Bezoekadres Stadhuis, Amstel 1 1011 PN Amsterdam
Gemeente Amsterdam Bestuursdienst Directie Openbare Orde en Veiligheid
Postbus 202 1000 AE Amsterdam Telefoon 020 552 9111 Fax 020 552 3426
Retouradres: BDA, Postbus 202, 1000 AE Amsterdam
www.amsterdam.ril
Aan de leden van de Gemeenteraad
22 september 2015
Datum Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer E-mail Onderwerp
Evaluatie cocaïne/witte heroïne Red Alert
CC
Geachte leden van de Gemeenteraad, Op 26 oktober 2014 overlijdt in Amsterdam een jonge 22 jarige Britse toerist aan de gevolgen van het gebruik van zogeheten 'witte heroïne die hem door een straatdealer was verkocht als cocaïne. In de periode vanaf half september tot aan eind november 2014, en veel later bij het incident met de drie Deense toeristen in februari 2015, worden in totaal twintig vooral jonge toeristen het slachtoffer van deze gevaarlijke drugs. Drie van hen overlijden, de anderen raken ernstig onwel en moeten met spoed behandeld worden. Snel na het eerste slachtoffer eind oktober 2014 is de cocaïne/witte heroïne Red Alert gestart met als primaire doel de mensen te waarschuwen voor deze levenbedreigende verkooppraktijk. In verschillende intensiteiten is het Red Alert uiteindelijk tot iets na het moment van aanhouding van de verdachte geactiveerd geweest. In deze brief kijken we terug op de gehele periode van de cocaïne/ witte heroïne Red Alert in Amsterdam, zodat we kunnen vaststellen wat er goed is gegaan, maar ook welke lessen er kunnen worden getrokken voor toekomstige situaties. De evaluatie is opgesteld in opdracht van de lokale Vierhoek (burgemeester, hoofdofficier van justitie, eenheidsleiding politie en directeur publieke gezondheidszorg) in samenspraak met de wethouder zorg en tot stand gekomen met inbreng van direct betrokken professionals. In bijlage1 bij deze brief vindt u een beknopte reconstructie van de gehele periode. Separaat is in bijlage 2 ook een algemene beschrijving toegevoegd van het Red Alert Team (bestaande uit GGD, Jellinek en Adviesbureau drugs). De opbouw van de brief is als volgt: eerst wordt de situatie gekenschetst, en het verlengde daarvan het bijzondere karakter van de Red Alert campagne. Vervolgens worden de belangrijkste bevindingen weergegeven, voordat in de laatste paragraaf een aantal aanbevelingen is geformuleerd. Een uitzonderlijke en gevaarlijke situatie, een unieke campagne Een dodelijk slachtoffer van drugsgebruik is helaas niet uniek in Amsterdam. Jaarlijks overlijden in Amsterdam twintig tot dertig mensen als gevolg van het gebruik van drugs. Lang niet al deze sterfgevallen zijn aanleiding voor een waarschuwingscampagne. Dat is in deze situatie wel gebeurd vanwege het unieke karakter van de situatie en de grote gezondheidsrisico's bij het gebruik van witte heroïne als cocaïne.
De situatie was in meerdere opzichten uitzonderlijk. Dat begint met het gegeven dat een straatdealer onder aanprijzing van cocaïne heroïne verkoopt. Witte heroïne is een middel dat in Amsterdam maar zeer zelden wordt aangetroffen. De markt ervoor is niet groot in Amsterdam. De drug is relatief duur (70 euro per gram is een gangbare prijs), zeker in vergelijking met cocaïne, dat op straat wordt verkocht voor 50 euro per gram. De conclusie dat witte heroïne wordt verkocht als cocaïne, werd in de week na het eerste dodelijke slachtoffer definitief vastgesteld op basis van een `chemische fingerprint'. De werkwijze van de straatdealer week daarmee volkomen af van hoe het straatdealen van drugs in de Amsterdamse binnenstad naar toeristen zich normaliter afspeelt. Daar waar toeristen, uit winstbejag van de straatdealer, over het algemeen genept worden met sterk versneden drugs tot nepdope aan toe, verkocht deze dealer een volstrekt ander middel dan wat de toeristen wensten en dan ook nog een middel met een veel hogere marktwaarde voor een volstrekt andere kring van gebruikers dan die van toeristen. Zowel het ontbreken van winstbejag als het enorme risico wat deze dealer (wel of niet bewust) nam, was aanleiding om in te schatten dat hij voor meer slachtoffers zou zorgen. Het is de samenhang tussen het bizarre gedrag van de dealer en het levensbedreigende risico's voor zijn klantenkring dat een unieke waarschuwingscampagne vereiste. In de bijeengeroepen lokale Vierhoek werd besloten dat gezondheidpreventie en daarmee het voorkomen van een volgend slachtoffer boven alles gaat, en dus boven het belang van opsporing of imago van de stad. Gekozen wordt voor een op de doelgroep toegespitste, pragmatische en niet normatieve boodschap, voorzien van een gericht handelingsperspectief: "Caution, White heroine sold to tourist as Cocaine. Ignore streetdealers". Vanaf dit moment wordt alles op alles gezet om de doelgroep te waarschuwen en nieuwe slachtoffers te voorkomen. De campagne wordt enorm uitgebreid. Kenmerkend voor de waarschuwingscampagne was de zichtbaarheid, de intensiteit en de combinatie in het gebruik van waarschuwingsmiddelen. Omdat de doelgroep lastig te bereiken was - vaak niet in een hotel verblijven, maar in een hostel, bed&breakfast, of soms zelfs helemaal geen slaapplek regelen - is in samenwerking tussen het Red Alert Team en stadsdeel centrum al in de week na het eerste dodelijke slachtoffer gekozen voor de inzet van de matrixborden op de uitgaanspleinen. Vanaf dat de Vierhoek direct betrokken raakte wordt de campagne enorm verbreed en op onderdelen vele male intensiever. Een noviteit was het gebruik van sociale media in de campagne. Er is gericht mediaruimte ingekocht om deze jonge doelgroep te bereiken. De flyer- en postercampagne is vooral gericht geweest op de verblijf- en vindplaatsen (coffeeen smartshops, uitgaansgelegenheden, aankomstplekken vervoer). Medewerking vanuit deze diverse branchepartijen was van groot belang voor het effectief overbrengen van de waarschuwing. Met de speciaal ontwikkelde en aangeboden heroïne zelftest werd niet alleen beoogd mensen te waarschuwen en een handzaam testmiddel te verschaffen. Ook wordt beoogd mensen laagdrempelig op te roepen zich te melden in geval van een positief testresultaat, om zodoende meer informatie te verkrijgen en daarmee de pakkans van de dader te vergroten. In bijlage 3 vindt u een overzicht van de ingezette campagnenniddelen, inclusief een verantwoording over de gemaakte kosten. De totale kosten voor de campagne bedroegen circa € 268.000,- (exclusief BTW). Deze kosten zijn ten laste gebracht van de post onvoorzien. In het college is afgesproken dat binnen Amsterdam voor situaties waarin een crisisaanpak wordt gevolgd een richtlijn zal worden uitgewerkt. Opsporing Parallel aan de preventieve campagne spanden de politie en het OM zich in om de dader op te sporen. Het daderprofiel wees in de richting van één persoon die op straat dealt op plekken waar veel jonge toeristen komen. Het signalement van de dader blijft echter 2
onduidelijk omdat slachtoffers zich (als gevolg van het gebruik van de drugs) weinig tot niets meer weten te herinneren. Er zijn heel veel camerabeelden bekeken en samen met tientallen politiemensen in uniform en in burger werden tientallen mogelijke verdachten gecontroleerd en is veel drugs getest. Ook het NFI was vanaf het begin bij het onderzoek betrokken. De vele surveillances, controles en drugstesten leverden geen resultaat op maar werden wel doorgezet. Het Openbaar Ministerie stelde een beloning van 15.000 euro beschikbaar te voor de tip die leidt tot de aanhouding van de dader, hetgeen een redelijk uitzonderlijk middel is. De doorbraak kwam uiteindelijk toen drie Denen witte heroïne gekocht hadden en een van hen onwel raakte. Voor het eerst waren er bewakingsbeelden van de verdachte en die werden in het kader van opsporingscommunicatie met het publiek gedeeld. De verdachte kwam zich uiteindelijk zelf melden. Belangrijkste bevindingen Terugkijkend komen we tot de volgende bevindingen: Over registratie, (vroege) signalering en diagnose: Bij de melding van het eerste dodelijke slachtoffer (op 26 oktober) werkt de samenwerking tussen de ambulance Amsterdam, het OLVG, de politie en het Red Alert Team op zichzelf zoals die hoort te werken. De informatie wordt gedeeld, gezamenlijk gewogen en geduid. De analyse leidt vrij snel tot de conclusie dat we te maken hebben met een uitzonderlijk gevaarlijke situatie waarin witte heroïne op straat wordt verkocht voor cocaïne. Tegelijkertijd constateren we hier ook een kwetsbaarheid. De registraties zijn dikwijls onvolledig en/of worden niet (op tijd) gedeeld met het Red Alert Team. Het maken van afspraken met de Amsterdamse ziekenhuizen ten aanzien van de registratie en melding van mogelijk nieuwe gevallen zijn van groot belang. In deze specifieke situatie is het na uitvoerig overleg uiteindelijk gelukt afspraken te maken over de registratie van nieuwe meldingen, niet over de eerdere meldingen. Voor toekomstige situaties zou deze afspraak als het ware 'met een druk op de knop' gerealiseerd moeten kunnen worden. Een andere kwetsbaar punt is dat de kennis en deskundigheid over de werking van de drugsmarkt(en) bij slechts een beperkt aantal personen/ organisaties aanwezig is. Deze kennis is nodig om tot een goede diagnose van de situatie te komen en in het verlengde daarvan een juiste aanpak. Over de campagne: De inzet van een grootschalige, zeer zichtbare campagne met een duidelijke boodschap lijkt succesvol en zinvol te zijn geweest. Het is aannemelijk dat (mede) door de waarschuwingscampagne geen nieuwe slachtoffers zijn gevallen. Daarmee is het belangrijkste doel van de campagne bereikt. Navraag bij de doelgroep leert dat de ingezette middelen zijn opgevallen en de boodschap duidelijk aangekomen is. In de afweging bij de waarschuwingscampagne preventie de eerste prioriteit te geven waren er zorgen over de imago van de stad, maar de reacties op de waarschuwingscampagne waren, in binnen- en buitenland, juist overwegend positief. Dit komt doordat de keuze voor de gekozen strategie van een zichtbare campagne werd uitgelegd als logisch en onvermijdelijk: we moeten verantwoordelijkheid nemen. De communicatiestrategie (primair richten op de doelgroep en pas in tweede instantie op de pers, en het op sociale media reageren en duiden van de crisis) heeft daar een belangrijke rol in gespeeld. De waarschuwingscampagne kon dankzij goede samenwerking tussen het Red Alert Team, stadsdeel centrum, politie en justitie, branchepartijen (smart- en coffeeshops, horeca) de hulpverlening, communicatie en 00V razendsnel worden neergezet. Binnen een dag was de campagne opgeschaald tot een beduidend hoger niveau. De breedte en de combinatie van inzet van (deels zeer zichtbare) waarschuwingsmiddelen, in het bijzonder ook door gebruikmaking van sociale media, was uniek. Er is een campagne ontwikkeld zonder normatieve boodschap, die goed aansloot bij de doelgroep. De 3
campagne was daardoor mogelijk effectiever. Ondanks de grootschaligheid van de waarschuwingscampagne en de betrokkenheid van zoveel partijen, heeft de focus steeds op de doelgroep gelegen. Hierbij heeft het Red Alert Team vanuit hun expertise een belangrijke rol gespeeld. De doelgroep reageerde positief op de waarschuwingscampagne, net als Amsterdammers die overwegend positief waren. Over op- en afschaling: Op 5 januari besloot de Vierhoek de campagne gefaseerd af te schalen. Aan dit besluit ging een ingewikkelde afweging vooraf. De blijvende onzekerheid over de dader en zijn motieven maakten het staken van de campagne niet zonder risico. Gezien het uitblijven van nieuwe incidenten tijdens de piekdrukte rond de feestdagen en de wens om dergelijke campagnes nooit langer te laten lopen dan nodig, is het besluit beargumenteerd en logisch te noemen. De ervaring met het eerdere moment van afschalen, in november 2014, leerde de Vierhoek dat het verstandig is de campagne gefaseerd af te bouwen en de hulpdiensten en het Red Alert Team alert te laten blijven. Op 25 februari worden drie Deense toeristen onwel door de witte heroïne. Dankzij snel ingrijpen worden zij goed geholpen, en dankzij alert optreden van politie en justitie konden snel daarna stappen worden gezet in het opsporingsonderzoek. Ook het besluit om bij nieuwe incidenten meteen weer op te schalen en de vierhoek bijeen te roepen, heeft zijn vruchten afgeworpen. Het ambtelijk team had daardoor een mandaat om de start van een nieuwe campagne meteen voor te bereiden. En in het team kon ook meteen alle relevante informatie worden gedeeld met alle partijen. Over de samenwerking en de crisisaanpak De crisisaanpak en de samenwerking tussen partijen werkte goed. Succesfactoren waren de duidelijke bestuurlijke uitgangspunten, de adequate informatie-uitwisseling tussen partijen, de deskundigheid van de leden van het Red Alert Team en de strakke procesbegeleiding. Doordat de campagne werd opgeschaald tot een crisisaanpak bleek veel mogelijk en kwam ook meer ondersteuning en capaciteit beschikbaar. Het markeren van de Red Alert tot een crisisaanpak met directe betrokkenheid van de Vierhoek bleek een belangrijke factor om in zeer korte tijd de campagne te kunnen opschalen en te besluiten hoe en wanneer af te schalen.
Aanbevelingen In verlengde van deze bevindingen komen we tot de volgende aanbevelingen: 1. Centraal meldpunt: Het realiseren van een centraal nneldpunt voor (atypische/ernstige drugs) intoxicaties, zodat incidenten meer in samenhang geanalyseerd/geïnterpreteerd kunnen worden (incidenten komen immers vanuit verschillende ziekenhuizen, politie etc). 2. Registratie: Systematische en uniforme registratie van intoxicaties in ziekenhuizen (herstart ziekenhuisproject kan helpen om dit te realiseren) 3. Bestuurlijke verankering van de Red Alert: we hebben moeten constateren dat deze niet volledig duidelijk was. Deze omissie zal worden weggenomen door een onderscheid aan te brengen in een reguliere red alert met informatievoorziening naar het bestuur en, in een situatie met zeer grote (dreigende) maatschappelijke impact of een mogelijk langdurige crisis, een (via 00V) opgeschaalde red alert met directe betrokkenheid van de vierhoek (crisisaanpak). Ook de relatie naar DIMS wordt meegenomen. 4. Deskundigheidbevordering: het voorzien in meer mensen met expertise die bij (intensieve) Red alerts ook inzetbaar zijn om het Red Alert Team te versterken.
4
5. Structureel waarschuwen risicodoelgroep: Verkennen van mogelijkheden de doelgroep jonge buitenlandse toeristen structureel te waarschuwen voor de straatdealerpraktijk. Dit is aanbevelenswaardig vanuit gezondheidsrisico's die deze doelgroep loopt omdat zij geneigd is drugs te kopen bij straatdealers. Het mes snijdt ook aan de kant van 00V problematiek en overlast rondom de straatdealers en nepdope. De cocaïne/ witte heroïne Red Alert was in meerdere opzichten een unieke casus. Toch blijkt achteraf gezien een aantal belangwekkende zaken te leren voor de toekomst. Wij willen alle organisaties en personen bedanken voor de enorme inzet die is geleverd in het kader van deze campagne.
Hoogachtend, mede namens de wethouder zorg en de leden van de Vierhoek de burgemeester van Amsterdam,
mr E.E. van der Laan
5
