Feit of interpretatie? Instrumenten voor maatschappelijk vastgoed
Inleiding
Voorwoord
De wereld verandert. Verantwoordelijkheden verschuiven van
de landelijke naar de lokale overheid. Tegelijkertijd is er minder geld
BERT BOERMAN, GEDEPUTEERDE RUIMTE EN
voor zorg en welzijn, terwijl de vraag naar diensten en activiteiten
WATER
en de bijbehorende ontmoetingsplekken blijft bestaan.
MARGREET HOGENKAMP, STIMULAND
Hoe kunnen gemeenten hun voorzieningen, dienstverlening en
activiteiten zo ontwikkelen of mogelijk maken dat deze toekomst bestendig zijn en tegelijkertijd bijdragen aan behoud of versterking van de vitaliteit van de gemeenschap?
De lokale overheid is steeds meer aangewezen op de zelfredzaamheid en zelfwerkzaamheid van burgers.
Veel gemeenten hebben te maken met een werkelijkheid waarin zij veel, te veel, maatschappelijk vastgoed
Er ontstaan meer lokale initiatieven rond zorg, welzijn en het exploiteren van maatschappelijke voorzieningen.
bezitten of beschikbaar hebben. Met leegstand tot gevolg. Hoe kan een bestuurder nu een goede relatie leggen
Dat brengt de noodzaak met zich mee om vraag en aanbod op het gebied van wonen, zorg en welzijn nog
tussen de vragen naar dienstverlening, lokale initiatieven en de beschikbare vierkante meters? En hoe kunnen
beter op elkaar af te stemmen. Om dat goed te kunnen doen is kennis nodig. Vanuit die kennis kunnen de
kulturhusen of ander sociaal vastgoed dat kampt met exploitatieproblemen, gebruik maken van deze kennis?
goede keuzes voor de toekomst worden gemaakt. De afgelopen jaren zijn er veel onderzoeksmethodieken en rekenmodellen ontwikkeld, voor deze vraagstukken. Kulturhusen en multifunctionele voorzieningen op het gebied van wonen, zorg en welzijn kunnen daarbij
Bestuurders hebben vaak een goed ontwikkeld onderbuikgevoel en ambtenaren hebben veel kennis. Echter, voor
een voortrekkersrol spelen. Er zijn al goede voorbeelden van kulturhusen die een actieve rol spelen in
politiek gevoelige keuzes is het goed om feiten en interpretaties in een goede verhouding met elkaar te
woonservicegebieden.
presenteren. Samen met Denion heeft Stimuland het model Gebiedsdekkende voorzieningen ontwikkeld, gefinancierd door de provincie Overijssel en uitgevoerd in samenwerking met gemeenten en maatschappelijke
Het project gebiedsdekkende voorzieningen, gefinancierd door de provincie, is een manier om de keuzes
organisaties in Overijssel. Het is een manier om een lokale situatie te objectiveren.
goed in beeld te brengen. Wat is de waarde van diensten, hoe is de lokale en regionale afstemming geregeld?
Maar… er zijn meer goede voorbeelden van modellen die gemeenten kunnen helpen meer inzicht te krijgen in de
Dat inzicht kan een positief effect bewerkstelligen op mogelijke gemeentegrensoverschrijdende samen
ontwikkeling van diensten en een slimme verbinding met vastgoed.
werking. Sterkere samenwerkingsverbanden, met bijvoorbeeld woningbouwcorporaties of zorginstellingen kunnen ook zorgen voor een positief effect op de lokale en regionale economie. Maar er kan zo ook een betere
In dit magazine bieden wij de lezer een greep uit modellen die we in ons dagelijks werk tegenkomen.
match komen tussen vraag en aanbod van particulier- en maatschappelijk vastgoed. De toenemende
U leest over welke modellen helpen bij welke vraagstukken en u leest ervaringsverhalen van gebruikers en
leegstand vraagt om nieuwe ideeën, nieuwe verdienmodellen, een sterk sociaal ondernemerschap.
procesbegeleiders.
De provincie Overijssel wil bijdragen aan het versterken van sociale kwaliteit, duurzaamheid en regionale
We hebben niet de pretentie compleet te zijn, maar willen u wel de kans geven op een laagdrempelige manier
economie. Met het project gebiedsdekkende Voorzieningen maakt de provincie een betere afstemming
kennis te maken met een aantal voorbeelden.
mogelijk tussen lokale en regionale ontwikkelingen en het ontwikkelen van projecten op het gebied van wonen, zorg en welzijn.
In samenwerking met de Vereniging Nederlandse Gemeenten en Bouwstenen voor Sociaal zijn we in het
De werkconferentie voor bestuurders, die we in het voorjaar van 2015 organiseren in samenwerking met
voorjaar van 2015 het gesprek aangegaan met bestuurders. Delen van kennis en ervaring, leren van elkaar en
Stimuland, VNG en Bouwstenen voor Sociaal is bedoeld om kennis te vergroten, om samen uit te wisselen
sparren over strategie dragen bij aan het maken van goede keuzes. Het onderbuikgevoel van bestuurders,
en om bovengemeentelijke samenwerking te stimuleren. Dit magazine geeft daar alvast een voorproefje van.
experts en ambtenaren klopt vaak. Maar krijgt meerwaarde, wanneer deze door (wetenschappelijk
Ik wens u veel leesplezier en inspiratie!
onderbouwde) methodieken en rekenmodellen zijn onderbouwd. Dit magazine is digitaal na te lezen op www.kulturhus.nl. Deze site is helemaal vernieuwd en bron van informa
Bert Boerman, gedeputeerde Ruimte en Water
tie voor iedereen die meer wil weten over samenwerking, exploitatie van maatschappelijke vastgoed en het model Gebiedsdekkende voorzieningen.
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord 2 I Inleiding 3 I Gebiedsdekkende voorzieningen 4 I Werken aan inzicht in de
Margreet Hogenkamp, Stimuland
economie van diensten 6 I Effectief gebruik van data en ‘slimme organisaties’ 8 I 100% Doorbestemming voor de Achterhoek 10 I Lokale keuzes op basis van een regionale visie 12 I Facts, figures en vooral feelings 14 I Plen in Plan
16 I De blinde vlekken van sociale correctheid 18 I Citabelle 19 I Vastgoed Stratego 20 I Realtime visualiseren van informatie is de toekomst 22 I Overzicht instrumenten 23 I Slotbeschouwing 26
2
3
STIMULAND IS MEDEONTWIKKELAAR VAN DE METHODIEK GEBIEDSDEKKENDE
Hierbij wordt de vraag
gelegd. Wanneer er inzicht is in
REACTIE GEBRUIKERS:
VOORZIENINGEN EN
ontwikkeling per doelgroep
de vraagontwikkeling in relatie
n
in beeld gebracht.
tot gebiedsdekkendheid van
HEEFT GEMEENTEN
Werkt vooral met een heel concrete vraag vooraf.
diensten, wordt meteen al
n
Arbeidsintensief.
ACHTERLIGGENDE VISIE
duidelijk of de gemeente al dan
n
Gekoppeld aan de wens voor
HEBBEN GEWERKT,
Het model draagt bij aan een
niet in actie zou moeten komen
een toekomstvisie heeft het
BEGELEID.
objectivering van de maat
en of er op korte termijn nood
veel inzicht gegeven.
schappelijke discussie rond het
zaak is tot bijsturing.
DIE MET HET MODEL
Gebiedsdekkende voorzieningen
n
ontwerp, de inrichting en de
Bijvangst was de noodzaak om integraal te denken; heeft
keuzes rondom de gebieds
DOELGROEP
veel dwarsverbanden tussen
dekkendheid van diensten en
De methodiek was in haar
domeinen opgeleverd.
voorzieningen. De methodiek is
oorsprong gericht op gemeen
waardevol voor gemeenten die
ten, maar heeft de doorontwik
verdient aandacht, anders
intensiever willen samenwerken
keling gemaakt naar een veel
loop je later in het proces vast.
met maatschappelijke organisa
bredere doelgroep: gemeenten,
ties, omdat er in dat geval samen
maatschappelijke organisaties
wordt nagedacht over waarden
en bedrijven; organisaties die
n
n
Discussie over waarden
Goede, onafhankelijke begeleiding is noodzakelijk.
n
De figuren die vraag koppelen
DOEL INSTRUMENT
De werkwijze bestaat uit drie
hand van verschillende criteria,
en het belang van diensten. Ook
beslissingen nemen op het
aan gebiedsdekkendheid zijn
Het doel van de methodiek is
stappen. Eerst wordt een verband
die een kwalitatieve en een
is de methodiek geschikt voor
gebied van dienstverlening.
zeer boeiend. Leverde geen
gemeenten te helpen om op
gelegd tussen de (mogelijke)
kwantitatieve component in
vraagstukken over fysieke
Het initiatief komt tot nu toe
uitzonderlijke resultaten op,
basis van objectieve informatie,
voorzieningen en diensten en
zich dragen. Er wordt hierbij
maatschappelijke voorzieningen,
wel van gemeenten, al dan niet
maar bevestigde wel op een
onderbouwde keuzes te maken
hun maatschappelijke waarde.
gekeken naar de actuele en
kansen voor collectieve dienstver
in de uitvoering aangevuld met
objectieve manier wat we
op het gebied van wonen,
De tweede stap is het meest
toekomstige situatie (tussen de
lening en wanneer er specifieke
maatschappelijke organisaties.
dachten.
werken en welzijn. Het model is
intensief. Vraag en aanbod
vijf en tien jaar). In de derde
doelgroepen zijn waar aandacht
ontwikkeld door adviesbureau
worden in beeld gebracht door
stap wordt een relatie gelegd
voor nodig is in relatie tot
Denion, in samenwerking met
diensten te verbinden aan
tussen benoemde waarden en
vraagontwikkeling.
Stimuland en de (katholieke)
maatschappelijke doelgroepen.
diensten én de ontwikkeling
Belangrijke basis van het model
Margreet Hogenkamp heeft verschillende gemeenten begeleid: ‘Het
Universiteit van Leuven.
Dit waarderen gebeurt aan de
van vraag en aanbod.
is de wens om het onderbuik
was mooi om te zien dat een gesprek over bestaande diensten en aan
gevoel, dat vaak ten grondslag
welke maatschappelijke waarden ze bijdragen, al enorm veel
ligt aan beleidskeuzes, te
opleverde. We merkten al snel dat ambtenaren helemaal geen
objectiveren door zoveel
eenduidig beeld hebben van waarden en hun betekenis. Voor deze
mogelijk bestaande feitelijke
methodiek is het wel belangrijk om daar eenzelfde lijn in te trekken.
kennis te gebruiken, aangevuld
Dit gaf medewerkers vanuit verschillende beleidsterreinen ook veel
met de inzichten van betrokken
meer inzicht in elkaars werk, doelstellingen en keuzes.’
HET MODEL STEUNT OP DRIE PIJLERS:
Suggesties voor Beleidsopties & Implementatie
deelnemers, vanuit hun deskun
4
Voorzieningen (Diensten) vs. Waarden
Scoring v/d Noodzaak (Subjectief/ Objectief)
Positionering Actueel vs. Toekomst
Formele Concept Analyse (FCA)
Information Economics
BEDEL Methode
digheid. LINK MET BELEID De link met het beleid wordt gedurende het hele proces
CONTACT:
[email protected]
5
Werken aan inzicht GESPREK MET PROF. DR. GUIDO DEDENE, GEWOON HOOG LERAAR FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSWETENSCHAPPEN AAN DE KATHOLIEKE UNIVERSITEIT (KU) LEUVEN.
IN DE ECONOMIE VAN DIENSTEN
D E B E L G I S C H E P R O F E S S O R G U I D O D E D E N E I S VA N A F D E S TA R T VA N D E O N T W I K K E L I N G VA N D E M E T H O
context. Er is relatief weinig literatuur over de
trivialiteiten en gaven zij nieuwe inzichten in de
systematische inrichting van Gebiedsdekkende
manier om een Gebiedsdekkende voorziening in
(zorg)voorzieningen. Daarbij is de hier gebruikte
te richten.”
combinatie van technieken origineel. Bovendien werden de technieken die hier gecombineerd zijn
Wat heeft u het meest verrast in het traject van
voorheen bijna uitsluitend toegepast op het gebied
ontwikkeling tot praktische uitwerking?
van ‘big data’, data mining en analytics. Deze
“Men mag niet verwachten dat de deelnemers de
methodiek is een (schaars) voorbeeld van een
techniek grondig kennen of bestuderen voorafgaand
uitgewerkte methodiek voor maatschappelijk
aan de begeleide sessies om de techniek toe te
politieke besluitvorming.”
passen, alhoewel een handboek en een praktijkboek ontwikkeld zijn voor wie de technieken wil begrijpen.
D I E K G E B I E D S D E K K E N D E VO O R Z I E N I N G E N B I J H E T
Waarom is voor de techniek van de Formele Concept
Daarom is de aanwezigheid van een professionele
PROCES BETROKKEN. DEDEN E HOU DT ZICH BI N N EN
Analyse gekozen?
begeleider belangrijk, die de technieken door en door
Z I J N VA K G E B I E D B E Z I G M E T B E L E I D S I N F O R M AT I C A .
De KU Leuven, en in het bijzonder de onderzoeks
kent en begrijpt, maar ook pragmatisch inzicht heeft.
groep van Prof. Dedene is één van de weinige
Omdat Denion en Stimuland betrokken waren bij de
groepen die zich reeds geëngageerd heeft in het
ontwikkeling van het model, konden zij de benodig
nieuwe onderzoeksdomein van de zgn. Formele
de begeleiding leveren. Het enthousiasme waarmee
Concept Analyse (FCA) die hier is toegepast.
de resultaten vaak onthaald werden, werkte erg
D E V E R B I N D I N G VA N W E T E N S C H A P P E L I J K E R E K E N M O D E L L E N M E T WA A R D E N E N D I E N S T E N WA S VO O R H E M E E N I N T E R E S S A N T E U I T DA G I N G .
stimulerend.” “De gekozen onderzoekslijn past in een breder kader Hoe ziet u de toekomstige doorontwikkeling?
Wat maakt het instrument Gebiedsdekkende
de waarden waaraan ze gekoppeld zijn, en dat is
algemeen. In politieke discussies zitten - net zoals
“Een aantal elementen in het model is momenteel
voorzieningen uniek?
precies het uitgangspunt waarvan de methodiek
in vele meervoudige verbanden - ongestructureerde
erg Nederlands ingevuld (bijvoorbeeld de cijfers
“De inrichting van maatschappelijke voorzieningen
die hier ontworpen is, vertrekt: een debat met als
‘unknown unknowns’. Dat zijn taaie onderzoeks
vanuit STIPO+), maar wel zo, dat ze niet ‘hard’
en diensten wordt meestal - ad hoc - intuïtief en
resultaat een kruistabel van gebiedsdekkende
vraagstukken, die innovatieve invalshoeken vergen.
gecodeerd zijn in de methodiek. De formulering van
organisch gestuurd, vaak met een onoverzichtelijke
diensten enerzijds, en waarden anderzijds. Tot op
Ook hier was de uitkomst van de discussies verre
de diensten, voorzieningen, waarden en doelgroepen
kluwen van politieke inhoudslijnen en invloeden.
heden is hiermee weinig concreets gebeurd in de
van ‘known’! Reden om de gekozen techniek ook
kan gerust opgeschaald worden tot een Europees
De ratio achter een en ander lijkt soms zoek. Met
service economie, totdat het besef groeide dat de
voor dit toepassingsgebied te toetsen.”
model, met landelijke varianten. Het model kan ook
Gebiedsdekkende voorzieningen is een belangrijke
kruistabel als een ‘context’ kon dienen voor het
inspanning geleverd om het ontwerp van voorzienin
- letterlijk - ontdekken van nog niet gekende verban
Wat is voor u de meest verrassende opbrengst?
spectrum van diensten en waarden, bijvoorbeeld,
gen en de prioriteiten die daarbij gesteld worden te
den tussen diensten en waarden en inzicht geeft in
“Het was verrassend en bemoedigend om te zien
de zorgverstrekking in het algemeen.”
objectiveren. De aanpak die gekozen is, maakt het
het belang van bepaalde diensten. De techniek om
hoe de deelnemers relatief snel tot besluitvorming
mogelijk om verschillende scenario’s door te rekenen.”
dit te doen is ontstaan in de Bestuurlijke Informatie
komen. Zelfs tijdens de onderdelen die wat meer
kunde (Beleidsinformatica).”
geduld vergen (zoals de ‘number crunching’: het
functioneel opgeschaald worden tot een breder
scoren van de objectieve en subjectieve noodzaak
Welk resultaat had u voor ogen toen u hier aan
6
van onderzoek naar de Economie van Diensten in het
begon?
Heeft de methodiek Gebiedsdekkende
aan een bepaalde voorziening), zien deelnemers
“We zijn geen politici, noch experts in maatschap
voorzieningen een wetenschappelijk belang?
vrij snel in wat de toegevoegde waarde is van de
pelijke dienstverlening. Toch groeit binnen de
“Het wetenschappelijk belang is bescheiden maar
techniek. Onnodige discussie achteraf wordt zo
economische faculteiten de noodzaak van een
niet onbelangrijk: het gaat in eerste instantie om
vermeden. Tegelijkertijd waren de uitkomsten van
grondige(r) studie van de economie van diensten.
het waarderen van de combinatie van verschillende
de techniek zelf vaak verrassend: op enkele uitzon
Diensten worden vaak direct bestudeerd vanuit
economische beslissingstechnieken in een nieuwe
deringen na waren de gevonden besluiten geen
7
verkleint het het risico dat je
burgers rond energiegebruik
de kansen die internet en ict
misgrijpt omdat je over te
(door maatwerk via datafeed
daarin bieden. Data moet je
weinig goede data beschikt.
back aan de hand van scenario’s),
zien als hulpbronnen, net zoals
Mijn collega Paul Bijleveld is
in democratisering (grotere
andere (natuurlijke en sociale)
daarmee al een aantal jaren aan
transparantie over beleidsuit
hulpbronnen. Betere en duur
de slag. Hij zoekt naar vergelijk
voering) en in nieuwe business
zamere benutting van data kan
bare regio’s en situaties om
ontwikkeling.
door scholing en praktijktraining.
KENNISCENTRUM
verleden en toekomst van
In het groene domein en in
Je moet experimenteerruimte
LEEFOMGEVING
innovaties in Twente beter te
de zorgsector wordt al jaren
organiseren en internationale
kunnen begrijpen.
gewerkt aan zogenaamde
samenwerking stimuleren.
Bij open data gaat eveneens om
‘locatie gebaseerde diensten’
Hierbij zijn de rollen van
hergebruik, maar meestal van
die gebruikers op maat (ge
kennispartners als ROC, UT en
data uit de eigen regio. Vaak
personaliseerd) en op locatie
Saxion cruciaal. Hiervoor zou
gaat het om data die door de
(locatie- en context-specifiek)
meer aandacht moeten zijn,
overheid en door publieke
bedienen. Enige waakzaamheid
door hiervoor provinciale
organisaties worden verzameld
is ook aan de orde: bedreiging
plannen uit te werken.”
en beheerd. Collega Frans Jorna
van onze privacy ligt op de loer,
werkt, als Nederlandse deel
maar door sterke sociale
nemer in internationale
controle en weerbaarheid zal
netwerken, aan toepassingen
de Overijsselse burger hier zeker
van big data en open data om
tegen bestand zijn.
GESPREK MET BEN KOKKELER, LECTOR BIJ SAXION
Effectief gebruik
van data en ‘slimme organisaties’
STIMULEREN
organisaties’? Hoe kunnen
“Het gaat daarbij om twee
voor bijvoorbeeld gemeenten,
‘SLIMME ORGANISATIES’
we ervoor zorgen dat in een
verschillende verschijnselen die
burgerinitiatieven en coalities
“Het Saxion Kenniscentrum
internationaliserende wereld,
voor organisaties in Overijssel
van kleine ondernemers beter
Leefomgeving is een werkge
die minder stabiliteit kent dan
grote kansen bieden. In beide
geïnformeerd beleid voor te
“De manier waarop wij omgaan met maatschappelijk
meenschap van zeven lectoren
we zouden wensen, nieuwe
gevallen gaat het om hergebruik
bereiden en de uitvoering te
vastgoed zal worden beïnvloed door inzet van big data en
op gebied van duurzaamheid,
organisatievormen en bedrijfs
van bestaande datasets.
monitoren.”
open data, vooral zodra we de individuele accommodaties
innovatie en besturingsvraag
modellen burgers en onder
Bij big data gaat het om grote,
stukken. Met lectoren Frans
nemers helpen om zich slimmer
vaak internationale, datastro
GEBRUIK VAN OPEN DATA
Jorna (Open Overheid) en Paul
te organiseren en effectiever
men; daarin sla je een anker en
ZAL BELEID STERK GAAN
Bijleveld (Regionale Economie
en duurzamer om te gaan met
vergelijk je je eigen situatie en
BEÏNVLOEDEN
en Innovatie) werk ik aan een
hulpbronnen?”
ontwikkelingsrichting met die
“Beide toepassingen zullen
van anderen, om daarvan te
een enorme, meestal positieve,
KANSEN VOOR DE OVERHEID
meerjarig onderzoeksprogramma
8
CONTACT:
[email protected]
gaan spiegelen aan de vraag vanuit het verzorgingsgebied en de relatie met nabijgelegen voorzieningen.”
met als werktitel ‘sociale
ONTWIKKELING
leren, trends te zien en enige
invloed hebben op de wijze
“Voor de overheid zie ik duide
innovatie in slimme steden’.
VAN BIG DATA EN OPEN DATA
zekerheid te krijgen in een
waarop wij in Overijssel beleid
lijk kansen in het verbeteren
Centraal daarbij staat de focus
Big data en open data zijn
onoverzichtelijke toekomst.
maken en uitvoeren. Kansen
van infrastructuur, zoals
van Saxion: living technology.
tegenwoordig veelgenoemde
In ieder geval bespaart het
zitten in verbetering van bedrijfs
breedband internet. Verder is
Wat betekent technologie voor
termen als het gaat om ‘slimme
inzetten van big data de kosten
voering (door betere trendanaly
de samenhang tussen stedelijk
het stimuleren van ‘slimme
organisaties’.
van eigen dataverzameling en
ses), in gedragsbeïnvloeding van
en landelijk gebied relevant en
9
De discussie wordt toege-
100% Doorbestemming
weggeven
herbestemmen, vrijgeven en experimenteren of slopen.
100%
Voor welke gebouwen
infrastructuur landschap producten energie grondstoffen
TRANSITIE
ACHTERHOEK
Waar liggen kansen om te verdunnen, te herstructureren of ruimte te maken
zijn GIS bestanden beschikbaar.
1 0 0 % D O O RB E ST E M M I N G ’ IS E E N O N T W ER PEN D ON DERZO EK VA N K A R R ES EN BR A N DS
voor totaal andere functies,
Daar kunnen gemeenten mee
LANDSCHAPSARCHITECTEN, IN SAMENWERKING MET STADKWADRAAT EN HAN. HET IS EEN
zoals natuur of groene
aan de slag, met ondersteuning
innovaties? Deze keuze kun
van een van de deelnemende
je niet per gebouw maken,
partijen. Voor andere regio’s
maar vraagt om een
kunnen soortgelijke waarde
regionale strategie.
kaarten ook ontwikkeld worden.
ZOEKTOCHT NAAR EEN REGIONALE STRATEGIE VOOR DE HERBESTEMMING VAN LEEGSTAAND MAATSCHAPPELIJK VASTGOED I N DE ACHTERHOEK. I N DRI E MAAN DEN TIJD IS DOOR ONT WERPEN D ON DERZOEK EN I NTENSI EVE BIJEEN KOMSTEN MET VERTEGENWOORDIGERS VAN RIJKSOVERH EI D, PROVI NCI E EN REGIO, DE OPGAVE VAN LEEGKOMEN D MAATSCHAPPELIJK VASTGOED IN DE ACHTERHOEK VERDER VERDIEPT.
sloop
DOORBESTEMMING
moeten we echt gaan?
voor de Achterhoek
MEER INFO:
STERKE PUNTEN LINK MET BELEID
n
Ontwikkeling van een
CONTACT:
[email protected]
De resultaten kunnen worden
regionale strategie voor de
[email protected]
benut in zowel een gebiedsproces
herbestemming van leeg
[email protected]
onroerend goed waarde en
de leefbaarheid en economische
als de strategiebepaling van de
staand maatschappelijk
Er zijn meer vierkante meters
naoberschap. In ‘waardekaarten’
vitaliteit van de Achterhoek als
Rijksoverheid. Het resultaat van
vastgoed.
maatschappelijk vastgoed dan
worden kwaliteiten gecombi
geheel op peil te houden.
dit onderzoek is dan ook vooral
kantoren en winkels bij elkaar.
neerd en kunnen onzichtbare
De hypothese bij ‘Herbestemmen
een startpunt van een andere
sen en ambities (top-down)
patronen ontdekt worden. Zo is
als gebiedsopgave’ is dat het
kijk op de leegstand van
aan lokale projecten en
het mogelijk om oplossingen te
verkopen c.q. herbestemmen
(maatschappelijk) vastgoed en
initiatieven (bottom-up).
WAT HOUDT
bedenken op regionale schaal,
van (publiek) vastgoed een
het ontwikkelen van regionale
HET INSTRUMENT IN?
die lokaal toepasbaar zijn.
beter financieel en maatschap
strategieën daarvoor.
Om de meest kansrijke plekken
De focus lag op maatschappelijk
pelijk rendement oplevert als
Korrie Melis van de HAN:
aan te wijzen voor herbestem
vastgoed, maar het onderzoek
dat gebeurt tegen de achter
DOELGROEP
‘In 100% Doorbestemming zijn scenario’s gemaakt, met als doel
ming is een GIS systeem opge
toont aan dat de werkwijze ook
grond van bestuurlijke ambities
Doelgroepen zijn in eerste
de kwaliteit van de Achterhoek te versterken. Daarvoor is keuzes
bouwd, waarbij het aanbod van
uitkomsten biedt voor andere
en een regionale visie op her
instantie overheden: provincie
maken onontbeerlijk. De ervaring in de Achterhoek was dat
maatschappelijk vastgoed in
categorieën vastgoed, zoals
ontwikkeling. Het resultaat van
en gemeenten. Bewustwording
weinig gemeenten beleid hebben voor (leegstand van) maatschap-
kaart is gebracht en de verwach
agrarisch vastgoed of winkels.
het onderzoek moet worden
is een belangrijk doel van het
pelijk vastgoed. Terwijl de vraagstukken rondom leegstand en
gezien als een eerste verken
instrument. In de lokale
leefbaarheid actueel zijn. Het belangrijkste resultaat is dan ook:
te vraag naar maatschappelijke
10
herbestemming
spitst op de keuze tussen
n
Koppeling regionale proces
functies is weergegeven aan de
ACHTERLIGGENDE VISIE
ning. De strategie koppelt
uitwerking van scenario’s
inzicht in wat er vrij komt, op basis van de GIS kaarten. Zo is een
hand van demografische
Alleen door samenwerking
abstracte, regionale processen
kunnen ook andere partijen en
grote bijdrage geleverd aan bewustzijn. De ontwikkelde waarde-
gegevens. Daarnaast worden
binnen de regio, heldere keuzes
en ambities (top-down) aan
bewoners betrokken worden.
kaarten, waarop verschillende lagen informatie gecombineerd
verschillende kwaliteiten en
op regionaal niveau en maat
lokale projecten en initiatieven
kenmerken van de Achterhoek in
werk op lokaal niveau kan de
(bottom-up), in een interactief
BESCHIKBAARHEID
Bewoners zijn nog niet betrokken in het proces. Dat zou een mooie
beeld gebracht, zoals bereikbaar
bevolkingskrimp en leegstand
proces.
Voor de Achterhoek zijn
volgende stap zijn.’
heid, landschap, cultuurhistorie,
begeleid worden, met als doel
zijn, geven een handreiking, een andere manier van kijken.
waardekaarten uitgewerkt en
11
Gesprek met mw. Riet Dumont, van de provincie Gelderland, Programmering, procesregisseur programma Ruimte
Lokale keuzes
Op basis van een regionale visie moeten lokaal
een kans te geven. Bepalen van maatschappelijke
keuzes gemaakt worden. In 100% Doorbestemming
waarde is maatwerk. Daarvoor zijn gesprekken met
zijn drie verschillende opties benoemd voor leeg
mensen nodig. Er zijn elders ervaringen met soortge
staande of leegkomende gebouwen:
lijke ontwikkelingen. Bijvoorbeeld in Denemarken, waar gemeenschappen gebouwen met een
n
Herbestemmen: een nieuwe functie geven of verkoop
n
maatschappelijke functie zelf onderhouden en bemensen.
Experimenteren: vrijgeven van het gebouw voor experimenten
n
Sloop
Het is belangrijk als overheid aan te sluiten bij waar mensen wat willen. Trekken aan een
OP BASIS VAN EEN REGIONALE VISIE
De eerste stap is laaghangend fruit: aantrekkelijke
dood paard helpt niet.
gebouwen kunnen verkocht worden of door her bestemmen een nieuwe functie krijgen. Sommige gebouwen hebben potentie en wil je graag behouden,
In Vragender was een actief groepje bewoners.
RI E T D U MO N T VA N D E P R OV I N C I E G E L DER LA N D IS B ET R OKKEN G EWEEST B IJ DE PI LOT
bijvoorbeeld monumenten, maar dan kan verbouw
Het eerste idee was een energieneutraal dorp te
VA N H E T M I N IST E R I E VA N I N F R A ST R U CT UU R EN M I LI EU I N H ET KA DER VA N H ET
en onderhoud een knelpunt zijn. Vrijgeven voor
ontwikkelen. Dat bleek niet helemaal aan te sluiten
AT E LI E R MA K I N G P R OJ E C T S 2 0 1 4 G E T IT ELD ‘1 0 0 % DOOR B EST EM M I N G ACH T ER H O EK ’.
experimenten kan dan een goede mogelijkheid zijn
bij de ideeën van de rest van het dorp. Met enkele
om tijd te winnen, waarbij bijvoorbeeld bewoners
creatievelingen als begeleider is vervolgens een
zelf verantwoordelijk worden voor het gebouw.
brede dorpsvisie gemaakt. De uitkomst was dat het
Maar door gebrek aan programma zijn er beperkte
dorp graag met gebruik van restmaterialen uit het
mogelijkheden voor herbestemming en experimen
dorp twee duurzame , betaalbare huurwoningen wil
teren, dus ook sloop is een belangrijke optie.
ontwikkelen, met als doel verjonging in het dorp.”
HA A R E RVA R I N G E N W I L Z E G R A AG D E L EN .
Wat was de aanleiding om te starten met de pilot
ingrijpende veranderingen. Daardoor zijn er op
100% Doorbestemming?
termijn simpelweg te veel gebouwen in de
“Vorig jaar hebben bewoners van de Achterhoek in
Achterhoek. Leegstand speelt niet alleen voor
Multifunctionele accommodaties zijn vaak het
worden?
het kader van het project ‘Kernfoto’s’ aangegeven
maatschappelijk vastgoed, maar ook voor winkels en
zenuwcentrum in een dorp, waar ontmoeting
Er zijn nieuwe financieringsmodellen nodig, zowel
wat ze mooie en lelijke plekken vonden in hun kern.
agrarisch vastgoed. Overheden hebben een beperkte
plaatsvindt. De uitdaging is om gecombineerde
voor maatschappelijk als particulier vastgoed.
Het project Kernfoto’s heeft een schat aan gegevens
hoeveelheid geld. Dit willen ze efficiënt inzetten.”
huisvesting te zoeken in leegkomend vastgoed
Eigenaren van particulier vastgoed zijn zelf probleem
voor functies die de inwoners van een kern zelf
houder, maar de overheid snapt dat zij niet alles
belangrijk vinden (maatwerk).
zelf kunnen oplossen. Ook een mogelijkheid, die
verzameld over wonen en leven in de 21 Achterhoekse
12
Hoe kan uitvoering van de ideeën gefinancierd
hoofdkernen. De conclusie was dat op een aantal
Ervaringen
terreinen duidelijke (bovenlokale) keuzes nodig zijn
“De ervaring is dat de aanpak van 100%
benoemd is in 100 % Doorbestemming, is duurzame
om de leefbaarheid in de Achterhoek ook in de
Doorbestemming werkt, omdat het praktisch is
sloop: hergebruiken van sloopmateriaal kan
toekomst op peil te houden. Keuzes over waar wel
en inspiratie biedt. Door de waardekaarten wordt
financiering opleveren en een bijdrage leveren aan
en waar niet investeren.
inzichtelijk waar kansen liggen. Een mogelijk scenario
Dit onderzoek gaat over onderbouwing van beleids
een circulaire economie.
dat ontwikkeld is, is een ‘randstad’ in de Achterhoek. De
keuzes. De ervaring met 100% Doorbestemming is
Maar financiering van sloop blijft lastig: er wordt
In de Achterhoek daalt het aantal inwoners en straks
maakindustrie is sterk in gemeenten als Doetinchem,
dat objectieve cijfers niet altijd helpen: het gaat
nagedacht over een regionaal sloop- of onttrek
ook het aantal huishoudens. De bevolkingssamen
Oude IJsselstreek en Oost Gelre. Dus is vooral investe
erom te weten hoe het werkt in een bepaald dorp.
kingsfonds. De vraag is wat voor soort fonds dat
stelling verandert ingrijpend (ontgroening en
ren in die band kansrijk, vanuit de visie dat economie
vergrijzing). Eén van de gevolgen is dat er minder en
belangrijk is voor leefbaarheid. Een ander scenario is
Naast de financiële boekwaarde van een gebouw is
veranderende vraag is naar wonen en maatschappe
een ring van cultuurhistorisch en landschappelijk
de maatschappelijk waarde van belang. Het kan
lijke functies, zoals onderwijs en zorg. Ook schaal
waardevolle objecten, die vanuit het perspectief van
nodig zijn de boekwaarde naar beneden te brengen,
vergroting en digitalisering in de economie leiden tot
vrijetijdseconomie en landelijk wonen relevant zijn.
soms zelfs tot nul, om de maatschappelijke waarde
moet worden en wie dit fonds gaan vullen.
CONTACT:
[email protected]
13
Facts, figures PROF. DR. GERT-JAN HOSPERS IS BIJZONDER HOOGLERAAR
juist verandering nodig. Mensen kijken nu vooral naar
FACTS EN FIGURES, MAAR VOORAL FEELINGS
het voorzieningenniveau in hun eigen dorp, maar
Het zijn lastige keuzes. Sluit je als gemeente aan bij
keuzes zouden gemaakt moeten worden op het
wat er al gebeurt, bij actieve bewoners met goede
niveau van de ‘regio van het dagelijks leven’. Waar
plannen? Of investeer je juist in een dorp waar weinig
gaan kinderen naar school, waar doen mensen hun
lokaal initiatief is? Door actief burgerschap ontstaat
boodschappen en welke bibliotheek bezoeken ze? Dat
grotere ongelijkheid. Gemeenten zijn volgens Hospers
bepaalt de regio van het dagelijks leven. Keuzes maken
verantwoordelijk voor een minimumniveau aan
op dat niveau vereist andere cijfers dan waar beleids-
voorzieningen. De gemeente zou moeten aangeven
O P T E R M I J N L E I D E N O N TG RO E N I N G E N
makers nu vaak hun keuzes op baseren. De regio van
wat het basisniveau is, waarop burgers kunnen
V E R G R I JZ I N G TOT M I N D E R I N WO N E R S .
het dagelijks leven houdt zich niet aan gemeente
rekenen. (Digitale) bereikbaarheid is daarbij een
D I E B EVO L K I N G S DA L I N G Z A D E LT D O R P E N
grenzen. Koop- en pendelstromen geven meer inzicht
belangrijke voorwaarde. Misschien zou glasvezel een
O P M E T L E E G STA N D VA N WO N I N G E N ,
in gewoonten en dagelijkse patronen van mensen dan
grondrecht moeten zijn, net als gas, water en elektra.
W I N K E L S E N A N D E R E VO O RZ I E N I N G E N .
een onderzoek onder de bevolking over het sluiten van
en vooral feelings
CITYMARKETING AAN DE RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN EN DOCENT ECONOMISCHE GEOGRAFIE AAN DE UNIVERSITEIT
voorzieningen.
TWENTE.
Geavanceerde onderzoeksmethoden kunnen helpen bij de onderbouwing van keuzes. Maar als het goed is,
WERELDDORPEN
Voorzieningen laten zich concentreren op één plek of
komt er niet iets verrassends uit. Mensen weten echt
Dorpen hebben toekomst, ook als ze krimpen. Het
verdelen over meerdere dorpen. Hospers pleit voor het
wel hoe het werkt in hun dorp en regio. Een onderzoek
traditionele dorp waarin mensen wonen, werken en
eerste, want bundelen van voorzieningen leidt tot
kan een goed excuus bieden voor gevoelige besluiten
recreëren is sowieso verleden tijd. Dorpen zijn opgeno
meer overlevingskansen. Daardoor zijn voorzieningen
als het sluiten van een voorziening. Maar uiteindelijk
men in grotere structuren: de dorpsbewoner anno nu
levensvatbaar en blijft het praktisch: want hoe ga je
gaat het niet alleen om de facts en figures, vooral ook
stapt in de auto of start z’n laptop op en heeft zo
drie kinderen op drie verschillende sporten in drie
om de feelings!
contact met de rest van de wereld. Dorpsraden en
verschillende dorpen halen en brengen?
bestuurders kunnen maar beter meebewegen met deze realiteit in plaats van vasthouden aan het cliché
Voorzieningen zijn belangrijk voor bewoners, maar
van het autonome dorp. Investeren in veilige wegen
uiteindelijk bepalen het woonklimaat en de sociale
en glasvezelkabels heeft dan ook meer zin dan nieuwe
cohesie de leefbaarheid van een dorp. Wel moeten
starterswoningen bouwen en koste wat het kost het
krimpdorpen regionaal denken en zowel fysiek als
zwembad open houden. Juist dorpen die goed
digitaal goed bereikbaar zijn. Wat een dorp in ieder
verbonden zijn met de wereld rondom zouden
geval nodig heeft is een ontmoetingsplek. Scholen
weleens goede toekomstperspectieven kunnen
vervullen daarin een belangrijke rol.
CONTACT:
[email protected]
hebben. Misschien trekken dergelijke ‘werelddorpen’ zelfs wel nieuwkomers, zoals creatievelingen die op zoek zijn naar rust en ruimte.
Dus sluit het kulturhus en investeer REGIO VAN HET DAGELIJKS LEVEN Krimp maakt mensen behoudzuchtig. Dat is begrijpe
in de school als multifunctionele accommodatie (of andersom)!
lijk, maar doordat de bevolking afneemt en vergrijst, is
14
15
PLEN in Plan
bepalen voor kengetallen, waar door inzichtelijk wordt welke accommodaties boven of onder de gestelde norm vallen.
P E N TA R H O I S E E N A DV I E S B U R E AU VO O R M A AT S C H A P P E L I J K E O R G A N I S AT I E S E N
De exploitatie rekentool is
A D V I S E E R T E N B E G E L E I D T M F A’ S , K U L T U R H U S E N E N S C H O L E N O P H E T V L A K VA N
ontwikkeld voor analyse van
O R G A N I S AT I E E N H U I SV E S T I N G . M O M E N T E E L O N T W I K K E L E N Z I J H E T N I E U W E M A A T S C H A P P E L I J K VA S T G O E D I N S T R U M E N T P L E N I N P L A N . DA A R N A A S T H E E F T P E N T A
individuele accommodaties en kan op een meer gedetailleerd niveau inzoomen op de exploitatie.
R H O A L E E N E X P L O I TAT I E R E K E N T O O L O N T W I K K E L D, D I E V R I J B E SCH I KBAAR IS
ACHTERLIGGENDE VISIE
V O O R H E T D O O R R E K E N VA N E E N A C C O M M O D A T I E .
Plen in Plan maakt inzichtelijk wat het rendement op maat
WAT HOUDT
Tevens is het mogelijk om te
geeft zicht op dekkendheid van
schappelijk vastgoed is en maakt
HET INSTRUMENT IN?
rekenen met scenario’s en
de locatie en deze wordt meerjarig
beleidsmatige sturing op
Plen in Plan is een instrument
verschillende belangen van
doorvertaald vanuit normen/
portefeuilleniveau mogelijk. Het
het maatschappelijk rendement
STERKE PUNTEN
voor analyse van maatschappe
stakeholders.
kengetallen die Penta Rho in de
instrument biedt de mogelijkheid
van het vastgoed en biedt
n
loop der jaren heeft opgebouwd.
om cijfermatige data te objective
tegenwicht aan de beleidsmatige
lijke vastgoed op strategisch en
maatschappelijk vastgoed.
tactisch niveau. Het instrument
In Plen in Plan wordt per locatie
Vanuit het management en
ren en over verschillende accom
focus op de kostenkant en kale
rekent vanuit drie dimensies, object
een exploitatiebegroting gemaakt,
bestuur is er ook behoefte om
modaties te beschouwen. Verder
exploitatie. Tevens geeft de
maatschappelijk rendement
gerelateerd (het gebouw), stake
waarin alle lasten en baten opge
zicht te hebben op sturingspara
is er ruimte om in te zoomen op
mogelijkheid om scenario’s te
en sociale output.
holders (betrokkenheid) en rol
nomen zijn vanuit het principe
meters, zoals aantal deelnemers/
individuele accommodaties. Voor
bepalen en ‘rond te rekenen’ een
n
Doorrekenen scenario’s.
(exploitant, eigenaar, gebruiker).
prijs maal aantal. De begroting
bezoekers, dekkendheid tarife
een nog gedetailleerdere analyse
handvat voor maatschappelijk
n
Benchmark mogelijkheden.
ring, bezetting van de locatie,
van de accommodatie kan de
vastgoedbeleid.
opbouw voorzieningen, etc. Het
exploitatie rekentool worden
bestuur en management willen
ingezet.
DOELGROEP Plen in Plan is geschikt voor
hun beleidsdoelen in de loop van
16
3 Dimensionale blik op
de tijd kunnen volgen. Plen in
LINK MET BELEID
maatschappelijke accommoda
Plan geeft dat inzicht door in de
Het instrument geeft inzicht in
ties, gemeenten en organisaties
exploitatie de hoofdactiviteiten
hoe gebouwen onderling zich
met een grote portefeuille
van de locatie op te nemen met
verhouden in de portefeuille en
maatschappelijk vastgoed.
de sturingsparameters.
ten opzichte van landelijke cijfers
Analyse vindt plaats op object
(benchmarking). Er wordt zowel
BESCHIKBAARHEID
niveau of op portefeuilleniveau
vergeleken vanuit de kostenkant
Plen in Plan is per direct beschik
via onderlinge vergelijking en
als de financiële opbrengsten en
baar voor gebruik.
benchmarking met landelijke
maatschappelijke output. Dit
cijfers. Men kan ook zelf een norm
geeft een completer beeld van
n
Stenen beredeneerd vanuit
CONTACT:
[email protected]
MEER INFO:
17
DE BLINDE VLEKKEN van
MARC VAN LEENT,
sociale correctheid
Citabelle HEMM IS EEN JONG BUREAU DAT NADENKT OVER VASTGOEDSTRUCTUREN RONDOM ONDERWIJS, WELZIJN, CULTUUR, SPORT EN ZORG. HEMM WIL DAARIN VERNIEUWEND ZIJN EN DAAR IS GENOEG REDEN TOE, GEZI EN DEMOGRAFISCH E ONTWI KKELI NGEN, VERAN DEREN DE GEBRU I KSEISEN,
DE WIJKPLAATS
Feiten spreken zelden voor zich en moeten daarom geïnterpreteerd worden. En daar gaat het vaak mis. Wat mij opvalt is dat wetenschappers en beleids
GEWIJZIGDE ROLOPVATTINGEN EN TOEGENOMEN EXPLOITATIEPROBLEMEN. IN 2014 HEEFT HEMM TEZAMEN MET ESRI NEDERLAND, MARKTLEIDER IN GEOGRAFISCHE INFORMATIESYSTEMEN (GIS), EEN TOOL GEMAAKT VOOR VASTGOED STU RI NG. D IT ON LI N E I NSTRUMENT H E E T C I TABE L L E .
makers op basis van dezelfde feiten tot verschillende inzichten komen. Sociale cohesie is daar een voorbeeld
WAT HOUDT HET INSTRUMENT IN?
seerde dashboard is Citabelle zeer
vastgoedbeleggers,kortom: iedereen
van. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt bijvoor
Vastgoedsturingssysteem Citabelle
toegankelijk voor gebruikers.
met een vastgoed portefeuille.
beeld dat een wijk met veel sociale cohesie niet
ondersteunt de gebruiker bij het
veiliger is dan een wijk met weinig sociale cohesie.
beantwoorden vragen rondom
ACHTERLIGGENDE VISIE
BESCHIKBAARHEID EN
Toch trekken beleidsmakers zich daar weinig van aan.
vastgoed portefeuilles, zowel op
Bieden van een instrument wat
DOORONTWIKKELING
Hetzelfde kan gesteld worden van wijkgericht werken.
object niveau als overstijgend.
een brede blik werpt op vastgoed.
Momenteel wordt het instrument
Overal worden sociale wijkteams opgetuigd, maar
Het instrument brengt de werelden
Citabelle tracht vastgoed data
door verschillende gemeenten
overtuigend bewijs voor deze werkwijze ontbreekt.
van harde en zachte gegevens,
zoveel mogelijk te verrijken met
ingezet als beleidsinstrument.
Overzee noemen ze dat factless politics.
beleid en vastgoed en vraag en
sociale, demografische en geografi
HEMM gaat door met de ontwik
aanbod bij elkaar, of het nu gaat
sche gegevens, om uiteindelijk tot
keling en wil naast strategische
In het bijzonder verbaas ik me over het bijna mythische
om registreren, analyseren,
gewogen sturing op vastgoed te
informatie ook operationele
geloof in ‘ontmoeting’; hét medicijn tegen alle
optimaliseren of communiceren.
komen.
informatie bieden. Denk aan
kwalen van onze verkilde, moderne samenleving.
HEMM heeft het systeem vanuit
Vaak mondt dit geloof uit in een plan voor meer
de praktijk ontwikkeld in samen
LINK MET BELEID
ontmoetingsplekken. Maar wat leveren bestaande
werking met ESRI Nederland.
De uitgebreide mogelijkheden om
ontmoetingsplekken als buurthuizen en dorpscentra
onderhoudsplannen op object
sociale (open) data te koppelen
STERKE PUNTEN n
eigenlijk op? Wie scherp doorvraagt, zal ervaren hoe
In Citabelle kunnen gebouwen
aan fysieke kengetallen, levert
schraal de bewijsvoering is. Bovendien worden veel
met elkaar vergeleken worden,
nieuwe inzichten op voor beleid
van die plekken slecht bezocht. Ik pleit juist voor
maar ook spiegelen aan de eigen
smakers. Het systeem kan omgaan
n
Online realtime informatie.
minder ontmoetingsplekken. Daardoor zal de bezet
ambities is een doel. Daarnaast
met scenario’s, zodat gevolgen van
n
Koppeling van vastgoed
ting stijgen en de kans op ontmoeting toenemen.
worden vastgoed gegevens verrijkt
beleid inzichtelijk worden, bijvoor
Bovendien is het gunstig voor de exploitatie.
met sociale gegevens en gekop
beeld op het vlak van accommo
peld aan het GIS van ESRI. Door de
datiebeleid, scholenbeleid en
Laten we voortaan de feiten met meer scherpte onder
koppeling met open data, onder
decentralisaties. Denk aan de
ogen zien en ons minder laten hinderen door de blinde
andere vanuit CBS en het Kadaster,
spreiding van scholen of strate
vlekken van sociale correctheid.
ontstaat een completer beeld van
gische vestiging van wijkteams.
de vastgoed portefeuille. Zowel de
CONTACT:
[email protected]
18
niveau.
Flexibel en gebruiksvriendelijk dashboard.
gegevens met GIS en open data. n
Mogelijkheden voor gepersona liseerd dashboard en widgets. CONTACT:
[email protected]
MEER INFO:
fysieke als de maatschappelijke
DOELGROEP
waarde van vastgoed wordt
Gemeenten, schoolbesturen,
gemeten. Door het gepersonali
zorginstellingen, woningstichtingen, 19
Vastgoed Stratego®
MFA. Op elk huisje staat een
lijk belang en de opbrengsten
financiële prestaties als maat
kaartje met daarop achtergrond
van hun huidige vastgoed.
schappelijk rendement leidend.
informatie over onderhoud,
boekwaarde, bezettingsgraad.
DOELGROEP
De fiches geven gebiedsinfor
Eke Schins, senior adviseur
Meestal zijn gemeenten opdracht
G RO N TM I J I S E E N E U RO P E E S A DV I E S - E N I N G E N I E U R S B U R E AU M E T U I TG E B R E I D E E X P E RT I S E
matie over bijvoorbeeld
Maatschappelijk
gever voor Vastgoed Stratego®,
O P H E T G E BI E D VA N E N E RG I E , S N E LW EGEN EN WEGEN , LIGH T R A I L, DUU RZA M E GEBOUWEN
demografie of leefbaarheid,
vastgoed bij Grontmij:
maar ook een schoolbestuur of een
E N WAT E R . D E D I V I S I E B O U W E N VA STG O E D H O U DT Z I C H O. A . B E Z I G M E T VA STG O E D
zorginstelling kan veel baat hebben
afhankelijk van het vraagstuk. Op basis van deze kaart gaan
‘Met Vastgoed Stratego®
bij de inzet van het instrument.
stakeholders onder begeleiding
verbindt Grontmij
Ervaring is dat opdrachtgevers
I S D E E X P E RT I S E VA N E K E S C H I N S - D E R KS E N . H E T I N ST R U M E N T VA STG O E D ST R AT E G O ® I S
van Grontmij in een interactieve
betrokkenen met elkaar
het uitdagend vinden om zulke
O N T W I K K E L D O M G E M E E N T E N T E O N D E R ST E U N E N B I J H E T I N Z I C H T E L I J K M A K E N VA N H U N
sessie met elkaar in gesprek en
en bevordert actieve
ingrijpende beslissingen te nemen
worden verschillende scenario’s
samenwerking. Door dit
samen met gebruikers.
ontwikkeld. Op basis van die
te combineren met onze
scenario’s werkt Grontmij
ervaring en expertise op
STERKE PUNTEN
strategische keuzes uit in een
het gebied van vastgoed
n
aanvalsplan, met financiële
zijn we in staat om
Stratego® is het draagvlak bij
onderbouwing en een planning.
vastgoedeigenaren en
stakeholders voor gemaakte
Het kan daarbij gaan over de
gebruikers te helpen
keuzes. De ervaring leert dat
hele vastgoedportefeuille van
adequaat in te spelen op
mensen in de workshop vrijuit
bijvoorbeeld een gemeente,
de ontwikkelingen van
praten en gezamenlijk keuzes
maar ook over een specifieke
nu. Hierdoor wordt
maken. Als die vervolgens op
vraag, zoals leegstand of een
voorlopen op de toekomst
papier staan, kan dat toch
thema, zoals onderwijs.
mogelijk.’
confronterend zijn. Er is dus
M A N AG E M E N T. M A AT S C H A P P E L I J K VA STG O E D E N DA N M E T N A M E D E G E B R U I K E R S K A N T,
M A AT S C H A P P E L I J K VA STG O E D E N S A M E N M E T G E B R U I K E R S A F W E G I N G E N T E M A K E N VO O R D E TO E KO M ST.
Sterk punt van Vastgoed
aandacht en ondersteuning nodig om dat draagvlak te
ACHTERLIGGENDE VISIE
20
Eigenaren van vastgoed, zoals
LINK MET BELEID
gemeenten en provincies,
De eerste stap in het traject is een
hebben structureel te maken
analyse van gegevens en een check
met veranderingen als leegstand,
bij gebruikers, zodat kerngegevens
krimp, vergrijzing en bezuinigin
van alle accommodaties inzichtelijk
gen; veranderingen die gevolgen
zijn. Deze stap kost het meeste tijd.
hebben voor het management
De scenario’s, ontwikkeld in de
van hun vastgoed. Daarnaast
interactieve sessie, worden
zorgt de huidige economische
uitgewerkt en doorgerekend. Op
WAT HOUDT HET INSTRUMENT IN?
waarop huisjes en fiches ge
kleuren, geven verschillende
situatie ervoor dat deze partijen
basis van randvoorwaarden vanuit
Vastgoed Stratego® bestaat uit
plaatst kunnen worden. De
soorten vastgoed aan: bijvoor
kritisch moeten kijken naar de
beleid kunnen vervolgens keuzes
een fysieke kaart van het gebied,
huisjes, in vijf verschillende
beeld onderwijs, sport of een
balans tussen het maatschappe
gemaakt worden. Daarbij zijn zowel
behouden. CONTACT:
[email protected]
MEER INFO:
21
NAAST DE IN DIT MAGAZINE BESPROKEN METHODIEKEN EN
REALTIME VISUALISEREN van informatie GERBEN VAN HEUN IS DIRECTEUR BIJ PARTNERS EN VAN HEUN, EEN BUREAU DAT ADVISEERT IN MAAT SCHAPPELIJK VASTGOED,
IS DE TOEKOMST Gerben van Heun geeft aan: ”Moderne gemeenten hebben geen belang bij vuistdikke rapporten. In de dynamiek van onze samen
MODELLEN, ZIJN ER NOG VEEL MEER INSTRUMENTEN DIGITAAL BESCHIKBAAR. MET DE ZOEKTERMEN: VOORZIE NINGENPLANNING, VASTGOED
OVERZICHT
instrumenten
MANAGEMENT OF VASTGOED MANAGEMENT SYSTEMEN EN MAATSCHAPPELIJK
Goede bronnen van informatie zijn de websites www.bouwstenenvoorsociaal.nl. en www.kulturhus.nl
leving zijn data snel verouderd. Men wil realtime informatie en
RENDEMENT, IS VEEL INFORMATIE
visualisering van data, zodat men op ieder gewenst moment beleid
TE VINDEN. WE WERKEN EEN
WAT IS BOUWSTENEN VOOR SOCIAAL?
WIJSHUISVESTING EN MULTI
hier op kan afstemmen. Dit vraagt om een andere benadering van
Bouwstenen is een platform voor maatschappelijk
FUNCTIONELE GEBOUWEN.
advies. Op het moment dat je verschillende bronnen van data
AANTAL INSTRUMENTEN DIE
GESPECIALISEERD IN ONDER
VANUIT DEZE ACTIVITEITEN HEEFT GERBEN VAN HEUN EEN
realtime kunt combineren om een (visueel) beeld te scheppen van een vraagstuk rondom vastgoed, creëer je automatisch een comple ter beeld van de situatie. Dit leidt tot slagvaardig en effectief beleid.”
DUIDELIJKE VISIE ONTWIKKELD OP GEBRUIK VAN DATA EN VERANDERINGEN IN ONZE SAMENLEVING.
Partners en Van Heun werkt daarom met verschillende sets van (veelal openbare) data, afkomstig van onder andere Planbureau Leefomgeving, DUO, Kinderopvang, Basis Administratie Gemeenten
GAAN OVER VOORZIENINGEN PLANNING KORT VOOR U UIT.
verbinden en vooruit komen. De leden van Bouwstenen ontwikkelen samen nieuwe oplossingen en ontsluiten
MET VASTGOEDMANAGEMENT-
bestaande kennis en informatie. Stimuland is partner
SYSTEMEN TOEGEVOEGD EN GEVEN WE EEN OPSOMMING VAN INSTRUMENTEN DIE
te valideren, het BAG is bijvoorbeeld niet altijd up-to-date. Partners en
SOCIALE OPBRENGST IN BEELD
een dynamisch beeld te komen. Voor Partners en Van Heun is deze manier van werken onderdeel van een breder
professionele netwerken. Sleutelwoorden zijn: vinden,
TER INSPIRATIE IS EEN SCHEMA
(BAG), CBS, Kadaster en dergelijke. Het is belangrijk deze informatie Van Heun gebruikt beschikbare tools en alledaagse software om tot
vastgoed. Bouwstenen voor Sociaal bestaat uit
KUNNEN BRENGEN.
van het netwerk. Op de website van Bouwstenen staan verschillende overzichten van tools voor maatschappelijk vastgoed. In dit magazine vast een kort overzicht van metho dieken die op de site van Bouwstenen zijn te vinden.
proces, waarbij de informatie als uitgangspunt wordt genomen voor de discussie. De gestelde kaders geven ruimte om scenario’s uit te werken.
GEVONDEN OP ZOEKTERM VOORZIENINGENPLANNING
KANSEN VANUIT HET ONDERWIJS Vanuit het onderwijs ziet Van Heun veel veranderingen, vooral beleidsmatig en demografisch van aard. De uitda ging is momenteel om huisvesting strategisch in te zetten met een breder doel. Volgens Van Heun zou het vraagstuk
n
van huisvesting voor scholen beter verbonden moeten worden met andere vraagstukken rondom maatschappelijk
Voor gedragen en uitvoerbare beleidsvorming.
vastgoed. Van Heun: “Een vergezicht zou zijn om te komen tot brede wijk- en dorpsvoorzieningen. Scholen groeien
Notitie over verschil tussen reactieve en interactieve
naar nieuwe huisvestingsoplossingen, die samenwerking en ruimtedeling met andere sectoren mogelijk maken.”
planvorming.
Vooral de digitalisering van het onderwijs heeft impact, volgens Van Heun. “Als je kijkt naar het succes van de Steve
n
Jobs scholen in Nederland, weet je dat de plek waar je leert van ondergeschikt belang is. Dat maakt onderwijshuis
Interactieve planvorming
Theorie U voor de aanpak van regionale samenwerking
vesting veel dynamischer. Het gaat uiteindelijk om ‘places to be’, plaatsen waar je wil zijn en niet waar je moet zijn.
Met deze tool wordt de inbreng van verschillende
In die zin kunnen de ‘nieuwe scholen’ exemplarisch zijn voor bredere ontwikkeling en herbezinning op maatschappe
soorten partijen (b.v. provincie, woningcorporaties
lijk vastgoed in een verzorgingsgebied.”
en gemeenten) samengebracht tot een eensluidend CONTACT:
[email protected]
22
23
resultaat waarin alle partijen zich kunnen vinden
gebruikt wordt is de ABC scan. Samen met o.m. het
Toegepast door Atrive ( juli 2013)
transformatieteam van BZK worden gemeenten onder steund bij het toepassen van de brede waardebenadering.
n
VastgoedMaps voor gemeenten Praatplaat
Tool waarmee gemeenten strategische gegevens over
n
hun maatschappelijk vastgoed kunnen verzamelen en
In het kader van het programma anders groeien heeft
hun portefeuille kunnen visualiseren en doorrekenen,
de provincie Overijssel een tool beschikbaar waarin
ontwikkeld door bnn (mei 2013).
ruimtelijke informatie op wijk, buurt en straatniveau
GEVONDEN MET DE ZOEKTERM MAATSCHAPPELIJK RENDEMENT
gevisualiseerd is weergegeven. Deze tool heet de n
‘Praatplaat’ en is te vinden in de Atlas van Overijssel,
Van mensen naar meters
onder het thema Ruimte & Wonen.
Voorzieningenscan voor buurten en wijken. Door het invullen van de juiste bevolkingsaantallen krijgt u op
raden en de bevolking. Als aanvulling is er een overzicht
basis van landelijke gegevens en kengetallen informatie
van modules en scenario’s. De transitieatlas laat aan
n
over het voorzieningenniveau (Stipo augustus 2013).
de hand van toekomstscenario’s op kaartbeelden de
De voorzieningenscan vergelijkt het aanwezige
n
De Waardewijzer
n
Maatschappelijke Kosten-Batenanalyse (MKBA)
Essentie van de scan Leefbare Wijken is dat samen met
n
MFA Audit
consequenties zien van de bevolkingstransitie voor
bewoners en gebruikers van de wijk de ervaren leef
n
Afwegingsmodel Maatschappelijk Vastgoed
voorzieningenaanbod automatisch met de behoefte
voorzieningen, scholen, bedrijventerreinen en detail
kwaliteit in beeld wordt gebracht en gezamenlijk naar
n
Effectenarena
van de inwoners aan voorzieningen volgens landelijke
handel. Interactieve discussie hierover is belangrijk
oplossingen wordt gezocht. Behalve de scan is er ook een
n
Huisvesting Prestatie Analyse
kengetallen. U ziet of uw buurt boven of onder het
voor het verkrijgen van bewustwording en draagvlak
voorbeeldenboek met maatregelen gemaakt om de
n
Maatschappelijke Meerwaarde Effectmeting (M2E)
landelijke gemiddelde zit. De voorzieningentoets is op
en het gezamenlijk zoeken naar oplossingen. Uiteinde
bewoners te inspireren. De Scan is in opdracht van de
n
Proeftuin
verschillende schaalniveaus toepasbaar. U kunt de
lijk kunnen, mede op basis van de uitkomsten van de
provincie Overijssel door Berenschot ontwikkeld.
n
MAEX
gegevens invoeren voor een buurt, een wijk of een hele
transitieatlas, beleidsopties worden opgesteld voor de
stad.
noodzakelijke transitie van het woning-, bedrijven terreinen- en voorzieningenaanbod.
Krimp beheersbaar begeleiden
Een model voor het maken van beleidskeuzes door
n
gemeenten (bij krimp, met financiële vertaling),
Een leidraad om een (grote) groep bewoners de weg te
ontwikkeld door PAS bv in samenwerking met de
helpen vinden bij het ontwikkelen van burgerinitiatieven
gemeente Bronckhorst, de provincie Gelderland
en daaruit voortvloeiende (wijk)voorzieningen, voor het
en de Stuurgroep Experimentele Volkshuisvesting
oplossen van problemen in de buurt. Het WEI model
(mei 2012). Het model geeft inzicht in de effecten van
staat voor :Wij(k) Economisch Instroommodel.
n
vertaald naar de gemeentelijke begroting (en waar
Het Rijksvastgoedbedrijf heeft de politieke opdracht om
van toepassing het Grondbedrijf). Er wordt gewerkt
voor rijksvastgoed de optimale opbrengst te genereren.
aan de hand van (indicatoren voor) gemeente
Maar in deze tijd kun je niet meer alleen in geld denken.
specifieke thema’s.
Daarom wordt gewerkt met de brede waardebenadering waarmee behalve de waarde in geld ook sociaal maat
24
Transitieatlas
TACTISCH
ABC scan, Rijksvastgoedbedrijf
ontwikkelingen. De effecten worden financieel
STRATEGISCH
Het WEI model
(on)gewijzigd beleid als gevolg van demografische
n
GEVONDEN MET DE ZOEKTERM VASTGOED MANAGEMENTSYSTEMEN
OPERATIONEEL
n
Scan leefbare wijken, Berenschot
Portfolio management
Asset management
Property management
schappelijke, cultuurhistorische en ecologische waarden
De transitieatlas kan ingezet worden als interactief
van een gebouw in wisselwerking met zijn context in
middel voor de direct betrokken actoren, gemeente
kaart worden gebracht. Het instrument dat daarvoor
Bron: www.bouwstenenvoorsociaal.nl
Asset LIVE CITABELLE Direction Gemeenten GT-AXXERION Model Gebiedsdekkende voorzieningen
HB Vastgoed Plen in Plan SAP Vastgoedmaps Model Gebiedsdekkende voorzieningen
Asset LIVE CITABELLE Direction Gemeenten GT-AXXERION HB Vastgoed Homerun O-Prognose
Plen in Plan Prognotice ScholenDossier StraVIS TOPdesk Vastgoedmaps Viewpoint
Asset LIVE CITABELLE Condor Dynamics Empire FM Insight Homerun Horizon IBIS-MAIN OCS O-Prognose BUMIS I Scholenbeheer GT-AXXERION
Planon REMS ScholenDossier Schollgebouw FM StraVIS TopDesk Ultimo VBS Vastware WISH Xpand Yardi
25
Slot
In dit magazine zijn in een aantal gesprekken mensen aan het woord geweest met ervaring en kennis
op het gebied van maatschappelijk vastgoed. Doel was antwoorden te verzamelen op de vraag ‘Hoe kunnen gemeenten een beter inzicht krijgen in kansen en bedreigingen die maatschappelijke vraagstukken op het gebied van voorzieningen leveren? En hoe kunnen ze ondersteund worden bij het maken van onderbouwde beleidskeuzes?’ Daarvoor hebben we een aantal instrumenten/rekenmodellen op een rijtje gezet. Daarnaast zijn een aantal deskundigen aan het woord geweest over hun visie op de toekomst van maatschappelijk vastgoed. Het maken van keuzes is voor veel gemeenten aan de orde. Maar dat kunnen ze niet meer alleen. Samenwerken is daarbij nodig. Maar welke rol geef je burgers en maatschappelijke organisaties? Hoe ga je om met tegengestelde belangen en verschillen tussen dorpen of wijken? In het ene dorp zijn burgers heel actief en houden ze zelf het kulturhus draaiende. In een andere wijk is die lokale betrokkenheid er niet. Hoeveel tijd en geld steek je er als gemeente in om de feiten op een rijtje te krijgen? En wat doe je met de uitkomsten van participatie-bijeenkomsten? Belangrijkste conclusie die uit de gesprekken naar voren komt: durf keuzes te maken! De ervaring met Gebiedsdekkende voorzieningen en andere beschreven modellen is dat het helpt om gegevens te objectiveren. Maar ook dat mensen lokaal vaak wel weten hoe het zit en dat het onderbuikgevoel van bestuurders meestal klopt. Feiten én interpretatie zijn nodig om goede keuzes te maken.
Stimuland 2015
Stimuland Vilsterseweg 11 7734 PD Vilsteren T (0529) 47 81 80
[email protected] www.stimuland.nl www.kulturhus.nl
26
Ontwerp: Vliegende Varkens concept | ontwerp | strategie
