Fair Trade: hoe zit dat ook alweer? Meer dan 200 gemeenten en 5 provincies maken werk van de campagne FairTradeGemeente. Ze willen op een heel concrete manier bijdragen aan een waardig bestaan voor de kleine boer in het Zuiden en de duurzame producent in het Noorden. Door middel van 6 criteria spelen we in op de vraag naar en het aanbod van eerlijke en lokale, duurzame producten. Op die manier maken we mensen in heel Vlaanderen warm voor het verhaal achter Fair Trade en lokale, duurzame voeding. Op naar meer eerlijke en duurzame consumptie! Maar hoe leg je ‘Fair Trade’ uit aan de horecazaak die je wil betrekken bij de campagne FairTradeGemeente of aan een journalist die een artikel wil schrijven over de campagne? En hoe ‘vertaal’ je deze definitie als je een klas 14-jarigen wil betrekken? Dit document omschrijft aan de hand van een paar kernelementen hoe FairTradeGemeente over Fair Trade communiceert.
Wat is eerlijke handel? De FINE-definitie van eerlijke handel De internationaal meest aanvaarde definitie van eerlijke handel is de FINE-definitie uit 2001: “Fair Trade is een handelspartnerschap, gebaseerd op dialoog, transparantie en respect, dat streeft naar meer gelijkheid in de internationale handel. Het draagt bij tot duurzame ontwikkeling door betere handelsvoorwaarden aan te bieden aan en de rechten te verzekeren van gemarginaliseerde producenten en arbeiders, vooral in het Zuiden.” >> FINE is een informele koepel van de voornaamste internationale fairtrade-organisaties: Fairtrade International, WFTO en EFTA.1 Enkele kernbegrippen van eerlijke handel Fair Trade is … = een bijdrage aan een menswaardig inkomen voor achtergestelde producenten, vooral in het Zuiden = zo rechtstreeks mogelijke aankoop met maximale transparantie = een ontwikkelingsstrategie die kiest voor capaciteitsopbouw = respect voor mens en milieu = duurzaam partnerschap = werken aan een groter draagvlak voor fair trade op lokaal, nationaal en mondiaal niveau
1
Fairtrade International: www.fairtrade.net, World Fair Trade Organisation (WFTO): www.wfto.com en European Fair Trade Association (EFTA): www.european-fair-trade-association.org/efta.
1
Waarom fair trade? Cacao, koffie, suiker, katoen: het zijn grondstoffen waar in het Noorden grote vraag naar is en die bij uitstek in een tropisch klimaat geteeld worden. Je zou dus verwachten dat de producenten van deze grondstoffen munt kunnen slaan uit hun bevoorrechte geografische ligging. En dat handel met het rijkere Noorden winstgevend is voor hen. Vreemd genoeg is het tegendeel waar. Kleinschalige producenten in ontwikkelde regio’s en in het bijzonder producenten van tropische landbouwgrondstoffen zijn bij de meest benadeelde spelers van het internationaal handelsspel. Wat wil fair trade? Fair trade is een ontwikkelingsstrategie van armoedebestrijding. Het principe van de minimumprijzen garandeert economisch-financiële stabiliteit voor boeren in Afrika, Latijns-Amerika en Azië. Dankzij de verkoop van hun producten in het fair trade-systeem verbeteren ze niet alleen het welzijn van hun gezin, maar beheren ze ook hun boerderij op duurzame wijze. Op die manier nemen ze hun eigen toekomst in handen.
Drie pijlers van duurzame ontwikkeling op unieke wijze verenigd Fair trade draagt bij aan een duurzame ontwikkeling voor de kleinschalige producent in het Zuiden. Duurzame ontwikkeling heeft drie pijlers. We lichten fair trade toe aan de hand van deze drie pijlers: 1. Economische ontwikkeling: een kostendekkende minimumprijs voor de producent, een fairtradepremie voor de organisatie, voorfinanciering van de oogst en een duurzaam partnerschap 2. Sociale ontwikkeling: verbod op kinderarbeid en gedwongen arbeid, het recht om zich als arbeiders te organiseren, geen discriminatie en het volle respect voor de normen van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). 3. Ecologisch verantwoorde ontwikkeling: verbod op ggo’s en een honderdtal pesticiden, energiebesparende productiemethodes, respect voor natuurlijke bronnen en de biodiversiteit en maximale ondersteuning voor biolandbouw.
2
De economische ontwikkeling Een menswaardig inkomen Dankzij fair trade hebben producten kans op een menswaardig inkomen: een inkomen dat de productiekosten dekt en verder ook voedsel, kleding, onderdak, onderwijs en medische zorgen kan bekostigen. Soms verkopen producenten maar een klein deel van hun opbrengst aan eerlijke voorwaarden. Dan zorgen die eerlijke voorwaarden maar voor een deel van het gezinsinkomen. Hoe meer een producent aan fair trade voorwaarden kan verkopen, hoe beter voor zijn inkomen. Maar gelukkig is fair trade veel meer dan een eerlijke prijs, zoals we verderop duidelijk maken. De minimumprijs Labels hanteren voor de meeste productsoorten een fairtrademinimumprijs. Dit is een richtprijs. In de praktijk onderhandelen eerlijkehandelsorganisaties de prijs met de producent. Zij betalen nooit minder dan de minimumprijs, maar soms wel meer, zeker als de marktprijs hoger ligt dan de fairtrademinimumprijs. De prijs moet een duurzame productie mogelijk maken die rekening houdt met de sociale, economische en ecologische kosten. Ze houdt dus rekening met de aard van het werk, de geleverde inspanning en de koopkracht van de producent. Deze kan afhankelijk zijn van verschillen per land, regio en kwaliteit. Fairtradepremie Bovenop de minimumprijs wordt ook een fairtradepremie betaalt die dient voor de sociale en economische ontwikkeling van de hele gemeenschap. De premie wordt betaald aan de producentengroep. Deze groep beslist democratisch over de besteding ervan. Dikwijls bouwt de producentengroep met de premie scholen, gezondheidsposten, magazijnen, leggen ze wegen aan of organiseren ze vorming voor hun leden Benieuwd naar hoe een prijsberekening van een fairtradeproduct er uit ziet? Surf dan zeker naar deze link: http://www.oxfamwereldwinkels.be/pageview.aspx?pv_mid=7282 Een rechtstreekse aankoop met maximale transparantie De aankoop gebeurt zo rechtstreeks mogelijk bij de producentengroep. Soms gebeurt de aankoop op niveau van een koepel van producentengroepen of doen deze laatsten beroep op een klassieke exporteur. Heel wat koffie en cacao bijvoorbeeld wordt via een koepel of unie van coöperaties aangekocht.
3
De keten van de Lake Kivukoffie van Oxfam-Wereldwinkels is direct en transparant
De coöperatie SOPACDI koopt de koffie aan bij hun leden, kleinschalige koffieproducenten in de Kivuregio. De bodem en het klimaat zijn er prima geschikt voor de productie van koffie. Na het oogsten wordt de koffie in wasstations gefermenteerd en gewassen.. Na het fermenteren, wassen en drogen bekomt men perkamentkoffie. Voor het ontdoen van het perkamentvlies en het exportklaar maken van de koffie huren de coöperaties de faciliteiten van ‘une usine de déparchage’ in Goma, met name Jambo Safari. De coöperaties blijven dus eigenaar van de koffie en verzorgen daarna zelf de export. Oxfam-Wereldwinkels koopt de koffie rechtstreeks van de coöperaties en importeert hem naar Europa. Zij staat verder in voor de logistieke afhandeling tussen Goma en Antwerpen. Eens in België laat Oxfam-Wereldwinkels de koffie branden bij een koffiebrander (bvb. Rombouts in België). De koffie blijft eigendom van Oxfam-Wereldwinkels. Na verpakking komt het pakje Lake Kivukoffie via de magazijnen van Oxfam-Wereldwinkels in Gent, terecht in alle wereldwinkels in Vlaanderen. Waar u hem aankoopt en thuis of elders opdrinkt. Capaciteitsopbouw Binnen fair trade betekent capaciteitsopbouw: maatregelen nemen om achtergestelde producenten sterker te maken (hun capaciteiten te versterken), zodat ze hun ontwikkeling, alsook die van hun familie en hun gemeenschap, in eigen handen kunnen nemen. Al deze maatregelen impliceren een samenwerking op lange termijn. Je kan producenten sterker maken op (bedrijfs)economisch gebied: kwaliteitszorg, productontwikkeling, verbetering van logistiek en verpakking, marktinformatie, marketing, beheer en boekhouding, … Maar je kan ook op sociaal en politiek vlak aan capaciteitsopbouw doen: versterken van de organisatiestructuur, verbetering van de democratische besluitvorming, de veiligheid en de zorg voor het milieu. Hiervoor beschikt de eerlijke handel over een “geheel van maatregelen” en middelen: - allerlei vormen van steun en advies - opzetten van vormingsprogramma’s - bemiddeling / begeleiding op maat - voorfinanciering
4
Een duurzaam partnerschap
Instappen in het fair trade systeem biedt producenten een structurele markttoegang en garandeert hen een langetermijnrelatie. Anders gezegd: een fair trade handelsrelatie staat voor een aankoopgarantie (dus afzet) op (middel)lange termijn. Alleen door voor een langere periode met een bedrijf in zee te gaan, kunnen producentengroepen hun expertise vergroten, degelijke marktinformatie verkrijgen en zich duurzaam ontwikkelen.
De sociale ontwikkeling Achtergestelde producenten die zich organiseren In het fair trade systeem wordt geen handel gevoerd met individuele producenten, wel met producenten die samenwerken in een democratisch gestructureerde organisatie. Samen sta je sterker… Samenwerken in een democratisch gestructureerde organisatie laat de stem van de kleinschalige producent in ‘het Zuiden’ luider klinken op plekken waar keuzes gemaakt worden die ook hun lot beslechten. Enkel met velen samen is het interessant om te investeren in de noodzakelijke infrastructuur voor bijvoorbeeld verwerking. Of denk maar aan onderhandelen. Het is evident dat onderhandelen over een hele container groene koffie meer oplevert dan tig keer onderhandelen over een paar zakken groene koffie om zo’n container gevuld te krijgen. Het spreekt ook voor zich dat een voeling met de technische aspecten van de internationale handel gecentraliseerd efficiënter verloopt. Samenwerken gaat over risicodeling, en over de overtuiging dat een gemeenschappelijke inzet van middelen een individueel nut kan opleveren dat hoger is dan de individuele bijdrage aan die gemeenschappelijke inzet. Respect voor de arbeidsomstandigheden Een voorwaarde van fair trade is dat werknemers in menswaardige omstandigheden werken. We verwachten dat arbeidsvoorwaarden zoals loon, overuren, vakantie en ziekteverlof geregeld zijn volgens de (inter)nationale wetgeving. De werkomstandigheden mogen nooit in strijd zijn met de normen (‘conventies’) van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO): - Geen kinderarbeid. Dat wil niet zeggen dat kinderen nooit mogen meewerken - in veel landen en sectoren is dit een vanzelfsprekendheid. Het wil wel zeggen dat kinderwerk nooit ten koste mag gaan van gezondheid, onderwijs en tijd om te spelen. - Geen gedwongen arbeid (geen fysiek geweld, geen dwang, geen slavenarbeid) - Geen discriminatie: gelijk loon voor gelijk werk, gelijke behandeling, gelijke arbeidskansen ongeacht ras, klasse, kaste, huidskleur, geslacht, religie, politieke overtuiging en sociale of culturele achterrond. - Het recht van werknemers om zich te organiseren (bijvoorbeeld in vakbonden) en actief te participeren aan het beleid van de
5
producentengroep en/of het bedrijf (bijvoorbeeld via het premiecomité dat beslist hoe de fairtradepremie zal worden besteed).
De ecologisch verantwoorde ontwikkeling De fairtradecriteria hebben aandacht voor duurzame ecologische ontwikkeling. Producenten gaan duurzaam om met natuurlijke hulpbronnen. Genetisch gemanipuleerde organismen (ggo’s) zijn niet toegelaten, net als een hele lijst van pesticiden. Daarnaast wordt biolandbouw gestimuleerd. De fairtradepremies worden vaak gebruikt bij de omschakeling naar een biologische productie. Lees een Fairtradestandaard van Fairtrade International via deze link en ondervind aan de lijve de ecologische criteria.
Waarom kiezen voor fair trade? Binnen ‘FairTradeGemeente’ werken 11.11.11, Fairtrade België (het voormalige Max Havelaar), Oxfam-Wereldwinkels en Vredeseilanden samen aan bewustmaking van de Vlaamse bevolking, zodat een menswaardig bestaan voor de producent in het Zuiden op de agenda staat. Samen met meer dan duizend actieve vrijwilligers schudden we gemeentebesturen, winkels, horeca, scholen, organisaties, bedrijven en het ruime publiek wakker over de ongelijke handelsverhoudingen in de wereld. We moedigen hen aan om te kiezen voor fairtradeproducten op school, thuis en op het werk. Op die manier maken we het verschil voor de producent. Laat je inspireren en kies als gemeente, in uw bedrijf, horecazaak of simpelweg als consument voor fairtradeproducten. Dat kleine gebaar kan echt het verschil maken. Want met een beter inkomen voor de boeren en hun familie kunnen ze hun kinderen naar school sturen, overschakelen op duurzame landbouw en investeren in betere productietechnieken ... Fair trade is tegelijk goed voor u en onze medemens (people), voor uw zaak (profit), en heeft oog voor onze omgeving (planet)!
6
Hoe kiezen voor fair trade? Het Vlaamse Fair Trade-landschap: enkele van onze partners
Fairtrade België (het voormalige Max Havelaar) is reeds 25 jaar een onafhankelijk keurmerk voor eerlijke handel en maakt deel uit van Fairtrade International. 1,4 miljoen families in 70 ontwikkelingslanden plukken er de vruchten van. De organisatie wil de boeren in het Zuiden helpen om hun levensomstandigheden duurzaam te verbeteren via een economische, sociale en ecologische ontwikkelingsdynamiek.
Fairtrade België voert niets in, koopt niets en verkoopt niets. Je vindt het keurmerk enkel op producten die aan de internationale Fairtradecriteria voldoen. Deze hebben o.a. te maken met de manier waarop de producten geproduceerd worden en de prijs die de producenten ervoor krijgen.
Lees meer over Fairtrade België via deze link
Oxfam-Wereldwinkels is reeds meer dan 40 jaar een vrijwilligersbeweging die door haar strijd voor een rechtvaardige wereldhandel opkomt voor ieders recht op een menswaardig bestaan. Ze doet dit via sensibilisering, lobbying en het aanbieden van Oxfam Fair Tradeproducten in de wereldwinkels. In 2003 bracht Oxfam-Wereldwinkels vzw zijn handelsactiviteiten onder in een aparte organisatie Oxfam Fair Trade cvba.
Oxfam Fair Trade koopt voedingsproducten aan bij producentengroepen in het Zuiden en zorgt voor de import, de verdeling en de verkoop via verschillende verkoopkanalen. Maar het is Oxfam-Wereldwinkels die beslist met welke producentengroepen Oxfam Fair Trade handelt. En het is Oxfam-Wereldwinkels die deze producentengroepen begeleidt en opvolgt.
Lees meer over Oxfam Wereldwinkels via deze link.
7
Labels en merken Labels zijn onafhankelijke keurmerken. Wanneer je één van deze labels op de verpakking ziet, ben je als consument zeker dat deze producten gecontroleerd zijn van bij de producent in het Zuiden tot het winkelrek in het Noorden. Deze onafhankelijke keurmerken bieden een garantie aan de consument dat ze aan alle internationale fairtradecriteria voldoen. De drie belangrijkste labels op de Belgische markt zijn:
Er zijn meer dan 1200 fairtradeproducten op de Belgische markt in verschillende productcategorieën.
8
Er zijn dus tal van merken die deze producten op de markt brengen. Zowel alternatieve handelsorganisaties (Oxfam Fair Trade, Ethiquable, Fair Trade Original, …) als gewone merken zetten fairtradeproducten op de markt.
Zoek je naar fairtradeproducten? Probeer dan zeker de zoekmachine via deze link. Als bedrijf, horecazaak, chocolatier, organisatie, openbaar bestuur, … kan je leveranciers van Fairtradeproducten terugvinden via deze link. Enkele distributeurs, groothandel, … vind je ook via deze link.
9
Wat maakt Fair Trade uniek? Eerlijke handel = vertrekt vanuit de realiteit van kleinschalige landbouw in het Zuiden. Geeft familiale boeren toegang tot de reguliere markt. Aandacht op het ondersteunen van kansarme kleine producenten om uit de armoedespiraal te geraken. Duurzame handel = vertrekt vanuit de bestaande aanvoerketen van bedrijven en die gaan verduurzamen. Nadruk ligt op het verduurzamen van bestaande aanvoerketen met aandacht voor het milieu en sociale criteria Een landschap vol met labels Er zijn tal van labels terug te vinden op de Belgische markt. Dit kan verwarrend werken voor ons als consument. In bovenstaande tekst hebben we reeds de drie labels van eerlijke handel benoemd. Zij streven alle drie de hoge criteria van eerlijke handel na en zijn onafhankelijk. Daarnaast zijn er ook tal van labels die opgericht zijn vanuit de industrie, gekoppeld aan een merk. Denk maar aan Kolibri (privélabel van Colruyt). Of labels die voldaan aan bepaalde criteria die we ook bij eerlijke handel terugvinden, maar nooit allemaal samen. Met andere woorden, labels die zich focussen op één of meer aspecten. Denk maar aan UTZ, Rainforest Alliance of FSC. Daarnaast zijn er ook organisatielabels. Deze labelen niet één product, maar de organisatie die dit product maakt. Een belangrijk speler in dit verhaal is WFTO (de Wereldhandelsorganisatie). WFTO is een internationale organisatie van 350 verenigingen die in een geest van eerlijke handel werken. Ze is in 70 landen vertegenwoordigd en helpt de aangesloten kleine producenten om uit de armoede te ontsnappen.
Meer info vind je terug in het uitgebreid dossier van BTC via deze link.
Een update met andere fairtradelabels op de Belgische markt vind je via onze website. Heb je zelf een label gezien en weet je niet wat dit inhoudt? Stel je je er vragen bij? Contacteer ons zeker. Wij zoeken het graag het uit
10
Bijlage: Eerlijke handel versus duurzame handel
11
