FOCUS
op speur- en ontwikkelingswerk De WBSO en RDA in 2015
02
Leeswijzer De benamingen in de FOCUS sluiten aan op de terminologie van de WBSO en de RDA. In de FOCUS wordt de Nederlandse term speur- en ontwikkelingswerk gebruikt (afgekort tot S&O) en niet de term Research & Development (R&D). Met het toegekende RDA-bedrag aan bedrijven wordt bedoeld: aftrekpost van de winst voor vpb en inkomstenbelasting. Met S&O-uitgaven worden zowel S&Oloonkosten als S&O-niet-loonkosten bedoeld. Alleen bedrijven en zelfstandig ondernemers met een WBSO-toekenning (een S&Overklaring) konden t/m 2015 gebruik maken van de RDA.
WBSO en RDA In deze uitgave van FOCUS op speur- en ontwikkelingswerk staan gedetailleerde gegevens over de WBSO1 en de RDA2 in 2015.
Uiterlijk 31 maart van het volgende jaar moeten ondernemers aan RVO.nl melden hoeveel S&O-werkzaamheden zij daadwerkelijk hebben gerealiseerd.
WBSO RDA
Via de WBSO stimuleert het ministerie van Economische Zaken ondernemers om meer te investeren in speur- en ontwikkelingswerk (S&O). Ondernemers die gebruik maken van WBSO kunnen hiermee hun S&O-kosten verlagen. In 2015 is 68% van het totale WBSO- en RDA-voordeel toegekend aan het MKB. De WBSO en RDA zijn per 1 januari 2016 samengevoegd tot één regeling met de naam WBSO. Dit is het laatste gezamenlijke jaarverslag. In 2015 is een klanttevredenheidsonderzoek uitgevoerd onder bedrijven die WBSO en RDA hebben aangevraagd. Het onderzoek richtte zich op de tevredenheid over het aanvraagproces en op de contacten met WBSO/RDA-adviseurs tijdens de beoordeling. Voor de uitvoering van de WBSO/RDA gaven de bedrijven RVO.nl een 7,2 als rapportcijfer. RVO.nl gebruikt de resultaten uit het klanttevredenheidsonderzoek om de uitvoering van de WBSO te verbeteren.
WBSO-bedrijven zijn juridische entiteiten, zoals BV’s en NV’s, met een S&O-verklaring. Toekenningen hebben betrekking op voorgenomen S&O-werkzaamheden.
5
1 De WBSO is de verzamelnaam voor de faciliteit afdrachtvermindering speur- en ontwikkelingswerk in de Wet vermindering afdracht loonbelasting en premie voor de volksverzekeringen en de S&O-aftrek in de Wet inkomstenbelasting. 2 De RDA had t/m 2015 tot doel innovatie en S&O van het Nederlandse bedrijfsleven te bevorderen door een fiscaal voordeel voor niet-loonkosten en investeringen die betrekking hebben op S&O. Het RDA-bedrag wordt opgevoerd als een aftrekpost in de inkomsten- of vennootschapsbelasting.
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
03
2015 in een notendop WBSO
RDA
Uitgelicht
Aantal bedrijven
Aantal bedrijven
Regio
22.980
16.510
S&O per provincie
Toegekende aanvragen
Toegekende aanvragen
Sectoren
38.310
25.710
S&O per sector
Toegekende S&Oloonkosten
Toegekende S&Oniet-loonkosten
Praktijkverhalen
Toegekende S&Oafdrachtvermindering
Toegekend RDA-bedrag
€ 898 mln
€ 1.460 mln
Verzilverde S&Oafdrachtvermindering
Netto RDA-voordeel
€ 3,9 mld
€ 2,4 mld
€ 771 mln1
€ 214 mln1
Aantal starters
3.580 Toegekende S&O-arbeidsjaren
83.400
1
voorlopige schatting
5 WBSO RDA
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
04
WBSO
Aantal bedrijven WBSO In totaal hebben 22.980 bedrijven en zelfstandig ondernemers gebruik gemaakt van de WBSO. MKB-bedrijven vormen met 97% de grootste groep.
WBSO RDA
22.980 Bedrijven
5
Figuur 1 Bedrijven en zelfstandig ondernemers met een S&O-verklaring
97%
25.000
22.640
22.220
22.970
22.980
20.530 20.000
Bedrijven en zelfstandig ondernemers
MKB in de WBSO
19.090
20.560
21.010
21.230
21.220
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
15.000
S&O per sector Starters per sector
10.000
5.000
1.440
1.660
1.630
1.740
1.760
0 2011
2012
WBSO
2013
S&O-bedrijven
2014
2015
S&O-zelfstandigen
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
05
RDA
Aantal bedrijven RDA Van de WBSO-bedrijven hebben 16.510 bedrijven (72%) ook gebruik gemaakt van de RDA. MKB-bedrijven vormen met 98% de grootste groep.
WBSO RDA
16.510 RDA-bedrijven
5
Figuur 2 Bedrijven en zelfstandig ondernemers met een RDA-beschikking
98%
25.000
MKB in de RDA Bedrijven en zelfstandig ondernemers
20.000
16.160
16.620
16.510
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
13.860
15.000
14.760
15.080
14.910
12.700
S&O per sector Starters per sector
10.000
5.000
1.160
1.400
1.600
1.540
0 2011
2012
RDA
2013
RDA-bedrijven
2014
2015
RDA-zelfstandigen
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
06
3.580 Starters
Aantal starters Jonge bedrijven ontvangen extra financieel voordeel door de WBSO-startersfaciliteit. In plaats van 35% ontvangen starters 50% S&O-afdrachtvermindering over de eerste € 250.000 van de S&O-loonkosten. Het aandeel bedrijven en zelfstandig ondernemers dat gebruik maakt van de WBSO-startersfaciliteit bedraagt 16%. De WBSO-startersfaciliteit kent een andere definitie dan de definitie van innovatieve ‘start-ups’ en startende ondernemers bij de ‘Kamer van Koophandel’.
5 WBSO RDA
Figuur 3 Bedrijven en zelfstandig ondernemers met een verhoogd startersvoordeel
5.000
4.040 4.000
Bedrijven en zelfstandig ondernemers
WBSO
3.620 3.000
3.940
3.680
3.480
3.210
3.590
3.100
3.580
3.110
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio S&O per sector Starters per sector
2.000
1.000
420
460
470
490
470
0 2011
Aantal starters
2012
2013
Aantal bedrijven
2014
2015
Aantal zelfstandig ondernemers
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
07
WBSO RDA
38.310
Toegekende WBSO-aanvragen
Aantal aanvragen Het is mogelijk om meerdere keren per jaar een aanvraag in te dienen, 66% van de bedrijven dient twee of drie keer per jaar een aanvraag in. Bedrijven gebruiken de aanvraagperiode korter dan 1 jaar voor kortlopende S&O-projecten en kunnen nieuwe S&O-projecten toevoegen tijdens het kalenderjaar. Het aantal toegekende WBSO- en RDA-aanvragen is in 2015 licht afgenomen ten opzichte van 2014. Bij 71% van de 25.710 toegekende RDA-aanvragen wordt gebruik gemaakt van het forfait. Bij de overige 29% is de RDA toegekend op basis van geplande S&O-niet-loonkosten.
5 WBSO RDA
Figuur 4 Aantal toegekende aanvragen WBSO/RDA, exclusief zelfstandig ondernemers
25.710
40.000
36.800
38.200
38.420
38.310
33.700
Toegekende RDA-aanvragen
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
Toegekende aanvragen
30.000
25.480
25.890
25.710
S&O per sector Starters per sector
21.660
20.000
15.340
18.350
18.610
18.370
10.000
6.320
7.130
7.280
7.340
0 2011
2012
WBSO
RDA
2013
RDA - forfait
2014
2015
RDA - kosten/uitgaven
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
08
83.400 Toegekende S&O-arbeidsjaren
S&O-arbeidsjaren Het aantal S&O-arbeidsjaren wordt berekend aan de hand van het aantal toegekende S&O-uren, verricht door de S&O-medewerkers. Eén S&O-arbeidsjaar staat gelijk aan 1.400 toegekende S&O-uren. Over 2015 zijn 83.400 S&O-arbeidsjaren toegekend. Het totaal aantal toegekende S&O-arbeidsjaren is ten opzichte van 2014 licht gedaald.
5 WBSO RDA
Figuur 5Toegekende S&O-arbeidsjaren, exclusief zelfstandig ondernemers 90.000
80.000
S&O-arbeidsjaren
WBSO
75.330
79.560
81.660
83.470
83.400
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
60.000
S&O per sector Starters per sector 40.000
20.000
0 2011
2012
2013
2014
2015
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
09
WBSO RDA
€ 6,3 mld
Toegekende S&O-uitgaven
S&O-uitgaven De toegekende S&O-uitgaven van bedrijven zijn opgebouwd uit een looncomponent (WBSO) en een niet-looncomponent (RDA). De toegekende S&O-loonkosten (WBSO) en S&O-niet-loonkosten (RDA) van bedrijven liggen lager dan in 2014, respectievelijk 3% en 6%. Mogelijke oorzaak hiervan is een aanpassing van het fiscaal loonbegrip. De daling bij de RDA heeft onder andere te maken met een geringer aantal bedrijven dat gebruik heeft gemaakt van de RDA. Zij vroegen in 2015 minder geplande investeringen aan en maakten meer gebruik van het forfaitaire regime.
€ 3,9 mld Toegekende S&O-nietloonkosten (RDA)
6.450
6.590
6.300
5.885
6.000
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
5.000
in miljoen €
€ 2,4 mld
WBSO RDA
Figuur 6 Toegekende S&O-uitgaven aan bedrijven, exclusief zelfstandig ondernemers 7.000
Toegekende S&O-loonkosten (WBSO)
5
4.000
3.570
3.850
3.920
4.000
2.530
2.590
3.870
3.000
2.000
2.035
2.430
1.000
0 2011
2012
2013
WBSO
RDA
2014
S&O-uitgaven
S&O per sector Starters per sector
2015
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
10
WBSO
€ 898 mln Toegekende S&O-afdrachtvermindering
S&O-afdrachtvermindering De toegekende S&O-afdrachtvermindering is het bedrag dat bedrijven kunnen verminderen van de te betalen loonheffingen. In 2015 is, evenals in 2014, 76% toegekend aan het MKB. De verzilvering is de S&O-afdrachtvermindering die bedrijven hebben verrekend met de Belastingdienst en dus het budgetbeslag. De parameters (percentages en belastingschijven) voor de WBSO waren in 2015 gelijk aan 2014.
5 WBSO RDA
Figuur 7 Toegekende S&O-afdrachtvermindering en verzilvering WBSO
1.200
1.085
Geschatte verzilvering
76%
Toegekend aan het MKB
853 in miljoen €
€ 771 mln
1.000
893
912
898
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
915
800
731
7711
780
766
S&O per sector Starters per sector
600
400
200
Toegekend
0 2011
1 voorlopige schatting
2012
Verzilverd 2013
2014
2015
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
11
RDA
€ 1.460 mln Toegekend RDA-bedrag
RDA-bedrag Het toegekende RDA-bedrag is het bedrag dat bedrijven als aftrekpost opvoeren van de winst voor de vpb of voor zelfstandig ondernemers van de inkomstenbelasting. Het netto voordeel is afhankelijk van de winst en van het vpb-percentage van elk bedrijf. Omdat niet alle aangiften voor de vpb over 2015 zijn gedaan, is een schatting opgenomen. In 2015 is 48% van het RDA-bedrag toegekend aan MKB-bedrijven. De parameters voor de RDA waren in 2015 gelijk aan 2014.
€ 214 mln
1.550
1.460
1.370
1.400
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
1.200
Geschat netto voordeel
Toegekend aan het MKB
WBSO RDA
Figuur 8 Toegekend RDA-bedrag en geschat netto voordeel exclusief zelfstandig ondernemers
1.600
1.000
in miljoen €
48%
5
814
S&O per sector Starters per sector
800
600
400
200
222
255 214
130
0 2011
2012
Toegekend RDA-bedrag
2013
2014
Geschat netto voordeel
2015
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
12
WBSO RDA
€ 6,3 mld
Toegekende S&O-uitgaven
S&O per provincie Noord-Brabant heeft met € 1.760 miljoen S&O-uitgaven de hoogste toegekende S&O-omvang. Daarna volgen Zuid-Holland en Noord-Holland. De verhouding tussen de som van de S&Oloonkosten (WBSO) en de S&O-niet-loonkosten (RDA) verschilt per provincie. Drenthe heeft met 75% het grootste aandeel S&O-loonkosten (WBSO). Gelderland heeft met 44% het grootste aandeel S&O-niet-loonkosten (RDA).
5 WBSO RDA
Figuur 9 Toegekende S&O-uitgaven per provincie, exclusief zelfstandig ondernemers Noord-Brabant
755
Zuid-Holland
680
485
Noord-Holland
670
275
Gelderland
345
Limburg
155
Utrecht
145
Overijssel
1.005
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
435
260 270
S&O per sector Starters per sector
280
125 65 45 70 35 55 20 45 15 40 20
Friesland Groningen Flevoland Drenthe Zeeland 0
200
400
600
800
1.000
in miljoen €
S&O-loonkosten (WBSO)
S&O-niet-loonkosten (RDA)
1.200
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
13
WBSO
22.980 S&O-bedrijven
S&O-bedrijven per provincie De meeste S&O-bedrijven zijn gevestigd in Noord-Brabant (4.530), terwijl in Noord-Holland de meeste S&O-bedrijven gebruik maken van de WBSO startersfaciliteit (760, dit is 21% van het totaal van 3.570). 16% van alle bedrijven en zelfstandigen komt in aanmerking voor de startersfaciliteit. Limburg heeft met 24% het grootste aandeel starters. Noord-Holland en Flevoland volgen met een aandeel van respectievelijk 21% en 17%.
5 WBSO RDA
Figuur 10 Aantal S&O-bedrijven en het aandeel starters per provincie, inclusief zelfstandigen
3.580
680 (15%) 725 (15%) 525 (15%)
Starters
3.570 (21%)
3.905 (15%)
525 (17%)
2.130 (15%) 3.090 (14%)
1.715 (10%)
1.240 (24%)
345-600
600-1.500
1.500-3.500
S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
4.530 (13%)
345 (9%)
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
3.500-5.000
14
WBSO
5,1%
Aandeel S&O-bedrijven van Nederland
S&O per regio In 2015 maakt 5,1% van alle Nederlandse bedrijven gebruik van de WBSO (uitgegaan van het voorlopige aantal bedrijfsvestigingen, NV’s en BV’s, volgens CBS Statline 2015). De drie regio’s met een technische universiteit, te weten Twente (9,6%), Delft en Westland (9,0%) en Zuidoost-NoordBrabant (8,3%) scoren aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde. Er is een duidelijk verschil tussen Oost-Nederland (boven het landelijk gemiddelde) en West-Nederland (onder het landelijk gemiddelde), met uitzondering van Delft en Westland en de Kop van Noord-Holland.
5 WBSO RDA
Figuur 11 Aandeel van het aantal S&O-bedrijven per regio, excl. zelfstandigen op het totaal van Nederland
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen 2,8-4,1%
4,2-4,9%
5,0-7,9%
8,0-9,6%
15
S&O per sector
WBSO RDA
Onderstaande tabel geeft inzicht in de belangrijkste bedrijfssectoren die gebruik maken van de WBSO en de RDA. Een aantal grote sectoren is onderverdeeld. De ‘Industriesector’ heeft de meeste S&Oarbeidsjaren, S&O-loonkosten (WBSO) en S&O-niet-loonkosten (RDA). De sector ‘Informatie en communicatie’ heeft het hoogste aandeel S&O-loonkosten met 92%, terwijl de sector ‘Vervaardiging van farmaceutische grondstoffen en producten’ het hoogste aandeel in S&O-niet-loonkosten kent (84%). In het najaar van 2016 verschijnt de Monitor Bedrijvenbeleid met gegevens over het gebruik van de WBSO en de RDA door de Topsectoren in 2015.
SBI 2008
Omschrijving
WBSO bedrijven
RDA bedrijven
WBSO S&Oarbeidsjaren
WBSO S&O-loonkosten1
RDA S&O-nietloonkosten1
WBSO aandeel S&Oloonkosten
RDA aandeel S&O-nietloonkosten
A | 01-03
Landbouw, bosbouw en visserij
413
340
2.143
€ 78
€ 137
37%
63%
C | 10-33 10 20 21 22 26 28
Industrie Vervaardiging van voedingsmiddelen Vervaardiging van chemische producten Vervaardiging van farmaceutische grondstoffen en producten Vervaardiging van producten van rubber en kunststof Vervaardiging van computers en van elektronische en optische apparatuur Vervaardiging van overige machines en apparaten
4.444 377 267 68 284 318 872
3.346 293 196 55 227 233 634
28.471 1.123 2.310 952 720 5.638 8.915
€ 1.369 € 54 € 116 € 52 € 29 € 298 € 441
€ 1.196 € 36 € 69 € 167 € 23 € 223 € 402
51% 49% 61% 16% 53% 56% 55%
49% 51% 39% 84% 47% 44% 45%
E | 36-39
Winning en distributie van water; afval- en afvalwaterbeheer en sanering
100
75
194
€9
€4
64%
36%
F | 41-43
Bouwnijverheid
506
424
842
€ 36
€ 20
63%
37%
G | 46-47
Groot- en detailhandel
2.104
1.560
5.877
€ 255
€ 137
65%
35%
H | 49-53
Vervoer en opslag
115
67
397
€ 19
€3
87%
13%
J | 58-63 62
Informatie en communicatie Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatietechnologie
3.567 3.182
1.445 1.306
15.140 13.596
€ 636 € 573
€ 57 € 52
92% 91%
8% 9%
M | 69-75 71 72 74
Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening Architecten, ingenieurs en technisch ontwerp en advies; keuring en controle Speur- en ontwikkelingswerk Industrieel ontwerp en vormgeving, fotografie, vertaling en overige consultancy
4.139 1.383 618 199
2.838 974 414 132
19.875 6.807 8.161 643
€ 927 € 287 € 422 € 27
€ 616 € 113 € 442 €9
61% 72% 52% 79%
39% 28% 48% 21%
Overige sectoren
5.832
4.815
10.461
€ 539
€ 260
68%
32%
21.220
14.910
83.400
€ 3.870
€ 2.430
61%
39%
Totaal (excl. zelfstandigen) 1
in miljoen €
5 WBSO RDA
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
16
Starters per sector
WBSO RDA
Onderstaande tabel geeft inzicht in de belangrijkste sectoren waarin starters actief zijn die gebruik maken van de WBSO en de RDA. Een aantal grote sectoren is onderverdeeld. De sector ‘Informatica en communicatie’ (ICT-sector) heeft de meeste S&O-arbeidsjaren en S&O-loonkosten (WBSO). Daarna volgt de sector ‘Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening’, met de hoogste S&O-niet-loonkosten (RDA).
SBI 2008
Omschrijving
WBSO bedrijven
RDA bedrijven
WBSO S&Oarbeidsjaren
WBSO S&O-loonkosten1
RDA S&O-nietloonkosten1
WBSO aandeel S&Oloonkosten
RDA aandeel S&O-nietloonkosten
A | 01-03
Landbouw, bosbouw en visserij
28
24
34
€ 1,4
€ 0,6
70%
30%
C | 10-33 10 20 22 26 28
Industrie Vervaardiging van voedingsmiddelen Vervaardiging van chemische producten Vervaardiging van producten van rubber en kunststof Vervaardiging van computers en van elektronische en optische apparatuur Vervaardiging van overige machines en apparaten
307 21 13 12 27 52
250 19 10 10 23 40
509 23 23 14 60 112
€ 21,8 € 1,0 € 1,1 € 0,5 € 2,4 € 4,3
€ 22,7 € 1,7 € 1,4 € 0,9 € 2,8 € 4,1
49% 37% 45% 37% 46% 51%
51% 63% 55% 63% 54% 49%
F | 41-43
Bouwnijverheid
38
33
31
€ 1,3
€ 1,0
56%
44%
G | 46-47
Groot- en detailhandel
224
176
333
€ 13,2
€ 7,3
64%
36%
J | 58-63 62
Informatie en communicatie Dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatietechnologie
831 718
412 366
1.804 1.483
€ 71,4 € 58,4
€ 10,6 € 7,7
87% 88%
13% 12%
M | 69-75 71 72 74
Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening Architecten, ingenieurs en technisch ontwerp en advies; keuring en controle Speur- en ontwikkelingswerk Industrieel ontwerp en vormgeving, fotografie, vertaling en overige consultancy
744 178 122 80
523 142 90 50
1.308 346 353 123
€ 53,4 € 14,0 € 14,7 € 4,8
€ 29,4 € 11,7 € 10,3 € 2,3
65% 54% 59% 68%
35% 46% 41% 32%
Overige sectoren
938
782
770
€ 37,6
€ 18,6
67%
33%
3.110
2.200
4.790
€ 200
€ 90
69%
31%
Totaal (excl. zelfstandigen) 1
in miljoen €
5 WBSO RDA
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
17
5 WBSO RDA
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
01
Praktijkverhalen
Efficiënte Smart Glasses Het sneller verwerken van orders en het maken van minder fouten kan de logistieke sector een flinke kostenbesparing opleveren. Het bedrijf Arox ontwikkelde software op Smart Glasses waarmee medewerkers in magazijnen tot wel 25% sneller werken en minder fouten maken dan voorheen. De bril toont de order informatie ‘real time’ in hun gezichtsveld en scant de artikelen waardoor medewerkers beide handen vrij hebben. Door de WBSO durfde Arox dit ontwikkeltraject met onzekere uitkomst te starten. Na pilots bij klanten en het doorvoeren van enkele verbeterslagen brengt Arox de Smart Glasses in 2016 op de markt.
S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
18
02 Gelijmde spoorverbinding Praktijkverhalen
In stedelijke gebieden liggen spoorstaven vaak in betonnen platen en niet op een constructie van bielzen, grind en dwarsliggers. Met speciale elastische lijmen worden de rails in de platen vastgezet om geluid en trillingen van trams en treinen te reduceren. Voor het ontwikkelen van nieuwe lijmsoorten maakt edilon)(sedra, leverancier van speciale lijmsoorten en railbevestigingssystemen, gebruik van de WBSO. De 2-componenten silaanlijm, waaraan in 2010 een wereldwijd octrooi is toegekend, is veiliger voor de gezondheid en ongevoelig voor water. In de zoektocht naar duurzame innovaties en nieuwe biobased grondstoffen werkt het bedrijf samen met de Universiteit Wageningen.
5 WBSO RDA
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
19
03
Praktijkverhalen
Organen-op-een-chip Mimetas ontwikkelde een nieuwe technologie ‘organen-op-een-chip’ met behulp van de WBSO, RDA, Eurostars en het Innovatiekrediet. Op de OrganoPlate®, een geavanceerde 3D-kweekplaat, kweekt Mimetas kleine 3D-stukjes menselijk weefsel of organen. Door het toedienen van geneesmiddelen aan deze weefsels kunnen de effecten van geneesmiddelen op mensen beter worden voorspeld. Dit maakt het gebruik van proefdieren overbodig, is kostenbesparend en maakt ‘personalised medicine’ mogelijk. Mimetas is door de internationale jury van TEDxBinnenhof geselecteerd als 1 van de 10 meest inspirerende bedrijven uit Europa. De organisatie heeft tot doel om baanbrekende innovaties, die bijdragen aan maatschappelijke vraagstukken, verder te verspreiden.
5 WBSO RDA
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
20
04 Ziekenhuisafval recycling Praktijkverhalen
systeem
Pharmafilter bedacht een afvalrecycling systeem voor ziekenhuizen dat de patiëntveiligheid garandeert. Borden, bestek, urinalen en bedpannen worden allemaal zo snel mogelijk weggespoeld in het door Pharmafilter ontwikkelde afvalsysteem. De materialen worden gemaakt van biologisch afbreekbare kunststoffen zodat de biovergister ze kan omzetten in energie. Om verstopping van het systeem te voorkomen is een vermaler, Tonto, ontwikkeld. Met steun van de WBSO werkte Pharmafilter het idee uit en sinds 2011 is de installatie operationeel in het Reinier de Graaf ziekenhuis in Delft. Het project bleef niet onopgemerkt. Er is inmiddels belangstelling uit Ierland, Duitsland, Denemarken, Frankrijk, Zwitserland en de Verenigde Staten.
5 WBSO RDA
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
21
5 WBSO RDA
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
05
Praktijkverhalen
Brandwerende coating Prototaq ontwikkelde met steun van de WBSO en RDA een nieuwe milieuvriendelijk coating voor dakplaten. De coating van anorganische stoffen onderscheidt zich van andere afwerklagen die gebruikt worden in de bouw. De basis bestaat uit magnesium gemengd met fosfaat, dat toepasbaar is op kamertemperatuur en corrosie- en brandwerende eigenschappen heeft. Het is Prototaq gelukt om dakplaten met een brandwerendheid van 25 minuten te vervaardigen. Bovendien hecht de coating op staal, beton en hout en hardt deze uit in 30 seconden. In een productieomgeving is deze snelle verwerkingstijd een belangrijk pluspunt.
S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
22
5 WBSO RDA
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
06 Incontinentie gummibolletjes Praktijkverhalen
Incontinentie is een veelvoorkomend en vervelend probleem voor zowel mannen als vrouwen. Urogyn ontwikkelde met steun van de WBSO, EFRO-subsidie, Innovatievouchers en Innovatiekrediet Urolastic. De gummibolletjes van tweecomponenten-siliconenpolymeer maken een ingrijpende operatieve ingreep om de klachten te verhelpen overbodig. De gummibolletjes worden met een naald ingebracht rond de plasbuis. Het gevolg is dat de plasbuis vernauwt en de wand van de plasbuis verstevigt door het ontstane littekenweefsel. De grootste winst zit echter in de poliklinische behandeling. Een half uur later staat de patiënt weer buiten.
S&O per sector Starters per sector
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
23
5 WBSO RDA
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio
07
Praktijkverhalen
S&O per sector Starters per sector
App tegen voedselverliezen Door warmte, opstootjes, slecht wegdek, steekpenningen en overvallen gaat een derde van het voedsel in Afrika verloren. Om de verliezen te beperken ontwikkelde Ujuizi met behulp van de WBSO de app Cheeta. Op een kaart kan de vervoerder zien welke belemmeringen hij kan verwachten. Dat gebeurt real time, doordat chauffeurs informatie direct doorgeven. In 2016 gaan 150 tot 200 chauffeurs de app testen. Daarnaast ontwikkelde Ujuizi een fruitdroger voor het drogen van mango’s. Veel mango’s gaan verloren omdat ze in korte tijd in grote hoeveelheden worden geoogst. Door het fruit te drogen zijn de mango’s langer houdbaar en kunnen de mangostukjes als snoepje worden verkocht.
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
24
5 WBSO RDA
08 Micro-containers met Praktijkverhalen
S&O-bedrijven per provincie S&O per regio S&O per sector Starters per sector
medicijnen
Voor haar wereldwijde klantenkring van medische en farmaceutische bedrijven ontwikkelt en maakt PolyVation biomedische polymeren. In samenwerking met dochteronderneming InnoCore verwerkt het Groningse bedrijf polymeren tot micro-containers, gevuld met medicijnen. Mechanismen zorgen ervoor dat de medicijnen gedoseerd in het lichaam worden vrijgeven. Overdosering behoort tot het verleden, evenals veelvuldige toediening van injecties. De medicijnen bereiken plaatsen in het lichaam, zoals de ogen en de hersenen, die je op de traditionele manier niet bereikt. PolyVation maakt al zo’n twintig jaar gebruik van WBSO.
Efficiënte Smart Glasses Gelijmde spoorverbinding Organen-op-een-chip Ziekenhuisafval recycling systeem Brandwerende coating Incontinentie gummibolletjes App tegen voedselverliezen Micro-containers met medicijnen
Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Hanzelaan 310 | 8017 JK Zwolle Postbus 10073 | 8000 GB Zwolle T +31 (0)88 042 42 42 www.rvo.nl/wbso Deze publicatie is tot stand gekomen in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. © Rijksdienst voor Ondernemend Nederland | juni 2016 Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) stimuleert ondernemers bij duurzaam, agrarisch, innovatief en internationaal ondernemen. Met subsidies, het vinden van zakenpartners, kennis en het voldoen aan wet- en regelgeving. RVO.nl werkt in opdracht van ministeries en de Europese Unie en is een onderdeel van het ministerie van Economische Zaken. De WBSO en RDA zijn regelingen van het ministerie van Economische Zaken. RVO.nl is verantwoordelijk voor de uitvoering. Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan RVO.nl geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten.