Schoolmeubilair, hoe zit dat?
Colofon Redactie dr. ir. Liek Voorbij, NEN; drs. Leo Mertens, NVS; drs. B.G. Jeene, NVS; dr. ir. Johan Molenbroek, TU Delft; H. Aardoom, GGD ZHZ; ir. Masja Notenboom, ToUse Fotografie Wouter van der Hoog; Masja Notenboom, ToUse Fotomodel Maaike de Wit Tekst, illustraties en grafische vormgeving Masja Notenboom, ToUse Ontwerp Peter de Onderbeenmeter Masja Notenboom, ToUse Meetwijze onderbeenlengte ir. Y.M.T. Kroon-Ramaekers, TU Delft
use
user centered research and design www.touse.nl
[email protected] 16
© 2006 NVS, NEN, TU Delft Tweede druk, juli 2008.
Wat vindt u in dit boekje? 2
Waarom dit boekje?
3
Wat verandert er door de Europese norm?
5
Welke maat stoel en tafel?
7 8
Waaraan herken je een goede werkhouding?
10
Hoeveel groepstafels?
11
Verstelbaar meubilair?
12 13
Peter de Onderbeenmeter
14
Notities
16
Colofon
Hoeveel individuele tafels en stoelen?
Meer informatie?
1
Waarom dit boekje? Dit boekje is voor u samengesteld door de Nederlandse Normcommissie voor Schoolmeubilair in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Schoolmeubelfabrikanten (NVS). In deze uitgave vindt u advies over het kiezen en het toepassen van meubilair met de juiste afmetingen voor uw leerlingen. De combinatie van een tafel en een stoel met de juiste afmetingen maakt een goede zithouding mogelijk, waardoor gezondheidsklachten nu en in de toekomst kunnen worden voorkomen. Dit boekje stuit aan op de Europese norm voor tafels en stoelen in het onderwijs. Vanaf 2006 vervangt deze Europese norm NEN-EN 1729 de oude Nederlandse norm NEN 3531 uit 1977. NEN-EN 1729 bevat een maatsysteem, veiligheidseisen en testmethoden die worden toegepast door fabrikanten van schoolmeubilair. De voor u relevante gegevens uit deze Europese norm vindt u in dit boekje.
2
Verschil in onderbeenlengte bij dezelfde lichaamslengte.
Wat verandert er door de Europese norm? Vanaf 2006 een andere norm voor schoolmeubilair? Betekent dit dat ik al het oude meubilair moet vervangen? Het is niet nodig om de aanwezige tafels en stoelen te vervangen naar aanleiding van de Europese norm. Ten opzichte van de Nederlandse norm zijn de hoogtematen ongeveer gelijk gebleven en de kleurcodering is niet gewijzigd. Tafels en stoelen gebaseerd op de Nederlandse norm kunt u daarom gewoon blijven gebruiken en zonder problemen combineren met tafels en stoelen geproduceerd volgens de Europese norm. Naast de genoemde overeenkomsten is er ook een aantal belangrijke verschillen tussen de Nederlandse en de Europese norm:
lengte vaak wel van onderbeenlengte verschillen (zie tekening op linkerpagina). In de Europese norm wordt daarom voor het bepalen van de stoelmaat de onderbeenlengte van de leerling gemeten. Sinds de introductie van de Nederlandse norm in 1977 is de gemiddelde lichaamslengte en onderbeenlengte van leerlingen aanzienlijk toegenomen. In de Europese norm is daarom een extra hoogtemaat toegevoegd (zie pagina 4, tabel 1, 7-bruin). Deze hoogtemaat is met name bedoeld voor leerlingen van het middelbaar en hoger onderwijs, maar kan ook toegepast worden voor lange leerlingen in het basisonderwijs. De Europese norm geldt in alle landen van de Europese Unie.
De juiste zittinghoogte van de stoel is essentieel voor een goede werkhouding van de leerling. In het ideale geval is de zittinghoogte van de stoel net iets kleiner dan de onderbeenlengte van de leerling. In de Nederlandse norm werd de lichaamslengte van de leerling gemeten om de juiste stoelmaat te bepalen. Men ging ervan uit dat er een duidelijke relatie bestaat tussen de lichaamslengte en de onderbeenlengte van de leerling. Het blijkt echter dat leerlingen met dezelfde lichaams3
1. Hang Peter de Onderbeenmeter aan een tafel. Zorg ervoor dat het meetlint de grond niet raakt. Gebruik bijvoorbeeld de lerarentafel.
2. Laat de leerling met één been bovenop het meetlint gaan zitten. Zorg dat de leerling zover naar achteren schuift, dat de tafelrand in de knieholte van de leerling valt. Meet de leerlingen met de schoenen die zij normaal gesproken op school dragen.
3.Zorg dat de leerling de voet haaks op het meetlint houdt. Lees vervolgens aan de onderkant van de hak de kleurcode af. Kies een tafel en een stoel met de kleurcode die het meetlint aangeeft.
Tabel 1 Codering en hoogtematen tafel en stoelzitting volgens de nieuwe norm NEN-EN 1729-1 (in cm) Codering
4
1-oranje
2-violet
3-geel
4-rood
5-groen
6-blauw
7-bruin
Zittinghoogte stoel
26
31
35
38
43
46
51
Tafelhoogte
46
53
59
64
71
76
82
Welke maat stoel en tafel? In het basisonderwijs staat u als leerkracht jaarlijks voor de opgave om de aanwezige tafels en stoelen onder uw leerlingen te verdelen. Hieronder wordt beschreven hoe u kunt bepalen welke maat stoel en tafel het beste bij een leerling past. Met behulp van het speciaal ontwikkelde meetlint Peter de Onderbeenmeter kunt u eenvoudig en nauwkeurig bepalen welke maat stoel het beste bij een leerling past. Een exemplaar van Peter de Onderbeenmeter vindt u bij dit boekje. Op de Linkerpagina is weergegeven hoe u het meetlint dient te gebruiken. De hoogte van het tafelblad is afgeleid van de hoogte van de stoetzitting, de benodigde beenruimte en de ellebooghoogte van de zittende leerling. Bij het kiezen van een tafel kunt u er daarom van uitgaan dat de combinatie van een tafel en een stoel met dezelfde kleurcode in principe passend is. Mocht u bij een bepaalde leerling hier toch aan twijfelen, controleer dan de werkhouding van de leerling met behulp van de vuistregels op pagina 7. Ook kunt u uw leverancier om advies vragen.
In tabel 1 vindt u de hoogtematen van tafels en stoelen met de bijbehorende kleurcodering volgens de Europese norm. Bij het verdelen van de aanwezige tafels en stoelen kan het voorkomen dat u over onvoldoende setjes van een bepaalde maat beschikt. In eerste instantie kunt u proberen om meubilair uit te wisselen met andere groepen. Lukt dit niet, zet dan de leerlingen liever aan een iets te lage dan aan een iets te hoge combinatie van stoel en tafel. Mocht het nog steeds niet mogelijk zijn om op deze manier alle leerlingen van meubilair te voorzien, geef dan de langste leerling een hogere maat stoel en tafel. Probeer dit echter zoveel mogelijk te voorkomen. Het is belangrijk dat de leerlingen het gehele jaar goed zitten. Het is daarom af te raden om bij het verdelen van de tafels en stoelen rekening te houden met de verwachte groei van de leerlingen. Het is beter om het meubilair tweemaal per schooljaar onder de leerlingen te verdelen.
5
6
1. Juiste maat stoel
2. Te hoge maat stoel
3. Te lage maat stoel
4. Juiste maat tafel
5. Te hoge maat tafel
6. Te lage maat tafel
Waaraan herken je een goede werkhouding? Het kan zijn dat u twijfelt of uw leerlingen aan meubilair van de juiste maat zitten. Op deze pagina vindt u enkele kenmerken, waaraan u een goede werkhouding kunt herkennen. 1. Een leerling heeft de juiste maat stoel als deze eenvoudig met de voeten plat op de grond kan zitten terwijl de boven- en onderbenen een hoek van ongeveer 90 graden met elkaar maken. 2. Een leerling heeft een te hoge maat stoel als deze niet eenvoudig met de voeten plat op de grond kan zitten. Gevolg: de voorkant van de stoelzitting drukt in de bovenbenen van de leerling, waardoor de onderbenen en voeten slecht doorbloed raken. Leerlingen gaan in deze situatie vaak onderuit zitten om het nare gevoel in hun benen weg te nemen. Op die manier krijgt hun rug geen goede ondersteuning meer. Ook wanneer de leerling wel rechtop zit, wordt bij een te hoge stoel de lage rug onvoldoende door de leuning ondersteund. Beide gevallen leiden tot een vergrote kans op rugklachten en zelfs vergroeiing van de wervelkolom. Tenslotte wordt de leerling in zijn bewegingsvrijheid belemmerd als de bovenzijde van de rugleuning hoger is dan de onderkant van de schouderbladen.
3. Een leerling heeft een te lage maat stoel als deze eenvoudig met de voeten plat op de grond kan zitten, maar de knieën naar boven wijzen en alleen de billen de zitting raken. Gevolg: er ontstaat een hoge druk onder de billen. Dit kan leiden tot pijn en een slechte doorbloeding. Bovendien wordt bij een te lage stoel de hoge rug onvoldoende door de leuning ondersteund, waardoor rugklachten en zelfs vergroeiing van de wervelkolom kunnen ontstaan. 4. Een leerling heeft de juiste maat tafel als deze met de armen over elkaar dicht bij het lichaam op tafel kan steunen, terwijl de schouders ontspannen blijven. 5. Een leerling heeft een te hoge maat tafel als de schouders omhoog geduwd worden, wanneer de leerling met de armen over elkaar dicht bij het lichaam op tafel steunt. Gevolg: er is een verhoogde kans op klachten met betrekking tot schouders, rug en nek. 6. Een leerling heeft een te lage maat tafel als deze voorover moet buigen om met de armen over elkaar op tafel te kunnen steunen. Gevolg: door het kromtrekken van de rug ontstaat een vergroot risico op rugklachten en zelfs vergroeiing van de wervelkolom.
7
Hoeveel individuele tafels en stoelen? Vaak is het lastig om te bepalen hoeveel tafels en stoelen van een bepaalde maat u nodig heeft bij aanvang van een nieuw schooljaar of voor het inrichten van een nieuwe school. In deze situaties is het immers niet mogelijk om de onderbeenlengte van alle leerlingen te meten. Indien u nieuwe tafels en stoelen wilt aanschaffen is het verstandig om u vroegtijdig te laten adviseren door uw meubelleverancier. Leveranciers aangesloten bij de Nederlandse Vereniging van Schoolmeubelfabrikanten (NVS) kunnen u van deskundig advies voorzien. Voor gegevens van deze fabrikanten kunt u contact opnemen met de NVS (zie pagina 13). Voor een eerste indicatie van het percentage tafels en stoelen van een bepaalde maat dat u per leeftijdsgroep nodig heeft, kunt u gebruik maken van tabel 2. In tabel 3 vindt u een indicatie van het percentage tafels en stoelen van een bepaalde maat dat u nodig heeft voor het inrichten van een gehele school.
8
Voor zowel tabel 2 als 3 geldt dat de gegevens zijn gebaseerd op gemiddelden en dat deze alleen dienen ter indicatie. Voor uw school kan een andere verdeling nodig zijn. De gegevens uit tabel 3 kunt u alleen toepassen indien u een school heeft met een gelijke groepsverdeling, zoals bijvoorbeeld een school met twee x groep 1, twee x groep 2, twee x groep 3 etc. Ondanks dat basisschoolleerlingen snel groeien, is het belangrijk om het meubilair niet op de groei te kopen. De leerlingen moeten het gehele schooljaar goed zitten. Om problemen te voorkomen is het verstandig om een aantal extra leerlingensets aan te schaffen of om te kiezen voor een aantal verstelbare leerlingensets (zie pagina 11).
Tabel 2 Indicatie percentages individuele tafels en stoelen per leerlingengroep Codering tafels en stoelen Leerlingengroep
1-oranje
2-violet
3-geel
4-rood
1
40
55
5
2
10
60
30
3
30
50
20
4
15
45
40
5-groen
6-blauw
7-bruin
5
15
70
15
6
5
60
30
5
7
45
40
15
8
15
30
50
5
Tabel 3 Indicatie percentages individuele tafels en stoelen per school Codering tafels en stoelen Leerlingengroep
1-oranje
2-violet
3-geel
4-rood
5-groen
6-blauw
7-bruin
Alle groepen
6
19
19
32
15
8
1 9
Hoeveel groepstafels? In de voorgaande hoofdstukken heeft u gezien hoe u het beste te werk kunt gaan bij het aanschaffen en het verdelen van individuele stoelen en tafels. In de kleuterklassen maakt u waarschijnlijk ook gebruik van groepstafels. In dit hoofdstuk leest u hoe u te werk kunt gaan bij het verdelen en het aanschaffen hiervan. De zittinghoogte van de stoel is ook bij groepswerkplekken van essentieel belang voor een goede zithouding van de leerling. Begin daarom met het verdelen van de aanwezige stoelen met behulp van het meetlint. Vervolgens geldt net als bij de individuele tafels ook voor de groepstafels dat een combinatie van een tafel en een stoel met dezelfde kleurcode in principe passend is. Kies daarom een groepstafel met dezelfde kleurcode als die van de stoel. Indien er te weinig groepstafels van een bepaalde maat aanwezig zijn en het daardoor niet mogelijk is om een leerling aan een groepstafel te laten zitten met de zelfde kleurcode als die van de stoel, dan kunt u beter voor een iets te hoge dan een iets te lage groepstafel kiezen.
10
Voor een indicatie van het percentage groepstafels van een bepaalde maat dat u het beste aan kunt schaffen, kunt u ook gebruik maken van tabel 2 op pagina 9. Zoals besproken is het beter om een iets te hoge dan een iets te lage groepstafel te kiezen bij een bepaalde stoelmaat. Het is daarom verstandig om relatief meer groepstafels aan te schaffen van een grotere maat.
Verstelbaar meubilair? Misschien vraagt u zich wel eens af of het noodzakelijk is om verstelbare tafels en stoelen voor uw leerlingen aan te schaffen.
Bij bepaalde taken zoals lezen kan het een voordeel zijn als het mogelijk is om het blad van de tafel in een schuine stand te plaatsen.
Een volledige aanpassing van het meubilair aan de lichaamsmaten van de leerlingen is alleen mogelijk door middel van volledig verstelbaar meubilair. Uit ergonomisch oogpunt is het daarom wenselijk om alle leerlingen van volledig verstelbare tafels en stoelen te voorzien, uit financieel oogpunt is dit echter vaak niet mogelijk. Voor een acceptabele zithouding is het gelukkig ook niet noodzakelijk om voor alle leerlingen volledig verstelbaar meubilair aan te schaffen. Indien u vijf verstelbare tafels en stoelen per groep aanschaft, kunt u wel veel problemen ondervangen bij het ver delen van de tafels en stoelen onder uw leerlingen. Indien u verstelbaar meubilair aanschaft, let dan op het volgende:
Voor meer informatie over verstelbaar meubilair kunt u contact opnemen met uw schoolmeubelleverancier.
• Kunnen tafel en stoel eenvoudig worden versteld? • Kan de instelling goed worden waargenomen? Is er bijvoorbeeld een kleurcodering aangebracht gebaseerd op de Europese norm?
11
Peter de Onderbeenmeter
Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand - Tafelrand
Peter de Onderbeenmeter Voor een goede werkhouding van uw leerlingen is de zittinghoogte van de stoel erg belangrijk. De juiste zittinghoogte is afhankelijk van de onderbeenlengte van de leerling. Met Peter de Onderbeenmeter meet u eenvoudig welke maat stoel het beste bij een leerling past. Ga als volgt te werk: Hang Peter de Onderbeenmeter aan een tafel. Zorg ervoor dat het meetlint de grond niet raakt. Gebruik bijvoorbeeld de lerarentafel.
Laat de leerling met één been bovenop het meetlint gaan zitten. Zorg dat de leerling zover naar achteren schuift, dat de tafelrand in de knieholte van de leerling valt. Meet de leerlingen met de schoenen die zij normaal gesproken op school dragen. Zorg dat de leerling de voet haaks op het meetlint houdt. Lees vervolgens aan de onderkant van de hak de kleurcode af. Kies een tafel en een stoel met de kleurcode die het meetlint aangeeft.
1 - Oranje 2 - Violet 3 - Geel 4 - Rood 5 - Groen
Tafelr
and -
Tafelr
and -
Tafelr
and -
Tafelr
and -
Tafelr
and -
Tafelr
Tafe
and -
Tafelr
Tafelr
and -
Tafelr
and -
Tafelr
and
12
and -
Tafelr
and -
Tafelr
and -
nd -
a Tafelr
lrand
lrand
- Tafe 6 - Blauw
lrand - Tafe
Tafelr
lrand
Tafe and -
7 - Bruin Maten en kleurcodering volgens NEN-EN 1729
er
nmet
bee nder
ingen leerl k. an uw elangrij v g b in houd toel erg van de k r e es ijk de ew goed gte van d afhankel et Peter at een a Voor ittinghoo hoogte is erling. M welke m z g le is de te zittin e van de envoudig . e past e juis et u lengt
Pe
eO ter d
© NVS, NEN, TU Delft
In dit boekje wordt uitgelegd hoe u kunt meten welke maat stoel en tafel het beste bij een leerling past. Hierbij kunt u gebruik maken van Peter de Onderbeenmeter. Hiernaast ziet u een afbeelding van dit speciaal ontwikkelde meetlint. Indien u niet over dit speciaal ontwikkelde meetlint beschikt, kunt u ook gebruik maken van een gewoon meetlint. Volg de meetmethode zoals beschreven op pagina 4 en maak gebruik van tabel 1. Uitgangspunt hierbij moet zijn dat een leerling een stoel krijgt met een zittinghoogte die kleiner of gelijk is aan de onderbeenlengte van de leerling.
Meer informatie? Heeft u verder nog vragen of wilt u extra boekjes bestellen, dan kunt u terecht bij de samenstellers van dit boekje, de schoolmeubelleveranciers die zich verenigd hebben in de NVS. Nederlandse Vereniging van Schoolmeubelfabrikanten Tel: 088 400 84 47 Fax: 079 353 13 65 www.nvsplaza.nl Voor meer informatie kunt u ook terecht bij: Nederlands Normalisatie instituut Tel: 015 269 03 90 Fax: 015 269 01 90 www.nen.nl Technische Universiteit Delft Faculteit Industrieel Ontwerpen Vakgroep: Applied Ergonomics and Design Tel: 015 278 39 84 Fax: 015 278 73 16
[email protected] www.io.tudelft.nl/research/ergonomics
13
Notities
14
Notities
15
