Feiten en fabels rond voeding bij ziekte en behandeling (van kanker) dr. Liesbeth Haverkort 22 januari 2016
Voedingsbehoefte jonge torenvalken Cees van Kempen – terugkeer van de Torenvalk
• Voeden zich met eiwitrijke muizen • Dag 8-9 stenen
In Nederland weten we precies wat de voedingsbehoefte is van patiënten (met kanker) in termen van energie eiwitten vocht micronutriënten
3
Voedingsbehoefte gezonde Nederlanders Gezondheidsraad: • Aanbevolen dagelijkse hoeveelheden (ADH) = voldoende voor 97- 98% van gezonde populatie desbetreffende land energie macronutriënten eiwitten - vetten - koolhydraten micronutriënten vitamines - mineralen - spoorelementen Doel: gezondheid beschermen - Kinderen en adolescenten: groei garanderen
Voedingsbehoefte zieke Nederlanders • Over het algemeen wordt aangenomen dat de voedingsbehoeften van zieke personen verschillen van die van gezonde personen • Afhankelijk van hun fysieke conditie en/of behandeling, wordt zieken geadviseerd de inname van bepaalde voedingsstoffen te verhogen of verlagen • Maar …….de werkelijke behoeften van patiënten in termen van macro- en micronutriënten zijn meestal niet bekend
Voedingsbehoefte zieke Nederlanders • Geen specifieke aanbevolen hoeveelheden of adequaat niveau van inneming bij ziekte voor Macronutriënten Micronutriënten:
vetten - koolhydraten vitamines – mineralen en spoorelementen
Afspraak: Uitgaan van behoefte van gezonde personen
• Eiwitten • Energie
Eiwitbehoefte zieke Nederlanders • Eiwitbehoefte gezonde volwassenen in Nederland vastgesteld op 0,8 gram / kilogram lichaamsgewicht / 24 uur • Uit 1 studie blijkt (in vivo neutronen-activeringsanalyse) blijkt duidelijk dat deze eiwitinname niet voldoende is na grote buikoperatie Sevette A, Smith RC, Aslani A, Kee AJ, Hansen R, Barratt SM, Baxter RC. Does growth hormone allow more efficient nitrogen sparing in postoperative patients requiring parenteral nutrition? A double-blind, placebo-controlled randomised trial. Clin Nutr. 2005 Dec;24(6):943-55)
• 2 studies tonen aan dat maximale eiwitsynthese bij gezonde personen en bij sepsis 1,5-1,7 gram gram eiwit / kg lichaamsgewicht / 24 uur bedraagt Jeevanandam M, Lowry SF, Horowitz GD, Legaspi A, Brennan MF. Influence of increasing dietary intake on whole body protein kinetics in normal man. Clin Nutr. 1986 Feb;5(1):41-8. Shaw JH, Wildbore M, Wolfe RR. Whole body protein kinetics in severely septic patients. The response to glucose infusion and total parenteral nutrition. Ann Surg. 1987 Mar;205(3):288-94.
Eiwitbehoefte zieke Nederlanders • Op grond van deze 3 studies hogere eiwitinname voorgeschreven: in de preoperatieve fase tijdens chemotherapie tijdens radiotherapie in de postoperatieve fase 3-6 maanden na grote operaties Advies: 1,5-1,7 gram gram eiwit / kg lichaamsgewicht / 24 uur juiste advies voor alle patiënten? Voorbeeld: patiënt 1: 60 kg = 60 * 1.5 - 1.7 = 90 – 100 gram eiwitten/24 uur
Is 1,5-1,7 gram gram eiwit / kg lichaamsgewicht / 24 uur juiste advies voor alle patiënten?
Advies: Berekenen inschatting eiwitbehoefte Meten van de vetvrije massa gewenst = Monitoren lichaamssamenstelling + evaluatie advies
Vetvrije massa meten
Gewicht = vetmassa + vetvrije massa
Vetvrije massa meten met bio-elektrische impedantie analyse (BIA)
Meting vetvrije massa stabiel = check eiwit advies in voeding
Energie behoefte zieke Nederlanders • Een stabiel lichaamsgewicht belangrijk substantieel gewicht = vetvrije massa Hoe energiebehoefte schatten? • Aangepaste Harris en Benedict formule (1984 Roza and Shizgal) Voor mannen: 88,362 + (13,397 X G) + (4,799 X H) - (5,677 X L) Voor vrouwen: 447,593 + (9,247 X G) + (3,098 X H) - (4,33 X L) Voorbeeld: 447,593 + (9,247 X 60kg) + (3,098 X 170cm) - (4,33 X 30 leeftijd ) = 1399.17 kcal /24 uur • Wie en hoeveel proefpersonen? Afkomstig uit welk land? Welk ras? 337 subjects (168 mannen en 169 vrouwen) leeftijd 30-44 jaar • Hoeveel % extra voor metabole stress + activiteit ??
Toeslagen berekenen
Indirecte calorimetrie
Maar …….. nog geen goede inschatting van activiteit
In Nederland weten we precies wat de voedingsbehoefte is van patiënten (met kanker) in termen van energie, eiwitten, vocht en micronutriënten Geen specifieke aanbevelingen voor zieken: Vetten Koolhydraten Micronutriënten
Eiwitten: Voorzichtig met 1.5 – 1.7 gram eiwitten / kg / 24 uur maak als het mogelijk is gebruik van impedantie meting
Energie: voorzichtig met inschatting behoefte op basis formule Maak zo mogelijk gebruik van indirecte calorimetrie + toeslag activiteit 15
Feiten en fabels rond voedingsstoffen en voedingsmiddelen in relatie tot kanker
E nummers
Alcohol
Kurkuma
(Rood) vlees / bewerkt vlees
Grapefruit
Zuurzak
Feit of fabel? E nummers zijn kanker verwekkend
17
Onderbouwing • E-nummers of toevoegingen (additieven) eigenschappen voedingsmiddelen verbeteren = kleur, smaak, houdbaarheid • Voorbeelden toevoegingen: kleurstoffen, smaakversterkers en conserveermiddelen • E-nummers op basis van natuurlijke stoffen en synthetische stoffen
E nummer = garantie dat Europese autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) de stoffen gecontroleerd heeft en veilig heeft bevonden Wettelijk vastgelegd: in welke producten een toevoeging gebruikt mag worden hoeveel die er maximaal aan producten mag worden toegevoegd alleen veilige toevoegingen krijgen van overheid E-nummer
E nummers op een rijtje …… E100-180 Kleurstoffen E160a Caroteen: bètacaroteen, Gammacaroteen E200-252 Conserveermiddelen E260-297 Voedingszuren E290 Kooldioxide E300-321 Antioxidanten E322-392 Voedingszuren E400-495 Geleermiddelen, emulgatoren, stabilisatoren en verdikkingsmiddelen E441 Gelatine E500-586 Zuurteregelaars, antiklontermiddelen en rijsmiddelen E620-650 Smaakversterkers E900-919 Glansmiddelen en anti-schuimmiddelen E920-928 Meelverbeteraars E938-949 Verpakkingsgassen E948 Zuurstof E950-969 en 420-421 Zoetstoffen E999-1300 Diverse hulpstoffen E1400-E1500 Gemodificeerde zetmelen E1500-1525 Kunstmatige smaakstoffen en oplosmiddelen voor aroma's
Conclusie
• Natuurlijke en synthetische E nummers zijn veilig
Feit of fabel? Rood vlees en worst zijn zeer kanker verwekkend
21
Onderbouwing Rood vlees’ = vlees van rund, varken en schaap • Dikke darm kanker komt vaker voor bij mensen die veel rood vlees eten • Maar ……..bekend is dat mensen die meer vlees eten dikker zijn minder bewegen meer roken minder groenten, fruit en volkorenbrood eten • Wereldgezondheidsorganisatie WHO is daarom zeer voorzichtig met directe relatie rood vlees – dikke darm kanker
Onderbouwing Bewerkt vlees : ham – frikadellen – spek – worst • WHO minder voorzichtig met uitspreken verhoogd risico op dikke darm kanker door eten bewerkt vlees • WHO: risico 18% als mensen 50 gram bewerkt vlees per dag minder eten • Wereldwijd hetzelfde beeld: consumptie bewerkt vlees kans op darm kanker (USA – Japan –Uruguay - UK)
• Maar … overgewicht en gebrek aan beweging risicofactoren dikke darmkanker • Mogelijk dat bewerkt vlees etende personen minder actief zijn, meer roken, minder groenten, fruit en volkorenbrood eten risico
Conclusie • De kans om dikke darm kanker te krijgen is 6% (inclusief eten van bewerkt vlees) • De kans om dikke darm kanker wordt 5% als persoon eten van bewerkt vlees staakt • Effect van opleidingsniveau, beweging, overgewicht, roken, lagere groente en fruit inname, hoge alcohol consumptie spelen op ontstaan van darmkanker is vele malen groter dan rood vlees / bewerkt vlees
Feit of fabel?
3 glazen alcohol per dag werkt beschermend tegen het ontstaan van kanker
25
Onderbouwing • Matig alcoholgebruik: risico hart- en vaatziekten bij • mannen > 40 jaar • vrouwen na overgang
• Matig alcoholgebruik: maximaal 1 glas alcohol per dag voor vrouwen maximaal 2 glazen per dag voor mannen meer zorgt al voor gezondheidsrisico’s
• Binge drinking (grote hoeveelheden in één keer) groter risico op kanker dan kleine hoeveelheden verspreid
Onderbouwing • Alcohol drinken verhoogt het risico op: borstkanker dikke darmkanker kanker van het hoofd-/halsgebied slokdarmkanker leverkanker
Alcohol; • • • •
beschadigt DNA waarschijnlijk direct en risico op kanker opname foliumzuur. Foliumzuur tekort risico afwijkingen op celniveau / schade cel aanmaak van hormonen, zoals oestrogeen risico borstkanker levert veel calorieën risico overgewicht risico kanker
Conclusie • Het oude idee van ‘een glaasje op je gezondheid’ klopt dus echt niet meer!
Feit of fabel?
Grapefruit kan gebruikt worden tijdens chemotherapie
29
• In darmwand en in lever komt medicatie in aanraking met enzym Cytochrome P450 3A4 (CYP3A4) deel medicament afgebroken = biologische beschikbaarheid • In grapefruit aanwezige furanocoumarines binding aan enzym CYP3A4, inactiviteit enzym concentratie medicijn in bloed • Werking furanocoumarines 4 uur na inname en houdt gemiddeld 24 uur aan • Naast grapefruit zelfde effect met pomelo, ugli, mineola, tangelo en de zure sinaasappel (Sevilla sinaasappel) = kruisingen
Onderbouwing Grapefruit is van invloed op werking van: • Anti-kanker middelen: sunitinib (Sutent), lapatinib (Tyverb), nilotinib (Tasigna), pazopanib (Votrient), axitinib (Inlyta) en crizotinib (Xalcori) • Cholesterolverlagers: simvastatine, atorvastatine en pravastatine • Hartritmemedicijnen: amiodaron en ivabradine • Slaap- en kalmeringsmiddelen: buspiron, diazepam (Valium) en midazolam (Dormicum) • Bloeddrukverlagers: amlodipine, felodipine, nifedipine en diltiazem • Immunosuppressiva: ciclosporine, tacrolimus, everolimus en sirolimus • Overige: colchicine, carbamazepine, fenytoïne, quetiapine, clomipramine, methadon en sildenafil
Conclusie • Geen grapefruit bij gebruik van bepaalde medicamenten!
Feit of fabel?
Kurkuma (E 100, geelwortel) heeft een anticarcinogene werking
33
Onderbouwing • Curcumine in kurkumaplant heeft sterke anti-kankerwerking • Curcumine grijpt in op alle processen; uitzaaiingen, vorming bloedvaten in tumor, aanmaak groeifactoren, anti-groeifactoren, celdeling en celdood Maar ……. • Curcumine werkzaam door licht, water, zuurstof en koken • Curcumine: slechte opname uit darmen, afgebroken in bloed, geïnactiveerd door lever • Effect van Curcumine afwezig indien gebruikt als poeder (voedselbereiding) • Onderzoeken curcumine direct inspuiten in tumor (neusholte, galweg en blaas)
Conclusie
• Kurkuma uit een potje beschermt niet tegen kanker
Feit of fabel?
Zuurzak heeft een anti-carcinogene werking
36
Onderbouwing • Zuurzak is een vrucht met grootte tussen de 20 en 60 centimeter en gewicht tussen 0,5 tot bijna 7 kg • Bevat vetzuren (annonacae acetogeninen); remmers van NADH oxidase van de plasmamembranen van kankercellen • Huidig onderzoek: positief over de anti-carcinogene werking • Maar ….. weinig studies met mensen - dosering onbekend
Conclusie
• Er zijn aanwijzingen dat zuurzak anti-carcinogene werking heeft maar er is nog geen dosering voor mensen bekend om effectiviteit te onderbouwen
Tot slot…………… Wees je bewust van onzekerheden rond voeding Geef voedingsadviezen op basis van de feiten! Wees voorzichtig met (in stand houden) fabels!
