Afdeling Beleid en Strategie • Volksgezondheid • Openbare Orde en Veiligheid
FRIS in IJSSELSTEIN Beleidsnotitie alcoholpreventie Fris in IJsselstein Versie: Concept 02 ©Ron van Reenen
-1-
INHOUD INHOUD ........................................................................................................................... - 2 AANPAKSTRATEGIE ALCOHOLPREVENTIEBELEID JONGEREN ............................... - 3 Aanleiding ...................................................................................................................... - 3 Inleiding .......................................................................................................................... - 3 Strategisch Kader ......................................................................................................... - 4 Rijksbeleid ....................................................................................................................... - 4 Achtergrond alcoholgebruik door jongeren in IJsselstein................................... - 5 Doelstellingen alcoholpreventiebeleid ................................................................... - 7 UITVOERING ................................................................................................................... - 8 FINANCIËN...................................................................................................................... - 8 -
Beleidsnotitie alcoholpreventie Fris in IJsselstein Versie: Concept 02 ©Ron van Reenen
-2-
AANPAKSTRATEGIE ALCOHOLPREVENTIEBELEID JONGEREN Aanleiding Op 16 december 2010 heeft de gemeenteraad met algemene stemmen een motie aangenomen van de Christen Unie. In deze motie wordt het college opgedragen om voor de zomer van 2011 te komen met een notitie over alcoholmatigingsbeleid, aan de hand waarvan de raad een verkennend debat kan houden rond mogelijk preventief beleid op het gebied van volksgezondheid en veiligheid en de effecten daarvan. Om te komen tot deze beleidsnotitie hebben wij ons breed georiënteerd. Wij hebben gesproken met vertegenwoordigers van de GGD Midden-Nederland, van het Centrum Maliebaan en van Sportservice Midden Nederland. Daardoor hebben wij deze notitie later kunnen afronden dan aanvankelijk de bedoeling was. De volksgezondheid is het vertrekpunt van deze notitie. Alcohol misbruik kost momenteel namelijk 3000 doden per jaar. Het gaat hier nadrukkelijk niet om het extra aan banden leggen van alcoholgebruik voor de bevolking in algemene zin, maar om bewustwording van jongeren en hun ouders rond het gebruik van alcohol te verhogen en daardoor een gedragsverandering tot stand te brengen en het gebruik te verminderen.
Inleiding Uit onderzoek van het Trimbos Instituut blijkt dat een toenemend aantal jongeren op steeds jongere leeftijd alcohol drinkt. Ook in IJsselstein drinken jongeren steeds meer en op steeds jongere leeftijd alcohol. Naast de uiterlijke gevolgen van overmatig alcoholgebruik wordt steeds meer bekend over de schadelijke gevolgen voor de gezondheid die alcoholgebruik met zich mee kan brengen. • Alcohol is extra ongezond tijdens de groei
De hersenen ontwikkelen zich tot gemiddeld het 24e jaar. Alcohol verstoort die ontwikkeling en dat kan van invloed zijn op het karaker en het gedrag van het kind. En bij jongeren die regelmatig drinken is de kans op alcoholverslaving op latere leeftijd groter. In de puberteit groeien botten en spieren versneld. Hormonen beïnvloeden deze processen en alcohol verstoort de balans. Alcohol verlaagt o.a. de hoeveelheid mannelijk hormoon en groeihormoon. Van jongens is bekend dat overmatig alcoholgebruik de botontwikkeling remt.
• Minder goede school-, studie- en werkprestaties
Na een avond drinken functioneert het geheugen slechter. Concentreren wordt daardoor moeilijker. Bij jongeren kost het afbreken van alcohol meer tijd dan bij een volwassene. Na een avond veel drinken ben je de volgende ochtend nog steeds onder invloed. Jongeren hebben net als volwassenen na een weekend stevig drinken zeker twee dagen nodig voor herstel.
• Meer kans op onveilig vrijen
Onder invloed van alcohol durven jongeren meer en doen ze eerder dingen die ze zonder alcohol niet zouden doen. Zo vrijen jongeren vaker onveilig als ze gedronken hebben.
Beleidsnotitie alcoholpreventie Fris in IJsselstein Versie: Concept 02 ©Ron van Reenen
-3-
• Toename van ongelukken en agressie
Naast controlevermindering neemt ook het reactievermogen af. De kans op ongelukken is hierdoor groter. Uit onderzoek blijkt dat jongeren die drinken tijdens het uitgaan vaker slachtoffer of dader zijn van agressief gedrag.
• Een black-out of erger alcoholvergiftiging
Een black-out en een alcoholvergiftiging kan ontstaan wanneer veel alcohol in korte tijd wordt gedronken. Op het moment van drinken lijkt er niets aan de hand maar de volgende ochtend blijkt de herinnering uit het geheugen verdwenen te zijn. Een regelmatige black-out kan blijvende schade veroorzaken aan de hersenen. Door een alcoholvergiftiging kan het zenuwstelsel verdoofd raken, waardoor bewusteloosheid, een coma of zelfs de dood het gevolg kunnen zijn.
In het weekend wordt door inwoners overlast ervaren van jongeren die uit zijn geweest in de binnenstad. Ze trekken aan deurbellen, schreeuwen, vechten, blijven luidruchtig hangen in de straten, maken ruzie met elkaar, gooien glas kapot, etc. etc. Daarnaast worden er regelmatig vernielingen gepleegd aan straatmeubilair maar zeker ook aan eigendommen van andere inwoners. Tegen de effecten hiervan wordt met het operationaliseren van de notitie “IJsselstein Veiliger” opgetreden door BOA’s en Streetcoaches. Echter de oorzaak van overmatig alcoholgebruik wordt nog niet aangepakt.
Strategisch Kader Rijksbeleid Het kabinet heeft de volgende doelstelling op het gebied van jeugd en alcohol: 1. Reductie van overlast en verloedering met 25% in 2010 ten opzichte van 2002. 2. Het percentage kinderen van 12 t/m 15 jaar dat alcohol gebruikt moet in 2011 zijn teruggebracht zijn tot 62% (in 2003 was dit 82%). 3. Reductie van agressie en geweld met 20% in 2010 ten opzichte van 2006. Achtergrond van deze doelstellingen is dat het kabinet wil dat jongeren onder de 16 jaar niet gaan drinken, omdat alcoholgebruik op deze leeftijd leidt tot onherstelbare gezondheidsschade. Het rijksbeleid is gericht op de aanpak van alcoholgebruik door jongeren tot 16 jaar. In de nieuwe Drank en Horecawet komt dit onder andere tot uitdrukking door strafbaarstelling van jongeren onder de 16 jaar die alcohol bij zich hebben, door supermarkten die verkopen aan jongeren harder aan te pakken (tijdelijke sluiting alcoholafdeling), door het toezicht te verscherpen (ook op horeca en slijters) en door het opstellen van lokale regels voor sportkantines. Gemeentebeleid Om dit onderwerp binnen de gemeente IJsselstein op te pakken is alcoholgebruik onder jongeren als speerpunt opgenomen in het Collegeprogramma 2010-2014. Om de groeiende gezondheidsproblemen tegen te gaan heeft de gemeente IJsselstein preventief volksgezondheidsbeleid geformuleerd in de notitie “Lokale volksgezondheid IJsselstein 2008 – 2011”. In deze beleidsnota zijn alcohol en overgewicht als speerpunt opgenomen. In de beleidsnota zijn speerpunten en ambities opgesteld die richting geven aan preventief gezondheidsbeleid voor nu én op de lange termijn. In de uitvoeringsnotitie Volksgezondheid is de utopische Beleidsnotitie alcoholpreventie Fris in IJsselstein Versie: Concept 02 ©Ron van Reenen
-4-
doelstelling opgenomen dat er eind 2012 geen alcoholgebruik meer is door jongeren onder de 16 jaar. De ambitie voor terugdringen van alcoholgebruik door jongeren is: 1. Tegengaan van alcoholgebruik onder de 16 jaar 2. Alcoholgebruik bij jongeren boven de 16 jaar zo lang mogelijk uitstellen 3. Indien er sprake is van alcoholgebruik boven de 16 jaar, bevorderen van aanvaardbaar alcoholgebruik, bewustwording en voorkomen van schadelijk alcoholgebruik Op basis van nieuwe inzichten en op advies van de GGD MN hanteren we deze ambitie, omdat deze beter toepasbaar is. De ambitie is zo ambitieus gesteld omdat het tot doel heeft richting te geven aan het alcoholpreventiebeleid en omdat het de ambitie op de lange termijn weergeeft. Deze ambitie is verder uitgewerkt tot concrete en haalbare doelstellingen voor de komende vier jaren. De doelstellingen zijn mede gebaseerd op het onderzoek Schoolkracht 2007 (vierjaarlijkse gezondheidsmonitor) van de GGD Midden Nederland. Dit maakt het mogelijk de voortgang te monitoren. Daarnaast zullen bij de evaluatie van de nota referentiecijfers beschikbaar zijn, zodat vastgesteld kan worden in hoeverre de doelstellingen zijn gerealiseerd. Om tot een brede aanpak van het speerpunt ‘alcoholgebruik door jongeren’ te komen is een aanpakstrategie opgesteld in samenwerking met betrokken organisaties GGD Midden-Nederland, politie, Pulse en het Centrum voor Jeugd en Gezin IJsselstein (CJG).
Achtergrond alcoholgebruik door jongeren in IJsselstein1 De belangrijkste onderzoeksgegevens zijn verzameld door de GGD MiddenNederland. In 2007 zijn voor het eerst gegevens over de jeugd verzameld via de jeugdgezondheidszorg, maar ook in het kader van de projecten Schoolkracht Basisonderwijs en Schoolkracht Voortgezet Onderwijs. In 2011 zal dit onderzoek worden herhaald door de GGD Midden-Nederland. Alcoholgebruik Het gebruik van alcohol heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid en voor het sociaal functioneren en het presteren op school, zoals in de inleiding vermeld. In de gemeente IJsselstein heeft in totaal 44% van de bovenbouwkinderen (groep 6,7 en8)van het basisonderwijs wel eens alcohol gedronken: 37% heeft een paar keer een slokje gedronken, 6% af en toe maar niet iedere week. Uit onderzoek is gebleken dat jongeren vaak thuis beginnen met het drinken van alcohol. Naast feitelijk alcoholgebruik is daarom ook gevraagd of kinderen thuis alcohol mogen drinken van hun ouders. Dit is bij 9% van de kinderen het geval. Deze tolerantie van de ouders is zorgelijk. Ouders moeten daarom nog nadrukkelijker op de gevaren van alcoholgebruik gewezen worden. In de puberteit beginnen jongeren te experimenteren met roken en alcohol drinken. Alcohol is extra schadelijk voor jongeren doordat zij nog volop in de groei zijn, waardoor de hersenen, maar ook andere organen, extra vatbaar zijn voor de 1
‘Hoe gezond is en leeft de jeugd in de gemeente IJsselstein’ , , GGD Midden – Nederland, mei 2008 Beleidsnotitie alcoholpreventie Fris in IJsselstein Versie: Concept 02 ©Ron van Reenen
-5-
schadelijke invloed van alcohol. Andere negatieve gevolgen van (overmatig) alcoholgebruik zijn verkeersongelukken, vandalisme, agressie of ongeplande seks. Uit de regionale cijfers blijkt dat jongens iets vaker en iets meer alcohol gebruiken, vaker aan binge-drinken doen (onder binge-drinken wordt verstaan: minimaal één keer per maand 5 of meer glazen alcohol in een korte tijd drinken) en vaker alcohol door de week drinken dan meisjes. Verder blijkt uit regionale cijfers dat breezers (38%) en bier (32%) veruit de meest populaire alcoholische drankjes zijn. Ook zelfgemixte drankjes (19%) worden relatief veel gedronken. 41% van de alcohol drinkende jongeren in de gemeente IJsselstein gaf aan zelf nooit alcohol te kopen, maar het te krijgen. Als jongeren alcohol kopen, doen ze dit het meest frequent in de supermarkt. Opvallend is dat 47% van de alcohol drinkende jongeren in IJsselstein jonger dan 16 jaar zelf wel eens alcohol koopt, bijvoorbeeld in supermarkt, slijterij of café. Dit is in overeenkomst met het landelijk beeld. Hieruit blijkt dat de verstrekkers van alcohol niet adequaat reageren op nieuwe wetgeving. Verder blijkt dat ruim de helft van de alcoholdrinkers in gemeente IJsselstein aangeeft meestal thuis met anderen of bij anderen thuis te drinken. Daarnaast wordt een café of discotheek vaak genoemd als plek waar men meestal drinkt. Tot slot geeft 44% van de alcoholdrinkers in de gemeente IJsselstein aan wel eens te gaan ‘indrinken’ voordat ze uitgaan. Dit percentage is hoger vergeleken met de referentiegroep(36%). Bij 36% van de alcoholdrinkende jongeren keuren de ouders het goed dat ze alcohol drinken en nog eens 16% van de ouders zegt er niets van. 30% van de ouders van alcoholdrinkende jongeren raadt het af, verbiedt het of vindt dat de jongere minder moet drinken. De ouders van 17% van de alcoholdrinkende jongeren weten niet dat hun kind alcohol drinkt. Er is een duidelijke relatie tussen de mate waarin ouders het drinkgedrag van hun kind goedkeuren en de leeftijd van de jongere: hoe ouder de jongere, des te vaker keurt de ouder het drinkgedrag van de jongere goed. Landelijke cijfers (Trimbos 2007) In groep 7 en 8 van de basisschool heeft ruim een derde van de leerlingen (36%) al eens gedronken: jongens meer dan meisjes (43% versus 28%).Van alle leerlingen van het voortgezet onderwijs heeft 79 procent ooit alcohol gedronken: ongeveer evenveel meisjes (77%) als jongens (81%). Ruim één derde (36%) van de leerlingen van het voortgezet onderwijs heeft in de maand voorafgaand aan het onderzoek wel eens 5 glazen of meer bij één gelegenheid gedronken, ongeveer evenveel meisjes als jongens. Het binge drinken stijgt bij zowel meisjes als jongens sterk tussen de 13 en 15 jaar. Na het 15e jaar blijft het binge-drinken onder jongens sterk stijgen, maar neemt de stijging bij meisjes af. Aan de scholieren van het voortgezet onderwijs is gevraagd op welke leeftijd zij voor het eerst alcohol hebben gedronken. Zestien procent zegt 11 jaar of jonger geweest te zijn toen zij hun eerste drankje dronken, bijna tweemaal zoveel jongens (20%) als meisjes (12%) (figuur 4.7). Op 14-jarige leeftijd zijn de aanvankelijke sekseverschillen verdwenen. De meeste scholieren beginnen met drinken als zij tussen de 11 en 15 jaar oud zijn; 85 procent van de leerlingen heeft op 15-jarige leeftijd, of jonger kennis gemaakt met alcohol. Beleidsnotitie alcoholpreventie Fris in IJsselstein Versie: Concept 02 ©Ron van Reenen
-6-
Van de leerlingen van vijftien jaar of jonger in het voortgezet onderwijs mag bijna één op de vijf (18%) zeker thuis één glas alcohol drinken als de ouders thuis zijn; zes procent zegt dan zelfs meerdere glazen te mogen drinken. Vijftien procent van de leerlingen mag op een feestje met vrienden zeker alcohol drinken. Naarmate jongeren ouder worden, worden ouders minder streng. Er zijn hierbij geen verschillen tussen jongens en meisjes. Op 15-jarige leeftijd mag ruim één derde van de kinderen (38%) zeker thuis één glas alcohol drinken. Bijna één op de zes (16%) mag thuis meerdere glazen drinken. Eén derde (36%) mag op deze leeftijd op een feestje met vrienden alcohol drinken.
Doelstellingen alcoholpreventiebeleid De volgende doelstellingen op het gebied van alcoholpreventiebeleid zijn geformuleerd op basis van onze ambitie: û Op 1 september 2011 zijn met de bij de uitvoering betrokken partijen afspraken vastgelegd over hun structurele inzet en betrokkenheid bij het alcoholpreventiebeleid; û Op 1 januari 2013 is het percentage jongeren uit klas 1-2 voortgezet onderwijs (VO) dat in de voorafgaande vier weken één keer of vaker vijf of meer glazen alcohol heeft gedronken afgenomen met 20% ten opzichte van 2007; û Op 1 januari 2013 is het percentage jongeren uit klas 3-4 VO dat alcohol drinkt niet gestegen ten opzichte van 2007. De nota richt zich op het gezondheidsbeleid in de gemeente IJsselstein. Daarom zijn de bovenstaande doelstellingen ook gericht op de gezondheid van jongeren. Voorlopig richten wij ons op de doelgroep jongeren in de leeftijd van 10 tot 16 jaar en jongeren van 16 jaar en ouder2. Deze leeftijdsindeling kan later in het proces verder worden geconcretiseerd. Om bovenstaande doelstellingen te kunnen realiseren is echter een brede en structurele aanpak van het alcoholpreventiebeleid nodig. Hiervoor moet het beleid zich richten op de leefomgeving van jongeren. Deze leefomgeving is in te delen in de volgende leefgebieden: • Thuis • Onderwijs/werk • Vrije tijd Daarnaast zal het beleid zich moeten richten op een aantal beleidspijlers om een brede en integrale aanpak mogelijk te maken. Deze pijlers zijn: • Publiek draagvlak • Regelgeving • Handhaving • Vroegsignalering Met de inzet van handhaving zullen preventieve activiteiten, interventies en maatregelen meer effect bereiken. Daarom wordt binnen de gemeente IJsselstein nauw samengewerkt tussen de beleidsvelden Volksgezondheid en Openbare Orde en Veiligheid. Daarnaast wordt nauwe samenwerking met partners in het veld gezocht die betrokken zijn bij handhaving. Met vroegsignalering wordt hier bedoeld het vroegtijdig herkennen van risico’s met betrekking tot alcoholgebruik door jongeren en het vroegtijdig herkennen van signalen die wijzen op mogelijk alcoholmisbruik door jongeren. Door middel van 2
Handleiding lokaal alcoholbeleid, VWA, 2007 Beleidsnotitie alcoholpreventie Fris in IJsselstein Versie: Concept 02 ©Ron van Reenen
-7-
vroegsignalering kunnen alcoholproblemen al in het eerste stadium worden ontdekt. Hiermee zijn het beperken van ernstige alcoholschade en de kans op herstel op de lange termijn het grootst. De schadebeperking kan betrekking hebben op de doelgroepjongeren zelf, maar ook op de omgeving van de doelgroepjongeren, zoals het gezin. UITVOERING Vanuit bovenstaande leefgebieden en pijlers zijn we gekomen tot een meerjarig uitvoeringsplan. Dit plan is als bijlage bij deze notitie gevoegd. De uitvoering van dit plan zal onder verantwoordelijkheid van het programma Volksgezondheid plaatsvinden. FINANCIËN De concrete uitwerking van deze notitie zal na de discussie in de gemeenteraad en de daar gemaakte keuzes plaatsvinden. Op basis van de uitkomsten van de discussie zal een plan van aanpak worden opgesteld. Wel zijn de activiteiten zo volledig mogelijk en in een meerjaren overzicht opgenomen, zodat een goed beeld gevormd kan worden van de inzet en breedte van het uitvoeringsprogramma. In de begroting is voor de uitwerking van de lokale nota Volksgezondheid is momenteel € 100.000,= opgenomen. In de uitvoeringsnotitie Volksgezondheid worden deze middelen verdeeld tussen Gezond Gewicht en Alcoholpreventie en geldt voor de jaren 2011 en 2012. Voor alcoholpreventie is hierdoor nog € 40.000,= beschikbaar, dat ingezet kan worden voor het alcoholpreventiebeleid gedurende deze twee jaren en is hiermee richtinggevend voor de te maken keuzes. De inzet van 111 uur van het Centrum Maliebaan wordt gefinancierd vanuit de inwonersbijdrage (Gemeenschappelijke regeling GGD) die door de gemeente wordt betaald aan de GGD Midden Nederland. Als er door de gemaakte keuzes een grotere inzet wordt verwacht van het Centrum Maliebaan dan is hiervoor een uurbedrag verschuldigd van € 91,95. Door Sportservice Midden Nederland wordt een programma aangeboden met een structureel effect. Er komt een advies gesprek met de verenigingen, waarna zij worden geholpen met de veranderingen binnen de vereniging en de borging daarvan. Daarnaast is er een trainingsprogramma voor de kaderleden en de vrijwilligers van de verenigingen. Het complete programma zal ongeveer € 1000,= per vereniging kosten.
Beleidsnotitie alcoholpreventie Fris in IJsselstein Versie: Concept 02 ©Ron van Reenen
-8-
