als inspiratiebron In de afgelopen eeuwen heeft het boek ‘De Navolging van Christus’ van Thomas a Kempis grote invloed gehad op tienduizenden mensen van heel diverse achtergrond. In de najaarscursus van de Stichting Thomas a Kempis wordt een drietal grote geesten voorgesteld. Van ieder van hen is bekend, dat zij in hun leven, denken en handelen geïnspireerd zijn geweest door De Navolging. Soms is dat pas na hun dood bekend geworden. Het gaat om Dag Hammerskjold, Dietrich Bonhoeffer en paus Johannes XXIII. Dr. Monica Bouman vertelt op 16 oktober over de invloed van Thomas a Kempis op Dag Hammerskjold, de Secretaris Generaal van de Verenigde Naties. Bekend van hem is dat hij elke dag uit de Navolging las en het boek ook altijd bij zich had. Dr. Teunard van der Linden, een kenner van de theoloog Bonhoeffer, vertelt op

30 oktober over de grote invloed van de Navolging op het denken schrijven en handelen van deze theoloog. Hij is in april 1945 door de nazi’s omgebracht. Zelf heeft Bonhoeffer ook een Navolging geschreven, sterk geïnspireerd door de Navolging van Thomas a Kempis. Prof.dr. Peter Raedts vertelt op 13 november over de ontwikkeling van het pausdom, met name de tijd van de Moderne Devotie, en over Paus Johannes XXIII in het licht van Thomas a Kempis. Bekend van deze Paus is dat hij op jonge leeftijd al De Navolging ontving van een geliefde pastor uit zijn dorp. De locatie voor deze najaarscursus is het Dominicanenklooster, Assendorperstraat 27, Zwolle. Inloop vanaf 19.30 uur, start programma 20.00 uur en einde 22.00 uur. Kosten € 10,- per avond, koffie en thee inbegrepen. Voor meer informatie:

Paus Johannes XXIII

Mink de Vries, tel. 06 289 879 55, of Thomas a Kempis Stichting: e-mail: [email protected]

Symposium Geloof en Psychiatrie Op donderdag 1 november vindt er een symposium plaats in het Stadhuis van Zwolle met als thema: ‘Psychiatrie en geloof.’ Een onderwerp dat steeds meer aandacht krijgt in de wereld van de Geestelijke Gezondheidsheids Zorg (GGZ). Het symposium wordt georganiseerd door de werkgroep ‘Ruimte voor anders zijn’. In deze werkgroep zitten zowel vertegenwoordigers vanuit de kerken als vanuit de GGZ instellingen. Hoofdspreker is Margreet de Vries, theoloog en psychiater. Zij heeft als onderwerp ‘Psychiatrie en spiritualiteit’ gekozen. Daarnaast zijn er diverse werkwinkels te volgen en wordt het programma creatief omlijst. De werkwinkels worden geleid door psychiaters, psychologen, theologen en ervaringsdeskundigen. Zo zal Dimence (GGZ) vertegenwoordigd worden door Jan Groot, lid van het kenniscentrum Religie en Psychiatrie van Dimence. Ook werkt de Gereformeerde Hogeschool mee en belichten ervaringsdeskundigen het thema. Het programma begint om 10.00 uur en duurt tot 16.30 uur. Voor opgave en kosten zie www.promo-overijssel.nl De gemeente Zwolle, RIBW, Focus, Gereformeerde Hogeschool, de Wittenbergstichting, Stichting Rotterdam, Lentis en Binnenlands Diaconaat PKN maken mede dit symposium mogelijk. Voor meer info: werkgroep Ruimte voor anders zijn, Mink de Vries, tel. 06 289 879 55.

‘Kerkstrijd’ bij Confessionele Beweging De Confessionele Beweging regio Zwolle is van plan op donderdag 22 november de tweede bijeenkomst van dit seizoen te houden. In de Pauluskerk, Van Limburg Stirumlaan 18 in Wezep spreekt ds. G. Doorn uit Hasselt over enkele kwesties die aanleiding hebben gegeven

14

tot de kerkstrijd aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Vanaf 19.30 uur staan koffie en thee klaar, de lezing begint om 20.00 uur. Na de pauze is er ruime gelegenheid om met ds. Doorn van gedachten te wisselen.

Voor meer informatie: J. Boender, waarnemend secretaris van de Confessionele Beweging Zwolle. E-mail: [email protected]

ZWO houdt Najaarszendingscollecte De ZWO-commissie van de Protestantse Gemeente Zwolle (PGZ) vraagt aandacht voor de Najaarszendingscollecte. Het betreft de jaarlijkse gezamenlijke inzameling voor Kerk in Actie, die 70% van de opbrengsten ontvangt; 30% gaat naar de Gereformeerde Zendingsbond (GZB). Eind oktober of begin november worden de acceptgirokaarten verspreid. Kerk in Actie besteedt de opbrengst van deze jaarlijkse inzameling altijd aan activiteiten die gericht zijn op de vorming, nascholing en ondersteuning van predikanten en andere werkers in de kerk van hun land. Hierbij valt te denken aan een studieboekenfonds, studiebeurzen en bijdrage aan het studieprogramma, bijvoorbeeld door de uitzending van docenten of andere medewerkers uit Nederland.

Ghana Bij de komende Najaarszendingscollecte valt de aandacht vooral op het noorden van Ghana, waar zich in de stad Tamale het trainingscentrum van de Presbyteriaanse Kerk bevindt. De protestantse kerken in het islamitische noorden van Ghana zijn klein, maar groeien snel. Alleen kunnen de meeste kerkleden niet lezen of schrijven. Hun samenkomsten bestaan uit zang en gesprekken over het geloof. Maar vrijwel niemand kan zelf de Bijbel lezen. In het trainingscentrum van de Presbyteriaanse Kerk worden gemeenteleden uit de dorpen in de buurt opgeleid tot kerkelijk werker. Zij leren de Bijbelse boodschap te verstaan en door te geven in de eigen context. Zij verzorgen de zondagse kerkdiensten en de catechese. Het werk dat zij doen doet denken aan de zondagsschool in het Nederland van de 19de eeuw: veel mensen leerden daar niet alleen lezen en schrijven, maar vooral ook zelf de Bijbel te bestuderen. Bijzonder, dat dit model van zending nog steeds zijn vruchten afwerpt.

Ruimhartig Bij de acceptgirokaart die gemeenteleden binnenkort ontvangen zit een brief van de ZWO-commissie waarin beide doelen van de Najaarszendingscollecte worden toegelicht. Namens de ZWO-commissie van de PGZ wijst Nelleke Eygenraam erop dat de Protestantse Gemeente Zwolle buiten de kerkdiensten om slechts één zendingscollecte per jaar houdt. “Dat is deze najaarscollecte. Wij hopen dan ook dat gemeenteleden ruimhartig zullen bijdragen.”

Vrouwen aan het woord over ‘Leeftijd’ Onder het motto ‘Als vrouwen aan het woord komen’ komt al meer dan dertig jaar een oecumenisch samengestelde groep vrouwen bij elkaar in de Lutherse kerk. Het spreekt vanzelf dat door de jaren heen de groep een wisselende bezetting heeft gehad en ook dat er verschillende inleid(st)ers waren. De deelnemers komen uit de Evangelisch-Lutherse gemeente, de Protestantse Gemeente Zwolle en andere kerken. Er komen doorgaans zo'n 20 tot 25 vrouwen. De groep komt telkens op de tweede woensdagochtend van de maand bij elkaar, in de periode van oktober tot en met april. In het seizoen 2012-2013 zorgen de predikanten Margo Jonker, Louisa Vos en Nelleke Eygenraam opnieuw voor inleidingen en werkvormen. De rode draad wordt dit jaar gevormd door het thema ‘Leeftijd’. Onderwerpen die aan de orde kunnen komen zijn bijvoorbeeld tijden en getijden in je leven, tijd en eeuwigheid, ordening van de tijd in dag en nacht, aanvang en einde. Tijd van leven is ook van tijd van rijping en groei. Maar evengoed worden mensen en ervaringen in de loop van de tijd vergeten. Hoe sta je in de tijd? Waar kom je vandaan? Hoe leef je nu en waar wil je heen? In elke bijeenkomst zal een prikkelende (Bijbel)tekst centraal staan, waarin de aan mensen gegeven ‘leef’tijd in een bepaald licht wordt gezet. Aan de hand van gespreksvragen, beelden, film, muziek, poëzie of proza worden de onderwerpen verder uitgewerkt en uitgediept. De bijeenkomsten worden dikwijls muzikaal omlijst. De data zijn 14 november, 12 december, 9 januari, 13 februari, 13 maart en 10 april. De bijeenkomsten zijn van 9.45 tot 11.45 uur in de Lutherse kerk, ingang Potgietersingel. Kosten € 3,- per keer. Informatie en opgave bij Liesbeth Schuring, tel. (0529) 434 292, e-mail: [email protected]

Bij de foto Over leeftijd gesproken: bij de achteringang van de Lutherse kerk aan de Potgietersingel staat deze plataan, de oudste boom van Zwolle.

15

Beleid en bestuur Het College van Kerkrentmeesters, de penningmeesters van de Protestantse Gemeente Zwolle, brengt ieder jaar verslag uit van de financiële gang van zaken binnen de PGZ. Dit Financieel verslag wordt beoordeeld door een accountant en ligt enkele weken voor alle leden ter inzage op het Kerkelijk Bureau. De kerkrentmeesters zijn kerkordelijk verplicht de leden die mogelijkheid te bieden, hoewel maar heel weinig mensen het verslag ook echt komen inzien. Nadat de inzagetermijn is verstreken, bieden de samenstellers het verslag aan de Algemene Kerkenraad aan. Als deze Gaandeweg verschijnt, heeft de AK het Financieel verslag 2011 ontvangen en geaccordeerd.

PGZ ook in 2012 financieel nog niet gezond “Er zijn ook in het afgelopen jaar weer goede stappen gezet in de uitvoering van de plannen om te komen tot een sluitende begroting,” recapituleren de kerkrentmeesters. “Zo is in 2011 het kerkgebouw De Hoeksteen verkocht. Daarnaast is er sprake van een verlaging van de personeelslasten door het aflopen van tijdelijke contracten c.q. pensionering.” Maar ook in 2012 is er nog een begrotingstekort, doordat een aantal omstandigheden is gewijzigd. De kerkrentmeesters: “Bij de Actie Kerkbalans is dit jaar voor het eerst in jaren minder toegezegd dan het jaar daarvoor. Verder zijn de opbrengsten van het vermogen van de PGZ erg laag, door de lage rente en de negatieve ontwikkelingen op de financiële markten. De verwachting is daarom dat we in 2012 in financiële zin nog niet gezond zijn. Door een teruglopend ledenaantal moeten we rekenen met minder bijdragen. Daar komt bij dat door de economische crisis een aantal leden minder kan bijdragen. We zijn dankbaar voor degenen die hun bijdrage op peil houden of zelfs kunnen verhogen, maar beseffen volledig dat dit niet voor iedereen mogelijk is.” In het Financieel verslag is onder meer te vinden welke (aanzienlijke) bedragen de diverse wijkgemeenten in kas en in reserve hebben. Kunnen de wijken ongelimiteerd reserves opbouwen of zijn daar regels voor? “Vooralsnog is er geen grens aan wat wijken aan reserve mogen hebben en het beeld is sterk wisselend. Lang niet alle wijken zitten ruim in hun jasje. Verder wordt gekeken op welke manier de reserves aan het kerkenwerk ten goede kunnen komen; daarvoor zijn ze immers bedoeld. De Oosterkerk is bijvoorbeeld voornemens een groot deel van de eigen middelen in te zetten voor de verbouwing van het kerkgebouw en heeft ook audiovisuele apparatuur zelf bekostigd. De Emmaüskerkgemeente gebruikt de reserves om, vooruitlopend op de opheffing van de vacaturestop, een nieuwe wijkpredikant te beroepen en een kerkelijk werker te bekostigen. Zij wil het kerkgebouw ook na 1 juli 2013 voorlopig in gebruik houden. De reserves zijn meestal ontstaan door legaten die specifiek zijn bestemd voor de betreffende wijkgemeente. Wijken zijn daar zuinig op. Ook met de renteopbrengsten van die reserves worden weer activiteiten in de wijk gefinancierd.”

16

De Hoeksteen heeft een miljoen euro opgebracht, minder dan gehoopt, maar zeker in deze tijd een mooi bedrag. Komt er van deze opbrengst nog iets ten goede aan de nieuwe wijkgemeente Oosterkerk? “De opbrengst van de verkoop van De Hoeksteen wordt toegevoegd aan de financiële reserve van de PGZ. Met dit kapitaal genereren we ook rente-opbrengsten die aan de exploitatie van de PGZ ten goede komen. Het bedrag voor de verbouwing van de Oosterkerk dat de wijkgemeente ontbreekt, wordt aan de reserves onttrokken. Op die manier kom dus inderdaad een (beperkt) deel van de verkoop van de Hoeksteen ten goede aan de wijkgemeente Oosterkerk.”

Een paar cijfers uit het Financieel verslag De PGZ telde in 2011 15.735 leden, 12,9% van de Zwolse bevolking. Ter vergelijking: in 2008 was nog 14,9% van de Zwollenaren lid van de PGZ, in totaal 17.504 mensen. Ook het aantal kerkgangers nam in de afgelopen drie jaar iets af. Bezochten in 2008 gemiddeld 2.959 mensen de wekelijkse kerkdiensten, in 2011 waren dat er 2.622 per week. Het deel van de collecteopbrengsten dat aan de PGZ ten goede komt, loopt eveneens terug: in 2011 bedroeg dit net geen € 95.000,-, ongeveer € 7.000,- minder dan was begroot. In 2010 offerden de kerkgangers gezamenlijk net iets meer dan een euroton bij de collecten voor de kerk. De opbrengst van Kerkbalans was in 2011 eveneens lager dan begroot: de actie leverde € 31.000,- minder op dan het begrote bedrag, ondanks het feit dat er bijna € 10.000,- meer binnenkwam dan in 2010. Doordat ook andere baten terugliepen kreeg de PGZ in 2011 € 72.000,- minder binnen dan begroot, maar daar stond tegenover dat er ook € 25,000,- minder werd uitgegeven. Het tekort op de exploitatie van de PGZ bedroeg in 2011 al met al bijna € 214.000,-; in 2010 was dit ruim € 192.000,-. De belangrijkste oorzaak van de stijging van het tekort is het achterblijven van de inkomsten bij de verwachtingen. De exploitatietekorten worden in mindering gebracht op de algemene reserve van de PGZ. Ontvangen legaten die niet voor een specifieke wijkgemeente zijn bestemd, worden aan de algemene reserve toegevoegd. Datzelfde geldt voor de verkoopopbrengst van (kerk)gebouwen. Ook beleggingsresultaten worden verrekend met de algemene reserve.

Grote Kerkgemeente beraadt zich op overgang naar Jeruzalemkerk Nadat de Algemene Kerkenraad van de PGZ eerder al had besloten dat niet zowel de Jeruzalemkerk als het Refter zou worden verkocht, maar één van deze beide gebouwen, heeft de AK nu gekozen voor de verkoop van het Refter. De wijkkerkenraad van de Grote Kerkgemeente onderzoekt nog welke gevolgen dit heeft voor de erediensten die in de Grote Kerk belegd worden. “De keus om alleen het Refter af te stoten is gemaakt nadat ons was gebleken dat de Jeruzalemkerk erg lastig te verkopen is”, licht kerkrentmeester Han Slootweg toe. “Voor het Refter is wel veel belangstelling.” Al jaren is het Refter, net als de Grote Kerk gelegen in het stadshart van Zwolle, vooral in gebruik als wijkcentrum voor de Grote Kerkgemeente. Aangezien de Grote Kerk nauwelijks zaalruimte heeft, spelen de doordeweekse activiteiten van deze gemeente zich in het Refter af. Hier is ook de kinderopvang tijdens de erediensten op zondagmorgen. Als het Refter wordt verkocht – in verband met lopende huurcontracten gebeurt dit niet eerder dan 1 juni 2013 – zal de Grote Kerkgemeente in elk geval met haar doordeweekse activiteiten verhuizen naar het zalencentrum

van de Jeruzalemkerk. In hoeverre dit ook voor de zondagse diensten geldt, wordt nog in beraad gehouden door de wijkkerkenraad van de Grote Kerkgemeente. De gemeente kent de kerk in Assendorp overigens al: zij houdt er haar avonddiensten als er op zondagmiddag in de Grote Kerk een viering plaatsvindt onder auspiciën van de Commissie Grote Kerk. Dat is nu twee keer in de maand het geval, maar vanaf januari 2013 wordt iedere zondagmiddag een dienst gehouden in de Grote Kerk. Mocht de Grote Kerkgemeente besluiten niet alleen de doordeweekse activiteiten maar ook de zondagse ochtenddienst naar de Jeruzalemkerk te verhuizen, dan beslist de AK over het gebruik van de Grote Kerk op zondagochtend. De AK loopt echter niet vooruit op de besluitvorming in de wijkkerkenraad van de Grote Kerk. Op dit moment bepaalt het College van Kerkrentmeesters de verkoopstrategie met betrekking tot het Refter. Het College wordt daarbij opnieuw ondersteund door deskundige adviseurs. In de Jeruzalemkerk is begonnen met de inventarisatie van achterstallig onderhoud. Het is de bedoeling de opknapbeurt voltooid te hebben vóór de komst van de Grote Kerkgemeente.

“Mooi, zo’n kerk vol mensen” Terwijl de Grote Kerkgemeente nadenkt over de ingebruikneming van de Jeruzalemkerk, heeft een andere wijkgemeente enkele maanden geleden afscheid genomen van het gebouw in Assendorp. Sinds de Jeruzalemkerkgemeente samenging met de wijkgemeente van de Oosterkerk zit de kerk aan de Bagijnesingel elke zondagmorgen goed vol. “Ik vind het mooi, zo’n kerk vol mensen”, zegt Leanne Zwama, een van de leden van de voormalige Jeruzalemkerkgemeente. Ze werkt op een Dalton-basisschool als groepsleerkracht en vakleerkracht muziek; haar activiteiten voor de kerk sluiten daar wel enigszins bij aan. Ze zingt regelmatig solo in kerkdiensten en leidt de kindernevendienst. “En de kinderclub in Assendorp”, vult ze aan. “Die is zo’n succes dat we daar vanuit de Oosterkerkgemeente mee doorgaan.” Met de overgang op zich heeft Leanne geen probleem gehad. “Als domineesdochter was ik aan veranderingen van kerk gewend”, zegt ze lachend. “Ik had ook wel eens eerder een fusie meegemaakt, van een gereformeerde en een hervormde gemeente. Maar die werd geen succes: achteraf bleek één en één geen twee te zijn, maar een half. Gelukkig lijkt dat in de Oosterkerk beter te gaan, als is het voor ons wel even wennen. Je krijgt toch met andere gewoontes te maken.” Ze vindt het jammer dat niet iedereen is meegegaan vanuit de Jeruzalemkerk, dat een aantal mensen zich niet in de fusie kon vinden. “Ze dachten dat ze niet gehoord zouden worden in de grote Oosterkerkgemeente en dat ze niet echt welkom waren. Dat komt ook doordat de Jeruzalemkerkgemeente een heel hechte, sociale groep was. De gemeenteleden mochten best verschillen, bijvoorbeeld qua leeftijd en zelfs geloofsinhoud, maar we vormden wel een groep die omzag naar elkaar. De koffie na de kerkdienst was een echt ontmoetingsmoment. Je had mensen die niet in de dienst kwamen, maar wel bij de koffie.” Het zou mooi zijn als die saamhorigheid ook binnen de Oosterkerkgemeente ontstaat, vindt Leanne. “Maar om mensen te leren kennen en ertussen te komen moet je niet gaan zitten afwachten, maar zelf in actie komen.” Daarom deed ze bijvoorbeeld mee aan de grote schoonmaakactie van de Oosterkerk in de wijk Assendorp op zaterdag 22 september, Nationale Burendag. Begeleid door vrolijke draaiorgelmuziek oogste de enthousiaste groep gemeenteleden veel waardering. Iemke Epema maakte deze groepsfoto. Leanne staat helemaal links. Meer foto’s van deze actie zijn gemaakt door Richard Hop. Die zijn te vinden op www.oosterkerk.nl 17

Kerkelijk Bureau Aanvragen kerkelijke huwelijksbevestiging Bruidsparen, die hun huwelijk kerkelijk willen laten bevestigen, wordt verzocht dit telefonisch of via e-mail (na contact te hebben gehad met de eigen wijkgemeente) zo spoedig mogelijk te melden bij het Kerkelijk Bureau. Er kan dan een afspraak gemaakt worden wanneer u kunt langskomen om een aantal zaken hiervoor door te spreken. Deze afspraak moet in elk geval twee maanden voor het geplande huwelijk plaatsvinden en bij voorkeur op maandag- of vrijdagmorgen tussen 8.00 en 12.00 uur. Aan het gebruik van de kerk zijn kosten verbonden. Prijzen zijn op te vragen bij het Kerkelijk Bureau.

Protestantse Gemeente Zwolle Centraal adres voor Algemene Kerkenraad, Kerkrentmeesters en Diakenen Kerkelijk Bureau: Molenweg 241, 8012 WG Zwolle Geopend: maandag t/m vrijdag 8.00 – 12.00 uur Tel.: (038) 421 75 96 - Fax: (038) 423 04 79 E-mail: [email protected] Website: www.pknzwolle.nl Website Diaconie: www.diaconiezwolle.nl

Bankrekeningen: College van Kerkrentmeesters: 800 430 en 69.96.41.705 College van Diakenen: 874 034 en 69.95.43.320 Gaandeweg: 69.97.69.167 Beheer en Exploitatie Grote Kerk: 587 931 en 69.97.43.745 Stichting Schnitgerorgel Zwolle: 59.80.52.100

Collectepenningen Er zijn penningen verkrijgbaar van: €0,20, €0,50, €1,-, €2,-, €5,en €10,-. Verkoopadres Kerkelijk Bureau. Hier kan contant, per pin of door middel van een eenmalige machtiging worden betaald. Overige verkoopadressen: Emmäuskerk en Adventskerk: 1e maandag van de maand 19.00 - 20.00 uur Stinskerk: 1e maandag van de maand 16.30 - 17.30 uur Sionskerk: 1e donderdag van de maand 18.00 - 19.00 uur Open Kring: 1e maandag van de maand van 18.30 - 19.45 uur In Zwolle-Noord: E. van Buiten, Welle 58, K. Smit, Meppelerdiep 92 In Zwolle-Zuid: A. Renting-van Veen, Steggingmarke 13 en W.A. Stomp-de Koning, Rendierveld 41. In Stadshagen: L. Blauw, Goudplevierstraat 123 (tel. 460 90 16) Op deze adressen kan contant of door middel van een eenmalige machtiging betaald worden.

18

Meer weten… Voor besluiten en beleidsstukken van de Algemene Kerkenraad en het College van Kerkrentmeesters, zie www.pknzwolle.nl en klik op de Berichten van deze colleges.

Het bestuur van de Stichting Beheer en Exploitatie Grote Kerk wil de exploitatie van de Grote Kerk, hét monument van Zwolle, verbeteren. Daarom zijn wij op zoek naar een:

Facilitair Coördinator Grote Kerk

(16-24 uur)

Zie jij het als een uitdaging om het beheer van de Grote Kerk te professionaliseren en de verhuur van het gebouw aan derden uit te bouwen? Heb je aantoonbare ervaring met facilitair management? Ben je ondernemend, zelfstandig, flexibel en communicatief sterk en heb je commercieel inzicht? Dan is dit je kans op een unieke, verantwoordelijke job die je veel ruimte biedt voor een eigen invulling! Voor nadere informatie kun je contact op nemen met de voorzitter van het Stichtingsbestuur, Han Slootweg ([email protected], 06-52 37 69 25). De functiebeschrijving is beschikbaar bij dhr. Nico Duijf, hoofd Kerkelijk Bureau Protestantse Gemeente Zwolle ([email protected]). Dhr. Duijf ontvangt je sollicitatie graag uiterlijk 15 november, bij voorkeur per e-mail. Zie ook www.pknzwolle.nl

Bij de kerkdiensten Gedachteniscantate op 25 november De jaarlijkse gedachtenisviering op de laatste zondag van het kerkelijk jaar met een requiemuitvoering vormt een belangrijk onderdeel in de cyclus van vieringen in de Grote Kerk. Voor dit jaar heeft de Commissie Grote Kerk van de Protestantse Gemeente Zwolle Toon Hagen gevraagd een gedachteniscantate te componeren. Gedurende zijn loopbaan als kerkmusicus heeft Toon Hagen in verschillende combinaties nieuwe kerkmuziek geschreven voor koor, orgel en instrumenten. Enkele daarvan zijn verschenen in bundels als Zingend Geloven en Tussentijds. Een belangrijk kenmerk van zijn muziek is dat deze toegankelijk en inhoudelijk veelzeggend is wat klank betreft en zowel aan amateurs als professionele musici muzikale uitdaging biedt. Toon Hagen heeft contact gezocht met Sytze de Vries, theoloog en tekstdichter, en hem gevraagd een tekst te schrijven als basis voor de gedachteniscantate, die als Sytze de Vries titel kreeg ‘Koester de namen’. Op pagina 5 van deze Gaandeweg is Sytze de Vries zelf aan het woord over de achtergrond van zijn tekst. In november wordt het werk tweemaal uitgevoerd. Op zaterdag 17 november – op uitnodiging van Stichting De Vertaalslag – tijdens het vierde Oecumenische Liedfestival in de Nicolaïkerk in Utrecht en op zondagmiddag 25 november tijdens de jaarlijkse gedachtenisviering in de Grote of Sint-Michaëlskerk. Aanvang 16.30 uur. De uitvoering in de Grote Kerk zal ook worden uitgezonden door webradiozender Musica Religiosa. De Commissie Grote Kerk ontvangt voor deze opdracht subsidie van de Algemene Classicale Vergadering OverijsselFlevoland, het Fonds SLSK voor kerkmuziekactiviteiten en het fonds van het Hervormd Weeshuis Zwolle. Voor meer informatie zie ook: www.michaëlsvieringen.nl

Gaandeweg-diensten in januari 2013 van start In januari 2013 wordt gestart met Gaandeweg-diensten in de Grote of Sint-Michaëlskerk. De Gaandeweg-diensten zijn een gezamenlijk initiatief van de wijkgemeenten van de PGZ en de EvangelischLutherse Kerk in Zwolle en vallen onder de eindverantwoordelijkheid van de Algemene Kerkenraad. Er is gekozen voor de naam Gaandeweg-diensten om daarmee de gezamenlijkheid van deze diensten en het onderweg zijn als kerk van Christus in de wereld te benadrukken. Als thema voor 2013 is gekozen: de tien waarden, te weten: Trouw, Geloof, Solidariteit, Vergeving, Verantwoordelijkheid, Liefde, Gerechtigheid, Aandacht, Volharding en Tolerantie. In elke dienst zal een van deze waarden centraal staan. De afzonderlijke diensten worden voorbereid door een kleine werkgroep, gevormd door een voorganger uit een van de wijkgemeenten en enkele vrijwilligers. Belangstellenden voor deelname aan een werkgroep kunnen contact opnemen met Kitty Bardelmeijer, lid van de voorlopige stuurgroep. E-mail: [email protected]

Taizé-vieringen Naast de Gaandeweg-diensten zullen ook de Taizé-vieringen, die nu nog in de Adventskerk in Zwolle-Zuid worden gehouden, plaats gaan vinden in de Grote Kerk. In de gemeenschap van Taizé, een oecumenische communiteit, gesticht door broeder Roger in 1940, staan verzoening en gemeenschap centraal en ligt de nadruk op eenheid. Eenheid in geloof, eenheid in gebed en eenheid in stilte. In de vieringen gaat het om het samen beleven van inspirerende momenten met de ander en de Ander. Kenmerkend voor Taizé-vieringen zijn het zingen van meditatieve liederen en stilte. De liederen zijn kort, gemakkelijk aan te leren en worden vaak herhaald. Ze worden meerstemmig en in verschillende talen gezongen en muzikaal begeleid door een muziekgroep met o.a. piano, fluit en viool.

Stuurgroep De Gaandeweg-diensten en Taizé-vieringen worden gecoördineerd door een Stuurgroep. Deze Stuurgroep werkt qua organisatie en PR nauw samen met de

Commissie Grote Kerk en zal dan ook één afgevaardigde in de commissie hebben. De Gaandeweg-diensten en de Taizévieringen beginnen om 16.30 uur, net zoals de vieringen onder verantwoordelijkheid van de Commissie Grote Kerk: de Michaëlsvieringen, Michaëlsvespers en Cantatediensten.

Data Vanaf zondag 6 januari 2013 zijn voor de Gaandeweg-diensten en Taizé-vieringen zijn de volgende data vastgelegd. 6 januari: Taizé-viering 20 januari: Gaandeweg-dienst, voorganger ds. W. Hortensius 3 februari: Taizé-viering 10 februari: Gaandeweg-dienst, voorganger ds. I.P. Epema 3 maart: Gaandeweg-dienst, voorganger ds. E. van ’t Slot 17 maart: Gaandeweg-dienst, voorganger ds. M.E. Jonker 7 april: Taizé-viering 21 april: Gaandeweg-dienst, voorganger ds. J.T. Tissink

Drieklank sing-in in Berkum Op zondag 11 november om 19.00 uur wordt in De Hoofdhof weer de gezamenlijke sing-in van de drie Berkumse kerken gehouden, voorbereid door de werkgroep Drieklank. Het thema is ‘Het grote gebod'. De presentatie is in handen van ds. A.A. Kramer en naast organist Bob van der Linde verlenen diverse (jonge) musici hun medewerking. Evenals de vorige keer treedt onder leiding van Aad Stevens een projectkoor op van zanglustige Berkumers. Na afloop is er gelegenheid met elkaar koffie te drinken. De werkgroep zet zich in voor het tweemaal per jaar voorbereiden van een sing-in, waarbij het accent ligt op samenzang uit de liedbundels van de drie kerken. Daarnaast is er ruimte voor schriftlezing, gebed, declamatie, (koor)zang en een muzikaal intermezzo. 19

Kerkdiensten

Adventskerk

Emmaüskerk

Grote Kerk

Jeruzalemkerk

Talmaplein 2

Campherbeeklaan 53

Grote Markt 18

Windesheimstraat 1

Zwolle - Zuid

Zwolle - Berkum

Zwolle - Centrum

Zwolle - Assendorp

Mw. ds. N.A. Eygenraam

Kerkelijk werker:

Ds. J. Mulderij

Ds. J.T. Tissink

dhr. G. van Vulpen

Tel. scriba: (038)4223241

D.J. Steenbergen

Tel. scriba: (038)4544719

www.grotekerkgemeente.nl

Tel. scriba: (038)4658028

www.emmauskerk-berkum.nl

www.adventskerk.nl

Zondag 28 oktober

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (Wind in de Zeilen-dienst)

10.00 uur ds. A.F. Troost, Ermelo (Heilig Avondmaal) 19.00 uur dienst in Hoofdhof

10.00 uur ds. K. van Meijeren, Ede 16.30 uur Michaëlsvesper

Zondag 4 november

9.30 uur ds. J.T. Tissink 19.00 uur ds. W. Hortensius (Opendeurdienst)

10.00 uur ds. A. Jonkman, Veenendaal 19.00 uur ds. A.W. van de Griend, Kloosterhaar

10.00 uur ds. J. Mulderij 19.00 uur ds. J. Mulderij

Woensdag 7 november Dankdag

19.00 uur ds. H. Markus, Putten (Grote Kerkgemeente)

15.00 uur dienst Grote Kerkgemeente 19.30 uur ds. J. Mulderij (Grote Kerkgemeente)

19.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff

Zondag 11 november

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (Schrift en Tafel)

10.00 uur ds. G.Th. Vollebregt, Sassenheim 19.00 uur Dienst in Hoofdhof

10.00 uur ds. J. Mulderij (voorbereiding Heilig Avondmaal) 16.30 uur Michaëlsviering

Zondag 18 november

9.30 uur ds. J.T. Tissink en dhr. D.J. Steenbergen (kerk, school en gezin) 19.00 uur Taizéviering

10.00 uur ds. G.A. Trouwborst, Nieuwleusen (kerk, school en gezin) 19.00 uur ds. G.W. Marchal, Apeldoorn

10.00 uur ds. J. Mulderij (viering Heilig Avondmaal) 19.00 uur ds. J. Mulderij (voortzetting en dankzegging HA)

Zondag 25 november

9.30 uur mw. ds. N.E. Eygenraam en ds. J.T. Tissink (gedachtenis overledenen) 11.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam en ds. J.T. Tissink (gedachtenis overledenen)

10.00 uur ds. J.R. Smit, Beilen en dhr. G. van Vulpen 19.00 uur ds. J.D.T. Wassenaar, Hellendoorn (jongerendienst)

10.00 uur ds. J. Mulderij 16.30 uur Gedachteniscantate

Zondag 2 december Eerste Advent

9.30 uur mw. ds. N.A. Eygenraam 19.00 uur mw. ds. N.A. Eygenraam (vesper)

10.00 uur ds. K. van der Kamp, Kampen 19.00 uur Dienst in Hoofdhof

10.00 uur ds. J. Mulderij 19.00 uur ds. C.J. Overeem, Wilsum

Zondag 9 december Tweede Advent

9.30 uur ds. J.T. Tissink (doop) 19.00 uur ds. J.T. Tissink (vesper)

10.00 uur ds. A. den Besten 19.00 uur Dienst in Hoofdhof

10.00 uur ds. J. Mulderij 16.30 uur Michaëlsviering

19.00 uur ds. P. Baas, Zalk (Grote Kerkgemeente)

19.00 uur ds. M.J. Schuurman, Oldebroek (Grote Kerkgemeente)

19.00 uur ds. G.D. Kamphuis, Goes (Grote Kerkgemeente)

Gospelkoor in Adventskerk Op zondag 4 november om 19.00 uur wordt in de Adventskerk een Opendeurdienst gehouden. Het gospelkoor Living Colours uit Dronten treedt op tijdens deze dient, voorganger is ds. Wim Hortensius. Het repertoire van Living Colours bestaat uit Nederlandse en Engelstalige gospelsongs. Het repertoire is erg divers: het koor zingt onder andere nummers van het Oslo Gospel Choir en Remco Hakkert, maar voert ook bekende nummers uit de popmuziek uit, zoals ‘Love shine a light’ en ‘You raise me up.’

20

Oosterkerk

Open Kring

Sionskerk

Stinskerk

Bagijnesingel 17 Zwolle - Centrum Ds. A. den Besten Mw. ds. I.P. Epema Ds. W. Hortensius Mw. ds. M.E. Jonker Mw. G.C. van Stappen Tel. scriba: (038)4546229 www.oosterkerk.nl

Hofstedeweg 1

Glanerbeek 10

Westenholterweg 19

Zwolle - Stadshagen

Zwolle Noord

Zwolle - Westenholte

Mw. ds. N. Beimers

Mw. mr. dr. H. Evers

Ds. E. van ’t Slot

Ds. A. Pietersma

Drs. ir. R. van Putten

Tel. scriba: (038)4215164

Tel. scriba: (038)4200171

Tel. scriba: (038)4546104

www.stinskerk.nl

www.openkring.nl

www.sionskerkzwolle.nl

10.00 uur ds. A. den Besten

9.30 uur ds. A. Pietersma

10.00 uur ds. R. van Putten (jeugddienst m.m.v. Sjema)

10.00 uur ds. N. Slok, Veenendaal 19.00 uur ContaKtdienst

Zondag 28 oktober

10.00 uur mw. ds. I.P. Epema (doop) 14.00 uur ds. M. Winckler-Huliselan (PERKI Heilig Avondmaal)

9.30 uur mw. ds. N. Beimers

10.00 uur mw. ds. H. Evers (oogstdienst) 19.00 uur mw. ds. H. Evers (Bijbel & Kunst)

10.00 uur ds. E. van ’t Slot (ZWO-dienst) 19.00 uur mw. A. Westerduin, ’s-Heerenbroek

Zondag 4 november

19.30 uur mw. ds. H. Evers

19.30 uur ds. E. van ’t Slot

Woensdag 7 november Dankdag

10.00 uur ds. W. Hortensius (dienst met scholen)

9.30 uur ds. A. Pietersma (doopdienst)

10.00 uur mw. ds. H. Evers (schooldienst m.m.v. Sjema) 19.00 uur evang. F. Verkade, Ruinerwold (Opendeurdienst m.m.v. Koper Ensemble Wezep)

10.00 uur ds. E. van ’t Slot (Heilige Doop) 19.00 uur ds. J. Mulderij

Zondag 11 november

10.00 uur mw. ds. M.E. Jonker (Schrift en Tafel)

9.30 uur dhr. D. van Keulen

10.00 uur ds. R. van Putten

10.00 uur ds. E. van ’t Slot (Heilig Avondmaal) 19.00 uur ds. E. van ’t Slot (Heilig Avondmaal)

Zondag 18 november

10.00 uur ds. A. de Besten, mw. ds. I.P. Epema, ds. W. Hortensius, mw. ds. M.E. Jonker en mw. C. van Stappen

9.30 uur ds. A. Pietersma (herdenking, Schrift en Tafel)

10.00 uur mw. ds. H. Evers

10.00 uur ds. E. van ’t Slot 19.00 uur dhr. F. Verkade, Hoogeveen

Zondag 25 november

10.00 uur ds. A. den Besten 14.00 uur ds. M. WincklerHuliselan (PERKI) 19.00 uur mw. M. Mazereeuw

9.30 uur mw. ds. N. Beimers

10.00 uur mw. ds. H. Evers (jeugddienst m.m.v. Sjema)

10.00 uur ds. W.M. Dekker, Mastenbroek 19.00 uur ContaKtdienst

Zondag 2 december Eerste Advent

10.00 uur ds. W. Hortensius 19.00 uur ds. W. Hortensius

9.30 uur ds. A. Pietersma

10.00 uur mw. ds. H. Evers (doopdienst m.m.v. Sjema) 19.00 uur dhr. G.J. Heinen (Opendeurdienst m.m.v. Mannenkoor Ailanthus)

10.00 uur ds. E. van ’t Slot 19.00 uur dienst

Zondag 9 december Tweede Advent

Bijbel & Kunst in Sionskerk Op zondag 4 november om 19.00 uur is in de Sionskerk weer een Bijbel & Kunstdienst. Ds. Hélène Evers gaat aan de hand van een schilderij van Marc Chagall in op het Bijbelboek Ruth. Deze dienst past in het kader van een serie kerkdiensten over Ruth die in november in de Sionskerk worden gehouden. In dit Bijbelboek is de zorg van God voor de armen te herkennen. Marc Chagall beeldt uit hoe Ruth aren leest op het veld van Boaz (Ruth 2).

21

Kerkdiensten

Collectedoelen In de PGZ-gemeenten zijn de eerste en tweede collecte altijd bestemd voor diaconie en kerk. De opbrengst van de derde collecte gaat naar de volgende doelen. Zondag 28 oktober: Onderhoudsfonds

De Hoofdhof

Lutherse Kerk

Kerkweg 26

Koestraat 4

Zwolle - Berkum

Zwolle

Mw. ds. L.A. Burggraaff

Ds. E. de Fouw

Tel. scriba: (038)4547233

Tel. scriba: (038)4226826

www.hoofdhof.nl

www.elkz.nl

Zondag 28 oktober

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff (Heilig Avondmaal) 19.00 uur mw. ds. L.A. Burggraaff

10.00 uur ds. E. de Fouw (Heilig Avondmaal)

Zondag 4 november

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur dienst in Emmaüskerk

10.00 uur ds. E. de Fouw (oogstdienst)

Woensdag 7 november Dankdag

19.30 uur dienst in Emmaüskerk

Zondag 11 november

9.30 uur mevr. E.J. van Urban 19.00 uur Drieklank Sing-in

10.00 uur ds. E. de Fouw

Eglise Wallonne 10.30 uur dienst; Rehoboth 10.00 uur ds. G.A. de Roos; Sophia 10.00 uur mw. ds. A.J. Hasker; Weezenlanden 10.00 uur dhr. E.L.J. de Haar; Zandhove 10.00 uur mw. W.J. Treep; Zonnehuis 11.30 uur ds. J. Janssen

Zondag 18 november

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff (dienst kerk-school-gezin) 19.00 uur Dienst in Emmaüskerk

10.00 uur pastor M.J. Dusseldorp

Rehoboth 10.00 uur ds. P. van Veen; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk; Sophia 10.00 uur mw. Th. Sloot; Weezenlanden 10.00 uur mw. ds. M. Dijk; Zandhove 10.00 uur ds. H.C. Mijnders (CGK) (Schrift en Tafel); Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga

Zondag 25 november

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur Dienst in Emmaüskerk

10.00 uur ds. E. de Fouw Eeuwigheidszondag (Heilig Avondmaal)

Eglise Wallonne 10.30 uur D. Ribs; Rehoboth 10.00 uur ds. J.M.D. van der Berg; Sophia 10.00 uur mw. ds. M. Dijk; Weezenlanden 10.00 uur mw. Th. Sloot; Zandhove 10.00 uur dhr. M. Luttenberg en mw. G. de Vries (oec. viering); Zonnehuis 11.30 uur pastor J. Groot

Zondag 2 december Eerste Advent

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur Thomasviering

10.00 uur ds. E. de Fouw

Molenhof 10.00 uur mw. ds. I.P. Epema; Rehoboth 10.00 uur ds. T. Dankers; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk; Sophia 10.00 uur mw. ds. A.J. Hasker; Weezenlanden 10.00 uur E.L.J. de Haar; Zandhove 10.00 uur M. Benard; Zonnehuis 11.30 uur mw. W.J. Treep

Zondag 9 december Tweede Advent

9.30 uur mw. ds. L.A. Burggraaff 19.00 uur ds. P.J. Hofland, Wezep

10.00 uur ds. E. de Fouw

Eglise Wallonne 10.30 uur H. Spoelstra; Rehoboth 10.00 uur ds. K. Schaap; Sophia 10.00 uur mw. Th. Sloot; Weezenlanden 10.00 uur dhr. F.J.G. Broekhoff; Zandhove 10.00 uur mw. W.J. Treep; Zonnehuis 11.30 uur mw. B.O. van de Loosdrecht

Zondag 4 november: Zending / GZB Woensdag 7 november Dankdag: Kerk in Actie Zondag 11 november: Wijkkas Zondag 18 november: Jeugddiaconaat Zondag 25 november: Zwolse migrantenkerken Zondag 2 december: Exploitatie Protestantse Gemeente Zwolle Zondag 9 december: Onderhoudsfonds Berkumstede 15.00 uur ds. W. Hortensius (Heilig Avondmaal); Eglise Wallonne 10.30 uur D. Ribs; Rehoboth 10.00 uur ds. G.L. Kruizinga; Sophia 10.00 uur dhr. F.J.G. Broekhoff; Weezenlanden 10.00 uur mw. W.J. Treep; Zandhove 10.00 uur dhr. M. Luttenberg en dhr. K. Fredriks (oec. viering); Zonnehuis 11.30 uur pastor J. Groot Molenhof 10.00 uur mw. M. Mazereeuw; IJsselbolder 10.30 uur dienst; Rehoboth 10.00 uur mw. Westerduin; Rivierenhof 10.00 uur ds. J. Vonk (Schrift en Tafel); Sophia 10.00 uur mw. Th. Sloot; Weezenlanden 10.00 uur dhr. F.J.G. Broekhoff; Zandhove 10.00 uur ds. A. le Coq; Zonnehuis 11.30 uur ds. G.L. Kruizinga

gh.nl

Jolanda is één van onze uitblinkers

OPE N DAG e ber mb noveem 24 nov g 24 erdaag aterd zzat uur 0 uur 00 15.0 tot 15. 0 0 tot 10.00 10.

@ @ghzwolle g hz wolle

0 0!" ! " /s( / s ( " / 6s3

6 s 3 0(s-7 0 ( s - 7 $s' $ s ' 0 7s' 7 s ' / $3 $ 3 $ ) % . 3 4 ,% , % 2 ! !2s+ ! 2 s + % 5: 5 : % *! * ! !2 ! 2

22

www.salet.nl

Voor deskundige begeleiding. Voor behartiging van uw belangen. Voor een optimale verkoopprijs. Voor aankoop en verkoop. Voor u. De eerste stap? Onze vrijblijvende waardebepaling. Gratis. Thomas a Kempisstraat 9 | www.boertjeshorst.nl |

8021 BG Zwolle 038-4216164

NÚ IS HET MOMENT R

ETR

individuele en groepsretraites

Tijd voor jezelf. Tijd om ruimte te creëren voor een nieuwe weg, een nieuw begin. Een retraite op de Hezenberg geeft je daar ruimte en gelegenheid voor. Doe het nu.

AITE

in ee n oa en ru se van r imte ust

gastvrij onthaal | met of zonder programma eigen kamer | Kapel-momenten

WWW.HEZENBERG.NL

038 - 444 52 51

Branderweg 1f 038 465 02 22 www.schildersbedrijfporte.nl www.twitter.com/@porteschilders

Beernink gedenktekens...

Kuiper

Loodgietersbedrijf

betrokken • persoonlijk • vertrouwd

Steenhouwerij Beernink Galvaniweg 4a 8013 RG Zwolle T 038-4602111

Voor al uw

? ? ? ? ? ?

Steenhouwerij Beernink 3e industrieweg 3 8051 CL Hattem T 038 4442992

Dakbedekking Gas en water Riolering Sanitair Centrale Verwarming Diamantboren

www.magmanet.nl

Schoenen van Wieten passen goed, zitten lekker en lopen beter!

U kunt ons bereiken op werkdagen van 9.00 tot 18.00 uur

Telefoon 038-4535121 fax op 038-4540803. E-mail [email protected]

Vechtstraat 23-25 8021 AS Zwolle Erkend Installateur

www.kuiper-zwolle.nl Diezerkade 4 • 8021 CW Zwolle • T: 038 453 51 72

@AD:@@::A:@IGDI:8=C>:@

0PL
WPPS
V
FFO
CFUSPVXCBSF
QBSUOFS

8JK
HFWFO
|
EF
LBOT
EJU
UF
FSWBSFO #SFNBO
,MPFLLF
FMFLUSPUFDIOJFL
JT
BM
KBSFOMBOH
FFO
CFUSPVXCBSF
QBSUOFS
JO
EF
FMFLUSPUFDIOJTDIF
JOTUBMMBUJFTFDUPS
7FFM
PQESBDIU HFWFST
[JKO
QPTJUJFG
PWFS
POT
XBBSCJK
FFO
MBOHEVSJHF
SFMBUJF

CJK[POEFS
LFONFSLFOE
JT


.FFS
JOGPSNBUJF

#SFNBO
,MPFLLF
FMFLUSPUFDIOJFL
#7
1PTUCVT


%#
;XPMMF

5FMFGPPO




LMPFLLF!CSFNBOOM

XXXCSFNBOOM

#SFNBO
4BNFO
CJK[POEFS

Snel thuiszorg nodig? Bel 0900 86 62 (lokaal tarief) Dag en nacht bereikbaar (24/7) www.carinova.nl