Factsheet pedagogische hulp in Haaglanden 2013: welke plaats in het nieuwe jeugdbeleid?

Factsheet pedagogische hulp in Haaglanden 2013: welke plaats in het nieuwe jeugdbeleid? Inleiding Met de invoering van de nieuwe Jeugdwet in 2015 is er veel veranderd in het jeugdbeleid van gemeenten. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor alle vormen van jeugdhulp. Dat geldt ook voor de licht pedagogische hulp waar gemeenten vanuit de Wmo al verantwoordelijk voor waren. Gemeenten kunnen zorgen voor een samenhangend aanbod aan hulp en ondersteuning aan jeugd en gezinnen. Om dat te realiseren is zicht nodig op vraag en aanbod in de gemeente. Deze factsheet geeft gemeenten zicht op het gebruik van pedagogische hulp in Haaglanden in de periode 2011-2013 1. Ook wordt gekeken naar het gebruik vergeleken met andere regio’s in Zuid-Holland. Dit gebeurt aan de hand van een basisset van zes hulpvormen: • Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW); • Opvoedbureau; • Schoolmaatschappelijk werk in het primair en voortgezet onderwijs (SMW PO en VO); • Jeugd Interventie Team Preventief (JIT); • Thuisbegeleiding; • Stevig Ouderschap. Daarnaast wordt het gebruik van Home-Start en Bemoeizorg getoond. Vaak worden bovenstaande hulpvormen vanuit de Centra voor Jeugd en Gezin, door verschillende organisaties, geboden. Ook kunnen gemeenten ander lokaal aanbod hebben dat jeugdigen, ouders en gezinnen ondersteunt. Dat aanbod is niet meegenomen in deze factsheet. Meer relevante informatie ten behoeve van het nieuwe lokale jeugdbeleid staat in de factsheets jeugdigen en jeugdzorg in Haaglanden (Nagel et al 2014a, b), in het Regionaal Informatiesysteem Samenleving (RIS) en in de regioverkenning 2014 Haaglanden (Sluys, Jacobs 2014).

1

De gegevens van 2013 betreffen de meest actuele cijfers. Uit oogpunt van leesbaarheid worden in deze factsheet alleen de bronnen vermeld van de gegevens van 2013.

Postbus 93010 2509 AA Den Haag 070 3371000

Anna van Saksenlaan 51 2593 HW Den Haag

www.tympaan.nl [email protected] @tympaan_inst

Gebruik pedagogische hulp Gebruik pedagogische hulp verschilt per gemeente Figuur 1

Aantal jeugdigen (0-17 jaar) dat gebruikmaakt van pedagogische hulp uit de basisset in Haaglanden 2011-2013 per gemeente, per 100 gewogen jeugdigen delft

1

den haag

1,1

leidschendam-voorburg

3

midden-delfland

3

pijnacker-nootdorp

1,9

rijswijk

2,8

wassenaar

1,5

westland

2,5

zoetermeer

3

haaglanden

1,7 0

0,5

1 2011

1,5 2012

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

2013

bron: Florence, Gemeente Den Haag, Gemeente Rijswijk, Jeugdformaat, JIT 2014, Jong Florence 2014, JSO 2014, Kwadraad 2014a tot en met 2014h, Plus-Support 2013a, b, Schoeren 2013, Stichting JGZ ZHW, Xtra

Figuur 1 laat de ontwikkeling zien in het totaalgebruik van pedagogische hulp uit de basisset. Het gebruik van pedagogische hulp per 100 gewogen jeugdigen 2 verschilt per gemeente. Vooral Den Haag en Rijswijk vallen op; in deze gemeenten ontbreken gegevens, bijvoorbeeld van het Opvoedbureau en van het SMW PO in Den Haag. Dat vertekent het gemiddelde van Haaglanden. In diverse gemeenten in Haaglanden is het gebruik in 2013 lager dan gemiddeld in heel Zuid-Holland (2,7 per 100 gewogen jeugdigen). Per regio varieert het gebruik van 2 gebruikers per 100 gewogen jeugdigen in Alblasserwaard-Vijfheerenlanden tot 4,4 in de Drechtsteden. De stadsregio Rotterdam heeft een gebruik van 3,3 per 100 gewogen jeugdigen. In Haaglanden is het gebruik - als gecorrigeerd wordt voor de ontbrekende data in Den Haag vergelijkbaar met heel Zuid-Holland.

2

Dit is het berekende aantal jeugdigen 0-17 jaar, waarbij jeugdigen uit eenouderhuishoudens en allochtone jeugdigen zwaarder worden meegeteld via een wegingsfactor. Door uit te gaan van gewogen jeugdigen worden de gemeenten in de regio onderling beter vergelijkbaar, omdat rekening gehouden wordt met het aantal jeugdigen dat een hoger risico op problemen heeft.

2 Pedagogische hulp in Haaglanden 2013 - Tympaan Instituut - [email protected]

De ontwikkeling per aanbod varieert. Het gebruik van JIT (door 0-17-jarigen) en Stevig Ouderschap is in 2013 gedaald in Haaglanden. Het gebruik van Thuisbegeleiding nam juist toe van 2012-2013. Het gebruik van SMW VO in 2013 is vergelijkbaar met 2012.

Meer opvoedproblematiek bij het AMW Het AMW biedt kortdurende hulp aan mensen met psychosociale problemen, bijvoorbeeld rond opvoeding. Het AMW wordt in de Haagse randgemeenten aangeboden door Kwadraad, in Den Haag door Zebra Welzijn, VÓÓR Welzijn, Stichting MOOI en Welzijn Scheveningen. In 2013 zijn er meer casussen met problematiek opvoeding bij het AMW afgesloten dan in 2012 (tabel 1). Met name de toename in Den Haag valt op. Daar heeft de groei waarschijnlijk te maken met de vorming van Xtra, de bundeling van welzijnsorganisaties MOOI, VÓÓR Welzijn en Zebra Welzijn. De organisaties werken sinds 213 met hetzelfde registratiesysteem (Xtra). Tabel 1 Aantal afgesloten casussen bij het AMW met problematiek opvoeding in Haaglanden 2011-2013, per gemeente gemeente

delft den haag leidschendam-voorburg midden-delfland

aantal 2011

aantal 2012

aantal 2013

aantal 2013 per 1.000 gewogen jeugdigen 0-17 jaar

index 2013 1 tov 2011

53

36

38

1,7

72

275

181

663

4,1

241

14

21

41

2,2

293

7

3

6

1,2

86

pijnacker-nootdorp

19

27

29

1,7

153

rijswijk

18

26

22

1,9

122

wassenaar

13

15

14

2,0

108

westland

43

53

73

2,8

170

zoetermeer

55

67

65

1,7

118

haaglanden

497

429

951

3,1

191

1

De index geeft de verhouding weer tussen het aantal afgesloten casussen in 2013 ten opzichte van het aantal in 2011. 2011 krijgt een index van 100. Een index in 2013 lager dan 100 betekent dat er minder casussen met problematiek opvoeding zijn, een index hoger dan 100 betekent dat er meer zijn dan in 2011. bron: Kwadraad 2014b tot en met 2014h, Xtra, ris-zh.nl: Aantal dossiers bij het Algemeen Maatschappelijk Werk met eerste problematiek relatie ouder-kind of opvoeding in Zuid-Holland

Het aantal casussen bij het AMW per 1.000 gewogen jeugdigen ligt in de meeste gemeenten in Haaglanden onder het gemiddelde van heel Zuid-Holland (2,8). In Midden-Delfland is het aantal casussen relatief laag, in Den Haag hoog. In alle gemeenten in Haaglanden is er een toename van materiële problematiek, onder meer door werkeloosheid. Dat leidt vaak tot lang verborgen gehouden spanningen in gezinnen en relaties/echtscheidingsproblematiek. De problematiek wordt steeds ingewikkelder en complexer en het gaat ook om nieuwe doelgroepen, zoals mensen met een koophuis en te hoge hypotheek (Kwadraad 2014 b tot en met h, Xtra).


Gebruik Opvoedbureau verschilt per gemeente Het Opvoedbureau informeert, adviseert en begeleidt ouders van kinderen en jongeren kortdurend bij vragen en problemen op het gebied van opvoeden en opgroeien. Het Opvoedbureau wordt in Haaglanden uitgevoerd door Kwadraad 3, de Schooladviesdienst Wassenaar en de welzijnsorganisaties in Den Haag (VÓÓR Welzijn, Stichting MOOI, Zebra Welzijn en Welzijn Scheveningen). In figuur 2 staat hoe veel ouders het opvoedspreekuur bezocht hebben. Dit is exclusief het groepswerk.

Figuur 2

Aantal gebruikers van het Opvoedbureau in Haaglanden(exclusief Den Haag) 2011-2013, per gemeente

250 184

200 150 100 50

114 49

102 50

46

31

0

2011 1

2

2012

2013

De gemeente Den Haag is niet opgenomen, omdat deze gegevens bij ons niet volledig bekend zijn. Alleen de gegevens van CJG Scheveningen zijn bekend, zij hebben 31 ouders bereikt in 2013. De gegevens van de gemeente Rijswijk zijn niet bekend voor 2013. Het totaal aantal gebruikers van het Opvoedbureau in Rijswijk in 2011 is 152, in 2012 2016. bron: Gemeente Den Haag, JSO 2014, Kwadraad 2014a tot en met 2014g, Schoeren 2013, ris-zh.nl: Aantal gebruikers van spreekuren opvoedbureau in Zuid-Holland

Van de gemeenten waar het gebruik bekend is, verschilt de ontwikkeling per gemeente (figuur 2). In Wassenaar is vanwege de daling in gebruik extra geïnvesteerd in pr voor peuterspeelzalen, kinderopvang en scholen (Schoeren 2013). In de meeste gemeenten in Haaglanden wordt in 2013 minder gebruikgemaakt van het Opvoedbureau dan gemiddeld in Zuid-Holland (0,8 per 100 0-17-jarigen). Uitzondering is Midden-Delfland (1,2 per 100 0-17 jarigen).

Minder leerlingen begeleid door SMW PO, SMW VO stabiel Het SMW geeft (kortdurende) psychosociale begeleiding aan schoolgaande jeugdigen en/of hun ouders. Daarnaast biedt het SMW ondersteuning aan leerkrachten.

3

Kwadraad hanteert de term Opvoedadviespunt.


Het SMW PO wordt in Haaglanden uitgevoerd door Plus-Support, Kwadraad en Zebra Welzijn. In 2013 zijn in de Haagse randgemeenten minder leerlingen begeleid door het SMW PO dan in 2012 (figuur 3). Het gaat om circa 1.450 basisschoolleerlingen. In de periode 2011-2012 was nog sprake van een toename. Vooral in Rijswijk en Zoetermeer daalde het aantal begeleide leerlingen in 2013. In Haaglanden maakt 3,2% van de 4-12-jarigen gebruik van het SMW PO. In Zoetermeer en Midden-Delfland is het gebruik het hoogst van de regio. In heel Zuid-Holland loopt het gebruik sterk uiteen, van 0,8% op Goeree-Overflakkee en in de Hoeksche Waard tot 4% in de Drechtsteden.

Figuur 3

Ontwikkeling in het gebruik van SMW in Haaglanden (exclusief Den Haag)1 2011-2013

1.500

1.400

1.300

1.200 2011

2012

po

2013

vo

1

Gegevens van de gemeente Den Haag en Delft zijn voor het PO niet bekend. In Delft was het gebruik in 2011 en 2012 vergelijkbaar, vandaar dat het aantal voor 2013 geschat is. bron: Gemeente Rijswijk, Jeugdformaat, Kwadraad 2014b, c, f, g, Plus-Support 2013a, b, ris-zh.nl: Aantal door het Schoolmaatschappelijk Werk begeleide basisschoolleerlingen in Zuid-Holland, Aantal door het Schoolmaatschappelijk Werk begeleide leerlingen uit het voortgezet onderwijs in Zuid-Holland.

Het SMW VO wordt in Haaglanden uitgevoerd door Kwadraad en Jeugdformaat. In het SMW VO is het aantal begeleide jeugdigen redelijk stabiel (figuur 3). In 2013 ging het om circa 1.300 leerlingen, in 2012 om 1.315 en in 2011 om 1.257 in de regio. Er is geen goed zicht op het aantal begeleide leerlingen per gemeente, omdat per school geregistreerd wordt en niet naar woonplaats van de leerling. In Haaglanden maakt 2,1% van de 12-17-jarigen gebruik van het SMW VO. In heel Zuid-Holland loopt het gebruik sterk uiteen, van 0,8% in Alblasserwaard-Vijfheerenlanden tot 6,6 % in de Drechtsteden. Het SMW PO in Zoetermeer en Pijnacker-Nootdorp heeft veel te maken met (v)echtscheidingen (Plus-Support 2013a, b). In diverse gemeenten in Haaglanden worden - met succes KIES-groepen (Kinderen In Echtscheiding Situatie) georganiseerd (Kwadraad 2014b, c, f, h).


Minder aanmeldingen 0-17-jarigen bij het JIT Het JIT Preventief begeleidt en ondersteunt risico- en probleemjongeren van 12 tot 24 jaar 4. In drie maanden tijd worden deze jongeren geactiveerd, zodat ze zelf weer verder kunnen. Dit gebeurt vooral door het netwerk in de directe leefomgeving van de jongeren aan te spreken (jit.nl). Het JIT was in 2013 onderdeel van Bureau Jeugdzorg Haaglanden. In 2013 zijn 86 jeugdigen 0-17 jaar aangemeld bij JIT (figuur 4). Dat is circa 30% minder dan in 2012. In de periode 2011-2012 was voor het eerst juist sprake van een toename van het aantal aanmeldingen van 0-17-jarigen.

Figuur 4

Aantal aanmeldingen 0-17-jarigen bij het JIT in Haaglanden 2011-2013, per gemeente

delft

5

den haag

95

leidschendam-voorburg

3

midden-delfland

1

pijnacker-nootdorp

1

rijswijk

6

wassenaar

2

westland

4

zoetermeer

9

haaglanden

126 0

20

40 2011

60 2012

80

100

120

140

2013

bron: JIT 2014, ris-zh.nl: Aantal jeugdigen in JPT, JPP, JIT en PJK in Zuid-Holland

In Haaglanden is het gebruik van het JIT door 0-17-jarigen relatief het laagst van alle regio’s in Zuid-Holland. Per 1.000 0-17-jarigen zijn er 0,6 aangemeld, gemiddeld 3,1 in heel ZuidHolland. In alle gemeenten in Haaglanden is het gebruik laag.

Toename gebruik Thuisbegeleiding Thuisbegeleiding biedt praktische en pedagogische thuisbegeleiding aan gezinnen met een opeenstapeling van pedagogische, psychosociale en/of psychiatrische problemen. De hulp wordt ingezet om instroom in de geïndiceerde jeugdzorg te voorkomen. Voor de hulp is geen indicatie nodig. Thuisbegeleiding wordt in Haaglanden uitgevoerd door Stichting JGZ Zuid-Holland West (JGZ ZHW), Florence en Kwadraad. In Haaglanden zijn circa 472 gezinnen begeleid door Thuisbegeleiding. Dat zijn er meer dan in voorgaande jaren. In Den Haag zijn er iets minder gezinnen begeleid dan in 2012, in de overige gemeenten zijn dat er meer.

4

In deze factsheet wordt alleen het aantal meldingen van 0-17-jarigen bekeken, zodat vergelijking mogelijk is met andere gemeenten in Zuid-Holland.


Tabel 2 Aantal begeleide gezinnen in Thuisbegeleiding in Haaglanden 2011-2013, per gemeente gemeente

2011

2012

2013

48

37

45

244

326

308

22

26

59

midden-delfland

1

1

-

pijnacker-nootdorp

5

7

6

delft den haag leidschendam-voorburg

rijswijk

17

17

24

wassenaar

2

1

4

westland

7

6

-

zoetermeer

4

11

26

haaglanden

350

432

472

bron: Florence, Gemeente Den Haag, Kwadraad 2014h, ris-zh.nl: Aantal gezinnen in begeleiding risicogezinnen/ReSet in ZuidHolland.

Er worden in Haaglanden ongeveer evenveel gezinnen begeleid door Thuisbegeleiding als gemiddeld in Zuid-Holland: 2,7 per 1.000 jeugdigen. Per gemeente loopt dit uiteen.

Minder gezinnen in Stevig Ouderschap Stevig Ouderschap is gericht op het signaleren van gezinnen met een verhoogd risico op opvoedingsproblematiek en kindermishandeling direct na de geboorte van het kind. Geselecteerde gezinnen krijgen ondersteuning via huisbezoeken van een jeugdgezondheidszorgverpleegkundige. Stevig Ouderschap wordt in Haaglanden uitgevoerd door Stichting JGZ ZHW en Jong Florence.

Figuur 5

Aantal deelnemende gezinnen aan Stevig Ouderschap in Haaglanden 2011-2013, per gemeente

300 250

225

200 150 100 50

42

30

49 22

18

6

0

2011

2012

5

0

2013

bron: Jong Florence 2014, Stichting JGZ ZHW, www.ris-zh.nl: Aantal deelnemende gezinnen Stevig Ouderschap in Zuid-Holland.


Het aantal gezinnen dat deelneemt aan Stevig Ouderschap is met 15% gedaald tussen 20122013. Ten opzichte van 2011 is de deelname met 30% gedaald. In 2013 hebben bijna 400 gezinnen in Haaglanden deelgenomen aan Stevig Ouderschap. In de gemeente Westland is Stevig Ouderschap in 2013 niet aangeboden.

Lichte toename gezinnen in Home-Start Home-Start biedt met vrijwilligers praktische hulp in gezinnen met kinderen onder de 6 jaar. Home-Start wordt uitgevoerd door Humanitas. In 2013 zijn 176 gezinnen ondersteund (figuur 6). Dit aantal neemt ieder jaar licht toe, vooral bij Home-Start Delft-Rijswijk is het aantal toegenomen.

Figuur 6

Aantal begeleide gezinnen door Home-Start in Haaglanden 2011-2013

70 60

58

50 40 30 20

20 17 13

10 0 2012

2011 delft

rijswijk

den haag

2013 pijnacker-nootdorp

zoetermeer

bron: Humanitas 2014a, b, c, d

Alleen toename Bemoeizorg in Den Haag Bemoeizorg is ongevraagde zorg, gericht op jeugdigen en gezinnen die niet bekend zijn bij de JGZ, zorgmijdend zijn of zorg weigeren. In de Haagse randgemeenten wordt deze hulp uitgevoerd door Stichting JGZ ZHW. In Den Haag biedt Jong Florence de hulp aan onder de naam ‘Vangnet 0-6 jaar’.


Figuur 7 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

Aantal gestarte trajecten Bemoeizorg in Haaglanden 2011-2013, per gemeente

814

118

163 42

2011

36

13

9

2012

4

63

2013

*

In Den Haag gaat het om aanmeldingen. bron: Jong Florence 2014, Stichting JGZ ZHW

Het aantal gestarte trajecten Bemoeizorg is in 2013 met circa 15% gedaald ten opzichte van 2012. Alleen in Den Haag is er een duidelijke toename te zien. In 2012 werd Bemoeizorg in de Haagse randgemeenten nog gefinancierd vanuit de RAS-middelen 5. In Zoetermeer en Delft is in 2013 een wachtlijst voor Bemoeizorg ontstaan (Stichting JGZ ZHW 2014).

Conclusies •

• •

•

•

5

Het gebruik van pedagogische hulp (uit de basisset) in Haaglanden in 2013 is waarschijnlijk vergelijkbaar met 2012. Dat kan niet met zekerheid gezegd worden vanwege ontbrekende gegevens van de gemeente Den Haag. Per gemeente loopt het gebruik van pedagogische hulp sterk uiteen. Ook per aanbod varieert de ontwikkeling van gebruik van pedagogische hulp. Het gebruik van JIT en Stevig Ouderschap in Haaglanden is tussen 2012-2013 gedaald, het gebruik van Thuisbegeleiding is toegenomen en het SMW VO is vergelijkbaar met 2012. Om na te gaan of een sterk pedagogisch hulpaanbod leidt tot minder instroom in de zwaardere zorg is ook gekeken naar de jeugdzorg. In dezelfde periode dat het gebruik van pedagogische hulp naar verwachting hetzelfde blijft, daalt het aantal aanmeldingen en stijgt het aantal geaccepteerde aanmeldingen bij Bureau Jeugdzorg licht. De instroom in de jeugdzorg - dat wil zeggen het aantal eerste indicatiebesluiten - is het laagst van alle jeugdzorgregio’s in Zuid-Holland (Nagel et al 2014b). Materiële problemen en (v)echtscheidingsproblematiek komt vaak voor bij het maatschappelijk werk (AMW en SMW PO) in Haaglanden. In de regio is het aantal jeugdigen betrokken bij een echtscheiding en het aantal jeugdigen dat in eenouderhuishoudens

Middelen vanuit de provincie Zuid-Holland ter versterking van het preventieve aanbod in de regio’s.


opgroeit, gelijk gebleven. Het gaat echter - zeker bij jeugdigen in eenouderhuishoudens wel om een grote groep jeugdigen (Nagel et al 2014a).

Literatuur Humanitas. Home-Start Delft-Rijswijk 2013. Den Haag: Humanitas District Zuidwest, 2014a. Humanitas. Home-Start Den Haag 2013. Den Haag: Humanitas District Zuidwest, 2014b. Humanitas. Home-Start Pijnacker-Nootdorp 2013. Den Haag: Humanitas District Zuidwest, 2014c. Humanitas. Home-Start Zoetermeer 2013. Den Haag: Humanitas District Zuidwest, 2014d. Jeugd Interventie Team (JIT) Jaarverslag 2013. Den Haag: JIT, 2014. Stichting JGZ Zuid-Holland West (JGZ ZHW). Jaarverslag 2013. Zoetermeer: Stichting JGZ ZHW, 2014. Jong Florence. Verantwoording van activiteiten 2013. Den Haag: Jong Florence, 2014. JSO. Telling Opvoedbureau Zoetermeer 2013. Gouda: JSO, 2014. Kwadraad. 2013 opvoedingsproblematiek uitgesplitst per werksoort. Gouda: Kwadraad, 2014a. Kwadraad. Gemeente Leidschendam-Voorburg. Financiële en inhoudelijke verantwoording 2013. Gouda: Kwadraad, 2014b. Kwadraad. Gemeente Midden-Delfland. Financiële en inhoudelijke verantwoording 2013. Gouda: Kwadraad, 2014c. Kwadraad. Gemeente Pijnacker-Nootdorp. Financiële en inhoudelijke verantwoording 2013. Gouda: Kwadraad, 2014d. Kwadraad. Gemeente Rijswijk. Financiële en inhoudelijke verantwoording 2013. Gouda: Kwadraad, 2014e. Kwadraad. Gemeente Wassenaar. Financiële en inhoudelijke verantwoording 2013. Gouda: Kwadraad, 2014f. Kwadraad. Gemeente Westland. Financiële en inhoudelijke verantwoording 2013. Gouda: Kwadraad, 2014g. Kwadraad. Gemeente Zoetermeer. Financiële en inhoudelijke verantwoording 2013. Gouda: Kwadraad, 2014h. Nagel K, Essen AM van, Nienhuis T, Jacobs ME. Jeugdigen in Haaglanden. Den Haag: Tympaan Instituut, 2014a. Nagel K, Essen AM van, Nienhuis T, Jacobs ME. Jeugdzorg in Haaglanden. Den Haag: Tympaan Instituut, 2014b. Plus-Support. Schoolmaatschappelijk werk Pijnacker-Nootdorp. Verslag schooljaar 2012-2013. Delft: Plussupport, 2013a. Plus-Support. Schoolmaatschappelijk werk Zoetermeer. Verslag schooljaar 2012-2013. Delft: Plus-Support, 2013b. Schoeren L. Opvoedingsondersteuning Jaarverslag 2012-2013. Wassenaar: Schooladviesdienst Wassenaar, 2013. Sluys LM, Jacobs ME (eindredactie). Regioverkenning 2014 Haaglanden. Den Haag: Tympaan Instituut, 2014. Welzijn Scheveningen. Inhoudelijke verantwoording CJG informatie, advies en opvoedsteun 2013. Den Haag: Welzijn Scheveningen, 2014.

Website ris-zh.nl

Regionaal Informatiesysteem Samenleving Zuid-Holland

Overige bronnen Florence Gemeente Den Haag Gemeente Rijswijk Jeugdformaat Stichting JGZ Zuid-Holland West Xtra, bestuursorganisatie van Voor Welzijn, Stichting MOOI en Zebra Welzijn

Colofon juli 2015 - T. Nienhuis, A.M. van Essen © Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 0709 te bestellen bij het Tympaan Instituut.


Factsheet pedagogische hulp in Haaglanden 2013: welke plaats in het nieuwe jeugdbeleid?

Recommend Documents