Forensic accounting in de publieke sector

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2005-2006

Forensic accounting in de publieke sector

Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen

Veerle Peeters

onder leiding van Prof. J. Christiaens

Permission

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

ACADEMIEJAAR 2005-2006


Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen

Veerle Peeters

onder leiding van Prof. J. Christiaens


II

Woord vooraf

Ik zou graag de heren De Bie, De Naeyer, Hoskens en Staelens willen bedanken omdat zij zo vriendelijk waren tijd vrij te maken voor mij en hun expertise met mij te delen. De heer Pheijffer wil ik hierbij nogmaals bedanken voor het toezenden van zijn boeken. Uiteraard wil ik prof. Christiaens bedanken voor het aanreiken van het interessante onderwerp en het accepteren van het promotorschap van mijn scriptie. Daarnaast wil ik ook Ruben Huylebroeck bedanken om me bij te staan bij het maken van deze scriptie.


III

Inhoudsopgave

Woord vooraf ......................................................................................... III Inhoudsopgave ........................................................................................ IV Lijst van figuren ..................................................................................... VII Inleiding ................................................................................................ 1 1

Fraude ............................................................................................. 4 1.1

Inleiding..................................................................................... 4

1.2

Het begrip fraude ......................................................................... 5

1.3

Types fraude ............................................................................... 6

1.3.1

Daderperspectief ....................................................................... 6

1.3.2

Perspectief van de benadeelde partij ............................................... 6

1.3.3

Juridisch perspectief................................................................... 7

1.3.4

De aard van de fraude ................................................................. 7

1.3.5

De relatieve omvang van de fraude.................................................. 7

1.3.6

Redenen om te frauderen ............................................................. 8

1.4

Motieven .................................................................................... 8

1.5

Wie? ....................................................................................... 10

1.6

Fraude-indicatoren ...................................................................... 10

1.6.1

Autocratisch management .......................................................... 11

1.6.2

Onverenigbare status ................................................................ 11

1.6.3

Ongewoon gedrag en ongebruikelijke transacties ............................... 11

1.6.4

Dure levenswijze ..................................................................... 12

1.6.5

Niet opgenomen vakantie ........................................................... 12

1.6.6

Slechte personeelskwaliteit en groot verloop .................................... 12

1.6.7

Compensatie gebonden aan resultaten............................................ 13

1.6.8

Samenspanning........................................................................ 13

1.6.9

Gebrekkig toezicht op filialen ...................................................... 14

1.6.10 Gebrekkig geformuleerde strategie ................................................ 14 1.7 2

Besluit ..................................................................................... 14

De publieke sector ............................................................................. 16 2.1

Omschrijving van de publieke sector ................................................. 16

2.2

Karakteristieken van de publieke sector ............................................. 17

2.3

Boekhouding in de publieke sector ................................................... 18


IV

2.4

Controle in de publieke sector ........................................................ 20

2.4.1 Interne controle en interne audit ..................................................... 21 2.4.2 Externe audit ............................................................................ 23 2.4.3 Het Rekenhof ............................................................................ 25 2.5 3

4

5

6

Besluit ..................................................................................... 27

Fraude in de publieke sector ................................................................. 28 3.1

Inleiding................................................................................... 28

3.2

Fraude in de publieke sector in België: een persoverzicht ........................ 30

3.3

Besluit ..................................................................................... 34

Forensic accounting ............................................................................ 35 4.1

Inleiding................................................................................... 35

4.2

Definitie................................................................................... 36

4.3

Keten van fraudebestrijding ........................................................... 37

4.4

Verschil forensische audit en externe audit ......................................... 38

4.5

Capaciteiten van een forensische auditor ........................................... 40

4.6

Activiteiten van de forensic auditor .................................................. 40

4.6.1

Adviseren .............................................................................. 40

4.6.2

Preventieve diensten ................................................................ 41

4.6.3

Onderzoeksactiviteiten .............................................................. 41

4.7

Raakvlakken met andere soorten audits ............................................. 42

4.8

Procedure van een forensic audit ..................................................... 43

4.9

Hoor en wederhoor...................................................................... 46

4.10

Instituut der Forensische Auditoren (IFA) ............................................ 46

4.11

Besluit ..................................................................................... 47

Forensische audit in de praktijk.............................................................. 49 5.1

Inleiding................................................................................... 49

5.2

Interviewtechnieken .................................................................... 49

5.3

Softwareondersteuning ................................................................. 51

5.4

Besluit ..................................................................................... 53

Forensische audit in de publieke sector .................................................... 54 6.1

Inleiding................................................................................... 54

6.2

Noodzaak aan fraudeonderzoek in de publieke sector............................. 54

6.2.1

Overheidsopdrachten ................................................................ 55

6.2.2

Subsidies ............................................................................... 55

6.2.3

Vergunningen.......................................................................... 57

6.2.4

Beperkte functiescheiding .......................................................... 57


V

6.2.5

Blind vertrouwen ..................................................................... 58

6.2.6

Politiek ................................................................................. 58

6.2.7

Verloning............................................................................... 59

6.3

Literatuur over forensische audit in de publieke sector ........................... 60

6.4

Forensische audit in de publieke sector in België: huidige toestand ............ 62

6.4.1

Vanuit de overheid ................................................................... 62

6.4.2

Vanuit de private auditkantoren ................................................... 63

6.5 6.5.1

Beperkte interne controle........................................................... 64

6.5.2

Informatisering........................................................................ 65

6.5.3

Politieke invloed ...................................................................... 67

6.5.4

Overheidsboekhoudsysteem......................................................... 68

6.5.5

Budget.................................................................................. 69

6.5.6

Statutairen ............................................................................ 71

6.5.7

Klokkenluiders ........................................................................ 72

6.6 7

Beperkingen en mogelijkheden van forensische auditing in de publieke sector 63

Besluit ..................................................................................... 74

Toekomst voor forensische audit in de publieke sector .................................. 76 7.1

Inleiding................................................................................... 76

7.2

Uitvoerende actoren .................................................................... 76

7.2.1

Externe gespecialiseerde kantoren ................................................ 77

7.2.2

Gespecialiseerde overheidsdienst.................................................. 77

7.2.3

Samenwerking......................................................................... 78

7.3

Institutioneel kader ..................................................................... 80

7.4

Belang van het IFA ...................................................................... 81

7.5

Mogelijke structuur ..................................................................... 81

7.6

Preventie ................................................................................. 83

7.7

Integriteitsonderzoek ................................................................... 83

7.8

Besluit ..................................................................................... 85

Algemeen besluit .................................................................................... 87 Lijst van de geraadpleegde werken ............................................................. VIII Bijlage 1: persoverzicht: fraude in de Belgische publieke sector ........................... 1.1 Bijlage 2: Interview met Dhr. Hoskens .......................................................... 2.1 Bijlage 3 Interview met Dhr. Staelens........................................................... 3.1 Bijlage 4: Interview met Dhr. De Naeyer ....................................................... 4.1 Bijlage 5: Interview met Dhr. De Bie ............................................................ 5.1


VI

Lijst van figuren

Figuur 1: De keten van fraudebestrijding........................................................ 37


VII

Inleiding Forensische accountancy is een discipline volop in ontwikkeling. Steeds meer wordt beroep gedaan op de diensten en de kennis van forensische auditteams, vooral vanuit de private sector, maar stilaan ook vanuit de publieke sector. Hoewel het dienstenaanbod van de forensische auditor groot is, blijkt dat reactieve fraudeonderzoeken het belangrijkste deel van hun activiteiten inneemt. Tot nu toe is de vraag naar diensten op het vlak van fraudepreventie door de forensische auditor nog klein. Echter, de aandacht voor dit aspect groeit en ook de meerwaarde die de forensische auditor op dat vlak kan bieden wordt erkend. Forensische audit heeft verschillende aspecten. In de literatuur wordt bijna enkel forensische audit in de private sector besproken en wat betreft forensische audit in de publieke sector is er amper literatuur te vinden. De literatuur die hierover bestaat gaat niet over België en de publieke sector kan je niet zomaar veralgemenen over verschillende landen want elk land heeft zijn eigen structuur binnen de publieke sector. Een situatie zoals in België met de verschillende gewesten, gemeenschappen, lokale besturen is niet te vergelijken met bv. de situatie in Nederland. Bovendien is de wetgeving verschillend. Vandaar is dit een onderwerp waarover nog veel te onderzoeken valt. Bovendien wordt in deze scriptie duidelijk dat de publieke sector te kampen heeft met een probleem op vlak van fraude. De media rapporteert voortdurend over fraude- en corruptiezaken in de publieke sector. In bijlage is een lijst te raadplegen met een overzicht van de fraudezaken die het laastste jaar de media haalden. Deze lijst toont aan dat de sector te kampen heeft met een fraudeprobleem, waardoor het vertrouwen van de burger in de publieke sector verzwakt. De nood aan fraudeonderzoek is groot en de meerwaarde die forensische auditoren in de publieke sector kunnen bieden is hoog. Over de definiëring van de begrippen forensische audit en forensische accountancy bestaat in de literatuur nogal wat verwarring. Zo wordt in bijna elk werk een verschillende definitie gehanteerd. In de Engelstalige literatuur worden de termen fraud auditing, forensic accounting en investigative accounting veelvuldig gebruikt en verschillend gedefinieerd, maar de lijn tussen deze begrippen is soms vaag. Pheijffer (2000, blz. 19-50) werkt in zijn proefschrift ‘De forensisch accountant: het recht

Forensic accounting in de publieke sector - Inleiding

1

meester’ een exhaustief begrippenkader uit over de verschillen tussen de vele benamingen. Lammers (2001, blz. 21) meent dat in België beter de term forensic audit gehanteerd wordt dan de term forensische accountancy, omdat accountancy in België het terrein is van de accountant en audit hoort bij controle en attestatie. In Nederland vallen registeraccountants en de forensische auditoren beide onder het NIVRA. Aangezien deze scriptie over de Belgische publieke sector gaat heb ik ervoor gekozen de visie van Lammers te volgen en hanteer dus de term forensische audit. Tevens zal ik forensische audit definiëren zoals het Instituut van Forensische Auditoren: “Forensic Auditing is the area of expertise geared towards collecting, processing and analysing of and reporting on data, in a pre-defined context, for the purpose of finding facts and/or evidence in the context of financial/legal disputes and/or irregularities (including fraud) and giving preventive advice in this area.”

De publieke sector is een breed begrip. Veel uiteenlopende instellingen vallen onder deze noemer, allen met hun eigen wetgeving en reglementen. Om het begrip concreter te definiëren binnen deze scriptie heb ik ervoor gekozen de nadruk te leggen op de lokale besturen (OCMW en gemeente), de Vlaamse overheid en de Federale overheid. Het doel van deze scriptie is de haalbaarheid van forensische audit in de publieke sector na te gaan. De belangrijkste vraag hierbij is welke beperkingen de forensische auditor gedurende het uitvoeren van zijn activiteiten zal ervaren en welke mogelijkheden bestaan binnen de overheid waardoor forensische audit gefaciliteerd wordt. Ook de vraag welke meerwaarde de forensische auditor in de toekomst kan bieden werd bekeken. In deze scriptie heb ik dan ook geprobeerd een overzicht te geven van de beperkingen en de mogelijkheden waarmee de forensische auditor gedurende zijn werk in de publieke sector

kan

geconfronteerd

worden.

Daarnaast

heb

ik

ook

gepoogd

enkele

toekomstperspectieven voor forensische audit in de publieke sector te schetsen. Gezien het feit dat literatuur over forensische audit, of toch, forensische audit zoals deze in België gezien wordt, nogal schaars is, was ik genoodzaakt meerdere interviews met experten af te nemen. Deze gesprekken gaven niet alleen een veel concretere, praktische kijk op de forensische audit, maar hielpen ook inzicht krijgen in de


2

verschillende manieren waarop de overheid forensische audit kan toepassen en kan organiseren. In hoofdstuk 1 wordt een beschrijving gegeven van het begrip fraude. Er wordt ingegaan op de types fraude, de motieven om te frauderen en op de vraag wie fraudeert. Daarnaast worden ook enkele belangrijke fraude-indicatoren besproken. Hoofdstuk 2 handelt over de publieke sector. In dit deel wordt gekeken wat de karakteristieken van de

sector

zijn

en

wordt

ingegaan

op

de

specifieke

aard

van

het

publiekesectorboekhoudsysteem. Ook de controlevereisten binnen de publieke sector en de rol/werking van het Rekenhof komen hier aan bod. In hoofdstuk 3 worden fraude en de publieke sector gecombineerd en wordt vooral geprobeerd een beeld te schetsen van de ernst van het fraudeprobleem binnen de publieke sector. Gegevens over de omvang van de publieke sector fraude zijn in België niet beschikbaar, vandaar heb ik samengevat welke zaken er het laatste jaar de media gehaald hebben. Hoofdstuk 4 geeft een overzicht van het beroep forensische auditor: de capaciteiten, de activiteiten, de procedure, de verschillen met de externe auditor en de beroepsvereniging worden besproken. Hoofdstuk 5 gaat dieper in op de praktische aanpak van de forensische auditor. Twee belangrijke technieken, interviewen en forensische software, worden hier besproken. Hoofdstuk 6 handelt over forensische audit in de publieke sector. Er wordt bekeken waarom er een nood is aan fraudeonderzoek in de publieke sector, waarom de sector zo gevoelig is. Vervolgens wordt beschreven hoever forensische audit in de publieke sector in België reeds staat. Hierop volgt een analyse van de mogelijkheden en de moeilijkheden die de forensische auditor zou kunnen ervaren tijdens een opdracht in de publieke sector. In hoofdstuk 7 wordt geprobeerd een aantal toekomstvisies op forensische audit in de publieke sector te geven. Er wordt besproken welke mogelijkheden de wetgever heeft om de forensische auditactiviteiten te organiseren en welk institutioneel kader daarbij minimaal noodzakelijk zal zijn. Daarnaast worden ook preventie en integriteitaudit, twee activiteiten waarbij de forensische auditor zijn kennis kan aanwenden, toegelicht. Tot slot wordt een algemeen besluit gegeven. In de bijlagen kunnen de verschillende interviews met experten die ik in het kader van mijn scriptie afgenomen heb, gevonden worden. Tot slot van deze inleiding wil ik nog opmerken dat de fraudeur en de forensische auditor in deze scriptie aangeduid worden in de hij-vorm. Uiteraard is dit slechts omwille van praktische redenen en zou er gerust de zij-vorm kunnen gebruikt zijn.


3

1 Fraude 1.1

Inleiding

Fraude is een verschijnsel van alle tijden. Er is geen enkele organisatie die er niet mee geconfronteerd kan worden en bovendien neemt de aandacht voor fraude steeds toe. Door de internationalisering van de economie en de handel is het mogelijk geworden dat er fraudes van zeer grote omvang worden opgezet. Ook de informatisering van het zakenverkeer zorgt voor bijkomende complexiteit in de fraudebestrijding. De fraudeurs worden eveneens ‘creatiever’ en ‘inventiever’. Fraudes worden hierdoor steeds moeilijker op te sporen. Lammers (2001, blz. 5) legt er ook de nadruk op dat de aandacht voor preventie en detectie onvoldoende is. Daarnaast speelt er ook een culturele factor mee. De normen en waarden in de samenleving veranderen. Praktijken die vroeger vaak getolereerd werden en vanzelfsprekend werden gevonden, worden nu afgekeurd. Hierbij kan gedacht worden aan corruptie, steekpenningen, geheime commissielonen ed. Bovendien hecht men steeds meer belang aan maatschappelijke relevantie. Verschillende ethische codes hebben hun intrede gedaan. Dit alles heeft tot het ontstaan van corporate governance codes, tot het denken over corporate governance en tot de aandacht voor duurzaam ondernemen geleid. Alle stakeholders van de onderneming worden betrokken bij het proces van duurzaam ondernemen en maatschappelijke verantwoordelijkheid. (www.ifa-iaf.be) De werkelijke omvang van de fraude kan men echter niet meten. Voor de samenleving is fraude een destabiliserende factor. Het vertrouwen in de bedrijfswereld wordt aangetast door omvangrijke fraudes en deze kunnen het einde van organisaties betekenen, met alle bijhorende gevolgen voor de werknemers, schuldeisers, leveranciers en aandeelhouders. (Lammers, 2001, blz. 5) Fraude

gaat

van

handelsdelicten

en

misbruiken

van

kleinere

omvang

tot

jaarrekeningenfraude, misbruik van bedrijfsgoederen, BTW-fraude, subsidiefraude, smokkel,

illegale

handel enz.

Uiteraard zijn

er nog

veel

meer vormen

van

onregelmatigheden en misbruiken. Dit hoofdstuk probeert een overzicht te geven van het begrip fraude, de belangrijkste vormen of types van fraude, de motieven om te frauderen, een schets van “de fraudeur” en de verschillende fraude-indicatoren.

Forensic accounting in de publieke sector - H1 Fraude

4

1.2

Het begrip fraude

Het antwoord op de vraag “Wat is fraude?” is niet zo makkelijk te formuleren. Er bestaat immers geen algemene definitie van fraude. Fraude kan het best gedefinieerd worden als: “Het opzettelijk door een of meer personen vervalsen, weglaten, toevoegen of verwijderen van gegevens teneinde waarden aan een huishouding op onrechtmatige wijze te onttrekken of te doen toevloeien.” (Regoort, Schilder, Boom & Van Manen, 1995, blz. 9) Deze definitie is afkomstig uit de ‘Verordening op de Fraudemelding’ die door het Nederlandse Koninklijk NIVRA (Nederlands Instituut van Registeraccountants) uitgegeven werd. Evenmin is in de Belgische wetgeving vastgelegd wat fraude precies is. Dit wil echter niet zeggen dat fraude niet strafbaar is. In de strafwet worden verschillende handelingen, die men kan klasseren onder het begrip fraude, belicht. Zo zijn er bepalingen inzake ‘misbruik van vertrouwen’, ‘valsheid in geschrifte’, ‘oplichting’, ‘witwassen’, ‘misbruik van vennootschapsgoederen’, ‘computercriminaliteit’ en ‘corruptie in private en publieke sector’. Daarnaast bespreekt het strafwetboek ook nog een hele reeks van specifieke misdrijven zoals bijvoorbeeld ‘de namaking van bankbiljetten’, ‘het tanken zonder betalen’, ‘het gebruik van valse meettoestellen’. Ook het burgerlijke recht sanctioneert fraude. Telkens er sprake is van bedrog, tast dat bedrog de volledige rechtshandeling aan. Wat de handelswetgeving betreft kan de aandacht gevestigd worden op de wet omtrent de handelspraktijken en de voorlichting en de bescherming van de consument. Verder vindt men ook bepalingen die verband houden met de preventie en aanpak van fraude in de wetgeving inzake de handelsvennootschappen, de boekhouding, het faillissement, de wisselbrief, reglementering van prijzen ed. (Vandenberghe, 1998, blz. 1-2) We zien dus dat fraude, ondanks het feit dat het begrip niet als dusdanig in de wetgeving beschreven is, aanwezig is in de wetgeving en bijgevolg juridische gevolgen heeft.


5

1.3

Types fraude

Net zoals er voor het begrip fraude geen algemene definitie bestaat, bestaat er voor de indeling van de types fraude geen algemene classificatie. De meeste auteurs gebruiken een verschillende classificatie. Het overzicht dat hieronder gegeven wordt is gebaseerd op het werk van de Nederlandse forensische accountant M. Pheijffer (2000, blz. 94-106) aangevuld met de bevindingen van andere auteurs. De indeling van Pheijffer omvat zes pespectieven die elkaar overlappen. Het is zo dat elk fraudegeval vanuit deze zes perspectieven kan bekeken worden.

1.3.1 Daderperspectief Het daderperspectief gaat uit van de verschillende soorten fraudeurs. Ten eerste kan de fraudeur werknemer van de organisatie zijn. Het soort fraudes die dan kunnen gepleegd worden zijn bv. het ontvreemden van bedrijfsgoederen, het vervalsen van documenten, enz. Ten tweede kan de fraudeur ook de manager van de organisatie zijn. Ook kunnen de afnemers en de leveranciers bij de fraude betrokken zijn. Hierbij kan men denken aan vervalste facturatie, omkoping, kwaliteitsfraude, enz. Als laatste kan men ook buitenstaanders vernoemen. Deze laatste vorm noemt men ook vaak externe fraude.

1.3.2 Perspectief van de benadeelde partij In dit perspectief bekijkt men tegen wie de fraude gericht is. Fraude kan gericht zijn tegen een organisatie of tegen een individu. Fraude tegen organisaties kan dan nog verder onderverdeeld worden in externe fraude, interne fraude of samenspanning. Bij interne fraude is de fraudeur een medewerker van de organisatie, bij externe is hij een buitenstaander. Bij samenspanning werkt een medewerker samen met een buitenstaander. In de publieke sector is te verwachten dat samenspanning een veel voorkomende vorm van fraude is, omdat de publieke sector vooral fraudegevoelig is op vlak van vergunningen, subsidies en de toekenning van overheidsopdrachten.


6

Hier kan ook nog een onderscheid tussen horizontale en verticale fraude vermeld worden. Bij verticale fraude benadelen de fraudeurs de Staat, de gemeenschap. Het gaat dan om belastingfraude, subsidiefraude, enz. Horizontale fraude houdt in dat de fraudeur en het slachtoffer zich binnen hetzelfde maatschappelijk segment bevinden. Fraude in de publieke sector zal logischerwijze bijna altijd gaan om verticale fraude.

1.3.3 Juridisch perspectief Bij het juridisch perspectief bekijkt men de regels die worden overtreden. Zo heeft men het strafrecht, burgerlijk recht, handelsrecht, tuchtrecht (voor bepaalde sectoren met een

beroepsorganisatie),

boekhoudwetgeving,

belastingwetten,

Wetboek

van

Vennootschappen enz. Men kan fraude dus indelen aan de hand van de wetgeving die overtreden is.

1.3.4 De aard van de fraude De aard van de fraude is onderverdeeld naar sector, object of regelgeving. Bepaalde sectoren hebben hun eigen soorten fraudes zoals verzekeringsfraude, bankfraude, telecomfraude… Vandenberghe (1998, blz. 7) vermeldt hierover dat bepaalde sectoren gevoeliger zijn dan andere. Zo geeft hij als voorbeeld de horecasector. Fraude kan ook soms gekoppeld worden aan een bepaald object, zoals bankkaartfraude. Daarnaast bestaan er ook fraudes die specifiek zijn voor een bepaalde regelgeving zoals bv. belastingfraude.

1.3.5 De relatieve omvang van de fraude Fraude kan ook nog ingedeeld worden naargelang de omvang van de fraude. De ene fraudezaak zal al groter zijn dan de andere. Kleine fraudezaken mogen echter niet verwaarloosd worden, ook deze moeten aangepakt worden zodat ze geen aanleiding geven tot grotere fraudegevallen.


7

1.3.6 Redenen om te frauderen Het motief van de fraudeur is een belangrijk aspect bij het fraudeonderzoek. Lammers (2001, blz. 61-62) verwijst hiervoor naar de ‘fraud triangle’ die bestaat uit drie elementen: motief, gelegenheid en risico. Motief wijst op financiële motieven, behoeften, werkdruk, sterk variabele beloning enz. Gelegenheid kan zich voordoen wanneer er binnen de onderneming weinig controle of functiescheiding is. Risico houdt in dat de fraudeur rekening zal houden met het risico op ontdekking en bestraffing.

Andere vaak voorkomende indelingen van de types fraude zijn het indelen volgens fraudemethode of volgens de bedrijfscyclus. Zo onderscheiden Regoort, Schilder, Boom & Van Manen (1995, blz. 11-16) als fraudevormen: misleiding, onttrekking of vervreemding, corruptie, omkoping, belastingfraude, subsidiefraude, verzekeringsfraude, milieufraude en witwassen. Ook maakt dit werk een indeling naar de cyclus. Zo wordt fraude bekeken in het administratieve proces, inkoopproces, verkoopproces, voorraden & kosten en subsidies (Regoort, Schilder, Boom & Van Manen, 1995, blz. 47). Ook Silverstone & Sheetz (2004, blz. 8-11) delen fraude in op basis van de bedrijfscyclus. Zo onderscheiden zij de verkoop-

&

factuurinningcyclus,

personeelscyclus, de

de

voorraden- &

aankoop-

&

opslagcyclus en

betalingscyclus, de

de

loon-

kapitaalverwervings-

& en

terugbetalingscyclus. Bologna & Lindquist (1987, blz. 12-19) geven dan weer een volledige alfabetische lijst van alle soorten fraude en misleiding. Davia, Coggings, Wideman & Kastantin (2000, blz. 33) delen fraude op in volgende drie categorieën: fraude die vervolgd is, fraude die ontdekt, maar nog niet vervolgd is en fraude die nog niet ontdekt is.

1.4

Motieven

Hierboven werd reeds het concept fraud triangle beschreven maar andere auteurs vermelden nog vele andere redenen die mensen aanzetten tot frauderen. Frauderen doet de betrokkene volgens Vandenberghe (1998, blz. 6-10) vooral omdat hij er een economisch voordeel wil uithalen. De fraudeur wil zijn levensstandaard verbeteren of heeft dringend nood aan financiële middelen. Ook de verslechtering van de algemene economische situatie kan aanzetten tot fraude. Daarnaast zijn er ook


8

uitzonderlijke situaties waarin de fraude vooral tot doel heeft schade te berokkenen. Ook kan het de bedoeling zijn een moreel voordeel te verkrijgen (zoals een sporter die doping neemt). Ten slotte kan men frauderen om derden een voordeel te verschaffen. De reden tot frauderen kan ook eerder sociologisch verklaard worden. Ieder persoon heeft een referentiegroep, i.e. een verzameling van mensen waaraan het individu zich spiegelt om bepaalde handelingen te stellen. Iemand die een referentiegroep heeft waar fraude aanvaard en goedgekeurd wordt, zal zelf ook meer geneigd zijn om te frauderen. Ook zien we maatschappelijk dat bepaalde vormen van fraude steeds meer aanvaard worden (bv. zwartwerken). Ook het gevoel dat fraude ongestraft kan gebeuren heeft op veel burgers een sterke invloed. Iedereen doet het, dus waarom u niet? In vele gevallen treedt er normvervaging op. ten Wolde (1997, blz. 10) vermeldt hierbij ook nog het feit dat de perceptie van fraude afhankelijk is van land tot land en dus van cultuur. In de westerse

maatschappij

vindt

men

milieufraude

tegenwoordig

veel

erger

dan

belastingfraude. Het gevoel dat er binnen de organisatie weinig interne controle is en de functiescheiding beperkt is, zal ook een belangrijke oorzaak van fraude zijn. Hoe meer maatregelen, hoe hoger de drempel om te frauderen, voegt ten Wolde hieraan toe (1997, blz. 11). Hij vermeldt ook dat de organisatiecultuur en aspecten zoals sociale controle een belangrijke regulerende rol spelen. Vaak ontstaat een te groot vertrouwen in de werknemer. Dit geeft waarschijnlijk een verklaring aan het feit dat oudere werknemers meer lijken te frauderen dan jongere (Vandenberghe, 1998, blz. 6-10). Volgens ten Wolde (1997, blz. 11) kunnen nog andere persoonlijke motieven bestaan. Een gevoel van wrok omwille van een gemiste bonus of promotie, jaloezie, een slechte werksfeer enz. kunnen mensen aanzetten tot het plegen van fraudemisdrijven. Als laatste reden tot frauderen wordt het feit vermeld dat fraude een laagdrempelig delict is. Hiermee wordt bedoeld dat het vaak niet moeilijk te plegen, maar wel moeilijk te ontdekken is. (Vandenberghe, 1998, blz. 6-10) Bologna & Lindquist (1987, blz. 32) halen aan dat de motieven voor het plegen van fraude in te delen zijn in vier categorieën: economisch, psychologisch, egocentrisch en ideologisch. De eerste twee werden hierboven reeds vermeld. Egocentrisch slaat op het feit dat de fraudeur probeert meer erkenning, sociale of politieke status te verwerven. Ideologisch betekent dat de fraudeur zich uitgebuit of misbruikt voelt of dat hij omwille van morele aspecten overgaat tot fraude.


9

1.5

Wie?

De vraag kan dan ook gesteld worden wie fraudeert. Ook hier moet worden opgemerkt dat veel auteurs verschillende beschrijvingen geven en verschillende aspecten bespreken.

Vandenberghe

(1998,

blz.

4-6)

maakt

een

onderscheid

tussen

gelegenheidsfraudeurs en professionele, georganiseerde fraudeurs. Gelegenheidsfraude heeft een minder grote impact en bedrijven kunnen zich dus ook beter

beschermen

tegen

een

individuele

fraudeur

dan

tegen

samenspannende

georganiseerde misdaad. Een ander relevant onderscheid volgens Vandenberghe is dat mannen zich meer schuldig maken aan fraude dan vrouwen. Hij vermeldt ook dat de meeste studies aangeven dat er een vrij hoge graad van recidive is. Ook ten Wolde (1997, blz. 11) maakt melding van het feit dat fraudeurs nagenoeg altijd mannen zijn. Bologna & Lindquist (1987, blz. 8-9, 20) voegen hier nog aan toe dat fraude vaak wordt gepleegd door mensen die oorspronkelijk wel eerlijk en betrouwbaar waren, maar door omstandigheden zoals geldtekort frauderen. Oorspronkelijk hebben ze niet de bedoeling, ze zullen het geld ‘gewoon even lenen’, maar voor ze het beseffen zijn ze schuldig aan fraude.

1.6

Fraude-indicatoren

Elke organisatie is verschillend en zo zullen dus ook de risico’s waaraan de organisatie wordt blootgesteld voor elke organisatie verschillend zijn. Elke organisatie heeft dus een eigen risicoprofiel. Personeelswijzigingen, fusies, overnames, structurele wijzigingen, wijzigingen van systemen of procedures kunnen dit risicoprofiel sterk beïnvloeden. Vandaar zijn er een aantal indicatoren waardoor de onderzoeker reeds een idee kan krijgen van de fraudegevoeligheid en de fraudemogelijkheden binnen de organisatie. ten Wolde (1997, blz. 21-32) bespreekt de voornaamste fraude-indicatoren. Het boek van ten Wolde gaat niet specifiek over de publieke sector maar toch zijn deze indicatoren zeker ook van toepassing op de sector. Uiteraard is deze lijst niet exhaustief en kan men zich bij vermoedens van fraude niet enkel op een lijst zoals onderstaande baseren.


10

1.6.1 Autocratisch management Het gedrag van de leiding van de organisatie is een belangrijke factor in de fraudebestrijding. De cultuur binnen een organisatie is vaak gebaseerd op het gedrag en optreden van de leiding. De leiding moet uiteraard het goede voorbeeld geven. Ook zij moeten dus onderworpen worden aan de controles die binnen de onderneming bestaan. Indien zij nl. niet gecontroleerd zouden worden komen de controles niet geloofwaardig over ten opzichte van het personeel. Het management moet consequent zijn in zijn acties. Ook is het verdacht als het management bepaalde transacties voor zich houdt of over een deel van het bedrijf exclusieve controle houdt. Dit wekt vermoedens en vragen op. Natuurlijk kan hiervoor ook een reden zijn, zoals bij het ontwikkelen van een nieuw product. Verder zorgt een zeer autoritaire manager vaak voor omstandigheden waarin fraude gemakkelijk kan ontstaan: door de neiging zijn wil op te leggen kan hij de werknemers intimideren, minder gunstige informatie onderdrukken, controles onderdrukken enz. Organisaties waar het personeel werkt in een sfeer met vrees voor de superieuren en waar inspraak onderdrukt wordt, zullen gevoeliger zijn voor fraude omdat het personeel de betrokkenheid bij het werk en de organisatie verliest (ten Wolde, 1997, blz. 21-24).

1.6.2 Onverenigbare status Wanneer mensen zich niet gerespecteerd voelen op hun werk en niet het gevoel krijgen gewaardeerd te worden voor wat ze doen, is de kans groot dat ze zich minder betrokken voelen bij de organisatie en dit na verloop van tijd zelfs leidt tot onverschilligheid. Uiteraard is dit een fraudegevoelige situatie (www.rekenkamer.nl).

1.6.3 Ongewoon gedrag en ongebruikelijke transacties Een vaak voorkomend fraudesignaal is dat mensen zich plots anders gaan gedragen. Niet enkel het gedrag van mensen is een indicator, ook ongewone zakelijke gebeurtenissen en transacties kunnen het teken zijn dat er iets aan de hand is. Dit kan bv. een ongewone


11

stijging van het aantal contante betalingen zijn, complexe waarderingsregels, transacties met verbonden partijen... (www.anti-fraude.nl). Overdreven geheimzinnigdoenerij kan ook een signaal tot argwaan zijn. Als iemand herhaaldelijk of met druk moet vragen naar bepaalde informatie of bepaalde documenten kan het zijn dat er hier iets aan de hand is, want als er niets te verbergen is zouden de documenten of de informatie ook niet achtergehouden worden (ten Wolde, 1997, blz. 25).

1.6.4 Dure levenswijze Als iemand in de organisatie er een levensstijl op nahoudt die niet in verhouding is met zijn inkomen kan men vermoeden dat er meer aan de hand is. Uiteraard kan dit andere redenen hebben, zoals het winnen van de lotto of het verkrijgen van een erfenis, maar als onderzoeker of manager ben je toch best op je hoede in een dergelijke situatie. Wie fraudeert heeft doorgaans als doel een hogere status te verwerven door geld en goederen te ontvreemden. Vaak kan de fraudeur dit niet stil houden en dit uit zich bv. in een dure auto, verre reizen, juwelen, dure kledij en deze zaken vallen natuurlijk ook hun collega’s op. (ten Wolde, 1997, blz. 25-26; www.rekenkamer.nl; KMO-brief Ernst & Young, 2000, blz. 2-3)

1.6.5 Niet opgenomen vakantie Medewerkers die nooit vrijaf nemen zijn niet altijd voorbeeldige werknemers. Vaak is dit het teken dat ze iets verbergen of iets doen waar niemand anders zich mag in mengen. Ze willen hun functie niet overdragen aan een vervanger want die zou tijdens hun afwezigheid de fraude kunnen ontdekken. Fraude komt vaak aan het licht op het moment dat de fraudeur noodgedwongen toch zijn post moet verlaten, wegens ziekte bijvoorbeeld. (www.anti-fraude.nl; www.rekenkamer.nl)

1.6.6 Slechte personeelskwaliteit en groot verloop Een organisatie die er niet in slaagt kwalitatief hoogstaande werknemers aan te trekken, heeft waarschijnlijk een probleem met haar reputatie en bedrijfscultuur. Weinig


12

gemotiveerde werknemers zullen minder geneigd zijn de controleprocedures strikt toe te passen. Het is ook bekend dat personeel in sommige omstandigheden (sluiting van vestigingen, ontslagen, hervormingen,…) soms wraak wil nemen op de organisatie en dit onder de vorm van diefstal van goederen of geld. (ten Wolde, 1997, blz. 27) Het zet eveneens aan tot denken wanneer er een groot personeelsverloop is in de organisatie. Vaak wijst dit erop dat werknemers zich niet goed voelen in de organisatie, niet akkoord gaan met de manier van werken, er geen aangename bedrijfscultuur heerst. (www.rekenkamer.nl) Zeker een hoge rotatie bij de sleutelfuncties van de financiële afdeling kan een indicator zijn. (KMO-brief Ernst & Young, 2000, blz. 2-3)

1.6.7 Compensatie gebonden aan resultaten Als werknemers beloningen ontvangen op basis van financiële resultaten zoals omzet, winst, cashflow is het noodzakelijk voldoende controles uit te voeren. Er kunnen vele vormen van misbruik ontstaan omdat de drang tot het behalen van de nodige resultaten zeer groot is. Ook wordt vermeld dat het niet goed is als een bedrijf kost wat kost resultaten wil behalen, want dit vergroot de kans op misbruik, minder doelmatig werken en op termijn kunnen de kosten hoger worden dan de return. De kans bestaat dat de leiding op papier wil laten geloven dat de doelstellingen behaald zijn, terwijl dit in de realiteit niet zo is. (KMO-brief

Ernst

&

Young,

2000,

blz.

2-3;

ten

Wolde,

1997,

blz.

27-28;

www.rekenkamer.nl)

1.6.8 Samenspanning Samenspanning wil zeggen dat de medewerkers samen de fraude plegen. Ze dekken elkaars handelingen en kunnen zo langer de fraude verborgen houden. Gezien de invloed van politiek in de publieke sector kan samenspanning een belangrijke indicator zijn. De fraudeonderzoeker zal rekening moeten houden met de politieke verhoudingen en met de mogelijkheid dat partijleden elkaar beschermen of onder één hoedje spelen. (ten Wolde, 1997, blz. 30)


13

1.6.9 Gebrekkig toezicht op filialen Fraude doet zich vaak voor in kantoren, opslagruimten, filialen die ver van het centrale management liggen. Die afdelingen hebben vaak een grotere autonomie en niet voor elke beslissing is een goedkeuring van hogerhand noodzakelijk waardoor de risico’s op misbruik groter zijn. Hetzelfde geldt voor activiteiten die niet beschouwd worden als kernactiviteiten, zoals bv. het beheer van de bedrijfswagens. Vaak wordt aan die activiteiten minder aandacht besteed waardoor ze dus gevoeliger worden voor fraude. (ten Wolde, 1997, blz. 30)

1.6.10 Gebrekkig geformuleerde strategie De strategie en het beleid van de organisatie zijn belangrijke factoren van de organisatiecultuur. Als de organisatie een cultuur wil ontwikkelen die fraude verwerpt, is het van belang een strategie te ontwerpen die een doelstelling kan zijn voor iedereen in de organisatie. (ten Wolde, 1997, blz. 31) Algemeen kan men zeggen dat alles wat een ondoorzichtige, ingewikkelde structuur heeft fraudegevoelig is. Een organisatie die zich bv. sterk uitgebreid heeft zal soms geen overzicht meer hebben over de kernactiviteiten en de bedrijfscultuur waardoor de deur voor fraude open staat (ten Wolde, 1997, blz. 31; KMO-brief Ernst & Young, 2000, blz. 2-3).

1.7

Besluit

Hoewel fraude niet gemakkelijk te definiëren is, is het begrip alomtegenwoordig in onze maatschappij. Fraude wordt in de literatuur op vele verschillende wijzen omschreven en ingedeeld. De indeling die Pheijffer in zijn proefschrift hanteert is een zeer brede indeling waarin elke fraude kan gezien worden vanuit zes dimensies. Naast het indelen en omschrijven van fraude moet ook bekeken worden waarom fraude gepleegd wordt. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de ‘fraud triangle’ met als drie hoekpunten motief, gelegenheid en risico. Daarnaast bestaan nog een reeks andere redenen tot frauderen, zoals nood aan geld, normvervaging, wraak, organisatiecultuur… .


14

Een duidelijk profiel van de fraudeur kan niet zomaar opgesteld worden, toch kunnen enkele vaak terugkomende kenmerken opgemerkt worden. Tot besluit van dit hoofdstuk werd een overzicht gegeven van enkele veel voorkomende fraude-indicatoren.


15

2 De publieke sector 2.1

Omschrijving van de publieke sector

De publieke sector in België is een zeer diverse sector. De sector omvat lokale, regionale en nationale besturen. Dit zijn onder meer de Federale overheidsdiensten, de gemeenten,

de

OCMW’s,

de

politiezones,

de

provincies,

de

gewesten,

de

gemeenschappen… De eigenschappen van deze sector zijn zeer verschillend van de bedrijfswereld. Vaak wordt de publieke sector in een zucht genoemd met de non-profit sector en deze worden dan samen aangeduid als de niet-commerciële sector. Het is in sommige gevallen niet gemakkelijk aan te duiden welke instellingen tot de public sector en welke tot de non-profit sector behoren. Hierbij kort nog eens een overzicht van de belangrijkste instellingen die tot de publieke sector behoren: •

Federale overheid

•

Vlaamse / Waalse / Brusselse overheid

•

Gemeenten / Steden

•

OCMW’s

•

Provincies

•

Autonome provinciebedrijven

•

Autonome gemeentebedrijven

•

Vlaamse openbare instellingen

•

Intercommunales of intergemeentelijke samenwerking

•

Kerkelijke overheden

•

Politiezones

•

…

Uiteraard bevinden sommige van deze instellingen zich op de rand tussen de private sector en de publieke sector. Het is ook duidelijk dat, als men het heeft over publieke sector, de belangrijkste instellingen, in het kader van deze scriptie, de lokale besturen en de Federale en Vlaamse overheid zijn.

Forensic accounting in de publieke sector - H2 De publieke sector

16

2.2

Karakteristieken van de publieke sector

Het is belangrijk de karakteristieken te schetsen omdat de gevolgen ervan merkbaar zijn in de boekhouding, de controle, de begroting, de financiële verslaggeving. Christiaens (2001, blz. 3-7) somt de belangrijkste kenmerken van de publieke sector op.

•

De doelstelling van de organisatie is niet winstmaximalisatie maar wel de maximalisatie van de dienstverlening. Het uitgangspunt is dan ook het dienen van de bevolking, de maatschappij.

•

In de lokale besturen zijn er geen aandeelhouders en dus ook geen winstuitkering. Aangezien er dus geen eigendomsrechten zijn kan een not-for-profit niet verkocht of overgenomen worden. (Dit kan wel bij de intercommunales of autonome provincie-/gemeentebedrijven)

•

In de publieke sector zit men in een volledig andere omgeving: het politiek en sociaal aspect hebben een grote invloed op de werking van de organisatie. Hay (1989, blz. 3) wijst erop dat de macht van de public officers verkregen wordt door het verkiezingsproces wat erop wijst dat de politieke inmenging een grote impact heeft in de publieke sector.

•

Continuïteit wordt verzekerd door externe steun en bijdragen aan de organisatie.

•

In de publieke sector is een grote nood aan wettelijke reguleringen omdat er een gebrek is aan economische mechanismen en de performantie vaak moeilijk te meten is.

•

Het is een weinig flexibele sector.

•

De producten zijn vooral publieke, sociale goederen en diensten. Vandaar is het ook moeilijker deze op de markt te verhandelen. Vaak gaat het om producten die niet verkoopbaar zijn. De publieke sector is vooral een dienstensector.

•

De

financiering

gebeurt

via

belastingen.

De

diensten

worden

meestal

gesubsidieerd met belastinggeld. •

De begroting is het uitgangspunt en het doel dat nagestreefd wordt. De begroting wordt

opgevolgd

en

vergeleken

met

de

werkelijke

bestedingen

om

verantwoording af te leggen over het gebruik van de middelen van de organisatie. Aangezien

de

begroting

centraal

staat

spreekt

men

van

een

bestedingsboekhouding of budgettaire boekhouding.


17

Granof & Wardlow (2003, blz.2-5) bespreken naast de reeds boven vermelde karakteristieken ook nog volgend kenmerk: •

Het budget is het voornaamste financieel beleidsdocument, niet de jaarrekening. Aan de jaarrekening van een not-for-profit wordt volgens hen weinig aandacht besteed, terwijl het budget wel nauwgezet wordt gevolgd.

2.3

Boekhouding in de publieke sector

De laatste jaren zijn er in de publieke sector verschillende hervormingen op het vlak van accountancy geweest. Bij deze hervormingen heeft de wetgever geprobeerd het beleid en de boekhoudsystemen in de publieke sector af te stemmen op deze uit de private sector. De hervormingen in de richting van de vennootschapsboekhouding verlopen echter zeer heterogeen. Tevens is er heel wat weerstand tegen het opgeven van de traditionele systemen en het invoeren van nieuwe systemen die echter nog niet optimaal ontwikkeld zijn. Dit heeft waarschijnlijk ook te maken met de verschillende wetgevers, het ontbreken van internationale normen, het gebrek aan boekhoudexpertise en het weinig transparant zijn van de gebruikersbehoeften. (Studies IBR, 2002b, blz. 9) Internationaal bestaan nog steeds geen algemeen aanvaarde boekhoudstandaarden. Een eerste stap in de goede richting zijn de IPSAS, de International Public Sector Accounting Standards. (Studies IBR, 2002b, blz. 9, 15) Bij het vergelijken van de public sector boekhoudsystemen kunnen we enkele algemene karakteristieken vermelden die de boekhouding onderscheiden van deze in de private sector. (Studies IBR, 2002b, blz. 15) •

Het gaat in de publieke sector om een bestedingsboekhouding waarmee wordt bedoeld dat de aandacht vooral gaat naar het registreren van het gebruik van de middelen. In de private sector spreekt men van patrimoniumboekhouding omdat de nadruk ligt op het meten en volgen van het eigen vermogen.

•

Cash accounting t.o.v. accrual accounting. Met cash accounting wordt bedoeld dat verrichtingen geregistreerd worden wanneer ze ontvangen zijn of uitgegeven worden. Accrual accounting daarentegen houdt in dat kosten en opbrengsten worden verwerkt wanneer ze “verdiend” zijn.


18

•

Het resultaat van de boekhouding is de begroting en de begrotingsrekening in plaats van de balans en de resultatenrekening.

•

Wat de rapporteringsprincipes betreft dient vooral de overeenstemming met de wetgeving in acht genomen te worden. In de private sector dient bij de rapportering rekening te worden gehouden met het ‘true and fair view’-principe. De rapportering is gericht op de dienstverlening en minder op de financieeleconomische kant.

•

Performantie is moeilijk meetbaar, hoewel via doelmatigheidsaudits geprobeerd wordt om dit na te gaan. Performantie van een onderneming kan nagegaan worden in de resultaten van de onderneming en aan de hand van financiële analyse.

•

Rapportering

is

gericht

op

accountability.

De

publieke

instelling

moet

verantwoording afleggen over het besteden van het budget. In een bedrijf zal de rapportering gericht zijn op het aantonen van de winstgevendheid. De boekhouding in de publieke sector is sterk gediversifieerd. De wetgever heeft al veel hervormingen doorgevoerd en brengt voortdurend verdere verbeteringen aan, toch is er nog een lange weg af te leggen om te komen tot een uniform systeem voor de publieke sector instellingen. Hierbij zal de wetgever vooral proberen het boekhoudsysteem zo veel mogelijk af te stemmen op de bedrijfsboekhouding. Men spreekt hierbij van het New Public Management, wat wil zeggen dat de boekhoudhervormingen ernaar streven om management tools, performantiemeting enz. uit het bedrijfsleven te introduceren bij de overheden. Dit houdt in dat de transparantie wordt vergroot, het bestuur meer verantwoordelijk wordt gesteld, het beheer en de controle dienen te worden verbeterd en er meer aandacht wordt besteed aan de behaalde prestaties. (Van Eeckhoute, 2004, blz. 1-2) Er wordt wel geprobeerd te convergeren naar een éénvormig systeem, maar uit een studie blijkt dat de implementatie van de hervormingen meer een divergente beweging veroorzaakt. Dit leidt uiteraard tot minder transparantie en vergelijkbaarheid. (Christiaens, 1999, blz. 24)


19

2.4

Controle in de publieke sector

Controle verricht in de publieke sector zal qua werkwijze en techniek sterk gelijkend zijn op audit en controle in de private sector. Toch kan niet zomaar gesteld worden dat er geen verschillen zullen zijn. De nadrukken in de controle zullen anders liggen. Zo vermeldt Christiaens (2005, blz. 5) volgende afwijkende kenmerken: •

De publieke sector heeft andere externe gebruikers. De geïnteresseerden zullen hier geen aandeelhouders of beursmakelaars zijn. De gebruikers zijn minder geïnteresseerd in de financiële gegevens, maar hechten meer belang aan rapportering in verband met de dienstverlening.

•

De publieke instellingen vertonen in hun hervormde boekhouding nog dikwijls budgettaire praktijken die tot moeilijkheden bij de financiële audit leiden.

•

Bepaalde delen van de jaarrekening zijn omwille van hun aard moeilijk auditeerbaar. Als voorbeeld geeft Christiaens giften, contributies, ed.

•

Publieke organisaties kennen meestal geen productieproces met als doel het maken van winsten. De activa die ze bezitten zijn dan ook vaak van andere aard, zoals musea, gebouwen vanuit een artistiek patrimonium ed.

•

De publieke sector kent een andere soort van administratieve organisatie en internecontrolesysteem. Moeilijkheden hebben te maken met het feit dat de inkomsten bestaan uit giften en subsidies, dat de beleidsorganen vaak bestaan uit vrijwilligers, dat er een beperkte administratieve staf is en dus weinig mogelijkheden tot functiesplitsing en als laatste dat er een mengeling van werknemers en vrijwilligers is waardoor soms problemen ontstaan betreffende bevoegdheden en verantwoordelijkheden (Christiaens in Kilesse & Vanstapel, 2004, blz. 106-107).

In de publieke sector heeft men het meestal over drie soorten audits: financiële audit, doelmatigheidsaudit, ook wel operationele audit geheten, en rechtmatigheidsaudit, ook wel

nakomingsaudit

genoemd.

Gezamenlijk

spreekt

men

van

Single

audit

of

Comprehensive audit (Christiaens, 2001, blz. 12). Dit wordt gedaan omdat de externe gebruiker van de publieke jaarrekening niet zozeer geïnteresseerd is in de correcte verwerking en rapportering van de gegevens, maar wel in de manier waarop en de efficiëntie en effectiviteit waarmee de instelling haar middelen aangewend heeft (Christiaens in Kilesse & Vanstapel, 2004, blz. 100).


20

Hierna worden eerst de interne controle & de interne audit in de publieke instellingen bekeken, daarna de externe audit en tot slot wordt de functie van het Rekenhof in verband met deze controles besproken.

2.4.1 Interne controle en interne audit Wat betreft de interne controle legt de wetgever de instellingen zeer verschillende verplichtingen op. Wat de gemeenten betreft, blijkt dat een aantal gemeenten sinds enkele jaren bezig is met het invoeren van een systeem van administratieve procedures en interne controle. Echter, dit is nog steeds niet verplicht, waardoor deze eerste stappen in de goede richting nog beperkt blijven. (De Samblanx, Keulemans & Leroy, 2005, blz. 12-13) Binnen

de

OCMW’s

is

het

opzetten

van

internecontroleprocedures

de

verantwoordelijkheid van de ontvanger en de secretaris. (Christiaens, 2000, blz. 6) In tegenstelling tot de gemeenten is de interne controle bij de OCMW’s wel verplicht en expliciet beschreven in de wetgeving. De internecontroleprocedures dienen te worden opgenomen in een administratief handboek. (De Samblanx, Keulemans & Leroy, 2005, blz. 18) In het decreet van 17 december 1997 wordt de interne audit binnen de OCMW’s gedefinieerd als bestaande uit een nakomingsaudit en een operationele audit. De nakomingsaudit is de verantwoordelijkheid van de ontvanger en wordt door het decreet bepaald als de controle van de uitgaande facturatie, van de inventarislijsten van de activa, van de internecontroleprocedures, van de betrouwbaarheid van de informatica en van de wettelijkheid en de regelmatigheid van de uitgaven. In grote OCMW’s kan dit een omvangrijke taak worden en zal het in de toekomst misschien nodig zijn dat de ontvanger zich laat bijstaan door een professionele interne auditor. De operationele audit wordt uitgevoerd door een interne-auditcommissie bestaande (minimaal) uit de voorzitter, de secretaris en de ontvanger. Ook hier zou het misschien beter zijn een professionele auditor toe te voegen omdat de taak anders te omvangrijk wordt. De operationele audit houdt volgens het decreet twee taken in: ten eerste het beoordelen van de mate waarin de uitoefening van de activiteiten of bestaande toestanden in overeenstemming is met de vastgestelde doelstellingen of met andere vastgestelde


21

criteria en ten tweede het identificeren van mogelijkheden tot verbetering van de effectiviteit en de efficiëntie van de werking van het OCMW. (Christiaens, 2000, blz. 12-16; De Samblanx, Keulemans & Leroy, 2005, blz. 18-20; Slabbaert in Kilesse & Vanstapel, 2004, blz. 157-159) De verantwoordelijkheid voor het systeem ligt dus bij de secretaris en de ontvanger, echter, ook het politieke bestuur heeft een verantwoordelijkheid. De gemeenteraad, het college van burgemeester en schepenen, de OCMW-raad dienen zich regelmatig de vraag te stellen of het internecontrolesysteem in hun respectievelijke instelling goed ontworpen is en of het functioneert zoals het hoort. (De Samblanx, Keulemans & Leroy, 2005, blz. 34 en blz. 61) De Samblanx, Keulemans & Leroy (2005, blz. 19-20) maken enkele interessante opmerkingen omtrent de manier waarop de wetgever de interne controle en interne audit georganiseerd heeft bij de OCMW’s. •

De ontvanger moet oordelen of de internecontroleprocedures effectief en efficiënt zijn, terwijl hij zelf een belangrijke rol speelt bij het opstellen van de procedures en verantwoordelijk is voor het internecontrolesysteem.

•

De ontvanger dient bij de nakomingsaudit de informatica te beoordelen. Hiervoor heeft hij specialistische kennis nodig. Men kan niet van een ontvanger verwachten dat hij IT-expertise bezit.

•

Er blijkt dat sommige delen van de nakomingsaudit eigenlijk behoren tot het internecontrolesysteem. Als voorbeeld geven De Samblanx, Keulemans & Leroy dat de ontvanger verantwoordelijk is voor de uitgaven en dus uiteraard vooraf zal nagaan of deze uitgaven wettelijk en regelmatig zijn.

•

Er kunnen ook vragen gesteld worden bij de samenstelling van de interneauditcommissie die verantwoordelijk is voor de operationele audit. Aangezien deze bestaat uit ontvanger, secretaris en voorzitter komt het erop neer dat zij hun eigen activiteiten moeten auditeren. Bovendien zullen ze gedeeltelijk aan zichzelf rapporteren gezien het feit dat de voorzitter en de secretaris in de OCMW-raad zetelen.

Over de internecontroleprocedures zelf maken De Samblanx, Keulemans & Leroy (2005, blz. 43-61) voor de publieke sector nog enkele opmerkingen. •

Een belangrijk principe binnen interne controle is functiesplitsing. Dit houdt in dat, in grote lijnen, de functies beheren, bewaren, registreren en controleren


22

allen door een verschillende persoon moeten gebeuren. Indien eenzelfde persoon meerdere van bovenstaande taken zou uitvoeren zou hij hierdoor misbruik kunnen maken. In de overheidssector zal men dus moeten letten op de specifieke aard van sommige activiteiten om deze te kunnen opsplitsen. •

Het is belangrijk dat iedereen onder de maatregelen van interne controle valt. Noch de burgemeester, noch de OCMW-voorzitter mogen activiteiten doorvoeren die niet verlopen volgens de regels die zijn vastgelegd.

•

Verder is het ook belangrijk in kleine lokale besturen de kosten/baten van het internecontrolesysteem te bekijken. De maatregelen mogen niet meer kosten dan de mogelijke verliezen die ze proberen tegen te gaan.

•

De auteurs merken op dat bepaalde omstandigheden gevoeliger zijn voor fouten, en eventueel voor fraude, dan andere. Deze omstandigheden doen zich o.a. voor tijdens verkiezingen en tijdens de overgangsperiode van het ene politieke bestuur naar het andere. Het toezicht verzwakt, de kritische ingesteldheid tegenover mede- en tegenstanders vermindert. Tijdens de verkiezingsstrijd worden hierdoor vaak beslissingen genomen die niet in overeenstemming zijn met de normale procedures.

Binnen de Vlaamse Gemeenschap bestaat een entiteit Interne Audit. Deze dienst heeft als opdracht het systeem van interne controle te onderzoeken en evalueren. Daarnaast voeren ze ook financiële, overeenstemmings- en operationele audits uit. Zoals verder wordt besproken in 6.4 dragen ze ook de verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van administratieve onderzoeken. De dienst rapporteert aan het auditcomité. (Besluit van de Vlaamse regering betreffende de oprichting en de werking van de entiteit Interne Audit in het Ministerie van de Vlaamse gemeenschap 8/9/2000) Op federaal niveau hebben al de federale overheidsdiensten (FOD’s) een interne audit. Ook deze rapporteren aan het auditcomité binnen de federale overheidsdienst.

2.4.2 Externe audit De externe audit in de publieke sector is niet eenduidig georganiseerd. Verschillende instellingen hebben verschillende verplichtingen en worden door verschillende instanties gecontroleerd.


23

In Studies IBR (2002a, blz. 15-24) vindt men een overzicht van alle instellingen in de nietcommerciële sector en hun controleverplichtingen. Zo zien we dat gemeenten en gemeentebedrijven onder het toezicht staan van de Bestendigde deputatie, de gouverneur en de Vlaamse regering. (Studies IBR, 2002a, blz. 15) Voor de gemeenten is echter nog geen externe audit voorzien in de wetgeving. Het nieuwe gemeentedecreet roept de externe auditcommissie in het leven, maar in het decreet staat dat de artikelen 265 tot 269, die de externe audit in de gemeenten regelen, nog niet in werking treden op 1/1/2006 terwijl het grootste deel van de artikelen dit wel doen. (Slabbaert in Kilesse en Vanstapel, 2004, blz. 156; Het Vlaamse Gemeentedecreet, 2005, artikel 265 tot 269 en artikel 313) De Vlaamse OCMW’s worden gecontroleerd door een externe auditcommissie die samengesteld is uit ambtenaren. De auditcommissie wordt volgens het decreet van 17 december 1997 (houdende wijziging van de Organieke Wet van 8 juli 1976 betreffende de OCMW’s) door de gouverneur opgericht. (Christiaens, 2000, blz. 15) De externe audit is een financiële audit en gaat na of de financiële informatie die verstrekt wordt correct is. In de publieke sector kan men zich echter afvragen of het voldoende is enkel een financiële

audit

uit

te

voeren.

Tenslotte

is

de

gebruiker

van

de

publiekesectorjaarrekening waarschijnlijk meer geïnteresseerd in de besteding van de budgetten en de rechtmatigheid, waardoor het in principe noodzakelijk is dat hier een dimensie van rechtmatigheids- en doelmatigheidsaudit wordt aan toegevoegd. (Slabbaert in Kilesse & Vanstapel, 2004, blz. 161-162) Wat betreft de deskundigheid van de auditor worden geen eisen gesteld. Echter, auditdeskundigheid is geen OCMW-deskundigheid. Dit kan ertoe leiden dat de auditor te weinig kennis en ervaring heeft. (Christiaens, 2001, blz. 19) Het systeem is echter nog niet zo lang van kracht waardoor er nog geen gegevens beschikbaar zijn omtrent de effectiviteit. (Slabbaert in Kilesse & Vanstapel, 2004, blz. 160) De provincies staan onder het toezicht van het Rekenhof. (Studies IBR, 2002a, blz. 15-24) In het Decreet houdende regeling van de begrotingen, de boekhouding, de controle inzake subsidies, en de controle door het Rekenhof (Het Comptabiliteitsdecreet), dat in werking treedt op 1/1/2007 (goedgekeurd op 7/5/2004) en dat van toepassing is op de gemeenschaps- en gewestaangelegenheden, zijn bepalingen opgenomen die de externe controle regelen (Hoofdstuk V). In dit Decreet krijgt het Rekenhof heel wat bevoegdheden op vlak toegang en controle van de rekeningen.


24

Tot besluit kan men zeggen dat het duidelijk is dat de lokale besturen nog een lange weg hebben af te leggen op vlak van het invoeren van controle en audit. Ook de wetgever dient nog vele aanpassingen te doen om de publieke sector beter te reguleren en controleren. Het nieuwe Vlaamse gemeente- (BS 31/8/2005, art. 265 blz. 148) en provinciedecreet (BS 29/12/2005, art. 254, blz. 133) zetten een stap in de goede richting door het creëren van een externe auditcommissie per gemeente en per provincie. Het is van belang dat de wetgever bij de hervormingen beseft dat, door zomaar de systemen die goed functioneren in de private sector over te nemen, niet steeds een bruikbaar systeem voor de publieke sector bekomen wordt. Uiteraard kan geleerd worden uit de private sector, het is echter belangrijk steeds de eigenheid en de karakteristieken van de sector te erkennen. (Slabbaert in Kilesse & Vanstapel, 2004, blz. 169) Verder vinden De Samblanx, Keulemans & Leroy (2005, blz. 21) dat het in toekomst wenselijk zou zijn om eenzelfde regelgeving in de OCMW’s en de gemeenten te implementeren.

2.4.3 Het Rekenhof Het Rekenhof is een grondwettelijke instelling. Ze is belast met de externe controle op de begrotings-, boekhoudkundige- en financiële verrichtingen van de federale Staat, de Gemeenschappen, de Gewesten, de openbare instellingen die ervan afhangen, en de provincies. De controle op de gemeenten behoort niet tot haar bevoegdheid. (Desomer in Kilesse & Vanstapel, 2004, blz. 175) In feite voert het Rekenhof drie grote taken uit: financiële controle, wettigheidscontrole en controle op de goede besteding van openbare gelden. (www.rekenhof.be/NL/TakenEnBevoegdheden.htm)

•

Financiële controle houdt in dat de federale Staat, de Gemeenschappen en Gewesten, hun openbare instellingen en de provincies jaarlijks rekening afleggen over het gebruik van de toevertrouwde middelen. Het Rekenhof zal deze rekeningen dan controleren op juistheid, volledigheid en betrouwbaarheid. Daarnaast controleert het Rekenhof de rekeningen van de ambtenaren van de


25

uitvoerende macht die belast zijn met het innen en/of het betalen van openbare gelden.

•

Als tweede belangrijke taak zal het Rekenhof een wettigheidscontrole uitoefenen op de publieke ontvangsten en uitgaven. Dit houdt in dat het Rekenhof ten eerste nagaat of de uitgaven en ontvangsten in overeenstemming zijn met de begrotingswetten en ten tweede nagaat of de verrichtingen een correcte toepassing van de rechtsregels zijn.

•

De derde taak betreft de controle op de goede besteding van rijksgelden en op het gevoerde beheer in de overheidssector zodat ze het parlement hieromtrent kan inlichten. Hierbij houdt het Rekenhof rekening met drie normen: zuinigheid, doelmatigheid en doeltreffendheid.

Daarnaast heeft ze ook een informatieopdracht en een jurisdictionele opdracht. •

De informatieopdracht houdt in dat het Rekenhof de bevindingen van haar controles rapporteert aan de parlementen en de provincieraden. Het Rekenhof heeft als doelstelling informatie te leveren die correct, objectief, duidelijk, actueel en bruikbaar is. Ook zal het Rekenhof commentaren en informatie meedelen over de begrotingsontwerpen die gestemd dienen te worden.

•

De jurisdictionele opdracht geeft het Rekenhof de opdracht de rekeningen van alle rekenplichtigen na te zien en na te gaan of deze een tegoed of een tekort vertonen.

Het Rekenhof is georganiseerd als een college bestaande uit 12 magistraten. Uiteraard werken zij samen met een groot aantal ambtenaren. Het college bestaat uit 2 kamers, een Nederlandstalige en een Franstalige. (http://www.rekenhof.be/NL/Organisatie.htm) Hoewel vaak verkeerd verondersteld, is het Rekenhof niet verantwoordelijk voor het onderzoek in fraudezaken. Fraudezaken die ontdekt en dus behandeld moeten worden, moeten volgens artikel 29 in het Wetboek van Strafvordering aangegeven worden aan het parket en worden door het parket afgehandeld. (Gesprek met Dhr. Staelens en Dhr. De Pooter, 13/3/2006, zie bijlage)


26

Art. 29. Iedere gestelde overheid, ieder openbaar officier of ambtenaar die in de uitoefening van zijn ambt kennis krijgt van een misdaad of van een wanbedrijf, is verplicht daarvan dadelijk bericht te geven aan de procureur des Konings bij de rechtbank binnen wier rechtsgebied die misdaad of dat wanbedrijf is gepleegd of de verdachte zou kunnen worden gevonden, en aan die magistraat aldesbetreffende inlichtingen, processen-verbaal en akten te doen toekomen. <W 1999-03-23/30, art. 10, 022; Inwerkingtreding: 06-04-1999> De taak van het Rekenhof omhelst uitsluitend de vijf opdrachten die hierboven beschreven zijn. Uit het Activiteitenverslag van het Rekenhof blijkt dat er in 2004 steeds meer bewustzijn groeide over de complementariteit van het Rekenhof en de Interne Audit van de Vlaamse Administratie (zie verder 6.4.1). Beide diensten kunnen uit deze relatie leren en op die manier dubbel werk vermijden. De samenwerking betreft bijvoorbeeld het uitwisselen van controlemethodieken, het uitwisselen van auditverslagen, inzage in elkaars werkdocumenten. (Rekenhof Activiteitenverslag over 2004, 5/2005, blz. 3, 6-7)

2.5

Besluit

De publieke sector is een zeer brede en gediversifieerde sector. De sector heeft zeer veel karakteristieken waardoor hij niet zomaar te vergelijken valt met de private sector. Ook de boekhouding en de controlevereisten zijn zeer specifiek binnen de publieke sector. Bij de controle zal ook het Rekenhof een belangrijke rol spelen, echter, op vlak van fraudeonderzoek is het Rekenhof niet bevoegd. De wetgever heeft reeds verschillende aanpassingen gedaan om de transparantie en de eenheid van regelgeving in de publieke sector te verhogen. Daarnaast is er ook een trend waarneembaar waarbij de wetgever probeert hervormingen in de richting van de private sector door te voeren. De implementatie van de hervormingen leidt echter meer tot divergentie dan tot harmonisatie. Er is nog een lange weg af te leggen, waarbij niet mag vergeten worden dat de systemen, die hun waarde bewezen hebben in de private sector, niet zomaar kunnen overgenomen worden in de publieke sector, zonder de eigenheid van de sector te erkennen.


27

3 Fraude in de publieke sector 3.1

Inleiding

Recente gegevens in verband met de omvang van fraude in de publieke sector in België zijn niet direct beschikbaar. In het Verenigd Koninkrijk werd in juni 2005 een online-enquête gelanceerd in verband met het fraudebewustzijn en de percepties in verband met fraude in de publieke sector. (RSM Robson Rhodes & Guardian Public magazine, 2005) Volgens dat rapport wordt geschat dat publiekesectorfraude de belastingbetaler in de UK jaarlijks ongeveer £30 miljard kost. Uit de enquête blijkt dat het fraudebewustzijn in de publieke sector vrij laag is. De uitgaven voor anti-fraudemaatregelen in de publieke sector zijn niet significant gestegen in de laatste paar jaar en werknemers krijgen niet genoeg training in verband met detectie en preventie van fraude. Bijna 90% van de lokale besturen geloven dat de impact op het publiek vertrouwen het ergste gevolg van fraude is. Interne controle is volgens 70% van de respondenten een belangrijke factor in het opsporen en voorkomen van fraude. Een anti-fraudecultuur en interne audit kwamen op de tweede en derde plaats. Bovendien denkt slechts een kwart van de respondenten uit de publieke sector dat specialisten voor het onderzoeken en het vervolgen van fraude een oplossing kunnen bieden, terwijl dit in de private sector als één van de belangrijkste maatregelen werd gezien. In essentie zijn de soorten fraude in de publieke sector uiteraard gelijk aan deze die bestaan in de private sector, zoals het ontvreemden van geld en activa, vervalsing,… Ook de redenen tot frauderen zijn gelijk want uiteindelijk zijn publieke instellingen “bedrijven” met werknemers en structuren zoals in de privé sector. Fraude kan in de publieke sector vanuit verschillende hoeken komen. De diensten van publieke instellingen zijn beschikbaar voor de volledige bevolking en dit creëert natuurlijk mogelijkheden voor fraudeurs. Fraudeurs gaan er vaak van uit dat de organisatie een onvolledig beeld heeft van hen en hun persoonlijke omstandigheden. Identiteitsfraude is in de V.S. al een lange tijd een belangrijke vorm van fraude en het wordt dus steeds moeilijker de echte burger van de fraudeur te onderscheiden.

Forensic accounting in de publieke sector - H3 Fraude in de publieke sector

28

Ook van de leverancierskant is de publieke sector gevoelig voor fraude. De omvang en soms complexe structuur van publieke organisaties maakt het leveranciers soms mogelijk te frauderen. Daarnaast kiest een publieke organisatie vaak niet zelf haar leveranciers. Net zoals in vele bedrijven vormen ook in de publieke sector de werknemers een grote groep van mogelijke fraudeurs. Ook hier zal dit soort fraude moeilijk te ontdekken zijn omdat de fraudeur zich binnen de onderneming bevindt en de controles en procedures kent. (www.sas.com) Volgens Jones (1993, blz. 5) kan men fraude en corruptie in de publieke sector niet zomaar vergelijken met fraude in de privé-sector. Een essentieel verschil ligt in het aspect van eigendom. Managers en werknemers van publieke instellingen werken in het belang van de belastingbetaler. Een onderneming daarentegen heeft als doel waarde te creëren voor de aandeelhouders. Aandeelhouders van ondernemingen zijn aansprakelijk tot op het bedrag van hun inbreng terwijl belastingbetalers, in een geval van fraude, de volledige rekening betalen. Indien aandeelhouders een onderneming verdenken van frauduleuze

activiteiten,

kunnen

zij

zich

onttrekken

van

de

onderneming,

belastingbetalers hebben echter deze keuze niet. Het grote verschil is dat men in de publieke sector met het geld van de belastingbetaler werkt. Wanneer in een groot bedrijf fraude ontdekt wordt zullen de aandeelhouders er het slachtoffer van zijn. Indien er echter fraude in een publieke instelling wordt gepleegd heeft dit gevolgen voor de hele maatschappij. Belastingbetalers zullen fel reageren dat op die manier omgegaan wordt met hun bijdrage. Mensen aanvaarden niet meer dat belastinggeld op die manier wordt verspeeld. De impact van fraude in de publieke sector kan dus veel groter zijn dan van fraude in de private sector. De publieke sector is ook zeer gevoelig voor corruptie. Corruptie kan vele vormen aannemen zoals omkoping, afpersing, onrechtmatige schenking,… (Lammers, 2006, blz. 43) Ook bestaat een verschil tussen actieve en passieve corruptie. Iemand die beschuldigd wordt van actieve corruptie heeft zelf omgekocht, beschuldiging van passieve corruptie houdt in dat iemand zich heeft laten omkopen. Op vlak van corruptie binnen de publieke sector blijkt dat België een positieve evolutie ondergaat. De Corruption Perception Index (CPI) van Transparency International geeft een rangorde weer van de gepercipieerde corruptie bij politici en public officials. De


29

rangschikking gaat van minst corrupt naar meest corrupt. België bekleedt in die rangorde in 2005 een 19de plaats op 133 landen. (www.transparency.org) Binnen de federale politie is een Centrale Dienst voor de Bestrijding van de Corruptie actief. Uit het jaarverslag (Federale politie Derde Activiteitenverslag, 2005, blz. 20-29) blijkt dat deze dienst zeker en vast een grote toegevoegde waarde heeft bij de bestrijding van onregelmatigheden in de publieke sector. Daarnaast zijn belangenverstrengeling, misbruik van bevoegdheden, ongeoorloofde bevoordeling, manipulatie van of misbruik van informatie enz. veel voorkomende onregelmatigheden in de publieke sector. Deze feiten hebben in principe te maken met normvervaging en vermindering van de integriteit van ambtenaren.

3.2

Fraude in de publieke sector in België: een persoverzicht

Om de omvang van het fraudeprobleem in de Belgische publieke sector te schetsen wordt hieronder een overzicht gegeven van enkele fraudezaken die in het afgelopen jaar de media haalden. Het overzicht is geordend volgens chronologie waarin de zaken in de media gekomen zijn. Sommige zaken halen namelijk maar achteraf de pers. Uiteraard is deze lijst niet exhaustief, niet alle fraudezaken komen in de media, het is echter enkel de bedoeling de ernst van het probleem te schetsen. Een volledig overzicht is te vinden in bijlage 1. Hieronder worden enkele belangrijke zaken aangehaald.

•

Export Vlaanderen wordt verweten te los om te springen met belastinggeld. Er worden grote budgetten uitgegeven aan public relations terwijl het een overheidsinstelling is en dus niet actief klanten hoeft te werven. Het topmanagement kent zichzelf verschillende voordelen toe. Het Rekenhof tikte Export Vlaanderen op de vingers, echter een onderzoek werd niet ingesteld. (Het Nieuwsblad, 7/4/2005)

•

Tijdsdruk en onvoldoende toezicht zouden ervoor gezorgd hebben dat er reeds na vijf jaar gaten verschijnen in het wegdek van het viaduct van Vilvoorde. Vriendjespolitiek zou niet de oorzaak zijn, zoals eerst wel vermoed werd doordat de directeur van het aannemersbedrijf en het hoofd van de afdeling Wegen van Vlaams-Brabant elkaar kennen. (Het Nieuwsblad, 29/9/2005)


30

•

In Temse overweegt een schepen klacht in te dienen tegen een collega-schepen (van een andere partij) als die zich niet excuseert voor de beschuldigingen van omkoperij en misbruik van staatsfondsen die hij tegen zijn politieke in de media deed. (Het Nieuwsblad, 29/12/2005)

•

Schepenen in Lebbeke worden verdacht van corruptie. Ook een ambtenaar wordt verdacht betrokken te zijn. De federale politie onderzoekt de anonieme klacht. (De Standaard, 28/5/2005) De klachten worden definitief verworpen, omdat er geen sprake is van misbruik. (De Standaard, 27/1/2006)

•

Een ambtenaar werd betrapt op gesjoemel met parkeerkaarten in Maaseik. De ambtenaar nam zelf ontslag toen de zaak, door middel van een intern onderzoek, aan het licht kwam. (De Standaard, 13/1/2006)

•

Een administratieve bediende in het OCMW- woon- en zorgcentrum in SintAmandsberg

maakte

stelselmatig

misbruik

van

de

volmachten

op

de

bankrekeningen van de bewoners. De bediende is direct ontslagen. De zaak kwam aan het licht door de opmerkzaamheid van één van de medewerkers. (De Standaard, 12 & 13/1/2006) •

In Overijse is een fraude vastgesteld in het OCMW. Een personeelslid zou 200.000 euro verduisterd hebben. De fraudeur werd ontslagen. Hoe het geld ontvreemd werd is nog niet duidelijk. De zaak wordt onderzocht en er worden maatregelen getroffen om fraude in de toekomst te vermijden.(Het Nieuwsblad, 12 & 26/1/2006)

•

Bij

de

Regie

der

Gebouwen

zou

sprake

zijn

van

vervalste

openbare

aanbestedingen en kartelvorming. In ruil voor reizen, werken aan de persoonlijke woning en geld kregen bouwbedrijven voorkennis. De beschuldigden zouden ook een oogje dicht geknepen hebben terwijl de bouwfirma’s buitensporig bijkomende werken aanrekenden. Het onderzoek wordt gevoerd door het Brusselse parket en de Centrale dienst voor Corruptie van de federale politie. Er werden 6 bedrijfsleiders van bouwbedrijven aangehouden. De directeur van de Regie der Gebouwen, maar tevens een medeplichtige op een lager niveau, zijn de vermoedelijke spilfiguren. Er werden in totaal 5 ambtenaren aangehouden. Het gerecht onderzoekt of de normvervaging bij de Regie algemeen is aangezien een aannemer toegaf dat er al jaren een systeem van omkoping bestaat. (De Tijd, 31/1/2006, 1/2/2006, 4/2/2006, 9/2/2006; De Standaard, 1/2/2006, 9/2/2006, 10/2/2006) •

Het parket is een onderzoek begonnen tegen Westtoer, het West-Vlaams autonoom provinciebedrijf voor toerisme en recreatie. Er zouden forse bedragen


31

uitbetaald zijn aan vrijwilligers voor de controle van nieuwe fietsroutes. Onder deze vrijwilligers waren opvallend veel vrienden en familieleden van de managers bij Westtoer. In februari komt nog een dossier tegen Westtoer voor de rechtbank: het provinciebedrijf, zijn gedelegeerd-bestuurder en de vroegere financieel directeur worden beschuldigd van fraude met overheidsgeld. Ze zouden bij de opmaak van bepaalde documenten gefraudeerd hebben om meer subsidies binnen te rijven. (De Standaard, 31/1/2006; Het Nieuwsblad, 31/1/2006) •

Vier topambtenaren en een aannemer worden strafrechtelijk vervolgd voor schriftvervalsing, passieve corruptie en verduistering. Zij zouden via facturen bij stads-vzw’s Soma en Telepolis 41.000 euro uit de stadskas van Antwerpen aangewend hebben voor privé-doeleinden. Het geld werd gespendeerd aan een extra outfit van een geleasde BMW, een dure camera en meubelen (20.127 euro). Eén van de beklaagden kocht voor 14.400 euro huis-, tuin- en keukenmateriaal aan via de vzw Soma. Aan een andere beklaagde werd een supplementair loon van 450 euro toegekend zonder enige meerprestatie. Nog een andere kocht navigatie- en andere communicatieapparatuur voor in de dienstwagen. Dat het gps-systeem ook gebruikt kon worden voor de boot, was meegenomen. De beklaagde aannemer moet zich reeds verantwoorden voor actieve corruptie in het Potva-dossier, terwijl twee van de andere beklaagden ook terecht staan in de Visa-affaire. In deze zaak worden geen schepenen of politici vervolgd, ook de vzw’s zelf staan buiten schot. Deze zaak rond de vzw’s gaf destijds de aanleiding tot de grotere fraudezaak met de Visakaarten. (Het Nieuwsblad, 16/2/2006; De Standaard, 17/11/2005)

•

De OCMW-secretaris van Sint-Niklaas zou, volgens anonieme en niet-anonieme getuigenissen, personeel van het OCMW hebben ingezet bij schilder- en verfraaiingswerken in het appartement van zijn zoon. De federale politie onderzoekt de zaak. (De Standaard, 24/2/2006) Parallel met het gerechtelijk onderzoek wordt ook een tuchtonderzoek ingesteld tegen de OCMW-secretaris. (De Standaard, 7/3/2006) Enkele dagen later bleek dat het personeel de werken deed buiten hun diensturen en dat de secretaris de werklieden zelf betaalde. Het parket seponeert de klacht omdat het hier niet gaat om diefstal of belangenneming, maar wel mogelijk sluikwerk. (De Standaard, 11/3/2006)

•

Minstens

zeven

ambtenaren

van

de

West-Vlaamse

afdelingen

van

de

overheidsdiensten Arohm en Aminal zouden jarenlang geld en dure etentjes ontvangen hebben in ruil voor bouwadviezen. Onder de beklaagden bevinden zich


32

zowel topambtenaren als gewone ambtenaren. De zaak kwam in 2003 eerst aan het licht toen een jonge collega, die ongevraagd een fooi van 125 euro kreeg voor een gunstig advies, geschokt naar de politie stapte. In het totaal zou het om een omkoping van in de 100000’en euro gaan. Eén van de ambtenaren zou steeds negatieve adviezen gegeven hebben. Die konden dan nadien, mits corruptie rechtgezet worden. (Het Nieuwsblad, 8, 9, 11/3/2006) Uit dit overzicht blijkt dat er zich in de publieke sector fraudezaken van alle aard en in allerlei instellingen voordoen. Het betreft ook ambtenaren van verschillende echelons. Er moet uiteraard rekening gehouden worden met het feit dat fraudezaken in de publieke sector sneller de media halen dan fraudezaken in de private sector. Vele bedrijven kiezen ervoor, na het fraudeonderzoek, de zaak intern af te handelen uit vrees voor reputatieschade en dus niet verder te gaan met een strafrechtelijke procedure. In de publieke sector echter is men gebonden aan artikel 29 van het Wetboek van Strafvordering (zie 2.4.3) waardoor elke zaak waarin werkelijk onregelmatigheden gevonden zijn moet doorgegeven worden aan het parket. Het is duidelijk dat er iets moet gedaan worden om het aantal fraudezaken te beperken. Zoals in deel 2.4 reeds vermeld, is de wetgever actief bezig met de reglementering van de interne en externe controle in de publieke sector. Door het invoeren en verplichten van een aantal interne controle regels zouden de publieke instellingen al heel wat fraudemogelijkheden kunnen inperken. Natuurlijk is het belang van interne controle niet te overschatten. Zoals Dhr. Staelens (13/3/2006, zie bijlage) opmerkt is interne controle noodzakelijk omdat anders de deuren open gezet worden voor fraude, maar vaak worden deze maatregelen, die op papier wel sluitend lijken, niet uitgevoerd of niet nageleefd. Een voorbeeld hierbij is het feit dat in vele organisaties gewerkt wordt met paswoorden op computers. Vaak staat dan in de internecontroleregels dat dit paswoord regelmatig dient te veranderen en dat het paswoord geheim moet zijn. Toch blijkt in heel veel organisaties dat mensen heel onzorgvuldig

met

hun

paswoord

omspringen.

Welk

nut

hebben

deze

internecontrolemaatregelen dan nog? Het is dan ook vooral belangrijk dat de mensen doordrongen zijn van het gevoel dat de pakkans reëel is. Dan pas zullen internecontrolemaatregelen hun vruchten afwerpen.


33

3.3

Besluit

Fraude in de publieke sector heeft veel gemeen met fraude in de private sector. Beide sectoren zullen gevoelig zijn voor diefstal, valse facturatie,… maar de kenmerken van de publieke sector zorgen ervoor dat deze specifieke gevoelige punten zal hebben. Hierbij denken we direct aan de invloed van de politiek, aan het verlenen van vergunningen en subsidies,… Belangrijk is dat de publieke sector wordt gefinancierd met belastinggeld. Het is dus in vele gevallen het geld van de belastingbetaler dat het onderwerp van de fraude vormt. Hierdoor kan de impact van fraude in de publieke sector veel groter zijn dan in de private sector. Aan de hand van een overzicht van de fraudezaken in de publieke sector van het afgelopen jaar wordt de ernst van de zaak duidelijk. Natuurlijk moet rekening gehouden worden met het feit dat fraude in de publieke sector sneller de pers haalt dan zaken in de private sector die vaak intern afgehandeld worden, maar toch is het een probleem waartegen acties genomen moeten worden.


34

4 Forensic accounting 4.1

Inleiding

ten Wolde (1997, blz. 101) haalt aan dat het begrip forensisch afstamt van het Latijnse woord ‘forum’: de plaats waar in de Romeinse tijd de geschillen werden beslecht en waar dus strafrecht werd gesproken. Onder forensische accountancy werd volgens Lammers (2001, blz. 19) aanvankelijk de expertise verstaan die accountants ten dienste stellen van het gerecht. De term forensisch kan hedentendage echter ruimer opgevat worden en is niet enkel gerelateerd aan strafrechterlijke procedures, maar kan ook slaan op burgerrechtelijke, handelsrechtelijke,… aspecten. De begrippen forensische auditing en forensische accounting betekenen in feite hetzelfde en kunnen dus ook door elkaar gebruikt worden. Lammers (2001, blz. 21) vindt dat het in België in principe beter is de term ‘auditing’ te gebruiken omdat accounting en controle hier meer verschillend zijn in vergelijking met Nederland. Forensische diensten zijn ontstaan in de jaren zeventig in de Verenigde Staten en Canada. Later ontwikkelde dit soort auditing zich ook in Europa, vooral dan in het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Het belang van forensic auditing wordt vanaf de jaren negentig als maar meer erkend. (Pheijffer, 2000, blz. 4-5) Tegenwoordig hebben alle grote auditkantoren een afdeling die zich uitsluitend bezig houdt met forensische auditing. Deze afdelingen bieden echter niet enkel reactieve en repressieve diensten, maar eveneens proactieve, preventieve of reparatieve diensten. Het gaat dan bv. om frauderisicoanalyse, diensten in verband met detectie van fraude en ongewenst gedrag, het verhalen van financiële schade, achtergrondonderzoeken betreffende kandidaat-bestuurders, potentiële medewerkers en contractpartijen enz. Vandaar dat deze afdelingen dan vaak forensic services heten, wat ruimer is dan forensic audit. (De Bie in VBO, 2001, blz.100) Als gevolg hiervan kan tegenwoordig een nadere indeling gemaakt worden van forensische audit: harde of enge forensische accountancy en zachte forensische accountancy. Onder de zachte vorm worden preventieve en proactieve onderzoeken en adviezen, het aspect integriteit, frauderisicoanalyses, het screenen van personen,…

Forensic accounting in de publieke sector - H4 Forensic accounting

35

gezien. De harde vorm houdt de reactieve onderzoeken, het zuivere forensische auditing in. (Pheijffer, 2000, blz. 286) Uit de interviews met experten (gesprekken zie bijlage) blijkt dat de forensische auditteams in België hoofdzakelijk bezig zijn met het onderzoeken van fraudegevallen. De vraag naar preventieve diensten is bijzonder klein. Dhr. Staelens (13/3/2006, zie bijlage) denkt dat de organisaties er niet genoeg van bewust zijn dat de mogelijkheid tot preventieve diensten door forensische auditoren bestaat. Daarnaast hebben organisaties vaak geen besef van het gevaar van fraude. Volgens de experten (gesprekken zie bijlage) zijn tijd en geld geen redenen om het niet te laten doen. Een preventieve fraud scan, waarmee de pijnpunten van de organisatie worden blootgelegd kost niet zo veel en neemt slechts een dag of twee in beslag. Spijtig genoeg redeneren organisaties nog te veel dat fraude bij hen niet voor komt, enkel bij anderen…

4.2

Definitie

Lammers (2001, blz. 21) definieert forensic audit als volgt: “Forensic auditing is het specialistische deelterrein van financiële auditing, dat is gericht

op

waarheidsvinding

en/of

bewijsvoering

op

het

terrein

van

juridische/financiële geschillen en/of onregelmatigheden (waaronder fraude) en het geven van preventieve adviezen op dit terrein” Dit is grotendeels dezelfde als de definitie gehanteerd door het Instituut der Forensische Auditoren (IFA). “Forensic Auditing is the area of expertise geared towards collecting, processing and analysing of and reporting on data, in a pre-defined context, for the purpose of finding facts and/or evidence in the context of financial/legal disputes and/or irregularities (including fraud) and giving preventive advice in this area.”(www.ifa-iaf.be) In deze definitie merken we duidelijk dat forensische diensten niet enkel betrekking hebben op het onderzoeken van fraude en fraudebestrijding maar ook op preventieve diensten in verband met fraude en risicobeheer. Vooral op het vlak van preventie kunnen forensische auditoren een grote meerwaarde betekenen.


36

4.3

Keten van fraudebestrijding

Onderstaande

figuur

(Lammers,

2006,

blz.

5)

geeft

het

krachtenveld

van

fraudebestrijding weer. Figuur 1: De keten van fraudebestrijding Sectoren

Verantwoordelijkheden Bestraffen

Justitie

Onderzoeken

Overheden

Melden

Ontdekken

Bedrijven (profit zowel als not for profit organisaties)

Voorkomen

Schakels - Onderzoeksrechter - Parketmagistraat - Politie - Centrale Dienst ter Bestrijding van de Georganiseerde Economische en Financiële Delinquentie - Enz. - Bijzondere Belastingsinspectie - Cel voor Financiële Informatieverwerking - Commissie voor Bank- en Financie- en Assurantiewezen - Beurscommisssie - Rekenhof - Enz. - Management en Directie - Interne auditor - Bedrijfsrevisor/ Commissaris - Interne en externe accountant - Belastingsconsulent en erkend fiscalist - Advocaat - Notaris - Deurwaarder - Enz.

(Lammers, 2006, blz.5) In deze figuur is het op te merken dat er geen horizontale lijnen in de middenste kolom voorkomen. Elke schakel in de keten heeft zijn eigen verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Elke schakel zal, naargelang zijn bevoegdheden, in meerdere of mindere mate bestraffen, onderzoeken, melden, ontdekken, voorkomen. Voor management en directie, bijvoorbeeld, is “voorkomen” belangrijk, maar “onderzoeken” en “bestraffen” kan eveneens tot hun verantwoordelijkheid behoren. Uit deze figuur blijkt dat bij fraudebestrijding de forensische auditoren nog een belangrijke bijdrage kunnen leveren, zowel bij justitie, overheid en bedrijven.


37

4.4

Verschil forensische audit en externe audit

Organisaties zouden er voor kunnen opteren om hun revisor of interne/externe auditor het fraudeonderzoek te laten verrichten. Volgens ten Wolde (1997, blz. 111) is dit echter niet aan te raden, maar is het beter dit over te laten aan externe specialisten. Als argumenten haalt hij aan:

•

De forensische auditor heeft de ervaring en de expertise op gebied van fraude, recht, criminologie en dergelijke.

•

De onderzoeker mag niet door voorkennis of bekendheid met bepaalde personen bepaalde mogelijkheden uitsluiten.

•

Bij een fraudeonderzoek worden veel onaardige, wantrouwige vragen gesteld en alles en iedereen wordt als verdacht beschouwd zolang het onderzoek loopt. Hierdoor zou de relatie met de revisor onder druk kunnen komen te staan. Ook na het fraudeonderzoek zou de relatie tussen de revisor en de organisatie niet meer dezelfde zijn.

•

De rapportering van het onderzoek dient te gebeuren in gewone taal en niet in vakjargon. De lezers van het rapport (rechter, advocaat, organisatie) zijn geen financiële deskundigen.

Lammers (2001, blz. 58) gaat akkoord dat het fraudeonderzoek best kan worden uitgevoerd door een

forensic auditor in

plaats van

door de

commissaris of

interne/externe auditor. Hij voegt aan de argumenten van ten Wolde nog volgende punten toe: •

De rechter zal een sluitend bewijs willen dat er fraude gepleegd is. De forensic auditor is opgeleid om fraude aan te tonen en bewijsmateriaal te verzamelen dat voldoet aan de vereisten van rechtsgeldig bewijsmateriaal.

•

Bij het verzamelen van bewijsmateriaal moet de onderzoeker opletten dat de wet niet overtreden wordt anders is het bewijsmateriaal onrechtmatig verkregen en dus niet geldig. De forensic auditor beschikt ook hier over kennis die de interne auditor of commissaris niet heeft.

•

Werknemers die ondervraagd worden kunnen vinden dat de interne auditor niet objectief of onafhankelijk genoeg is en kunnen om die reden weigeren mee te werken aan het onderzoek.


38

Nog enkele andere verschillen kunnen aan bovenstaande worden toegevoegd: •

Forensische auditor is nog geen erkend beroep in België. Het Instituut der Forensische Auditoren zet een eerste stap in deze richting maar wettelijk is nog geen beroepserkenning geregeld.

•

De externe auditor heeft slechts een beperkte verantwoordelijkheid in verband met het ontdekken van fraude. Bij het uitvoeren van een audit zal hij rekening houden met de mogelijkheid van fraude en moet hij fraudesignalen herkennen, maar hij gaat niet proactief op zoek naar fraude. (Lammers, 2001, blz. 30) Dit zien we ook duidelijk in de opdracht van de revisor: hij dient zijn onderzoek of auditprogramma zodanig te plannen dat hij een redelijke kans heeft een significante fraude te ontdekken (De Beelde, 2002, blz. 84).

Bologna & Lindquist (1987, blz. 33, 51, 89) merken nog andere verschillen op tussen de externe auditor en de fraudeonderzoeker. •

Fraude auditing is meer een mindset dan een methodologie.

•

De fraudeonderzoeker legt de nadruk op uitzonderingen, vreemde aspecten (oddities), onregelmatigheden, gedragspatronen enz. en niet zozeer op fouten of weglatingen in de jaarrekening.

•

Fraudeonderzoek kan enkel geleerd worden door ervaring op te doen en niet uit boeken of rapporten, wat een externe auditor deels wel kan.

•

Fraude is voor een externe auditor een materiële fout in de financiële gegevens. Voor de fraudeonderzoeker is fraude elke fout in de financiële gegevens. Hij zal dus geen

rekening

houden

met

de

materialiteit.

De

fraudeonderzoeker

concentreert zich dus ook op kleine verschillen, terwijl de financiële auditor grote fouten opspoort. Voor de forensische auditor maakt het niet uit over welk bedrag het gaat. •

Forensische auditoren maken, in principe, geen gebruik van checklists of steekproeven. In uitzonderlijke gevallen zal men soms toch steekproeven gebruiken, bv. wanneer het bedrijf te groot is of de filialen wereldwijd verspreid zijn.


39

4.5

Capaciteiten van een forensische auditor

Zoals blijkt uit de definitie dient een forensische auditor een brede kennis te hebben. Volgens Lammers (Periodieke berichten IBR, 2000, nr. 1) moet een forensische auditor multidisciplinair zijn en dus kennis hebben op vlak van audit, gecombineerd met recht en criminologie. Thornhill (1995, blz. 20-30) haalt aan dat, naast een grondige kennis van audit en management, een forensische auditor ook op vlak van volgende gebieden kennis dient te hebben: fraude, recht, regels wat betreft de (rechtsgeldige) bewijsvoering, onderzoekscapaciteiten, psychologie, communicatievaardigheden en IT-vaardigheden. Bologna & Lindquist (1987, blz. 87) voegen hier nog aan toe dat de kennis van een forensic auditor doorheen

de

tijd kan

verworven

worden

aan

de

hand van

praktijkervaring en training.

4.6

Activiteiten van de forensic auditor

Forensische auditors kunnen met verschillende activiteiten belast worden. Deze activiteiten kunnen in verschillende categorieën gegroepeerd worden. Zo zal de forensische

auditor

adviezen

geven,

preventieve

diensten

aanbieden

en

onderzoeksactiviteiten uitvoeren. Om dit overzicht aan te vullen werden ook de sites van de externe kantoren geraadpleegd. Wie kan beter de opdrachten van de forensische auditoren omschrijven dan degenen die ze zelf aanbieden en uitvoeren?

4.6.1 Adviseren

•

Geven van een deskundig oordeel in de gebieden van de bedrijfseconomie, administratieve organisatie en audit of controleleer. (ten Wolde, 1997, blz. 102)

•

Geven van een deskundig oordeel betreffende de omvang van schade. (ten Wolde, 1997, blz. 102)

•

Geven van een deskundig oordeel betreffende waardebepalingen. (Pheijffer, 2000, blz. 271-274)

•

Bij het proces van interne en externe audit kan de forensic auditor een adviserende rol vervullen. (Lammers, 2001, blz. 50)


40

•

De forensische auditor kan optreden als deskundige in rechtszaken (Thornhill, 1995, blz. 13)

•

Screening van personen of organisaties zoals pre-employment screening, nagaan van de achtergrond van leveranciers, van bedrijven waarmee mogelijk een samenwerking wordt opgezet, van zakenpartners, screening bij overnames. (De Bie in VBO, 2001, blz. 100)

4.6.2 Preventieve diensten

•

Forensische auditoren kunnen een bijdrage leveren aan het frauderisicobeheer in ondernemingen. Zo kan de kennis van forensic auditoren over frauderisico’s en de bijhorende preventie helpen bij het uitwerken van de ondernemingsstrategie. (Lammers, 2001, blz. 47–48)

•

Bij het opstellen van de gedragscode, de waarden en normen kan de forensic auditor de organisatie bijstaan. De forensische auditor kan ook een grote bijdrage leveren op vlak van adviezen in verband met ethiek en integriteit. (Pheijffer, 2000, blz. 283)

•

Wat betreft risicoanalyse en het opstellen van beheersmaatregelen kan de forensic

auditor

een

belangrijke

bijdrage

leveren

op

het

vlak

van

trainingsprogramma’s, workshops en bewustmaking gericht op het voorkomen en ontdekken van onregelmatigheden. Ook kan training op vlak van het herkennen fraudesignalen door de forensische auditor gegeven worden. (www.i-force.be) •

Daarnaast kan hij ook bij het opstellen van een fraudeactieplan zijn ervaring aanwenden. Samen met de organisatie kan hij helpen om een op maat gemaakt plan te ontwikkelen. Een fraudeactieplan is een soort van crisisplan dat aangeeft wat er dient te gebeuren indien fraude ontdekt wordt. Het opstellen van zo een plan draagt ook bij tot de preventie van fraude. (Lammers, 2006, blz. 55)

4.6.3 Onderzoeksactiviteiten •

Het verzamelen van feiten en het logisch verwerken van deze feiten. (ten Wolde, 1997, blz. 102) Zoals Silverstone & Sheetz (2004, blz. 79) vermelden moet een forensische auditor steeds in het achterhoofd houden dat de feiten die hij verzamelt in vele gevallen bestemd zijn voor een rechtszaak en dus in klare en


41

verstaanbare taal geschreven moeten zijn en moeten voldoen aan de vereisten van geldig bewijsmateriaal. •

Faillissementsonderzoeken en bijstandverlening aan de curator. (Pheijffer, 2000, blz. 276-277)

•

Het opsporen en in beslag nemen van vermogensbestanddelen, het opsporen en onderzoeken van fraude, onderzoeken van de aard, omvang en implicaties van wanbeheer en wanbeleid door het management. (ten Wolde, 1997, blz. 102; Pheijffer, 2000, blz. 269-270)

•

Onderzoeken en beoordelen van verzekeringsclaims. (Bologna & Lindquist, 1987, blz. 87)

Hierbij moet opgemerkt worden dat de forensische auditor zich gedurende zijn onderzoek moet houden aan de privacy-wetgeving. Zo heeft hij geen toegang tot bv. de e-mails en tot de privésfeer van de verdachte. Zo kan hij bv. geen huiszoeking uitvoeren. Forensische auditoren zullen tijdens hun onderzoeken regelmatig beroep moeten doen op een privé-detective of een gerechtsdeurwaarder. Daarnaast hebben forensische auditoren ook geen politiebevoegdheden. Ze kunnen dus geen dwang uitoefenen, wat soms wel een voordeel zou zijn om de verdachten te doen praten. (Gesprek met Dhr. Staelens en Dhr. De Pooter, 13/3/2006, zie bijlage) In werken van Amerikaanse auteurs (Thornhill, 1995, blz. 13; Bologna & Lindquist, 1987, blz. 137) ligt de nadruk bij de taak van de forensic auditor vaak ook nog op het feit dat de forensic auditor kan opgeroepen worden als expert getuige in rechtzaken. Algemeen blijkt dat forensische accountants in de VS vaak meer vanuit een gerechtelijk perspectief bekeken worden.

4.7

Raakvlakken met andere soorten audits

Lammers (2001, blz. 25-36) bekijkt met welke soorten audits de forensic audit raakvlakken heeft. •

De forensic audit kan bijdragen bij de externe audit op het vlak van herkennen van fraude en geven van adviezen in verband met fraudepreventie.

•

Forensic auditors kunnen bijdragen tot de interne audit. Het kan dan gaan over preventie, maar ook op vlak van repressieve procedures.


42

Pheijffer (2000, blz. 23-34) bekijkt nog enkele andere raakvlakken. •

Bij een criminal audit zal men technieken uit de financiële audit gebruiken om de georganiseerde

criminaliteit

tegen

te

gaan.

Een

criminal

audit

kan

bedrijfseconomisch ook gezien worden als een integriteitsonderzoek of een bedrijfsdoorlichting en kan dan ook preventief gebeuren. Ook hier blijkt dat de forensic auditor de kennis en capaciteiten heeft om preventieve en repressieve criminal audits uit te voeren. •

Nog een andere vorm van audit is de legal audit. Hierbij onderzoekt men de rechtspositie van de organisatie en alle rechtsbetrekkingen binnen en met organisaties. Bij dit soort audit kan de forensic auditor niet direct een bijdrage leveren, tenzij er een geschil of onregelmatigheden zouden zijn en de forensic auditor kan bijstaan door het herkennen van knipperlichten. Echter, legal audit heeft weinig raakvlakken met forensic audit.

•

Als laatste bekijkt Pheijffer de compliance audit. Dit is een audit waarbij de naleving van wetten en regels wordt nagegaan. Doordat de controle op weten regelgeving past binnen forensic auditing is compliance auditing eigenlijk een deelgebied ervan.

4.8

Procedure van een forensic audit

Lammers (2001, blz. 67-84) bespreekt de activiteiten van de forensic auditor in de praktijk en men merkt dat de procedure grotendeels overeenstemt met deze van een externe audit (De Beelde, 2002, blz. 133-145). •

Het proces start met de opdrachtaanvaarding. De auditor moet overwegen of hij de opdracht zal aanvaarden of niet, rekening houdend met verschillende factoren zoals deskundigheid (Heeft hij voldoende kennis om de opdracht uit te voeren?), deugdelijke grondslag (bv. door het toepassen van hoor en wederhoor) en onafhankelijkheid (Kan hij objectief zijn? Zijn er geen banden met de opdrachtgever waardoor een belangenconflict kan ontstaan?).

•

Indien de opdracht wordt aanvaard gaat de auditor het fraudeonderzoek organiseren. Eerst zal een schriftelijke overeenkomst opgesteld worden. Dit houdt in dat een opdrachtbrief opgesteld wordt waarin alle afspraken tussen de opdrachtgever en de auditor vastgelegd worden. Ook het doel en de aanleiding van het onderzoek worden omschreven. De opdrachtbrief bevat verder ook de belangrijkste elementen van de aanpak en de planning, de wetgeving die van


43

toepassing is op de onderzoeksmethode van de forensic auditor (privacywetgeving, afluisterwet, enz.), de samenwerking met andere deskundigen en dus een duidelijke beschrijving van het auditteam. Ook dient de opdrachtbrief te vermelden wie de contacten zal onderhouden. De manier waarop en de frequentie van de rapportering zal ook aangegeven worden. Als laatste dient de auditor ook de leveringsvoorwaarden te bepalen. Hiermee bedoelt men dat er enerzijds melding moet worden gemaakt van het feit dat de forensic auditor geen garanties kan geven over het resultaat. Het gaat om een inspanningsverplichting en niet om een resultaatsverplichting. Anderzijds moet vermeld worden dat de forensic auditor slechts beperkt aansprakelijk is. •

Vervolgens zal een planning opgesteld worden. Het opstellen van een goede planning is een essentieel deel van een grondige audit.

•

Daarna zal de auditor overgaan tot het effectieve onderzoek. Dit houdt in dat de forensic auditor interviews zal afnemen, documenten zal verzamelen, (financiële) gegevens zal analyseren en zijn bevindingen zal documenteren. Lammers (2001, blz. 78) gaat echter niet in op de manier waarop een forensic auditor zijn werkzaamheden specifiek uitvoert. De forensic auditor zal gedurende de hele auditprocedure rapporteren aan en overleggen met de opdrachtgever.

•

Na afloop van de procedure zal een uiteindelijk rapport met de conclusie van de forensic auditor opgesteld worden.

Het is van groot belang dat de forensische auditor, ondanks het feit dat hij aangeworven is door de onderneming zelf, onafhankelijk te werk kan gaan en kan rapporteren aan een onafhankelijk orgaan. ten Wolde (1997, blz. 104) beschrijft ook de stappen die de forensic auditor zal ondernemen indien een (vermoeden van) fraude of onregelmatigheid is waargenomen in de organisatie. Het is niet noodzakelijk zo dat er daadwerkelijk een gerechtelijke procedure ingezet wordt, vaak wordt het geschil binnen de organisatie afgehandeld. Dit wegens vrees voor reputatieschade. •

De forensische auditor zal adviezen geven die de organisatie best op korte termijn uitvoert. Dit is bijvoorbeeld het schorsen of ontslaan van verdachte medewerkers, beveiligingsprocedures invoeren, indien nodig andere deskundigen inschakelen, eventueel het nemen van juridische stappen…


44

•

Daarna zal hij bepalen wie de betrokkene is of de betrokkenen zijn. Dit is vaak een moeilijke taak want in vele gevallen is het niet direct duidelijk wie allemaal betrokken is bij de onregelmatigheden.

•

Na deze stap zal de auditor de handelwijze van de betrokkene proberen te achterhalen. Dit is enerzijds om bewijslast te verzamelen maar ook om ervoor te zorgen

dat

er

controles

kunnen

worden

opgesteld

zodat

dergelijke

onregelmatigheden in de toekomst niet meer mogelijk zijn. •

Vervolgens zal de forensische auditor bepalen hoe groot de schade is en hoe sterk deze de organisatie in de toekomst nog zal schaden.

•

Indien de organisatie besluit gerechtelijke stappen te ondernemen, kan de forensische auditor hen hierbij begeleiden.

Uiteraard is elke zaak anders en zal de forensische auditor handelen naargelang de situatie. Deze stappen vormen geen vaste procedure die steeds gevolgd zal worden. Thornhill (1995, blz. 36) vermeldt dat een forensisch onderzoek uit vier fasen bestaat: probleemstelling en planning, verzameling van bewijsmateriaal, evaluatie van het bewijsmateriaal en tot slot het rapporteren van de bevindingen. Volgens De Samblanx (2003, blz. 477) voegt de forensische auditor een nieuwe dimensie toe doordat fraude centraal staat in zijn onderzoek. Hij vertrekt van het standpunt van wantrouwen. Hierbij gebruikt de forensische auditor volgende technieken: verhoren of interviewen, technieken om vervalsing van documenten te achterhalen, informatie uit sporenonderzoek, kennis uit de gedragswetenschappen gericht op het ontdekken van leugens enz. Over de specifieke onderzoeksmethodes en procedures die een forensic auditor gebruikt is echter weinig literatuur te vinden. De meeste werken vermelden wel dat er interviews worden afgenomen, informatie wordt verzameld en geanalyseerd maar er wordt niet ingegaan op de exacte werkwijze en de tools die de forensic auditor gebruikt. In hoofdstuk 5 wordt dieper ingegaan op de specifieke technieken van de forensische auditor, aan de hand van informatie verkregen gedurende de interviews.


45

4.9

Hoor en wederhoor

Hoor en wederhoor is een principe dat de forensische auditor steeds zou moeten toepassen bij het uitvoeren van zijn onderzoeken. Personen die betrokken zijn bij een forensisch onderzoek kunnen door de forensische auditor vooraf, tijdens of achteraf verhoord worden. Een vraag die men hierbij dient te stellen is of de forensische auditor verplicht is om deze personen voor of tijdens zijn onderzoek te horen en om achteraf, vóór de rapportering, wederhoor toe te passen. (Lammers, 2001, blz. 81-83) Het gaat er dus om dat de forensische auditor in principe steeds een ‘wederhoor’ zou moeten doen om op die manier de ondervraagden, over wie wordt gerapporteerd, de gelegenheid te geven zich te verdedigen of te reageren op hetgeen in het rapport wordt gezegd. Bovendien draagt het principe bij tot zorgvuldigheid en dus de kwaliteit van het onderzoek (Schaap, 2004, blz. 1-6) In België is het principe niet wettelijk voorzien, maar toch volgen de Belgische forensische auditoren, in navolging van hun Nederlandse collegae, het principe wel. (Gesprek met Dhr. Hoskens, 17/2/2006, zie bijlage) In

de

tuchtprocedure

voor

het

overheidspersoneel

wordt

het

principe

‘hoor’

gewaarborgd. Er kan pas een tuchtstraf opgelegd worden nadat de ambtenaar is gehoord over alle feiten die hem ten laste worden gelegd. Hieruit blijkt dat de wetgever het principe ‘hoor’ verplicht. Het principe ‘wederhoor’ wordt echter niet vermeld. (Berckx, Appels, Franceus, Van Sande, 2005, blz. 66-67)

4.10 Instituut der Forensische Auditoren (IFA) Sinds maart 2001 is er in België een organisatie ter vereniging van de forensische auditoren. Het Instituut werd opgericht met doel de kwaliteit van het beroep te vrijwaren en de kennis van verschillende specialisten verenigen. Hiertoe stelt het IFA normen en standaarden op. Daarnaast stelde het IFA ook een deontologische code op om de professionaliteit van de leden te garanderen. Het IFA speelt ook een belangrijke rol in


46

het opleiden en de permanente vorming van de forensische auditoren. Het Instituut wil verder ook goede banden creëren met de academische wereld want op lange termijn zal onderzoek moeten gedaan worden, zowel naar het fenomeen fraude als naar de evoluties van fraude, fraudemechanismen, fraudenetwerken en fraudeonderzoek. Het Instituut wil tot een specifieke beroepserkenning overgaan: Registered Forensic Auditor. De namen van de reeds erkende forensische auditoren kan men terugvinden in het register van het IFA. Deze erkenning is vooral van belang om de kwaliteit van het beroep te garanderen. Het IFA wil haar doelstellingen bereiken met volgende concrete middelen: •

De betrokkenheid van leden van het Instituut bij opleidingsprogramma's die leiden tot de titel van master of forensic auditing

•

De eis tot een permanente vorming van 40 uur per jaar

•

Het uitgeven van een tijdschrift met wetenschappelijke en technische artikels

•

Het organiseren van ronde tafels, seminaries, congressen en studiedagen

•

Het aangaan van nationale en internationale samenwerkingen

•

Intensieve communicatie met beleidsmakers en toezichthouders binnen politiek, justitie, overheden en bedrijfsleven

Deze punten zijn al de actiepunten waar het IFA de volgende jaren werk zal van maken. (www.ifa-iaf.be; De Beelde, 2004, blz.18-19)

4.11 Besluit Forensische audit is een discipline binnen financiële auditing, waarbij de auditor op zoek gaat naar bewijzen op vlak van juridische/financiële geschillen of onregelmatigheden. Het geven van adviezen op verschillende vlakken en het helpen met preventie behoren ook tot de expertise van de forensische auditor. In de meeste gevallen, zo blijkt uit de interviews met experten, zijn forensische auditoren in België voornamelijk bezig met reactieve fraudeonderzoeken. De forensische auditor moet naast kennis over audit en financiële gegevens ook een kennis hebben van het recht, de criminologie, IT, interviewen enz. Vandaar zullen de meeste teams multidisciplinair samengesteld zijn. Doordat de forensische auditor over dergelijke specialistische kennis beschikt is hij niet zomaar te vergelijken met een


47

externe auditor of revisor. Het is belangrijk dat organisaties inzien dat zij voor fraudeonderzoeken beter beroep doen op de forensische auditor. Een vaste procedure heeft een forensische auditor niet. Elk onderzoek zal anders zijn en zal een andere aanpak vereisen. Vandaar is het moeilijk zijn taak te beschrijven. In dit hoofdstuk werd ook toegelicht welke raakvlakken de forensische audit heeft met andere soorten audits. Hieruit bleek dat de forensische audit vooral raakvlakken heeft met de interne, externe, criminal en compliance audit en in mindere mate met de legal audit. Het beroep is tot nog toe niet erkend. Echter, het Instituut der Forensische Auditoren streeft dit wel na, vooral om de kwaliteit van het beroep te waarborgen. Ook in de toekomst zal de erkenning van groot belang zijn om de samenwerking met het gerechtelijke instanties vlot te laten verlopen.


48

5 Forensische audit in de praktijk 5.1

Inleiding

Zoals hierboven reeds vermeld is de literatuur omtrent forensische audit niet concreet wanneer het gaat over de methoden die de forensische auditoren gebruiken bij hun onderzoek. Dit is ook logisch: de forensische auditor zal zijn onderzoek bepalen op basis van zijn ondervindingen en ervaring, waardoor de methoden niet zomaar kunnen beschreven worden als een soort vast schema, vaste procedure of vaste techniek. Meer informatie over de methoden werd verworven gedurende de gesprekken met de experten. Deze experten wijzen erop dat forensische auditoren geen vaste aanpak hebben, zoals de externe auditor/revisor in bepaalde mate wel heeft. In principe zal de forensische audit er steeds verschillend uitzien naargelang de omstandigheden zoals de soort fraude, de grootte van de fraude, de beschikbare informatie, de kwaliteit van deze informatie… Vandaar dat de technieken ook niet eenvoudig te beschrijven zijn in de literatuur. Daarnaast is volgens de experten het feit dat de technieken niet concreet beschreven worden in de literatuur ook deels te wijten aan het feit dat elk kantoor eigen tools ontwerpt. Deze in-house ontworpen tools zijn als het ware hun “geheim wapen” en worden uiteraard liever niet bekend gemaakt. Forensische auditoren maken vooral gebruik van interviews en moeten dus kennis hebben van interviewtechnieken. Daarnaast maken zij gedurende het onderzoek heel veel gebruik van software en hardware.

5.2

Interviewtechnieken

Over interviewen en interviewtechnieken kan in de literatuur heel wat gevonden worden. Er dient natuurlijk rekening mee gehouden te worden dat interviewen heel delicaat is en dat het dus niet simpelweg uit een boek kan geleerd worden. De interviewer moet

Forensic accounting in de publieke sector - H5 Forensische audit in de praktijk

49

ervaring hebben. Indien hij de technieken niet goed beheerst, kan een slecht afgenomen interview het hele onderzoek verstoren. Veel is afhankelijk van de tact van de interviewer, maar uiteraard ook van de voorbereiding van het interview. Interviewen is een discipline op zich en men kan er heel diep op ingaan, toch is het interessant de principes kort te bespreken. Het belang van interviews bij gegevensverzameling in fraudeonderzoek is volgens Davia, Coggings, Wideman & Kastantin (2000, blz. 231) groot omdat fraudeurs mondeling afspreken en uiteraard geen afspraken op papier zetten. Daarnaast is het ook zo dat geïnterviewden vaak getuige zijn van de activiteiten en het gedrag van de fraudeurs. De auteurs geven als voorbeeld het horen van een gesprek, het zien van mysterieus gedrag,… De voorbereiding van een interview is van groot belang. Zonder een goede voorbereiding kan het interview helemaal mis gaan. De interviewer moet uiteraard ook enkele persoonlijke kwaliteiten hebben. Zo mag hij geen vooroordelen hebben over de persoon die hij gaat interviewen, moet hij een open mind hebben, moet hij goed luisteren, geduldig en rustig zijn, moet hij de ondervraagde goed observeren tijdens het gesprek, mag hij de ondervraagde niet intimideren of uitspraken in de mond leggen,… (Davia, Coggings, Wideman & Kastantin, 2000, blz. 232233; Thornhill, 1995, blz. 141) Dit alles zal een interviewer niet van de ene dag op de andere kunnen, hij zal moeten leren bij elk interview en zijn techniek steeds bijschaven. Er bestaan drie belangrijke soorten interviews: vrij vertellen (free narrative), directe ondervraging (direct examination), kruisverhoor (cross-examination). Bij de vrije vertelling laat de interviewer de ondervraagde vertellen en probeert hij zo weinig mogelijk te onderbreken. Op deze manier krijgt hij snel een beeld van hetgeen de ondervraagde weet. Natuurlijk zal hij op deze manier enkel datgene te weten komen dat de ondervraagde bereid is te vertellen. Directe ondervraging komt erop neer dat de interviewer de voorbereide vragen gaat stellen aan de ondervraagde. Het is best hierbij te beginnen met eenvoudige vragen zodat de ondervraagde zich meer op zijn gemak voelt. Kruisverhoor gaat over specifieke (delen van) gebeurtenissen waarover de ondervraagde niet duidelijk genoeg of inconsistent is. (Davia, Coggings, Wideman & Kastantin, 2000, blz. 238-241)


50

Eenmaal de ondervraagde een verklaring afgelegd heeft is het belangrijk deze verklaring ook vast te leggen. Dit kan op verschillende manieren. De interviewer kan de verklaring vastleggen op papier en laten ondertekenen door de ondervraagde. De ondervraagde kan de verklaring afleggen onder een gezworen eed, zoals in de rechtbank gebeurt. Verder kan de verklaring ook opgenomen worden met een recorder. (Davia, Coggings, Wideman & Kastantin, 2000, blz. 245-251; Manning, 1999, blz. 324-327) Meestal zal de interviewer pas na het gesprek vragen om de verklaring op de een of andere manier vast te leggen. Het is namelijk veel gemakkelijker voor de ondervraagde om te weigeren vóór de informatie gegeven is, dan erna. (Davia, Coggings, Wideman & Kastantin, 2000, blz. 235)

5.3

Softwareondersteuning

In de huidige sterk geïnformatiseerde wereld, is het te verwachten

dat de

fraudeonderzoeker veel gebruik zal maken van software voor het uitvoeren van forensic audit. Tegenwoordig gebeuren de boekhouding en de transacties niet meer op papier maar via computer. Forensische auditoren zullen een aantal datamining programma’s gebruiken om de fraude op te sporen. Dhr. Hoskens kon dit meer verduidelijken (17/2/2006, zie bijlage). Zo zal de forensische auditor aan het begin van elk forensisch onderzoek de harde schijf van de persoonlijke computer van de werknemer die fraudeert fysisch verwijderen en een perfecte kopie maken. Deze techniek, waarbij men als het ware een foto neemt, heet data imaging. De kopie wordt verzegeld en bewaard in een kluis. De reden waarom dit wordt gedaan is het feit dat een gewone back-up niet voldoende is als bewijsmateriaal in een rechtszaak. Op een tweede kopie van de harde schijf kan het forensisch auditteam dan allerlei programma’s toepassen. Enkele gebruikte programma’s zijn:

•

EnCase: Dit is een programma ontwikkeld door Guidance Software. Het programma zal in principe de harde schijf scannen naar allerlei zaken die zelf kunnen worden ingesteld. Er kunnen filters en queries worden uitgevoerd, verborgen en gewiste bestanden teruggehaald,… EnCase is een programma dat juridisch onderbouwd is, dit wil zeggen dat het rekening houdt met de


51

privacywetgeving

en

dat

het

dus

wordt

aanvaard

in

rechtszaken.

(www.guidancesoftware.com)

•

dtSearch: Met dit programma kan de forensische auditor elk woord dat voorkomt op de harde schijf, netwerk, intranet enz. inventariseren. Op die manier kan hij snel

en

efficiënt

zoeken.

Het

programma

houdt

rekening

met

de

privacywetgeving. Dit wil zeggen dat bijvoorbeeld kan worden gezocht met een filter

zodat

het

programma

niet

in

de

email-bestanden

zoekt.

(www.dtsearch.com)

•

ACL of Audit Command Language: Dit programma laat toe om data te analyseren, queries uit te voeren, rapporten te genereren… Het is een eenvoudig programma dat enkel kan gebruikt worden voor kleinere zaken. (www.acl.com)

Daarnaast bestaan nog een aantal andere programma’s zoals IDEA, dataexpert,… Ook Access, Excell en dergelijke behoren tot het instrumentarium van de forensische auditor. Een andere vaak gebruikte techniek is stegano-analyse. Steganografie is een geheime schrijfkunst door het verbergen van een boodschap in een foto, geluidsfragment of tekstbestand. (Van Dale Groot Woordenboek van de Nederlandse taal) Het principe werkt als volgt: elke kleur in bv. een foto wordt in een lange rij bits gecodeerd, maar niet elke kleur gebruikt elke bit van de lange rij. De niet-gebruikte bits kunnen worden gebruikt om een document in te verbergen (least significant bit substition). Alleen degene die weet dat het document ‘in’ de foto zit en de code of het paswoord kent, kan het document eruit halen. Als het bestand wordt geopend, zie je namelijk gewoonweg de foto (Johnson, 1996, blz. 7). Het hoeft niet enkel om een foto te gaan. Ook video-, geluids- of tekstbestanden kunnen gebruikt worden. Een programma zoals EnCase merkt dergelijke vreemde bestanden op en aan de hand van een programma dat dan de code probeert te kraken kan de forensische auditor het onderliggende document verkrijgen. Dit lijkt misschien een techniek die enkel door een fraudeur kan toegepast worden die iets weet van informatica. Dit is echter niet het geval, op het Internet kan elke leek programma’s downloaden om bestanden te steganograveren. De meeste kantoren gebruiken uiteraard nog enkele in-house ontworpen programma’s. Zo worden bv. programma’s ontwikkeld waarmee men alle mogelijke queries kan laten lopen op de database van de onderneming of op de harde schijf van de onderzochte computer. Ook bestaan programma’s die alle soorten fraude bevatten die bij het kantoor


52

wereldwijd al behandeld zijn en het programma kan dan de computer doorzoeken naar gelijkenissen (Gesprekken zie bijlage).

5.4

Besluit

Het is duidelijk dat er niet zoiets bestaat als dé forensische audit en dus ook niet zoiets als dé techniek. Forensische auditoren zullen elke zaak anders aanpakken. Geen twee fraudezaken zijn exact gelijk. Vandaar is het moeilijk hun aanpak en hun procedures te bespreken, er is namelijk geen vaste aanpak en geen vaste procedure. Er zijn technieken die forensische teams echter bijna altijd zullen toepassen. Interviewen zal een belangrijk deel van hun werk zijn omdat fraude vaak niet op papier staat, de verdachten geconfronteerd moeten worden met bewijsmateriaal, de getuigen verklaringen moeten afleggen enz. Interviewen is heel delicaat en de interviewer moet over heel wat ervaring beschikken. Het moeilijke aan interviewen is dat het niet uit een handboek geleerd kan worden, de forensische auditor zal dit door ervaring onder de knie moeten krijgen. Een ander hulpmiddel tijdens het onderzoek zijn de programma’s die de forensische auditor gebruikt. Gezien de sterke informatisering is het handig voor de forensische auditor om gebruik te maken van dataminingsoftware. Deze kan aangekocht zijn bij forensische softwarebedrijven of kan in-house ontwikkeld zijn.


53

6 Forensische audit in de publieke sector 6.1

Inleiding

De centrale vraag in deze scriptie is of forensische audit mogelijk is in de publieke sector en

welke

beperkingen

en

mogelijkheden

forensische

audit

in

de

publiekesectorinstellingen heeft. In dit hoofdstuk wordt onderzocht welke diensten de forensische auditoren kunnen bieden aan de publieke sector. Eerst wordt besproken waarom de publieke sector zo gevoelig is aan fraude en waarom er dus nood is aan forensische onderzoeken. Daarna wordt beschreven wat er in de literatuur omtrent dit onderwerp te vinden is. Verder wordt de huidige situatie in verband met forensische auditactiviteiten in België bekeken. Tenslotte wordt besproken welke invloed de publieke sector kan hebben op het werk van de auditor. Welke factoren er dus kunnen voor zorgen dat de auditor moeilijkheden of juist mogelijkheden ontdekt wanneer hij een fraudezaak in de publieke sector onderzoekt.

6.2

Noodzaak aan fraudeonderzoek in de publieke sector

Het is duidelijk dat de publieke sector kampt met een ernstig probleem wat betreft fraude. Zoals in 3.2 al vermeld, rapporteren de media veelvuldig over fraudezaken met ambtenaren en overheidsinstellingen. In dit deel wordt bekeken hoe het komt dat de publieke sector gevoelig is aan fraude en waarom er hier dus een noodzaak is om forensische auditoren of forensische technieken in te zetten. Ook over dit aspect is de literatuur schaars vandaar is dit deel vooral gebaseerd op de informatie verkregen uit de interviews met experten. (Gesprekken zie bijlage)

Forensic accounting in de publieke sector - H6 Forensische audit in de publieke sector

54

6.2.1 Overheidsopdrachten De overheid is verplicht bij de toewijzing van overheidsopdrachten te werken met openbare aanbestedingen. Indien er dus een bepaalde opdracht of aankoop moet uitgevoerd worden en daarvoor een leverancier moet gecontracteerd worden, worden aanbestedingen uitgeschreven. Normaal zou dan volgens bepaalde criteria de meest geschikte leverancier gekozen worden. Dit systeem zou in feite heel objectief moeten zijn en ertoe leiden dat er voldoende concurrentie in de markt bestaat waardoor de overheid steeds goedkoop zou kunnen aankopen. Dit systeem is natuurlijk erg gevoelig voor fraude. Regelmatig vermelden de media berichten over ambtenaren die deze procedure naar hun hand zetten en bepaalde opdrachten aan bepaalde leveranciers toewijzen in ruil voor geld of voordelen in natura, zoals etentjes, reizen… . Deze vorm van corruptie is een heel belangrijke vorm van fraude in de publieke sector. Soms gaat het zo ver dat de bedrijven, die meedingen naar de opdracht, kartels vormen. Bedrijven gaan onderling afspraken maken wie van hen de opdracht zal uitvoeren, de anderen brengen een hoger schijnbod uit. Het bedrijf dat de opdracht toegewezen krijgt zal dan de andere bedrijven een vergoeding betalen of met hen afspreken wie de volgende opdracht krijgt. Dit bleek onder andere het geval bij het recente corruptieonderzoek bij de Regie der Gebouwen. (Gesprek Dhr. Staelens en Dhr. De Pooter, 13/3/2006, zie bijlage; De Tijd, 31/1/2006, blz. 1) Het

is

duidelijk

dat

de

overheid

acties

onderneemt

om

fraudezaken

bij

overheidsopdrachten in te perken. Zo blijkt uit het recentste jaarverslag van de Centrale Dienst voor de Bestrijding van Corruptie dat hun prioritaire doelstelling fraude inzake overheidsopdrachten is. (Federale politie Derde activiteitenverslag, 2005, blz. 22-23)

6.2.2 Subsidies Een ander zeer gevoelig aspect specifiek aan de publieke sector is het feit dat de publieke sector heel veel subsidies toekent. De overheid verleent verschillende soorten subsidies aan particulieren (bv. energiesubsidies), aan bedrijven (bv. om jongeren te


55

werk te stellen, ecologische investeringen), aan verenigingen en groeperingen (bv. aan sportverenigingen, musea,…). Subsidiefraude wordt door Regoort, Schilder, Boom & Van Manen (1995, blz. 15) gedefinieerd als: “het opzettelijk misleiden van instanties die belast zijn met het uitvoeren van subsidieregelingen met het doel meer subsidie te ontvangen dan waarop men recht heeft”. Subsidies zijn fraudegevoelig omdat elke subsidietoekennende instelling zijn eigen subsidiereglement en subsidievoorwaarden hanteert. Er zou dus gestreefd moeten worden naar een hogere transparantie en een betere afstemming tussen de reglementen. Subsidiefraude bestaat uit het feit dat subsidieaanvragers ambtenaren benaderen en proberen om te kopen om zo een gunstige afloop van hun subsidieaanvraag te verkrijgen. Uiteraard kan het ook omgekeerd zijn en kunnen ambtenaren subsidieaanvragers om voordelen vragen in ruil voor het in orde brengen van de subsidie. De publieke sector is op vlak van subsidies ook erg gevoelig voor fraude van buiten de overheidsorganisatie. Regelmatig zullen er gevallen zijn waarbij mensen proberen subsidies te verkrijgen waar ze eigenlijk geen recht op hebben. De fraudeurs zullen dan proberen deze subsidies met fictieve documenten te rechtvaardigen. Een kort voorbeeld van een subsidiefraude: in 2002 dienden bedrijfsleiders fictieve en vervalste facturen in ter bewijs van de subsidies die ze aanvroegen. Drie ambtenaren, die de dossiers moesten controleren, zouden volgens het parket een oogje hebben dichtgeknepen voor de vervalsingen. In ruil kregen ze allerlei gunsten, geschenken, etentjes en recepties. Twee ambtenaren gaven toe dat ze waren uitgenodigd voor etentjes, cadeautjes en een verblijf in Zuid-Frankrijk, maar benadrukten dat hen dat professioneel niet beïnvloed had. De rechtbank oordeelde dat de omkoping niet was bewezen en de drie ambtenaren van de Vlaamse Gemeenschap werden vrijgesproken. De bedrijfsleiders werden veroordeeld voor het oplichten van de Vlaamse Gemeenschap. (Het Belang van Limburg, 12/4/2002)


56

6.2.3 Vergunningen Het verlenen van vergunningen is een derde zeer fraudegevoelig aspect in de publieke sector. Net zoals bij openbare aanbestedingen van overheidsopdrachten bestaat ook hier het gevaar dat belanghebbenden ambtenaren benaderen en proberen hen om te kopen om zo een bepaalde vergunning te verkrijgen. Natuurlijk kan het ook bij deze vorm van fraude het geval zijn dat de ambtenaren zelf de fraude opzetten en slechts vergunningen verlenen in ruil voor voordelen. Het kan gaan om geld, maar natuurlijk ook om naturavoordelen zoals reizen, cadeaus, etentjes. In de media is recent nog een fraudegeval gemeld waarbij het toekennen van vergunningen een grote rol speelde. In de West Vlaamse afdelingen van de overheidsdiensten Arohm en Aminal zouden enkele ambtenaren al jaren geld en dure diners ontvangen voor adviezen bij het verlenen van bouwvergunningen. Er wordt zelfs vermoed dat één van de ambtenaren per definitie negatieve adviezen gaf om nadien de betrokkenen te laten weten dat er misschien nog iets kon rechtgetrokken worden, indien ze bij de juiste architect en de juiste aannemer aanklopten (Het Nieuwsblad, 11/3/2006, blz. 4).

6.2.4 Beperkte functiescheiding De interne controle in de publieke sector is niet altijd toereikend en functiescheiding is een belangrijk onderdeel van interne controle. Binnen een organisatie dient men er normaal voor te zorgen dat bepaalde functies strikt gescheiden blijven. Zo is het belangrijk dat de functies beheren, bewaren, registreren en controleren niet door een en dezelfde persoon mogen uitgevoerd worden. Hierboven, in 2.4.1, werd reeds aangehaald dat functiescheiding in de publieke sector soms complexer kan zijn wegens specifieke aard van de verrichtingen. Daarnaast zal mogelijkheid tot functiescheiding in de publieke sector soms moeilijk zijn omdat er veel kleinere instellingen zijn. In een klein OCMW, een kleine gemeente zal het niet altijd mogelijk zijn om een goede functiescheiding te hebben. Daar zal het niet steeds

te

vermijden

zijn

dat

bepaalde

mensen

meerdere

functies

of

verantwoordelijkheden hebben en dat verhoogt natuurlijk het frauderisico.


57

6.2.5 Blind vertrouwen Volgens Dhr. Staelens (13/3/2006, zie bijlage) is er in België een te groot blind vertrouwen in de werknemers. Dit vertrouwen is niet gerechtvaardigd. Veel werkgevers gaan steeds uit van het principe dat fraude bij hen niet voorkomt, enkel bij anderen. Uiteraard is dit niet realistisch. Spijtig genoeg is het vaak pas na een fraudegeval dat managers beseffen dat fraude in elke onderneming kan gebeuren. In de publieke sector geldt dit nog meer. OCMW-medewerkers, die bv. toegang hebben tot de bankrekening van bepaalde personen, worden verondersteld de eerlijkste mensen te zijn. Uiteraard is dit niet altijd zo en regelmatig rapporteren de kranten over misbruiken in dergelijke situaties. Managers van overheidsdiensten dienen kritisch te zijn ten opzichte van hun werknemers. Uiteraard is het ook niet de bedoeling dat ze elke werknemer met argwaan behandelen, want dit zou de werksfeer niet ten goede komen. Toch is het belangrijk te willen beseffen dat niet iedereen zo betrouwbaar is als op het eerste zicht misschien wel lijkt.

6.2.6 Politiek Politiek is een factor die meespeelt in de nood tot fraudeonderzoek in de publieke sector. Politiek kan op verschillende manieren de fraudegevoeligheid van de publieke sector beïnvloeden. In deze context wordt gesproken van nepotisme en cliëntelisme. Nepotisme wordt door Van Dale omschreven als een synoniem voor vriendjespolitiek, terwijl cliëntelisme gedefinieerd wordt als een maatschappelijk systeem waarbinnen een bemiddeld persoon een groep armen ondersteunt in ruil voor hun politieke steun (Van Dale groot woordenboek hedendaags Nederlands). Deze definitie moet in de hedendaagse context gelezen worden als de situatie waarin een politicus diensten verleent aan potentiële kiezers in ruil voor politieke steun. Het is algemeen gekend dat veel jobs in de publieke sector verkregen zijn via politieke invloed. Tegenwoordig probeert de overheid wel om van dit imago af te geraken. Overheidsdiensten selecteren hun werknemers nu veel meer op basis van objectieve


58

criteria. Er is een grotere transparantie. Desondanks zullen er dus soms minder competente

mensen

een

bepaalde

job

bekleden.

Dit

verhoogt

natuurlijk

de

fraudegevoeligheid. Zo worden ook alle functies beter omschreven door middel van functiebeschrijvingen of competentieprofielen, waardoor het dus te verwachten is dat het minder mogelijk zal worden om mensen een bepaalde job te geven op basis van (vriendjes-)politiek. Bovendien gebeuren de selecties tegenwoordig volgens objectieve examens. Op federaal en Vlaams niveau worden de selectie-examens georganiseerd door een onafhankelijke dienst, Selor. Op het niveau van de lokale besturen bestaat zo een onafhankelijk dienst niet, hier is dus meer mogelijkheid tot subjectieve benoemingen. Het gemeentedecreet (art. 105) meldt wel dat de procedures van aanwerving en bevordering de objectiviteit en de gelijke behandeling van de kandidaten moeten waarborgen. Natuurlijk worden deze regels niet steeds nageleefd, zoals in volgend voorbeeld: In Wemmel moest een beteugelend ambtenaar aangeworven worden. Na het examen bleek dat van de twee kandidaten de persoon die het slechtst gescoord had op het examen aangesteld werd door het schepencollege. Na een klacht hierover schorste de gouverneur de aanwerving, wat erop wijst dat er wel degelijk een probleem was. (Het Nieuwsblad, 23/3/2006) In het nieuw gemeentedecreet (BS 31/8/2005) wordt duidelijk beschreven dat er een deontologische code moet worden aangenomen door de gemeenteraad (art. 41), door het college van burgemeester en schepenen (art. 56) en door het gemeentepersoneel (art. 112). Ook dit is een teken dat de wetgever probeert om het nepotisme, cliëntelisme en dergelijke tegen te gaan. Ook uit het provinciedecreet (BS 29/12/2005) blijkt dit. In artikel 105 staat uitdrukkelijk dat personeelsleden geen giften, beloningen of enig ander voordeel mogen aanvaarden, eisen of vragen.

6.2.7 Verloning Dhr. Hoskens (17/2/2006) denkt dat één van de redenen waarom de publieke sector zo gevoelig is, te maken heeft met het feit dat de werknemers soms minder verdienen ten opzichte van in de private sector. Hierdoor zullen zij, wanneer de mogelijkheid zich voordoet, misschien sneller geneigd zijn om frauduleuze praktijken te ondernemen. De


59

drempel zal lager zijn, het is aanlokkelijk. Als een ambtenaar iets kan bijverdienen of een voordeel kan verkrijgen door ervoor te zorgen dat een bepaald bedrijf een bepaalde overheidsopdracht krijgt, zal hij hiertoe misschien sneller aangezet worden omdat het uiteindelijk voor hem ook enkel uitmaakt dat het werk uitgevoerd wordt. Een voorbeeld hiervan is te vinden in de Visakaartenaffaire in Antwerpen. De grootste frustratie van de stadsecretaris zou geweest zijn dat hij te weinig verdiende in vergelijking met managers uit de privé-sector. Dat ongenoegen ventileerde hij te pas en te onpas. Bij het begin van de Visa-crisis in 2003, noemde hij zichzelf een armoezaaier met een nettoloon van 3.099 euro, de extra vergoedingen die hij als expert en adviseur in diverse intercommunales opstreek en andere extralegale voordelen uiteraard niet meegerekend (De Standaard, 18/3/2006).

6.3

Literatuur over forensische audit in de publieke sector

In dit deel wordt beschreven wat er in de literatuur te vinden is over forensische auditactiviteiten in de publieke sector. Zoals reeds meermaals vermeld, is er tot nu toe nog heel weinig te vinden over de taken en diensten van de forensische auditor in de publieke sector. In de verdere delen van deze scriptie wordt forensische audit in de publieke sector dan ook besproken op basis van gesprekken met experten. Lammers (2001, blz. 9) vermeldt dat forensic accounting in Nederland ontstaan is in de publieke sector en pas daarna overgenomen werd in de private sector. In België echter wordt forensic auditing vooral geassocieerd met de bedrijfswereld waardoor de mogelijkheden en diensten in de publieke sector nog weinig ontwikkeld zijn. Lammers is echter van oordeel dat dit snel kan veranderen. ten Wolde (1997, blz. 106-107) beschrijft de onderzoeken die een forensische auditor kan bieden aan de overheidssector. De overheid kan hierbij als benadeelde partij of als toezichtsorgaan op de diensten van de forensische auditor beroep doen. Enkele diensten die de forensische auditor kan aanbieden zijn volgens ten Wolde (1997, blz. 107):

•

Onderzoeken waarbij de overheid de benadeelde partij is zoals situaties waarbij een of meerdere personen zich op onrechtmatige wijze verrijkt hebben ten koste


60

van de overheid. Dit is bv. fraude, diefstal, misbruik van subsidieregelingen, overtreding van fiscale wetgeving, misbruik van sociale uitkeringen. •

Onderzoeken waarbij de forensische auditor de schade dient vast te stellen. Als voorbeeld geeft ten Wolde de beoordeling van een schadeclaim van iemand die ten onrechte veroordeeld of beboet is.

•

Onderzoeken

waarbij

toezichthoudster

op

de de

overheid naleving

optreedt van

als

uitvoerster

economische

van

maatregelen

en zoals

handelsquota, handelsembargo’s… •

Onderzoeken waarbij de overheid optreedt als uitvoerster en toezichthoudster op de

naleving

van

milieumaatregelen

zoals

vergunningen,

controle

op

afvalstromen… •

Onderzoeken in het kader van strafrechtelijke onderzoeken. Dit houdt onder andere het verzamelen van bewijsmateriaal, inbeslagneming en dergelijke in.

•

De kennis en ervaring kunnen ook in de preventieve sfeer ingezet worden, zoals bij het ontwerpen van overheidsmaatregelen. Hierbij kan de forensische accountant omwille van zijn ervaring en kunde een beoordeling geven van de misbruikgevoeligheid of de controleerbaarheid van de maatregel.

Wat forensic auditing in de publieke sector betreft staat België nog niet ver. Lammers (2001, blz. 23) echter ziet toch reeds enkele tendensen die aantonen dat ook hier belangrijke ontwikkelingen op komst zijn. De voormalige minister van Justitie Verwilgen besloot politiefunctionarissen en parketmagistraten de mogelijkheid te bieden de Executive Class Forensic Auditing aan de UAMS te volgen. Verwacht wordt ook dat ambtenaren

van

de

Bijzondere

Belastingsinspectie,

Cel

voor

Financiële

Informatieverwerking, Commissie voor Bank-, Financie- en Assurantiewezen en dergelijke de methoden en technieken van forensic auditing zullen gaan aanleren en gebruiken. In de toekomst ziet Lammers (2001, blz. 104) de rol van forensic auditors in de overheid groter worden. Met de ervaringen uit de private sector en de ervaringen in de publieke sector in buurlanden zullen justitie, politie, de belastingadministratie en diverse toezichthouders forensic auditing opnemen in hun werk.


61

6.4

Forensische audit in de publieke sector in België: huidige toestand

In dit deel wordt besproken in hoeverre forensische audit reeds zijn intrede gedaan heeft in de publieke sector in België. Deze situatie moet bekeken worden vanuit twee invalshoeken: Wat doet de overheid zelf qua forensisch onderzoek en wat doen de private kantoren?

6.4.1 Vanuit de overheid Binnen de overheid is er in België slechts één instelling die bezig is met forensische auditactiviteiten. Binnen de Vlaamse Gemeenschap is de dienst Interne Audit belast met het uitvoeren van administratieve onderzoeken. Administratief onderzoek is in principe het equivalent van forensische audit. Toen bij de politiehervormingen het Hoog Comité van Toezicht opgedoekt werd is de gerechtelijke zuil van het comité overgegaan naar de Centrale dienst voor de bestrijding van corruptie, het CDBC. Naast deze gerechtelijke zuil bestond in het Hoog Comité van Toezicht ook een zuil administratief onderzoek. Deze taak werd dan opgenomen in de taakstelling van de Interne Audit van de Vlaamse Administratie. Deze taak werd hen toegewezen om te vermijden dat bij de minste indicatie onmiddellijk bij het parket klacht wordt neergelegd (volgens art. 29 van het Wetboek van Strafvordering) en het parket hierdoor overstelpt wordt met werk. Nu kan de zaak eerst onderzocht worden aan de hand van een administratief onderzoek en zal ze enkel doorgegeven worden aan het parket nadat reeds een grondig vooronderzoek gedaan is, waaruit blijkt dat er effectief onregelmatigheden gebeurd zijn. (Gesprek met Dhr. De Naeyer, 27/3/2006, zie bijlage) De dienst is opgericht op 8/12/2000 en is operationeel sinds september 2001. In het kader van beter bestuurlijk beleid is de dienst opgericht als een Intern Verzelfstandigd Agentschap

(Besluit

16/4/2004).

Dit

Besluit

is

sinds

1/4/2006

van

kracht.

(www2.vlaanderen.be) De dienst is bevoegd voor de administratieve onderzoeken in het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, de Vlaamse wetenschappelijke instellingen en de Vlaamse


62

openbare instellingen. (Decreet 8/12/2000; Besluit van de Vlaamse regering betreffende de oprichting en de werking van de entiteit Interne Audit in het Ministerie van de Vlaamse gemeenschap 8/9/2000) Naast reactieve onderzoeken wil de dienst ook preventieve en detectieve onderzoeken uitvoeren, tot nog toe echter hebben ze enkel reactieve onderzoeken gedaan. (Gesprek met Dhr. De Naeyer, 27/3/2006, zie bijlage) De Vlaamse Gemeenschap is met de oprichting van deze dienst werkelijk baanbrekend. Het is voor de ontwikkeling van forensische auditing in de publieke sector gunstig dat de Vlaamse Gemeenschap met de oprichting van deze dienst een teken in de goede richting geeft. De dienst is nu bijna vijf jaar actief en heeft reeds bewezen dat zij een hoge toegevoegde waarde kan betekenen. Initiatieven zoals dit zijn noodzakelijk om de mogelijkheden en meerwaarde van forensische auditing in de publieke sector uit te breiden en bekend te maken!

6.4.2 Vanuit de private auditkantoren Volgens de experten wordt er vanuit de publieke sector nog maar weinig beroep gedaan op de private auditkantoren. De aandacht voor forensische audit neemt toe sinds de laatste twee jaar. De experten hebben allen reeds enkele zaken in de overheidssector behandeld en verwachten dat dit aantal in de toekomst zal stijgen gezien het feit dat, naast het grotere bewustzijn van het bestaan van forensische auditdiensten, de publieke sector toch regelmatig te kampen heeft met fraudegevallen.

6.5

Beperkingen en mogelijkheden van forensische auditing in de publieke sector

Aanvankelijk was het de bedoeling beperkingen en mogelijkheden afzonderlijk te bekijken. Echter, na enkele interviews met experten, kwam al gauw de conclusie dat er waarschijnlijk niet veel ‘echte’ beperkingen en ‘echte’ mogelijkheden zijn. Vele aspecten houden een beperking in, maar tevens bieden ze misschien ook wel een mogelijkheid. Aangezien elk aspect vanuit verschillende invalshoeken kan bekeken


63

worden, leek het dan ook beter elk aspect apart uit te werken voor wat betreft de mogelijkheden en de beperkingen welke het aspect inhoudt.

6.5.1 Beperkte interne controle Zoals hierboven (in 2.4) reeds besproken is de wetgeving omtrent controle in de publieke sector beperkt. De publieke instellingen moeten slechts voldoen aan een minimum aantal regels. Hoe zwakker de interne controle, hoe meer mogelijkheden tot fraude. De redenering zou kunnen gevolgd worden dat een zwak systeem van interne controle een beperking is voor de forensische auditor aangezien hij hierdoor meer werk zal hebben met het onderzoeken van de fraude. Voor een externe auditor zal dit zo zijn, hij gaat namelijk op basis van de interne controle zijn controlerisico (CR) vastleggen om dan later het auditrisico (AR) te bepalen. (De Beelde, 2002, blz. 122-123) Forensische auditoren doen dit niet. Voor hen maakt het op vlak van zuivere detectie niet zo veel uit of er een goed werkend internecontrolesysteem is of niet. (Gesprek Dhr. Staelens, 13/3/2006, zie bijlage; Gesprek Dhr. Hoskens, 17/2/2006, zie bijlage) Dhr. Hoskens (17/2/2006, zie bijlage) vindt dat de beginfase van een forensische audit moeilijker zal zijn als er geen goed internecontrolesysteem is, omdat er dan een minder goede basis is waarvan de forensische auditor kan vertrekken. Het is echter volgens hem niet zo dat een forensische audit niet mogelijk is wanneer er weinig controle is. Maar hoe minder controle, hoe meer kans tot frauderen. Dus hoe meer kans dat er ook effectief een fraudegeval ontdekt wordt. Uiteraard zal het voor de forensische auditor veel gemakkelijk zijn om een zaak uit te spitten wanneer er een goed uitgebouwd internecontrolesysteem is. De forensische auditor heeft meer mogelijkheden om zijn onderzoek goed in te richten. Een goed internecontrolesysteem versterkt de informatiepositie, en dus de kwaliteit van de informatie die de forensische auditor gebruikt in zijn onderzoek. (Gesprek Dhr. De Bie, 31/3/2006, zie bijlage) Hoewel forensische auditteams, zoals hierboven al vermeld, in België weinig bezig zijn met preventieve diensten, maakt preventie toch een deel uit van de door hen aangeboden diensten. Preventieve opdrachten zullen vaak het analyseren en beoordelen


64

van de interne controle inhouden. Hoe beter de interne controle is, hoe beter de organisatie zal scoren op vlak van fraudepreventie. Hier zal interne controle zeker van groot

belang

zijn.

Vaak

zullen

forensische

auditoren,

tot

besluit

van

het

fraudeonderzoek, preventieve adviezen geven aan de organisatie, die zeker zal willen voorkomen nogmaals in fraudezaak verwikkeld te zijn.

6.5.2 Informatisering De informatica-uitrusting van de organisatie die door het forensische auditteam wordt onderzocht, is een belangrijke factor voor het team. Zoals reeds vermeld, in 5.3, zal een forensische auditor zijn opdracht beginnen met het fysisch verwijderen van de harde schijf van de pc van de verdachte persoon. Daarna zal hij kopieën maken van de harde schijf en op één ervan zal hij verschillende computerprogramma’s laten lopen. Deze programma’s kunnen dan verborgen bestanden ontdekken of de toegang tot bestanden met een paswoord verschaffen, bepaalde berekeningen doen, bepaalde testen of controles uitvoeren enz. Gebruik van softwareprogramma’s is een omvangrijk deel van het werk van de forensische auditor. De vraag of de publieke sector sterk genoeg geïnformatiseerd is om de forensische auditor toe te laten deze programma’s te gebruiken bij het uitvoeren van zijn opdracht kan dan natuurlijk gesteld worden. Hoewel zij er weinig zicht op hebben twijfelen de experten (Gesprekken zie bijlage) eraan of de publieke sector genoeg geïnformatiseerd is om het gebruik van deze software toe te laten. De graad van informatisering zal uiteraard afhankelijk zijn van instelling tot instelling. Zo denkt Dhr. Hoskens (17/2/2006, zie bijlage) dat bv. de EU-instellingen wel sterk geïnformatiseerd zijn. Volgens Dhr. De Naeyer (27/3/2006, zie bijlage) stelt dit probleem zich ook niet in de instellingen van de Vlaamse Gemeenschap. Hier is de informaticauitrusting volgens hem zeer goed. Ook moet rekening worden gehouden met de grootte van de instelling. Het OCMW van een grote stad zal hoogstwaarschijnlijk meer en betere informaticasystemen hebben dan het OCMW van een kleine gemeente. In sommige heel kleine instellingen kan het misschien zijn dat al het administratieve werk nog zelfs manueel gebeurt. Dan zal de forensische auditor andere technieken dienen te gebruiken. Dhr. Hoskens (17/2/2006, zie bijlage) vermeldt in dit verband dan bv. het gebruik van schriftproeven. Daarnaast zal de kost van onderzoek hoger oplopen aangezien de


65

forensische auditor en zijn team meer tijd nodig zullen hebben om alle documenten te analyseren, aangezien zij alles manueel dienen te bekijken en geen dataminingprogramma kunnen gebruiken. In de private sector beschikken (bijna) alle ondernemingen over een uitgewerkt databasemanagementsysteem. Vele grote bedrijven hebben tegenwoordig een volledig SAP- of ERP-systeem in de onderneming. Hoe meer uitgewerkt deze systemen zijn, hoe meer mogelijkheden de forensische auditor heeft op vlak van softwaregebruik. Het is dan ook gemakkelijker om een bepaald programma te ontwikkelen dat door de forensische auditor in verschillende organisaties kan gebruikt worden, zolang ze maar een basis ERPof SAP-systeem hebben. Volgens de experten op vlak van forensische audit (zie bijlage) kan het een moeilijkheid zijn dat er geen eenheid van systemen is in de overheidsinstellingen. Zo wordt het moeilijk programma’s en testen te ontwikkelen die in alle overheidsdiensten kunnen ingezet worden omdat vele instellingen andere systemen gebruiken. Interessant hierbij is dat sommige software die door de forensische afdelingen van private kantoren wordt gebruikt ook wordt gebruikt door bepaalde controlerende instellingen van de publieke sector zoals BBI, Sociale Inspectie,… . Hoewel Dhr. Staelens meent dat deze diensten zich niet de meest gesofisticeerde, en dus ook duurste software en apparatuur kunnen veroorloven, weet hij dat deze instanties toch over heel wat goede software beschikken. Het is echter zo dat deze diensten volgens Dhr. Staelens deze software en technieken niet gebruikt om onderzoeken te doen in de ‘eigen’ instellingen, maar wel bv. bij belastingfraude door privé-sector. (Gesprek met Dhr. Staelens en Dhr. De Pooter, 13/3/2006, zie bijlage) Binnen de Interne Audit van de Vlaamse Administratie maakt men gebruik van de forensische software die beschikbaar is op de markt en hier wel degelijk voor onderzoeken binnen de instellingen van de Vlaamse Gemeenschap. (Gesprek met Dhr. De Naeyer, 27/3/2006, zie bijlage) Misschien is er hier dus wel een mogelijkheid voor de toekomst. De gerechtelijke politie heeft blijkbaar al heel wat kennis en instrumenten. Het komt er nu nog op aan deze nog meer in te zetten in de eigen instellingen om op die manier fraude en corruptie proberen tegen te gaan.


66

6.5.3 Politieke invloed Een deel van het bestuur van een publieke instelling is politiek verkozen. Niet het volledige bestuur is verkozen, in lokale besturen bv. zijn de ontvanger en de secretaris niet verkozen en dus gewone ambtenaren. Daarnaast werken in publieke instellingen vaak mensen die via een politieke weg een job of benoeming verkregen hebben. Hoewel misschien nooit echt expliciet, zal de factor politiek toch een grote invloed hebben op fraude en fraudeonderzoek in de publieke sector. Hoewel het volgens Dhr. Staelens (13/3/2006, zie bijlage) strikt theoretisch niet mogelijk is voor politieke partijen om iemand die fraude gepleegd heeft te beschermen omdat iedere ambtenaar de verplichting heeft fraude aan te geven (Art. 29 Wetboek van Strafvordering), is er toch steeds het gevaar dat een zaak omwille van politieke druk in de doofpot belandt. Dhr. De Naeyer (27/3/2006) heeft dit tijdens zijn onderzoeken echter nog nooit ervaren en denkt dat dit vanuit de politiek veel minder mogelijk is omdat het gevaar op politieke afrekening, indien de zaak dan aan het licht zou komen, zeer zwaar is. Verder denkt Dhr. Staelens (13/3/2006, zie bijlage) dat politiek maar echt nog enkel invloed kan hebben in de ‘grijze fase’ van het onderzoek, wanneer dus nog een beslissing dient te worden genomen of men een onderzoek zal instellen of niet. Eens het fraudeonderzoek gestart is zou politiek in principe geen invloed meer mogen hebben. Het zou kunnen dat bepaalde mensen niet willen meewerken aan het onderzoek of een bepaalde vorm van obstructie voeren, bv. het achterhouden van informatie, meewerking weigeren aan interviews en dergelijke omwille van het feit dat het onderzoek iemand schaadt van hun politieke strekking of iemand waaraan ze hun job te danken hebben. Dit soort tegenwerking omwille van politiek wordt, gelukkkig, niet door de experten ervaren. (Gesprekken zie bijlage) Natuurlijk kan nooit helemaal zeker geconcludeerd worden dat er geen politieke doofpotten meer bestaan en dat er geen gevaar is op tegenwerking door partijen, maar de experten (Gesprekken zie bijlage) denken toch dat dit in de hedendaagse politiek niet meer, of toch minder, mogelijk is. De burger is uiteraard ook een stuk bewuster geworden en politici die in dergelijke zaak zouden verwikkeld zijn hypothekeren hun politieke carrière.


67

Een andere invloed die politiek kan hebben is dat het best mogelijk is dat een bepaalde fraude simpelweg niet aangegeven wordt door een ambtenaar omdat hij bijvoorbeeld weet dat de fraude door iemand van een politieke partij wordt gepleegd en hij die persoon wil beschermen omdat hij bv. tot dezelfde partij behoort of zijn benoeming te danken heeft aan die partij. Dit is het gevolg van cliëntelisme. In andere gevallen kan het soms zijn dat een forensische auditor wordt ingeschakeld en hij nadien tot de conclusie komt dat er geen fraude is. De fraude wordt als het ware opgezet met de bedoeling iemand in een slecht daglicht te stellen. Het kan voorkomen dat politieke opponenten op die manier proberen de reputatie van de andere te schaden, een ander zijn functie te verkrijgen,… . Volgens de experten (Gesprekken zie bijlage) komt dit eerder uitzonderlijk voor, maar het gebeurt wel degelijk.

6.5.4 Overheidsboekhoudsysteem Het

boekhoudsysteem

in

de

publieke

sector

is

sterk

verschillend

van

de

boekhoudtechniek die in de private sector gehanteerd wordt. Ook hier kan de forensische auditor moeilijkheden ondervinden. De meeste onderzoeken voor forensische auditoren zijn zaken afkomstig uit de private sector. Veel forensische auditoren hebben ook een achtergrond als bedrijfsrevisor waardoor ze dus vooral gewoon zijn om te werken in ondernemingen en niet zo veel ervaring hebben in de publieke sector. In het kader van het New Public Management evolueert de publiekesectorboekhouding wel van een cash-accountingsysteem naar een systeem van dubbele boekhouding, wat al een stap in de goede richting is. Als een forensisch team zou aangesteld worden voor een zaak in de publieke sector zal de teamleider genoodzaakt zijn een expert op vlak van publiekesectorboekhouding en regelgeving in zijn team op te nemen gedurende de looptijd van het onderzoek (Gesprek Dhr. Hoskens, 17/2/2006, zie bijlage). Dit verhoogt de kosten. Dan moet er ook rekening mee gehouden worden dat die persoon misschien wel publiekesectorspecialist is, maar misschien helemaal niets weet over fraudeonderzoek en forensische audit. Als het in de toekomst meer gebruikelijk wordt om forensische onderzoeken in de publieke sector uit te voeren, zal het belangrijk worden dat de forensische teams uit de


68

private kantoren permanent iemand in het team hebben die kennis heeft van én de publieke sector én de werkwijze en technieken van de forensische auditor. Indien de forensische audit door de overheid wordt georganiseerd vanuit een eigen dienst, zoals de Interne Audit van de Vlaamse Administratie, dan zal deze dienst moeten bestaan uit opgeleide forensische auditoren. Zij zullen logischerwijs, doorgedreven kennis bezitten van de instellingen en hun werking, doordat ze er zelf dagelijks mee bezig zijn.

6.5.5 Budget Het laten uitvoeren van een exhaustief fraudeonderzoek heeft natuurlijk een hoog prijskaartje. Het grootste Belgische forensische onderzoek, nl. Picanol, heeft naar verluidt ongeveer een half miljoen euro gekost. (De Standaard, 5/6-3-2005, blz. 65; Het Nieuwsblad, 11-3-2005, blz. 2) Het is logisch dat een grootschalig onderzoek veel kost. De forensische auditor werkt niet alleen maar in een team van specialisten. Al deze mensen moeten vergoed worden en de lonen zijn uiteraard hoog. Daarnaast dienen de kantoren er steeds voor te zorgen dat hun softwaresystemen up to date blijven. Bovendien kan een grote fraudezaak enkele weken, of soms zelfs maanden, werk betekenen voor een forensisch team. Op deze manier lopen de kosten natuurlijk snel op. Hebben de instellingen uit de publieke sector wel het budget om een forensisch onderzoek te laten uitvoeren? Wanneer deze kwestie omtrent het budget aangehaald wordt, moet echter rekening gehouden worden vanuit welk standpunt het bekeken wordt. Wordt de forensische audit uitgevoerd door een forensisch team uit de privé sector of wordt het forensisch onderzoek gedaan door een dienst binnen de overheid zelf?

•

De Interne Audit

van

de

Vlaamse Administratie is voorlopig

de enige

overheidsdienst belast met het uitvoeren van administratieve onderzoeken. Hiervoor worden zij uiteraard vergoed als werknemer van de Vlaamse Gemeenschap, hun werk wordt niet betaald door de instelling waarin ze het administratieve onderzoek uitvoeren. Indien de dienst op volle capaciteit draait,


69

zullen zij hulp inroepen van private kantoren. Deze worden dan wel vergoed met werkingskredieten van de instelling die wordt gecontroleerd. Daarnaast zal de Interne Audit van de Vlaamse Administratie ook soms de hulp inroepen van specialisten, bv. bij het administratief onderzoek met betrekking tot de werkzaamheden aan het viaduct van Vilvoorde deden zij beroep op een vakgroep aan de Universiteit Gent omdat het een zeer technische materie was. Ook dit soort adviezen van specialisten zal vergoed worden met de werkingskredieten van de gecontroleerde instelling. (Gesprek Dhr. De Naeyer, 27/3/2006, zie bijlage)

•

Wordt het onderzoek uitgevoerd door een forensisch team uit de private sector, dan zal het hele onderzoek wel heel wat kosten voor de instelling die gecontroleerd wordt. De private kantoren rekenen al hun uren aan en die kunnen natuurlijk,

afhankelijk

van

het

onderzoek,

nogal

oplopen.

Het is moeilijk te zeggen of de publieke instellingen het budget hebben om een forensisch onderzoek te laten uitvoeren door de private kantoren. Echter, de budgetten waarover de overheid beschikt mogen ook niet onderschat worden en als een forensisch onderzoek noodzakelijk blijkt zal zij hiervoor toch de nodige budgetten moeten kunnen vrijmaken. De experten betwijfelen of de kleine lokale besturen hiervoor genoeg financiële middelen hebben. Voor de steden en grote OCMW’s kan het volgens hen geen probleem zijn. (Gesprekken zie bijlage) Daarnaast kan ook de publieke opinie over deze uitgave in vraag gesteld worden. Het kan best zijn dat de burgers deze uitgaven als nutteloos zien en vinden dat hun belastinggeld beter gespendeerd kan worden. Waarom zo’n kostelijk onderzoek voeren? Het gestolen geld zal vaak toch niet gerecupereerd kunnen worden en ondertussen wordt hier belastinggeld aan besteed dat in de ogen van het publiek vaak veel beter kan aangewend worden. De vraag van het budget zal zich ook stellen wanneer het gaat over uitgaven voor preventieve onderzoeken. Ook hier kan worden geredeneerd dat deze uitgaven misschien de mogelijkheid tot fraude beperken en dus in de toekomst verliezen beperken, maar het kan zijn dat de belastingbetaler dit niet zo ziet. Hij kan van mening zijn dat zijn geld beter gespendeerd kan worden bijvoorbeeld aan sociale voorzieningen. In de ogen van de mensen is fraude steeds ver weg. Tot het moment dat ze gepleegd wordt natuurlijk. Op deze manier vervalt men echter in het gebied van de psychologie. Het blijven trouwens slechts veronderstellingen, hierover kunnen geen harde conclusies getrokken


70

worden gezien het feit dat er geen onderzoeksmateriaal bestaat dat de houding van de belastingbetaler aantoont. Het is hier enkel van belang aan te tonen dat ook de publieke opinie in acht dient te worden genomen. Mensen zijn tegenwoordig heel wat mondiger geworden en eisen dat hun belastinggeld goed besteed wordt.

6.5.6 Statutairen Bij het ontdekken van een fraudegeval zal de dader in de private sector in principe heel snel kunnen ontslagen worden. Het gaat dan namelijk om een ontslag om dringende reden. Er geldt dan twee keer een drie dagen-regel. Deze regel is heel belangrijk voor de forensische auditor en voor de organisatie van zijn werk. Als een werkgever een werknemer wil ontslaan wegens dringende reden, moet hij het ontslag betekenen binnen de drie werkdagen nadat voldoende zekerheid over de fraude bekomen werd. De werkgever heeft wel het recht om het vermoeden van fraude eerst te onderzoeken. De drie dagen gaan in vanaf het moment er zekerheid is van de feiten. Binnen de drie werkdagen na het ontslag, moet de werkgever aan de werknemer kennis geven over de zware fouten die hem worden verweten. De forensische auditor heeft dus na het ontslag drie dagen tijd om de zaak hard te maken. (Humblet, Rigaux, Janvier & Rauws, 2002, blz. 246- 252) Dit is een kritisch moment in hun onderzoek volgens Dhr. Hoskens. (17/2/2006, zie bijlage) Indien de regel niet goed toegepast wordt en het ontslag wordt aangevochten bij de arbeidsrechtbank, zal de rechter rekening houden met de timing. In de publieke sector hebben de meeste werknemers echter een vast statuut. Dit zou een beperking kunnen inhouden voor de forensische auditor. De overheid kan namelijk niet zomaar iemand met een vaste benoeming ontslaan. De drie dagen-regel is hier niet van toepassing. De wetgeving over het ontslag van statutairen is afhankelijk van het niveau van de instelling

waarin

de

statutair

werkt.

Hieronder

wordt

kort

bekeken

hoe

de

ontslagwetgeving eruit ziet voor statutairen op Vlaams niveau, op federaal niveau en op lokaal niveau. Op Vlaams niveau zal een statutaire ambtenaar die verdacht wordt van fraude of corruptie geschorst worden in het belang van de dienst. De ambtenaar zal, omwille van


71

de fraude, strafrechtelijk vervolgd worden. De overheid die hem geschorst heeft mag dan een deel van zijn nettobezoldiging inhouden. Deze inhouding mag niet meer bedragen dan één vijfde van de nettobezoldiging. Dit houdt dus in dat een statutaire ambtenaar die fraudeert geschorst wordt met behoud van 80% van zijn nettoloon. De schorsing loopt maximaal tot de duur van het strafrechtelijk onderzoek, dus totdat de strafrechter een uitspraak heeft gedaan. De procedure vertrekt dus vanuit een voorzichtigheidsprincipe. De statutair zal pas ontslagen kunnen worden na de uitspraak van de rechter. Naast de strafrechtelijke procedure kan ook een tuchtstrafprocedure ingezet worden. (Jacques, blz.5-6; Berckx, Appels, Franceus, Van Sande, 2005, blz. 523-524) Dhr. De Naeyer van de Vlaamse Gemeenschap verklaart dat hij deze regeling al meermaals heeft aangekaart, het is nl. onbegrijpelijk dat iemand waarvan bewezen is dat hij gefraudeerd heeft niet direct ontslagen kan worden. (27/3/2006, zie bijlage) Op federaal niveau bestaat een regeling die zeer gelijkend is op deze van het Vlaams niveau. Ook hier zal een ambtenaar geschorst worden in het belang van de dienst. Er kan dan een tuchtstraf- en/of strafrechtprocedure ingezet worden. (Berckx, Appels, Franceus, Van Sande, 2005, blz. 333-335) Het begrip schorsing in het belang van de dienst is niet terug te vinden bij de lokale besturen. Hier bestaat wel een preventieve schorsing binnen de tuchtmaatregelen. De schorsing is, net zoals schorsing in het belang van de dienst, een maatregel van ‘orde’. De inhouding van de wedde mag hier maximum de helft van de wedde bedragen. De OCMW’s volgen de algemene tuchtregeling die van toepassing is bij de gemeenten, maar daarnaast zijn voor het OCMW-personeel nog enkele specifieke procedureregels voorgeschreven. (Berckx, Appels, Franceus, Van Sande, 2005, blz. 780-789) Echter, niet iedereen in de overheidssector heeft een vast contract. Contractuelen en stagiairs kunnen binnen de overheid wel vrijwel direct ontslagen worden als de fraude ontegensprekelijk vaststaat.

6.5.7 Klokkenluiders Deze reeks van mogelijkheden en moeilijkheden kan afgesloten worden met een aspect dat het werk van de forensische auditor daarom niet zozeer gemakkelijker zal maken,


72

maar zeker en vast een faciliterende rol speelt en hem op weg kan helpen in zijn onderzoek, nl. het klokkenluiden. De jongste jaren is er een toenemend belang voor klokkenluiders. Het begrip klokkenluider (whistleblower) wordt omschreven als een werknemer die misstanden in zijn bedrijf of organisatie naar buiten brengt. (Van Dale groot woordenboek hedendaags Nederlands) Dat iemand onregelmatigheden, die binnen de organisatie voorkomen, gaat melden kan ertoe leiden dat iemand niet meer in staat is zijn werk in normale omstandigheden uit te voeren, promotiekansen verliest, bedreigd wordt met disciplinaire maatregelen en zelfs ontslagen wordt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vele werknemers de onregelmatigheden niet zullen melden en niets laten merken, uit schrik voor represailles. Het is dus noodzakelijk dat er bepaalde bescherming voor de klokkenluider bestaat. (De Samblanx, Keulemans & Leroy, 2005, blz. 86-87) In België is dit zeker van belang voor de forensische auditor die een zaak behandelt in de publieke sector. De Vlaamse Gemeenschap heeft ook op dit vlak een baanbrekende regeling uitgewerkt. Om het Decreet van 7 mei 2004 concreet te regelen werkte de Vlaamse regering een protocol uit met de Vlaamse ombudsdienst. Personeelsleden die een onregelmatigheid melden worden dan onder bescherming van de Vlaamse ombudsman geplaatst. Tijdens de beschermingsperiode kan de bevoegde overheid tegenover het personeelslid geen disciplinaire maatregelen of andere openlijke of verdoken maatregelen nemen omwille van redenen die verband houden met het klokkenluiden. Indien het personeelslid vermoedt dat dit wel gebeurt, kan hij contact opnemen met de ombudsman en vragen om te onderzoeken of deze maatregel in verband staat met de melding van de onregelmatigheid. Indien dit zo blijkt kan de ombudsman dan vragen deze maatregel te herzien. Alle lopende tuchtprocedures tegen het personeelslid

worden

gedurende

de

beschermingsperiode

geschorst.

De

beschermingsperiode loopt vanaf de eerste melding van de onregelmatigheden tot twee jaar na afsluiten van het onderzoek (Decreet houdende wijziging van het decreet van 7 juli 1998 houdende instelling van de Vlaamse Ombudsdienst, wat betreft de bescherming van ambtenaren die melding maken van onregelmatigheden). Deze regeling is enkel van toepassing op de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaamse Gewest. Op federaal niveau is nog geen klokkenluidersregeling uitgewerkt. Echter, is er reeds een wetsvoorstel ingediend (St. 3-1288, 5 juli 2005) om ook binnen de federale overheidsdiensten klokkenluiders te beschermen.


73

De beschermingsregeling voor klokkenluiders maakt de drempel tot het melden van fraude een stuk lager. Klokkenluiders kunnen voor de forensische auditor niet alleen nuttig zijn omdat ze de fraude melden, maar tevens omdat ze reeds (enkele) daders kunnen aantonen en de wijze waarop gefraudeerd wordt begrijpen. Op die manier heeft de forensische auditor al enkele sporen in zijn onderzoek. Daarnaast zorgt de klokkenluidersregeling er ook voor dat de getuigen beschermd worden, waardoor deze getuigen anoniem zijn, en zo kunnen zij dus ook niet onder druk gezet worden en zullen zij heel objectieve informatie aan de forensische auditor kunnen geven. Spijtig genoeg blijkt dat de Centrale Dienst voor de Bestrijding van Corruptie (CDBC) van de federale politie weinig spontane meldingen krijgt. De directeur van de CDBC meent dat dit te wijten is aan het feit dat zaken die aan de politie gemeld worden strafrechtelijk moeten worden afgehandeld, wat de drempel verhoogt. Op federaal niveau bestaat geen instantie meer die de administratieve onderzoeken, waarbij niet noodzakelijk een strafrechtelijk gevolg is, uitvoert. (De Tijd, 3/2/2006) In de private sector bestaat geen wetgeving of regeling in verband met klokkenluiders. Hopelijk wordt hier in de toekomst ook een beschermende regeling uitgewerkt om het klokkenluiden aan te moedigen.

6.6

Besluit

De publieke sector is om verschillende redenen gevoelig aan fraude. Drie aspecten die ook uit de gesprekken met experten als zeer gevoelig naar voren kwamen zijn aanbestedingen

van overheidsopdrachten, het toekennen

van

subsidies en

van

vergunningen. Daarnaast zijn nog aspecten die de sector gevoelig maken zoals de invloed van de politiek, de soms beperkte mogelijkheid tot functiescheiding,… . Doordat de publieke sector gevoelig is aan fraude kan de forensische auditor er zeker en vast een meerwaarde bieden. Echter, door de eigenheid van de sector kan hij gedurende zijn onderzoeksactiviteiten te kampen hebben met enkele beperkingen, zoals de beperkte bestaande interne controle, het budget, de politieke invloed, de specificiteit van het boekhoudsysteem, het moeilijker proces voor het ontslaan van statutairen en de mogelijkheid dat de informatica-uitrusting niet zo sterk uitgebouwd is. Langs de andere kant zijn er ook aspecten binnen de publieke sector die zijn werk faciliteren, zoals bv.


74

de sterk uitgebouwde klokkenluidersregeling. Alle bovengenoemde beperkingen zijn zeker en vast geen absolute beperkingen. Er zijn mogelijkheden om deze weg te werken. Uit de bespreking van deze beperkingen en mogelijkheden blijkt dat forensische audit zeker een toegevoegde waarde kan hebben in de publieke sector. De forensische auditor zal zijn houding en zijn technieken uiteraard moeten aanpassen aan de sector, maar dat op zich kan geen reden zijn om te stellen dat forensische auditing geen toekomst heeft in de publieke sector.


75

7 Toekomst voor forensische audit in de publieke sector 7.1

Inleiding

Heeft forensische audit een toekomst in de publieke sector? Deze vraag is niet met zekerheid te beantwoorden maar het neigt toch sterk naar een positief antwoord. Als forensische audit uitgebouwd moet worden in de publieke sector is het uiteraard belangrijk dit niet halsoverkop te doen. Er zal nood zijn aan een institutioneel kader, aan regels en afspraken. De overheid zal moeten beslissen of ze een dienst opricht waarin ze zelf de forensische activiteiten organiseert of ze ervoor beroep zal doen op forensische auditoren van externe kantoren.

7.2

Uitvoerende actoren

Bij deze vraag moet logischerwijze ook de vraag gesteld worden wie de forensische audits in de publieke sector dan zal uitvoeren? In de huidige situatie is het parket verantwoordelijk voor het onderzoek van fraudezaken in de publieke sector. Dit is logisch gezien artikel 29 van het Wetboek van Strafvordering. Voor het parket is het natuurlijk niet mogelijk elke indicatie naar fraude te onderzoeken. Het zou efficiënt zijn als er eerst een vooronderzoek gebeurt en pas nadat bewezen is dat er werkelijk onregelmatigheden zijn, de zaak overgaat naar het parket. Zij kunnen dan de zaak verder afhandelen en verliezen geen tijd en energie aan zaken die achteraf niet gegrond blijken. Wie zal dan best deze faciliterende rol voor het parket spelen? Hoe kan de wetgever dit het beste organiseren? In principe zijn er drie opties: de forensische teams van de externe gespecialiseerde kantoren, een gespecialiseerde afdeling binnen de overheid of een combinatie van beide.

Forensic accounting in de publieke sector - H7 Toekomst voor forensische audit in de publieke sector

76

7.2.1 Externe gespecialiseerde kantoren De gespecialiseerde kantoren genieten het voordeel dat zij erg veel ervaring en kennis hebben op het vlak van forensische audit uit de private sector. De forensische auditoren hebben al vaak verschillende soorten opdrachten uitgevoerd. Daarnaast beschikken ze over forensic software en gespecialiseerde apparatuur. Ze gebruiken vaak ook in-house ontwikkelde software, die perfect voldoet aan hun noden. Een derde voordeel is het feit dat een extern kantoor altijd objectief kan zijn. Een nadeel aan deze gespecialiseerde kantoren kan zijn dat ze, zoals in 6.5.4 beschreven, niet genoeg expertise hebben op vlak van de publieke sector. De publieke sector blijft een heel specifieke sector en het is noodzakelijk dat de forensische auditor kennis heeft over de activiteiten, de

werking, de procedures, de

specifieke

reglementering in de instelling die hij moet controleren. Bovendien zijn de externe kantoren uiteraard commercieel ingesteld. De werknemers moeten hun toegevoegde waarde tonen aan de partners van het kantoor. Opdrachten moeten renderen. Dhr. De Naeyer (27/3/2006, zie bijlage) meent dat de kantoren zich niet altijd kunnen permitteren om alles even grondig te onderzoeken en dat dit soms, spijtig genoeg, ten koste gaat van de professionele kwaliteit. Daarnaast blijft ook de vraag, besproken in 6.5.5 of de besturen voldoende financiële middelen kunnen vrijmaken om de private externe kantoren te betalen.

7.2.2 Gespecialiseerde overheidsdienst Dit is de situatie die bestaat op het Vlaams niveau. De Interne Audit van de Vlaamse Administratie zal indicaties tot fraude onderzoeken en als blijkt dat er strafrechtelijke inbreuken gepleegd zijn, wordt hun onderzoek overgedragen aan het parket. Normaal wordt het onderzoek wel eerst afgerond door het forensisch team en wordt daarna het dossier overgedragen. Op deze manier kan het parket dan vertrekken van het forensisch onderzoek, wat uiteraard heel efficiënt is. Bovendien hebben de forensische auditoren van een gespecialiseerde dienst binnen de overheid de nodige kennis van de sector, van de werking en van de procedures binnen de diensten die ze moeten controleren. (Gesprek Dhr. De Naeyer, 27/3/2006, zie bijlage)


77

Het nadeel van deze optie is dat de afdeling misschien niet over het budget zal beschikken om de meest gesofisticeerde apparatuur en software aan te kopen. Een beperking zou dit echter niet mogen zijn: als de toegevoegde waarde groot genoeg blijkt zou de overheid toch in staat moeten zijn er budget voor vrij te maken. Daarnaast zal soms toch beroep moeten worden gedaan op externe kantoren, wanneer de dienst op volle capaciteit draait en er een omvangrijk onderzoek moet opgestart worden. Op dat moment zal de dienst uiteindelijk toch de hulp moeten inroepen van forensische auditoren uit de private kantoren. Het is ook belangrijk dat deze dienst zekerheid heeft van zijn onafhankelijkheid. Als binnen de overheid een dienst verantwoordelijk voor forensische onderzoeken wordt opgericht is het belangrijk dat deze dienst rapporteert aan bijvoorbeeld het auditcomité, zoals ook het geval is bij de Interne Audit van de Vlaamse Administratie. Op niveau van de lokale besturen wordt dit ook een moeilijke zaak. Het is onmogelijk in elk lokaal bestuur een dergelijke dienst uit te bouwen. Een mogelijke oplossing zou dan kunnen zijn om een dienst op te richten voor een aantal lokale besturen samen, een ‘pool’. Het niveau waarop dit kan gedaan worden moet uiteraard nog bekeken worden. Dit zou misschien op provinciaal niveau kunnen, maar het aantal besturen in één pool mag niet te groot zijn als men efficiënt wil werken.

7.2.3 Samenwerking Een derde mogelijkheid is dat er een dienst binnen de overheid bestaat die verantwoordelijk is voor de forensische onderzoeken binnen de publieke sector en die op regelmatige basis samenwerkt met de forensische teams uit de private kantoren. Op die manier kunnen beide partijen hun sterke punten uitspelen en kan dit het onderzoek enkel ten goede komen. Natuurlijk houdt deze optie ook enkele moeilijke punten in. Wie zal de private kantoren betalen? De overheidsdienst wordt betaald vanuit de overheid, maar de externe kantoren niet. De commerciële ingesteldheid van de externe kantoren ten opzichte van het “pro deo”-werk van de overheidsdienst kan misschien tot samenwerkingsmoeilijkheden leiden. Bovendien zullen afspraken moeten gemaakt worden over wie de uiteindelijke verantwoordelijkheid van het onderzoek draagt.


78

Ook hier weer zal het niet mogelijk zijn om in elk lokaal bestuur een dienst uit te bouwen. Dat zou op vlak van kosten-efficiëntie niet optimaal zijn. In het geval een dienst wordt opgericht, zou deze dan best ingericht worden als een overkoepelende dienst voor een aantal lokale besturen. Samenwerking wordt in het kader van deze scriptie gezien vanuit een standpunt van samenwerking tussen de private forensische auditoren en forensische auditoren die werken binnen een overheidsdienst, zoals de Interne Audit van de Vlaamse Administratie. Forensische

auditoren

die

werken

binnen

een

overheidsdienst

hebben

geen

politiebevoegdheden, zij zijn forensische auditoren, die net zoals de private forensische auditoren de zaken die strafrechtelijk moeten afgehandeld worden, doorgeven aan het parket. Publiek-private samenwerking bij fraudebestrijding kan ook op een andere manier bekeken worden, namelijk als de samenwerking tussen private forensische auditoren en politie & parket. De private kantoren beschikken over financiële deskundigheid en over ruimere financiële middelen om hoogtechnologische apparatuur in te zetten. De publieke rechercheurs hebben het voordeel dat zij dwang kunnen gebruiken om informatie te verkrijgen. Op deze manier kunnen de forensische auditoren en de gerechtelijke politie een complementaire rol spelen. (Holsteyn in VBO, 2001, blz. 14-15) Uiteindelijk staan ze samen tegenover de fraudeur en heeft het geen nut elkaar als concurrenten te beschouwen. Uiteraard zijn er verschillen tussen de forensische auditor en de publieke fraudebestrijder, zijnde politie en parket. De finaliteit voor de publieke fraudebestrijder is het strafrechtelijk onderzoek, terwijl de finaliteit voor de forensische auditor probleemoplossing is. Ook werken de twee in een andere juridische omgeving: het strafrecht ten op zichte van het burgerlijk en arbeidsrecht. Naast deze verschillen zijn er ook overeenkomsten. Zo zullen beide soorten fraudebestrijders nood hebben aan een gespecialiseerde opleiding om de specifieke kennis en kunde te verwerven. Daarnaast zullen zij beiden de algemene rechtsbeginselen moeten respecteren gedurende hun onderzoeken. (De Bie in VBO, 2001, blz. 100-103) De samenwerking tussen private en publieke diensten is momenteel niet optimaal. Het is uiteraard logisch dat de politie soms wat wantrouwig staat tegenover de forensische auditoren. Hierdoor is de samenwerking niet steeds efficiënt. Vandaar opnieuw het belang van de erkenning van het beroep van forensische auditor. Als deze erkenning er komt zal de samenwerking hoogstwaarschijnlijk ook verbeteren. De politie zal dan namelijk weten wat zij kunnen verwachten van de forensische auditoren en welke de


79

kwaliteit van hun werk is. Ook kan een transparante manier van werken bijdragen tot een vlotte samenwerking. De forensische auditoren, of ze nu voor een extern kantoor werken of binnen een overheid, kunnen belangrijke informatie aan de politie geven en hen voor een deel van hun werk overnemen. (Gesprek Dhr. De Bie, 31/3/2006, zie bijlage) Hieruit kan natuurlijk niet de beste oplossing worden afgeleid. Ervaring zal dit deels moeten uitwijzen. Het blijkt wel dat een vorm van samenwerking zeker mogelijkheden biedt.

7.3

Institutioneel kader

Het is erg belangrijk dat er een goed kader wordt uitgewerkt om forensische audit in de publieke sector te implementeren en goed te laten verlopen. Het zal noodzakelijk zijn dat er een auditcomité is binnen de overheidsorganisatie, zodat de onafhankelijkheid van de dienst gewaarborgd wordt. De forensische auditdienst mag niet worden gezien als een lijn- of staffunctie, maar staat daar nog boven. Normaal wordt een auditcomité op niveau van de raad van bestuur geplaatst, maar in de publieke sector bestaan geen raden van bestuur. Er zal dus goed moeten overwogen worden waar het auditcomité gepositioneerd wordt. Volgens De Samblanx, Keulemans & Leroy (2005, blz. 90) is het aan te bevelen het comité te plaatsen tussen het politiek niveau en het management van het lokaal bestuur. Ook zal het essentieel zijn dat er een goed auditcharter is en dat duidelijk wordt afgebakend tot hoever het administratief onderzoek mag gaan en welke regels er daarbij gelden, dus een onderbouwd onderzoeksreglement. Daarnaast moeten ook afspraken gemaakt worden met het parket over de manier van werken en het moment, en de manier, waarop het onderzoek aan hen dient te worden overgedragen. Bovendien moeten ook regels omtrent de communicatie, intern en extern, opgesteld worden. Op deze manier wordt, zoals hierboven (begin 7.2) reeds beschreven, een win-win situatie gecreëerd waarbij het parket enkel de ernstige zaken behandelt en de overheid haar activa goed beveiligt. Uiteraard is nu nog zoeken naar hoe dat in de praktijk kan geïmplementeerd worden. (Gesprek Dhr. De Bie, 31/3/2006, zie bijlage)


80

7.4

Belang van het IFA

Dhr. Staelens (13/3/2006, zie bijlage), zelf ondervoorzitter-penningmeester van het IFA, kon een interessant beeld geven over welke rol het Instituut der forensische Auditoren zou moeten spelen. Het IFA is volgens hem een ontmoetingsplaats waar publieke en private sector elkaar tegenkomen en in discussie treden over hoe forensische audit moet gezien worden en ingevuld worden. De politie is onderhevig aan strenge regelgeving. Via het statuut van registered forensic auditor wil men gelijke regels opleggen aan de private en de publieke sector. Deze regels moeten dan gebaseerd zijn op de kwaliteitsnormen die de politie hanteert in haar onderzoeken. Op deze manier kan een normerend kader opgesteld worden dat de kwaliteit van de forensische audit ten goede komt. De private sector kan dan weer technieken aanreiken aan de publieke sector. Op deze manier kunnen beide sectoren elkaar helpen om forensische auditing uit te bouwen en de kwaliteit van de activiteiten te verhogen.

7.5

Mogelijke structuur

Wat de beste manier is kan niet zomaar voorspeld worden. Gezien de sterke voorlopersrol die de Vlaamse Gemeenschap nu speelt, zal het misschien optimaal zijn die piste te volgen. Op federaal vlak zou het zeker een meerwaarde zijn indien een dienst zoals de Interne Audit van de Vlaamse Administratie zou kunnen opgericht worden. Zoals de Interne Audit van de Vlaamse Administratie bevoegd is voor het Vlaams niveau kan deze federale dienst bevoegd zijn voor de Federale overheidsdiensten (FOD’s), de Programmatorische federale overheidsdiensten (POD’s), de instellingen van openbaar nut (zoals RVA, RIZIV, FAVV,…) en de wetenschappelijke instellingen, zijnde alle instellingen op federaal niveau. (www.belgium.be) Op deze dienst kan dan aandacht worden besteed aan interne controle, maar kunnen er ook administratieve en preventieve onderzoeken uitgevoerd worden. Doordat de dienst een groot bereik heeft qua bevoegdheden is het mogelijk, en kostenefficiënt, om een dienst uit te bouwen waar niet alleen auditspecialisten werken, maar ook forensische auditoren. Deze specialisten zullen dan enerzijds de forensische kennis en anderzijds de publiekesectorkennis hebben.


81

Natuurlijk kunnen bezwaren tegen deze mogelijkheid opgeworpen worden. Zo kan geredeneerd worden dat een interne dienst nooit even onafhankelijk kan zijn als een externe dienst. Ook kan verwacht worden dat medewerkers van een overheidsdienst hun medewerking weigeren omdat ze vinden dat een interne onderzoeker niet onafhankelijk en objectief genoeg is. Aangezien een externe auditor geen relatie heeft met de opdrachtgever, kan hij steeds voluit gaan. Maar tegen deze redenering kan eveneens geprotesteerd worden: de forensische auditor werkt voor een opdrachtgever en loopt het risico met die opdrachtgever te worden vereenzelvigd. Hoewel de forensische auditor in principe onpartijdig te werk gaat, blijkt toch dat hierover onenigheid kan ontstaan. Deze problematiek toont aan hoe belangrijk het zal zijn dat de mogelijkheid voor forensische auditor, of hij nu extern is of binnen de overheid werkt, om onafhankelijk en objectief te werken en te rapporteren aan een onafhankelijk orgaan zoals een auditcomité, gewaarborgd wordt. Uiteraard is het aan de forensische auditor zelf om ervoor te zorgen dat hij steeds kritisch en objectief te werk gaat. (Pheijffer, 2001, blz. 22-23) Voor de lokale besturen is de situatie moeilijker. Zoals hierboven reeds vermeld is het niet mogelijk een dienst op te richten in elk lokaal bestuur. Een oplossing, die ook reeds voorheen in de tekst werd aangereikt, is te werken met een soort overkoepelde dienst, een ‘pool’. Optimaal zou in feite zijn dat de lokale besturen niet enkel een soort forensische dienst oprichten, maar dat dit geïntegreerd wordt in een overkoepelende dienst (interne) audit. Gezien de lange weg die de lokale besturen nog hebben af te leggen op vlak van (interne) controle zou het zeker bevorderend zijn indien er een overkoepelende dienst bestaat die de besturen helpt met het uitwerken en verbeteren van de controle, maar die ook aandacht heeft voor administratieve onderzoeken, forensische

audits.

De

forensische

auditor

kan

zich

dan

vooral

richten

op

integriteitsonderzoek en preventie onder de vorm van training, hulp, fraudescans enz. Indien nodig kan hij reactieve fraudeonderzoeken uitvoeren. Het voordeel van een pool is bovendien dat de (forensische) auditor situaties die hij in lokale besturen behandelt kan vergelijken.


82

7.6

Preventie

Naar de toekomst toe is het belangrijk het aspect preventie in de aangeboden diensten van de forensische auditor uit te breiden. Forensisch onderzoek mag niet enkel als reactief gezien worden, maar ook steeds meer als proactief. De vraag naar preventieve diensten is voorlopig nog laag zowel vanuit private als publieke sector, maar stilaan groeit het besef dat de forensische auditor ook op dit vlak zijn expertise kan inzetten (Gesprekken met experten, zie bijlage). Het is belangrijk dat de organisaties de meerwaarde van een proactief forensisch onderzoek inzien. Dhr. De Bie (31/3/2006, zie bijlage) meent dat bij organisaties het inzicht toeneemt ten gevolge van het feit dat fraude steeds meer bespreekbaar wordt. Waar vroeger het probleem vaak ontkend werd, beseffen organisaties nu steeds meer dat de gevolgen voor de continuïteit van de organisatie zeer sterk kunnen zijn en bovendien kan de reputatieschade erg groot zijn. Organisaties zien volgens Dhr. De Bie ook beter in dat ze de zaak niet zelf kunnen afhandelen, noch door de revisor kunnen laten oplossen, maar dat dit dus op een professionele manier door experten moet gebeuren. Tijdens een preventief onderzoek kunnen vele risico’s die binnen de onderneming bestaan in kaart gebracht worden. Dit kunnen forensische auditoren doen aan de hand van fraudescans. Daarnaast kunnen de forensische auditoren ook helpen met het opstellen van een actieplan voor het geval fraude ontdekt wordt, het opstellen van een gedragscode enz. Ook kunnen ze een meerwaarde bieden door het geven van training, workshops, bewustmaking. (Lammers, 2001, blz. 44-57; gesprekken met experten, zie bijlage) Het is duidelijk dat de forensische auditor nog een grote meerwaarde kan bieden door het uitbouwen van preventieve diensten.

7.7

Integriteitsonderzoek

Nog een toekomstige meerwaarde die de forensische auditor kan bieden betreft het integriteitsonderzoek. Pheijffer (2000, blz. 281-283) vindt het logisch dat forensische


83

activiteiten en integriteit samen gaan. Als personen duidelijk weten en bewust zijn van wat wel en wat niet mag, krijgt ongewenst gedrag minder kans tot uiting. Normen en waarden in onze maatschappij vervagen waardoor ongewenst gedrag ontstaat en dus kan ook hier de forensische auditor een bijdrage leveren. Integer handelen houdt in dat men op elk moment de geldende waarden en normen en de daarmee samenhangende regels volgt. (Integriteitsbeleid Vlaamse overheid, 2005, blz. 1) Bestuurlijke integriteit wil zeggen dat politici, bestuurders en ambtenaren zich in hun ambt, taak of functie laten leiden door zorgvuldig handelen, onkreukbaarheid, rechtvaardigheid, openheid, dat zij in hun functie geen privé-belangen nastreven, dat zij loyaal en objectief zijn en op zorgvuldige en onpartijdige wijze de verschillende belangen afwegen. (Integriteitsbeleid Vlaamse overheid, 2005, blz. 1) Binnen de overheden kan een integriteitsbeleid een grote meerwaarde bieden. De Vlaamse Overheid is hiervan bewust en keurde op 1 juli 2005 een omvattend integriteitsbeleid goed. Ook op dit vlak speelt de Vlaamse overheid opnieuw een voortrekkersrol aangezien zij de eerste is in België die een positief en preventief integriteitsbeleid opstelt. Het integriteitsbeleid is een deontologische code waarin alle regels, waarden en normen, die de leidraad vormen voor het handelen van ambtenaren, opgenomen zijn. De regels werden opsteld door Minister Bourgeois, in samenspraak met topambtenaren. Minister Bougeois trachtte al twee keer een integriteitsambtenaar aan te werven, echter, voor de functie van coördinator slaagde niemand. Daarom wordt nu volop gezocht naar een opdrachthouder integriteitszorg. (De Standaard, 9/3/2006) Het integriteitsbeleid heeft als voornaamste doel het vertrouwen van de burgers, ondernemingen en organisaties in de overheid te versterken. (Integriteitsbeleid Vlaamse overheid, 2005, blz. 3) Een integriteitaudit is een onderzoek waardoor wordt nagegaan hoe de integriteit in de organisatie gewaarborgd is. Eerst zullen de mogelijke integriteitsschendingen in kaart gebracht worden. Daarna zal worden beoordeeld wat het risico, de kans op voorkomen van elk van deze mogelijke schendingen is. Er wordt onderzocht welke maatregelen de organisatie reeds getroffen heeft en hoe doeltreffend deze zijn, om zo tot een


84

totaalbeeld van de integriteit van de organisatie te komen. Tot slot zal de auditor uiteraard aanbevelingen doen om de integriteit te verbeteren en, indien dit nodig blijkt, maatregelen aan te passen of in te voeren. (Van Avondt, Eeckhout, Vervecken & De Roeck, 2002, blz.115-119) Binnen de Interne Audit van de Vlaamse Administratie is al een eerste stap gezet naar het uitvoeren van integriteitaudits. De dienst heeft reeds een ontwerp gemaakt voor een auditwerkprogramma voor integriteitsonderzoek, maar ze hebben het onderzoek nog niet uitgevoerd. (Gesprek met Dhr. De Naeyer, 27/3/2006, zie bijlage)

7.8

Besluit

Forensische audit in de publieke sector heeft zeker en vast een toekomst. De toegevoegde waarde die de techniek kan bieden wordt nu reeds duidelijk uit de werking van de Interne Audit van de Vlaamse Administratie. Het zal echter van groot belang zijn dat de overheid eerst zorgvuldig overweegt hoe zij deze forensische audit in de publieke sector zal organiseren. Zo moet eerst overwogen worden wie de audit zal uitvoeren. Daarnaast is het ook belangrijk dat een goed kader uitgebouwd wordt zodat de onafhankelijkheid van de forensische auditor gewaarborgd wordt en er voldoende regels over de samenwerking met het parket bestaan. Dit kader is essentieel om de werking van de forensische audit vlot te laten verlopen. De ideale manier om de forensische audit te organiseren kan niet zomaar aangereikt worden, ervaring zal moeten uitwijzen wat het beste kader en de optimale structuur is. De overheid heeft het voordeel dat de Vlaamse Gemeenschap hier een voorbeeld kan zijn doordat zij reeds volop met de uitwerking bezig is. De Federale overheid kan dit kader gebruiken om forensische audit te structuren en te organiseren. Zo kan een dienst opgericht worden die bevoegd is voor alle entiteiten binnen de Federale overheid, naar voorbeeld van de Interne Audit van de Vlaamse administratie. Binnen de lokale besturen zal moeten afgewogen worden wat er, kosten-efficiëntie gezien, het meest haalbaar is. Een mogelijke oplossing is om hier te werken met een ‘pool’. Zo kan de forensische auditor leren uit de verschillende besturen waar hij actief is en, naast de reactieve onderzoeken, de besturen helpen met het opzetten van preventieve maatregelen, wat dus deels zal inhouden dat hij hen helpt bij het verbeteren van de interne controle.


85

Naast het zuiver op detectie gerichte, reactieve forensisch onderzoek zijn er voor de forensische auditor in de toekomst nog mogelijkheden om zijn kennis in te zetten en op die manier een meerwaarde voor de publieke sector te vormen. Zo kan de forensische auditor en zijn team ook nog een belangrijke bijdrage leveren aan de uitbouw van het bewustzijn en de preventie. Daarnaast kan hij door het uitvoeren van integriteitaudits bijdragen tot het verbeteren van het imago van en het vertrouwen in de overheid.


86

Algemeen besluit Het antwoord op de centrale vraag in deze scriptie “is forensische audit haalbaar in de publieke sector?” is positief. Bovendien werd ook bekeken of de forensische auditor een meerwaarde kan bieden aan de publieke sector. Ook op deze vraag kan een positief antwoord geformuleerd worden. Antwoorden op deze onderzoeksvragen was niet zo eenvoudig. De literatuur over forensische audit in de publieke sector in België is schaars en zeker over de beperkingen was zo goed als geen informatie te vinden. Aan de hand van interviews werd het toch mogelijk de onderzoeksvragen uit te werken. Het volledige antwoord op de hierboven geformuleerde onderzoeksvragen is uiteraard complexer. Aangezien er reeds verschillende forensische onderzoeken werden uitgevoerd in de publieke sector, is forensische audit daar haalbaar, maar uiteraard zijn er beperkingen. Een eerste belangrijke beperking die werd besproken is de beperkte interne controle. De wetgever

legt

de

publieke

sector,

vooral

de

lokale

besturen,

weinig

internecontrolevereisten op. Dit soms zwakke systeem van interne controle kan ertoe leiden dat voor de forensische auditor de beginfase van de forensische audit moeilijker is. Bovendien versterkt een goed internecontrolesysteem de informatiepositie en dus ook de kwaliteit van de informatie die de forensische auditor gebruikt gedurende zijn onderzoek. Een tweede beperking is het aspect informatisering. Forensische auditoren maken gebruik van allerhande software voor datamining, matching, queries enz. om hun onderzoek uit te voeren en de onregelmatigheden op te sporen. Indien de organisatie die gecontroleerd wordt beschikt over een databasemanagementsysteem, een SAP- of ERPsysteem is het voor de forensische auditor gemakkelijker. Zij kunnen de software dan vrij gemakkelijk implementeren en laten speuren. Indien een organisatie niet of weinig geïnformatiseerd is, zal de forensische auditor veel manueel moeten onderzoeken, wat veel tijd kost en het onderzoek bemoeilijkt. Daarnaast is het ook zo dat er in de publieke sector vaak geen echte eenheid is qua gebruikte systemen en dat bemoeilijkt het in-house ontwerpen van softwareprogramma’s die specifiek in de publieke sector zouden kunnen worden gebruikt.

Forensic accounting in de publieke sector - Algemeen besluit

87

Als derde beperking kan de invloed van de politiek aangehaald worden. Vanwege het politiek karakter van de publieke sector kan het zijn dat de forensische auditor te maken krijgt met cliëntelisme, met tegenwerking, met bescherming van bepaalde personen, valse beschuldiging van politieke tegenstanders enz. Dit is volgens de experten niet vaak het geval, maar het probleem valt toch niet uit te sluiten. De vierde beperking betreft het overheidsboekhoudsysteem. Omdat dit systeem zeer specifiek is zal het noodzakelijk zijn dat de forensische auditor meer kennis verwerft over

het

boekhoudsysteem

van

deze

sector.

Niet

enkel

over

het

specifieke

boekhoudsysteem zal de forensische auditor kennis moeten hebben, ook met de werking en procedures binnen de besturen en entiteiten zal hij meer vertrouwd moeten zijn. Ook kan het budget een beperking vormen. Kleinere besturen zijn misschien niet in staat het budget vrij te maken voor een forensisch onderzoek. Bovendien kan ook de vraag gesteld worden wat de burger van deze aanwending van zijn belastinggeld vindt. Als laatste beperking blijkt dat indien forensische auditoren fraude vaststellen in de publieke sector, de dader niet zomaar kan ontslagen worden indien hij een statutaire ambtenaar is. Hij zal geschorst worden in het belang van de dienst, maar het ontslag kan pas na de uitspraak van de rechter. Deze lijst kan worden afgesloten met een positieve noot. De sterk uitgewerkte klokkenluidersregeling in de Vlaamse overheid is een aspect dat de forensische audit faciliteert. Door deze regeling komen fraudes sneller aan het licht en zal de auditor onmiddellijk een getuige hebben die weet hoe de zaak in elkaar zit en wie erbij betrokken is. De Vlaamse overheid speelt op dit vlak een voortrekkersrol in België. Deze beperkingen maken volgens mij, de forensische audit niet onmogelijk. Sommige beperkingen houden ook mogelijkheden in. Forensische audit is haalbaar in de publieke sector, en zeker indien de beperkingen verder afgebouwd worden. Vandaag de dag gebeuren reeds onderzoeken door forensische auditoren in de publieke sector. Enerzijds door de private externe kantoren, anderzijds door de Interne Audit van de Vlaamse Administratie. Deze dienst is bevoegd voor het uitvoeren van administratieve onderzoeken binnen de Vlaamse Gemeenschap. Dit alleen al bewijst de haalbaarheid. Forensische audit in de publieke sector zal natuurlijk niet ondoordacht kunnen georganiseerd worden. De vraag moet gesteld worden wie de onderzoeken zal uitvoeren. Worden het de externe kantoren, een dienst binnen de overheid of binnen de lokale besturen of een combinatie? Er zal nood zijn aan een institutioneel kader dat de


88

onafhankelijkheid van de dienst of forensische auditor moet waarborgen, dat regels en afspraken tussen de forensische auditor en het gerecht moet vastleggen, dat procedures omschrijft enz. Ook het Instituut der Forensische Auditoren kan hier een belangrijke rol spelen. Het reikt een platform aan waarin beide partijen, publieke (parket/politie) en forensische fraudebestrijders elkaar ontmoeten en kunnen leren uit elkaars sterkten en ervaringen. Welke de beste structuur is om forensische auditactiviteiten in de publieke sector te organiseren is niet eenvoudig te bepalen, echter, de publieke sector kan veel leren uit de ervaring die de Vlaamse overheid reeds heeft op dit gebied. Ook van onze buurlanden, zoals Nederland, waar forensische audit zich eerst ontwikkelde in de publieke sector, kan veel expertise en kennis overgenomen worden. Volgens artikel 29 van het Wetboek van Strafvordering moet elke fraude of onregelmatigheid in de publieke sector gemeld worden aan het parket en door hen onderzocht worden. Het is echter onmogelijk voor het parket om elke zaak te onderzoeken. De forensische auditor kan hier zeker en vast een belangrijke rol spelen. Zijn taak kan eruit bestaan vermoedens en incidenten, maar ook vaststaande fraudezaken, te onderzoeken en een vooronderzoek uit te voeren. Op die manier bereiken enkel de zaken die strafrechtelijk afgehandeld moeten worden het parket. De forensische auditor kan door zijn grondig vooronderzoek het werk van het parket voorbereiden. Dit is, volgens mij, vooral de manier waarop de rol van de forensische auditor moet gezien worden. Forensische audit wordt meestal gezien vanuit het standpunt van het aantonen van fraude. Echter, het kan minstens even belangrijk zijn om klaarheid en duidelijkheid te scheppen in gevallen waar ten onrechte sprake is van fraude of onregelmatigheden. In de, soms kleine, lokale besturen zal een structuur zoals deze in de Vlaamse Gemeenschap bestaat natuurlijk niet haalbaar zijn. Eén dienst voor alle besturen is te weinig. In elk lokaal bestuur een dienst oprichten is uiteraard ook niet haalbaar. Men kan echter wel werken met ‘pools’. Ook in het kader van de inrichting van interne audit in de lokale besturen wordt dit vaak aangehaald. Ik denk dat het zeker een mogelijkheid is te werken met een pool voor een aantal lokale besturen samen. Ook de forensische auditor zal hierdoor veel ervaring kunnen opdoen, wat ten goede zal komen aan de besturen zelf.


89

Een zeer belangrijke meerwaarde die de forensische auditor kan bieden is het leveren van adviezen aan de organisatie op het vlak van preventie. Zoals Blommers zegt in Pheijffer (2000, blz. 282): “Ik vang geen boeven en wens die ook niet te vangen. Wat ik wel wil is een bijdrage leveren aan het inzichtelijk maken van een bepaalde problematiek. En dat is wat is de oorzaak geweest? Hoe kan fraude in deze organisatie worden voorkomen?” Hoe meer preventie, hoe kleiner het frauderisico voor de organisatie. De vraag naar preventieve adviezen is vanuit organisaties tegenwoordig nog heel klein, maar het besef groeit en op dit terrein kan de forensische auditor nog van veel betekenis zijn. Een ander aspect waar hij zijn kennis bij kan aanwenden is advies en hulp op vlak van integriteitsbeleid. Binnen de overheid zijn de beleidsvoerders bezig met het uitwerken van integriteitscodes en integriteitsbeleid. Door zijn kennis en ervaring uit reactieve onderzoeken is het logisch dat de forensische auditor kan helpen de integriteit te verbeteren en het vertrouwen van de burger in de publieke sector kan helpen te versterken. Als gevolg van de uitbouw van deze twee bovenstaande aspecten, preventie en integriteit, kan tegenwoordig een verdere indeling gemaakt worden binnen forensische audit: harde forensische accountancy en zachte forensische accountancy. Naast de harde vorm, de reactieve onderzoeken, het zuivere forensische auditing heeft zich een zachte vorm ontwikkeld. Onder de zachte vorm worden preventieve, proactieve onderzoeken en adviezen, frauderisicoanalyses, het aspect integriteit, het screenen van personen,… gezien. Forensische auditing is een tak binnen de auditing die zich in België pas ontwikkelde sinds de tweede helft van de jaren negentig. Met andere woorden, het blijft nog steeds een jonge discipline die volop in beweging is. Een discipline die nog veel erkenning en bekendheid, maar ook vertrouwen zal moeten verwerven. Zeker binnen de publieke sector zijn de vele diensten die een meerwaarde kunnen bieden nog niet helemaal gekend. Binnen de forensische audit kan in de toekomst misschien een tak ontstaan die zich specialiseert op de publieke sector en een tak die zich richt tot de private noden. De forensische auditoren hebben hun meerwaarde in de publieke sector nog niet ten volle kunnen bewijzen en we kunnen alleen hopen dat de publieke sector dit inziet.


90

Lijst van geraadpleegde werken Boeken BOLOGNA J. G. en LINDQUIST R.J., 1987, Fraud auditing and forensic accounting: new tools and techniques, Wiley, 240 blz. BERCKX P., APPELS W., FRANCEUS F. & VAN SANDE M., 2005, Statutenzakboekje overheidspersoneel, Wolters kluwer, 910 blz. CHRISTIAENS J., maart 2000, Praktijkgids OCMW: Beleid en boekhouding, Externe audit OCMW, Kluwer, 91 blz. CHRISTIAENS J., 2001, De bedrijfsrevisor in de publieke sector, IBR, 37 blz. DAVIA H.R., COGGINS P.C., WIDEMAN J.C., KASTANTIN J.T., 2000, Accountant’s guide to fraud detection and control, Wiley, blz. 33-49 en blz. 229-252 DE BEELDE I., 2002, Financiële audit, Academia press, 314 blz. DE SAMBLANX M.J., 2003, Forensische auditoren als ondersteuning voor prudentieel toezicht, Financiële regulering: op zoek naar nieuwe evenwichten. Volume II Financiële transacties Financiële markten Prudentieel recht, Intersentia, blz. 449-498 DE SAMBLANX M.J., KEULEMANS F., LEROY J., 2005, Audit en controle in lokale besturen, Politeia, 113 blz. GRANOF M.H., en WARDLOW P.S., 2003, Core contents of government and not-for-profit Accounting, Wiley, blz. 1-125 HAY L.E., 1989, Accounting for governmental and nonprofit entities, Irwin, blz. 1-35 en blz. 692-718 HUMBLET P., RIGAUX M., JANVIER R. & RAUWS W., 2002, Synopsis van het Belgische arbeidsrecht, Intersentia, 452 blz. JONES P., 1993, Combating fraud and corruption in the public sector, Chapman & Hall, 216 blz.

Forensic accounting in de publieke sector - Lijst van geraadpleegde werken

VIII

KILESSE A. & VANSTAPEL F., 2004, Externe audit in de publieke sector, Die Keure, blz.53-76, blz. 95-111 en blz. 149-189 LAMMERS E.J., 2001, Forensic auditing: een nieuwe discipline in België, Ced.Samsom, 127 blz. LAMMERS E.J., 2006, Financial accounting, Sessie 14: Forensic Accounting & Auditing, Ehsal Manangement School, 67 blz. MANNING G.A., 1999, Financial investigation and forensic accounting, CRC Press, 474 blz. PHEIJFFER M., 2000, De forensisch accountant: het recht meester, Koninklijke Vermande, 399 blz. PHEIJFFER M., 2001, Nieuwe ronde, nieuwe kansen, Koninklijke Vermande, 78 blz. REGOORT C.J., SCHILDER A., BOOM E., VAN MANEN J.A., 1995, Fraude: voorkomen is beter dan genezen: de rol van de accountant bij preventie en detectie van fraude en onwettige handelingen, Kluwer, blz. 9-17 en blz. 47-51 RUTHERFORD B.A., 1983, Financial reporting in the public sector, Butterworths, blz. 3-24, blz. 91-96 en blz. 238-247 SILVERSTONE H. & SHEETZ M., 2004, Forensic accounting and fraud investigation for non-experts, Wiley, 292 blz. STUDIEDAG VBO en ERNST & YOUNG FORENSIC SERVICES, 2001, Publiek-private fraudebestrijding, Politeia, blz.11-16, blz. 27-37, blz. 51-64 en blz. 73-107 STUDIES IBR, 2002a, Boekhouding en audit in de niet-commerciële sector: deel audit, Controle 7/2002, 71 blz. STUDIES IBR, 2002b, Boekhouding en audit in de niet-commerciële sector: deel boekhouding, Accountancy 4/2002, blz. 1-119 TEN WOLDE J., 1997, Controlling in de praktijk: fraude, signaleren en voorkomen, Kluwer, 113 blz. THORNHILL W.T., 1995, Forensic accounting: how to investigate financial fraud, Irwin, 221 blz. ZACK G.M., 2003, Fraud and abuse in nonprofit organizations, Wiley, 360 blz.


IX

VANDERBERGHE H., 1998, De revisor en de financiële criminaliteit: Fraude, witwassen en corruptie, IBR, blz.1-11

Artikels BINDENGA A., Fraude en accountant in het huidige tijdsbeeld, Maandblad voor accountancy en bedrijfseconomie, januari/februari 2003, blz. 12-14 BLOKDIJK H., Forensiche accountants: rollen en procedures, Maandblad voor accountancy en bedrijfseconomie, januari/februari 2003, blz. 21-30 CHRISTIAENS J., Converging New Public Management reforms and diverging accounting practices in Belgian local governments, working paper research seminar, maart 1999, 26 blz. CHRISTIAENS J., Audit in privé- en publieke sector: welke verschillen?, Audit, control & governance, 2005, nr. 3, blz. 3-5 DE BEELDE I., Het Instituut van Forensische auditoren en de forensische audit in België, Accountancy en bedrijfskunde, september 2004, blz. 18-19 Ernst & Young, KMO-brief, Bedrijfsfraude: een onderschat fenomeen, april 2000, nr. 62, blz. 1-4 URL: <www.ey.be/PMEKMO/Site.nsf/77e1144f6c10d2e7c1256532003efa58/ee0cd93c27e3 86db8025692700626c5d/$FILE/KMO%2062.pdf> (Geraadpleegd op 25/11/2005) JACQUES K., 2004, De sanctioneringsmogelijkheden binnen het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (ambtenaren, stagiairs en contractuelen), blz. 1-13 JOHNSON N. F., 1996, Steganography, George Mason University, Information System & Sotware Engineering URL: (Geraadpleegd op 15/4/2006) of URL: (Geraadpleegd op 15/4/2006) LAMMERS E.J., Forensische accountancy, Periodieke berichten IBR, 2000, Nr 1, 4 blz. RSM ROBSON RHODES, Public sector fraud: are you prepared?, survey report 2005 SCHAAP C.D., 2004, Hoor en wederhoor, Inter alia: audiatur et altera pars, SBV Forensics, blz. 1-6


X

URL: (Geraadpleegd op 6/4/2006) VAN AVONDT M., EECKHOUT W., VERVECKEN G. & DE ROECK P., 2002, Integriteit in de Federale overheidsdiensten: adviezen in functie van het intern controlesysteem en de interne audit, deel I: adviezen, Public management programma 2002, Adviesopdracht voor de FOD budget en beheerscontrole URL: < http://soc.kuleuven.be/io/pmpucl/advies/160119_I.pdf> (Geraadpleegd op 10/4/2006) VAN EECKHOUTE F., 2004, Naar een bedrijfsboekhouding voor de N.V. België, Forum nieuwsbrief voor de overheid, Editie Lente 2004, Ernst & Young, blz. 1-2 URL: < http://www.ey.com/global/download.nsf/Belgium_D/Forum_Lente_2004/ $file/Forum_lente%202004.pdf> (Geraadpleegd op 28/2/2006)

Krantenartikels DE BOCK S. en MAECKELBERGH B., Brugs parket houdt zes ambtenaren aan voor corruptie, Het Nieuwsblad, 9/3/2006, blz. 1 DE BOCK S. en MAECKELBERGH B., Het was een publiek geheim"; Zes ambtenaren omgekocht met enveloppen en chique diners, Het Nieuwsblad, 9/3/2006, blz. 8 DE BOCK S., Een fooi te veel; Eerlijke jonge ambtenaar bracht corruptieschandaal aan het licht, Het Nieuwsblad, 11/3/2006, blz. 4 DE TIJD , Dossier-4FM eindigt zonder vervolgingen: corruptiezaak over twee weken voor raadkamer, 10/11/2005, blz. 6 DE TIJD, Onderzoek naar corruptie bij Regie der Gebouwen: onderzoeksrechter Bulthe bekijkt mogelijke vervalsing openbare aanbestedingen, 31/1/2006, blz. 1 DE TIJD, Bouw betreurt mogelijke corruptie, De Tijd, 1/2/2006, blz. 3 DE TIJD, Onderzoek Regie der Gebouwen deint uit: stelselmatig corrupt, 1/2/2006, blz. 1 DE TIJD, Klokkenluiders vinden weg naar politie niet: Johan Denolf, Federale Politie, over de strijd tegen corruptie, 3/2/2006, blz. 2

DE TIJD, Aannemer bekent jarenlange corruptie bij Regie: twee van de drie verdachte ambtenaren ontkennen betrokkenheid, 4/2/2006, blz. 2


XI

DE TIJD, Nog aanhoudingen en bekentenissen in corruptiezaak Regie: gerecht onderzoekt bouwwerken op koninklijk domein Laken, 9/2/2006, blz. 2 DE STANDAARD, Schepenen Lebbeke verwerpen betrokkenheid zaak Brusselmans; "Klachten. Welke klachten?", De Standaard, 28/5/2005, blz. 58 DE STANDAARD, Gerecht vervolgt alleen topambtenaren, 17/11/2005, blz. 9 DE STANDAARD, Corruptiedossier 4FM gesloten, De Standaard, 24/11/2005, blz. 6 DE STANDAARD, Ambtenaar Maaseik sjoemelt met parkeerkaarten, De Standaard, 13/1/2006, blz. 53, blz. 53 DE STANDAARD, Werkneemster besteelt bejaarden, 12/1/2006, blz. 9 DE STANDAARD, OCMW-bediende biecht grootschalige rekeningfraude op, De Standaard, 13/1/2006, blz. 53 DE STANDAARD, Gemeente kan Karin Brusselmans niet meer vervolgen, De Standaard, 27/1/2006, blz. 54 DE STANDAARD, Nieuw gerechtelijk onderzoek tegen Westtoer, 31/1/2006, blz. 51 DE STANDAARD, Schepenen moeten vergoeding terugbetalen, De Standaard, 1/2/ 2006, blz. 52 DE STANDAARD, Gevolgen voor OCMW niet gekend, 1/2/2006, blz. 52 DE STANDAARD, Zesde aannemer in cel voor steekpenningen, De Standaard, 10/2/2006, blz. 5 DE STANDAARD, Lamine na 1.070 dagen, De Standaard, 20/2/2006, blz. 4 DE STANDAARD, Klacht tegen OCMW-secretaris Sint-Niklaas, 24/2/2006, blz. 76 DE STANDAARD, Tuchtonderzoek tegen secretaris OCMW, De Standaard, 7/3/2006, blz. 50 DE STANDAARD, Parket seponeert klacht tegen OCMW-secretaris, De Standaard, 11/3/2006, blz. 82


XII

DE STANDAARD, Laatste deel PWC-audit ligt op tafel bij Picanol, De Standaard, 5/6-3-2005, blz. 65 DE STANDAARD, West-Vlaanderen onder curatele, 9/3/2006, blz. 6 DE STANDAARD, Een godsgeschenk voor Patrick Janssens, 18/3/2006 EECKHAUT M., Al vijf ambtenaren van Regie der Gebouwen in cel, De Standaard, 9/2/2006, blz. 5 EECKHAUT M., Nieuwe arrestaties in fraude Regie der Gebouwen, De Standaard, 8/2/2006, blz. 13 EECKHAUT M., Directeur-generaal van Regie schreeuwt onschuld uit, De Standaard, 4/2/2006, blz. 11 EECKHAUT M., Topman Regie in de cel voor corruptie, De Standaard, 1/2/2006, blz. 2 HERPOL J., Gouverneur schorst aanwerving beteugelend ambtenaar; Vreemde keuze belooft vuurwerk op gemeenteraad, Het Nieuwsblad, 23/3/2006, blz. 18 HET BELANG VAN LIMBURG, Bedrijfsleiders krijgen twee jaar cel voor subsidiefraude, 12/4/2002 http://limburg.hbvl.be/nieuws-limburg/2002/04/12/bedrijfsleiders-krijgen-2-jaar-cel-voorsubsidiefraude.html HET BELANG VAN LIMBURG, OCMW Tessenderlo niet gedupeerd door ontslagen door ontslagen directeur Practimed, 2/2/2006 HET NIEUWSBLAD, Export Vlaanderen smijt met geld, 7/4/2005 HET NIEUWSBLAD, Tijdsdruk was schuldige van gaten in viaduct Vilvoorde, 29/9/2005, blz. 2 HET NIEUWSBLAD, Belastingambtenaar laat zich omkopen, 1/12/2005, blz. 16 HET NIEUWSBLAD, “Deze valse beschuldigingen zijn totaal onaanvaardbaar”. Schepen dreigt met klacht tegen collega-schepen, 29/12/2005, blz. 16 HET NIEUWSBLAD, Twee betichtingen tegen gemeentesecretaris verjaard, 16/1/2006, blz. 14 HET NIEUWSBLAD, Bediende besteelt OCMW, 12/1/2006, blz. 17 HET NIEUWSBLAD, Gedragscode helpt ambtenaren correct te handelen, 24/1/2006, blz. 13


XIII

HET NIEUWSBLAD, Late reactie op OCMW-fraude, 26/1/2006, blz. 15 HET NIEUWSBLAD, Nieuw gerechtelijk onderzoek bij Westtoer, 31/1/2006, blz. 59 HET NIEUWSBLAD, Patrick Dewael beslist over lot Luc Lamine, 21/2/2006 HEUVELMANS J., Vier topambtenaren en aannemer naar strafrechter; doorverwijzing voor schriftvervalsing, passieve corruptie en verduistering, Het Nieuwsblad, 16/2/2006, blz. 14 LESAGE P., Het blunderboek van Picanol, Het Nieuwsblad, 11/3/2005, blz. 2

MAECKELBERGH B., Ambtenaren laten zich betalen voor vergunningen, Het Nieuwsblad, 8/3/2006, blz. 5

Websites ACL URL: <www.acl.com> (Geraadpleegd op 24/2/2006) anti-fraude Nederland URL: <www.anti-fraude.nl> (Geraadpleegd op 1/2/2006) Deloitte – afdeling Forensic & Dispute Services URL: (Geraadpleegd op 15/11/2005) dtSearch URL: <www.dtSearch.com> (Geraadpleegd op 24/2/2006) Ernst &Young – Forensic Services URL: (Geraadpleegd op 17/12/2005) Federale overheid URL: <www.belgium.be> (Geraadpleegd op 4/4/2006) Federale politie/ Algemene directie van gerechtelijke politie/ Directie van de bestrijding van de economische en financiële criminaliteit, Derde Activiteitenverslag 2004, 2005, blz. 1-95


XIV

URL: (Geraadpleegd op 27/3/2006) Guidance Software, de maker van het programma EnCase. URL: <www.guidancesoftware.com> (Geraadpleegd op 24/2/2006) I-Force URL: (Geraadpleegd op 10/3/2006) Instituut der Bedrijfsrevisoren URL: <www.ibr-ire.be> (Geraadpleegd op 3/2/2006) Instituut der Forensische Auditoren URL: <www.ifa-iaf.be> (Geraadpleegd op 3/2/2006) KPMG – Forensic Services URL: (Geraadpleegd op 15/11/2005) Nederlandse Rekenkamer: handleiding basisonderzoek integriteit, 11/2003 URL: <www.rekenkamer.nl/9282000/d/handleiding%20basisonderzoek%20integriteit.pdf> (Geraadpleegd op 5/2/2006) PriceWaterhouseCoopers URL: (Geraadpleegd op 25/1/2006) PWC, 2005, Global Economic crime survey 2005 Belgium URL: (Geraadpleegd op 10/2/2006) Rekenhof URL: <www.rekenhof.be/NL/Voorstelling.htm> (Geraadpleegd op 16/2/2006) Rekenhof, 2005, Activiteitenverslag over 2004: verslag van het Rekenhof aan het Vlaams Parlement, mei 2005 URL: <www.ccrek.be/docs/Reports/2005/2005_15_Activiteitenverslag_NK.pdf> (Geraadpleegd op 13/12/2005)


XV

SAS URL: <www.sas.com/offices/europe/uk/public_sector/fraud.html> (Geraadpleegd op 13/12/2005) Tranparency International URL: <www.transparency.org> (Geraadpleegd op 9/4/2006)

Decreten en besluiten Besluit van de Vlaamse regering betreffende de oprichting en de werking van de entiteit Interne Audit in het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 8/9/2OOO Besluit van de Vlaamse regering tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap “Interne audit van de Vlaamse Administratie” en tot omvorming van het auditcomité van de Vlaamse Gemeenschap tot het Auditcomité van de Vlaamse Administratie, 16/4/2004 (BS 13/5/2004) Besluit ter juridische inwerking treden van de Interne Audit van de Vlaamse Administratie als EVA, 10/3/2006. URL: (Geraadpleegd op 14/4/2006) Decreet houdende diverse bepalingen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 8/12/2000, art. 26 Decreet houdende wijziging van het decreet van 7 juli 1998 houdende instelling van de Vlaamse Ombudsdienst, wat betreft de bescherming van ambtenaren die melding maken van onregelmatigheden (1), 7/5/2004 URL: <www.ejustice.just.fgov.be/cgi/article_body.pl?language=nl&caller=summary&pub_date= 2004-06-11&numac=> (Geraadpleegd op 3/4/2006) Decreet houdende regeling van de begrotingen, de boekhouding, de controle inzake subsidies en de controle door het Rekenhof, 7/5/2005 Gemeentedecreet, 2005, BS 31/8/2005 URL: (Geraadpleegd op 6/11/2005) Integriteitsbeleid Vlaanderen, 1/7/2005 URL: (Geraadpleegd op 15/4/2006)


XVI

Provinciedecreet, 2005, BS 29/12/2005 URL: (Geraadpleegd op 10/11/2005) Wetsvoorstel voor een federale klokkenluidersregeling (St.3-1288), ingediend op 5/7/2005 URL: <www.senate.be/www/?MIval=/dossier.html&LEG=3&NR=1288&LANG=nl> (Geraadpleegd op 26/3/2006)

Interviews Gesprek met Dhr. Rudy Hoskens, Director Dispute Analysis and Investigations, PricewaterhouseCoopers, St-Stevens Woluwe, 17/2/2006 Gesprek met Dhr. Frank Staelens en Dhr. Timmie De Pooter, Forensic and dispute services, Deloitte, Diegem, 13/3/2006 Gesprek met Dhr. Wim De Naeyer, Manager auditor, Interne Audit Dienst, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Brussel, 27/3/2006 Gesprek met Dhr. Bart De Bie, Partner, I-Force, Dendermonde, 31/3/2006


XVII

Bijlage 1 Persoverzicht: fraude in de Belgische publieke sector Hieronder wordt een overzicht gegeven van enkele fraudezaken die in het afgelopen jaar de media haalden. Het overzicht is geordend volgens chronologie waarin de zaken in de media gekomen zijn. Uiteraard is deze lijst niet exhaustief.

•

Export Vlaanderen wordt verweten te los om te springen met belastinggeld. Er worden grote budgetten uitgegeven aan public relations terwijl het een overheidsinstelling is en dus niet actief klanten hoeft te werven. Het topmanagement kent zichzelf verschillende voordelen toe. Het Rekenhof tikte Export Vlaanderen op de vingers, echter een onderzoek werd niet ingesteld. (Het Nieuwsblad, 7/4/2005)

•

Tijdsdruk en onvoldoende toezicht zouden ervoor gezorgd hebben dat er reeds na vijf jaar gaten verschijnen in het wegdek van het viaduct van Vilvoorde. Vriendjespolitiek zou niet de oorzaak zijn, zoals eerst wel vermoed werd doordat de directeur van het aannemersbedrijf en het hoofd van de afdeling Wegen van Vlaams-Brabant elkaar kennen. (Het Nieuwsblad, 29/9/2005)

•

Het Antwerpse parket onderzocht het corruptiedossier van de commerciële radiozender 4FM, maar vond geen bewijzen. Bij de toewijzing van een landelijke zendlicentie zou er politieke beïnvloeding en omkoping van het Vlaams Commisariaat voor de Media (VCM), de toenmalige minister van Media en de minister-president geweest zijn. (De Tijd, 10/11/2005)

•

De correctionele rechtbank in Gent heeft een belastingambtenaar een werkstraf opgelegd voor schriftvervalsing en passieve omkoping. Daarnaast krijgt hij ook een geldboete en een ontzetting uit zijn rechten als ambtenaar. De man wordt ook verdacht van fiscale fraude, maar in deze zaak is nog geen uitspraak gekomen. Hij hielp een bedrijf met terugbetalingen van de belastingen die gestaafd werden door valse documenten van de belastingambtenaar. (Het Nieuwsblad, 1/12/2005)

•

In Temse overweegt een schepen klacht in te dienen tegen een collega-schepen (van een andere partij) als die zich niet excuseert voor de beschuldigingen van omkoperij en misbruik van staatsfondsen die hij tegen zijn politieke in de media deed. (Het Nieuwsblad, 29/12/2005)


Bijlage 1 - 1

•

Schepenen in Lebbeke worden verdacht van corruptie. Ook een ambtenaar wordt verdacht betrokken te zijn. De federale politie onderzoekt de anonieme klacht. (De Standaard, 28/5/2005) De klachten worden definitief verworpen, omdat er geen sprake is van misbruik. (De Standaard, 27/1/2006)

•

Een ambtenaar werd betrapt op gesjoemel met parkeerkaarten in Maaseik. De ambtenaar nam zelf ontslag toen de zaak, door middel van een intern onderzoek, aan het licht kwam. (De Standaard, 13/1/2006)

•

Een administratieve bediende in het OCMW- woon- en zorgcentrum in SintAmandsberg

maakte

stelselmatig

misbruik

van

de

volmachten

op

de

bankrekeningen van de bewoners. De bediende is direct ontslagen. De zaak kwam aan het licht door de opmerkzaamheid van één van de medewerkers. (De Standaard, 12 & 13/1/2006) •

De raadkamer in Hasselt heeft beslist de stadsecretaris van Halen in drie dossiers over fraude niet strafrechtelijk te vervolgen. In april 2004 werd de man opgenomen omdat hij verdacht werd van witwaspraktijken en het ontvangen van steekpenningen. Nu blijkt dat de aanklachten, die dateren van voor 1996, verjaard zijn. De man is nooit geschorst, maar was gedurende twee jaar in ziekteverlof. Het is nog niet duidelijk of hij zijn functie hervat. (Het Nieuwsblad, 16/1/2006)

•

Het stadsbestuur van Sint-Niklaas heeft een uitgebreide gedragscode opgesteld. Aan de hand van deze richtlijnen hoopt men de ambtenaren beter in te lichten over correct handelen. Zo wordt bv. beschreven dat elke schijn van omkoping vermeden moet worden en geschenken van meer dan vijftig euro, uitstappen, uitnodigingen voor etentjes en evenementen best gemeld worden aan de stadsecretaris. In principe dienen de regels gekend te zijn, maar het is een voordeel dat ze nu nog eens duidelijk op papier staan. (Het Nieuwsblad, 24/1/2006)

•

In Overijse is een fraude vastgesteld in het OCMW. Een personeelslid zou 200.000 euro verduisterd hebben. De fraudeur werd ontslagen. Hoe het geld ontvreemd werd is nog niet duidelijk. De zaak wordt onderzocht en er worden maatregelen getroffen om fraude in de toekomst te vermijden.(Het Nieuwsblad, 12 & 26/1/2006)

•

Bij

de

Regie

der

Gebouwen

zou

sprake

zijn

van

vervalste

openbare

aanbestedingen en kartelvorming. In ruil voor reizen, werken aan de persoonlijke woning en geld kregen bouwbedrijven voorkennis. De beschuldigden zouden ook een oogje dicht geknepen hebben terwijl de bouwfirma’s buitensporig


Bijlage 1 - 2

bijkomende werken aanrekenden. Het onderzoek wordt gevoerd door het Brusselse parket en de Centrale dienst voor Corruptie van de federale politie. Er werden 6 bedrijfsleiders van bouwbedrijven aangehouden. De directeur van de Regie der Gebouwen, maar tevens een medeplichtige op een lager niveau, zijn de vermoedelijke spilfiguren. Er werden in totaal 5 ambtenaren aangehouden. Het gerecht onderzoekt of de normvervaging bij de Regie algemeen is aangezien een aannemer toegaf dat er al jaren een systeem van omkoping bestaat. (De Tijd, 31/1/2006, 1/2/2006, 4/2/2006, 9/2/2006; De Standaard, 1/2/2006, 9/2/2006, 10/2/2006) •

Het parket is een onderzoek begonnen tegen Westtoer, het West-Vlaams autonoom provinciebedrijf voor toerisme en recreatie. Er zouden forse bedragen uitbetaald zijn aan vrijwilligers voor de controle van nieuwe fietsroutes. Onder deze vrijwilligers waren opvallend veel vrienden en familieleden van de managers bij Westtoer. In februari komt nog een dossier tegen Westtoer voor de rechtbank: het provinciebedrijf, zijn gedelegeerd-bestuurder en de vroegere financieel directeur worden beschuldigd van fraude met overheidsgeld. Ze zouden bij de opmaak van bepaalde documenten gefraudeerd hebben om meer subsidies binnen te rijven. (De Standaard, 31/1/2006; Het Nieuwsblad, 31/1/2006)

•

In

Ieper

moeten

enkele

schepenen

een

ten

onrechte

aangerekende

verplaatsingsvergoeding terugbetalen. Volgens de burgemeester bestaan omtrent de kilometervergoeding dan ook geen duidelijke afspraken. (De Standaard, 1/2/2006) •

Het Medisch Centrum Practimed ontsloeg op 31 januari 2006 zijn directeur en liet beslag leggen op zijn rekeningen. Volgens een intern onderzoek zou hij drie miljoen euro verduisterd hebben. Hij kende zichzelf loonsverhogingen toe, gaf zichzelf vergoedingen en maakte facturen voor persoonlijke uitgaven. De man was naast directeur van Practimed ook OCMW-ontvanger in Tessenderlo. Hoewel bij het OCMW geen onregelmatigheden werden vastgesteld is de ontvanger preventief geschorst. (De Standaard, 1/2/2006; Het Belang van Limburg, 2/2/2006)

•

Vier topambtenaren en een aannemer worden strafrechtelijk vervolgd voor schriftvervalsing, passieve corruptie en verduistering. Zij zouden via facturen bij stads-vzw’s Soma en Telepolis 41.000 euro uit de stadskas van Antwerpen aangewend hebben voor privé-doeleinden. Het geld werd gespendeerd aan een extra outfit van een geleasde BMW, een dure camera en meubelen (20.127euro).


Bijlage 1 - 3

Eén van de beklaagden kocht voor 14.400 euro huis-, tuin- en keukenmateriaal aan via de vzw Soma. En een andere van de beklaagden werd een supplementair loon van 450 euro toegekend zonder enige meerprestatie. Een andere kocht navigatie- en andere communicatieapparatuur voor in de dienstwagen. Dat het gps-systeem ook gebruikt kon worden voor de boot, was meegenomen. De beklaagde aannemer moet zich reeds verantwoorden voor actieve corruptie in het Potva-dossier, terwijl twee van de andere beklaagden ook terecht staan in de Visa-affaire. In deze zaak worden geen schepenen of politici vervolgd, ook de vzw’s zelf staan buiten schot. Deze zaak rond de vzw’s gaf destijds de aanleiding tot de grotere fraudezaak met de visakaarten. (Het Nieuwsblad, 16/2/2006; De Standaard, 17/11/2005) •

In de Visa-affaire wordt beslist of de zaak van de korpschef en enkele Antwerpse topambtenaren doorgaat naar de rechtbank, nadat het parket besliste in beroep te gaan op de uitspraak van de raadkamer in mei 2005. De korpschef is reeds 1070 dagen geschorst, wel met behoud van het grootste deel van zijn wedde. De dag erna melden de kranten dat de korpschef vrijuitgaat. (De Standaard, 20/2/2006; Het Nieuwsblad, 21/02/2006)

•

De OCMW-secretaris van Sint-Niklaas zou, volgens anonieme en niet-anonieme getuigenissen, personeel van het OCMW hebben ingezet bij schilder- en verfraaiingswerken in het appartement van zijn zoon. De federale politie onderzoekt de zaak. (De Standaard, 24/2/2006) Parallel met het gerechtelijk onderzoek wordt ook een tuchtonderzoek ingesteld tegen de OCMW-secretaris. (De Standaard, 7/3/2006) Enkele dagen later bleek dat het personeel de werken deed buiten hun diensturen en dat de secretaris de werklieden uit eigen zak betaalde. Het parket seponeert de klacht omdat het hier niet gaat om diefstal of belangenneming, maar wel mogelijk sluikwerk. (De Standaard, 11/3/2006)

•

Minstens

zeven

ambtenaren

van

de

West-Vlaamse

afdelingen

van

de

overheidsdiensten Arohm en Aminal zouden jarenlang geld en dure etentjes ontvangen hebben in ruil voor bouwadviezen. Onder de beklaagden bevinden zich zowel topambtenaren als gewone ambtenaren. De zaak kwam in 2003 eerst aan het licht toen een jonge collega, die ongevraagd een fooi van 125 euro kreeg voor een gunstig advies, geschokt naar de politie stapte. In het totaal zou het om een omkoping van in de 100000’en euro gaan. Eén van de ambtenaren zou steeds negatieve adviezen gegeven hebben. Die konden dan nadien, mits corruptie rechtgezet worden. (Het Nieuwsblad, 8, 9, 11/3/2006)


Bijlage 1 - 4

•

Enkele maanden geleden werd in Wemmel een beteugelend ambtenaar aangeworven. Er waren twee kandidaten komen opdagen op het examen en het schepencollege koos voor de persoon die het minst scoorde op het examen. Vriendjespolitiek menen de leden van de gemeenteraad, want waarom schrijf je een examen uit als je dan de kandidaat kiest die het slechtst scoort? Na de klacht schorste de gouverneur de aanwerving, wat erop wijst dat er wel degelijk een probleem is. (Het Nieuwsblad, 23/3/2006)


Bijlage 1 - 5

Bijlage 2 Gesprek met Dhr. Rudy Hoskens

17/2/2006

De heer Hoskens is Director van de afdeling Dispute Analysis and Investigations bij PricewaterhouseCoopers in St-Stevens Woluwe. Voordien was hij gedurende twee jaar werkzaam op de forensic services afdeling bij Ernst & Young. Daarvoor werkte hij 16 jaar bij de gerechtelijke politie, cel fiscale en financiële fraude. Hij is al 20 jaar bezig met forensische audit en fraudebestrijding. Dhr. Hoskens is daarnaast ook lid van het IFA, waar hij ook lid is van de raad van bestuur. Bovendien is hij ook docent op de UAMS in de Executive Class Forensic Auditing.


Bijlage 2 - 1

Vragen ter voorbereiding van het interview met Dhr. Hoskens (PWC)

17/2/2006

(Deze vragen zijn opgesteld voor een één uur durend gesprek.) Forensic audit: boeken vermelden steeds ‘documenteren, interviewen, analyseren’. Dit is echter totaal niet concreet. Kunt u mij uitleggen hoe forensic auditors juist te werk gaan? Ik denk nu dat deze methoden sterk lijken op wat we gezien hebben in controleleer (steekproeven, analytische testen, substantieve testen), klopt dit? Zoja, waar zit dan het verschil tussen forensic en gewone externe audit? Enkel in het feit dat je vertrekt van fraude of ook in de diagnostiek/methodiek? Welke diensten verleent uw afdeling het meest? Overwegend preventie, hulp bij opstellen risicoplanning en dergelijke of toch vrij veel onderzoek na fraudegevallen (detectie)? Mijn onderwerp: haalbaarheid van forensic in de publieke sector. Waar denkt u dat de meeste fraudemogelijkheden te vinden zijn in de publieke sector? In het kader van een forensic audit, waar denkt u dat de meeste beperkingen zitten als je een forensisch onderzoek in de publieke sector wil doen? Wat zou er anders kunnen zijn aan de forensic auditor zijn methodes en aanpak als de fraude zich in de publieke sector voordoet? Denkt u dat, indien forensisch onderzoek in de toekomst mogelijk is in public, dit dan best gedaan wordt door gespecialiseerde externe kantoren of eerder vanuit de publieke sector zelf, dus bv. door een hiervoor specifiek opgerichte dienst? Denkt u dat politiek veel invloed heeft op fraude in de publieke sector? Onlangs is er een fraude ontdekt bij de Regie der gebouwen. Het Rekenhof zal deze zaak nu onderzoeken. Zou de methode die ze hierbij hanteren lijken op forensic (zonder het misschien zo te noemen)?


Bijlage 2 - 2

Interview met de heer Rudy Hoskens - PriceWaterhouseCoopers

17/2/2006

Ik heb veel gelezen over forensic accounting, maar concrete informatie over hoe forensic accounting gebeurt ontbreekt. In elk boek staat: informatie verzamelen en verwerken.... maar dit zonder concrete informatie, hoe gebeurt het nu echt qua technieken? Zaken zoals “opdrachtaanvaardingsbrief” hebben we gezien in controleleer. Maar welke technieken worden nu echt gebruikt? Ik zal eerst iets vertellen over onze organisatie, over hoe wij hier juist werken in de afdeling. Bij ons noemt de afdeling niet Forensic Services, maar wel Dispute analysis & Investigations. We zijn momenteel met een zevental vaste mensen in ons team. Maar bij de meeste onderzoeken, die toch ofwel zeer ingewikkeld ofwel internationaal zijn, doen we beroep op andere mensen ofwel uit het buitenland, ofwel met andere specialisaties van tax of van boekhouding, mensen met transaction-ervaring. In het team zitten juristen, economisten, handelsingenieurs, burgerlijk ingenieurs,

gespecialiseerden

in

informaticabeheer

welke

de

forensic

technologyzaken

afhandelen. Ik werk bij PWC sinds 2002, daarvoor was ik 2 jaar bij Ernst & Young werkzaam op dezelfde afdeling en daarvoor werkte ik 16 jaar bij de gerechtelijke politie, cel fiscale en financiële fraude. Ik doe het al 20 jaar. Het is heel moeilijk om op uw vraag, welke technieken voor forensisch onderzoek, te antwoorden want geen enkel onderzoek is hetzelfde. In de 20 jaar heb ik nog geen enkel onderzoek gedaan waar precies dezelfde tactiek toegepast wordt, het is telkens anders. Tweede punt is dat hoe we het eigenlijk doen het in feite ons “geheim wapen” is. Maar ik kan er wel één en ander over zeggen. Het is echter nooit hetzelfde, het heeft vooral te maken met het soort onderzoek dat je doet. Wij hebben een heel brede dienstverlening. Bij ons noemt het Dispute analysis & Investigations. Er zijn 2 takken, enerzijds Dispute analysis anderzijds Investigations Onder Dispute analysis zit alles wat met litiges en geschillen te maken heeft. Dispute resolutions is eigenlijk het oplossen van geschillen. We werken hier meestal met advocatenkantoren; want een geschil is altijd juridisch en er komt altijd onderzoek aan te pas. Schadebepaling zit daar ook onder, bv. schade bij fraude of ergens een verzekeringsgeschil. Iemand van mijn team zit al 2 jaar in Maleisië om de schade van de overstroomde fabrieken te bepalen, dus de waarde te bepalen van de verzekeringsclaims. Licensing management zit ook onder Dispute analysis. We gaan audits doen bij bedrijven die ergens royalties, IP in portfolio hebben. Ze krijgen daar royalties voor. Wij gaan audits doen om te zien of de royalties die de klanten betalen ook stroken met de werkelijkheid die ze zouden moeten betalen, dus of ze geen zwarte software in huis hebben.


Bijlage 2 - 3

Het heeft allemaal met forensic te maken, als wij een audit gaan doen gaan we niet naar materialiteit gaan kijken zoals een externe auditor maar we gaan specifieke technieken en software gebruiken. Het hangt er allemaal mee samen. Securities litigation: dat zijn de grotere class action suits zoals Parmalat en Worldcom, Enron enz. Anderzijds hebben we de Investigation kant: puur fraudeonderzoek, daar zit forensic technologies onder, achtergrondonderzoek van personen/identiteiten, witwassen, onderzoeken naar audit toe, naar training toe, fraud prevention, fraud detection, asset tracing en recovery, er zit eigenlijk heel veel onder. Het is moeilijk om te zeggen welke tactiek we toepassen. Zelfs hier binnen het huis hebben we verschillende diensten die met forensic samenhangen. Elke zaak heeft een verschillende aanpak: een geschil ga je op een andere manier benaderen dan een puur interne fraudeonderzoek. Een verzekeringsgeschil ga je ook op een andere manier behandelen, licensing is anders en een achtergrondonderzoek is weer anders. Voor alles is er een verschillende techniek. Zijn de technieken die jullie gebruiken bij fraude onderzoek hetzelfde als bij externe audit? We leerden over technieken als rekeningen bekijken, analytische testen... Ik had gevoel dat dit veel hetzelfde was. Doen jullie specifiek andere testen? We doen heel wat anders! Normaal is de basis hetzelfde. Je mag ons echter niet vergelijken met een externe auditor. Dat gaat volledig niet op, we zijn geen externe auditors. In mijn team is er geen enkele revisor, maar ik heb wel mensen vanuit de audit die bij mij werken. Twee van de zeven medewerkers werken 50% op externe audit en 50% in mijn afdeling, omdat je die ervaring wel nodig hebt. Voor bepaalde zaken is die basiskennis nodig in een team. In fraudezaken is dat weer niet nodig. Wat doen we specifiek anders dan een audit? We doen ongeveer hetzelfde maar we gaan heel wat dieper, we gaan niet naar de materialiteit kijken, we leggen geen lat van alles boven de 1000 of de 10 000 euro, we gaan altijd tot op de laatste euro. We gaan altijd terug tot het laatste stuk eigenlijk. Bij externe audit kijkt men naar bepaalde stukken en doet men bepaalde steekproeven. Ten eerste doen we geen steekproeven, we doen altijd het volledige plaatje. We gaan er niet 10 stuks van dat of 10 stuks die maand uithalen, maar bijvoorbeeld bij onkostenrekeningen (6-rekeningen), expenses, gaan we die allemaal bekijken, afhankelijk van de soort fraude natuurlijk. We maken een echt volledig beeld en geen materialiteit, elke frank voor ons is een frank, daar komt het op neer. Bij een externe auditor is enkel materialiteit belangrijk. Ten tweede doen we interviews en gaan we interviewtechnieken toepassen. Dat doet een externe auditor ook niet en doen wij altijd, maar dan wel op het gepaste moment. We gebruiken meestal ons gezond verstand, een auditor is soms een paard met oogkleppen aan. Ze gebruiken een lijst, bij ons noemt dit “my client”, die ze moeten afchecken, alle punten, van A naar B, van B naar C enz... en ze kijken niet verder dan ze moeten. Ze werken met beperkte budgetten, ze kunnen ook niet meer doen.


Bijlage 2 - 4

Bij ons is alles fout tot we gezien hebben dat het juist is. Een auditor kijkt of alles juist is tot hij ziet dat iets fout is, bij ons is het juist andersom. Het is een andere aanpak. We gaan andere zaken doen die een auditor niet doet, een auditor werkt met bepaalde basistesten in het auditprogramma, wij gaan daarbuiten, we gaan andere zaken zien die zij niet bekijken. Gebruiken jullie checklists? Absoluut niet, wij hebben geen checklists. Het beste voorbeeld is Picanol. Deze zaak hebben wij gedaan met ons team, gedurende 5-6 maand, waarvan toch een hele tijd met een 20-tal mensen. We hebben steekproeven moeten doen, zelfs tot in de kelders. Picanol is gigantisch groot, gigantisch veel bedrijven, wereldwijd vertakt, dus je kan niet alles doen, je moet dan wel werken met steekproeven. Er werden aan paar externe auditors op juniorniveau ingehuurd en in ons team opgenomen. De externe auditors kwamen naar de meeting en bleven erna zitten wachten op een stappenplan, zonder stappenplan waren ze precies verloren! Bij ons moet je meer nadenken, meer proactief denken. Je moet de organisatie bekijken, het rekeningenplan bekijken, kijken wat waarop staat, bv. kijken of er onkostenrekeningen zijn die je in een ander bedrijf niet vindt, die een rare of vreemde naam hebben, met grote bedragen .... Daar gaan wij zeker naar kijken. Wat wij zeker doen, dat is het grootste stuk van forensic technologies, is software en hardware onderzoeken, dat doet externe auditor helemaal niet. Welke specifieke programma’s worden gebruikt ? Over onze programma’s kan ik 2 uur praten! In het kort: Er is bv. een gewoon fraudegeval. Een financiële directeur die gesjoemeld heeft met valse facturaties. Een geval dat veelvuldig voorkomt is dat er met een bepaalde leverancier een circuit met valse facturen opgezet wordt. In dit geval wordt die man ontslagen. Wij gaan voor de bewijzen zijn PC bekijken. Dus we gaan zijn laptop, desktop, eigen partitie op de server analyseren. We hebben daarvoor specifieke software zoals EnCase. Deze software is ontwikkeld in Canada of de U.S. door Guidancesoftware, en mede ontwikkeld door mensen van de FBI. Het voordeel van die software is dat ze juridisch volledig onderbouwd is. Die wordt aanvaard in de rechtbanken in de Angelsaksische wereld. In België is dat nog niet echt zo doorgedrongen, maar ze staat toch op punt. Wat doet die software nu? Ze wordt gebruikt om een bit-to-bit-image te maken van de harde schijf: data imaging heet dat. Het voordeel van dit systeem is dat je een digitale foto neemt van alle gegevens die op de harde schijf staan op één bepaald moment. Voor de bewijsgaring is dit belangrijk, die wordt nl. niet aangetast. Je verandert geen enkel streepje of nulletje in het binaire systeem. Je gaat de computer zelfs niet opzetten, maar je gaat fysisch de harde schijf eruit halen en die in een apparaat steken, dat een fastblock noemt, en in feite een zwart doosje is dat verhindert dat je gegevens van de ene laptop gaat schrijven naar de andere en vice versa.


Bijlage 2 - 5

Je maakt een bit-to-bit-copy op dat moment, dit is een exacte kopie van de PC die je onderzoekt. Vanaf het moment dat je een PC opstart gaan er al duizenden data veranderen gewoon door het feit van uw PC op te zetten. En als je een gewone back-up neemt kan je ook nog gegevens wijzigen. Voordat we gaan opstarten nemen we de gegevens weg. De image-copy kan op een harde schijf op een DVD of op een server gezet worden, afhankelijk van de grootte. De imagecopy wordt verzegeld in een enveloppe, daar komen we niet meer aan. De originele image-copy gaat in een kluis waar er nooit iets kan aankomen, mediaproof, branden waterproof, zodat dat bewijs gevrijwaard wordt. Een tweede exemplaar zetten we op de server of op de PC om de zaken te analyseren. Zo’n analyse kunnen we ook met EnCase doen, maar meestal gebruiken we ook andere systemen zoals dtSearch en andere software waarmee je puur op keywords kan gaan zoeken. Als je bv met EnCase data leest, kan je niet alles bekijken want België heeft privacywetgeving. De inhoud van e-mails mag je wettelijk gezien niet bekijken. Je hebt de toestemming van degene wiens gegevens je onderzoekt nodig en meestal krijg je dat niet. Met EnCase kan je dan filters opzetten. Met keywords zoek je dan bv. het woord ”overschrijving”, “bankrekening”.... Je kan een filter opzetten zodat hij niet gaat gaan zoeken in de MSF-files, Outlookfiles... Op die manier kan je ook geen problemen krijgen. dtSearch gaat elk woord dat op een harde schijf staat inventariseren en maakt er in feite een dikke Van Dale van. Je kan echt alfabetisch elk woordje gaan bekijken. Alle woordjes staan erin, zelfs “en”, “de” en “het”. Er staat zelfs tussen haakjes hoeveel keer het woordje voorkomt in je PC. Het gaat soms heel ver. We gebruiken nog andere software. Bij internationale opdrachten bijvoorbeeld. In bepaalde landen mag je wel e-mails analyseren, bv. in UK. We hebben zelf een e-mailtool “Albert” ontwikkeld. Om e-mails te analyseren zijn er verschillende systemen. Je kan er filters opzetten, je kan met wild cards werken. ACL (Audit Command Language) gebruiken we ook. Dit is een gesofisticeerde Excel, daar kunnen we echt basistesten mee doen. Bijvoorbeeld de bankrekeningen van de leveranciers proberen te matchen met de bankrekeningen van het personeel. Het is een gewone query, een klein programma, dat de database van een bedrijf volledig gaat afscreenen en met elkaar matchen. Dit is een basistest die we meestal doen bij forensisch onderzoek. We gebruiken dit bij de lichtere, beperktere dossiers. Je kan daar geen grote dossiers mee doen, zoals Parmalat, want dat draait niet. Bij grotere zaken gebruiken we nog andere tools die binnen PWC, binnen forensic ontwikkeld zijn, zoals de programma’s General ledger Tool en Fraud Detection tool. Met de General ledger Tool kan je alles doen wat je wil, je schrijft je query zoals je wil. Hiermee kan je dan opzoekingen doen. Ik wil bv. weten welke persoon op dat moment een overschrijving heeft gedaan van die rekening. Het nadeel is dat het een heel zwaar systeem is om te implementeren bij een bedrijf en om het consistent te maken met de database van het bedrijf. Je hebt zeker 1 week nodig om het te


Bijlage 2 - 6

implementeren, je kan er een groot onderzoek mee doen, maar het is arbeids- en tijdsintensief. Eender welke vraag en eender welke test, het is gigantisch! De Fraud Detection tool is daarentegen meer gericht. Het programma werd ook in house ontwikkeld. Het is gebaseerd op een boomstructuur waar alle soorten van fraude inzitten: misbruik van bedrijfsactiva, misbruik van vennootschapsgoederen, corruptie – private corruptie, publieke corruptie - valsheid in geschrifte... Alle soorten van fraude die je je kan voorstellen zitten daarin en elk stuk op zich is onderverdeeld in verschillende facetten, dus omkoping van leveranciers, met ambtenaren... Alle zaken welke we ooit al wereldwijd bij PWC meegemaakt hebben zitten daarin. Ik denk dat er iets van 300 à 400 manieren van verschillende fraude inzitten, dus gigantisch! Ik kan je dit programma natuurlijk niet meegeven. Het voordeel ervan is dat het constant wordt gevoed. Het is webbased, staat op de website en wordt wekelijks geüpdated in de V.S. Alle fraudezaken wereldwijd die we behandelen binnen PWC stoppen we daarin. Dus, hebben we een nieuwe soort fraude die er nog niet inzit, dan komt het erbij. Deze tool kunnen we op het systeem van een bedrijf loslaten en indien er fraude gebeurt, een soort die we ooit meegemaakt hebben, dan halen we die eruit. Puur detectie, het programma haalt dat eruit. Het is niet 100% waterproof, maar het doet wel knipperlichten branden. Het is een redelijk zware tool, auditgewijs, je hebt er wel wat tijd voor nodig. Interessant, over die speciale software vind je niet veel in de literatuur. Neen, dat wordt allemaal goed bewaard! We gaan ook steganografie na. Bepaalde informatie, bv. je hebt een vertrouwelijk Excel-sheetje met uw zwarte boekhouding, dat staat op je PC maar je wil niet dat iemand dat weet. Je kan die Excel-sheet incorporeren in een foto, filmpje, in eender welk soort van media op je PC. Als je dat document gaat openen krijg je een foto te zien van kinderen, vrienden, filmpje met grapje... en dat document zit daarin. Dus je kan dat er niet uithalen. Alleen degene die weet dat het erin zit en een paswoord heeft weet hoe je het eruit moet halen. De software die wij hebben (bijvoorbeeld EnCase) zegt dan bv. dat het een file heeft gevonden die een foto is, maar signaleert dat er iets eigenaardig aan is omdat de file veel teveel Megabite inneemt voor een normale foto. Dan kunnen we gaan kijken naar de foto en met andere software die we hebben kunnen we het paswoord eraf halen en gaan zien wat erin zit. Dat mag voor de privacywetgeving? Ja, als het een Excel-sheet is, is het business related. Privacy is iets anders, daar gaan we het niet over hebben. Privacy kan je afdekken via arbeidsreglement, arbeidscontract, via toestemming vragen, via rechtbank... Er zijn verschillende mogelijkheden om dat te omzeilen. Dit zijn allemaal zaken die de software eruit haalt en allemaal zaken die een externe auditor niet heeft.


Bijlage 2 - 7

Andere technieken in ACL: in Excel kan je kolommen en rijen gaan “hiden”. Er zijn nog andere technieken dan op je screen vanboven om kolommen weg te moffelen, zodat je ze niet kunt zien. Met ‘Unhide’ komt het niet terug. Bijvoorbeeld je creëert een leverancier twee keer, éénmaal zichtbaar en de tweede zit daaronder en je hebt een link gemaakt met uw eigen bankrekening bijvoorbeeld, dat ga je niet zien binnen het bedrijf. EnCase kan binnen ACL zien dat er een missing link is. En dat komt veel voor? Dat komt heel veel voor! Mensen zijn heel inventief als het om fraude gaat, maar toch laten ze wel ergens een steek vallen. Het voordeel van forensic technology is, zeker met die image-copy in het begin van het onderzoek, dat er voor de rechtbank nooit een advocaat zal kunnen zeggen je die data gemanipuleerd hebt. Het is onderbouwd, je kan er niks anders mee gedaan hebben. Dezelfde technieken gebruikt de federal computer crime-dienst van de politie, wereldwijd en in België. Doen jullie meest fraudezaken of preventie? Meest fraude, ongeveer 80%, minder preventie. Dit is een typisch Belgische situatie. Bedrijven denken steeds: ‘dat gebeurt niet bij mij, enkel bij een ander’! En als het dan gebeurt, is het meestal te laat. Meestal als ze ons erbij roepen hebben ze de persoon al aan de deur gezet, maar zitten ze met het probleem hoe ze dat nu gaan bewijzen. “Hebben we genoeg bewijzen om hem te ontslaan om dringende reden?” Meestal hebben ze hem buitengezet met een goede settlement, meestal was de persoon iemand hoog in de organisatie, zeer hoog (onze ervaring: altijd zeer hoog). Ze zetten die niet graag buiten met veel ruchtbaarheid en meestal geven ze die persoon nog wat geld bij. Vaak hebben ze er een gesprek mee gehad, heeft hij bekend wat hij heeft gedaan, dat hij zoveel geld opzij gezet heeft, dat het geld op zijn rekening staat en dat hij het zal terugbetalen en dan komen ze tot een overeenkomst, bv. nog 6 maanden uitbetalen. Daarna roepen ze ons erbij want ze willen dat natuurlijk wel hard maken achteraf. En dan vinden we natuurlijk andere zaken, ipv 100 000 euro is het 2 000 000 euro. Dat is een heel andere situatie en dan willen ze geen 6 maand meer uitbetalen. Natuurlijk is dan het allemaal te laat, er is een contract. Een contract is een contract. Dan begint het pas, het is altijd te laat. Preventief doen wij heel weinig, praktisch niets. Wat we wel doen als we een onderzoek doen is aanbevelingen schrijven in ons rapport naar interne controles toe: hoe ze er kunnen voor zorgen dat zoiets in de toekomst niet meer gebeurt. Preventief is moeilijk. We hebben een detectie-tool, de fraud scan. Er zijn natuurlijk budgetten nodig voor preventie en je moet ze kunnen vrijmaken als bedrijf. Het enige dat we doen op preventief gebied is een fraud scan die ik zelf ontwikkeld heb, het is een high level tool. Je hebt een tiental domeinen in die fraud scan: financiering, IT, security, HR,


Bijlage 2 - 8

administratieve organisatie, interne controle... Elk domein is onderverdeeld in 4 à 5 subdomeinen. Bijvoorbeeld voor HR: rekrutering, salaris, bonussen... Per subdomein zijn er 5 à 6 vragen bijvoorbeeld i.v.m. salaris: wordt salaris bepaald door manager? door management en HR? door Raad van Bestuur? Naargelang het antwoord kan je scoren van 10 (beste) tot 0 (slechtste). Je moet op alle subdomeinen scoren. Deze tool hebben we zelf ontwikkeld met Excel. Eén druk op de knop en je krijgt een aantal grafieken. Daar scoor je zoveel, daar zoveel... Er zit een standaardscore in die ze moeten halen, scoren ze daaronder dan is dat een teken dat ze daar een rood vakje krijgen. Daar gaan we dan op in. Het bedrijf krijgt dan aanbevelingen. Dat is in feite een beetje de zwakke punten van de organisatie blootleggen en daar aanbevelingen op schrijven. Dit kost vermoedelijk veel? Neen, dit is goedkoop, 5000 à 6000 euro, we doen dit aan de hand van aantal interviews en natuurlijk ook afhankelijk van het soort bedrijf. We hanteren een 30-tal criteria, er zit een bedrijfsprofiel in, een aantal criteria i.v.m. omzet, aantal personeelsleden enz. We delen de bedrijven dan in in type A, B of C naargelang die criteria. Ze krijgen dan niet de volledige vragenlijst, maar slechts een deel van de vragenlijst. Ze moeten dan voor de domeinen en de subdomeinen zelf het assesment doen. Ze geven zichzelf bv voor interne controle een 6, de standaardscore die erin zit is bv een 7 voor dat profiel van bedrijf. We gaan dan onze testen doen aan de hand van interviews. Voor financiën gaan we CFO zien, voor ethiek en integriteit gaan we de CEO zien, iemand van het auditcomité, voor IT de ITverantwoordelijke, voor HR de HR-verantwoordelijke... We doen een 7 à 8-tal interviews van een halve dag. Op basis van de interviews geven wij punten. Komen we tot een 4 dan is het niet goed, een 8 bv is wel goed. Eén man heeft er een week werk aan. Het systeem zorgt automatisch voor de rapportering, enkel de aanbevelingen moeten we zelf nog schrijven. We gebruiken dit heel veel in de jaarlijkse audits. Dikwijls vragen externe auditors om een fraud scan te doen. Soms bekijken we slechts enkele domeinen, dat duurt dan maar 1 of 2 dagen, omdat ze denken dat er precies daar risico’s zitten. Dan nemen ze dit mee in hun jaarlijks auditrapport voor het auditcomité. Eigenaardig dat niet meer bedrijven dit laten doen! Typisch Belgisch! Ik dacht dat jullie veel meer mee bezig waren met risico-analyse en preventie. Neen, we zijn zoveel met fraude bezig dat er daar weinig tijd voor overblijft. We hebben de producten ervoor, maar er is geen vraag naar. Pas als ze iets meegemaakt hebben, achteraf is er vraag.


Bijlage 2 - 9

Hoe zouden forensische diensten te gebruiken zijn bij overheid, in lokale besturen? Intercommunales zijn de meest risicovolle! Intercommunale is mix tussen bedrijfswereld en overheid: de meeste mensen die erin zitten hebben zowel een politiek mandaat als een ander mandaat ergens, dit is een heel gevaarlijke mix. We hebben al een aantal zaken gehad in die wereld waar er één en ander scheefloopt. Staat ook regelmatig in de pers. Het is vergelijkbaar met een OCMW qua risico’s. In gemeenten is het risico iets minder, het zijn meestal kleinere fraudezaken; grotere zaken zijn Intercommunales en OCMW’s. Ook naar de EU toe, de subsidiefraude is gigantisch. Veel geld, er worden daar veel miljarden ingepompt, en er is heel weinig controle. In OCMW’s en gemeenten is er ook weinig controle. We kennen de sector niet zo goed, omdat wij ons er minder op richten. Niet dat we dat niet willen, maar onze tarieven liggen zo hoog dat de meeste openbare besturen dit niet kunnen betalen. We dienen wel offertes in als er een probleem is, bv. in Antwerpen hebben we ook meegedaan. De Lijn heeft een probleem gehad en de Vlaamse Gemeenschap heeft regelmatig problemen, bv. met die openbare huisvestingsmaatschappij. Meestal gaan de kleinere kantoren met deze zaken lopen. Ziet u beperkingen ivm forensisch onderzoek van OCMW? Bv. statutaire werknemer kan je niet zomaar ontslaan. Het is moeilijk werken! Er is altijd politiek bij: rood – oranje - blauw... De ene tegen de andere. Welke invloed is er dan? Er zijn zaken, waar ze zeggen dat er fraude is om de één of ander buitenspel te zetten, maar waar er niet effectief een fraude is. De zogezegde fraude dient om iemand zwart te maken. Het is niet omdat ze roepen over fraude dat er effectief fraude is. Je moet met fluwelen handschoenen werken. In elk bedrijf zijn er mensen die elkaars functie beogen. Dat vind je overal. Ik zeg niet dat het altijd zo is, maar we hebben het al een paar keer voorgehad. Het kan zijn dat er helemaal niets is maar dat juist de andere die het aangeeft frauduleus blijkt. Politiek zou invloed kunnen hebben. Eén van de grootste problemen zijn de systemen die ze gebruiken. Kijk naar dossier OCMW Antwerpen, daar zijn geen systemen, ze hebben niets elektronisch, alles is manueel. Die speciale overheidsboekhouding is niet compatibel met wat wij allemaal kennen. Je moet echt die specifieke soort van boekhouding kennen. Het is heel specifiek, binnen dit huis zijn een aantal mensen die het kennen.


Bijlage 2 - 10

Bij zo’n zaak moet je iemand bijroepen die er veel van weet? Absoluut, ja. Elektronisch qua systemen ligt dit moeilijker. Elk bedrijf heeft SAP in huis, maar dat moet je bij de overheid of gemeente niet gaan zoeken. Je mag al blij zijn indien ze niet meer op een typmachine werken zoals op sommige ministeries en gemeenten, begin dan maar! Je hebt andere middelen nodig, stel u voor dat men nog met een schrijfmachine werkt dan moet je niet met die software afkomen, dan ben je daar niets mee. Dan moet je meer naar schriftproeven toe of van die zaken. Je moet dan andere technieken aan boord gaan leggen. De methodes moeten volledig anders zijn? Het zou niet gaan? Neen dat zeg ik niet. Bijvoorbeeld naar EU-Commissie toe heb je wel systemen en kan je het wel toepassen. Want dat zijn daar heel grote systemen. Het EU-Budget, dat is gigantisch hoeveel geld daar passeert en hoeveel transacties, dat is fenomenaal. Daar heb je echt heel zware software voor nodig. Bij gemeenten is dat toch beperkt, ik heb er weinig zicht op. Er bestaan grote en kleine, Brussel en Antwerpen zijn toch wel iets of wat geautomatiseerd. Het ligt eraan welke dienst. Bijvoorbeeld bij een OCMW-audit 2 jaar geleden: dat was echt oubollig, een kast met farden, kartonnen mapjes met een groot touw waarin ze alles toebinden en waar het stof afvalt als ze iets uit de kast halen, die toestanden maak je mee. OCMW-ziekenhuizen zitten vaak in dezelfde kas, dezelfde ontvanger beheert beide, dit is ook een risicovol gebied wat OCMW’s betreft. Kliniek haalt geld van privé, als dat alles in één systeem wordt geïncorporeerd, rekening van kliniek A, kliniek B en OCMW, krijg je één pot waar ze zelf niet meer aan uit kunnen. Is het een probleem voor het onderzoek dat er weinig basiscontrole is? Er is minder controle dan in de privé. Gemeenten worden gecontroleerd door de provincie, maar die diensten zijn waarschijnlijk onderbemand, die kunnen al die gemeentes ook niet doen. Het Rekenhof doet ook bepaalde controles naar de rekeningen toe, maar dit is ook beperkt. Er is een verschil tussen controle en controle. Indien er geen goed systeem is van interne controle, is er dan forensic auditing mogelijk? Ligt eraan. Het is altijd moeilijk om aan een dossier te beginnen. De eerste twee weken van een onderzoek zijn meestal een ramp, je weet niet waar je moet beginnen, je weet niet wat, niet wie je zoekt. Het is een beetje aftasten. Je moet beginnen met kleine testjes te doen naar bepaalde


Bijlage 2 - 11

rekeningen, naar bepaalde functies toe. Je gaat de processen bekijken. Je begint na te denken: waar zou hier een fout kunnen zitten, hoe zouden ze het kunnen doen, hoe zouden ze cash kunnen buitenkrijgen? Je begint na te denken met je ervaringen in je hoofd en daar begin je je onderzoek mee te sturen. In de meest oubollige kantoren waar ze niks van elektronica hebben kan je ook fraude vinden. De investering moet het waard zijn. Als ze nog met bonnetjes werken en met nietjes en je moet al die blaadjes één voor één gaan omdraaien … Grote dienst, kleine dienst, je moet het bekijken op het moment zelf. Je kan overal wel iets doen, dat zeker. Het is dus niet zo dat als er geen intern controlesysteem is, forensic auditing ook niet mogelijk is? Neen, zeker niet, absoluut niet. Dat staat er los van. Ik dacht dat er een opeenvolging was: eerst interne controle, daarboven externe controle en daar bovenop forensic auditing. Hoe minder controle, hoe meer kans om iets te vinden, je kan het ook omdraaien. Wij gaan ervan uit dat alles slecht is. Stel forensic auditing in de publieke sector, zou het best gebeuren door mensen van de Big Fourkantoren of intern, bv. door Rekenhof? Intern vind ik nooit goed, ik vind dit altijd de verkeerde oplossing. Intern is nooit objectief en het is moeilijk onderzoek te doen tegen collega’s. Het Rekenhof staat toch boven de gemeenten. Ja dat is iets anders, maar hebben die mensen de capaciteiten of de kwaliteiten voor forensic auditing? Ik denk het niet. Dus beter echt specialisten uit privé sector. Ik denk het wel, ja. Niet voor mijn eigen winkel, maar je moet specialist zijn! Zelfs om een interview af te nemen. Als je nooit een interview gedaan hebt... Ik geef zelf al jaren les in interviewtechnieken, dat is iets heel specifiek. Als je het interview niet op een fatsoenlijke manier doet kan je het onderzoek naar de maan helpen! Je moet dat inkleden, er zijn bepaalde procedures die je moet respecteren, zowel gerechtelijk als naar inhoud toe, je moet het goed voorbereiden, je moet het kennen. Je moet specialist zijn.


Bijlage 2 - 12

Ook de timing, je mag dat niet van de eerste dag gaan doen. Je moet eerst je bewijzen verzamelen, het dossier moet hard zijn voordat je iemand gaat confronteren. Dit zijn kleine zaken, maar je mag geen fouten maken! We hebben dat dikwijls bij bedrijven, ik ga nu terug naar de bedrijfswereld, ze komen bij ons als er fraude geweest is. Wat doen ze? Eerst proberen ze zelf te zoeken wat er gebeurd is. Dat is typisch. Hebben ze bepaalde dingen gevonden, dan komen ze bij ons. Het meeste dat ze laten zien tegenwoordig zijn e-mails. Dan gaan mijn haren omhoog staan, je kan dat niet gebruiken! Indien iemand ontslagen is wegens dringende reden en hij heeft een goede advocaat dan moet je die terug aannemen. Je mag daar gewoon niet naar kijken, dat begrijpt een bedrijf niet. “Ja, maar er staat in een e-mail dat hij op die dag 100 000 euro op zijn rekening gestort heeft van die leverancier en dat is ons geld”. Je mag dat niet gebruiken. Je moet toestemming vragen of eerst een gerechtelijke procedure opstarten bij de Burgerlijke rechtbank om inzage te verkrijgen. Je kan dat in kortgeding, dat kan vlug gaan, maar je moet dat weten. Je mag geen vergissingen maken! Dat heb je meestal met diensten die er niet in gespecialiseerd zijn. Dat is een groot risico. Je mag dat niet onderschatten. Ik spreek niet enkel over privacy. Ook voor het forensic technology –werk, als je bv. een gewone back-up gaat nemen, kan een advocaat simpelweg zeggen dat het maar een back-up is en je daarmee kan gedaan hebben wat je wil. Ze verwerpen dat als bewijs. Dan sta je nergens meer. Bij ontslag om dringende reden heb je 2 keer 3 dagen om de persoon buiten te zetten, die moet je respecteren. Je moet weten wanneer je genoeg bewijs hebt om de eerste notificatie van die drie dagen te geven, daarna moet je dat verder motiveren. Binnen die 3 dagen moet je al die bewijzen hebben en kunnen voorleggen. Als je in het Rekenhof enkel de kantooruren volgt dan gaat niet. Je moet op die drie dagen uw dossier klaar krijgen, dus moet je voldoende mensen en voldoende middelen hebben. Je moet daar echt in investeren. Ik denk dat er teveel risico’s zijn. De meeste bedrijven komen erop terug om het onderzoek zelf te doen. Ze kennen bepaalde aspecten, maar hebben nooit de volledigheid. Ze gaan te eng kijken, ze hebben dat gezien of die man heeft dat toegegeven en ze gaan enkel naar datgene kijken en verliezen al de rest uit het oog. De meeste fraudeurs beginnen met een klein zaakje. Ze gaan een bonnetje van een restaurant binnenbrengen. Ze doen dit een paar keer. Dan gaan ze een reisje doen, dan gaan ze een videorecorder kopen. Dat begint van kwaad naar erger. Op de duur zijn ze echt met geld weg van de rekeningen, via valse facturatie enzovoort. Ze gaan enkel naar dat stukje kijken en ze vergeten wat ernaast nog gebeurt. Maar daar denken wij wel aan. Het grootste probleem is de legaliteit van de onderzoeken. Daar moet je echt ervaring mee hebben. Wat dat betreft doen de big 4 of de kleine kantoren het evengoed. Je moet de nodige opleiding hebben. Ik ben lid van de Raad van Bestuur van IFA. En we hebben een wetsontwerp gemaakt om ons beroep te laten erkennen. We willen onder de Hoge Raad van de economische beroepen komen naast IBR, IAB... Om onze soort van werkzaamheden te mogen uitoefenen moet je een ervaren


Bijlage 2 - 13

registered forensic auditor worden, moet je de die master gevolgd hebben zoals momenteel in Antwerpen op de UAMS. Dan mag ook niet iedereen dat nog doen. Er zijn nog andere problemen: de privé-detectivewetgeving moet gerespecteerd worden, als het Rekenhof een leverancier gaat interviewen van een OCMW ofzo dat mag in se niet. Daarvoor heb je een licentie van privé-detective nodig. Als wij dat gaan doen gaan we een privé-detective inhuren die met ons meegaat, dan zijn wij ook in orde met de wetgeving. Dat zijn allemaal kleine details waar je aan moet denken en het zijn er veel. Is het belangrijk dat het beroep erkend wordt? Ja, absoluut. Het zal tijd worden ook In Nederland is het erkend. Ja. We volgen dezelfde deontologische regels als NIVRA, bv. hoor en wederhoor, niettegenstaande het hier in België niet wettelijk voorzien is. Nog een ander voorbeeld waar het mis kan gaan indien het onderzoek niet door specialisten gebeurt is naar data-analyse toe. Bijvoorbeeld een Amerikaans moederbedrijf met een aantal kleine entiteiten in Europa en er is corruptie. Bijvoorbeeld Daimler Chrysler, dit heeft in de kranten gestaan en wij zijn daar ook mee bezig. Dan krijg je de vraag vanuit de V.S. om te gaan kijken in al de PC’s van alle entiteiten wereldwijd. We maken een image copy van alle PC’s en servers. De Amerikanen willen meestal al die data naar hen zien komen, maar dat mag niet. Bijvoorbeeld in Noorwegen mag je data plaatselijk analyseren, maar niet over de grens brengen. Dat is een inbreuk, doe je dat wel dan kan je die bewijzen niet meer gebruiken. Zoals in de schuiven kijken van iemand zijn bureau, dat mag niet. Hier heb je een huiszoekingbevel voor nodig. Tenzij dat het professionele zaken zijn, maar het kan zijn dat er een kast is die dicht is voor persoonlijke zaken. Daar heb je dan toestemming voor nodig. Jullie mogen niet zomaar kijken? Absoluut niet! Er is daar rechtspraak over. Er was eens een belastingambtenaar die ergens een controle gedaan heeft en hij heeft per toeval een schuif opengetrokken en hij heeft een boekje gevonden met de zwarte boekhouding. Hij heeft dit voorgelegd aan de persoon, die geeft toe en geeft zelfs toestemming om dat documentje mee te nemen. Dat is achteraf in de rechtbank verworpen als bewijs. Omdat de belastingambtenaar in het kader van zijn functie niet het recht had op dat moment om dat te doen.


Bijlage 2 - 14

En als het een erkend beroep wordt zou dit wel mogen? Neen, dat maakt geen verschil! Dat zijn politiebevoegdheden en je hebt privé-bevoegdheden. Er is een puur onderscheid tussen. Je kan aan die kast maar je moet de regels van het spel volgen. Eigenlijk moeten jullie er altijd een gerechtsdeurwaarder bijhalen. Niet altijd, je vraagt de toestemming van personen. Als hij de toestemming geeft en hij doet de kast open en zegt: “dat is privé daar blijf je af en dat is professioneel, daar mag je in kijken”. Je kan er wel een gerechtsdeurwaarder bijhalen om vast te stellen wat in die kast zit. Voor een inventaris, dan is dat ontegensprekelijk. Volgens de krant moet het Rekenhof nu een onderzoek doen i.v.m. de fraude bij de regie der gebouwen, zouden zij dezelfde technieken gebruiken? Ik denk het niet, die hebben die technieken niet. Zij gaan puur naar de rekeningen kijken wat ook hun taak is, verder gaan die niet. Maar dan gaan die niet diep zoeken? Die gaan niet diep zoeken, die gaan bekijken wat hun gevraagd is te bekijken, die gaan die rekeningen controleren zoals een externe auditor gaat doen. Daar blijft het bij, zij hebben bij mijn weten niets van speciale technieken of van software. Ik weet het niet, ik ben niet mee bezig met die zaken. De mensen die bij u beginnen, hebben die ervaring? Sommige niet, sommige wel, er zijn er die rechtstreeks bij mij komen. Kan je zomaar starten in forensische audit? Ik heb onlangs iemand aangenomen, een handelsingenieur Informaticabeheer, die zoals jij, eerst een thesis maakte over forensic technology. Zij is een interview komen doen en ik heb dat eindwerk verder begeleid en ik heb haar achteraf aangeworven. Meestal naar onderzoek toe heb ik liever mensen die al 2 à 3 jaar in externe audit meegedraaid hebben en de basis kennen. Maar voor IT bv. is dat niet nodig. Ik zoek nu nog juniors naar volgend jaar, mocht er interesse zijn. Nood is er zeker. Er staat elke dag wel iets in de krant.


Bijlage 2 - 15

Maar of ze er het budget voor hebben? Er zijn soms kleine dingen die je kan gaan doen, maar die wel veel uitmaken. Natuurlijk als je niets vindt, is dat dan het geld waard geweest? Ja en nee, ik weet het niet. Dat kan je je afvragen. Maar als je niets doet… Dan begint men toch na te denken… Soms zijn er van die eenvoudige dingen. Eén van de subdomeinen bij IT in de Fraud scan gaat over de toegang tot informatie. Een vraag daarbij is: “Zijn er cd-branders beschikbaar in de organisatie? En zo ja, wie heeft er beschikking over/toegang toe?” Onlangs hebben wij een bedrijf onderzocht dat veel research en development doet in de farmaindustrie. Daar stonden bv. cd-branders op elke PC. Voor mij is dat een enorm risico. Al die know how waar die bedrijven op teren neem je gewoon mee. Als je dan naar het auditcomité gaat, zit daar een pientere die zegt: “ik heb dat nodig, ik analyseer mijn rekeningen ’s avonds thuis, dat kan je toch niet vermijden”. Ok, maar ik vind dat je het toch tenminste in uw R&D kunt beperken. “Ja”, zeggen ze dan, “dat speelt toch geen rol. Als een werknemer ontslag neemt, neemt hij die know how toch mee want dat zit in zijn hoofd”. Dat weet ik natuurlijk ook wel, maar dat risico sluit je toch uit als je hen er geen toegang toe geeft. Of enkel onder bepaalde omstandigheden. Iedereen heeft dat, zelfs de poetsvrouw kan erop. “Ah ja, kunnen die daar ook op; kunnen die daar mee werken?” merkte het auditcomité op. Ik dacht in welke wereld leven wij? Als je zo een fraud scan op een OCMW toepast is dat rampzalig. Het diagram ziet dan volledig rood! Dat zijn kleine zaken, je kan dat beperken, een domein is ongeveer halve dag en je kan er een paar kiezen. Zo duur is dat niet en ik vind dat wel de moeite waard. Je kan veel kleine dingen doen qua preventie. Je kan ook een workshop organiseren naar training toe, dat is enorm wat je dan ziet. Ik geef dat vaak en werk meestal in een kring. Je hebt dan altijd een paar die zitten dan van in het begin met de armen over elkaar, zitten u kwaad aan te kijken en je weet zo welk vlees je in de kuip hebt, die zijn al niet zuiver op graat, die werken dan niet mee, die werken dan tegen en zoeken dan ruzie. Je voelt dat aan, dat zijn allemaal van die signalen dat je meekrijgt. Ik organiseer dikwijls een workshop over hoe je een gedragscode moet schrijven. Dat is mooi, dat staat op uw website of in een boekje, maar uiteindelijk: wie kent dat? wie leest dat? Je moet dat implementeren. Dus vaak gaan we een workshop doen over wat er moet in komen. Als je de mensen dan vraagt wat er moet in komen enz, zijn ze er mee bezig, dan werkt dat wel. Ik zeg niet dat het dan ineens goed is, maar het geeft wel betere resultaten. Dan kom je veel zaken te weten, de eerste dag niet, maar vanaf de tweede dag beginnen ze te praten. Het is soms fenomenaal wat je dan hoort… Dat zijn allemaal van die kleine dingen: training, awareness, workshops, een paar testen, fraud scan, processen bekijken, interne controle evalueren, functiescheiding bekijken… Je kan daar heel ver in gaan, maar je moet toch een paar dingen doen denk ik.


Bijlage 2 - 16

Er zijn vaak bedrijven in België waar eenzelfde persoon de facturen opstelt, de goederen ontvangt en ook de bestellingen doet, maar dat kan dus gewoon niet! Ik denk dat in veel lokale besturen wel zo is dat functiescheiding een probleem is, omdat ze vaak met weinig zijn, zeker in kleinere OCMW’s en gemeenten enz. Zou het ook niet zo zijn dat men in de publieke sector misschien minder besef heeft van fraude? Dat men er minder bewust mee bezig is? Minder besef, ik weet het niet. Niemand is er echt bewust mee bezig denk ik. Ook niet in de privé, ik denk dat dat weinig verschil maakt. Want je leest het altijd in de kranten: het gebeurt nooit bij mij, altijd bij een ander. Ik denk het niet, ik denk dat je daar geen onderscheid kan in maken. Het gebeurt in beide sectoren denk ik. De meeste fraude is collusie tussen mensen, relationele fraude. Bij overheid heb je het meest corruptie en steekpenningen, reisjes, snoepjes hier en daar, tenders binnen halen enz. Ze verdienen niet veel geld in de overheid, de link is vlug gemaakt. Bijvoorbeeld geschenken vanaf 50 euro, moet je meedelen of mag je niet aanvaarden in de privé. Maar in de overheid bestaan zo’n regels niet! Als je duizend euro verdient per maand in de overheid en in de privé verdient men vijf keer zoveel en een potentiële leverancier belooft je een deel als hij dat contract krijgt is de stap soms snel gezet. Het begint ook klein. Ze nemen u uit eten en zo begint het meestal. Met nieuwjaar krijg je een kistje wijn en voor je het weet zit je met hen op een vliegtuig naar het zuiden van Frankrijk. Ik denk dat het risico hoger ligt, de stap zetten om fraude te plegen in de publieke sector ligt bij sommige mensen iets lager omdat ze minder verdienen waardoor het aanlokkelijk is. En ook waarschijnlijk omdat ze weten dat er weinig controle is? Ja, normaal kan je relationele fraude moeilijk bewijzen omdat het altijd met cash geld is. De bedrijven echter nemen die reisjes wel op in hun boekhouding en dan kan je gaan kijken wie er mee geweest is op die reis en kan je dat dus wel nagaan en onderzoeken.

Hartelijk dank voor het interview


Bijlage 2 - 17

Bijlage 3

Gesprek met Dhr. Frank Staelens en Dhr. Timmie De Pooter

13/3/2006

De heer Staelens is Director van de afdeling Forensic & Dispute Services bij Deloitte in Diegem. Voordien werkte hij ook bij Arthur Andersen en bij de Gerechtelijke Politie bij de Centrale Dienst voor de bestrijding van corruptie en subsidiefraude en bij de Centrale Dienst tegen de georganiseerde economische en financiële delinquentie. Dhr. Staelens is lid van het IFA, waarvan hij ook ondervoorzitter-penningmeester is. Daarnaast geeft hij les op de UAMS in de Executive Class Forensic Auditing.

De heer De Pooter is medewerker bij de afdeling Forensic & Dispute Services bij Deloitte.


Bijlage 3 - 1

Vragen ter voorbereiding interview met Dhr. Staelens en Dhr. De Pooter (Deloitte) 13/3/2006 (Deze vragen zijn opgesteld voor een één uur durend gesprek.) Forensic audit: Kan u mij uitleggen welke technieken een forensische auditor toepast, anders dan een gewone externe auditor? Is de forensic afdeling overwegend bezig met fraudeonderzoeken of toch meer met preventieve diensten? Mijn onderwerp: haalbaarheid van forensic in de publieke sector. Waar denkt u dat de meeste fraudemogelijkheden te vinden zijn in de publieke sector? (Welke instellingen, welke diensten, welke cycli,…) Denkt u dat er aspecten zijn van de publieke sector waardoor forensisch onderzoek juist meer mogelijkheden heeft of gemakkelijker wordt? In het kader van een forensic audit, waar denkt u dat de meeste beperkingen zitten als je een forensisch onderzoek in de publieke sector wil doen? Wat zou er anders kunnen zijn aan de forensic auditor zijn methodes en aanpak als de fraude zich in de publieke sector voordoet? Denkt u dat, indien forensisch onderzoek in de toekomst mogelijk is in public, dit dan best gedaan wordt door gespecialiseerde externe kantoren of eerder vanuit de publieke sector zelf, dus bv. door een hiervoor specifiek opgerichte dienst? Denkt u dat de publieke sector de budgetten voor een forensic onderzoek zou kunnen vrijmaken? Denkt u dat politiek veel invloed heeft op fraude in de publieke sector?


Bijlage 3 - 2

Interview met de heer Frank Staelens & de heer Timmie De Pooter - Deloitte 13/3/2006 Zijn de technieken die jullie gebruiken bij fraudeonderzoek hetzelfde als bij externe audit? Wat maakt een forensic auditor verschillend van een gewone auditor? De basis van forensic audit is in de meeste gevallen nog altijd een onderzoek van een boekhouding. Hoe je het ook draait of keert, bewijs van onregelmatigheden wordt gevonden in een boekhouding, de details van betalingen of eender wat. Dit is nog altijd te vinden in een normale boekhouding. Wat uiteindelijk gelijklopend is. De bedoeling is anders, maar de basis of het werkmateriaal is hetzelfde als voor een normale auditor. Gebruik je checklists zoals bij externe audit? Zeker niet, we gebruiken geen checklists. In die zin is het verschillend. Als wij bepaalde aanwijzingen hebben van onregelmatigheden gaan wij altijd op exhaustieve manier proberen te werken. Wij gaan zeker niet zoals een klassieke externe auditor op basis van steekproeven te werk. Dus checklists en dat soort toestanden... In het kader van een forensic audit kan een zeer beperkte oefening op de interne controle gebeuren zodat we daar ook een advies rond geven. Daar worden inderdaad bepaalde checklists gebruikt om te zien of er voldoende functiescheiding is of zo. Dat is een zeer miniem stuk van een eigenlijke forensic audit. Forensic audit begint bij een onderzoek van een boekhouding, maar dat gaat in de meeste gevallen veel verder. We gebruiken technieken zoals speciale software om bv. linken bloot te leggen in de boekhouding, om de communicatie rond een bepaalde persoon in kaart te brengen en om zijn computer te imagen, en uiteindelijk te analyseren. Dat is al niet meer klassieke audit, dat gaat veel verder. Wat forensic audit vooral onderscheidt van gewone audit is het feit dat het aan de ene kant exhaustief is, maar aan de andere kant ook de bedoeling is om discrepanties of eigenaardigheden in een set van informatie te gaan onderzoeken en de personen die daaraan verbonden zijn te confronteren met bepaalde onregelmatigheden. Dat is meer confronterend dan een normale audit. Het is uiteindelijk het zoeken naar discrepanties in boekhoudinformatie, alle andere informatie, communicatie met elkaar verbinden, verschillende personen tegen elkaar uitspelen, bewijzen van tegenstrijdigheden in informatie, het meer kritische en meer confronterende is typisch aan forensic audit.


Bijlage 3 - 3

Ontwikkelen jullie zelf software? Neen,

software

voor

computerscreening

bijvoorbeeld,

dat

is

niet

zelf

ontwikkeld.

We maken wel ons eigen programma’s, bijvoorbeeld voor boekhoudkundig nazicht, maar dan eerder te gebruiken bij preventief onderzoek. Bij forensic audit is het te zien waar je de lat legt op vlak van audit. Wij werken zowel preventief als repressief m.a.w. we kunnen zelfs tussenkomen als er helemaal niets aan de hand is, maar er ons gevraagd wordt bepaalde risico’s in kaart te brengen. Daarvoor hebben we een tool ontwikkeld die ons in staat stelt om bepaalde indicatoren in de boekhouding te gaan capteren. We ontwikkelen ook zelf zaken, maar bepaalde andere software, zoals die software voor computerscreening is gekocht. Behandelen jullie meest fraudezaken of preventie? Op het ogenblik is het voornamelijk fraudeonderzoek. We willen er wel verandering in brengen, maar we kunnen niet rapper gaan dan de markt het toelaat. De vraag naar het preventieve komt schoorvoetend op gang, maar is nog eerder gering. Is er ook geen vraag naar preventief onderzoek vanuit de bedrijfswereld? Weinig, het begint te komen. Als het slecht gaat met de economie hebben de bedrijven geen geld om aan fraudepreventie te doen. Gaat het goed dan hebben ze er geen aandacht voor, dan zijn ze bezig met andere dingen zoals investeren. Neen, die vraag is nog zeer gering. Ook omdat ze waarschijnlijk aan de ene kant niet beseffen dat die mogelijkheid er is. Er zijn altijd andere prioriteiten waarmee de bedrijven bezig zijn. Men beseft ook het risico niet van er niet mee bezig te zijn! Men beseft niet altijd dat in bepaalde governance-regels ook voorzien is dat men op het niveau van bestuurders en auditcomités verondersteld wordt van er mee bezig te zijn. Er is zeker een gemis aan awareness, bewustzijn in die markt, prioritisering speelt ook mee, kost... Niet alleen het feit dat ze niet weten dat dergelijke diensten kunnen geleverd worden, maar ook het feit dat ze ervan uitgaan dat fraude alleen kan voorvallen bij een ander, het blind vertrouwen nog altijd in werknemers. Dat speelt allemaal mee. Dus hoofdzakelijk nog fraudeonderzoek. Gebruiken jullie specifieke technieken bij fraudeonderzoek? Het is te zien wat je bedoelt met andere technieken? Een onderzoek, of het een forensic onderzoek is of een ander onderzoek is altijd gebaseerd op informatie die beschikbaar is binnen het bedrijf. Dus welke soort van andere technieken kunnen we daarop gaan toepassen?


Bijlage 3 - 4

Het typische aan forensic audit is dat het verder gaat dan alleen boekhoudkundig nazicht. We gebruiken ook speciale technieken voor communicatie- en computeranalyse. We doen zelfs office research: we gaan bureaus doorzoeken en alles wat binnen een bedrijf aanwezig is bekijken. Op vlak van boekhoudkundig nazicht gaan we op zo’n manier tewerk gaan dat dit niet meer als normaal te noemen is binnen het kader van een normale audit. De manier waarop we bepaalde tegenstrijdigheden gaan zoeken is allesbehalve normaal. Daarnaast is ook de mindset anders dan bij een gebruikelijke audit. Naast de technieken gaat men met een andere approach naar de klant toe. Je kijkt door een andere loep naar die klant, niet zoals de interne auditor of de bedrijfsrevisor. Dat maakt ook een groot verschil uit van hoe je de technieken toepast. Bij ons is er misschien toch iets meer aandacht voor bv. de gegevens die we aangeleverd krijgen uit de boekhouding. Zijn die volledig? Zijn die correct? Want dat is misschien juist de manier om te frauderen, om de auditor een loer te draaien door verkeerde data te leveren, dus bij ons moet men daar sowieso alert op zijn. Andere auditoren, andere sectoren in de audit gaan daar ook aandacht voor hebben maar niet met in hun gedachten dat ze bedrogen gaan worden. Ik denk dat men daar een verkeerd beeld van heeft; een forensic auditor gaat op een andere manier tewerk en denkt vooral op een andere manier. Want er zijn geen toveroplossingen of technieken waarmee je fraude kan ontdekken, dat bestaat gewoon niet! Hanteren jullie een vaste procedure? Daar is zeker geen vaste procedure voor. Het is verschillend van project tot project, van klant tot klant. We moeten eerst aan een klant bepaalde dingen aanleren. Eerst moeten er vergaderingen zijn en moeten we de klant een beetje psychologisch klaarmaken voor het feit dat er een forensic audit zal gebeuren is omdat dat een enorme impact heeft op zowel de mensen die daar aan het werk zijn als op heel het bedrijf waar zo’n audit gebeurt of waar zo’n situatie zich voordoet. Hoe zou forensic audit te gebruiken zijn in de public sector? Waar zitten meeste fraudemogelijkheden in de publieke sector? Overal! Lees de kranten er maar eens op na: vooral de OCMW’s zijn zeer gevoelig aan fraude bijvoorbeeld. Waarom? We hebben daar nog geen onderzoek naar gedaan. Ik denk dat in OCMW’s vaak een blind vertrouwen geldt in de werknemers; werknemers krijgen gauw geld in handen want zijn vaak mandataris van mensen die zelf hun geld niet weten te beheren. De mogelijkheden om te frauderen zijn er enorm aanwezig.


Bijlage 3 - 5

De opportuniteit is er en de interne controles zijn niet altijd toereikend, dus je zit rap in de situatie dat iemand in de verleiding kan komen en in de verleiding zal komen. Ik denk dat het belangrijkste is: als je iemand de mogelijkheid geeft, zal die altijd wel eens testen. Blind vertrouwen in werknemers is gewoon niet gerechtvaardigd! Het zijn allemaal mensen. De OCMW’s is maar één voorbeeld. Nogmaals, we hebben er geen onderzoek naar gedaan welke sectoren fraudegevoelig zijn of niet. De openbare sector is gevoelig aan verschillende soorten fraude. Als je enkel verduistering of diefstal bekijkt, bv. in OCMW’s is dit volgens mij te wijten aan enerzijds gebrekkige interne controle en ook aan het feit dat die kleine instellingen meestal werken met gebrekkige boekhoudsystemen en procedures. Boekhoudsystemen en procedures die niet volledig op punt staan waardoor er niet altijd transparantie in het geheel is en waardoor uiteindelijk bepaalde mensen zeer veel macht of zeggenschap krijgen binnen het geheel omdat zij de enigen zijn die er nog wat klaarheid in zien. En waar uiteindelijk nog slechts een zeer beperkt aantal personen het bos door de bomen zien. Andere mogelijke fraudevormen waar de overheid per definitie gevoelig aan is en zal blijven is corruptie. Dat is eerder op hoger niveau. Maar zolang de privé-sector er belang bij heeft en zolang de overheid verplicht is om met aanbestedingsprocedures te werken, wat logisch is, bestaat de kans of het risico om dat te bespoedigen of in een bepaalde richting te laten evolueren. En dat men daar personen voor omkoopt is daar eigen aan. Een andere mogelijkheid is dat bedrijven die aan zo’n aanbestedingsprocedure mee moeten werken prijsafspraken beginnen te maken, iets wat buiten de overheid om gebeurt, maar wel in de hand geholpen wordt door de situatie die de overheid zelf in het leven geroepen heeft. In verband met het gebruik van technieken in de overheidssector heb ik eens nagedacht en is het zo dat de technieken die we zagen nu al bestaan binnen de overheidssector. Het soort van software en technieken die wij gebruiken worden in bepaalde mate al gebruikt door de Federale politie en andere instanties, zoals de sociale inspectie en de BBI. Dat is nog geen standaard. Als binnen de overheid fraude of corruptie wordt vastgesteld is het nog altijd gebruikelijk, is het trouwens verplicht, om daarvan aangifte te doen aan het parket en wordt dit door de politie behandeld en niet door de overheid zelf. Artikel 29 van de Strafwetgeving verplicht om daarvan aangifte te doen. Dat is niet zo simpel voor de overheid om dat zelf te gaan bekijken. Het is niet omdat de BBI bepaalde data-analysetechnieken gebruikt op het bedrijfsleven om te zien of er fraude plaatsvindt, dat ze die ook zal toepassen intern op de overheidsdiensten. De politie is gemandateerd om dergelijk onderzoek te doen. Het is te zien hoe je het bekijkt. Als je de relatie overheid versus particulieren bekijkt of je bekijkt de relatie overheid versus personeelsleden dan is dit een totaal ander kader. Ten opzichte van de particulieren evolueert de overheidsdienst Financiën sterk in de richting van data-analyse, gebruik van dataminingtechnieken om bepaalde indicatoren te vinden in een set van informatie. Maar dat wil niet zeggen dat ze zich kunnen permitteren om intern dat soort van technieken te gebruiken ten opzichte van eigen personeelsleden.


Bijlage 3 - 6

Ziet u beperkingen ivm forensisch onderzoek in de publieke sector? Bv. statutaire werknemer kan je niet zomaar ontslaan. Ik denk niet dat een vaste benoeming veilig stelt in geval van fraude. Als men bewijs van fraude kan aanleveren houdt een statutaire benoeming ontslag niet tegen. Bij fraude zijn er wel discussies mogelijk hoever je kan gaan in dat soort onderzoek, inclusief discussies rond privacy en dat soort van wetgeving. Het is sowieso logisch dat dit soort discussies gemakkelijker oplaaien in een vakbondssterke omgeving. En de overheid is een vakbondssterke omgeving, maar nogmaals, als er serieuze aanwijzingen zijn voor fraude is eender welke ambtenaar verplicht daarvan aangifte te doen. Dat mag geen bezwaar zijn om de situatie te laten onderzoeken. De overheid moet het uit handen geven, ze mag het niet zelf onderzoeken. Dat is anders dan in de privé. Eén van de grote discussies die wij altijd voeren bij een onderzoek in een onderneming is dat wij de persoon die verdacht wordt van fraude moeten overtuigen dat een onderzoek volledige klaarheid kan brengen. Het is in die persoon zijn belang dat er transparantie gecreëerd wordt in die situatie. Zo’n discussie voeren in de privé-sector is moeilijk, maar is nog te doen en er is altijd een zeker stakingsgevaar dat afgewend moet worden. Die personen zijn ervan geschokt en vragen “ge gaat mijn computer toch niet screenen?”. Als je volledig wil witgewassen worden door een rapport van ons, dan zul je transparantie moeten creëren en als je transparantie wil moeten we uw computer screenen en alles wat we vinden rapporteren. In de privé-sector is dat nog te doen, de publieke sector is een veel gevoeliger omgeving ook doordat die mensen statutair benoemd zijn en vlugger gaan zeggen “het zal wel zijn dat je mijn computer gaat screenen, no way!”. Die discussie is voor ons veel moeilijker. Gezien de wettelijke verplichting dat ze in de publieke sector de politie moeten inschakelen en deze door een mandaat van de onderzoeksrechter of procureur de onderzoekingen kan doen die nodig zijn kan er geen discussie zijn over bv. het screenen van een computer.

Denkt u dat politiek invloed kan hebben op de forensic audit? Het is algemeen gekend dat politiek uiteraard een rol speelt. Maar strikt theoretisch zou het geen rol mogen spelen omdat iedere ambtenaar de verplichting heeft om aangifte te doen. Zelfs op niveau van parket en gerechtelijke instanties speelt politiek mee dus dat kan zich doortrekken. Het zou niet realistisch zijn om te beweren dat politiek daar geen invloed zou op hebben, maar ik denk dat het maar echt een rol kan spelen als men nog in een grijze fase zit, waar er nog bepaalde onduidelijkheden zijn, waar de beslissing nog moet genomen worden om al dan niet een onderzoek te lanceren.


Bijlage 3 - 7

Bijvoorbeeld een situatie van anonieme aangifte van bepaalde onregelmatigheden. Soms is dit totale fictie, gewoon een persoon die op wraak belust is, wil natrappen of eender wat zonder dat het op realiteit gebaseerd is. Op dat moment moet men aan de top een beslissing nemen om dat al of niet te laten onderzoeken of er aangifte van te doen. Het is logisch dat bepaalde kleuren dan kunnen meespelen om dat al of niet uit een bepaald perspectief te gaan bekijken. Maar als er zwart op wit bewijs is van fraude wordt het in ons land, we zijn sinds een aantal jaren serieus geëvolueerd, moeilijker om dat onder tafel te gaan schuiven, los van politieke strekking. Dat is niet meer zo eenvoudig als vroeger. Het is zelfs zo dat politiekers binnengehaald worden vanuit de privé, kijk maar naar de staatssecretaris van overheidsbedrijven. Politiek speelt uiteraard nog altijd voor een stuk mee, maar ik zou zeker niet durven zeggen dat het, zoals 10 jaar geleden of misschien nog zo lang niet, een doorslaggevende factor is voor het al dan niet laten onderzoeken van bepaalde feiten. Ik denk dat men wat dat betreft wel begint door te krijgen dat, als de media lucht krijgen van een bepaald feit dat onder tafel geschoven is, ze niet zullen nalaten om dat uit te spelen naar de politiek toe. Ze willen het risico niet lopen van reputatieschade. Ze worden langzaam aan door de publieke opinie en de pers gedwongen om transparantie te creëren en alles dat ruikt naar fraude en corruptie te laten onderzoeken. Kosten van onderzoek zijn relatief hoog, is er in de publieke sector een budget voor om forensic audit te laten doen? Onderzoek door de overheid kost niets, onderzoek intern, door eigen boekhouder of boekhouddienst kost ook niets aangezien dat deel uitmaakt van hun eigen taak. Een geval waar een onafhankelijke opinie nodig is kost uiteraard redelijk veel. De affaire van het OCMW Antwerpen is onderzocht met assistentie van een forensic auditor uit de privé-sector. Het kan, maar enkel in extreme gevallen. Het enige waar wij soms in de publieke sector in tussenkomen is in het kader van gerechtelijke expertise, waar wij effectief op vraag van het gerecht worden aangesteld om expertise te verlenen. Maar door overheidsbedrijven ingeschakeld worden om bepaalde dingen te doen kan uitzonderlijk. We hebben het recent nog eens meegemaakt. Maar dat zijn geen onderzoeken zoals wij forensic audits doen, het zijn specifieke of gefocuste tussenkomsten. In dit laatste geval was dat het organiseren van een tiental interviews met medewerkers, maar dat is geen volledig onderzoek van een grote boekhouding waarmee je eventueel een aantal maanden mee bezig kan zijn met met 3 of 4 mensen en met alle kosten van dien. Aan ons laatste onderzoek in de privé zijn we 6 maand bezig geweest met 4 mensen. Je kan je voorstellen dat dit niet voor niets is. Ik denk niet dat je OCMW’s moet onderschatten op vlak van geld. Ze hebben een pak meer geld dan bv. een kleine KMO of kleine VZW. De interne controle is er slechter dan in privé-bedrijven,


Bijlage 3 - 8

maar het geld dat er omgaat is soms gigantisch. De meeste mensen onderschatten dat. Het is wel geen winst! Maar er is wel degelijk een “potje” bij de meeste publieke sector-organisaties. Zit de kans er niet in dat de burger de kosten voor forensic audit als verspilling aanziet? Het is te zien; als de pers eerst heeft uitgespeeld “we hebben fraude ontdekt binnen die publieke sector-organisatie en dat moet uitgespit worden”, dan kan je moeilijk vervolgens gaan zeggen dat het onderzoek teveel zou kosten. Als de pers de kans heeft om die fraude als primeur in hun krant brengen, doen ze dat liever dan kritiek te beginnen leveren op de kosten van het onderzoek. Ook omdat het toch vaak om beperkte onderzoeken of tussenkomsten gaat, waarbij het budget relatief meevalt. Zeker omdat die onderzoeken voor een deel door de overheid zelf gedaan worden, dan zijn de kosten lager. Wie doet het onderzoek binnen de overheid? Het Rekenhof? Het Rekenhof doet geen fraudeonderzoek. Vroeger zat er een dienst binnen de overheid zelf, ik kom daar zelf van, de “Hoge Raad voor de bestrijding van corruptie”. Voor het ogenblik is dat allemaal geïncorporeerd binnen de federale politie zelf. De enigen die zich kunnen bezighouden met het onderzoek zelf is de federale politie. Daar is er o.a. een dienst die zich bezighoudt met omkoping en corruptiezaken, maar het kunnen evengoed andere diensten zijn binnen de federale politie die zich met fraudeonderzoek bezighouden. Zijn er bij de federale politie ook “registered forensic accountants” (lid van IFA)? Er zijn dingen die gelijk lopen met de overheid en dingen die verschillen. Eerst en vooral is het nog altijd afhankelijk van de persoon. Zowel binnen de overheid als binnen de privé-sector heb je mensen die intuïtief een forensic audit op een goede manier kunnen doen maar even goed mensen die er nooit iets gaan van bakken en er binnen 20 jaar nog niet gaan in slagen. Dan heb je nog software en technieken waar wij in de privé-sector uiteraard de mogelijkheid hebben om die aan te kopen voor bv. een half miljoen en er nog voor een paar honderdduizenden franken apparatuur naast te zetten. De overheid heeft niet altijd die mogelijkheid. Dus daar is men beknot naar technische capaciteit. Een sterk punt van onderzoek door de privé-sector is dat wij geen grenzen kennen. Als een Belgische entiteit mij vraagt om verder te gaan met een onderzoek en om er een onderzoek in een buitenlands filiaal bij te doen is dat voor mij geen enkel probleem. Waar de politie toch een aantal maanden werk zal hebben vooraleer ze zover geraakt.


Bijlage 3 - 9

Het grote voordeel van de politie in het kader van forensic audit is dat zij zich kan permitteren, mits ze daarvoor gemandateerd is door de onderzoeksrechter, om dwang te gebruiken, wat wij nooit kunnen. Wij moeten altijd toestemming hebben, tenzij bepaalde zaken die gebeuren op de eigendom van het bedrijf. Dan nog is er toestemming nodig, maar dan van het bedrijf. Wij kunnen een bepaald niveau van “dwang” gaan uitoefenen op werknemers als de werkgever ons toelating geeft om bepaalde onderzoeken te doen. Als de werkgever toelating geeft om bepaalde documenten in een bureau te bekijken is het zijn beslissing en moet de werknemer zich daarbij neerleggen. Dat heeft niet met privé-sfeer te maken, dat heeft met professionele sfeer te maken. Dwang uitoefenen in iemand zijn privé-sfeer is enkel toegelaten voor een gemandateerde politieofficier. Een huiszoeking doen bij iemand thuis dat kunnen wij niet, daar stopt onze mogelijkheid. In iemand zijn privé-leven snuisteren dat kan in de privé-sector enkel door iemand die privé detective is, dat kunnen wij niet. Maar indien het nodig is doen wij beroep op een privé detective. Wat wij niet kunnen in vergelijking met politiemensen is het uitvoeren van onaangekondigde huiszoekingen, zonder toelating iemand zijn huis ondersteboven draaien, iemand in de cel steken. Dat is wel belangrijk om de tongen los te maken tijdens het interview. Iemand van zijn vrijheid beroven kunnen we uiteraard ook niet. Binnen de overheid is er dus op technisch vlak een verschil. Er zijn daar zeer capabele mensen, die zijn misschien eerder dun gezaaid, toch op het vlak van financieel en boekhoudkundig inzicht, en zijn geconcentreerd in bepaalde diensten. Die zijn er zeker, het is alleen de manier van werken… . Het is niet altijd dezelfde manier en de software en technische middelen die ze ter beschikking hebben zijn niet altijd dezelfde. Misschien nog eens terugkomen op de registered forensic accountants, het IFA is een soort club waar publieke en private sector elkaar ontmoeten en met elkaar in discussie treden over ”wat is nu een forensic audit?” en hoe moet je dat invullen? De politie is onderhevig aan zware regelgeving, strafwetgeving etc... In de privé-sector forensic audit is de perceptie dat die regelgeving eerder vaag zou zijn en dus wil men via het etiket van registered forensic auditor gelijke regels opleggen aan de privé-sector. Regels die eigenlijk gebaseerd zijn op de kwaliteitsnormen die de politie ook hanteert voor haar onderzoeken. Dus zo dat men kan zeggen als je forensic auditor in de privé-sector bent moet je ervoor zorgen dat je bepaalde opeenvolgende handelingen doet en op die manier ethisch handelt. Dat zal niet in een wet neergeschreven zijn, maar met die regelgeving hoopt men de kwaliteit van de forensic audit te verhogen. Dat is iets dat meer op de privé-sector gericht is. Er zijn uiteraard ook politieagenten die de titel van forensic auditor behalen. Er worden bepaalde technieken en data-analysetechnieken aangeleerd tijdens de opleiding die voor hen ook nuttig zijn om hun onderzoeken beter te kunnen uitoefenen.


Bijlage 3 - 10

Dat soort normerend kader dat is niet alleen publiek in de richting privé, maar ook omgekeerd, ik denk bij momenten zelfs nog meer. Regelgevend naar privé en technieken aanreikend naar de publieke sector. Als je kijkt naar de input die wij hebben als privé-sector in ronde tafels en op studiedagen dan is dat een pak meer dan de publieke sector, omdat wij daar technieken komen uitleggen en zaken komen toelichten. Als je kijkt naar de normering, dan denk ik dat dat toch meer gericht is naar de publieke sector; die is volledig genormeerd op vlak van onderzoeken. Als een onderzoeksrechter vraagt om fraude te onderzoeken en een boekhouding te gaan uitspitten dan is er voor de rest geen enkele norm die bepaalt hoe ze moeten tewerk gaan, dus zover gaat dat normerend kader niet. Het is dat wat IFA zoekt: een gemeenschappelijk normerend kader hoe je dat soort van onderzoeken kan uitvoeren en dat gaat in beide richtingen. Wat politiemensen uiteraard hebben is een wettelijk kader, maar ook alleen maar als ze gemandateerd zijn door de onderzoeksrechter. Anders heeft een politieman geen enkel recht om iets

te

onderzoeken

zonder

dat

daartoe

gevraagd

wordt

door

het

parket

of

een

onderzoeksrechter. Natuurlijk, t.o.v. onze situatie: wij hebben altijd een vraag nodig van een Raad van Bestuur of van een bedrijf. Financieel onderzoek is waarschijnlijk één van de weinige zaken waar bij de federale politie maar zo weinig normen rond bestaan. Het onderzoek van een moord tot om het even welk ander dossier, daar bestaan volledig uitgeschreven instructies voor. Over financieel onderzoek zal je zeer weinig vinden. Ik denk dat er voor het boekhoudkundig deel van een financieel onderzoek niet veel regelgeving is; maar op vlak van computertechnisch onderzoek en data-analyse hebben ze wel degelijk normering voor zichzelf gecreëerd. Financial Computer Crime Unit en dergelijke meer, zelfs ECOFIN zullen wel normering hebben. Op gebied van bewijslast ligt de dwang voor hen ook hoger. Hun rapporten en onderzoeken moeten de toets van de rechter kunnen doorstaan zodat de klacht die de onderzoeksrechter aanbrengt ook door de rechter wordt gevolgd. Dat moet heel wat kritiek kunnen weerstaan. De beste strafpleiters van België worden daarop losgelaten. Het is bijna of zeer vaak niet het geval dat onze rapporten tot in de rechtszaal kunnen komen omdat de rapporten vaak voor een ander doel gebruikt worden. Moeten die daarom aan een mindere norm voldoen? Nee, die moeten aan dezelfde normen voldoen, die moeten ook de toets van de strafpleiter kunnen doorstaan.


Bijlage 3 - 11

Stel forensische auditing in de publieke sector, zou het best gebeuren door ervaren mensen, zoals bv. van de Big Four? Er is een logisch antwoord als je het mij vraagt. Ik ben in ieder geval een zeer grote voorstander van samenwerking op dat vlak. Ik denk dat beiden van elkaar kunnen leren en elkaars voordelen benutten. Voor het ogenblik zitten we in een situatie waar beide “partijen”, zowel publieke als private sector, verliezende partij zijn. (Maar ik zie ons in feite als dezelfde partij, want de enige andere partij is degene van de fraudeur.) Waarom? Omdat de publieke sector op een zodanige manier moet tewerk gaan, nog altijd gebaseerd op de Napoleontische code. Als ik met een dossier afkom van duizend bladzijden na 6 maand werk met 4 mensen en mijn opdrachtgever beslist om daarvan aangifte te doen en een klacht in te leiden moeten zij het werk allemaal overdoen. Dus dat is een situatie die helemaal niet productief is; integendeel, zelfs contraproductief. Deze situatie maakt het overwerk dat sowieso al bestaat op het niveau van de overheid nog erger en benadrukt nog meer de inefficiëntie van de overheid t.o.v. het bedrijfsleven . In tegenstelling tot de situatie in andere landen, bv. in het Verenigd Koninkrijk kan je geen enkel financieel fraudedossier inleiden bij de rechtbank zonder dat er via een forensic auditor (uit de privé-sector) gepasseerd is. En op basis van het dossier gaat men dan verder bouwen op niveau van de overheid. Men beschouwt die forensic auditor, ook al wordt die betaald door de opdrachtgever, als een onafhankelijke partij waarop men verder kan bouwen. Het onderzoek dat hij heeft gevoerd is een vertrekbasis. Hier bestaat dat vertrouwen zeker nog niet, hier beschouwt de overheid dat nog altijd als “haar” eigen domein waar geen andere personen geduld worden, met alle inefficiënties van dien. Daar komt het op neer. In de criminologie spreekt men van “private justice”, nl. dat bedrijven zelf wel gaan uitmaken of ze aangifte gaan doen en ze gaan zelf wel beslissen : we gaan dat door een privé-bedrijf laten doen en we gaan met die resultaten zelf wel zien wat we doen. Eigenlijk wordt heel dat circuit van strafrecht omzeild omdat men toch niet gelooft dat dat circuit tijdig iets zal opleveren en er tijdig toe zal leiden dat het geld gerecupereerd kan worden, en men bang is voor (mogelijke) reputatieschade. Het is zeker op zich een spijtige zaak dat dit niet op die manier kan worden ingevuld, ik denk dat onze samenleving er zeker zal bij gebaat zijn. Niet alleen t.o.v. fraude in privé maar ook bepaalde fraudes waar de overheid zelf mee te kampen heeft, fiscale fraude, btw-carrousels, witwassen, waar allemaal toch bepaalde expertise nodig is en waar nu technische hulpmiddelen beschikbaar zijn in de privé-sector die de overheid zouden kunnen helpen. Voor het ogenblik is enkel de overheidsdienst Financiën in die richting aan het evolueren, maar toch maar zeer traag. Voor de rest wordt daar geen enkel beroep op gedaan omdat men schrik heeft dat men die informatie gaat misbruiken, dat het supervertrouwelijk is,


Bijlage 3 - 12

dat daar geen andere mensen kunnen bij betrokken worden. Wat, denk ik, zeker niet terecht is. Want een gerechtelijk expert aangesteld door de onderzoeksrechter krijgt ook toegang tot vertrouwelijke informatie. Dus waarom zou het in zo’n kader niet kunnen gebeuren? Ik denk dat de overheid veel schade zou kunnen voorkomen aan haarzelf in de eerste plaats, uiteindelijk is de overheid ook de belastingbetaler natuurlijk. Maar ook aan de privé-sector die tegenwoordig schrik heeft om naar de politie toe te stappen, zoals mijn collega zegt zou er veel kunnen veranderen door die samenwerking. Als men zou zien dat onderzoeken sneller en efficiënter gedaan worden doordat men private partijen weet in te schakelen zou het vertrouwen in het rechtssysteem ook wel hersteld worden. Nu weet men dat als men hier aangifte doet, er uitspraak komt in gewijsde binnen dit en 6 jaar, tegen die tijd is de fraudeur al lang persoonlijk failliet verklaard en is het geld weggesluisd naar de Bahama’s via een familielid of vriend(in). Er zal nog veel water naar de zee moeten stromen voor het zover is. Ze hebben bv. niet de gespecialiseerde software waarover jullie beschikken, waarom doen ze geen beroep op jullie expertise? Overheid wil die expertise aan de ene kant wel maar is niet altijd in staat om tegemoet te komen aan de wensen, eisen of benodigdheden van de privé-sector. Ze moeten ons daarom niet zelf betalen; als je de tarieven van de gerechtelijk experten bekijkt is het sop de kool niet waard. Als je dat vergelijkt met de tarieven die geldig zijn in de privé-sector! Voor een kleine zelfstandige is het interessant om dat te doen, maar dit is zeker niet interessant vanuit een structuur als de onze. De structuur waar trouwens de meeste forensic auditors ook in zitten. Daar komt het zelfs niet op neer, het is niet de bedoeling om ons door de overheid te laten betalen. Ik denk dat de privé-sector zelfs gerust bereid is om dat zelf te betalen, voor zover dat dossier op een deftige manier overgenomen wordt. Is het een probleem voor het forensisch onderzoek dat er in de publieke sector weinig interne controle is? Om te detecteren denk ik niet dat dit iets uitmaakt. Maar de verschillende vormen van fraude die zich voor kunnen doen, dat is iets anders. Wij gaan vooral naar interne controles kijken als we bezig zijn met preventieopdrachten; we gaan kijken welke risico’s je hebt en indien er interne controle is waardoor dit risico ontdekt wordt kunnen we dat risico schrappen naar fraude toe. Naar fraudedetectie speelt dat minder een rol omdat je toch die technieken moet doen en dan volg je hetgeen zich aanbiedt, er zijn indicaties dat het die kant opgaat...., dan volg je dat spoor.


Bijlage 3 - 13

Belang van interne controle wordt dikwijls overdreven, het is op zich noodzakelijk, anders zet je de deuren wagenwijd open. Het enige dat je moet verkrijgen is dat het personeel doordrongen is van de perceptie dat er een bepaalde pakkans is, het is niet omdat er bepaalde interne controles voorzien zijn dat die ook in de praktijk worden uitgevoerd. Het is niet omdat er iets op papier staat dat het wordt uitgevoerd. Je kan nog zo allesomvattend zijn in je interne controles, op niveau van topmanagement blijven er achterpoortjes bestaan. Het is een klassieker dat interne audits binnen de overheidssector nog niet van een niveau zijn dat ze dat soort zaken gaan ontdekken; op enkele uitzonderingen na. Er zijn nog veel overheidsinstellingen waar de meest rudimentaire en standaard interne controles soms ontbreken, wat op zich om problemen vragen is. Waar er al bepaalde interne controles zijn, hebben we bovendien al dikwijls vastgesteld in de praktijk, is het niet omdat iets op papier staat dat dit ook in praktijk wordt uitgevoerd. En dan nog eens, zelfs al wordt het in de praktijk uitgevoerd, er blijven achterpoortjes bestaan. De interne auditdiensten zouden er zogezegd moeten zijn om die achterpoortjes te ontdekken. Concreet voorbeeld: er is altijd autorisatiecontrole, toegang tot computers, er wordt met paswoorden gewerkt. Paswoorden mogen niet gedeeld worden, maar toch zie je dat mensen hun paswoord, omdat ze het niet kunnen onthouden, op een Post-It onder hun keyboard plakken. Dat soort stomme dingen! Er is interne controle maar het werkt totaal niet omdat mensen van elkaar weten, die zijn paswoord zit onder zijn keyboard. Bedankt voor het interview


Bijlage 3 - 14

Bijlage 4 Gesprek met Dhr. Wim De Naeyer

27/3/2006

De heer De Naeyer is Manager auditor bij de dienst Interne Audit van de Vlaamse Administratie van de Vlaamse Gemeenschap in Brussel.

Dhr. De Naeyer is daarnaast ook lid van het IFA.


Bijlage 4 - 1

Vragen ter voorbereiding interview met Dhr. De Naeyer (IAD)

27/3/2006

(Deze vragen zijn opgesteld voor een één uur durend gesprek.) Wat doet u/uw afdeling juist? Is uw afdeling overwegend bezig met fraudeonderzoeken of toch meer met preventieve diensten? Wie doet nu precies het fraudeonderzoek in de publieke sector? Niet Rekenhof, parket blijkbaar. Worden zij soms geholpen door forensische auditoren? Kan een fraudeonderzoek uitsluitend door forensische teams uit privé gedaan worden of kunnen zij enkel delen van een onderzoek doen in samenspraak met het parket? Mijn onderwerp: haalbaarheid van forensic in de publieke sector/lokale besturen. Waar denkt u dat de meeste fraudemogelijkheden te vinden zijn in de publieke sector? (Welke instellingen, welke diensten, welke cycli,…) Denkt u dat er aspecten zijn van de publieke sector waardoor forensisch onderzoek juist meer mogelijkheden heeft of gemakkelijker wordt? In het kader van een forensic audit, waar denkt u dat de meeste beperkingen zitten als je een forensisch onderzoek in de publieke sector wil doen? Wat zou er anders kunnen zijn aan de forensic auditor zijn methodes en aanpak als de fraude zich in de publieke sector voordoet? Denkt u dat, indien forensisch onderzoek in de toekomst mogelijk is in public, dit dan best gedaan wordt door gespecialiseerde externe kantoren of eerder vanuit de publieke sector zelf, dus bv. door een hiervoor specifiek opgerichte dienst? Denkt u dat de publieke sector de budgetten voor een forensic onderzoek zou kunnen vrijmaken? Welke invloed heeft politiek volgens u op fraude/fraudeonderzoek in de publieke sector? Forensische auditoren gebruiken heel veel software. Ik heb nog het beeld dat vele instellingen in de publieke sector niet sterk geïnformatiseerd zijn (databasemanagement ed). Klopt dit? Of is dit een foute veronderstelling?


Bijlage 4 - 2

Interview met de heer De Naeyer - Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap/ Interne audit dienst

27/3/2006

Wat doet u/uw afdeling juist? Vooreerst even duiden: we zijn geen forensic audit-afdeling op zich. Ik ben manager-auditor bij “Interne audit van de Vlaamse administratie” en onze core business is audit. Wij zijn opgericht bij Besluit van 8/9/2000. In onze taakstelling was naast de core business, financiële audit, overeenstemmingsaudit en operationele audit, ook voorzien dat wij administratieve onderzoeken gingen doen. Wat men in het vakjargon forensic audit heet is bij ons een “administratief onderzoek”. Forensic audit kan je perfect enten op onze entiteit in een administratief onderzoek. Waarom is dat in onze taakstelling opgenomen? Het Hoog Comité van Toezicht werd bij de politiehervorming opgedoekt, maar de gerechtelijke zuil is overgegaan naar de politiediensten en situeert zich nu in het CDBC ( Centrale dienst voor bestrijding van corruptie). Daar is nagenoeg de volledige gerechtelijke zuil van het Hoog Comité van Toezicht naartoe gegaan. Naast het gerechtelijk luik bij het Hoog Comité van Toezicht, had men ook het luik “administratief onderzoek” en daar is nooit een oplossing voor gekomen. Men heeft het vanuit het politieke niveau bij de Vlaamse overheid op dat moment waarschijnlijk opportuun geacht om het preventief naar sporen van fraude te speuren op te nemen in onze taakstelling. Waarom? Men wou vermijden dat men bij de minste indicatie of geringe aanwijzing onmiddellijk naar het parket zou moeten stappen om klacht neer te leggen; dat is de drijfveer geweest om dat in onze taak op te nemen. We zijn een auditafdeling, maar naast onze traditionele auditactiviteiten doen we ook forensic audit. Ik ben als manager verantwoordelijk voor het forensische luik binnen onze audit. In het Besluit van 8/9/2000 kan je dit zien. Er is ook een Besluit van 8/12/2000, dat is er gekomen omdat, in de oude structuur, had je het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, de Vlaamse Wetenschappelijke

instellingen

en

de

Vlaamse

Openbare

Instellingen

(de

zogenaamde

parastatalen). Bij Besluit kon men wel zeggen wat ons takenpakket was, wij hebben toegang tot alle informatie daar waar het nuttig is, maar men kon niet bij Decreet regelen dat we toegang hadden tot de Vlaamse Openbare Instellingen omdat dat aparte rechtspersonen zijn. Men heeft dat een paar maand later ingezien en heeft bij de oprichting ook een Decreet gemaakt waarbij we ook toegang hebben tot de Vlaamse Openbare Instellingen. Dit om het legistieke karakter van onze oprichting te duiden. We zijn opgericht op 8/12/2000 en operationeel geworden in september 2001. Vanaf september 2001 zijn we effectief aan het werk gegaan. Dat is nu bijna al 5 jaar geleden. We zijn van in het begin ook met forensische activiteiten begonnen, dan hebben we onze eerste zware opdracht gekregen van een forensisch onderzoek. Dat was onze oprichting.


Bijlage 4 - 3

Nu, beter bestuurlijk beleid, dat is een vernieuwingsoperatie binnen de Vlaamse administratie. Wij zijn opgericht als een IVA (Intern verzelfstandigd agentschap), “Interne audit van de Vlaamse administratie” zie kopie van besluit 16/4/2004. Dit Besluit van 2 jaar geleden is nog steeds niet operationeel. Beter bestuurlijk beleid is vanaf 1 januari zogezegd van kracht, maar de entiteit moet juridisch opgestart worden en de eerste juridische opstarten gaan normaal gezien vanaf 1 april plaatsvinden, wij zullen er ook bij zijn en pas vanaf 1 april zal het Besluit in werking treden. Meer uitleg over het administratief onderzoek staat in de memorie van toelichting. Dit is de juridische context van onze entiteit. Hebben jullie bevoegdheden zoals de politie? In het kader van een forensic audit zijn er 3 luiken in een forensische aanpak: zuiver preventie, detectie en het reactieve onderzoek. We hebben een eerste worp gedaan naar het uitvoeren van een integriteitaudit. Mijn cel heeft al een draft gemaakt voor een auditwerkprogramma voor integriteitsonderzoek. Hoe is het met de integriteit gesteld binnen die entiteit? We hebben het onderzoek nog niet op het veld uitgevoerd. Dan is er het luik detectie: actief gaan speuren naar afwijkend gedrag, afwijkende patronen, verbanden gaan proberen te detecteren. Dat is eigenlijk actief op zoek gaan naar onregelmatigheden of afwijkend gedrag. Dat hebben wij tot hier toe ook nog niet gedaan, maar daar zijn we zinnens om een concept uit te werken dat nuttig en zinvol kan zijn voor het ganse audituniversum. Binnen onze organisatie 44 000 mensen tewerkstellen dat is een heel pak, verspreid over heel veel juridische entiteiten, we gaan proberen daar een concept voor klaar te maken tegen het einde van het jaar. Wat hebben we dan wel gedaan met onze cel? Zuiver en alleen reactief onderzoek. Wanneer wij zelf in het kader van audits indicaties of sporen vinden, wanneer wij op de hoogte gesteld worden door klokkenluiders, wanneer het door ministers of door leidende ambtenaren gevraagd wordt. Die laten ons weten dat er iets eigenaardig opgemerkt werd en vragen of wij daar een administratief onderzoek kunnen op uitvoeren. Wij gaan altijd eerst een vooronderzoek doen vooraleer te beslissen of we een administratief onderzoek ja dan nee opstarten. Dat doen we altijd. Dus tot hier toe hebben we zuiver en alleen op vlak van reactief onderzoek bezig geweest. We gaan proberen tegen het einde van dit jaar actief te gaan speuren in het kader van detectie.


Bijlage 4 - 4

Voor welke instellingen is uw afdeling juist bevoegd? We zijn bevoegd voor alle, maar alleen, entiteiten die tot de Vlaamse overheid behoren. In de voormalige terminologie: wat is dat? Het Ministerie van de Vlaamse gemeenschap met 13 beleidsdomeinen, binnen die beleidsdomeinen heb je elke keer een departement; naast die departementen heb je IVA’s en EVA’s (Intern verzelfstandigde agentschappen en extern verzelfstandigde

agentschappen).

Binnen

de

EVA’s

heb

je

een

onderscheid

tussen

publiekrechtelijk vormgegeven en privaatrechtelijk vormgegeven verzelfstandigde agentschappen. Tot wat hebben we toegang? Tot alle departementen, tot alle IVA’s en tot de publiekrechtelijke EVA’s. De privaatrechtelijke EVA’s die rechtspersonen zoals een NV hebben aangenomen, daar hebben we geen toegang toe. Maar ons audituniversum is echt heel uitgebreid, naar lokale besturen toe hebben we geen operationele bevoegdheid, enkel op Vlaams niveau. Wie doet dat dan? Ik moet u zeggen, tenzij u over andere informatie beschikt, dat ik denk dat wij niets hebben binnen de Belgische staatsstructuur. Ik denk niet dat er op federaal niveau een dienst bestaat zoals de cel die ik leid. Dat dit ook niet het geval is in de Waalse overheidsstructuur, Brussel Hoofdstedelijk gewest zeker niet. Dus denk ik dat wij uniek zijn in België: bij de Vlaamse overheid, binnen de interne audit, een cel die met forensic audit bezig is. Ik denk niet dat je ergens anders iets zal vinden. Jullie werken dus meest reactief en niet zozeer preventief? Inderdaad. De private kantoren gebruiken veel software, hebben jullie ook die specifieke software? We hebben een procedure uitgewerkt afhankelijk van de materie die het voorwerp uitmaakt van het administratief onderzoek. Er zijn een aantal verschillende bedrijven die forensische software aanbieden. Voor het ogenblik werken we met demo’s. In het kader van detectie gaan we tegen het einde van dit jaar een licentie aanvragen bij één van die 4 firma’s om actief te gaan speuren. Tot nu toe hebben we alle forensic audits die we hebben gedaan kunnen uitvoeren zonder die specifieke software; want uiteindelijk kan je je baseren op bestaande databases en zo, natuurlijk speuren we ook op elektronische wijze. Ik lees hier in uw vragen: Forensische auditoren gebruiken heel veel software. Ik heb nog het beeld

dat

vele

instelling

in

de

publieke

sector

niet

sterk

geïnformatiseerd

zijn

(databasemanagement ed). Klopt dit? Of is dit een foute veronderstelling?


Bijlage 4 - 5

Ik zal u moeten teleurstellen, als u dit zegt. Dit is een foute veronderstelling, wat de Vlaamse overheid betreft een zeer foute veronderstelling. Op niveau van lokale besturen is dit misschien toch niet zo. Vaak lees je in de kranten toch dat er geklaagd wordt over tekort aan computers en dergelijke. Bij ons is dit niet het geval, iedereen bij ons heeft zijn eigen laptop. Over sommige overheidsdiensten hoor je inderdaad dat men een computer moet delen met drie enz, maar dat is op niveau van de Vlaamse gemeenschap zeker het geval niet. Binnen de overheid worden wel veel verschillende systemen gebruikt, waardoor er niet echt eenheid is. Maar niet in alle gevallen! Het voordeel van bijvoorbeeld de Christelijke Mutualiteit: ze gaan over heel het land, Vlaanderen en Wallonië met één en hetzelfde systeem werken. Ons overheidslandschap is dermate versnipperd dat al die entiteiten, bv. om het voorstelbaar te maken VRT, VDAB, Kind en gezin, Bloso, verschillende systemen gaan gebruiken. Wanneer we voor een onderzoek een script moeten maken dan is die slechts van toepassing voor een entiteit waar bv. 200 à 300 mensen zitten en als je de volgende keer naar hetzelfde wil speuren heb je een nieuwe script te maken op basis van een nieuwe, totaal andere applicatie. Bij ons ligt de zaak iets moeilijker. Ik ken geen enkele instelling binnen ons Vlaams overheidslandschap die niet echt goed geëquipeerd is op vlak van informatica. Het parket behandelt fraudezaken volgens de heer Staelens van Deloitte. Helpen jullie daar dan ook aan mee? Wat doen wij? Dat is juist de reden van ons oprichting, om te vermijden dat wij voor “een” indicatie... Ik zal het anders zeggen: artikel 29 van het Wetboek van strafvordering zegt dat ongeacht welke ambtenaar die een strafrechterlijke inbreuk vaststelt of vermoedt klacht moet neerleggen bij de procureur. Bij onze oprichting heeft men eigenlijk de intentie gehad om te vermijden dat men bij “een” indicatie telkens dat artikel 29 zou gaan inroepen en dat er om de haverklap naar het parket zou gestapt worden. Als de procureur de klacht niet seponeert zou men om de haverklap mensen over de vloer krijgen van het parket. Men heeft gezegd we gaan zelf een forensic auditdienst in het leven roepen die, uiteraard rekening houdend met de wettelijke bepalingen die er zijn, zelf onderzoek gaat uitvoeren. Wanneer we bij het uitvoeren van dit onderzoek vaststellen dat er strafrechterlijke inbreuken zijn gepleegd moet er door ons klacht worden neergelegd bij het parket. In de praktijk is het zo dat wij het onderzoek afronden als er niet onmiddellijk moet ingegrepen worden, anders dienen we wel onmiddellijk klacht in; normaal gezien ronden we af en als we strafrechterlijke inbreuken hebben vastgesteld dienen we dan klacht in.


Bijlage 4 - 6

Denkt u dat, indien forensische audit in de toekomst mogelijk is in de publieke sector, dit dan best gedaan wordt door gespecialiseerde externe kantoren of eerder vanuit de publieke sector zelf, dus bv. door een hiervoor specifiek opgerichte dienst?

Dan zeg ik: beter vanuit de publieke sector. Ik ken die mensen van de Big 4 allemaal, die vertrekken uiteraard vanuit een commerciële ingesteldheid om opdrachten binnen te halen, ze proberen dat naar bestvermogen te doen. Ze kunnen niet voor elke zaak zoveel tijd maken. Ze volgen het spoor en werken dat volledig uit. Een onderzoek door een groot kantoor kost veel geld. Onze mensen werken met timesheets, ze moeten hun uren verantwoorden. Maar het is zo bij onze traditionele auditactiviteiten werken wij met een stringente planning: we kennen op voorhand het type opdracht, we kennen de omvang van de te auditeren entiteit en we schatten in hoeveel tijd dat in beslag zal nemen. Onze mensen moeten die planning in acht nemen en respecteren. Bij een administratief onderzoek is het zo dat je afgaat op iets, een indicatie, een spoor en waarbij je nooit op voorhand kan zeggen hoeveel tijd het zal in beslag nemen. We hebben administratieve onderzoeken gehad die binnen de maand afgerond zijn, maar we hebben er al gehad die meer dan een half jaar hebben aangesleept. Eén ding ben ik zeker: als wij het doen, dan gebeurt het per definitie heel grondig! Wij bekijken alle sporen, bekijken alle pro’s en alle contra’s zodat we een eenduidig en niet voor interpretatie vatbaar rapport kunnen afleveren. Waar ik van overtuigd ben is dat bij de Big 4, zij zich niet kunnen permitteren om alles even grondig te gaan controleren want elke prestatie die ze leveren moet vergoed worden. Zij werken niet pro deo. Zij hebben ook hun partners aan wie ze hun commerciële toegevoegde waarde moeten aantonen. En dat gaat, heb ik al gemerkt en vastgesteld, ten koste van de professionele kwaliteit. Jammer genoeg, maar het is zo. Je zou er kunnen van uit gaan dat zij veel ervaring hebben. En daarnaast ook een groot budget voor apparatuur, dure software… Je moet om in deze sector te werken veel kennis hebben van de sector. Als wij een forensische audit doen in een bepaald agentschap is dat geen probleem. Wij kennen de activiteit van dat agentschap, wij weten met wat die mensen bezig zijn, wij hebben daar audits gedaan in het verleden en kunnen terugvallen op die basis en die informatie. Wij weten hoe de procedures binnen de overheid lopen. Bv. alleen al financiële afwikkelingen, dat is totaal anders dan in de privé-sector en die stap moeten wij niet meer zetten. Wij weten met wat die mensen bezig zijn en kunnen daar veel efficiënter op komen, terwijl als één van de Big 4 aan zo’n zaak zou beginnen moeten ze zich eerst inwerken, niet alleen in de materie van zo’n betrokken agentschap maar ook in de procedures die door dat agentschap moeten gerespecteerd worden, die zijn totaal anders dan de procedures die de privé kent. Daarom: het is veel efficiënter het zelf te doen.


Bijlage 4 - 7

Als jullie een onderzoek doen en het gaat door naar het parket, worden die documenten dan aanvaard of doen zij dat volledig over? De heer Staelens van Deloitte zei nl. dat hun onderzoeken overgedaan worden wat heel inefficiënt is. Hij hield dan ook een pleidooi voor betere samenwerking. Daar durf ik mij niet over uitspreken. Wij hebben in het verleden, 4 of 5 keer, meegemaakt dat rapporten van ons doorgegaan zijn naar het parket en dan naar het CDBC. Eenmaal een rapport door ons is opgeleverd moet ik er eigenlijk niets meer over weten. Uiteindelijk komt het erop neer dat de Vlaamse gemeenschap via dat rapport perfect op de hoogte is om zich in dit geval burgerlijke partij te stellen wanneer er een rechtsgeding komt. Wat het parket met onze informatie doet is hun zaak. Dat is hun volledig prerogatief. Maar wat ik wel informeel heb gehoord is dat zij tot nog toe heel tevreden zijn geweest met de rapporten die wij hebben opgeleverd. Dat is voor hen speurwerk gespaard. Ik kan alleen maar zeggen dat, volgens de informatie die ik terug heb gekregen, opgezet waren met de rapporten die wij hen hebben bezorgd. Het kan een toegevoegde waarde betekenen. Ik ben overtuigd dat het voor de mensen bij CDBC bv. een toegevoegde waarde is. Waar denkt u dat de meeste fraudemogelijkheden zijn in de publieke sector? Uit ervaring denk ik een correct antwoord te kunnen geven, maar het is een heel logisch antwoord. Daar waar een ambtenaar in contact treedt met de buitenwereld zit je sowieso in een kwetsbare situatie, een potentieel kwetsbare situatie. Daar waar bovendien geld mee gemoeid is of activiteiten die een bepaalde geldwaarde vertegenwoordigen of een heel groot commercieel of financieel belang uitmaken voor de derde zit je sowieso in een potentieel extreem kwetsbare situatie. Om dat concreet te formuleren: de meest kwetsbare situaties in de overheidssector zijn die situaties waar subsidies worden verleend of aanbestedingscontracten en vergunningen worden toegekend. En overal waar er contact is met de buitenwereld! Drie heel kwetsbare aspecten zijn dus de aanbestedingen, de subsidies en de vergunningen.

Denkt u dat er aspecten zijn waardoor fraude gemakkelijker kan gebeuren in public sector? Ik denk dat informatisering niet echt een rol speelt, de intelligente fraudeur zal je altijd moeilijk kunnen pakken. De domme fraudeur, of hij nu elektronisch actief is of niet, dat zal geen invloed hebben. Die kan je pakken, die zal ergens wel een steek laten vallen. Hoe gedetailleerder de databases of de dossieropvolging die je hebt, hoe makkelijker het voor ons wordt om te speuren naar afwijkend gedrag.


Bijlage 4 - 8

Zelfs al heb je die database, alles staat of valt met een goede functiescheiding. Als die fraudeur er dan nog in slaagt een monopoliesituatie te creëren in die database, dan ben je op voorhand verloren. Als het een intelligente man is put hij die gegevens in die hij wil, al dan niet gemanipuleerd om het speuren naar afwijkend gedrag onmogelijk te maken. Gelukkig is dit een trend die binnen de overheid, zeker bij ons, ook leeft: nl. het belang van een degelijk intern controlesysteem en natuurlijk vooral functiescheiding. Maar momenteel zijn er niet echt veel internecontrolemaatregelen waaraan de lokale besturen moeten voldoen. Er wordt hen door de wetgever heel weinig opgelegd. Ik denk ook niet dat ze er al ver mee staan, maar dat is waarschijnlijk ook afhankelijk van instelling tot instelling, afhankelijk van hoe geïnteresseerd ze er in zijn. Eerlijk gezegd hoe minder interne controle, hoe meer fraude er gepleegd wordt. Heeft u de Gausscurve van 10%-80%-10% gezien? Ik ken wel de bron niet, maar ik geloof in de filosofie die erachter steekt, je kan alleen maar discussiëren over de cijfers die ik ga vermelden. 10% van de populatie, ongeacht het bestaande internecontrolesysteem, dus 10% van alle ambtenaren zullen steeds integer handelen. De andere 10% aan de andere kant van de curve zullen zelfs met een heel stringent internecontrolesysteem, steeds trachten niet integer te handelen. En de overige 80%, de ene al wat meer dan de andere, zal naar de uiteinden van de curve gaan neigen. Maar die 80% is ons doelpubliek; dat zijn degene die enkel malafide zullen gaan handelen wanneer ze merken dat er onvoldoende interne controle bestaat en dat zich bepaalde opportuniteiten aanbieden. Je kan over die cijfers discuteren, maar ik geloof volledig in die filosofie. Hoe stringenter uw internecontrolesysteem, hoe minder mensen zullen geneigd zijn om handelingen te stellen die ze niet mogen doen en hoe meer interne controle, hoe minder ambtenaren een scheve schaats zullen gaan rijden. Dus in verband met lokale besturen ben ik ook overtuigd dat de kans op malafide gedrag groter zal zijn in een lokaal bestuur waar weinig interne controle bestaat dan in een lokaal bestuur of gelijk welk bestuur waar er wel veel interne controle is. Zeker in kleine OCMW’s en gemeenten is het moeilijk om een perfecte functiesplitsing te bekomen omdat ze niet steeds met genoeg zijn. In sommige kleine OCMW’s is het ook ondenkbaar dat de integriteit van de ontvanger in vraag zou gesteld worden. Men gaat er soms te vaak vanuit dat iemand niet in staat is te frauderen. Vaak schrikken managers wanneer ze ontdekken welke ‘trouwe’ werknemer de fraude pleegt. Ik zou voorbeelden willen geven, maar ik kan dat niet doen.


Bijlage 4 - 9

Ik begrijp dat. Weet u of het algemeen is dat er weinig fraudebesef is in de sector? Als je zegt “besef” dat zijn enerzijds de mensen die er niet bij stilstaan dat het risico inherent is aan het bestaande gebrek aan interne controle en dat men zomaar dingen kan laten wegvloeien. Anderzijds is er ook het gevaar op normvervaging. De laatste tijd hamert minister Bourgeois hard op de integriteitsbeleving binnen de Vlaamse overheid, terecht vind ik. Op de lange duur loop je het risico dat mensen het gaan ervaren als een afgezaagd liedje, maar langs de andere kant, als je het doorzwijgt, sta je er ook niet bij stil. Wat we ook vastgesteld hebben is dat in bepaalde gevallen, als je niet ingrijpt er een vorm van normvervaging ontstaat. Normvervaging is dan des te erger omdat men zich dan niet meer realiseert dat men dingen aan het doen is die niet horen. Het een leunt soms dicht aan bij het ander. Als je zegt men is er zich niet van bewust dat het risico aanwezig is, beseft men het op een bepaald moment zelfs niet meer. Aan de andere kant, als je niet ingrijpt... Stel je voor bij aanbestedingen in de sector Openbare werken dat een oude krokodil, een ingenieur bv., afspraken heeft met aannemers en zich laat betalen door die aannemers, of zelfs niet zo cru gesteld, dat hij bepaalde dingen door de vingers ziet. Een jonge ingenieur begint bij de overheid en hij moet leren en draait in die procedures mee, hij stelt bepaalde dingen vast die hij waarschijnlijk op dat moment wel in vraag stelt, maar hij ziet dat het al jaar en dag zo is en denkt dat het zo hoort. We hebben dat in een dossier al eens meegemaakt. Dat er tegenwoordig bij ons veel dingen aan de oppervlakte komen creëert in eerste instantie een negatief beeld en er is een perceptie dat er tegenwoordig misschien meer dingen gebeuren dan vroeger. Ik denk dat er nu gewoon meer zaken in de openbaarheid komen wanneer het overheid betreft. In een bedrijf gaat men dat toedekken, men is al heel blij dat de schade kan gerecupereerd worden indien mogelijk en dat men van de rotte appel kan van af geraken en men dekt dat toe. Bij ons is het risico op lek zodanig groot en is het natuurlijk “gefundenes Fressen” voor een journalist. Ze horen dergelijke verhalen zeer graag, dat doet de krant verkopen; dat is jammer. Klachtneerlegging, we staan daar volledig achter en we doen dat, maar door het op die manier op te lossen hoeft het de krant niet te halen. Dus ik wil maar zeggen... Als in uw familie er zich ergens een incident voordoet, ruzie of iets wat eigenlijk liever niet geweten is, heb je ook niet graag dat het in de krant staat en dat Jan en alleman het weet. Dat gevoel heb ikzelf ook. Wij zeggen: laten we iets in sereniteit afhandelen zonder het op de straatstenen te grabbel te gooien. Hoe meer er eigenlijk naar boven komt is een goede zaak, nu wordt het ontdekt en vroeger gebeurde het misschien niet.


Bijlage 4 - 10

Eigenlijk is het misschien niet slecht dat die fraudezaken in de kranten komen. Op die manier worden ambtenaren toch ook bewust van het feit dat er controle is en zullen ze daardoor ook minder snel de stap tot fraude zetten. Ja, maar men weet dat intern ook wel. Dergelijke verhalen doen vlug de ronde. Als wij ergens komen weet men het vrij snel binnen het ganse departement. Als iemand fraudeert aan de overheid kan hij dan ontslagen worden? Heel pertinente vraag! Want dat stoort ons ook een beetje. Eén van mijn auditoren, de meeste hebben hier UAMS behaald, heeft een paper gemaakt over sanctionering-mogelijkheden binnen de Vlaamse Gemeenschap en daar wordt een onderscheid gemaakt tussen ambtenaren, stagiairs en contractuelen. Stagiairs en contractuelen, daar kan je heel gemakkelijk van af. I.v.m. statutairen, het beeld van de ambtenaar die voor de rest van zijn leven benoemd is, dat is verleden tijd. Veel mensen weten niet dat er nu ook ontslagen gebeuren binnen de Vlaamse overheid. Dat gaat veel minder makkelijk voor statutaire ambtenaren dan in de privé, of contractuelen binnen de overheid. Maar het gebeurt wel. Elk jaar wordt iedereen geëvalueerd, als je 2 jaar na elkaar een onvoldoende evaluatie hebt, word je ontslagen. En als er sprake is van een strafrechtelijke inbreuk, zijn er verschillende tuchtmaatregelen. Wanneer het heel grof is, zal je worden ontslagen. Maar voor de statutaire ambtenaren is het zo dat er gewerkt wordt vanuit een zeker voorzichtigheidsprincipe. Als een strafrechtelijk onderzoek lopende is wacht men om definitief ontslag te betekenen de uitspraak van de rechter af. Wij begrijpen dat niet, wij hebben dat wel al eens aangekaart. Waarom wordt iemand niet ontslagen, als onomstotelijk bewezen is dat hij gefraudeerd heeft. Tot zolang niet is vastgesteld dat de strafrechter uitspraak doet dat hij zal ontslagen worden, wordt die niet ontslagen. Ze worden geschorst in het belang van de dienst, krijgen 80% van hun wedde en worden op nonactief gezet. Er wordt gewacht met ontslag tot op het moment dat de strafrechter de uitspraak heeft gedaan. U weet ook hoe traag de gerechtelijke molen draait. Het kan perfect zijn dat het 2 à 3 jaar duurt, als het niet langer is. Als er twijfel bij is denk ik dat je het inderdaad op die manier moet doen. Maar wanneer dat we onomstotelijk bewijzen en vaststellingen hebben zou onmiddellijk moeten overgegaan worden tot ontslag, maar dat gebeurt niet. Je moet er wel rekening mee houden dat alles wat ik hier vertel enkel geldt op niveau van de Vlaamse Gemeenschap. Dit is geen document van de Vlaamse overheid, het is een document van één van de auditoren die dat gemaakt heeft in het kader van het behalen van zijn masterdiploma UAMS. Interessant, je vindt daar niet veel over


Bijlage 4 - 11

Werken jullie soms samen met (big 4) commerciële kantoren? Wanneer mijn mensen echt op een opdracht zitten en er zou hier morgen ergens een heel grote zaak binnenkomen, dan kunnen we dat niet alleen afhandelen. Forensic audit is een specifieke discipline binnen het auditberoep. De mensen die bij ons hier gewone audits doen beschikken niet over die specifieke vaardigheden. Natuurlijk, het zijn wel auditoren, een audit is 80 à 90% gezond verstand, 10 à 20% is techniek. Onze mensen zitten volledig op full capacity, dus als wij ze niet kunnen inzetten, kunnen we altijd overwegen om beroep te doen op een extern kantoor. Indertijd hebben we in het kader van de Vlaamse huisvestingsmaatschappij twee deelopdrachten uitbesteed. Aan Arthur Andersen en aan Ernst & Young en er was zeker geen probleem met de capaciteiten van die mensen, maar het gaat erover dat ze zich moeten kunnen inwerken in het systeem waar ze eigenlijk weinig mee vertrouwd zijn. Vandaar geef ik er de voorkeur aan om het zelf te doen. Als wij hier iets uitbesteden is het onder onze supervisie, wij zijn eindverantwoordelijke en dan moet je vaststellen dat je enorm moet bijsturen op de juiste terminologie, op de juiste procedures. We hebben onvoldoende budgetten om het zelf uit te besteden. Wat doen we dan? We maken afspraken met die leidinggevende ambtenaren van de betrokken entiteit waarbij we zeggen dat iets moet uitbesteed worden maar op hun werkingskredieten. Ik ga een voorbeeld geven dat ik mag omdat het de krant heeft gehaald. Vorige zomer hebben we een administratief onderzoek uitgevoerd m.b.t. de werkzaamheden aan het viaduct van Vilvoorde. Dat was een heel technisch dossier en had te maken met berekeningen voor sterkte, juiste materiaalkeuze en we hebben onze bevindingen toen in de vorm van vragen voorgelegd aan de vakgroep van de UG. Die uitbesteding heeft geld gekost en we hebben dat laten aanrekenen op de kredieten van die administratie en we hebben die bevindingen van de vakgroep van Gent uiteraard verwerkt. Zo werk ik wel graag. Dat gebeurt niet zo dikwijls, alleen als het echt technische materie is. Binnen interne audit is elke auditor universitair, vooral economisten, een paar juristen, geen enkele ingenieur. Zelfs al was er een ingenieur, dan nog hadden wij specifiek technische expertise ingeroepen om dat op die manier te doen. Welke invloed kan politiek hebben op jullie werk? De coalitie binnen de Vlaamse regering is een coalitie van alle partijen behalve Vlaams Belang en Groen. In het verleden hebben we uit diverse ministeriële kabinetten al vragen gehad om een administratief onderzoek op te starten; bv. minister Bourgeois, minister bevoegd voor Bestuurszaken, die eigenlijk zit te hameren op het invoeren van een integriteitsbeleid. Geintegreerd integriteitsbeleid binnen de Vlaamse administratie, men is er wel gevoelig voor. Want ik kan wel begrijpen dat een minister niet zit te springen naar een incident binnen een administratie waarvoor hij functioneel bevoegd is. Want als het uitlekt is er terug weer ergens


Bijlage 4 - 12

een schandaal in de krant, waarvoor hij geïnterpelleerd wordt, niet alleen door de journalisten, maar ook door de parlementsleden uit oppositie of binnen eigen coalitie. Dat is uiteraard altijd negatieve beeldvorming. Maar ik kan niet zeggen dat er doofpotoperaties gebeuren. Ik denk dat men binnen elk kabinet wel goed wikt en weegt wat men dient te doen. De tijd van de doofpot is, denk ik, achter de rug. Want dat is voor elke minister een zwaard van Damocles dat boven hun hoofd hangt of een boomerang die in hun gezicht kan terecht komen. Wanneer hij iets verzwijgt omwille van de mogelijke negatieve publiciteit en het komt toch uit is het des te erger. Dat betekent dat als je iets verzwegen hebt en het komt uit, dat je niet alleen wordt aangesproken op wat zich heeft voorgedaan maar ook en vooral op de politieke verantwoordelijkheid dat hij niet de juiste kanalen heeft aangesproken. Dat is vroeger misschien gebeurd in een ver verleden, zou kunnen, maar ik ken geen dossier waarbij een kabinet of een minister bewust dingen verzwijgt. Het gevaar op politieke afrekening is immers zeer zwaar. Zou het in kleine gemeenten niet kunnen dat fraude verzwegen wordt om partijgenoten te beschermen? Jobs worden daar soms verkregen via de politiek en ambtenaren gaan dan misschien politieke “vrienden” beschermen. Daar wil ik mij niet over uitspreken natuurlijk. Lokale besturen behoren niet tot ons audituniversum, een beetje oneerbiedig uitgedrukt “wij spelen met de grote jongens”, dus... Ik moet eerlijk zeggen, ik neem aan dat het wel eens zo zal zijn. Ik ken ook wel politici op lokaal niveau die ik daartoe in staat acht, maar op Vlaams niveau... Ik zeg niet dat het niet gebeurt, dat weet ik niet. Maar wij zijn heel goed geïnformeerd en ik ken, sedert ik hier ben, geen enkel dossier waarvan ik zou gedacht hebben dat men iets voor ons verzwegen heeft. U ervaart geen tegenwerking omwille van de politiek karakter? Neen. We zijn onafhankelijk gepositioneerd! We zijn geen verantwoording verschuldigd aan een minister, alleen verantwoording verschuldigd aan het auditcomité. Dat zijn 7 leden, het worden er dit jaar 9, waarvan de meerderheid onafhankelijke deskundigen zijn, er zitten een aantel professoren in, bv. Michel De Samblanx, voorzitter van het IFA is één van de 4 onafhankelijken, hij is de voorzitter van het auditcomité; de 3 niet-onafhankelijken zijn 2 ministers en de voorzitter van het college van secretarissen-generaal. Waarom een meerderheid onafhankelijken? Om die onafhankelijke positie van ons te kunnen garanderen. Wij moeten alleen verantwoording afleggen aan het auditcomité, aan geen enkele andere minister. Dus als wij een opdracht aangaan dan rapporteren wij ook aan de minister die functioneel bevoegd is voor de entiteit waar we met ons administratief onderzoek bezig zijn, maar wij rapporteren dat gewoon.


Bijlage 4 - 13

Laat ons zeggen, één op drie vragen tot administratief onderzoek worden naar ons gericht door een minister. Er wordt ons gevraagd of we een zaak willen onderzoeken. En ik moet zeggen dat we nog nooit tegenwerking ondervonden van op politiek niveau. Ik zou denken dat dit soms voorkomt, maar ik kan me voorstellen dat dit in grote instellingen minder voorkomt dat mensen via- via een bepaalde job verkregen hebben en daardoor niet echt bereid zijn mee te werken of medeleden van de partij proberen te beschermen enz. Vroeger was dit veel meer. De procedures zijn transparanter geworden. Ik kan me voorstellen dat dit op lokaal niveau misschien nog ergens wel gebeurt. Maar zoals ik al zei “wij spelen met de grote jongens”. Ik wil daarmee zeggen dat politiek op elk niveau gespeeld wordt en je hebt overal partijpolitieke belangen. Maar het risico wanneer iets dergelijks zou uitlekken, wanneer men bepaalde dingen achterhoudt of dat bepaalde tegenwerking gebeurt, en er komt iets van naar buiten dan is de afrekening enorm voor die betrokken personen. Ik wil maar zeggen, dat zijn de belangen die ze hebben. Bedankt voor het interview Het is jammer dat wij uniek zijn in het overheidslandschap! Want uiteindelijk is het een enorme toegevoegde waarde. Wat ik ook vaststel is dat onze aanbevelingen die wij formuleren naar aanleiding van een administratief onderzoek veel gemakkelijker opgepikt worden door de entiteit dan bij onze gewone auditactiviteiten, omdat het altijd ten gevolge van bepaalde incidenten is. Bij een gewone audit gaat men niet altijd akkoord met de risico’s die wij in kaart brengen, terwijl bij een administratief onderzoek kan je heel makkelijk in kaart brengen wat er gebeurd is en omwille van welke leemte het is kunnen gebeuren en dan gaat men duidelijk sneller over tot implementatie


Bijlage 4 - 14

Bijlage 5 Gesprek met Dhr. Bart De Bie

31/3/2006

De heer De Bie is Partner bij I-Force in Dendermonde. Daarvoor was hij werkzaam bij de Rijkswacht, waar hij bij het Centraal Bureau der Opsporingen verantwoordelijk was voor financieel gericht onderzoek, voornamelijk op het vlak van georganiseerde criminaliteit. In 2000 werd hij Directeur van Ernst & Young Forensic Services. Sinds 2003 bouwt hij een eigen activiteit als forensische auditor uit bij I-Force. Dhr. De Bie is daarnaast ook actief lid van het IFA. Hij is tevens verbonden als docent aan de UAMS in de Executive Class Forensic Auditing.


Bijlage 5 - 1

Vragen ter voorbereiding interview met Dhr. De Bie (I-Force)

31/3/2006

(Deze vragen zijn opgesteld voor een één uur durend gesprek.) Forensic audit: Kan u mij uitleggen welke specifieke technieken een forensische auditor toepast? Is de forensic afdeling overwegend bezig met fraudeonderzoeken of toch meer met preventieve diensten? Mijn onderwerp: haalbaarheid van forensic in de publieke sector. Waar denkt u dat de meeste fraudemogelijkheden te vinden zijn in de publieke sector? (Welke instellingen, welke diensten, welke cycli,…) Denkt u dat er aspecten zijn van de publieke sector waardoor forensisch onderzoek juist meer mogelijkheden heeft of gemakkelijker wordt? In het kader van een forensic audit, waar denkt u dat de meeste beperkingen zitten als je een forensisch onderzoek in de publieke sector wil doen? Wat zou er anders kunnen zijn aan de forensic auditor zijn methodes en aanpak als de fraude zich in de publieke sector voordoet? Denkt u dat, indien forensisch onderzoek in de toekomst mogelijk is in public, dit dan best gedaan wordt door gespecialiseerde externe kantoren of eerder vanuit de publieke sector zelf, dus bv. door een hiervoor specifiek opgerichte dienst? Denkt u dat de publieke sector de budgetten voor een forensic onderzoek zou kunnen vrijmaken? Welke invloed heeft politiek volgens u op fraude/fraudeonderzoek in de publieke sector?


Bijlage 5 - 2

Interview met de heer Bart De Bie - I-Force

31/3/2006

Forensische auditing is zeer actueel en komt steeds meer in de belangstelling. Ook in de publieke sector. Het is belangrijk voldoende nadruk te leggen op proactieve terrein. Je kan op forensic audit terrein heel wat werk doen dat zuiver proactief is zonder dat er een concrete aanleiding is dat iets verkeerd gaat. Wij proberen zowel in de publieke als in de private sector meer en meer de organisaties te overtuigen om een proactieve forensic audit op regelmatige basis te laten uitvoeren in functie van de risicoanalyse die er gemaakt wordt. We zijn nu bezig bij een farmaceutisch bedrijf en bij een intercommunale om het op die manier te doen. Dat is een positief gegeven. Meestal komt het pas nadat er een reactief onderzoek geweest is. Maar ik denk dat men, ten gevolge van het feit dat fraude nu meer bespreekbaar is dan vroeger, inziet dat men als organisatie meer moet investeren op het preventieve traject. Dat is toch wel een kentering. Heel voorzichtig, maar ze is er! Het heeft te maken met het feit dat binnen een overheidscontext “audit en controle” een vrij jong begrip is. Er is lange tijd verwarring geweest tussen wat is audit en wat is controle, wat is interne audit, wat is externe audit, wat is interne controle, wat is externe controle. Er bestond binnen de overheid zelf veel verwarring over die begrippen. Ook naar aanleiding van de introductie van het nieuwe Gemeentedecreet waar nu toch een aantal accenten worden gelegd; waar ook die functie van ontvanger, die vroeger een mengeling was van een beherende en controlerende functie, wordt nu toch ook uit elkaar getrokken. Je ziet daar toch zachtjes aan wat verschuivingen optreden. Het zal nog wat duren voor het geïmplementeerd wordt? Ik denk nog een tiental jaar, zeker in die kleine lokale besturen kan het nog aardig wat duren. Ik heb het gevoel dat de grote steden, Gent is zeker een voorbeeld, op het terrein van audit en interne controle absoluut stappen vooruit willen zetten. Zij willen het voorbeeld geven aan de anderen. Je zal 3 bewegingen zien: eerst grootsteden die het voorbeeld geven, dan centrumsteden die moeten volgen en de plattelandsgemeenten, dat zal een andere zaak zijn. Welke specifieke technieken hanteren jullie, zoals software? Als je kijkt naar de toolbox van de forensic auditor, hangt alles natuurlijk zeer sterk af van de aard en de omvang van het probleem. Daarop worden de onderzoekstechnieken ingezet. In wezen is de forensic auditor in eerste instantie ook financiële auditor, dat betekent dat de toolbox die de financiële auditor gebruikt ook door de forensic auditor gebruikt wordt, alleen op een andere manier. Dat is wel heel fundamenteel.


Bijlage 5 - 3

Wat bedoel ik daarmee? De financiële auditor is gewend met steekproefcontroles te werken, dat zal een forensic auditor nooit doen. Tenzij in het begin van het onderzoek of van de audit. Maar in principe is het de bedoeling dat een bepaalde verdachte periode of een bepaald verdacht onderdeel binnen een proces tot op het bot wordt onderzocht. En dat heeft te maken met het feit dat, als je een forensic audit doet in het kader van mogelijke onregelmatigheden en voor fraude, dat je eigenlijk geen materialiteitsgrens hebt zoals bij een financiële audit het geval is, dat bestaat niet. Dat is een fundamenteel onderscheid. Wanneer een forensic auditor zuiver op financiële data moet gaan werken zal hij dezelfde technieken

van

de

financiële

auditor

gebruiken,

zoals

verbandscontroles,

financiële

controleberekeningen, margeberekeningen. Binnen een overheidscontext is de automatisering vaak nog niet zo ver doorgedreven als in private context, dat impliceert dat een forensic auditor vaak manueel moet gaan werken en echt facturen gaat moeten bekijken, de onderliggende stukken en de rechtvaardigingsstukken die daarmee verband houden moet bekijken en alles naast elkaar moet leggen. Dat is één van de mogelijkheden waarover de forensic auditor beschikt. Het voordeel van het forensische werk is dat je zeker binnen een digitale omgeving heel wat meer extra mogelijkheden hebt om iets te gaan verifiëren, en dan kan je data-analysetechnieken gaan gebruiken. Data-analysetechnieken maken het mogelijk maken om niet alleen op financiële data te werken. Auditsoftware zoals bv. ACL, IDEA, Acces, Excel, zijn allemaal tools die je perfect kan gebruiken om onregelmatigheden, patronen te gaan detecteren. Af en toe komt er dan eens een statistische techniek bij om bijvoorbeeld een verdacht patroon dat niet beantwoordt aan die statistische wet eruit te halen. Maar data-analysetechniek biedt veel meer mogelijkheden dan enkel en alleen op financiële gegevens te werken. Met data-analysetechnieken kan je ook perfect andere gegevens die niet financieel zijn in je onderzoek gaan betrekken Belangrijk onderscheid is wel dat de forensic auditor alleen maar kan werken op data waar hij rechtsgeldig toegang toe heeft. Dat betekent dat het moet gaan om data die zich bevinden binnen de organisatiemuren als het ware. Data die eigen zijn aan de organisatiecontext. Eens we informatie nodig hebben van buiten de organisatie stopt het werk van de forensic auditor omdat hij daarvoor de bevoegdheid niet heeft. Dan kom je op het terrein van de privé-detectives terecht en dan heb je ook een waaier van onderzoeksmogelijkheden. Wij noemen dat tactische onderzoeksactiviteiten. Dat valt buiten de scope van de forensic auditor. Wat niet wegneemt dat het kan zijn dat in het kader van een onderzoek beroep wordt gedaan op een privé-detective die dan ingehuurd wordt. In overheidscontext zal dat veel moeilijker liggen. In bedrijfscontext is dat iets makkelijker omdat je daar vaak te maken hebt met heel veel relaties met derden, conflicten die tussen 2 bedrijven kunnen plaatsvinden of bv. klassiek probleem is het feit dat een vertegenwoordiger van een bedrijf dingen doet die hij niet mag doen in zijn arbeidstijd. Dat is typisch iets dat daar buiten valt.


Bijlage 5 - 4

Binnen een overheidscontext ligt dat totaal anders. Het gaat meestal over de ambtenaren die binnen de overheid functioneren en die potentieel iets kunnen doen dat niet door de beugel kan. Moeilijker probleem binnen de overheidscontext dat ook anders ligt t. o. v. private sector is het feit van “hoever kan een forensic auditor gaan?”. Want de overheid is veel sterker gebonden aan het justitiële apparaat en de moeilijkheid bestaat erin om dat evenwicht te vinden tussen een vooronderzoek dat door een forensic auditor kan gedaan worden en het eventueel gerechtelijk onderzoek dat erop volgt. Indicaties en vermoedens die in de richting kunnen wijzen van een onregelmatigheid of een fraude, zijn niet noodzakelijk terecht. Vooronderzoek door een forensic auditor kan dit aantonen. Er ontstaat vaak een gerucht of er kan ook een fout of vergissing zijn zonder dat er sprake is van echte fraude. Dat is volgens mij de taak van de forensic auditor in overheidscontext. Ze noemen het met een mooier woord ” administratief onderzoek”. Eigenlijk is dat de essentie. De forensic auditor moet zover kunnen gaan dat hij kan zien of er nu echt fraude is of niet. En op het moment dat er fraude is, in principe als hij daar zeker van is, moet hij tot een rapportering komen van de feiten die hij heeft, en is het aan de overheid om de beslissing te nemen om de feiten over te dragen aan politie en justitie. Dat is een voordeel voor beide partijen. Ik denk dat het heel belangrijk is dat te onderstrepen. De politie kan zich niet bezighouden met om het even welke mogelijke indicatie of gerucht dat vanuit de overheidscontext komt. Binnen de overheidscontext bestaat echter de overtuiging dat er op een zorgvuldige manier met overheidsmiddelen moet omgegaan worden. Zij willen een goede interne controle neerzetten en dan is het mogelijk dat er indicaties zijn dat er misschien iets aan de hand is. Op basis daarvan moet de forensic auditor ver genoeg kunnen gaan om aan te tonen of er al of niet fraude zou kunnen zijn. Maar je kan niet verwachten van de politie dat zij bij elk mogelijk gerucht of indicatie, onmiddellijk zouden bij betrokken worden. Bovendien gaat het om een verantwoordelijkheid die primair ligt bij de overheidsorganisatie zelf. Dat is geen enkel probleem. Maar het is wel belangrijk dat het op een goede manier wordt overgedragen zodanig dat de politie het onderzoek niet helemaal opnieuw moet doen. Dat is in het voordeel van de politie omdat zij dan kunnen voortbouwen op de feitelijke vaststellingen die binnen de informatiehuishouding van de overheidsorganisatie zelf zijn uitgevoerd. Je voelt dat het niet altijd evident is om dat juiste evenwicht te vinden en dat is iets dat moet groeien door dat te ontwikkelen binnen de overheid en daarop een goed kader te creëren. Dat impliceert dat er een goed auditcharter is, dat er een onderzoeksreglement is, dat er goede werkafspraken worden gemaakt met het parket in dit geval, zodanig dat elke situatie goed gekaderd is. Ik denk dat het instrumentarium om er op een goede manier mee om te gaan nog wel voor een stuk ontbreekt. Het is nog een beetje zoeken van hoe men dat in de praktijk allemaal een beetje moet neerzetten. Maar als men zorgt dat er een auditcomité is binnen een overheidsorganisatie, dat er een goed auditcharter is, als men duidelijk afbakent tot hoever een administratief onderzoek kan gaan en welke spelregels daarin gelden, dat een goede afspraak gemaakt wordt over het moment waarop een onderzoek moet worden overgedragen, hoe dat


Bijlage 5 - 5

moet worden overgedragen, hoe daarover moet gecommuniceerd worden en wie daarover moet beslissen dan zie ik geen enkel probleem en is het alleen maar een win-win-situatie voor beide partijen. De politie krijgt dan enkel nog de zaken die de moeite waard zijn en verliest geen tijd en energie aan prullaria en bagatelzaken. De overheid zorgt ervoor dat de bewaking van haar eigen activa goed wordt verzekerd en op het moment dat ze voldoende vaststellingen hebben weten ze dat de politie het op een goede manier kan overnemen. Volgens mij moet het in de toekomst op die manier opgezet worden, alleen zijn we zover nog niet. Zijn jullie het meest bezig met preventie of toch vooral fraudeonderzoeken? Dit is stilaan aan het verschuiven.We zijn ondertussen, sinds 2000, al 6 jaar bezig in België met het neerzetten van forensic auditactiviteiten. In het begin was het een beetje schreeuwen in de woestijn. Want zowel overheidsorganisaties als bedrijfsleiders ontkenden het probleem, “dat gebeurt niet bij ons”, en als het dan al gebeurt,“dan nemen we het er wel bij, dan calculeren we het in in de kosten”. Nu zien we dat het reputatierisico toch wel zeer groot is en dat bovendien het effect op uw bedrijfsvoering en de continuiteit van uw organisatie zeer sterk kan zijn. Eén: men erkent nu dat het een probleem is. Twee: men erkent ook dat als men het probleem wil oplossen, dat men het op een professionele manier moet doen en dat men niet noodzakelijk altijd zelf de kennis en de know-how in huis heeft om op een goede manier een fraudeonderzoek te gaan doen. Dus vanuit die wetenschap zie je nu dat de bedrijven bereid zijn de eventuele “vuile was” niet zelf proberen op te lossen met alle potentiële gevaren van dien, maar daar eventueel externe derden voor in te huren om daarbij te helpen. Dat is, denk ik, een positieve evolutie. Tweede evolutie die daaraan gekoppeld is: bedrijven zien nu waar het allemaal verkeerd loopt, overheidsorganisaties zien dat ook en daar waar ze vroeger nogal huiverig waren om te investeren in preventie zie je nu dat daar werk wordt van gemaakt. De overheid geeft op een aantal punten het goede voorbeeld. Kijk naar de Vlaamse overheid die de eerste is in België, en die heeft dan een streepje voor op de private sector, om een echte klokkenluidersregeling uit te werken. Dit is absoluut de verdienste van de Vlaamse overheid, ze zijn hierbij ook niet over één nacht ijs gegaan; deze regeling biedt een mogelijkheid om wantoestanden die er zijn op een goede manier te kunnen kanaliseren en er iets mee te doen en ervoor te zorgen dat mensen die de klok willen luiden ook gehoord kunnen worden. Daar is de interne audit van de Vlaamse gemeenschap op een goede manier mee bezig. Dat vind ik een voorbeeld van een stuk preventie waar goed is over nagedacht, de praktijk zal nog moeten uitwijzen hoe dat allemaal loopt, maar men heeft daar toch een stevig instrument proberen neer te zetten, wat op zich een positieve ontwikkeling is. Je ziet dat in de bedrijfscontext nog niet, wel bv. de SOX-wetgeving voorziet ook dat bedrijven die compliant moeten zijn met SOX een klokkenluidersregeling moeten opzetten. Dat is iets wat de bedrijven totaal nog niet doen, maar dat een onderdeel kan uitmaken van de preventie. Ik denk ik ook dat forensic audit vooral ook moet bekeken worden vanuit een preventieve invalshoek.


Bijlage 5 - 6

Je kan heel wat gerichte forensic audits doen naar potentiële frauderisico’s zonder dat er echt een concrete aanleiding is voor een probleem. Maar dan weet de organisatie waar mogelijks een risico bestaat en kan dat eens ten gronde bekeken worden. Dat heeft tegelijkertijd een profylactische werking. Als binnen een overheidsorganisatie ambtenaren zien dat er voor welbepaalde risico’s grondige controles uitgevoerd worden en men goed auditeert om te zien of alles wel in orde is dan heeft dat een belangrijke afschrikkende werking. En men doet dat vanuit een positieve invalshoek, niet om mensen te pakken die iets verkeerd doen. Maar wel vanuit het standpunt dat de burger verwacht dat er op een goede manier met de overheidsfinanciën omgesprongen wordt en dat de overheid daarbij moet nagaan dat allles op een correcte manier gebeurt. Tegelijkertijd creëer je daardoor ook een andere mentaliteit in je organisatie, dus het heeft zeker een effect om proactief, regelmatig een onverwachte forensic audit te doen, maar dan heel gericht in functie van een goede risicoanalyse. Op welk vlak is de publieke sector volgens u gevoelig aan fraude? Ik denk dat een overheidsorganisatie behoorlijk kwetsbaar is op het terrein van alles wat met de aankoopcyclus te maken heeft en dat heeft voor een stuk ook te maken met het rigide karakter van die wet op

de overheidsopdrachten.

De

vraag

is

alleen:

hoe ga

je daar

als

overheidsorganisatie dan mee om? Wij merken toch vanuit de praktijk dat, als er al ergens exposures zijn op het fraudeterrein, dat die toch meestal te situeren zijn in alles wat met aanbestedingen te maken heeft. Ik denk dat het risico in de praktijk voor een overheid daar toch het grootst is. Dat neemt niet weg dat er ook andere onregelmatigheden kunnen opduiken, los van de aankoopcyclus, maar ik denk wel dat het risico daar duidelijk groter is. Een overheid kent vergunningen toe, dus ook alles wat met vergunningenbeleid te maken heeft, daar zijn ook risico’s en in het geval dat een vergunning onterecht toegekend werd dan praten we van corruptie. Om eventjes langs de andere kant te kijken, een overheid int ook belastingen. Wanneer het gaat over het innen van belastingen, dat is dan de keerzijde van de medaille. Een overheid moet er ook op toezien dat de belastingen volledig worden geïnd, dus je zou ook vanuit een proactieve invalshoek kunnen kijken of alle belastingen die bijvoorbeeld een gemeente moet innen, eigenlijk wel volledig geïnd worden. Zitten daar gaten? Is het niet zo dat de overheid op die manier inkomsten mist? Dat is dan eigenlijk de tegenhanger van de uitgavenkant, maar het is evenzeer vanuit een forensische invalshoek perfect denkbaar om dit te onderzoeken. Dat noemen we met een mooi woord “revenue assurance”, nl. nagaan of de overheid erin slaagt de inkomsten die ze moet binnenhalen effectief ook binnenhaalt? Hoe komt het als ze die dan niet binnenhaalt? Waar zitten dan de problemen? Daar zitten de problemen dan eerder aan de kant van de organisaties, de bedrijven en de burger die niet betaalt wat hij moet betalen. Ook daar zijn er mogelijkheden om dit vanuit een proactieve invalshoek grondig te bekijken. En de forensic auditor heeft de juiste tools om ook dat aspect te gaan bekijken. Dat heeft niet direct te maken met fraude binnen


Bijlage 5 - 7

de overheidsorganisatie, maar alles te maken met het zorgvuldig omgaan met middelen zowel langs de inkomstenkant als langs de uitgavenkant. Een ander potentieel risico waar men binnen de overheidscontext mee zit zijn de fameuze “satellietorganisaties”.

Elke

overheid

besteedt

een

aantal

overheidstaken

uit

aan

satellietorganisaties, dit zijn meestal VZW-structuren of andere samenwerkingsverbanden waar hetzij de gemeentelijke overheid, hetzij de regionale of federale overheid middelen vanuit haar budget toebedeelt aan die organisaties. Veel van die organisaties zijn zelfbedruipend maar de controle op het juist aanwenden van die subsidies is op zich een heel belangrijk aandachtspunt en ook daar heeft de overheid, die de middelen ter beschikking stelt, een belangrijke verantwoordelijkheid en ook daar kan een forensic audit gebeuren. Kunt u een voorbeeld geven van zo een satellietorganisatie? Is dat bv. een intercommunale? Een intercommunale werkt met gelden die van verschillende gemeentes afkomstig zijn, OCMW’s krijgen ook gelden toebedeeld vanuit het lokale bestuur. OCMW-ziekenhuizen is een gelijkaardig verhaal, alles wat te maken heeft met het beheer van typische activiteiten die op lokaal niveau gebeuren, in het kader van cultuuractiviteiten, in het kader van sportactiviteiten... dat wordt meestal uitbesteed aan een organisatie die niet binnen de gemeente zit maar daar een stuk buiten staat maar die wel moet werken met gemeentelijke gelden. In die context heeft de gemeente ook een stuk verantwoordelijkheid om de geldstroom die daar naartoe vloeit goed onder controle te houden. Zijn er aspecten in de publieke sector die het werk van de forensic auditor zouden bemoeilijken? Bv weinig informatisering. De onderzoeksmogelijkheden worden beperkt indien de automatisering niet ver is doorgedreven. Binnen de overheidscontext weet ik dat men nu ook overstapt naar een stelsel van dubbel boekhouden. Dat biedt al wat meer garanties om op een goede manier een onderzoek te kunnen inrichten, want anders zit je enkel met een kasboekhouding. Dat is zeker een positieve evolutie. Het probleem dat je vaak vaststelt in een overheidscontext is een niet-geïntegreerde manier van werken en dat trekt zich door ook in de IT-omgeving. Ik verklaar mij nader: ik stel heel vaak vast binnen een overheidscontext dat de informatie, of dat nu boekhoudkundige informatie is of informatie die betrekking heeft op de rest van de overheidsfunctionering, in gescheiden systemen zit. Binnen de private sector daarentegen werkt men met ERP-pakketten, echt geïntegreerde pakketten waar zowel de analytische boekhouding als de gewone boekhouding aan elkaar gekoppeld zijn en waar je perfect ook de ganse voorraadcyclus, gans het aankoopgebeuren perfect kunt integreren. Je kan dan ook veel beter de verbanden leggen, je kan de doorstroom van de informatie volgen, je kan veel beter overeenstemmingscontroles doen. Binnen heel bescheiden systemen waar je outputs krijgt die niet met elkaar vergelijkbaar zijn kan dit niet. Dus dat is een moeilijkheid.


Bijlage 5 - 8

Andere complicerende factor die je niet kan uitsluiten is dat een overheidscontext per definitie altijd een politiek karakter heeft en dat bemoeilijkt zeer sterk het uitvoeren van een neutraal, objectief onderzoek omdat er allerlei belangen gaan meespelen die de objectiviteit en de neutraliteit van een gedegen feitelijk onderzoek af en toe wel kunnen hypothekeren. Dat zijn dan de verborgen agenda’s, de politieke agenda’s die soms meespelen. Dat heb je veel minder in de private context, daar heb je een duidelijke hiërarchische lijn en is er een heel rationeel beslissingsproces, terwijl je vaststelt dat in een overheidscontext dit rationeel proces toch wel gehypothekeerd wordt door al of niet zware of niet zware politieke factoren. Dat is een moeilijkheid. Het kan zich uiten door allerlei afschermingsconstructies, door vuilspuiterij die niet gebaseerd is op objectieve grondslagen. Vaak zijn er ook andere elementen die meespelen dan puur de onregelmatigheid op zich en bovendien is een geruchtenstroom vaak veel sterker in een overheidscontext. Dat maakt dat een bepaalde problematiek gedurende jaren wordt opgeklopt, maar als je gaat proberen naar de grond van de zaak te kijken dan stel je vast dat het meer te maken heeft met persoonlijke belangen die spelen, bv. om al of niet op een bepaalde positie te komen, dan dat er echte onregelmatigheden of fraude aan de basis liggen. Dus wij, zeker als externe derde, moeten proberen daar door te kijken en ons niet laten verleiden door allerlei indianenverhalen die op een bepaald moment de kop opsteken. Ik denk dat dit veel makkelijker plaatsgrijpt in een overheidscontext omwille van die politieke factor, dat heeft te maken met vaste benoeming, politieke benoemingen, je kan dat niet uitsluiten dat is nu eenmaal de realiteit. Als iemand niet functioneert in een bedrijfscontext dan wordt die ontslagen, maar iemand die niet goed functioneert in een overheidscontext kan blijven en dat zorgt voor een complicerende factor om uiteindelijk de echte feitelijke toestand ten gronde in kaart te brengen. Statutaire ambtenaren kunnen niet snel ontslagen worden? Het is veel moeilijker. Dat is natuurlijk hun bescherming en op zich is dat geen probleem. Als er echt fraude is met aantoonbaar bewijs dan is er uiteraard het tuchtrecht dat zijn rol moet spelen, of het strafrecht. Alles hangt er van af: gaat het om een strafrechtelijk feit of gaat het om een feit dat disciplinair absoluut niet aanvaardbaar is? De twee lopen meestal parallel, als er een strafonderzoek loopt kan er nog altijd een disciplinair onderzoek gebeuren. Denkt u dat forensic audit in publieke sector best gebeurt in een cel binnen de overheid of door de gespecialiseerde kantoren? Ik denk een combinatie van beide. Ik trek ook de parallel met de private sector. Volgens mij moet je zeker een goede interne auditdienst hebben binnen een overheidscontext omdat zij de processen kennen. Zij kennen heel goed de interne huishouding binnen de overheidsorganisatie. Als je kijkt hoe forensic auditing zich ontwikkelt binnen de private sector, dan denk ik dat de overheid best, maar dan op haar manier, op dezelfde manier moet ontwikkelen. Uiteindelijk is forensic audit eerder uitzondering dan regel. Interne audit is de basis, forensic audit is een


Bijlage 5 - 9

bijzondere discipline die je nodig hebt op het proactieve terrein in functie van zeer duidelijk afgebakende risico’s, of op het reactieve terrein in het kader van incidenten. De interne auditor zal in de praktijk maar heel sporadisch met forensic audit geconfronteerd worden. Dus van elke interne auditor een forensic auditor te maken, zou verspilling van energie zijn, hij kan immers niet fulltime forensic audit doen. Hij kan beter fulltime interne audit doen en hij moet weten wat de essentiële principes zijn voor een forensic audit om, wanneer het zich voordoet, dat ook op zijn minst te kunnen initiëren. Ik zie veeleer een tandem tussen gespecialiseerde forensic auditors, die niets anders doen dan forensic auditwerk, die dan samenwerken met de interne audit van een overheidsorganisatie om samen het probleem aan te pakken. Je hebt de fraudespecialist nodig die de processpecialist nodig heeft, of de man die de interne keuken heel goed kent. En dan heb je, denk ik, een heel werkbare tandem in die zin: beide geven elkaar de hand, wij kunnen als externe partij veel beter functioneren als we een partij hebben binnen de organisatie die perfect weet hoe de informatiesystemen in mekaar zitten, welke informatie we er kunnen uithalen, hoe we ze er kunnen uithalen. In de praktijk doen we dat in de private sector ook, wij werken bijna in alle forensic audits die we doen zeer nauw samen het interne auditdepartement. Zij hebben geen of weinig kennis van forensic audit, maar zij kunnen ons ongelooflijk helpen om die forensic audit op een goede manier uit te voeren. Het proactieve werk, daar kan een interne auditor wel goed in functioneren en ook daar kan hij een stuk ondersteuning krijgen van een externe partij. Ik denk dat de tandem van een goede interne auditfunctie binnen een overheidscontext met een externe partij die op het specialistische terrein van forensic audit ondersteuning biedt veel beter is dan dat de overheid zou proberen dat specialisme volop te ontwikkelen in eigen rangen. Dat is volgens mij een verspilling van middelen die niet echt nodig zijn. Tenzij je de luxe hebt zoals bij de Vlaamse overheid. Die heeft een sterk uitgebouwde interne auditafdeling, beschikt over forensic auditspecialisten, die wanneer een administratief onderzoek moet worden uitgevoerd het er zelf kunnen bijdoen, en als het te groot wordt hulp kunnen inhuren. Maar zij behouden de regie op dat moment, maar kunnen ondersteuning inroepen. Dus ik denk dat je zeker op niveau van de lokale overheid, in eerste instantie uw interne audit moet uitbouwen. Aan het luik administratief onderzoek mag er intern niet meer gewicht gegeven worden dan nodig, maar daarvoor kan de lokale overheid zich laten ondersteunen door een externe partij. Ik denk dat die tandem de gezondste is vanuit een kosten-effectieve, maar ook vanuit een efficiëntie standpunt.


Bijlage 5 - 10

Wordt jullie hulp regelmatig bij overheid ingeroepen? Nu pas, de laatste anderhalf à twee jaar, begint de overheid toch te zien dat zij op dit specifieke deelterrein ondersteuning kunnen gebruiken. Het gebeurt nu meer en meer dat wij voor de overheid worden ingeschakeld. Dat kwam drie à vier jaar geleden quasi niet voor. Nu gebeurt dat regelmatiger. Het staat nog op een laag pitje, maar het is toch een evolutie, een trend, we zien dat in de opdrachten die wij doen, het komt meer en meer voor. Maar toch vooral vanuit grootsteden en centrumsteden. In kleine gemeenten hebben we nog niet meegemaakt…. Toch één kleine zaak is tot bij ons gekomen, maar dat is heel uitzonderlijk. Denkt u dat ze daar budget voor hebben? Dat is een andere vraag! Heeft men daar budget voor? Bijvoorbeeld kleine gemeenten, hebben die daar geld om jullie in te huren? Ik denk dat wij voor kleine gemeenten te duur zijn, dat klopt. Ik denk dat we voor grootsteden en centrumsteden een aanvaardbare tarifering hebben. Trouwens, wij passen onze tariefstructuren een beetje aan in functie van de overheid. Omdat wij wel inzien dat de middelen daar anders liggen dan bij een private onderneming. Dus we doen een stuk tegemoetkoming, we hanteren een aangepast tarief voor de overheid. Maar ja, als ze een bepaalde kwaliteit willen, moeten ze er de prijs voor betalen, en ze moeten ook keuzes maken, bv. hoe willen we dat organiseren? Ik heb nu gezien dat bijvoorbeeld de OCMW’s de handen in elkaar hebben geslagen en in de Vereniging voor steden en gemeenten een interne auditafdeling oprichten. Die interne auditafdeling wordt dus opgehangen aan de VVSG en zal functioneren voor meerdere OCMW’s tegelijkertijd. Op lokaal niveau is het probleem van alles intern te hebben, zowel de interne audit als de deeldiscipline forensic audit, waarschijnlijk niet betaalbaar. Dat is een manier om via schaalvergroting efficiënt te werken. Als je binnen een stad één interne auditor hebt, dat is niks, dat is een druppel op een hete plaat; je moet een stuk expertise hebben op verschillende terreinen om je interne audit goed te laten functioneren. Je hebt een “center of excellence” of een “competence center” nodig, hoe je het ook wil noemen. Dat initiatief van de OCMW’s is een zeer waardevol initiatief omdat je de kennis bij mekaar brengt op één punt en je bedient op die manier meerdere lokale besturen. En je deelt ook de kosten, het is een vorm van cost sharing. Ook private organisaties doen het vaak op die manier. In grotere structuren zie je dat men dit probeert op één punt te brengen en ter beschikking te stellen, dit is een goed initiatief. Als er dan heel specifieke expertise nodig is voor een bepaald onderdeel, dan kan men nog altijd op een derde partij beroep doen. Dan staat men als overheid veel sterker dan alles in eigen huis te organiseren, want dat is een vrij dure oplossing.


Bijlage 5 - 11

Momenteel hebben gemeenten niet veel verplichtingen i.v.m interne controle. Nog niet, maar het nieuwe gemeentedecreet geeft een paar nieuwe impulsen i.v.m. interne controle, het kader moet wel nog uitgewerkt worden. Maakt een zwakke interne controle een forensic audit moeilijker? Of maakt dat bij detectie niet zoveel uit? Dit maakt een wereld van verschil. Als het interne controlesysteem goed is uitgebouwd dan heb je als forensic auditor ook veel meer mogelijkheden om uw onderzoek goed in te richten. Een goed uitgebouwde interne controle geeft een veel sterkere informatiepositie. Want alles draait er om welke informatie je bij elkaar kunt krijgen en wat de kwaliteit is van die informatie. Als de interne controle zeer zwak is zullen wij het veel moeilijker hebben om een goed forensic onderzoek te doen, en dan moet je wel terugvallen op meer interviews en andere activiteiten dan dat je op je informatiesysteem beroep kunt doen. Dan moet je meer manueel gaan, moet je naar de echte documenten gaan, het is sowieso moeilijk om je onderzoek rond te krijgen. Dat is absoluut een feit. Ik had geredeneerd: voor preventief onderzoek is interne controle belangrijk, maar voor detectie, eenmaal je een spoor hebt speelt interne controle niet veel rol. Dat is niet helemaal waar! Uw spoor wordt heel duidelijk bepaald door de kwaliteit van uw informatiesysteem. Wij baseren ons toch zeer sterk op digitale sporen, omdat het nu eenmaal een zeer hard element is waar je moeilijk onderuit kunt, maar als dat informatiesysteem een zeef is, of het bestaat niet, of het is onvoldoende ontwikkeld, of hopeloos verouderd of het is niet geïntegreerd, dan moet je terugvallen op onvolledige stukjes en brokjes die je dan met elkaar in relatie moet brengen en waarbij je moet opletten dat je geen appelen met peren vergelijkt. Dat is sowieso een bijkomende moeilijkheid. Als jullie een onderzoek doen dat overgedragen wordt, aanvaardt het parket jullie rapporten of doen zij het onderzoek over? Als we ons strikt beperken tot het in kaart brengen van feitelijkheden binnen een organisatiecontext, dan stellen zich weinig of geen problemen. Alles hangt er van af hoe je rapporteert en hoe je documenteert. Je moet eigenlijk aan de politiediensten duidelijk maken dat je op een loyale manier aan bewijsgaring hebt gedaan. Dat betekent dat je heel duidelijk zegt welke verschillende onderzoeksactiviteiten er gedaan werden, welke

verschillende bronnen

geraadpleegd werden, welke verschillende stappen gezet werden, op welke stukken we ons baseerden en al het bewijsmateriaal als documentatie toegevoegd wordt aan het rapport. Dan kan


Bijlage 5 - 12

de politie perfect van daaruit vertrekken om haar onderzoek verder te zetten. Moeilijk punt waar het vaak om draait, is dat je er moet voor zorgen dat het onderzoek voor de politie niet verbrand is. Dat impliceert dat het vaak een gevoelig punt is voor de politiediensten wanneer interne forensische auditoren of private forensic auditoren bv. al enkele interviews gedaan hebben. De politie is daar nogal gevoelig voor, omdat zij er dan van uit gaan dat er al verhoor geweest is, dus dat kansen voor verder onderzoek al verkeken zijn, of dat bepaalde slapende honden al wakker gemaakt werden enz. Dat is een inschatting die de forensic auditor moet maken, als men op een bepaald moment ziet dat het onderzoek zal moeten overgedragen worden aan de politie, komt het erop aan ervoor te zorgen dat je niet voor de voeten van de politiedienst gaat lopen. Je zorgt ervoor dat je de mogelijkheden om dieper te graven niet hypothekeert. Dat is een inschatting en een moeilijkheid. Maar onze ervaring is alleszins dat in de zaken waar we hebben samengewerkt met de politiedienst, waar we overdracht van een dossier hebben gedaan, dat dit tot nu toe in geen enkel dossier een probleem heeft opgeleverd. Integendeel, de politie heeft op die manier sneller en effectiever kunnen werken om het gerechtelijk onderzoek op gang te krijgen. Maar dat is een stukje vertrouwen dat er moet zijn. En er is in zekere zin een gezond wantrouwen vanuit de politie begrijpelijk, zij moeten niet zomaar alles overnemen. Het gevoel dat zij waarschijnlijk soms hebben is dat het onderzoek onvolledig is en ze stellen daar dan vragen over. Dat is een begrijpelijk standpunt maar als je een zeer transparante manier van rapporteren hebt, mag dat geen probleem zijn. Bovendien hebben wij als private forensic auditor, als we het akkoord hebben van onze opdrachtgever, geen enkel probleem om toelichting te geven aan een politieman. Informatieoverdracht kan perfect van privaat naar publiek, omgekeerd kan niet, politie kan ons geen informatie geven. Wij kunnen de politie wel informatie geven. Als jullie een onderzoek doen dan moet je waarschijnlijk wel steeds beroep doen op een gerechtsdeurwaarder om aan bepaalde informatie te geraken? Als de informatie niet binnen de organisatiemuren zit wel. Eens zij binnen de organisatiemuren zit is er geen probleem want het is de informatie van de overheid zelf. Denkt u dat het belangrijk is dat het beroep wordt erkend? Dat is een absolute voorwaarde om forensic audit een toekomst te geven. Nu zijn we niet echt ergens aan opgehangen, we hebben geen echte wettelijke basis. Zolang je geen wettelijke basis hebt zijn er altijd vragen over mag dat? kan dat? tot hoever kunnen we gaan? is dat toegelaten? is dat niet toegelaten? De wetgeving zoals die er nu staat creëert voor een stuk meer onduidelijkheid dan duidelijkheid. Dus een wettelijke basis is een absolute randvoorwaarde om ervoor te zorgen dat in de toekomst de maatschappelijke behoefte die er is op een kwalitatieve en gecontroleerde manier kan worden ingevuld. Ik denk dat de kwaliteit er momenteel is, dat is te danken aan het werk dat het IFA


Bijlage 5 - 13

heeft gedaan en aan het feit dat er een degelijke opleiding bestaat voor forensic auditoren. Er bestaat er op het ogenblik maar één. Als het een wettelijk karakter krijgt kan je veel meer die normen afdwingen en kan je aan opdrachtgevers zowel in de publieke als in de private sector meer zekerheid geven. Dus het is een win-winsituatie voor iedereen. Voor de politiediensten zal het

duidelijker

zijn,

voor

de

opdrachtgevers

zal

het

duidelijker

zijn

en

voor

de

beroepsbeoefenaars zal het duidelijker zijn. Ik ben er echt van overtuigd dat er een maatschappelijke nood is aan wat wij doen om de heel eenvoudige reden dat, mochten wij het werk niet doen dat we nu doen, dan blijft het liggen en pakt niemand dat op, of wordt het opgepakt door cowboys of sjoemelaars, mensen die er niets van weten. Maar het is onmogelijk om er van uit te gaan dat alles aan de politiediensten moet toevertrouwd worden, want er is de problematiek van het “capaciteitsvraagstuk” zowel capaciteit in termen van kwantiteit als in termen van kwaliteit. Bovendien gaat het vaak om een problematiek die niet altijd strafrechtelijk kan gesanctioneerd worden, en het is niet omdat iets strafrechtelijk kan behandeld worden dat het ook strafrechtelijk moet behandeld worden en dat het ook de beste oplossing is. Het grote probleem van een strafrechtelijke aanpak is dat het strafrecht uiteindelijk maar in één objectief geïnteresseerd is, in het veroordelen van mensen. Daar is gans het justitiële en politionele apparaat op gericht. Een forensic auditor heeft een belangrijke toegevoegde waarde doordat hij niet alleen het feitelijke onderzoek doet maar ook blootlegt waar de zwakke plekken liggen in uw interne controle en dus probleemoplossend kan werken. Dat is de toegevoegde waarde die nodig is om er voor te zorgen dat er uit een incident ook lessen worden getrokken naar de toekomst toe en die toegevoegde waarde krijgt een bedrijf of de overheid niet van de politie. Dat gaan zij uiteraard nooit doen, dat is hun taak niet, dat is hun rol niet. Je kan perfect een onregelmatigheid op een niet-strafrechtelijke weg tot een einde laten komen waarbij ook sanctionerend wordt opgetreden, maar waarbij niet door de strafrechtelijke molen moet gedraaid worden. En nu leeft nogal eens vaak de redenering van: alles moet door de strot van dat strafrechtelijk apparaat, en dat kan niet meer! Er ligt teveel op de plank van dat strafrechtelijk apparaat om dat er ook nog bij te nemen, en als dat dan toch blijft liggen dan beter op een goede manier. Maar dan moet er ook een stukje wetgeving komen om het op een goede manier in te richten. Gaan de meeste zaken door naar het gerecht? Kiezen bedrijven daarvoor? Er zijn verschillende mogelijkheden. Als het een zuiver preventief traject is, dan leggen wij meestal problemen bloot die niet noodzakelijk fraude of what ever zijn, dan leggen we een aantal pijnpunten voor die moeten aangepakt worden, gaten die moeten gedicht worden. Wanneer het een reactief onderzoek is zijn er twee mogelijkheden. Ofwel blijkt uit het onderzoek dat er geen probleem is of dat er een probleem is dat geen fraude is bijvoorbeeld conflict tussen personen, vuilspuiterij, … dus dan is er geen nood om naar de politie te stappen.


Bijlage 5 - 14

Stellen wij vast dat er effectief fraude is, dan zal, zeker binnen een overheidscontext, automatisch een aangifte moeten volgen. Maar het is niet onze verantwoordelijkheid om aangifte te doen, het is de verantwoordelijkheid van onze opdrachtgever. Zij hebben aangifteplicht. Bedrijven moeten geen aangifte doen? Bedrijven hebben in principe een morele aangifteplicht. Wat bedoel ik daarmee? Ze hebben geen afdwingbare verplichting om de stap te zetten naar politie en justitie. Ze hebben de vrije keuze, ze kunnen de zaak afhandelen via een andere rechtstak dan via het strafrecht. In overheidscontext ligt dat anders, omdat de overheid gebonden is aan artikel 29 van het Wetboek van strafvorderingen. Wanneer zij een strafbaar feit vaststellen zijn zij als ambtenaar verplicht de procureur in te lichten. Bovendien gaat het vaak om overheidsmiddelen en is het moeilijk aanvaardbaar dat het overheidsapparaat/politie niet zou worden ingeschakeld. Dus die relatie ligt totaal anders. Veel bedrijven gaan het intern oplossen? In de praktijk zullen bedrijven meestal vooral een niet-justitiële afhandeling kiezen. Maar wanneer het algemeen belang in het gedrang komt zullen wij onze opdrachtgever zeker adviseren om klacht neer te leggen. Ook wanneer wij vaststellen dat we vanuit een private invalshoek niet in staat zijn om het potentiële fraudeprobleem aan te tonen. Want wij hebben niet de dwangmiddelen die de politie heeft. Als wij vaststellen dat er nood is aan het analyseren van bankrekeningen, als er huiszoekingen moeten gebeuren, als er private woningen moeten doorzocht worden om iets te kunnen aantonen, dan is het ”over and out”. We kunnen alleen maar meeliften met de bevoegdheid van onze opdrachtgever en dat is meestal een bevoegdheid die zich binnen de bedrijfsmuren of de overheidsmuren afspeelt. Ook als een deurwaarder de vaststellingen doet? Een gerechtsdeurwaarder kan in bepaalde gevallen omstandigheden bevestigen die door een privé-detective moeten vastgesteld worden. Als er iets buiten de bedrijfsmuren gebeurt? Onze stelregel is, als we iets buiten de bedrijfsmuren doen, doen we beroep op privé-detectives. Als iets moet tegenstelbaar gemaakt worden aan derden of moet gebruikt worden als bewijs dan zullen wij dat laten bevestigen door een gerechtsdeurwaarder. Omdat het een objectieve getuige is die eigenlijk een stuk bewijskracht moet geven aan de vaststellingen die gebeurd zijn. Het is een soort extra garantie die je inbouwt om bevestigen dat er op een correcte manier gehandeld is om een bepaalde feitelijke situatie aan te tonen.


Bijlage 5 - 15

Het is een belangrijke evolutie dat er ook vanuit de academische wereld belangstelling is. Mijn scriptie zal vooral gaan over haalbaarheid, beperkingen en mogelijkheden. De overheid is zeker een moeilijker omgeving, maar het is zeker niet onmogelijk. Het is een wil om de dingen op een andere manier te willen bekijken. Het beeld binnen de overheid is vrij star en men wil niet af en toe “out of the box”-denken om naar andere oplossingen te zoeken voor problemen. Het is belangrijk dat het parket die evolutie ook ziet en daar ook het potentieel van inziet. Men denkt eerder van “dat kan niet” of ziet het als bedreigend en men kijkt niet altijd naar de kansen die dat kan bieden om op een betere manier met de problemen die er zijn om te gaan. Hartelijk dank voor het interview


Bijlage 5 - 16

Forensic accounting in de publieke sector

Recommend Documents