EUROPEES FONDS VOOR REGIONALE ONTWIKKELING OPERATIONEEL PROGRAMMA DOELSTELLING

EUROPEES FONDS VOOR REGIONALE ONTWIKKELING ------------------------------------------------------------

OPERATIONEEL PROGRAMMA DOELSTELLING “REGIONAAL CONCURRENTIEVERMOGEN EN WERKGELEGENHEID”

VLAANDEREN 2007 – 2013 CCI 2007BE162PO0002

INHOUD

0) Structuur……………………………………………………… ………. ……………… .4 1) SWOT-analyse 1.1) Macro-economische structuur……………………………………………………….. 5 1.2) Kenniseconomie en innovatie…………………………………….…… ……… 19 1.3) Ondernemerschap………………………………………………………………… 28 1.4) Ruimtelijke economische omgevingsfactoren…………………………………….…32 1.5) Stedelijke ontwikkeling………………………………………………… ………….37 1.6) Economie en milieu………………………………………………… … … …..44 1.7) Economie en energie………………………………………………… ………… 46 1.8) Samenvattend……..………………………………………………………… … .. 47 Besluit – Strategische uitdagingen voor Vlaanderen……………………….………… …50 2) Strategie 2.1) Strategische hoofddoelstelling………………………………….………………..… 52 2.2) Strategische invalshoeken……………………………………………….……….… 52 2.2.1) Coherentie met de Europese en Vlaamse beleidsdoelstellingen ……….…. 52 2.2.2) Thematische concentratie………………………………………… …………64 2.2.3) Additionaliteit met Vlaamse beleidsinitatieven …………………… ………. 65 2.2.4) Integratie van horizontale/transversale thema’s…………………… ……….66 3) Thematische prioriteiten 3.1) Prioriteit Kenniseconomie en innovatie…………………………… …………… 69 3.1.1) Strategie……………………………………………………………………… 69 3.1.2) Operationele doelstellingen……………………………………………………72 - Sensibilisering…………………………………………………………….72 - Begeleiding…………………………………………………… ………. 73 - Samenwerking………………………………………………… …………76 - Internationalisering…………………………………………… …………78 - Vernieuwende voorbeelden van kennisvalorisatie……………… … … 80 - Innovatie van de plattelandseconomie………………………………… 83 3.2) Prioriteit Ondernemerschap…………………………………………………….… 85 3.2.1) Strategie…………………………………………………………… …………85 3.2.2) Operationele doelstellingen - Stimuleren van ondernemerszin en ondernemersvaardigheden…………...........................................................88 - Creëren van een faciliterend start-, groeien overnamekader…………….92 - Stimuleren van internationaal ondernemen…………………… ………..96

OP EFRO oktober 2007

1

3.3) Prioriteit Ruimtelijk-economische omgevingsfactoren 3.3.1) Strategie………………………………………………………………… 100 3.3.2) Operationele doelstellingen - Duurzame versterking van de economische poorten, economische netwerken en de internationale multimodale bereikbaarheid ………… ..105 - Kwaliteitsvolle bedrijventerreinen en bedrijfshuisvestingsmogelijkheden………………………………………………………… 108 - Realiseren van Vlaamse en subregionale hefboomprojecten……………111 - Benutten van verduurzamingspotenties van economische concentraties ……………………………………………………………112 3.4) Prioriteit Stedelijke Ontwikkeling 3.4.1) Strategie…………………………………………………………........… …114 3.4.2) Operationele doelstellingen - Ondersteunen van geïntegreerde stedelijke ontwikkelingsprojecten, die een positieve bijdrage leveren tot het economische succes van een stad en zijn regio………………………………………………. 115 Verhogen van de stedelijke vitaliteit in de grootsteden Antwerpen en Gent, met bijzondere aandacht voor achtergestelde buurten, door het ondersteunen van kleinschalige stedelijke projecten op buurt – en wijkniveau ………………………………...…………….. 121 3.5) Prioriteit Technische Bijstand…………………………………….……………

121

3.6) Coherentie sociaal-economische analyse en strategische prioriteiten ……………..122 3.7) Indicatieve verdeling van de beschikbare EFRO-middelen……… ……… ………126 3.8) Bijdrage tot de “earmarking”………………………………………………… ……133 4) Uitvoeringsstructuren 4.1) Beheersautoriteit……………………………………….……….…………… … 138 4.2) Certificeringautoriteit ………………………………………………………… 140 4.3) Auditautoriteit ………………………………………………………….……… 140 4.4) Toezichtscomité ………………………………………………………………… 141 4.5) Technische werkgroep …………………………………………………………. …142 4.6) Programmasecretariaat …………………………………………………………….142 4.7) Monitoring en evaluatie………………………………………………… ………. 146 4.8) Elektronische uitwisseling van gegevens……………………………………… .…151 4.9) Financiële stromen………………………………………………………. ……… ..152 4.10) Promotie en communicatie………………………………………………………. 155 4.11) Partnerschap……………………………………………………………………. 159 4.12) Coördinatie met andere Fondsen/programma’s en instrumenten ………………. 160 4.13) Verenigbaarheid met de Europese mededingingsregels…………………………..163 5) Financiering………………………………………………………...………………. …164


2

6) Ex ante – evaluatie 6.1) Situering………………………………………………….………………………. 166 6.2) Methodologisch kader…………………………………………………………… 166 6.3) Synthese van de resultaten……………………………………………………… 168 6.4) Aanbevelingen………………………………………………………………….… 171 6.5) Strategische milieubeoordeling………………………………………… ………… 175 Lijst met afkortingen………………………………………………………...…… ………. 181 BIJLAGEN: - Indicatorenkader - “Aanbevelingen Milieueffectbeoordeling “integratiespoor” Vlaamse Overheid – Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid, Dienst Mer ( 4 augustus 2006 ) - “Milieubeoordeling “integratiespoor” - Eindbeoordeling Vlaamse Overheid – Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid, Dienst Mer ( 2 april 2007 )


3

STRUCTUUR Een SWOT-analyse op programmaniveau vormt de basis voor de strategie van het programma. De strategische hoofddoelstelling voor de periode 2007-2013 vloeit voort uit de vastgestelde sterkten en zwakten. Een aantal strategische invalshoeken worden voor de strategie geformuleerd. Vervolgens worden de inhoudelijke prioriteiten geformuleerd die zullen bijdragen tot de realisatie van de hoofddoelstelling. Elke prioriteit heeft op zijn beurt een eigen strategische doelstelling, alsook eigen strategische invalshoeken. Per prioriteit wordt vervolgens een beperkt aantal operationele doelstellingen opgesteld waarbinnen de concrete acties dienen te kaderen. Dit kan schematisch voorgesteld worden als volgt:

SWOT-ANALYSE VLAANDEREN

OPERATIONEEL PROGRAMMA STRATEGISCHE HOOFDDOELSTELLING STRATEGISCHE INVALSHOEKEN

PRIORITEIT 1 Strategische doelstelling Strategische invalshoeken

Operationele doelstelling

Actie

Actie


Actie


Actie



Actie

Actie


Actie



Actie

Actie


Actie

Actie

4

1) SWOT-ANALYSE 1.1)

Macro-economische structuur

1.1.1) Economische groei Sinds 2001 bevindt de Vlaamse economie zich in een periode van lage economischegroei, net zoals de rest van Europa. Dit contrasteert sterk met de tweede helft van de jaren ‘ 90 die gekenmerkt werden door een zeer sterke economische dynamiek. De economische groei in de periode 2001-2003 in Vlaanderen situeerde zich beneden de 1% terwijl in de periode 19952001 de Vlaamse economie jaarlijks gemiddeld groeide met 2.5 %. Vlaanderen doet daarmee, net zoals België trouwens, slechter dan het Europees gemiddelde. Vooral de kleinere EUlidstaten zoals Ierland, Finland, Luxemburg en Zweden doen het beter1 Zoals blijkt uit onderstaande tabel, verliest Vlaanderen economisch terrein: het BBP per capita groeide in Vlaanderen in de periode 1995 – 2003 minder snel dan in andere landen en regio’s binnen Europa. Tabel 3: BBP per capita, 1995 en 2003, EU-15 = 100 1995 2003 Luxemburg 172 Luxemburg 194 Denemarken 118 Ierland 121 België 113 Denemarken 113 Oostenrijk 111 VLAANDEREN 111 Oostenrijk 110 Nederland 110 Duitsland 110 Verenigd Koninkrijk 109 109 België 106 Nederland 106 Zweden VLAANDEREN 106 103 Zweden 105 Italië 102 Frankrijk 104 Frankrijk 100 EU-15 Finland 100 Finland 97 EU-15 100 Verenigd Koninkrijk 96 Duitsland 99 Ierland 93 Italië 98 Spanje 78 Spanje 87 Portugal 70 Griekenland 73 Griekenland 65 Portugal 68 Bron: Tweede Barometer-Rapport over het Concurrentievermogen van de Vlaamse economie, Steunpunt Ondernemerschap, Ondernemingen en Innovatie

1

“Tweede rapport over het concurrentievermogen van de Vlaamse Economie”, Prof. Dr. Koen De Backer, Prof. Dr. Leo Sleuwaegen, Steunpunt ondernemerschap, ondernemingen en innovatie


5

1.1.2.) Internationale vergelijking van de levensstandaard en zijn structurele determinanten Wanneer de welvaart van Vlaanderen geanalyseerd wordt aan de hand van het BBP uitgedrukt in koopkrachtpariteiten (KKP)2, dan kan met de positie van Vlaanderen in Europese context globaal als gunstig typeren. . Met een KKP van 26.909,8 euro per inwoner was het Vlaams Gewest in 2003 één van de meest welvarende regio’s van Europa.3 Zowel het EU-15 als het nieuwe EU-25 gemiddelde ligt lager, respectievelijk op 23.300 en 21.200 euro. Van de buurregio’s doet enkel West-Nederland het beter. Baden-Württemberg Nordrhein-Westfalen Rheinland-Pfalz Catalonië Vlaams Gewest Lombardije Nord-Pas-De-Calais Rhône-Alpes West-Nederland Zuid-Nederland EU 15 EU 25

BBP per capita in KKP (2003) 26.419,0 23.093,9 20.357,6 24.452,2 26.909,8 29.660,1 19.399,8 24.470,7 28.430,1 24.382,8 23.300,0 21.200,0

Vlaanderen heeft deze goede positie reeds verscheidene jaren en versterkt deze zelfs nog. Zo scoorden in 2000 de vier groeiregio’s, Baden-Württemberg, Rhône-Alpes, Lombardije en Catalonië nog beter dan Vlaanderen, terwijl in 2003 enkel nog Lombardije een grotere welvaart produceerde. Dit geeft evenwel geen volledig beeld van de Vlaamse economische situatie. De score van het BBP hangt af van de volgende deeldeterminanten: het bevolkingsprofiel, de werkzaamheidsgraad en de arbeidsproductiviteit. De werkzaamheidsgraad en de arbeidsproductiviteit kunnen nog verder opgesplitst worden. De werkzaamheidsgraad is de resultante van enerzijds de participatiegraad (hoeveel % van bevolking op arbeidsleeftijd dat wil werken) en anderzijds de effectieve inschakeling van arbeidskrachten (% van de werkwillenden die effectief een job vinden). De arbeidsproductiviteit wordt bepaald door de economische structuur (belang van hoog/laag productieve sectoren) en de gemiddelde productiviteit binnen de individuele sectoren4 . 2

BBP uitgedrukt in koopkrachtpariteiten waardoor rekening wordt gehouden met verschillen in prijsniveau tussen landen en regio’s. 3 Dit zijn de cijfers na correctie voor pendelbewegingen van en naar het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 4

“Tweede rapport over het concurrentievermogen van de Vlaamse Economie’, Prof. Dr. Koen De Backer, Prof. Dr. Leo Sleuwaegen, Steunpunt ondernemerschap, ondernemingen en innovatie”.


6

Wanneer we deze elk afzonderlijk bekijken, krijgen we een ander beeld. Hoewel de vergrijzing van de bevolking een trend is in geheel Europa, is het bevolkingsprofiel van Vlaanderen in vergelijking met de rest van Europa niet zo gunstig. Slechts 65,8% van de Vlaamse bevolking is op arbeidsleeftijd (15-64jaar) terwijl het EU-25 gemiddelde op 66,7% ligt (EU-15: 66,4%).

Baden-Württemberg Nordrhein-Westfalen Rheinland-Pfalz Catalonië Vlaams Gewest Lombardije Nord-Pas-De-Calais Rhône-Alpes West-Nederland Zuid-Nederland EU 15 EU 25

Arbeidsproductiviteit Werkzaamheidsgraad per werknemer (in %) (2003) (in KKP) (2003) 57.548,3 69,8 56.429,7 62,5 46.711,7 66,8 54.572,7 66,6 64.962,9 62,9 67.402,9 63,9 51.522,2 56,6 62.889,4 64,5 56.886,4 73,7 49.396,4 73,1 54.606,4 64,3 50.550,5 62,9

Bevolking tussen 15 en 64 jaar (in %) (2003) 65,7 65,5 65,2 67,3 65,8 68,9 66,7 60,3 67,8 67,5 66,4 66,7

Ook op het tweede element van het BBP, de werkzaamheidsgraad, scoort Vlaanderen eerder zwak. Enkel het Brussels en Waals Gewest en Nord-Pas-de-Calais gaan nog onder de score van 62,9%. Deze lage Vlaamse cijfers zijn te wijten aan arbeidsbesparende investeringen en een lage arbeidsparticipatie. Vlaanderen blijkt er echter wel in te slagen om de personen die willen werken effectief in te schakelen in het arbeidsproces, resulterend in een lagere werkloosheid. Toch weegt dit niet op tegen de lage participatiegraad Wat de arbeidsproductiviteit betreft is Vlaanderen met 65.000 euro per werknemer ten opzichte van een EU-25 gemiddelde van 50.550,5 euro, na het Brussels Gewest en Lombardije, de absolute koploper. In 2000 stonden de vier groeiregio’s nog voor Vlaanderen maar de laatste jaren heeft Vlaanderen zijn vroegere koppositie weer verworven Het productiviteitsvoordeel compenseert volledig de negatieve effecten van een ongunstig bevolkingsprofiel en een lage werkzaamheid5. De arbeidsproductiviteit vormt bijgevolg de belangrijkste factor van onze welvaart en van de goede globale ranking binnen Europa.

5

“Tweede rapport over het concurrentievermogen van de Vlaamse Economie”, Prof. Dr. Koen De Backer, Prof. Dr. Leo Sleuwaegen, Steunpunt ondernemerschap, ondernemingen en innovatie.


7

1.1.3.) Regionale spreiding van de welvaart De welvaart kan op twee wijzen in kaart gebracht worden6: naast het BBP per hoofd (geproduceerde welvaart per gebied) kan het beschikbaar inkomen per hoofd (inkomen dat de inwoners in een gebied daadwerkelijk in handen hebben) als maatstaf gebruikt worden. Het gemiddelde BBP per inwoner bedroeg 26.161 euro in het Vlaamse Gewest anno 2003. De verschillen tussen de Vlaamse arrondissementen kunnen echter groot zijn: Antwerpen scoort 25,3% hoger dan dit Vlaamse gemiddelde; het BBP per capita situeert zich in Tongeren 40,5% lager. Veel heeft te maken met de aanwezigheid van nijverheidstakken in het gebied in kwestie. Sedert 1995 is de spreiding van het BBP per hoofd over de Vlaamse arrondissementen afgenomen. Dat wil zeggen dat de verschillen in welvaartsproductie kleiner worden. Dit is op zich een goed punt voor een beleid dat zich richt op het afvlakken van de welvaartsverschillen binnen Vlaanderen. Ook zijn er tussen de Vlaamse provincies enkele andere economische verschillen. West-Vlaanderen scoort op een aantal economische welvaartsindicatoren minder hoog dan het Vlaams Gewest. West-Vlaanderen draagt voor 17,6% bij voor het BBP van Vlaanderen. Dit is iets minder dan haar aandeel in de Vlaamse bevolking (18,9%). In 2003 was dit zo voor: -

het BBP per inwoner (23.900 euro t.o.v. 25.700 euro in 2003) het beschikbaar inkomen per inwoner (14.950 euro t.o.v. 15.800 euro in 2002) de gemiddelde arbeidsproductiviteit per werknemer (64.800 euro t.o.v. 70.400 euro in 2003) de groei in bruto toegevoegde waarde over de periode 1995-2002 (reëel met 1,9% t.o.v. 2,2%)

Daar moeten evenwel een aantal – vanuit economisch oogpunt gezien – positieve vaststellingen tegenover geplaatst worden. In West-Vlaanderen is de arbeidseenheidskost per werknemer in die mate lager (35.000 euro t.o.v. 39.300 euro, in 2002), dat ook de loonkost per eenheid product (0,55 euro t.o.v. 0,58 euro) er lager is en zo een concurrentieel voordeel biedt. Bovendien is het geloof in de eigen ontwikkeling er sterk aanwezig. De investeringsratio (24,6%) is hoger dan elders. Tussen 1995-2002 stegen de investeringen er gemiddeld met 4,1%, wat meer is dan het Vlaamse gemiddelde. Oost-Vlaanderen scoort op het BBP per inwoner (22.890 euro t.o.v. 25.722 euro) en op de gemiddelde arbeidsproductiviteit per werknemer (68.235 euro t.o.v. 70.365 euro) minder hoog dan het Vlaamse Gewest. e groei in bruto toegevoegde waarde over de periode 19952002 (reëel met 2,4% t.o.v. 2,2%) is iets beter dan het Vlaams gemiddelde. Het beschikbaar inkomen per inwoner is vrijwel gelijk aan dat van Vlaanderen (15.792 euro t.o.v. 15.784 euro in 2002). Dit wijst erop dat de welvaart uit andere productievere regio’s wordt “ingevoerd”, voornamelijk door pendel naar Brussel. Ook op andere vlakken kunnen de zwakkere prestaties gecompenseerd worden. Tegenover de matige arbeidsproductiviteit staan arbeidseenheidskosten die onder het Vlaamse gemiddelde liggen (37.788 euro t.o.v. 39.270 euro in 2002). Helaas leidt dit niet tot een concurrentieel voordeel: de loonkosten per eenheid 6

De bron van alle gebruikte gegevens is het Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR), desgevallend bewerkt door de Studiedienst van de Vlaamse Regering.


8

product zijn vrijwel gelijk aan de Vlaamse waarde (0,57 euro t.o.v. 0,58 euro). De investeringsratio (23,1%) wordt door de Vlaamse provincies alleen overtroffen door WestVlaanderen. Tussen 1995-2002 stegen de investeringen er met 4,2%, wat meer is dan het Vlaams gemiddelde. Vlaams-Brabant doet het op een aantal economische welvaartindicatoren beter dan het Vlaams Gewest. De provincie Vlaams-Brabant draagt voor 17,7% bij tot het BBP van Vlaanderen. Dit is wat hoger dan haar aandeel in de Vlaamse bevolking (17,2%). In 2003 was dat zo voor: -

het BBP per inwoner (26.572 euro t.o.v. 25.722 euro in 2003), op Antwerpen na de beste score van de Vlaamse provincies. het beschikbaar inkomen per inwoner (18.147 euro t.o.v. 15.784 euro in 2002). Dit is het beste resultaat van alle provincies. de gemiddelde arbeidsproductiviteit (75.191 euro t.o.v. 70.365 euro in 2003), op Antwerpen na de beste score van de Vlaamse provincies. de reële groei in bruto toegevoegde waarde over de periode 1995-2002 (3,3% t.o.v. 2,2%). Dit is de sterkste groei van alle provincies.

De loonkosten per werknemer (arbeidseenheidskosten) liggen met 43.674 euro dan weer het hoogst van alle Vlaamse provincies. Hierdoor wordt het voordeel van de hoge arbeidsproductiviteit teniet gedaan. De investeringsratio ligt met 19,3% bovendien lager dan in de andere provincies (Vlaams gemiddelde: 21,7%). Wel dient hier vermeld te worden dat de investeringsratio gewoonlijk lager ligt in regio’s zoals Vlaams-Brabant waar de dienstensectoren domineren. De groei van de investeringen in de periode 1995-2002 is wel op Limburg na het hoogst van de Vlaamse provincies. Antwerpen scoort op een aantal economische welvaartsindicatoren beter dan het Vlaamse Gewest. De provincie Antwerpen draagt voor 33,1% bij tot het BBP van Vlaanderen. Dit is ruim meer dan haar aandeel in de Vlaamse bevolking (27,7%). In 2003 was dit zo voor: -

het BBP per inwoner (30.710 euro t.o.v. 25.722 euro in 2003). Dit is veruit de beste score van de Vlaamse provincies. de gemiddelde arbeidsproductiviteit (76.078 euro t.o.v. 70.365 euro in 2003). Dit is opnieuw de beste score in Vlaanderen.

Het beschikbaar inkomen per inwoner ligt iets lager dan in de rest van Vlaanderen (15.647 euro t.o.v. 15.784 euro in 2002). Bedenkelijker is dat de reële groei in bruto toegevoegde waarde over de periode 1995-2002 zwakker is dan het Vlaams gemiddelde (1,6% t.o.v. 2,2%). De loonkosten per werknemer liggen met 42.106 euro dan weer hoger dan het Vlaamse gemiddelde van 39.270 euro. Hierdoor wordt het voordeel van de hoge arbeidsproductiviteit teniet gedaan: de loonkosten per eenheid product liggen op hetzelfde niveau als in Vlaanderen. De investeringsratio ligt met 20,2% bovendien vrij laag. Onder de Vlaamse provincies doet alleen Vlaams-Brabant het minder goed. Er is evenmin sprake van een inhaalbeweging. De groei van de investeringen 1995-2002 is zelfs de laagste van alle provincies. Ondanks de economische initiatieven van de voorbije decennia, is de Limburgse welvaartsgap met de andere regio’s van Vlaanderen nog niet gedicht. De grote(re) aanwezigheid van potentiële actieven in hun bevolking (62,4% t.o.v. 60,2%) kan niet verhinderen dat het BBP


9

per inwoner nog steeds lager blijft. Dit is het gevolg van een lagere arbeidsproductiviteit (59.900 euro in 2002) en een lagere werkzaamheidsgraad (62,3 t.o.v. 66,6). Enkele economische welvaartsindicatoren van Limburg zijn: -

-

De reële economische groei bedroeg gemiddeld 2,5% over de jaren 1995-2002. Dat is beter dan gemiddeld in het Vlaams Gewest (2,2%) en beter dan in alle provincies, met uitzondering van Vlaams-Brabant (3,3%). De investeringsquote bedroeg anno 2001 27,3% en is daarmee het hoogst van alle Vlaamse provincies. Over de periode 1995-2001 groeiden de private investeringen met gemiddeld 6,1% per jaar. Dit is beter dan in heel het Vlaamse Gewest. De toename van de nominale bruto toegevoegde waarde blijft echter achter op het Vlaams gemiddelde. De groei van het BBP per inwoner alsook het BBP lopen over de periode 1995-2002 achter op andere provincies. Het BBP per inwoner (21.200 euro in 2002) is het laagst van alle Vlaamse provincies. De groei van het gemiddeld inkomen lag over de periode 1995-2002 iets onder het Vlaamse gemiddelde zodat het gemiddeld inkomen per inwoner (13.900 euro) het laagste blijft. De arbeidseenheidskost is relatief laag (34.700 euro in 2001) en groeide relatief zwak (2,3% over 1995-2001). Dat wil zeggen dat de arbeid in Limburg gemiddeld relatief goedkoop blijft. De loonkost per eenheid product ligt in Limburg (0,59 euro in 2001) iets boven het gemiddelde niveau van Vlaanderen. Dit komt doordat niet alleen de arbeidseenheidskost maar ook de arbeidsproductiviteit eerder laag zijn.

De spreiding van het beschikbaar inkomen is dan weer iets toegenomen sedert 1995. De verschillen in rijkdom tussen de arrondissementen neemt toe. Het beschikbaar inkomen beliep in 2003 gemiddeld 15.972 euro per inwoner in het Vlaamse Gewest. De spreiding over de arrondissementen is veel minder uitgesproken, te wijten aan het herverdelend effect van onze sociale zekerheid: het niveau is in Halle-Vilvoorde 16,3% boven dit van het Vlaamse Gewest; in Maaseik situeert het zich 14,4% lager. Figuur 3 toont dat er verschillen kunnen bestaan tussen geproduceerde en verdiende welvaart: in een aantal arrondissementen is het gemiddeld inkomen erg hoog. Dat heeft te maken met de nabijheid van het Brusselse Gewest: heel wat inwoners gaan werken in Brussel (waar de lonen vrij hoog zijn, als gevolg van de aanwezigheid van beslissingscentra van bedrijven en instellingen), maar nemen hun inkomen mee naar huis waar zij wonen. Dat betekent niet noodzakelijk dat de eigen welvaartsproductie in de regio’s ook heel groot is. Grootstedelijke arrondissementen scoren daarentegen dan weer eerder goed inzake BBP. Dat verwondert niet gezien de aanwezigheid van belangrijke secundaire en tertiaire nijverheidstakken. Doch deze gebieden kampen ook met typische stedelijke problemen wat zich reflecteert in gemiddeld matige inkomensniveaus. In regio’s zonder grote stad ligt het BBP eerder laag. In sommige arrondissementen kan dat opgevangen worden door de pendel naar naburige tewerkstellingspolen. In andere regio’s, die verder van een grote tewerkstellingspool verwijderd zijn, ligt dat moeilijker. Dat weerspiegelt zich dan in het gemiddelde inkomensniveau.


10

Figuur 3: BBP PER HOOFD EN BESCHIKBAAR INKOMEN

Beschikbaaer inkomen per hoofd (euro)

PER HOOFD IN DE VLAAMSE ARR. IN 2003 Indices (Vlaamse Gewest = 100 ) 120 Halle-Vilvoorde Leuven

110

Mechelen Dendermonde 50

60

Aalst

Brugge 100

70

Eeklo

80 Oostende

90 Oudenaarde

100

Tongeren

Roeselare

Diksmuide Maaseik

110

120

Hasselt

90

130 Antwerpen

Kortrijk

Veurne

Sint-Niklaas

Gent

Turnhout

Tielt

Ieper 80 BBP / hoofd (euro)

Concluderend kan men stellen dat de gemiddelde Vlaamse welvaart belangrijke intraVlaamse verschillen verhult. 1.1.4.) Economische sectoren De tertiarisering van de economie is een algemene trend in Europa. De gemiddelde tertiariseringsgraad van de EU-15 op basis van de werkgelegenheid bedraagt 71%. Figuur: economische structuur volgens de tewerkstelling in % (2004)


11

Ook in Vlaanderen is de tertiaire sector, in termen van werkgelegenheid en toegevoegde waarde, duidelijk de belangrijkste sector. Qua tewerkstelling vertegenwoordigt hij een aandeel van ongeveer 75 % van de beroepsbevolking, tegenover 22 % in de secundaire en 2,2 % in de primaire sector. Tabel: aantal jobs in loondienst, naar sector (WAV indeling) 2000

2001

2002

Land- en tuinbouw Visserij Totaal primaire sector

24.885 732 25.617

24.754 562 25.316

Winning van delfstoffen 620 Vervaardiging van dranken, voeding en tabak 64.016 Textielindustrie 34.920 Vervaardiging van kleding en schoeisel, leer- en 10.262 bontnijverheid Vervaardiging van meubels 16.555 Houtindustrie 8.538 Grafische nijverheid 30.945 Chemische industrie 51.841 Rubber- en kunststofnijverheid 21.837 Vervaardiging van glas, bakstenen, cement en 18.028 andere bouwmaterialen Metallurgie 22.535 Vervaardiging van metaalproducten 40.105 Vervaardiging van machines, apparaten en 25.803 werktuigen Vervaardiging van elektrische machines en 16.568 apparaten Vervaardiging van kantoormachines, computers, 16.419 audio-, video- en telecommunicatieapparatuur Vervaardiging van medische apparatuur 4.158 Vervaardiging van transportmiddelen 54.289 Overige industrie 6.966 Elektriciteit, gas, stoom en water 12.547 Bouw 118.196 Totaal secundaire sector 575.148

611 64.227 34.449 9.227

591 64.728 32.743 8.437

16.880 8.731 31.139 52.298 21.011 17.682

16.255 8.636 29.913 51.139 19.646 17.348

22.509 42.000 26.742

21.873 40.523 26.280

17.497

16.385

16.611

14.560

4.892 55.352 6.625 12.053 118.767 579.303

4.877 52.948 6.210 11.746 118.116 562.954

Garagewezen Groothandel en handelsbemiddeling Kleinhandel Verhuurdiensten Horeca Vervoer Vervoersondersteunende activiteiten Post en telecommunicatie Financiële diensten Informatica

33.672 115.078 114.966 12.095 69.807 75.470 37.433 34.941 49.458 27.209

34.415 115.017 117.576 12.446 71.341 71.942 36.674 34.356 45.879 26.162


25.470 456 25.926

32.450 111.631 111.402 11.833 63.996 73.885 34.439 34.308 48.545 23.925

12

Advies en bijstand aan ondernemingen en 68.130 personen Selectie en terbeschikkingstelling van personeel 76.362 Industriële reiniging 22.351 Overige diensten aan personen 16.580 Totaal tertiaire sector 729.837

71.356

73.531

75.267 22.874 16.973 756.599

78.968 23.980 17.241 759.528

Openbaar bestuur Justitie, defensie en openbare veiligheid Verplichte sociale verzekering Onderwijs Ziekenhuizen en overige gezondheidszorg Maatschappelijke dienstverlening Recreatie, cultuur en sport Speur- en ontwikkelingswerk Afvalwater- en afvalverzameling; straatreiniging Belangenvertegenwoordiging Totaal quartaire sector

98.605 49.081 10.755 185.114 99.467 112.762 24.920 5.704 8.549 13.675 608.632

95.787 50.065 10.762 189.900 101.928 122.646 27.224 5.553 8.229 13.734 625.828

97.704 48.945 10.830 194.992 104.183 126.931 27.634 5.511 8.425 13.943 639.098

Slecht gedefinieerde activiteiten

2.038

1.776

1.205

Totaal

1.941.581

1.989.123

1.988.101

In de periode 2000-2002 nam het aantal betrekkingen in loondienst in de primaire en secundaire sectoren af. Factoren als desindustrialisering, uitbesteding, delokalisatie en mondialisering spelen hier een rol. Het aantal banen in loondienst in de tertiaire sector expandeerde met 29.691. Groot- en kleinhandel zijn de diensten met het grootste aantal arbeidsplaatsen. Tussen 2000 en 2002 was de quartaire sector goed voor 30.766 bijkomende arbeidsplaatsen. De sectoren met de grootste tewerkstelling zijn onderwijs, maatschappelijke dienstverlening en ziekenhuizen en overige gezondheidszorg. Wat betreft de secundaire sector scoort Vlaanderen op het vlak van de werkgelegenheid goed in de medium- ( vervaardiging van chemische producten, (elektrische) apparaten en machines, wagens en rollend materieel ) en hoogtechnologische sectoren (vervaardiging van farmaceutische producten, audio-, video- en telecommunicatieapparatuur en kantoormachines en computers ) met een aandeel van 8,13% van de totale tewerkstelling. Hiermee wordt Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en zelfs Zweden voorafgegaan, enkel Duitsland deed het in 2002 beter met 9,13%. Wat betreft de milieu-industrie in Vlaanderen, is uit analyses van de SERV gebleken dat 2,6 % van het totaal aantal bedrijven actief waren op milieugebied. Qua tewerkstelling stelt de sector slechts 1.4 % van de het totaal aantal werknemers tewerk. Ruim 90 % van de bedrijven zijn kleine en middelgrote bedrijven, de overige 10 % zijn grote bedrijven. De grote bedrijven maken wel 46 % uit van de omzet in de milieusector. Naar activiteit zijn 73 % actief op één bepaald milieucompartiment of –aspect actief, ongeveer 17 % op twee milieuaspecten en slechts 10 % op meer dan twee milieuaspecten. Uit de studie volgt dat de afval- en


13

recyclagesector de grootste activiteit, omzet en tewerkstelling vertonen, gevolgd door de watersector (zowel watervoorziening als afvalwaterbehandeling). De activiteiten op het gebied van bodem, lucht, geluid en consulting zijn eerder van beperkte omvang7. Qua toegevoegde waarde bekleedt Vlaanderen een sterke positie in de tertiaire sectoren van de handel en de gezondheidszorg & maatschappelijke dienstverlening. De transit– en havenactiviteiten en de uitbouw van onze sociale welvaartstaat zijn daar niet vreemd aan. Het onderwijs komt eveneens goed aan bod in onze regio, maar volgt dezelfde groei als elders in de EU25. De sector zakelijke diensten & onroerend goed is in omvang heel belangrijk. In verhouding tot de Europese Unie is deze sector hier iets beter vertegenwoordigd. De financiële instellingen en de overheidssector staan zwak. RELATIEVE AANWEZIGHEID EN GROEI VAN DE TERTIAIRE BEDRIJFSTAKKEN IN HET VLAAMSE GEWEST T.O.V. DE EU-25 (index=100) op basis van de bruto toegevoegde waarde, toestand 2003 120

VERBETEREND

handel

110 gezondheidszorg & maatschappelijke dienstverlening

cultuur & gemeenschapsvoorzieningen 40

50

60

70

STERK

Relatieve groei 1998 - 2003

Relatieve aanwezigheid 2003

overheid 80

90

100 100

110

120

130

140

onderwijs

horeca zakelijke diensten en onroerend goed

particuliere huishoudens 90

ZWAK

financiële instellingen

vervoer & communicati e

80

ACHTERBLIJVEND

De grootte van de bel geeft de omvang van de toegevoegde waarde weer. Er zijn vier kwadranten: - sterk: sterk aanwezig en sterk gegroeid - achterblijvend: sterk aanwezig, maar zwak gegroeid - verbeterend: zwak aanwezig, maar sterk gegroeid - zwak: zwak aanwezig en zwak gegroeid

In de secundaire sector zijn de sectoren van de chemie & kunststof, de metaalproducten en de overige industrie (waaronder de meubelnijverheid) sterk aanwezig en sterk gegroeid. Vlaanderen is ook gespecialiseerd in de voedingsnijverheid en de petrochemie, maar deze sectoren groeiden ongeveer aan hetzelfde tempo als in de EU25. De textiel & confectie, de nutsectoren en de bedrijven die transportmiddelen vervaardigen, komen naar verhouding ook goed aan bod, maar verliezen terrein in vergelijking met hun Europese sectorgenoten. De

7

Sociaal-economische analyse van de Vlaamse milieu-industrie (1999). Aanvullende regionale analyse (2000), SERV


14

belangrijke bouwsector is iets minder sterk aanwezig en groeide ook wat zwakker dan in de hele Europese Unie. De verschillen zijn echter niet zo groot. Zwak aanwezig en zwak gegroeid zijn dan weer de machines & apparaten, de vervaardiging van elektrische en optische instrumenten, de uitgeverijen & drukkerijen en de sector van de bouwmaterialen. Deze sectoren kregen meer kansen in Europa als geheel. RELATIEVE AANWEZIGHEID EN GROEI VAN DE SECUNDAIRE BEDRIJFSTAKKEN IN HET VLAAMSE GEWEST T.O.V. DE EU-25 (index=100) op basis van de bruto toegevoegde waarde, toestand 2003 120

VERBETEREND

overige industrie

0

20

40

60

chemie en kunststof metaalproducten

hout

keramische, glas

Relatieve aanwezigheid 2003

80

100 100

bouw

voeding 120

140

160

180

200

220

petrochemie

machines & apparaten

elektrische & optische apparaten

STERK

Relatieve groei 1998 - 2003

textiel & confectie 80 drukkerijen

transportmiddelen nutssectoren

delfstoffen

ZWAK

60

ACHTERBLIJVEND

De grootte van de bel geeft de omvang van de toegevoegde waarde weer. Er zijn vier kwadranten: - sterk: sterk aanwezig en sterk gegroeid - achterblijvend: sterk aanwezig, maar zwak gegroeid - verbeterend: zwak aanwezig, maar sterk gegroeid - zwak: zwak aanwezig en zwak gegroeid

De primaire sector vertegenwoordigt nog slechts 2.2 % van de totale beroepsbevolking. Binnen deze sector neemt de glastuinbouw, als belangrijke basis in de plattelandseconomie (toelevering, veilingen, afzet), een bijzondere plaats in. De moderne glastuinbouwbedrijven (meerdere ha) kunnen thans beschouwd worden als KMO’s op niveau van investeringen, innovatie, technologie en arbeid. Gezien de evolutie op het vlak van het ruimtelijk beleid en het duurzaam gebruik van productiefactoren (energie, water, …) bestaat er in Vlaanderen een concrete behoefte aan nieuwe duurzame ontwikkelingskansen voor deze sector. Er dient daarom ook optimaal ingespeeld te worden op innovatieve technologieën en het creëren van schaaleffecten op ruimtelijk vlak, voornamelijk naar energieen watergebruik toe. Naast de tertiarisering van de economie, dient tevens gewezen op het belang van de KMO sector. Vlaanderen is reeds lang gekend als dé KMO-regio. Veel van deze KMO’s zijn echter familiale ondernemingen met erg weinig personeelsleden. Zo heeft meer dan de helft van de ondernemers (59%) in Vlaanderen geen enkel personeelslid in dienstverband. Daarnaast zijn er ook nog heel wat ondernemingen met een klein aantal personeelsleden (tot 50 werknemers) en een aantal middelgrote ondernemingen (tot 200 werknemers). Op het vlak van de


15

tewerkstelling is bijgevolg het belang van de grote ondernemingen in Vlaanderen niet te onderschatten. Tabel: Dimensie van de inrichtingen volgens het totaal aantal tewerkgestelde werknemers. Inrichtingen Vlaams Inrichtingen België Totaal werknemers België Gewest Aantal % Aantal % Aantal % < 5 wn. 97.515 64,64 166.402 65,29 291.236 8,27 Van 5 tot 9 wn. 23.391 15,51 38.893 15,26 245.615 6,97 Van 10 tot 19 wn. 13.503 8,95 22.333 8,76 288.627 8,19 Van 20 tot 49 wn. 9.917 6,57 16.281 6,39 473.908 13,45 Van 50 tot 99 wn. 3.343 2,22 5.453 2,14 364.191 10,34 Van 100 tot 199 wn. 1.665 1,10 2.788 1,09 369.916 10,50 Van 200 tot 499 wn. 1.034 0,69 1.788 0,70 500.763 14,22 Van 500 tot 999 wn. 306 0,20 532 0,21 314.408 8,93 1000 wn. en meer 184 0,12 382 0,15 673.611 19,12 Totaal 150.858 100 254.852 100 3.522.275 100

1.1.5. ) Internationale oriëntatie Door de kleinschaligheid van de binnenlandse markt heeft Vlaanderen een erg open economie die in sterke mate afhankelijk is van de internationale omgeving. In 2003 bedroeg de Vlaamse uitvoer 91% van het BBP, dat is 145,5 miljard euro. In 2004 voerde Vlaanderen voor 158.3 miljard euro uit. Dit zorgde voor een hoge uitvoerratio van 97.5% van het BBP. Voor 2005 verwacht de Nationale Bank van België (NBB) dat de stijgende trend voor Vlaanderen behouden blijft. Men schat dat de uitvoer voor 2005 171.6 miljard euro zal bedragen. Duitsland, Frankrijk, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Italië vertegenwoordigen de belangrijkste afzetmarkten met een gezamenlijk aandeel van ongeveer 60% in de totale uitvoer. Drie kwart van de uitvoer is bestemd voor andere EU-lidstaten. Tabel: Uitvoer van het Vlaamse Gewest naar partnerland (miljoenen euro) 2003 2004 2005 (raming) Totaal 145.580,8 158.266,4 171.607,5 Europese Unie 110.029,9 119.448,1 127.590,9 Frankrijk 21.311,5 22.764,0 24.094,7 Nederland 20.011,2 21.971,9 22.992,1 Duitsland 25.394,6 28.038,1 30.241,9 Italië 7.745,5 8.209,8 9.358,0 Verenigd Koninkrijk 13.759,7 14.559,8 14.486,9 Aangezien meer dan driekwart van de Vlaamse export de Europese Unie als bestemming heeft, kan men stellen dat niet de Vlaamse, maar de Europese markt relevant is voor Vlaamse ondernemingen. Dit is vooral het geval in de secundaire en de tertiaire sector waar in 2003 meer dan de helft van de omzet bestemd was voor de export. De primaire sector volgt deze trend veel minder met een exportcijfer van slechts 12% van de omzet. De voornaamste exportproducten zijn machines en vervoersmaterieel (28.3%), chemische producten (26.4%) en edelstenen. Dit zijn echter ook de belangrijkste productcategorieën aan de importzijde.


16

De Vlaamse uitvoer verschilt op een aantal punten van deze van andere Europese landen. Vlaanderen blijkt gespecialiseerd in chemische producten, petroleum en petroleumproducten. Ook Vlaamse voedingswaren en vee blijken in het buitenland gegeerd. Verder kan Vlaanderen behoorlijke troeven voorleggen op het vlak van halffabrikaten. Diverse consumptiegoederen en investeringsgoederen komen relatief minder aan bod in het Vlaamse uitvoerpakket dan in andere Europese landen. Tot slot zal het geen verbazing wekken dat grondstoffen geen Vlaamse exportspecialiteit vormen.


17

Doordat België zijn grondstoffen massaal moet invoeren, is de inflatie in België vanaf 2003 voortdurend gestegen door prijsstijgingen van olieproducten en andere grondstoffen. In 2005 is het algemeen prijspeil in België (2,5) zelfs hoger is dan de EU-inflatie (2,2). 2003 2004 2005

HICP België 1,5 1,9 2,5

HICP EU 2,1 2,1 2,2

De economische openheid uit zich anderzijds in de grote invoerstromen. Ook hier gaat het voornamelijk over import uit de andere lidstaten van de EU (73,5% in 2003 en 71,6% in 2004). Het economische belang van import en export kan slechts geconsolideerd blijven zolang de bereikbaarheid voldoende gegarandeerd is. Het is noodzakelijk dat ingezet wordt op het uitwerken van multimodaal goederenvervoer. Een maximaal positief effect wordt verkregen wanneer ook een goed uitgewerkt ruimtelijk locatiebeleid operationeel is. Bovendien is Vlaanderen samen met Zuid-Nederland de logistieke draaischijf van Europa. Daarbij vormen de Antwerpse zeehaven (naast de havens van Gent, Zeebrugge en Oostende) en de luchthaven van Zaventem de belangrijkste “economische poorten” van Vlaanderen op de wereld. In 2003 was Antwerpen de vierde belangrijkste haven van de wereld voor goederentrafiek, na Rotterdam, Singapore en Hong Kong. Ook de luchthaven van Zaventem behoort tot de top vijf van Europese luchthavens inzake het vrachtvervoer. Een derde aspect van de openheid van de Vlaamse economie is het grote aantal buitenlandse investeringen die Vlaanderen aantrekt. Bijna de helft van de industriële werkgelegenheid en meer dan 60% van de toegevoegde waarde van industriële ondernemingen kwam in 2002 van de buitenlandse ondernemingen. In de dienstensector gaat het om respectievelijk 29% en 34%. Nergens in de EU haalt men dergelijke hoge percentages met uitzondering van de industrie in Ierland. De centrale ligging van Vlaanderen in Europa en het uitgebreide infrastructuurnetwerk hebben in het aantrekken van vestigingen van grote multinationals steeds een belangrijke rol gespeeld sinds de jaren ‘60. Toch wordt vastgesteld dat buitenlandse ondernemingen hun initiatieven in Vlaanderen terugschroeven of ze zelfs volledig stopzetten zonder dat hier voldoende nieuwe buitenlandse investeringen tegenover staan. Dit houdt in dat ook specifieke, hoogwaardige ruimte nodig is om buitenlandse investeringen een geschikte plaats te bezorgen.


18

1.2) Kenniseconomie en innovatie Tengevolge van de globalisering zal Vlaanderen steeds meer een beroep moeten doen op zijn kennis om overeind te blijven in de internationale concurrentie. Kostencompetitiviteit wordt voor Vlaanderen immers steeds moeilijker vermits nieuwe economische spelers over belangrijke kostenvoordelen beschikken. Vlaanderen wenst verdere stappen te zetten in de kenniseconomie, waar kennis de basis voor competitiviteit vormt. Innovatie vormt een belangrijke determinant van het concurrentievermogen in de kenniseconomie. Voor het luik kenniseconomie steunt deze analyse in belangrijke mate op de nota van Flanders District of Creativity (Flanders DC) “Strategische omgevingsanalyse: Uitdagingen voor de toekomst. Nood aan een creatief groeimodel” (september 2005), waarin de omgeving, uitdagingen en problemen van de Vlaamse economie voor het volgende decennium worden geschetst. Het luik innovatie is gebaseerd op de internationale kwantitatieve benchmarking van het Vlaams innovatiesysteem van de Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid (VRWB) “Aanbeveling 24. Opvolging Vlaams Innovatiepact. Eerste invulling van de kernindicatoren” (maart 2005), waarin de belangrijkste basiskenmerken van het Vlaams innovatiesysteem worden beschreven. Ten slotte steunt deze analyse ook op de Vlaamse regionale indicatoren ( VRIND 2006 en 2007). Kenniseconomie 1. Positie van Vlaanderen in groeiende kennisintensieve sectoren De toekomstige economische groei zit vooral in de kennisintensieve sectoren. Indien Vlaanderen zijn internationale aanwezigheid in deze sectoren niet verder uitbouwt, dreigt de economische groei van Vlaanderen af te nemen. Vlaanderen heeft momenteel vooral een belangrijke aanwezigheid in de sectoren chemie, farmacie en automobiel. Deze sectoren kenmerken zich door een bovengemiddelde groei van de Europese export. Andere sectoren waarin Vlaanderen een groot marktaandeel heeft, groeien op Europees vlak significant minder snel. Om in deze sectoren verder te groeien is nog sterker en competitiever worden een noodzaak, wat gegeven de sterk toegenomen concurrentie op basis van kosten en prijzen in deze sectoren niet voor de hand ligt. In de meer kennisintensieve sectoren heeft Vlaanderen een eerder zwakke positie. Verschillende van deze kennisintensieve sectoren kennen echter op Europees niveau een relatief grote groei. De kennisintensieve sectoren bieden dus heel wat meer groeimogelijkheden: het is nu eenmaal gemakkelijker om te concurreren in groeiende sectoren dan in stagnerende/krimpende sectoren. (Flanders DC) De meer kennisintensieve sectoren staan in Vlaanderen slechts voor een beperkt gedeelte van de werkgelegenheid in. De tewerkstellingsgraad in medium hightech en hightech industrie (uitgedrukt als % van de totale beroepsbevolking) bedraagt in 2000 8,32% en in 2002 7,86%. Voor hightech diensten bedraagt de tewerkstellingsgraad in 2000 3,79% en in 2002 3,64%. Het aandeel van de medium hightech en high tech sectoren in de werkgelegenheid gaat dus achteruit tussen 2000 en 2002: voor de medium hightech en hightech industrie volgt dit een EU-trend (uitzonderingen zijn Finland en Duitsland), voor hightech diensten is Vlaanderen één van de enige gebieden die achteruit gaat wat betreft aandeel in de werkgelegenheid. Het aandeel van de werkgelegenheid in technologiegedreven sectoren in Vlaanderen ligt nog maar nauwelijks boven het EU-15 gemiddelde. (VRWB)


19

De tewerkstelling in ( medium )hoogtechnologische industrie en in kennisintensieve diensten bedroeg in 2005 11,9 % van de totale tewerkstelling in het Vlaamse Gewest ( Lissabonstrategie: Vlaamse Hervormingsprogramma 2005-2008, voortgangs- rapportering maart 2007 ). De VRWB onderstreept dat het Vlaams technologisch-economisch weefsel ruimer is dan wat nu onder de hightech en medium hightech sectoren wordt gerekend. Bedrijven in de biotech of voedingssector die wel aan innovatie doen worden omwille van hun classificatie niet meegerekend. De classificatie volgt met andere woorden niet voldoende de veranderingen naar de kenniseconomie. In alle sectoren zijn er voortrekkers van de kenniseconomie en bovendien vormt technologiecreatie niet de enige determinant van kennisintensivering. (VRWB) 2. Structurele kenmerken van Vlaamse ondernemingen in kennisintensieve sectoren Buitenlandse ondernemingen nemen een belangrijke plaats in de kennisintensieve sectoren in Vlaanderen in. Hun belang is nog meer uitgesproken dan in andere sectoren: buitenlandse dochterondernemingen nemen het grootste deel van de jobs (bijna 70%) en de gecreëerde toegevoegde waarde (meer dan 80%) voor hun rekening. In vergelijking met deze buitenlandse dochterondernemingen worden Vlaamse ondernemingen in kennisintensieve industrie- dienstensectoren gekenmerkt door een lagere productiviteit en een kleinere schaal, zijn ze minder internationaal actief en voeren ze minder industriële diensten uit. Deze kenmerken verklaren het kleinere belang van de Vlaamse ondernemingen in de kennisintensieve sectoren. De kleinere schaal, de kleinere technologische basis staan immers in schril contrast met de trend naar grotere schaal en meer technologie-inhoud in deze sectoren. Het endogeen ondernemerschap in de kennissectoren kampt dus met een aantal structurele handicaps die het concurrentievermogen van Vlaanderen bemoeilijken. Voldoende uitwisseling van kennis tussen de verschillende actoren is noodzakelijk om het absorptievermogen van de Vlaamse ondernemingen te verhogen en hun positie in de kennissectoren te versterken. (FDC) 3. Aanbod en inschakeling van menselijk kapitaal De uitbouw van de kenniseconomie vereist een voldoende aanbod en een optimale inschakeling van menselijk kapitaal. In Vlaanderen blijkt er een voldoende aanbod aan menselijk kapitaal (Tweede Barometer- Rapport op het Concurrentievermogen van de Vlaamse economie) maar resulteert dit (nog) niet in een sterke positie van Vlaanderen in de kenniseconomie. Het menselijk kapitaal wordt in Vlaanderen sterk ingeschakeld in overheidsdiensten en onderwijs. Hoger opgeleiden zijn in het algemeen actief in de dienstensectoren. Opvallend is de relatief lage inschakeling van hoger opgeleiden in de technologische dienstensectoren. Deze niet-optimale inschakeling van menselijk kapitaal wordt nog versterkt door de brain drain van hoger opgeleiden. Globale cijfers geven aan dat België niet significant meer getroffen wordt dan andere Europese landen. België bevindt zich zelfs op een iets lager gemiddeld niveau dan de rest van Europa indien naar de grote groep (hoger onderwijs en universiteit) gekeken wordt. Cijfers over immigratie en opleiding in de Verenigde staten geven éénzelfde beeld. Voor de groep universitairen die in het bezit zijn van een doctoraat zijn, zijn deze cijfers echter opvallend hoger voor België. Dit suggereert dat België relatief


20

sterker getroffen wordt door een brain drain van de hoogst opgeleiden naar de VS dan andere landen. (FDC) 4. ICT ICT vormt de ruggengraat van de kenniseconomie. De Vlaamse Regering wenst Vlaanderen verder uit te bouwen als vooruitstrevende informatiemaatschappij. Burgers Het aandeel van de Vlamingen dat internet gebruikt, evolueerde van 2001 tot 2005 van 34% naar 61%. Toch blijft er nog heel wat werk aan de winkel om bij de Europese top te behoren. In 2005 had 56% van de Vlaamse huishoudens een internetaansluiting en 55% van de Vlamingen gebruikte het internet minstens één keer per week. Bij de Europese koplopers liggen deze percentages tussen de 73% en 78 %. Wat de penetratiegraad van breedband betreft, hoort Vlaanderen wel tot de Europese top. Het Vlaams gewest doet het beduidend slechter dan de Europese top wat het gebruik van internettoepassingen betreft. Voor E-government wordt bijvoorbeeld door 18% van de Vlamingen en door 52% van de Zweden gebruikt. Wat e-commerce betreft zoekt 46% van de Vlamingen tegen 70% van de Zweden op het internet informatie over goederen en diensten. (VRIND 2006) Bedrijven Tabel: ICT-infrastructuur - bedrijven


21

Bijna alle bedrijven met minstens tien werknemers en met hun zetel in het Vlaams Gewest gebruiken internet, maar slechts driekwart heeft een breedbandverbinding. Met deze cijfers sluit Vlaanderen aan bij de Europese top. De bedrijven met vijf tot negen werknemers doen het slechter: slechts 88% heeft een internetverbinding en 66% heeft een breedbandverbinding. Vlaamse bedrijven behoren bij de Europese top wat de penetratie van intranet en extranet betreft. Voor bedrijfswebsites is er een extra inspanning nodig om bij de Europese top te behoren. Een website is een machtig wapen om nieuwe klanten aan te trekken aangezien bijna de helft van de Vlamingen op het internet op zoek gaat naar informatie over goederen en producten. (VRIND 2006) Tabel: ICT-toepassingen - bedrijven

Bron: VRIND 2006 Vlaamse bedrijven met tien werknemers doen het even goed of zelfs beter dan het Europese gemiddelde wat betreft e-government, e-commerce, e-learning en telewerken. Er is echter een duidelijke inspanning nodig wil men tot het niveau van de koplopers komen. (VRIND 2006) Innovatie 1. Investeringen in O&O De O&O- intensiteit in Vlaanderen (totale uitgaven voor O&O op gewestniveau uitgedrukt als % van het BBRP (GERD)) bedraagt voor 2001 2,43%, voor 2002 2,24% en voor 2003 2,14%. Hiermee zit Vlaanderen boven het EU–15 gemiddelde. Vlaanderen scoort niet slecht vergeleken met de belangrijkste handelspartners. Absolute koplopers zijn Zweden, Finland en Japan die de 3% reeds overschreden hebben (gegevens 2001).


22

Grafiek: Internationale vergelijking van de O&O- intensiteit (% BBP) (2001)

Bron: VRWB, aanbeveling 24, 24 maart 2005 Voor 2005 bedraagt de O&O- intensiteit 2,09%. Dit blijft ruim onder het Europese streefdoel van 3% maar boven het EU 25 – gemiddelde. Het zijn de bedrijven die het leeuwendeel van deze O&O- uitgaven voor zich nemen (71%) (VRIND 2007) Vlaanderen zit boven het EU-15 gemiddelde vooral door de O&O bestedingen van bedrijven. Met 1,87% (bedrijfsuitgaven O&O als % van het BBP (BERD)) in 2001 scoort Vlaanderen redelijk goed voor de uitgaven O&O van de private sector. Vlaanderen bevindt zich boven het EU-gemiddelde. Voor 2002 (1,66%) en 2003 (1,56%) liggen de cijfers iets lager. Deze daling van de bedrijfs-O&O is de oorzaak van de daling van de totale O&O- intensiteit in 2002 en 2003. De technologiecrisis in het begin van de eeuw heeft ook in Vlaanderen zijn sporen nagelaten. In het bijzonder de ICT-sector kende een inzinking (VRWB). In 2004 bedraagt de BERD 1,42% en 2005 1,46% (Speurgids EWI, 2007)


23

Grafiek: Internationale vergelijking BERD (% BBP) (2001)

Bron: VRWB, aanbeveling 24, 24 maart 2005 In de meeste landen met een hoge O&O-intensiteit is de bedrijfs-O&O vooral geconcentreerd in grote bedrijven. Ook in Vlaanderen is het aandeel van de grote bedrijven (250<=FTE) in de intramurale O&O intensiteit zeer groot, namelijk 78,7% (2001). O&O in Vlaanderen is bovendien geconcentreerd bij een relatief beperkte groep ondernemingen: de top 10 staat in voor 77%. De sectoren audio-, video en telecommunicatieapparatuur, chemie en farmacie vormen het zwaartepunt: ze vertegenwoordigen samen 55% van de O&O-uitgaven.(VRWB). In 2002 waren deze drie sectoren goed voor 61,6% van alle O&O- inspanningen (VRIND 2006) De meeste grote bedrijven in Vlaanderen maken deel uit van een multinational, waarvan het beslissingscentrum meestal niet in Vlaanderen gelegen is. Hierin dient de verschuiving van intra naar extra-muros bedrijfs-O&O te worden gekaderd (extra-muros bestedingen worden niet in de Vlaamse bedrijfscijfers meegerekend). Deze verschuiving heeft te maken met het feit dat de Vlaamse vestigingen in sterke concurrentie staan met andere vestigingen in het buitenland. De O&O bestedingen van de bedrijven zijn dus voornamelijk terug te voeren op een beperkt aantal grote O&O- intensieve ondernemingen in een beperkt aantal sectoren. Nochtans zijn er ook aanduidingen dat de O&O-inspanningen in de breedte zijn toegenomen en een groter aantal ondernemingen – die representatief zijn voor de diversiteit van de economie – aan één of andere vorm van O&O doen. Deze O&O-activiteit in brede zin is echter vaak nog niet als permanente activiteit gestructureerd. Voor de publieke uitgaven O&O is het beeld helemaal anders. De niet-bedrijfs-O&O (som van overheidsuitgaven O&O, O&O-uitgaven van hogere onderwijsinstellingen en O&Ouitgaven van instellingen zonder winstoogmerk (NON-BERD)) bedraagt in 2001 0,56% van het BBRP. Hiermee scoort Vlaanderen onder het EU-15 gemiddelde (0,69 %) en ver onder de koplopers Finland, Zweden, Frankrijk en Nederland. Er is wel sprake van een lichte stijging. Voor 2002 bedraagt de niet-bedrijfs O&O 0,58%, voor 2003 is dit 0,59%. Deze stijging kan


24

echter de daling van de bedrijfs-O&O in de totale O&O-intensiteit in 2002 en 2003 niet compenseren. (VRWB, maart 2005) Grafiek: Internationale vergelijking GERD-BERD (% BBP) (2001*)

Bron: VRWB, aanbeveling 24, 24 maart 2005 2. Overdracht en toepassing van kennis Volgens de resultaten van de CIS 3- enquête bedraagt het aandeel innovatieve bedrijven in de industrie en dienstensector in Vlaanderen 58,2% (2000). Hiermee is Vlaanderen koploper in Europa en laat het alleen Duitsland voorgaan. Grote bedrijven (83,2%) zijn innovatiever dan KMO’s (57,5%). De cijfers voor industrie en diensten bedragen respectievelijk 68,5% en 48,6%. In de hightech bedraagt het aandeel innovatieve bedrijven 71,1%, in de low tech 54,9%. De VRWB benadrukt dat deze enquête een momentopname is en wellicht geen volledig betrouwbare indicator in de absolute zin. Het is wel een interessante indicator voor de ‘innovatiekoorts’ die brede segmenten van de economie heeft aangegrepen. Veel bedrijven voelden zich aangesproken om te melden dat ze met O&O bezig zijn wat kan wijzen op bewustwording. (VRWB) 3. Innovatie output De vrij goede score op de O&O- intensiteit blijkt zich niet te reflecteren in het aantal octrooien. Vlaanderen situeert zich met 156,2 aanvragen voor EPO-octrooien per miljoen inwoners (2001) net onder het EU-15 gemiddelde (161,1 aanvragen per miljoen inwoners). Finland, Zweden en Duitsland zijn koploper met respectievelijk 367, 338 en 310. Daar waar


25

Vlaanderen dus nog vrij goed scoort aan de inputzijde blijkt dat het veel minder goed gaat aan de outputzijde. Kennistransfer en valorisatie van onderzoek is echter ruimer dan het nemen van octrooien: spin-offs, incubatiecentra, interfacediensten van de universiteiten spelen eveneens een grote rol. Een goede samenwerking tussen kennisinstellingen en het bedrijfsleven is onontbeerlijk. In Vlaanderen bestaat ook niet echt een cultuur om octrooien te nemen. Enkel grote bedrijven kunnen het zich permitteren. Het nemen van een octrooi is immers zeer duur onder meer door vertaalkosten en de inschakeling van octrooispecialisten. Voor kleine bedrijven bestaat trouwens eerder de omgekeerde tendens namelijk de bescherming van kennis door geheimhouding. Bovendien is het nemen van octrooien sectorgebonden. De outputzijde van innovatie kan ook gemeten worden in termen van het deel van de omzet van een onderneming dat toe te schrijven is aan de verkoop van nieuwe producten. Voor de Vlaamse (innovatieve) bedrijven is volgens de CIS 3- enquête (cijfers 2000) gemiddeld 20,2% van de omzet afkomstig van de verkoop van producten die nieuw zijn voor het bedrijf en de markt. Voor KMO’s bedraagt dit 20,23%, voor grote ondernemingen 18,6%. Vlaanderen scoort internationaal zeer goed voor zowel diensten als industrie. Voor industrie staat Vlaanderen (19,2%) op de twee plaats na Finland (27,2%). Het EU 15-gemiddelde bedraagt 10,5%. Voor diensten is Vlaanderen koploper met 21,5%. Het EU 15- gemiddelde bedraagt hier 7,4%. Vlaanderen heeft echter de doelstelling van het Pact van Vilvoorde van 25% in 2010 nog niet bereikt (VRWB) 4. Systeeminnovatie Het belang van systeeminnovatie wordt zowel door de SERV als door de MiNa-Raad (o.a. in hun adviezen in het kader van het openbaar onderzoek van het milieubeleidsplan 2003-2007 en het voortgangsrapport klimaatbeleidsplan 2005) benadrukt. Zo stelt de MiNa-Raad dat voor het oplossen van grote of hardnekkige milieuproblemen er meer fundamentele vernieuwingen nodig zijn. De Raad vraagt dan ook om te bekijken in welke mate het milieubeleid op vernieuwing gerichte beleidstrajecten - zoals transitiemanagement - op gang kon trekken. Ook de SERV is van mening dat er radicale innovaties in de huidige productieen consumptiepatronen moeten worden gerealiseerd. ‘Daarvoor moet voldoende aandacht gaan naar technologische innovatie op korte termijn, maar ook naar systeeminnovatie op langere termijn. Deze systeeminnovatie neemt in veel gevallen de vorm aan van een langlopend maatschappelijk transformatieproces met technologische, economische en institutionele veranderingen. De periode waarin zo’n transformatie tot stand komt, wordt dan een transitie genoemd.’ 5. Milieu- en energie-innovatie Een studie van de SERV, ‘Naar een industrieel beleid voor het milieu, technologie en innovatie als sleutel voor een duurzame welvaart’, stelt dat het stimuleren van technologische innovaties één van de speerpunten van het milieubeleid moet zijn. Enkel door een verregaande technologische –en daaraan gekoppeld een maatschappelijke- transformatie is de vereiste fundamentele vermindering van de milieudruk samen met de realisatie van ambitieuze sociaal-economische doelstellingen, haalbaar. Wat we nodig hebben, is niet alleen een milieubeleid voor de “industrie” naar ook en vooral een “industrieel beleid” voor het milieu.


26

De geringe aandacht die tot nu toe uitging naar milieu en energie-innovatie in Vlaanderen vormt een knelpunt. Sinds 1996 wordt door Vlaanderen jaarlijks op systematische wijze het Horizontaal Begrotingsprogramma Wetenschapsbeleid (HBPWB) opgemaakt. Het HBPWB geeft een globaal budgettair overzicht van alle kredieten die in de verschillende departementen en Vlaamse openbare instellingen bestemd zijn voor activiteiten omtrent wetenschap, technologie en innovatie. De procentuele verdeling van de O&O overheidskredieten over de NABS-codes geeft een zicht op wat er gespendeerd wordt aan de verschillende categorieën: de categorie ‘milieubescherming en milieuzorg’ neemt ongeveer 3,9% in van de totale O&O kredieten van de overheid in beslag, ‘productie, distributie en rationeel gebruik van energie’ slechts 0,13 %. Het grootste gedeelte van de kredieten gaat naar niet-toepassingsgericht onderzoek en algemene universiteitenfondsen (48%) gevolgd door ‘Industriële productie en technologie’ (39 %) . Hieruit blijkt duidelijk dat milieu- en energiegerichte innovaties minder aandacht krijgen, ook al zijn ze fundamentele hefbomen voor economische ontwikkelingen. Wanneer we de verschillende fasen van het innovatieproces nader bekijken, zijnde de ontwikkelings-/onderzoeksfase (invention), de demonstratie-/adaptatiefase, en de diffusie/verspreidingsfase, zien we dat op dit moment de demonstratie-/adaptatiefase onvoldoende ondersteund wordt en met andere woorden de missing link vormt. Ondermeer demonstratieprojecten met betrekking tot milieu- en energieaspecten krijgen tot op heden te weinig aandacht. 6. Innovatie van de plattelandseconomie

De plattelandseconomie heeft een duidelijk groeipotentieel dat tot nu nog onvoldoende wordt benut. Daarbij is nood aan een innovatieve benadering van de economische activiteiten, rekening houdend met de specifieke kansen en beperkingen op het platteland. Innovatie dient hierbij ruimer geïnterpreteerd te worden dan technologische innovatie. Andere, niet-technologische kennisontwikkeling is een noodzaak voor de duurzame economische heropleving van plattelandsgebieden. De innovatie is gericht op het ontwikkelen van nieuwe activiteiten en ontwikkelingsstrategieën voor plattelandsgebieden die de typische plattelandskwaliteiten vrijwaren en versterken. Daarnaast dient ook de innovatie van de typische sectoren van de plattelandseconomie bevorderd te worden: toerisme, belevingseconomie, regional branding, …


27

1.3) Ondernemerschap 1.3.1). Algemeen Een belangrijke zwakte van de Vlaamse economie is het te geringe ondernemerschap. De situatie op dit vlak kan o.m. worden beoordeeld aan de hand van de ondernemersgraad, de ondernemersquote en de geboorte- en sterfteratio’s van ondernemingen. Ondernemersgraad In 2006 werd voor de zevende keer het “Global Entrepreneurship Monitor”(GEM)-onderzoek uitgevoerd. GEM is een wereldwijd onderzoek dat in eerste instantie naar de ondernemersgraad peilt. Hiervoor werd de Total Entrepreneurial Activity (TEA)-index ontwikkeld. TEA onderzoekt welk percentage van de beroepsbevolking actief betrokken is bij het opzetten van een onderneming of recentelijk een eigen onderneming heeft opgericht. De TEA-index voor Vlaanderen kende in 2005 een sterke stijging van 2,7 naar 3,71 %, maar daalde in 2006 relatief sterk van 3,71 % naar 3,05 %. Voor Vlaanderen betekent dit concreet dat gemiddeld 3,05 mensen in 2006 aangaf bezig te zijn met de oprichting van een bedrijf of er recent ook effectief één opgericht had. GEM analyseert enerzijds de ondernemersgraad per regio, en positioneert anderzijds ook de regio’s ten opzichte van elkaar. Hierbij merken we dat de ondernemersgraad in België en Vlaanderen sterk onder het gemiddelde van de Europese Unie (5.01 %) blijft. Na 2 jaar op rij de voorlaatste plaats, behaalt België nu de laatste plaats in het peloton van de 16 Europese landen die deelnamen aan GEM, en zelfs wereldwijd de laatste plaats onder de 40 deelnemende landen. De Europese landen blijven evenwel allemaal sterk onder het gemiddelde van 9,29 % dat wereldwijd opgetekend werd. Ondernemersquote Naast de opstartactiviteiten van ondernemers analyseerde GEM 2005 ook de gevestigde ondernemersactiviteit in iedere regio. Ondernemers die eigenaar en manager zijn van een bedrijf dat gedurende meer dan 42 maand salarissen uitgekeerd heeft worden tot deze laatste categorie gerekend. Op het vlak van gevestigde ondernemingsactiviteit scoort Vlaanderen een stuk beter dan het Europese en wereldwijde gemiddelde: 7,22 % van de Vlamingen geven aan eigenaar en manager te zijn van een gevestigde onderneming, ten opzichte van 5,63 % van de Belgen. Ondernemerszin manifesteert zich eveneens binnen bestaande ondernemingen, het zogenaamde “intrapreneurship”. Uit onderzoek van de Flanders Business School blijkt dat Vlaanderen op dit vlak beter presteert dan Nederland en Wallonië. De Entrepreneurial Intensity bedraagt 4,07 terwijl Wallonië 3,89 scoort en Nederland 3,93. Geboorte- en sterfteratio’s Het Flanders DC onderzoeksrapport ‘Ondernemingscreativiteit als motor van groei in de Vlaamse steden en Brussel’ (november 2005) stelt dat na de piek van 1998 steeds minder ondernemingen opgericht werden in Vlaanderen. In 1998 telde Vlaanderen nog bijna 35.000 starters (8,4 % van het totale aantal actieve ondernemingen), in 2003 daalde dit aantal tot iets


28

meer dan 28.000 (6,8 %). De laatste cijfergegevens tonen echter aan dat in 2004 de kaap van 30.000 nieuwe oprichtingen opnieuw overschreden werd en dat deze trend zich ook in 2005 heeft verder gezet. Het Flanders DC onderzoeksrapport stelt dat in diezelfde periode 1998-2003 het aantal stopgezette ondernemingen daalde van 30.586 naar 26.551. Dit resulteert in een daling van de uittredingsquote van 7,4 % naar 6,4 %. Deze trend zette zich ook in 2004 verder (12,5 % minder stopzettingen in 2004 dan in 2003). Binnen de groep van stopgezette ondernemingen vormen de ondernemingen die door faillissement worden stopgezet een speciale subgroep Volgens de meest recente cijfers van de Vlaamse administratie Planning & Statistiek waren er in 2005 in het Vlaamse Gewest 4.060 faillissementen. Dit waren er 4,4 % minder dan in 2004. Het was van 2000 geleden dat er nog een daling van het aantal faillissementen geregistreerd werd. Bovenvermelde evoluties in de periode 1998-2003 inzake oprichtingen en stopzettingen resulteren in Vlaanderen in een grotere toetredingsquote dan uittredingsquote dus in een beperkte netto-toename van het aantal actieve ondernemingen. Ook na 2003 wordt deze trend verder gezet. Actieve bedrijven

Opgerichte bedrijven

Stopgezette bedrijven

Aantal

Aantal

%

Aantal

%

1998

415.676

34.955

8,4

30.586

7,4

2003

417.145

28.153

6,8

26.551

6,4

Niettegenstaande deze positieve evolutie bevindt Vlaanderen zich aan de onderkant van de Europese rangschikking. 1.3.2) Aard van ondernemerschap De cijfergegevens inzake aard van het ondernemerschap zijn gebaseerd op een beperkt aantal observaties, zodat de interpretatie enige voorzichtigheid vereist. GEM bevraagt niet alleen de graad van ondernemerschap, maar gaat ook de aard van het ondernemerschap na. Concreet wordt nagegaan hoe innovatief de nieuwe ondernemingen zijn, of ze een sterke groei in het werknemersaantal verwachten en of ze verwachten internationale verkopen te realiseren. 50 % van de Belgische ondernemers geeft aan een bedrijf op te richten dat gebaseerd is op een innovatie, ten opzichte van 25 % in 2005. De Belgische innovatieindex blijft hiermee absoluut gezien onder het Europese gemiddelde, en we halen hier een 14de plaats op 16 deelnemende Europese landen. Meer in het oog springend is de proportie van startende ondernemers die een sterke groei van het werknemersaantal vooropstelt. 11 % van alle mensen die aangaven betrokken te zijn in een nieuwe opstart, plant om 20 of meer jobs te creëren binnen de komende 5 jaar. Op Europees niveau denkt gemiddeld 13 % van alle ondernemers deze werknemersaangroei te kunnen bereiken. België haalt op vlak van ondernemerschap gericht op jobcreatie een laatste plaats binnen Europa.


29

GEM meet ook de internationalisatiegraad van de Belgische starters. De resultaten voor 2005 gaven aan dat 0,53 % van de ondernemers die de voorbije 3,5 jaar een onderneming opstartten meer dan 10 % buitenlandse klanten “hebben”. De resultaten voor 2006 stellen dat 38 % meer dan 25 % buitenlandse klanten “verwachten”. Alhoewel België hier beter scoort dan het gemiddelde van de EU dient voor een land zoals België, met een beperkte thuismarkt, deze evolutie nauwlettend in het oog gehouden te worden. Tenslotte blijken mannen nog steeds meer betrokken bij ondernemerschap dan vrouwen. Grote verschillen zijn ook merkbaar op het vlak van leeftijd. De meerderheid van de Belgische en Vlaamse ondernemer bevindt zich in de leeftijdscategorie 25-55 jaar en is hoger geschoold. 1.3.3) Beïnvloedende factoren ondernemerschap Het GEM-onderzoek peilde naar de omgevingsfactoren voor ondernemerschap in België, en de perceptie van de gemiddelde Belg en Vlaming over deze factoren. Er werd nagegaan of Belgen de indruk hebben dat er een opportuniteit bestaat om een nieuwe onderneming op te richten, en of ze het gevoel hebben over de kennis en vaardigheden beschikken om een goede ondernemer te zijn. 13 % van de Vlamingen geeft aan een opportuniteit te zien om een nieuwe onderneming op te starten, wat een stuk onder het Europese gemiddelde van 33 % ligt. Dit is een zeer sterke daling ten opzichte van 2005 waar nog 40 % van de Vlamingen opportuniteiten zagen en waardoor het Europese gemiddelde toen flink werd overschreden. Ook met betrekking tot onze eigen kennis en vaardigheden wordt de stijgende trend van de voorbije jaren onderbroken: slechts 34 % van de Vlamingen heeft vertrouwen in de eigen ondernemingsvaardigheden, ten opzichte van 41 % op Europees vlak (in 2005 was dit nog 47% ten opzichte van een Europees gemiddelde van 40%). . GEM ging tevens na in hoeverre angst tot falen een belemmerende factor is voor het starten van een onderneming. Het Europese gemiddelde situeert zich rond de 38 % wat aanzienlijk hoger is dan de 19 % die GEM in de VS liet optekenen. De stigmatisatie van falend ondernemerschap vormt dus nog steeds een belemmerende factor voor ondernemerschap in Europa, waar reglementeringen met betrekking tot faillissementen en terugbetalingsverplichtingen zwaarder wegen dan in de VS. De Vlaming daarentegen heeft duidelijk minder angst tot falen dan de gemiddelde Europeaan, namelijk 24 %. Een moeilijke toegang tot financieringsmiddelen is een vaak aangehaalde belemmerende factor voor Belgische ondernemers. Volgens GEM 2005 blijkt klassiek formeel risicokapitaal (venture capital) in België niet zo eenvoudig te verwerven. Venture capital voor startende en jonge ondernemingen bedroeg in 2003 maar 0,04 % van het Belgische BBP, terwijl het EUgemiddelde op 0,064% van het BBP ligt. De Belgische formele risicokapitaalmarkt is te weinig ontwikkeld in vergelijking met de andere landen in de EU. Zowel het totale aanbod als het geïnvesteerde bedrag per onderneming is laag. Volgens GEM 2006 laten experten zich meer en meer positief uit over beschikbaarheid van financiering voor startende en groeiende ondernemingen. Vooral beschikbaarheid van schuldfinanciering, subsidies, venture capital en het belang van de beurs als financieringsbron worden vermeld. Informele financiering is voor Vlaamse startende ondernemingen essentieel. In België is dit zeker het geval aangezien het formele kapitaal vrij moeilijk beschikbaar is. Het GEM-onderzoek 2006 toont aan dat 2,52 % van de Belgen en 2,73 % van de Vlamingen de voorbije drie jaar een investering gedaan heeft in de opstart van derden. Hiermee eindigt België in het midden van het Europese peloton.


30

1.3.4) Bedrijfsovernames Bedrijfsoverdrachten staan momenteel hoger op de beleidsagenda wegens het grote en stijgende aantal overdrachten in de komende tien jaar. Exacte cijfers met betrekking tot het aantal te verwachten bedrijfsovernames kunnen niet gegeven worden. De deskundigen die meewerkten aan het BEST-project inzake de overdracht van KMO’s schatten dat binnen Europa tijdens de komende 10 jaar ongeveer een derde van alle KMO’s in andere handen zal overgaan (variërend van 25% tot 40% afhankelijk van de lidstaat). Vertaald naar aantallen bedrijven betekent dit een jaarlijkse overdracht van 610.000 KMO’s, waarvan ongeveer de helft eenmanszaken. Hierbij zijn ongeveer 2,4 miljoen banen betrokken. De statistische gegevens over België en Vlaanderen op dit gebied zijn onvolledig, omdat er nog bijna geen studies terzake zijn uitgevoerd. De meeste onderzoeken naar de gevolgen van de demografische veroudering focusten vooral op de voorspelbare gevolgen voor de financiering van de sociale zekerheid en van de overheidsbegroting, en op de eventuele gevolgen voor het economisch weefsel. In Vlaanderen veranderen naar schatting jaarlijks minstens 13.500 bedrijven van eigenaar. Na de overname is bij 40 % van deze bedrijven het aantal werknemers toegenomen. Het belang van succesvolle bedrijfsoverdrachten is dus groot voor een regio zoals Vlaanderen, die een gunstig ondernemingsklimaat wil creëren. Deze overdrachten voegen heel wat toe aan de economie, naar schatting ongeveer 3.500 arbeidsplaatsen per jaar. Niet alle bedrijfsoverdrachten zijn succesvol. De deskundigen van het BEST-project stellen dat ruim 10 % van de faillissementen te wijten is aan een gebrekkige voorbereiding van de opvolging.


31

1.4) Ruimtelijk-economische omgevingsfactoren In de Noordwest-Europese context is Vlaanderen, samen met het Brussels Hoofdstedelijk gewest en Wallonië, het ruimtelijke kruispunt van het Europees verstedelijkt kerngebied. In de zogenaamde Pentagon tussen Londen, Parijs, Hamburg, München en Milaan concentreert zich op 14% van het Europees oppervlak 32% van het Europees inwonertal en 46% van het Europees BNP. Vlaanderen wordt bijgevolg gekenmerkt door een enorme densiteit aan infrastructuren (spoor, water, weg, ict, etc.), bedrijvigheid, politieke beslissingscentra en een rijk aanbod aan gediversifieerde woon- en werkmilieus met een ruime beschikbaarheid en verweving van voorzieningen. Deze centrale positionering en hoge bevolkings- en gebruiksdensiteit zijn factoren die voor Vlaanderen van groot belang zijn, zowel als potenties en als randvoorwaarden binnen het streven naar meer economische groei, werkgelegenheid en cohesie. Vlaanderen voert een ruimtelijk beleid dat gericht is op het versterken van haar (maatschappelijk-economische) potenties door het formuleren van ruimtelijke randvoorwaarden in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. Vanuit de basisdoelstelling om in Vlaanderen de resterende open ruimte maximaal te beschermen en de steden, en hun onderlinge samenhang, te versterken én te herwaarderen zodat zij aangename plekken worden om (in) te leven, worden economische activiteiten o.m. geconcentreerd in plaatsen die deel uitmaken van de bestaande ruimtelijk-economische structuur van Vlaanderen en krijgen zij op een structurele én meer creatieve wijze een plaats in de ruimte. Kwetsbare bronnen van welvaart In Vlaanderen is de voorbije decennia relatief veel geïnvesteerd in ‘harde’ infrastructuren. Uit rapporten over de industriële-economische structuur en de competitiviteit van de Vlaamse economie8 blijkt dat zich daar een aanzienlijk deel van de industriële activiteiten op geënt heeft, zoals de grootschalige kapitaalintensieve industrieën als de chemiecluster in de haven van Antwerpen, de auto-assemblage enz. Het gegeven dat dit soort economische activiteiten vooral mikt op kostencompetitie maakt deze lange-termijnperspectieven van dergelijke activiteiten kwetsbaar in Vlaanderen. Innovatie, verankering met kennisinstellingen, logistieke performantie9 behoren tot dé mogelijkheden om een belangrijk deel van de bestaande economische activiteiten in Vlaanderen te behouden. Uit rapporten van de Nationale Bank e.a. blijkt telkenmale opnieuw het grote economisch belang van de havens en de luchthaven(s) in Vlaanderen. Verschillende rapporten over het belang van EDC’s en internationale benchmarks wijzen ook op de koppositie van Vlaanderen voor logistieke activiteiten. Gezien het hier zeer mobiele investeringen betreft en gelet op de toenemende congestieverschijnselen en stijgende vastgoedprijzen in bepaalde delen van Vlaanderen, is waakzaamheid geboden om deze koppositie niet te verspelen. Uit het Strategisch Plan Ruimtelijke Economie is gebleken dat naast de ophefmakende delokalisaties zich nog veel meer herlokalisaties voordoen die zich voor het leeuwendeel op 8

Onderzoeksgroep o.l.v. Prof. L. Sleuwaegen en Prof. K. De Backer Zoals blijkt uit de titel van het 26ste wetenschappelijk economisch congres “Logistiek, laatste front in de concurrentieslag” waarbij logistiek nog te weinig wordt gezien als een bron van competitieve voordelen. 9


32

max. 20 km van de vorige locatie situeren en dat ondernemingen gedurende hun levenscyclus meermaals verhuizen. Deze ruimtelijk-economische dynamiek heeft ten dele te maken met een vitaal bedrijfsweefsel, maar dit vergt wel dat dergelijke dynamieken worden erkend en gefaciliteerd. Bovendien mag het beleid inzake vestigingslocaties eigenlijk niet beperkt zijn tot bedrijventerreinen en economische locaties: het bedrijfsleven zelf zit voor 80% (aantal bedrijven) in woongebied. Deze bestemming hoeft niet per se een probleem te zijn, maar bedrijven zelf geven de voorkeur aan een ‘professionele locatie’ (IBM-onderzoek naar ruimtebehoefteraming) in tegenstelling tot een ‘verweven locatie’. Mits de nodige inspanningen om rechtszekerheid te creëren en een goede vertaling van de locatie-eisen van ondernemingen kunnen evenwel heel wat bedrijfshuisvestingsmogelijkheden ook buiten bedrijventerreinen worden gecreëerd. Inhalen van de gemiste trein Zoals overal in Noord-West-Europa hebben zich de voorbije decennia enorme economische transformaties voorgedaan. Dit heeft geleid tot het ontstaan van verouderde bedrijventerreinen en brownfields en verloederde stedelijke buurten. Zo leert het Strategisch Plan Ruimtelijke Economie dat alleen al vanuit het perspectief van bedrijven (gebaseerd op een uitgebreide enquêtering) voor heel Vlaanderen 22,5% van de locaties/terreinen als verouderd worden beschouwd, maar nog wel voldoen aan de verwachtingen van bedrijfsleiders, maar dat 4,4% van de terreinen omwille van de veroudering niet meer voldoet als ‘professionele locatie’. In de veronderstelling dat de verdeling van de antwoorden evenredig is met de ruimte-inname, dan is 1750 ha bedrijventerrein aan herinrichting of opwaardering toe (voldoet niet meer waardoor bedrijven dreigen te verhuizen) en meer dan 10.000 ha is verouderd, maar nog niet noodzakelijk als problematisch ervaren. Uit de Steunpunt-rapporten over het concurrentievermogen van de Vlaamse economie en de buitenlandse aanwezigheid in Vlaanderen blijkt dat Vlaanderen gedeeltelijk de innovatie-trein gemist heeft. Er is bijgevolg nood aan innovatie en aan de noodzakelijke ondersteunende projecten die de investeringsaantrekkelijkheid van Vlaanderen verbeteren. Dit vergt inspanningen voor vele aspecten, zoals onder meer de aanwezigheid van relevante kennisclusters en de beschikbaarheid van geschikte en goed bereikbare bedrijfshuisvestingsmogelijkheden. Tot dusver is slechts beperkt aandacht besteed aan systematisch onderzoek naar nieuwe locatiefactoren. Vlaanderen heeft investeringen gemist omwille van tekorten aan bedrijventerreinen. Rekening houdend met een duurzaam ruimtegebruik en tegen de achtergrond van een relatief sterke spreiding en verweving van economische activiteiten moet het ruimtelijk-economisch beleid er voor zorgen dat er continu een voldoende (en gespreid) aanbod is aan kwaliteitsvolle professionele locaties (goede en bereikbare locatie, goed ingericht en verweven…). Dit om te voorkomen dat buitenlandse investeerders afhaken, of dat bedrijven verder functioneren op minder geschikte locaties. Het voorkomen van verdere tekorten aan bedrijventerreinen vormt dan ook één van de voornaamste prioriteiten via onder meer het operationaliseren van het principe van de “ijzeren” of strategische voorraad, met als doel het bevorderen van de snelle en kwaliteitsvolle ontwikkeling van bestaande en nieuwe bedrijventerreinen op strategische locaties alsook het opwaarderen van verouderde bedrijventerreinen en brownfields. Een inhaalbeweging is nodig en kan onder meer ook starten bij het oplossen van tal van knelpunten waardoor terreinen (soms al bestemd) niet (snel) ontwikkeld geraken.


33

Een analyse van de gehele voorraad bedrijventerreinen in de GOM-GIS-inventaris dd. 31.12.2005 en de bestemmingsplannen heeft ruimtelijk relevante categorieën blootgelegd zoals de terreinen in gebruik door bedrijven en infrastructuur en de beschikbare terreinen (19%). Over geheel Vlaanderen blijkt meer dan 70% van de bedrijventerreinen gebruikt voor economische doeleinden uit een gehele voorraad van bijna 47.000 ha. De overige percelen op bedrijventerreinen (21%) zijn niet of slechts gedeeltelijk in gebruik voor economische activiteiten. De onderstaande tabel geeft de indeling in ruimtelijke categorieën van de gehele voorraad op 31.12.2005. Provincie

Beschikbaar ruimtelijk aanbod

Terreinen in Niet bruikbaar of gebruik incl. slechts gedeeltelijk in infrastructuur gebruik

Totale voorraad terreinen

Antwerpen Vlaams Brabant WestVlaanderen OostVlaanderen

2538

7918

1214

11670

819

3720

797

5336

1302

7230

979

9511

1480

6016

1041

8537

Limburg

2670

8540

389

11599

Totaal

8809

33424

4420

46653

In de tabel bestaat het beschikbaar ruimtelijk aanbod uit de terreinen die onmiddellijk kunnen worden bebouwd of in gebruik genomen, de terreinen die nog moeten worden uitgerust, en de percelen die momenteel nog voor een niet-economische activiteit worden gebruikt. Niet alle percelen kunnen beschikbaar gemaakt worden in de periode 2007-2012. Vooral de terreinen waar momenteel nog een andere activiteit wordt uitgeoefend komen zonder bijkomende inspanningen zeer traag vrij. Na rekenwerk kan het beschikbaar ruimtelijk aanbod afgeleid worden voor de periode 20072012: - Er wordt vanuit gegaan dat de categorieën aanbod (uitgeefbare percelen) en bruto-aanbod (uit te rusten percelen) beschikbaar zijn in de periode 2007-2012. - Er wordt aanvaard dat slechts 10% van de tijdelijk niet realiseerbare bestemde bedrijfsgronden en 10% van percelen die gedeeltelijk in gebruik zijn, zullen ontwikkeld worden in de periode 2007-2012. - Percelen die volledig in gebruik zijn of ingenomen door infrastructuur, dan wel een zonevreemd gebruik kennen of fysisch onbruikbaar zijn, worden niet in beschouwing genomen bij de berekening van het beschikbaar ruimtelijk aanbod. Bij benadering geeft dit een beschikbaar ruimtelijk aanbod van 4683 ha in de periode 20072012. Dit beschikbaar ruimtelijk aanbod kent echter een onevenwichtige subregionale verdeling, waardoor een eenvoudige vraag/aanbod confrontatie op Vlaams niveau niet aangewezen is. Een confrontatie op subregionaal niveau geeft een adequater beeld. Wanneer van dit beschikbaar ruimtelijk aanbod de actueel (d.d. 31 december 2005) bouwrijpe percelen worden afgetrokken, krijgt men een beeld van de beleidsopgave voor de komende periode wat betreft het uitrusten van terrein en het vermarkten van onbenutte percelen. OP EFRO oktober 2007

34

Concreet, 4.683 ha minus het bouwrijp aanbod van 1.008 ha in heel Vlaanderen, geeft een beleidsopgave van 3.675 ha voor de komende planningsperiode 2007-2012. Om te weten of dit volstaat om ervoor te zorgen dat er in elke subregio een afdoende aanbod is aan bouwrijpe percelen is dus een confrontatie met de verwachte vraag naar bedrijventerreinen per subregio noodzakelijk. Momenteel beschikt de Vlaamse overheid enkel over beleidsmatig aanvaarde vraagramingen op provinciaal niveau op basis van een studie uitgevoerd door IBM (2004) en niet op een relevanter subregionaal niveau. Op basis van deze IBM-studie wordt de ruimtebehoefte voor heel Vlaanderen voor de periode 2002-2017 geraamd op 8.10910 ha, dus pro rata voor de periode 2002-2012, 5.406 ha. Dit cijfer geeft de globale vraag weer uitgedrukt in netto hectaren (netto uitgeefbare percelen), terwijl ervan moet uitgegaan worden dat de nieuw bestemde terreinen slechts voor 70% uitgeefbaar zijn (omwille van infrastructuur en buffers). Bij wijze van conclusie kan worden gesteld dat deze beleidsopgave van 3.675 ha als een absoluut minimum moet worden beschouwd omdat de verwachte ruimtebehoefte (5.406 ha) hoger is dan het beoogd beschikbaar aanbod (4.683 ha) en dat er dus bovenop de inspanningen voor uitrusting en vermarkting van onbenutte percelen, inspanningen zullen nodig zijn in het kader van zorgvuldig ruimtegebruik en het voorkomen of remediëren van de verouderde bedrijventerreinen. Wat verouderde bedrijventerreinen / brownfields betreft, kunnen volgende gegevens vermeld: - raming verouderde bedrijventerreinen door Agentschap Economie op basis van enquêtes bij het bedrijfsleven over de toestand van het bedrijventerrein: Ruimtelijk-economisch onderzoek in Vlaanderen (in het kader van het SPRE) op basis van een uitgebreide enquêtering bij bedrijven, leert dat voor heel Vlaanderen 22,5% van de locaties/terreinen als verouderd worden beschouwd, maar nog wel voldoen aan de verwachtingen van bedrijfsleiders, maar dat 4,4% van de terreinen omwille van de veroudering niet meer voldoet als ‘professionele locatie’; in de veronderstelling dat de verdeling van de antwoorden evenredig is met de ruimte-inname, dan is 1750 ha bedrijventerrein aan herinrichting of opwaardering toe (voldoet niet meer waardoor bedrijven dreigen te verhuizen) en meer dan 10.000 ha verouderd is, maar nog niet noodzakelijk als problematisch wordt ervaren. - raming brownfields door OVAM in 1994: 1500 sites waarvan vele kleine; - raming van aantal potentiële brownfieldprojectgebieden: ambtshalve saneringen en herontwikkelingen (OVAM): enkele tientallen in onderzoeksfase en/of saneringsfase; overheid als cofinancier van herontwikkeling (PMV): 6 (2006); inschatting door externe consultant (PWC 2001): 61 brownfieldprojecten met herontwikkelingspotentieel (totaal > 926 ha) voor provincies Oost-Vlaanderen,

10

Dit cijfer houdt er rekening mee dat de negatieve tewerkstellingsevolutie in bepaalde sectoren (industrie) mogelijkheden geeft om verouderde terreinen opnieuw op de markt te brengen. Deze negatieve ruimtebehoefte wordt voor 25% meegeteld in de globale ruimtebehoefteraming, wat als een ambitieus cijfer kan worden beschouwd.


35

Vlaams-Brabant en deel van Limburg; minstens 4 (totaal 107 ha) zijn reeds herontwikkeld; verscheidene projecten lopen momenteel ; inschatting te verwachten dossiers (aantal dossiers en aantal ha terreinen; aantal kazernes) voor subsidiëring bij Economie (brownfields en/of verouderde bedrijventerreinen): het betreft een schatting op basis van voortgang voorbereidingstrajecten bij al gekende dossiers 2007 4 34 ha + Sofinal-site 2008 6 > 478 ha 2009 1 75 2010 9 > 194 ha 2011 Bron: Agentschap Economie

1 1

Naast bedrijventerreinen dient eveneens aandacht uit te gaan naar specifieke bedrijfshuisvestingsmogelijkheden. Op dit vlak kunnen de volgende gegevens per provincie worden vermeld: Aantal en bezettingsgraad bedrijvencentra, multifunctionele gebouwen en innovatie-en incubatiecentra per provincie: Provincie Aantal Bezettings- Aantal MF Bezettings- Aantal IIC BezettingsBC graad graad graad 7 79% 5 ? 2 90% WestVlaanderen Oost5 70-80% 1 100% 1 68% Vlaanderen Antwerpen 7 87% 8 90% 1 95% Limburg 0 0 1 91% 1 80% Vlaams6 81% 6 87% 3 87% Brabant Bron : Agentschap Economie Deze cijfers hebben betrekking op de gesubsidieerde bedrijfsverzamelgebouwen. Gezien er ook een ruim aanbod aan bedrijfsverzamelgebouwen in privé-handen is, betreft een verdere subsidiëring vooral modernisering en het specifieke diensten-aanbod, niet zozeer een bijkomend aantal gebouwen. Naast het prioritair belang van bedrijfshuisvestingsmogelijkhedenDe voorbije decennia is het maatschappelijk draagvlak voor een aantal grootschalige economische ontwikkelingen hier en daar afgebrokkeld. Onder meer door het uitwerken van een gebiedsgericht en geïntegreerd beleid voor de economische poorten werden de eerste stappen gezet om de grootschalige economische activiteiten te verzoenen met de woon-en leefomgeving. Verscheidene acties en maatregelen wachten op verdere realisatie. Uit bevragingen van bedrijven is ook gebleken dat de ondernemingsvriendelijkheid van (lokale) overheden op veel punten verbeterd kan worden. Thema’s als lokaal economisch beleid, het ‘investeren’ om op lange termijn een ondernemingsvriendelijk klimaat te scheppen, raken stilaan op de beleidsagenda, maar moeten verder ondersteund kunnen worden.


36

1.5.) Stedelijke ontwikkeling Met 3 grote steden (Brussel, Antwerpen, Gent), 11 regionaalstedelijke gebieden (Aalst, Brugge, Genk, Hasselt, Kortrijk, Leuven, Mechelen, Oostende, Roeselare, Sint-Niklaas en Turnhout) en 41 kleinstedelijke gebieden vormt Vlaanderen een complex geheel waarbij de stedelijke centra sterk uitwaaieren in suburbane zones. Bijna één vierde van de Vlamingen woont in één van de 14 grote of regionale steden. Bijna 30% (exclusief Brussel) van de ondernemingen zijn er gevestigd. Geschat wordt dat 50% van de Vlaamse bevolking in de invloedssfeer van deze 14 steden leeft. Ruimtelijk Door de suburbanisatie zijn de steden in Vlaanderen uitgezaaid. De grenzen tussen stad en platteland zijn vervaagd. Functies op vlak van cultuur, economie, wonen… zijn verschoven van oude naar nieuwe verstedelijkte en niet-verstedelijkte gebieden. Tussen de stedelijke gebieden bestaan onderlinge morfologische en functionele relaties. Door deze relaties functioneren de stedelijke gebieden niet op zich, maar staan ze in relatie tot andere gebieden en ontstaan er stedelijke netwerken. De toenemende functionele specialisatie van steden leidt bovendien tot een versterking van deze netwerken. Om een proactief stedelijk beleid te kunnen voeren, is een genuanceerder beeld dan dat van de compacte stad wenselijk, is het wenselijk de realiteit van de uitgezaaide stad en de open netwerken als uitgangspunt te nemen. We hanteren hierbij het begrip ‘rasterstad’. Het beeld ‘rasterstad’ wil de rastervormige samenhang vatten tussen compacte en minder compacte, centrale en perifere, bebouwde en open, fysieke, sociale en economische stadsfragmenten en dit op meerdere schaalniveaus: binnen de stadskernen, tussen delen van de stad en rand, binnen een ruimer stadsgewestelijk bereik en voor een gebied waarin meerdere steden optreden. De stedelijke netwerken hebben belangrijke consequenties voor de inrichting van de infrastructuur. De toenemende internationalisering en de steeds groter wordende OostEuropese markt in het bijzonder speelt een steeds grotere rol in het mobiliteits- en infrastructuurvraagstuk. De Vlaamse stedelijke gebieden hebben potenties om hun welvarende positie in Europese context te behouden en verder uit te bouwen. De centrale ligging midden in het Europese kerngebied, naast een goed uitgebouwde infrastructuur, maar ook een open economie, menselijk kapitaal, unieke historische steden en de hoge levensstandaard bieden perspectieven. Steden kampen echter ook met een aantal problemen op vlak van economie, mobiliteit en woon- en leefomgeving die economische groei in de weg staan. Economie Door suburbanisatie vestigden de economische activiteiten zich in de banlieu van de stadsgewesten of op goed bereikbare niet-stedelijke plaatsen (kruispunten, open afrittencomplexen,..). De stadsbinding van bedrijven, of althans met de meest centrale delen van de stad, is voor vele bedrijvigheden verzwakt. Al is er een uitwaaiering van activiteiten, toch blijven de agglomeraties van de centrale steden de belangrijkste economische polen en werkgelegenheidscentra.


37

Het aspect ruimtegebrek in de stad heeft verschillende dimensies. Bedrijven zitten vast tussen andere gebouwen en kunnen niet ter plaatse groeien. Er is ook het langdurige beleid op vlak van ruimtelijke ordening (lage grondprijzen buiten de stad) en de toenemende spreiding die daarmee gepaard ging. Door de verstrengde milieuwetgeving kunnen heel wat types van bedrijven onmogelijk nog een binnenstedelijke locatie aanhouden. Op die manier kwam er een verschraling in het KMO-weefsel in de stad. Daarenboven liggen in de steden ook vrij omvangrijke terreinen ongebruikt omwille van de bodemvervuiling. Naast het gebrek aan grote bedrijfruimtes is er in sommige steden ook een grote leegstand van bedrijven. Bedrijven staan leeg omdat ze niet meer beantwoorden aan hedendaagse eisen, maar ook het prijzen- en kostenniveau is van belang. Nieuwbouw is vaak goedkoper dan renovatie. Wanneer toenemende delen van het stedelijk-economisch weefsel verkankeren, heeft dit uiteraard ook nadelige gevolgen voor de omliggende buurten. Door het wegtrekken van de koopkracht en de schaalvergroting van de dagdagelijkse actieruimte van vele mensen verdwijnen bepaalde functies, zoals het wijken buurtgericht winkelapparaat. De verschuiving van economische activiteiten naar de rand heeft ook repercussies voor de werkgelegenheid. Al is de stad nog het belangrijkste werkgelegenheidscentrum, toch worden vele arbeidsplaatsen ingenomen door pendelaars, veelal uit de suburbane gordel rond de stad, terwijl een deel van de eigen, vooral laaggeschoolde inwoners, vanaf de zijlijn moet toekijken (arbeidsmarktparadox). De werkloosheidsgraad (aandeel werklozen in de beroepsbevolking) ligt in de centrumsteden overwegend hoger dan het Vlaamse gemiddelde (8,3 %).Enkel Roeselare (6,9 %) en Brugge (7.1 %) hebben een werkloosheidsgraad beneden het Vlaams gemiddelde. Genk scoort het hoogste (16,8 %) gevolgd door Antwerpen (16,0 %) en Gent (13,9 %). Mechelen, Turnhout en Oostende hebben een werkloosheidsgraad rond 11%. De overige 5 steden Aalst, Hasselt, Kortrijk, Leuven, Sint-Niklaas hebben een werkloosheidsgraad rond 8% à 10%. (cijfers 2005) Tabel: Werkloosheidsgraad Aalst Antwerpen Brugge Genk Gent Hasselt Kortrijk Leuven Mechelen Oostende Roeselare Sint-Niklaas Turnhout Vlaams Gewest

2001 7,3 12,7 6,2 11,9 11,9 7,4 6,4 6,8 8,6 10,7 5,1 7,0 9,1

2002 8,0 13,9 6,5 13,9 12,6 8,4 7,3 7,7 9,7 11,1 5,7 7,3 10,0

2003 8,9 14,8 6,8 16,0 13,3 8,9 8,2 8,5 10,6 11,4 6,1 8,4 10,8

2004 9,3 15,7 7,1 17,7 13,7 9,9 8,5 8,8 11,3 11,7 6,7 8,5 11,3

2005 9,2 16,0 7,1 16,8 13,9 10,2 8,8 8,8 11,5 12,2 6,9 8,7 11,85

6,3

6,9

7,5

8,0

8,3

Bron: Lokale Statistieken


38

Ook het mediaaninkomen (het inkomen van de middelste waarneming na rangschikking volgens toenemend bedrag) ligt in de meeste centrumsteden (9) in 2003 lager dan het Vlaams gemiddelde (19.384). Oostende (15.869) en Genk (16.851) hebben het laagste mediaaninkomen (16.672), gevolgd door Antwerpen en Gent (+ 17.000), Hasselt, Kortrijk, Mechelen, Roeselare, Turnhout en vervolgens Brugge en Sint-Niklaas. Aalst (21.068) en vooral Leuven (21.062) scoren boven het Vlaams gemiddelde (cijfers 2003) Tabel: Mediaaninkomen Aalst Antwerpen Brugge Genk Gent Hasselt Kortrijk Leuven Mechelen Oostende Roeselare Sint-Niklaas Turnhout

2000 19.877 16.777 18.655 16.037 17.669 19.023 18.743 20.839 17.603 17.578 19.312 18.486 18.424

Vlaams Gewest

19.132 19.667

2001 20.334 17.226 19.255 16.603 18.142 19.053 19.079 21.510 18.165 18.092 19.785 18.763 18.940

2002 20.732 17.359 19.207 16.672 17.472 18.783 19.175 21.789 18.469 18.408 19.366 19.763 19.211

2003 21.068 17.504 19.419 16.851 17.442 18.949 18.585 21.062 18.286 15.869 18.372 19.435 18.071

19.764

19.384

Bron : Lokale statistieken In de hiernavolgende tabel wordt per stad het aandeel van alleenstaanden voorgesteld met een fiscaal inkomen beneden de kritische inkomensgrens. Die kritische grans is 60 % van het mediaaninkomen. De indicator ‘aandeel inkomens van alleenstaanden onder de 60 % van het mediaan inkomen’ concentreert zich op alleenstaanden omdat dit de potentieel meest kwetsbare groep is. In het aanslagjaar 2004 ligt – in de Vlaamse centrumsteden – het aandeel aangiftes beneden de 60 % inkomensgrens tussen minimum 18 % (Aalst, Oostende) en maximaal 23 à 24 % (Hasselt, Leuven). In de andere steden schommelt dit rond de 20 % en 21%.


39

Tabel: Aandeel (%) aangiften van fiscaal alleenstaanden met een inkomen onder de 60 % van het mediaan inkomen van alleenstaanden, t.o.v. alle aangiftes van alleenstaanden

Bron: Stadsmonitor Voor de steden zijn er momenteel nog geen betrouwbare gegevens voorhanden wat betreft de scholingsgraad. Kijken we naar het aandeel laaggeschoolden onder de niet - werkende werkzoekenden, dan ligt het aandeel het hoogst in Aalst (59,1 %) en Genk (59,7 %). In de universiteitsstad Leuven ligt het aandeel (35,2 %) ver beneden de cijfers van de andere steden (cijfers 2005). De indicator ‘aandeel laaggeschoolde werkzoekenden’ zegt iets over gelijke kansen op de arbeidsmarkt. De algemene trend is in quasi iedere stad gelijk: het aandeel laaggeschoolde werkzoekenden daalt. Dit betekent tegelijk dat het aandeel hoger geschoolde werkzoekenden toeneemt. Sinds 2001 stijgt de werkloosheid in absolute aantallen, zowel de algemene werkloosheid als de werkloosheid van laaggeschoolden. De procentuele stijging van het aantal laaggeschoolde werkzoekenden is lager dan de procentuele toename van het totaal aantal werkzoekenden.


40

Tabel: Aandeel (%) laaggeschoolden onder de niet-werkende werkzoekenden

Bron: Stadsmonitor Tegenover de hoge werkloosheidsgraad staat dat de werkgelegenheidsgraad in de steden echter merkelijk hoger ligt dan in Vlaanderen, wat de belangrijke rol aangeeft die steden als bron voor arbeidsplaatsen spelen. In weerwil van verhuisbewegingen en van de inplanting van grote bedrijfsvolumes in de rand van de stad, blijven de steden dus de grootste aanbieders van arbeidsplaatsen. De arbeidsmarktparadox geeft echter aan dat dit gepaard gaat met een hoge werkloosheid, die in sommige steden bijzonder geconcentreerd is. De arbeidsplaatsen worden dus ingevuld door mensen die niet in de stad wonen. De ruimtelijke spreiding van bedrijven verzwakt nog meer de al zwakke positie van werklozen in de steden. Binnen de groep werklozen valt zeker ook de hoge concentratie van allochtone werknemers op. Dat wijst op een duidelijke uitsluiting op de arbeidsmarkt, waarvan de gevolgen in steden zichtbaar zijn. Vanuit sociaal-economisch perspectief kan gesteld worden dat verdere spreiding van bedrijven naar de rand ongewenst is. Om spreiding tegen te gaan zijn er nog andere argumenten: de bescherming van de open ruimte, van de natuur, van de agrarische activiteiten. De spreiding heeft bovendien ook een enorme economische kost (aanleg van wegen en nutsvoorzieningen). Overigens leidt verdere spreiding tot een onmogelijke situatie voor openbaar vervoer: de zo gewenste overstap van auto naar openbaar vervoer wordt dan onmogelijk. Wat de oprichting van nieuwe bedrijven betreft volgen de steden dezelfde evolutie als het Vlaamse Gewest. Hoewel er in het Vlaamse Gewest jaar na jaar minder ondernemingen worden opgericht, liet Vlaanderen over de periode 1998 – 2003, omwille van een sterke daling in stopzettingen, toch een toename van het aantal actieve ondernemingen optekenen. Ruimtegebrek en hoge vastgoedprijzen leidden er toe dat de stad zich meer gaat richten op het aantrekken van kenniseconomie. De aanwezigheid van universiteiten of kennisinstellingen in de nabijheid van de stad is daarbij belangrijk . Zij vormen een magneet voor ondernemingen op zoek naar talent. Academisch onderzoek draagt bij tot kenniscreatie, en via het oversijpelen van deze kennis naar de industrie tot de groei van de regio


41

De nieuwe vormen van economische groei (die tot uiting komen in flexibiliteit en mondialisering) hebben stedelijke gebieden opgenomen in een complex geheel van relaties tussen steden, Europa en de wereld en tussen de steden onderling. De Vlaamse steden en regio’s treden in een wereldwijde competitie. Het zorgt voor een differentiatie tussen de steden, om economisch sterk te staan moeten steden passen in het groter geheel en hun eigen identiteit versterken. Naast geografische schaalvergroting is er, tenminste op productieniveau, tegelijkertijd schaalverkleining waarbij de stad opnieuw een centrale rol speelt. Als kleinere bedrijven willen participeren in een netwerkeconomie zullen zij zich concentreren op een bepaalde markt of marktsegment. Dit betekent dat zij moeten samenwerken en zich in elkaars nabijheid moeten vestigen. De stedelijke ruimte vormt hiertoe een geschikt forum. Mobiliteit Vlaanderen beschikt over een uitgebreid en goed uitgebouwd infrastructuurnetwerk (wegen, spoorwegen, waterwegen, vliegvelden…) Gezien de sterke ontwikkelingen die zich in de periferie hebben voorgedaan, waren onze steden tot voor kort iets “om naartoe te gaan”, minder om er te zijn, laat staan te verblijven. Het wonen suburbaniseert, de distributie – onderhevig aan schaalvergroting en zwerend bij auto-bereikbaarheid - zoekt dan weer net zichtlocaties op langs invalswegen, kantoren trekken naar de rand, overheids-instellingen zoals ziekenhuizen en scholen blijven niet achter. Deze ruimtelijke ontwikkelingen maken de verplaatsingen in en naar de stad niet eenvoudiger. Integendeel, er ontstaan diverse vervoersstromen die zich uiten in bijvoorbeeld spits-problemen voor pendelaars maar ook in evenementen-files op andere ogenblikken, in een diffuus patroon van winkelen andere verplaatsingen in de “dal-uren”, enz. Maar de bereikbaarheidsproblemen zijn niet het enige probleem waarmee steden te kampen hebben. Ook de kwaliteit van de openbare ruimte is in de voorbije decennia gebanaliseerd. Straten, lanen, pleinen en plekken zijn verworden tot parkeerzones, verkeersaders met zeer weinig ruimte en kwaliteit voor de bewoner en verblijver. De inhaaloperaties in doortochtprojecten en de centrumrenovatie van markten en winkelstraten is een tegen-beweging die echter te beperkt en te traag verloopt. Emissies van verkeer en vervoer zijn schadelijk voor de gezondheid. In de toekomst zal de impact van deze vervuiling niet meer onder de mat geveegd kunnen worden. Ook heeft luchtvervuiling en geluidshinder door het verkeer een impact op de waarde van het onroerend goed. Leefkwaliteit De leefkwaliteit in steden wordt ondermijnd door stedelijke wildgroei, door de ongeordende uitbreiding van de steden naar het omringende gebied en de suburbanisatie, door mobiliteitsproblemen, luchtvervuiling, broeikasemissies en slordig gebruik van energie, water en afval. Door herhaaldelijke inspanningen worden de steden echter terug leefbare plekken. Een voortdurende zorg voor de leefbaarheid in de steden is noodzakelijk. Stedelijke en verstedelijkte gebieden hebben een aantal specifieke milieukenmerken. Een van de meest karakteristieke eigenschappen is de sterk gewijzigde bodem. De bodem is verzegeld OP EFRO oktober 2007

42

of vergraven of aangevuld met streekvreemde materialen. De waterhuishouding is ontregeld, wat gecompenseerd wordt door omvangrijke, kunstmatige in- en uitvoerstromen van water. De verstening van de steden en de menselijke activiteiten hebben verregaande gevolgen voor nog andere milieufactoren: drogere bodem en lucht, warmer klimaat…meer neerslag. Luchtvervuiling en andere vormen van verontreiniging (bodem en watervervuiling, maar ook geluids- en lichtoverlast) hinderen de leefkwaliteit in de stad . Binnen de steden is er nood aan goedingerichte publieke ruimte. Het is de ruimte die het de bewoners en bezoekers van de steden mogelijk maakt zich te verplaatsen, zich te verpozen, te communiceren, zich cultureel te manifesteren, handel te drijven enz. In de steden is er ook een gebrek aan groene ruimte. Stedelingen hebben nood aan groen in de woon- en werkomgeving en aan grotere groenpartijen (parken, stadsbossen, natuurgebieden) op wandelafstand of fietsafstand De verschillende groenelementen die in de stad voorkomen zijn vaak geïsoleerde eilandjes. De ecologische waarde van deze gebieden is laag als ze geïsoleerd zijn, er is nood aan groene netwerken. Naast de aandacht voor groen, moet er ook aandacht komen voor water. Het blauwe netwerk kan worden aangelegd door zoveel mogelijk oppervlaktewateren met elkaar te verbinden. Sociaal –cultureel Cultuur in al zijn geledingen is een belangrijk gegeven voor de economische en sociale ontwikkeling van de steden. Cultuur maakt de stad aantrekkelijk voor werknemers van buiten de stad, maar versterkt ook de lokale trots en identiteit. Culturele evenementen (ontmoetingsmogelijkheden) slaan een brug tussen bevolkingsgroepen. Steden zijn per definitie pluriculturele plekken. Steden hebben een ruim aanbod aan culturele, recreatieve, toeristische voorzieningen en moeten deze troeven optimaliseren. Steden hebben veel meer culturele infrastructuur dan de rest van Vlaanderen, al zijn er tussen steden ook grote verschillen. In veel steden is de afgelopen jaren sterk geïnvesteerd in de uitbouw van culturele infrastructuur en in de professionalisering van het aanbod. Het cultureel erfgoed en in het bijzonder het bouwkundig erfgoed is een aantrekker voor cultuurtoeristen maar ook voor andere recreanten en toeristen. Ook animatie en creativiteit en informatie hebben een duidelijk stedelijke inkleuring. De broedplaatsfunctie van de stad voor nieuwe creatieve bedrijfjes is een duidelijke opportuniteit.


43

1.6.) Economie en milieu Het is een vaststaand feit dat het totale gebruik van primaire grondstoffen in Vlaanderen stijgt: tussen 1991 en 2004 kenden het BBP en de Directe Materialen Input (maat voor gebruik van primaire grondstoffen: import en eigen ontginningen) nagenoeg hetzelfde stijgende verloop. De DMI per inwoner van het Vlaams Gewest steeg met 15% over de periode 1995-2003, gaande van 36 naar 42 ton per inwoner. Binnen de EU-15 heeft België/Luxemburg de hoogste DMI/capita na Finland. Daartegenover staat dat de totale hoeveelheid afval en emissies die ontstaat bij productie en consumptie in Vlaanderen losgekoppeld is van de economische groei. De voornaamste redenen voor deze ontkoppeling zijn de daling van de CO2-uitstoot per eenheid gecreëerde economische welvaart, en de daling van de productie van dierlijke mest sinds 1998. Het gaat weliswaar om een relatieve ontkoppeling: de totale hoeveelheid afval en emissies daalt nog steeds niet. Broeikasgassen zijn verantwoordelijk voor de globale klimaatverandering. In 2004 lag in Vlaanderen de uitstoot van broeikasgassen nog 3,6% boven het niveau van het referentiejaar 1990, maar wel 0,6 % lager dan in 2003. Voor de Kyoto-doelstelling, die Vlaanderen oplegt om tegen 2008-2012 de broeikasgasemissies te reduceren met 5,2% t.o.v. 1990, is de doelafstand nog groot: 9 %. Minder dan andere economische topregio’s slaagt Vlaanderen er in om ruimte voor natuur te vrijwaren. Er valt nog vooruitgang te boeken wat het combineren betreft van natuurbehoud met typische sociale, economische of culturele activiteiten die plaatsgrijpen in verband met de natuur. De hoge concentratie aan verontreinigende activiteiten door bevolking, industrie, verkeer en intensieve landbouw evenals de centrale ligging tussen andere sterk geïndustrialiseerde regio’s zorgen voor een minder goede luchtkwaliteit in Vlaanderen en voor een belangrijke bijdrage vanuit Vlaanderen in de omringende regio’s. Het verkeer is daarbij een belangrijke bron van een groot aantal luchtverontreinigende stoffen. De ruimtelijke verwevenheid van verkeersinfrastructuren met de leefomgeving en het sterk toegenomen verkeersvolume leiden ertoe dat de blootstelling van de bevolking aan verkeersgerelateerde vervuiling aanzienlijk is. Zwevend stof (bv. PM2,5, PM10), stikstofdioxideconcentratie en ozon zijn verkeersgerelateerde polluenten waarmee ernstige gezondheidseffecten, vooral aandoeningen van de luchtwegen, geassocieerd worden. Water is onmisbaar als hulpbron voor de industrie, de landbouw en de drinkwaterproductie – opmerkelijk hierbij is dat de industrie een aandeel van 48% heeft in het totale waterverbruik in Vlaanderen (excl. koelwater). Daarnaast heeft water een belangrijke transportfunctie: 14% van het goederenvervoer in Vlaanderen verloopt via het water en in de komende decennia zal dit aandeel nog stijgen. Verder levert ook de recreatieve en cultureel-historische waarde van water economische voordelen op. Tot slot zijn waterrijke natuurgebieden essentieel voor de biodiversiteit. In Vlaanderen staan de watersystemen al decennialang onder druk door vervuiling, door overmatig gebruik, door de aantasting van hun natuurlijke eigenschappen etc., waardoor ook de waarde ervan als economische hulpbron bedreigd wordt. De economie kan daarnaast ook schade oplopen door een teveel (overstromingen) dan wel een tekort (verdroging) aan water. Het is dan ook van belang het watersysteem, o.a. in zijn rol als drager van economische activiteiten, afdoende te beschermen.


44

Wat de verwerking van het afvalwater in overeenkomst met de omvang van de agglomeraties betreft, is de aansluitingsverplichting, volgend uit de Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater, voor de agglomeraties groter dan 10.000 IE op datum van 31 december 2005 voor 89% gerealiseerd. Eind 2005 waren 107 van de 113 te bouwen installaties in gebruik genomen. De werken aan de overige 6 installaties werden reeds aangevat of worden nog uiterlijk eind 2006 gegund. Op basis van de jaarconcentraties 2005 voldeden alle bestaande installaties aan de verplichte nutriëntenverwijdering (stikstof en fosfor) met uitzondering van 2 installaties, die nog niet voldeden aan de stikstofeffluentnorm. De aanpassingswerken aan deze installaties werden intussen afgerond, zodat beide worden verondersteld vanaf 2006 eveneens te zullen voldoen aan de stikstofeffluentnorm. Voor de agglomeraties van 2.000-10.000 IE is de rapportering over de stand van zaken op 31 december.2005 nog in voorbereiding. De meest recente rapportering omvat de stand van zaken op eind 2003. Toen was de aansluitingsverplichting voor 75% gerealiseerd en waren 59 van de 82 te bouwen installaties in gebruik genomen. In 2005 is van 17.707 gronden geweten dat ze verontreinigd zijn (er werden reeds 23.449 gronden onderzocht). De doelstellingen uit het MINA-plan 3 (2003-2007) dat 30% van de gronden met potentieel bodembedreigende inrichtingen of activiteiten onderzocht zijn en dat de sanering van 23% van de gronden met historische bodemverontreiniging minstens is opgestart, lijken te worden gehaald. De ondersteuning van eco-technologieën kreeg tot nog toe minder aandacht zoals blijkt uit de volgende procentuele verdeling van de O&O overheidskredieten over de verschillende categorieën. Voor 2006 neemt de categorie ‘Milieubescherming en milieuzorg’ ongeveer 1,93 % in van de totale O&O kredieten van de overheid, ‘Productie, distributie en rationeel gebruik van energie’ slechts 2,07%. Het grootste gedeelte van de kredieten gaat naar niettoepassingsgericht onderzoek samen met de algemene universiteitenfondsen (46%) gevolgd door ‘Industriële productie en technologie’ (45%) . Hieronder wordt een overzicht gegeven van de bestedingen voor de jaren 2003 – 2004 – 2005 – 2006. Tabel : Procentuele verdeling O&O overheidskredieten over de NABS- codes Categorie

2003

2004

2005

2006

Milieubescherming en milieuzorg

3,9%

2,08%

1,79%

1,93%

Productie, distributie en rationeel gebruik van energie

0,13%

0,04%

0,03%

2,07%

Niet-toepassingsgericht onderzoek en algemene universiteitenfondsen

48%

46%

46%

46%

Industriële productie en technologie

39%

45%

46%

45%

Bron : De Speurgids Wetenschap, Technologie en Innovatie van 2003, 2004, 2005 en 2006


45

1.7.) Economie en energie De energie-intensiteit geeft een goed beeld van de energie-afhankelijkheid van de economie. Deze indicator zet het energieverbruik af tegen het BBP (tegen constante prijzen van 1995). De energie-intensiteit van de Vlaamse economie lag in 2004 bijna gelijk met het niveau van 1990: +0,1 %. België (223,9) bevindt zich bijna 20% boven het gemiddelde van de eurozone (188). In Vlaanderen is de productie van groene stroom in 2004 vertienvoudigd ten opzichte van 1994. Die stijging is vooral te danken aan de stijgende groenestroomproductie door middel van biomassa, biogas en windturbines. De totale groenestroomproductie in Vlaanderen bedroeg 627 GWh in 2004, goed voor 1,3 % van de totale netto-elektriciteitsproductie in Vlaanderen. De komende jaren wordt een verdere stijging verwacht door de ingebruikname van grote biomassaprojecten en windparken: sinds eind 2004 is de groenestroomproductiecapaciteit nog verdubbeld en het geïnstalleerd vermogen al gestegen van 200 MWe naar 446 MWe. Het aandeel hernieuwbare energie voor België bedroeg in 2003 1,8%. Volgens de Europese Richtlijn ter bevordering van elektriciteitsopwekking uit hernieuwbare energiebronnen moet België tegen 2010 een aandeel van 6% hernieuwbare energie t.o.v. de totale elektriciteitsconsumptie halen. Ook voor Vlaanderen geldt deze doelstelling. Een andere vorm van hernieuwbare energie, biobrandstoffen, werd einde 2005 nog onvoldoende aangesproken in Vlaanderen.


46

1.8) Samenvattend Sterkten/opportuniteiten Economische structuur welvarende regio hoge arbeidsproductiviteit tertialiseringsproces

Internationale oriëntatie Exportgerichtheid logistieke draaischijf/kansen tot verdere ontwikkeling “logistieke dienstverlening” buitenlandse investeringen

Prioritair* te ondernemen acties

Zwakten/bedreigingen ongunstig bevolkingsprofiel lage werkzaamheidsgraad belangrijke intra-Vlaamse welvaartsverschillen lage specialisatie in ‘high en medium tech’ sectoren

verhogen werkzaamheidsgraad

onvoldoende nieuwe buitenlandse ondernemingen

verhogen attractiviteit voor buitenlandse ondernemingen ( o.m. versterking van logistiek systeem )

Kenniseconomie/Innovatie O&O-uitgaven als % van BBRP O&O uitgaven bedrijven stijging overheidskredieten O&O nieuwe gediplomeerden in wiskunde, wetenschappen en technologie

ICT infrastructuur bedrijven (intranet en extranet) vergelijkbaar met Europese koplopers OP EFRO oktober 2007

publieke uitgaven O&O aantrekkingskracht opleidingen wiskunde, wetenschappen en technologie commercialisering O&O inspanningen evolutie octrooi-activiteit valorisatie onderzoeksresultaten en beschikbare kennis kennistransfer kan nog versterkt worden o.m. door spin-offs en samenwerkingsverbanden ICT- infrastructuur bedrijven (internetgebruik, breedband en websites) boven EU-gemiddelde maar onder 50

bevorderen innovatie en kennistransfer stimuleren kennsivalorisatie bevorderen samenwerking kennisinstellingen en bedrijfsleven

Europese koplopers ICT toepassingen door bedrijven boven EU-gemiddelde maar onder Europese koplopers

Ondernemerschap hoog aandeel ondernemers beroepsbevolking veel familiale ondernemingen intrapreneurship

in

Ruimte/steden/platteland goede bereikbaarheid via weg, spoor en water gestegen economische oppervlakte mogelijkheden voor multimodaliteit en locatiebeleid grote dichtheid van hoogwaardige stedelijke omgevingen verweving en nabijheid van activiteiten kwalitatieve woonmilieus gunstige omgevingsfactoren op het platteland (reservoirfunctie en lokalisatiefactoren) sterke interactie steden en platteland toeristisch/recreatieve mogelijkheden van steden en regio’s


weinig startende ondernemers lage oprichtingsquote lage Total Entrepreneurial Activity-index relatief laag aandeel jongeren, 45-plussers en vrouwen die onderneming opstarten mentaliteit en attitude t.o.v. ondernemerschap weinig gazellen onvoldoende kennis van aanbod formeel risicokapitaal

stimuleren starten van onderneming met aandacht voor specifieke doelgroepen

gebrek aan bedrijventerreinen

verhogen kwalitatief aanbod van bedrijventerreinen/bedrijfshuisvesting revitalisatie van verouderde bedrijventerreinen en brownfields stimuleren bedrijventerreinenbeheer

veel brownfields en verouderde en onderbenutte bedrijventerreinen onvoldoende traditie in bedrijventerreinbeheer gerichtheid op wegverkeer tendens tot spreiding van functies, zodat het draagvlak voor innovatief klimaat krimpt stedelijke problematiek: gebrek aan expansiemogelijkheden, leegstaande bedrijfsruimten, vervuilde terreinen

stimuleren ondernemerszin begeleiding groeiende ondernemingen verbeteren kennis van aanbod kapitaal

versterking multimodaliteit

bevorderen economische attractiviteit, mobiliteit en leefbaarheid in steden

48

verkeerscongestie slechte lucht- en milieukwaliteit gebrek/ slechte kwaliteit openbare ruimtes suburbanisatiedruk op plattelandsgebieden bedreigt reservoirfunctie Economie en milieu Totale hoeveelheid afval en emissies losgekoppeld van economische groei Potentieel voor alternatief transport (spoor, weg, lucht- en binnenvaart) en de integrale koppeling met ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden

Economie en energie Aandeel groenestroomproductie vertienvoudigd tov ‘94

Totale gebruik primaire grondstoffen stijgt Doelafstand reductie broeikasgasemissies veraf Hoge druk op ruimte voor natuur Minder goede luchtkwaliteit ten gevolge van een concentratie aan verontreinigende activiteiten Watersystemen onder grote druk hoog aantal verontreinigde gronden beperkte stimulering eco-technologieën Hoge energie-intensiteit van de economie Klein aandeel milieuvriendelijke energieproductie

innovatieve ontwikkelingsstrategie welke plattelandskwaliteiten vrijwaart en versterkt

verhoging milieu-efficiëntie

versterking aandacht voor ecotechnologieën stimuleren rationeel energiegebruik en hernieuwbare energie

* De verschillende prioriteiten worden gelijkwaardig geacht, hetgeen wordt weerspiegeld in de verdeling van de beschikbare financiële middelen ( zie verder );


49

BESLUIT - STRATEGISCHE UITDAGINGEN VOOR VLAANDEREN Uit deze SWOT-analyse blijkt dat Vlaanderen zich in een steeds meer geglobaliseerde internationale economische context, geplaatst ziet voor een aantal belangrijke problemen en strategische uitdagingen. Het concurrentievermogen van de Vlaamse economie neemt af. Het economisch succes steunde tot dusver in belangrijke mate op de sterke efficiëntie- en productiviteitsgroei. Deze hoge productiviteit wordt voornamelijk gerealiseerd binnen grote industriële ondernemingen, die vanuit Vlaanderen de Europese en wereldmarkt bedienen. Daarnaast boden de talrijke buitenlandse vestigingen Vlaanderen een goede toegang tot de buitenlandse kennis, die afhankelijk van het absorptievermogen van de (Vlaamse en buitenlandse) ondernemingen toegepast werd in Vlaanderen11. De mogelijkheden van deze groeistrategie lijken echter stilaan uitgeput. De Vlaamse economie heeft een relatief smalle basis bestaande uit een beperkte groep van zeer productieve ondernemingen en hoogopgeleide hardwerkende werknemers. Buitenlandse ondernemingen vinden Vlaanderen steeds minder aantrekkelijk, juist omwille van het beperkte potentieel aan productiviteitsgroei in de toekomst (Ernst & Young (2004)). Het resultaat is dat een aantal buitenlandse ondernemingen hun activiteiten stopzetten in Vlaanderen, maar ook en belangrijker, dat er slechts weinig buitenlandse ondernemingen nieuwe activiteiten opzetten in Vlaanderen. Dit houdt in dat Vlaanderen blijkbaar nog niet ( volledig) de stap heeft gezet van een efficiëntie-gedreven economie naar een innovatie-gedreven economie, gebaseerd op creativiteit, ondernemerschap en innovatie. Vlaanderen scoort slecht op ondernemerschap ( creatie van nieuwe ondernemingen, startersquote…) en is minder aanwezig in de hoogtechnologische, kennisintensieve sectoren welke op wereldvlak precies de sterkste groei kennen12. Tevens kan een verbetering van de ruimtelijk - economische omgevingsfactoren en het productiemilieu de investeringsaantrekkelijkheid van Vlaanderen verhogen. Concreet bestaat in Vlaanderen dan ook een belangrijke behoefte aan: het versterken en verbreden van de innovatiegerichtheid van de Vlaamse economie, gegeven het toenemend belang ervan als hefboom voor competitiviteit in een globale economie, o.m. onder de vorm van: - het meer vertalen van O&O-resultaten in concrete markttoepassingen; - het betrekken van meer ondernemingen bij de innovatiedynamiek; het vernieuwen van het Vlaams economisch weefsel en het verhogen van de ondernemingsdynamiek, op basis van: - de opstart en doorgroei van ondernemingen; - het blijven aantrekken van buitenlandse investeringen;

11 “Strategische omgevingsanalyse: uitdagingen voor de toekomst; nood aan een creatief groeimiddel”, FDC kenniscentrum Nota – september 2005 p 20 - 22 12 idem


50

het op punt stellen van het fysisch ondernemingsklimaat met het oog op de blijvende valorisatie van de centrale ligging van Vlaanderen in de EU-afzetmarkt, gesteund op: - de beschikbaarheid van ruimte om te ondernemen en de bereikbaarheid van de economische poorten; - het blijven ontwikkelen van het netwerk van stedelijke concentraties, in synergie met de economische ontwikkeling van het platteland; - het verduurzamen van het productiemilieu en -proces, gezien ook de hoge industriële activiteit binnen de Vlaamse economie, met o.a. efficiënt ruimtegebruik en het verhogen van milieu- en energie-efficiëntie;


51

2) STRATEGIE

2.1) Strategische hoofddoelstelling Rekening houdend met de economische en demografische ontwikkelingen (vergrijzing), dient in Vlaanderen voldoende economische groei te worden verwezenlijkt met het oog op het behoud en de verhoging van het welvaarts- en welzijnsniveau. Hoofddoelstelling van het Vlaamse doelstelling 2-programma 2007-2013 is het bevorderen van de verdere ontwikkeling van Vlaanderen tot één van de meest competitieve regio’s, resulterend in een duurzame economische groei, de creatie van meer en betere tewerkstelling en de bescherming en verbetering van het leefmilieu. Deze doelstelling heeft betrekking op heel Vlaanderen. Zodoende zal het cohesiebeleid bijdragen tot de economische structuurversterking en het verstevigen van de concurrentiekracht van Vlaanderen. Deze aanpak bevordert tevens de synergie met het gevoerde Vlaams beleid op de diverse terreinen. Bij de invulling van de gekozen prioriteiten en de selectie van mogelijke acties, zal wel rekening worden gehouden met de regiospecifieke kenmerken, meer bepaald bestaande concrete behoeften en mogelijkheden, waardoor tevens zal worden bijgedragen tot het verminderen of wegwerken van de interregionale verschillen. 2.2) Strategische invalshoeken Volgende strategische invalshoeken worden vooropgesteld: -

Coherentie met de Europese en Vlaamse beleidsdoelstellingen Thematische concentratie Additionaliteit met Vlaamse beleidsinitatieven Integratie van horizontale/transversale thema’s

2.2.1) Coherentie met de Europese en Vlaamse beleidsdoelstellingen Het Vlaamse doelstelling 2-programma 2007-2013 dient in overeenstemming te zijn met de beleidsdoelstellingen van de EU. Deze beleidsdoelstellingen werden op Vlaams niveau doorvertaald. Onderstaande figuur geeft een overzicht van de samenhang tussen de meest relevante beleidsdocumenten en het Vlaamse doelstelling 2-programma.


52

LISSABONSTRATEGIE

VLAAMS BELEID

EUROPEES BELEID

Pact van Vilvoorde 2001

Communautaire Richtsnoeren 2007-2013

Vlaams Regeerakkoord 2004-2009

Groenboek voor Ondernemerschap

Beleidsnota Economie,… 2004-2009

Actieplan voor Ondernemerschap

Vlaams Hervormingsprogramma Lissabon 2005 -2008

Mededeling van de Commissie van 11 maart 2003, "Innovatiebeleid: actualisering van de aanpak van de Europese Unie in de context van de strategie van Lissabon",…

Sociaal-economisch actieplan voor de toekomst “ Vlaanderen in actie. Een sociaal-economische impuls voor Vlaanderen” 2006 Vlaamse Strategie voor Duurzame ontwikkeling 2006

Verordeningen inzake de Europese Structuurfondsen2007 – 2013

DOELSTELLING 2-PROGRAMMA VLAANDEREN 2007-2013


53

Europees beleid In maart 2000 nam de Europese Raad in Lissabon een algemene strategie aan om tegen 2010 van Europa de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie ter wereld te maken die in staat is tot duurzame economische groei met meer en betere banen en een hechtere sociale samenhang. In juni 2001 werd de economische en sociale pijler van de Lissabonstrategie aangevuld met een ecologische pijler via een strategie voor duurzame ontwikkeling. De besluitvorming binnen de Lissabonstrategie wordt omschreven als ' de open coördinatiemethode' . Lidstaten streven ofwel autonoom, ofwel via de Europese instellingen gezamenlijk doelstellingen na. In 2005 werd fors aan de Lissabonstrategie gesleuteld in het kader van de tussentijdse evaluatie (Mid Term Review). Inhoudelijk wordt de aandacht binnen de Lissabonstrategie prioritair toegespitst op initiatieven die groei en werkgelegenheid bevorderen, zonder afbreuk te doen aan het evenwicht tussen de drie pijlers binnen de strategie. Op het gebied van de uitvoering en de opvolging moeten de lidstaten voortaan een hervormingsprogramma opstellen voor een duur van 3 jaar. Om de Lissabondoelstellingen te realiseren dienen alle passende nationale en communautaire middelen, inclusief het cohesiebeleid, ingezet te worden. De Communautaire Strategische Richtsnoeren voor het toekomstig cohesiebeleid in de periode 2007-2013 stellen dan ook volgende Lissabon-gerelateerde prioriteiten voorop: 1. uitbouw van Europa en de regio’s tot een meer attractieve plaats om te investeren en te werken 2. bevorderen van kennis en innovatie als hefboom voor economische groei 3. meer en betere tewerkstelling Naast bovenstaande prioriteiten wordt het belang onderstreept van het bevorderen van de territoriale cohesie (stedelijke ontwikkeling en economische diversificatie in rurale gebieden) en grensoverschrijdende, transnationale en interregionale samenwerking. De prioritaire beleidsopties om de ambitieuze Lissabondoelstelling te realiseren werden door de Europese Commissie ook nog verder uitwerkt in onder andere het ‘Groenboek voor Ondernemerschap in Europa’, het ‘Actieplan voor Ondernemerschap’, Mededeling van de Commissie van 11 maart 2003, "Innovatiebeleid: actualisering van de aanpak van de Europese Unie in de context van de strategie van Lissabon",…

Veel van de bevoegdheidsdomeinen waarover in het kader van de Lissabonstrategie doelstellingen werden geformuleerd, behoren aan de deelstaten toe. Ook Vlaanderen heeft dus een opdracht in het licht van de Lissabonstrategie. In april 2000 onderschreef de Vlaamse Regering de conclusies van de Raad van Lissabon. Een meer concreet engagement werd in november 2001 verankerd in het Pact van Vilvoorde. Met dat Pact schreven de Vlaamse Regering en de sociale partners zich expliciet in in de doelstelling van de Lissabonstrategie om van Europa tegen 2010 de meest competitieve en dynamische kenniseconomie van de wereld te maken. Het Pact bevat ' 21 doelstellingen voor de 21e eeuw' . Net zoals de Lissabonstrategie, heeft het Pact aandacht voor de economische, sociale en ecologische dimensie van onze samenleving. Bovendien heeft het Pact eveneens OP EFRO oktober 2007

54

2010 als streefdatum om de geformuleerde doelstellingen te bereiken. Door de vele parallellen tussen de doelstellingen van het Pact en de doelstellingen die geformuleerd werden op Europees niveau in het kader van de Lissabonstrategie, kan het Pact beschouwd worden als een soort van ' Lissabonstrategie op Vlaamse schaal' . Maatregelen ter aanmoediging van het ondernemerschap, een betere begeleiding van werkzoekenden, het stimuleren van de creatieve economie, het bevorderen van groene stroom, permanente vorming of ' levenslang leren' ,… het zijn slechts enkele van de talloze initiatieven die de Vlaamse Regering heeft opgestart en die vanuit Europees perspectief onder de wijde noemer van de Lissabonstrategie vallen. Aansluitend bij het Pact van Vilvoorde stelde de Vlaamse Regering in haar regeerakkoord 2004-2009 ondermeer het bevorderen van ondernemen en werkgelegenheid als beleidsprioriteiten voorop. Innovatie schuift de Vlaamse regering naar voor als transversaal thema, dat alle Vlaamse beleidsdomeinen horizontaal doorsnijdt. Volgende doelstelling werd geformuleerd: Vlaanderen moet verder evolueren naar een ondernemende, innoverende, lerende en creatieve samenleving. De dalende trend van startende en snelgroeiende middelgrote ondernemingen wordt omgebogen. Inzake de netto-aangroei van het aantal ondernemingen moet Vlaanderen bij de vijf beste Europese regio’s behoren. Vlaanderen moet één van de aantrekkelijkste regio’s zijn voor de vestiging en de ontwikkeling van ondernemingsactiviteiten. In haar beleidsverklaring van september 2005 heeft de Vlaamse Regering bovenstaande doelstelling verder ingevuld met het oog op de versterking van de economische slagkracht van Vlaanderen. Ze wenst dit te doen aan de hand van prioriteiten op volgende domeinen: het ondernemerschap en de bedrijfsinvesteringen bevorderen; onze economie sneller en diepgaander vernieuwen; de logistieke troeven die samengaan met onze geografische ligging beter uitbuiten; meer en betere kansen geven aan alle talenten; de werkzaamheid verhogen door een betere werking van de arbeidsmarkt. Elk van deze prioriteiten wordt vervolgens verder geconcretiseerd, zoals aangegeven in onderstaande tabel: Prioriteit 1. Ondernemerschap bedrijfsinvesteringen bevorderen

en

2. Economie sneller en diepgaander vernieuwen


Maatregel vereenvoudiging van lasten voor ondernemen en uniek aanspreekpunt voor bedrijven (Vlaams Agentschap Ondernemen) toegang tot financiering voor startende en groeiende ondernemingen vergemakkelijken professionalisering bedrijfsvoering KMO’s (ondernemerschapsportefeuille) eigentijds flankerend beleid voor de versterking van de industriële basis ontwikkelen van toeristische sector als factor van werk en welvaart ondersteuning van internationaal ondernemen via FIT globaal fiscaal pact met gemeenten met oog op bedrijfsvriendelijke fiscaliteit verhogen van de overheidsinvesteringen in O&O behoud en aantrekken van erkende toponderzoekers naar Vlaanderen (Odysseus en Methusalem-programma) begeleiden van niet-technologische aspecten van innovatie (vb. Flanders Future)

55

3. Logistieke uitbuiten

troeven

4. Meer en betere kansen geven aan alle talenten 5. De werkzaamheid verhogen door een betere werking van de arbeidsmarkt

investeringen in infrastructuur in havens en in multimodale hinterlandverbindingen duurzame ontwikkeling van de internationale luchthaven van Zaventem (START-programma) en de luchthavenregio investeren in kwaliteit van onderwijs levenslang leren uitspelen van talenkennis als economische troef sluitende aanpak van werklozenbegeleiding verhogen van werkzaamheid van ouderen investeren in sociale economie toegang tot arbeidsmarkt voor jongeren, allochtonen en personen met een handicap vergemakkelijken

De beleidsnota 2004-2009 van Vlaams Minister voor Economie, Ondernemen, Wetenschap, Innovatie en Buitenlandse Handel gaat uit van 5 krachtlijnen: 1. 2. 3. 4. 5.

Vlaanderen kenniseconomie, of Vlaanderen ontwikkelen als een economie gebaseerd op kennisintensieve activiteiten; Vlaanderen investeringsregio, of Vlaanderen profileren als een competitieve investeringsregio zowel voor binnenlandse als buitenlandse investeerders Wetenschappen en innovatie, of het Vlaamse kennispotentieel verder uitbouwen en maximaal aanwenden om de innovatiekracht te versterken Ondernemend Vlaanderen, of het verder ontwikkelen van het ondernemend, innoverend, lerend en creatief potentieel in Vlaanderen Internationaal ondernemen, of Vlaamse ondernemingen sensibiliseren en ondersteunen om te internationaliseren.

Gezien haar bevoegdheid voor veel materies die onder de Lissabonstrategie worden geplaatst, besloot de Vlaamse Regering om een eigen regionaal hervormingsprogramma op te stellen dat als basis diende voor de insteek in het nationaal hervormingsprogramma. In dit Vlaams hervormingsprogramma 2005 werden de volgende beleidsprioriteiten vooropgesteld: -

het inzetten op innovatie: het innoveren van de bedrijfsactiviteiten blijft een hoofdbekommernis om de economie concurrentieel te houden. Vlaanderen streeft daarom naar een beleid dat O&O en innovatie naar internationale standaarden brengt en blijft zwaar inzetten op innovatie, ICT, nieuwe technieken, producten en processen. De Vlaamse regering engageert zich om een groeipad uit te tekenen, zodat de 3%-norm voor O&O bereikt wordt. Met de implementatie van een nieuw beleidskader voor strategische onderzoekscentra en competentiepolen moeten de inspanningen van universiteiten en onderzoeksinstellingen beter aansluiten bij de innovatie-behoeften van het economisch weefsel. Diverse financieringsinstrumenten moeten de loopbaan van de onderzoeker versterken en de brain drain tegengaan. Tevens wil de Vlaamse regering met het digitaal Actieplan Vlaanderen blijvend aansluiting vinden bij de Europese koplopers inzake informatiemaatschappij.

-

het stimuleren van bedrijvigheid met betere regelgeving: de Vlaamse overheid wil Vlaanderen tot een ondernemende regio laten uitgroeien en hiervoor is de ontwikkeling van een betere regelgeving voor ondernemingen een noodzakelijke stap. Het ondernemersklimaat moet meer dienstverlenend en stimulerend worden. De bedrijfsvriendelijke dienstverlening van de overheid – met een één-loketsysteem en een


56

accountmanager voor complexe ondernemingsdossiers – is de kernopdracht van het Vlaams Agentschap Ondernemen (VLAO). Bovendien worden administratieve lasten en kosten verlaagd door reguleringsmanagement (compensatiemaatregelen en reguleringsimpactanalyse) en het fiscaal pact met de gemeenten. -

het bevorderen van het ondernemerschap: hiervoor wordt gewerkt aan een goede omkadering voor startende bedrijven en voorwaarden die hen toelaten om te groeien. De verbeterde toegang tot (risico)kapitaal is een belangrijke opstap (Arkimedes, Vlaams Innovatiefonds, Winwinlening, waarborgregeling).

-

de creatie van een geïntegreerd industriebeleid: men wil dit bereiken door het bijdragen tot aantrekkelijke randvoorwaarden (ruimte om te ondernemen, bereikbaarheid garanderen) en door financiële stimuli gericht en efficiënt in te zetten (groeipremie, ecologiepremie, strategische investeringssteun, ondernemerschapportefeuille).

-

het beter rentabiliseren van het open karakter van de Vlaamse economie, door een economisch beleid dat meer richt op globalisering en mededinging. De opdracht van Flanders Invest and Trade (FIT), de troeven als investeringsregio te versterken en uit te spelen, sluit hierbij aan.

-

het bevorderen van duurzaamheid: economische groei kan niet duurzaam zijn als ze niet gepaard gaat met investeringen in een gezond leefmilieu. Het Pact van Vilvoorde bevestigend, wil de Vlaamse Regering tegen 2010 een verregaande ontkoppeling realiseren tussen economische groei enerzijds en milieu-impact, materiaal- en energiegebruik anderzijds. Vlaanderen ontloopt zijn verantwoordelijkheid niet inzake de reductie van broeikasgasemissies en richt zijn klimaat- en energiebeleid eerst en vooral op rationaal energieverbruik. Daarnaast streeft de Vlaamse Regering naar een duurzaam productie -en consumptiebeleid met onder meer een focus op het uitbouwen van een duurzaam energieen materialenbeleid, afvalreductie en milieugerichte technologische innovaties, alsook naar een stopzetting van het verlies aan biodiversiteit én een duurzame ruimtelijke ontwikkeling van Vlaanderen.

Aansluitend bij deze geïntegreerde aanpak, keurde de Vlaamse Regering in juli 2006 eveneens het sociaal-economisch actieplan voor de toekomst “ Vlaanderen in actie. Een sociaal-economische impuls voor Vlaanderen” goed. Dit sociaal-economisch actieplan formuleert 6 uitdagingen voor de toekomst ( horizon ligt op 2015 – 2020 ) waarrond projecten en acties worden opgezet ( de vijfde en zesde uitdagingen zitten verspreid over de andere): Uitdaging I: Voluit voor elk talent Dit houdt een maximale inzet in op de kracht van mensen en talenten, zowel in het onderwijs als op de arbeidsmarkt ( o.m. bevorderen van het levenslang- en levensbreed leren, brugverbinding tussen onderwijs en arbeidsmarkt, ontwikkeling van technische en technologische competenties,…) Dit vormt een belangrijke economische troef en draagt bij tot een sterkere sociale samenhang. Uitdaging II: Onder invloed van de toenemende globalisering moet Vlaanderen meer en meer de overstap maken naar een innovatiegedreven economie. Daartoe wordt een cultuur van permanente economische vernieuwing bevorderd, waarbij creatief ondernemerschap en innovatie in alle


57

sectoren wordt aangemoedigd ( stimuleren van starters, internationaal ondernemen, Maatschappelijk verantwoord ondernemen,…). Uitdaging III: Dit heeft betrekking op de verdere uitbouw van Vlaanderen als efficiënte logistieke draaischijf en internationale doorgangspoort, waarbij de kwaliteit van de fysieke omgeving wordt bewaakt door duurzame infrastructuurinvesteringen, gebaseerd op het duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen ( bevorderen van duurzame intermodaliteit, problematiek woonwerkverkeer, duurzaam energieneleid,….). Uitdaging IV: De kwaliteit van de overheid vormt een belangrijke, bepalende factor in de internationale economische positionering en het concurrentievermogen van een regio. Daarom zal worden verder gewerkt aan overheidsdiensten die klantvriendelijk en efficiënt zijn en ondernemingen en organisaties daadwerkelijk ondersteunt. - Uitdaging V: Méér internationalisering; - Uitdaging VI: Duurzaamheid benutten als opportuniteit. Ten slotte werd in juni 2006 de “Vlaamse Strategie Duurzame Ontwikkeling” (fase 1) goedgekeurd. De Vlaamse Regering schuift in dit algemeen beleidskader een aantal thema’s naar voor die prioritair zijn om tot een duurzame ontwikkeling te komen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Armoede en sociale uitsluiting Vergrijzing Klimaatverandering en schone energie Mobiliteit Ruimtelijke ordening Beheer van natuurlijke rijkdommen Volksgezondheid

Horizontale thema’s als gelijke kansen, innovatie en educatie komen binnen (elk van) de zeven grote thema’s aan bod. Met deze themazetting haakt de Vlaamse overheid ook in op de thema’s uit de Europese Strategie Duurzame Ontwikkeling. Deze Vlaamse strategie Duurzame Ontwikkeling vertrekt van een langetermijnvisie, een langetermijnplanning en langetermijndoelstellingen voor elk van de zeven thema’s. Voor de doelstellingen gaat de Vlaamse Strategie Duurzame Ontwikkeling uit van bestaande Vlaamse en internationale engagementen, onder andere het Pact van Vilvoorde, het regeerakkoord, goedgekeurde plannen en maatregelen zoals het Milieubeleidsplan, het Ruimtelijk Structuurplan, het Mobiliteitsplan, het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding, de VN Wereldtoppen, enzovoort. De strategie wil echter meer zijn dan een samenvoeging van bestaande beleidsdocumenten. De Vlaamse Strategie Duurzame Ontwikkeling wil enerzijds de brug maken tussen de doelstellingen van verschillende termijn, en wil anderzijds de doelstellingen van verschillende beleidsdomeinen beter op elkaar afstemmen. Concrete strategische korte termijn-doelstellingen vormen een aanzet om de lange termijndoelstellingen te realiseren.


58

Het Vlaamse doelstelling 2-programma, gericht op het bevorderen van de verdere ontwikkeling van Vlaanderen tot één van de meest competitieve regio’s, resulterend in een duurzame economische groei, de creatie van meer en betere tewerkstelling en de bescherming en verbetering van het leefmilieu, ligt in zeer belangrijke mate in lijn met het Vlaamse interne cohesie ) en Europese ( externe cohesie ) beleid. Dit is ook in overeenstemming met de Commuanutaire Strategische Richtsnoeren van de Commissie waarin gesteld wordt dat de nationale beleidslijnen systematisch dezelfde strategische doelstellingen dienen te omvatten zodat zoveel mogelijk middelen worden aangewend en de concrete maatregelen niet met elkaar in strijd zijn. Onderstaande tabel geeft het resultaat weer van een coherentie-check van het doelstelling 2 programma met de belangrijkste Vlaamse beleidskaders:


59

Regeerakkoord Vlaamse regering 2004-2009 Bevorderen kenniseconomie en innovatie

Stimuleren van ondernemerschap

Economie sneller en diepgaander vernieuwen: -

verhogen van de overheidsinvesteringen in O&O

-

behoud en aantrekken van erkende toponderzoekers naar Vlaanderen (Odysseus en Methusalemprogramma)

-

begeleiden van niet-technologische aspecten van innovatie

-

vereenvoudiging van lasten voor ondernemen en uniek aanspreekpunt voor bedrijven (Vlaams Agentschap Ondernemen) toegang tot financiering voor startende groeiende ondernemingen vergemakkelijken

-

Project II.7 Brainport Vlaanderen

-

Project II.8 KMO-innovatie-actieplan

-

Project II.9 Een intelligent instrumentarium voor innovatie

-

Project II.10 Vlaanderen i-2010: ICT als hefboom voor innovatie

-

Project II.12 Innovatief in welzijn en gezondheid

Uitdaging 2: Creativiteit, innovatie als cultuur, ondernemerschap

Bevorderen van ondernemerschap en van bedrijfsinvesteringen: -


‘Vlaanderen in actie’. Een sociaal-economische impuls voor Vlaanderen Uitdaging 2: Creativiteit, innovatie als cultuur, ondernemerschap

-

Project II.1: Meer starters

-

Project II.2: Creatieve netwerken: competentiepolen, strategische onderzoekscentra, universiteiten

-

Project II.3: Internationaal ondernemen

en

-

professionalisering van bedrijfsvoering van KMO’s (ondernemerschapsportefeuille)

-

Project II.4: Toerisme: een sterke economie in eigen streek

-

eigentijds flankerend beleid voor de versterking van de industriële basis

-

Project II.5: ondernemen

-

ontwikkelen van toeristische sector als factor van werk en welvaart

-

Project II.6: Sociale vernieuwingsprocessen

-

ondersteuning van internationaal ondernemen via FIT

-

globaal fiscaal pact met gemeenten met oog op

Maatschappelijk

verantwoord

60

bedrijfsvriendelijke fiscaliteit Verbeteren ruimtelijk-economische omgevingsfactoren

Bevorderen stedelijke ontwikkeling

Logistieke troeven uitspelen :

Uitdaging 3: Vlaanderen als duurzame poort op Europa

-

investeringen in infrastructuur in havens en in multimodale hinterlandverbindingen

-

Project III.1: Logistiek Vlaanderen

-

duurzame ontwikkeling van de internationale luchthaven van Zaventem (START-programma) en de luchthavenregio

-

Project III. 2: Havens en maritieme snelwegen

-

Project III.3: Strategische uitbouw van onze luchthavens

-

Project III. 4: van woning naar werk naar woning

-

Project III.5: De Vlaamse magneet of het aantrekken van buitenlandse investeerders

-

Project III.6: Brussel als poort op Vlaanderen

-

Project III.7: Ruimte om te ondernemen en te werken

-

Project III.8: Duurzaam met milieu en natuur, zuinig met grondstoffen

-

Project III. 9: Uitmuntend duurzaam energiebeleid

Uitdaging 2: Creativiteit, innovatie als cultuur, ondernemerschap -

Project II. 11: Steden brandpunten van innovatie

en

subregio’s

als

Uitdaging 4: De overheid in actie -


project IV.2: strategische contracten met de 13 centrumsteden

61

Wat de externe coherentie betreft, geeft onderstaande tabel aan dat de thematische prioriteiten van het Vlaamse D2-programma in lijn liggen met de Lissabondoelstellingen en de verdere uitwerking ervan, alsook met de krachtlijnen van het Vlaamse hervormingsprogramma 2005-2008 dat in het kader van de Lissabon mid term review is opgemaakt Lissabon-doelstellingen en EU-strategische richtsnoeren Bevorderen kenniseconomie en innovatie

Bevorderen van kennis en innovatie als hefboom voor economische groei (inclusief ondernemerschap) - Investeringen in O&O -

Stimuleren van ondernemerschap


ondernemerschap

-

Informatiemaatschappij

-

Toegang tot kapitaal

Bevorderen van kennis en innovatie als hefboom voor economische groei (inclusief ondernemerschap) - Investeringen in O&O -

ondernemerschap

-


-

Toegang tot kapitaal

Vlaams hervormingsprogramma 2005-2008 ikv Lissabon mid term review Het innoveren van de bedrijfsactiviteiten blijft een hoofdbekommernis om de economie concurrentieel te houden. Vlaanderen streeft daarom naar een beleid dat O&O en innovatie naar internationale standaarden brengt en blijft zwaar inzetten op innovatie, ICT, nieuwe technieken, producten en processen. De Vlaamse regering engageert zich om een groeipad uit te tekenen, zodat de 3%-norm voor O&O bereikt wordt. Tevens wil de Vlaamse regering met het Digitaal Actieplan Vlaanderen blijvend aansluiting vinden bij de Europese koplopers inzake informatiemaatschappij. Het bevorderen van het ondernemerschap: hiervoor wordt gewerkt aan een goede omkadering voor startende bedrijven en voorwaarden die hen toelaten om te groeien. Het stimuleren van bedrijvigheid met betere regelgeving: de Vlaamse overheid wil Vlaanderen tot ene ondernemende regio laten uitgroeien en hiervoor is de ontwikkeling van een betere regelgeving voor ondernemingen een noodzakelijke stap. Het ondernemersklimaat moet meer dienstverlenend en stimulerend worden. Het beter rentabiliseren van het open karakter van de Vlaamse economie, door een economisch beleid dat zich meer richt op globalisering en mededinging. Het versterken van de troeven van Vlaanderen als investeringsregio sluit hierbij aan.

62

Verbeteren ruimtelijk-economische omgevingsfactoren

Uitbouw van Europa en zijn regio’s tot een meer attractieve plaats om te investeren en te werken - Transportinfrastructuur als omgevingsfactor -

Synergie tussen milieubescherming en economische groei

Bevorderen stedelijke ontwikkeling

Energievoorziening en -efficiëntie

De creatie van een geïntegreerd industriebeleid: men wil dit bereiken door (onder meer) het bijdragen tot aantrekkelijke randvoorwaarden (ruimte om te ondernemen, bereikbaarheid garanderen) Het bevorderen van duurzaamheid: economische groei kan niet duurzaam zijn als ze niet gepaard gaat met investeringen in een gezond leefmilieu.

Uitbouw van Europa en zijn regio’s tot een meer attractieve plaats om te investeren en te werken - Transportinfrastructuur als omgevingsfactor -

Synergie tussen milieubescherming en economische groei

-


Energievoorziening en -efficiëntie

63

2.2.2) Thematische concentratie Om een maximaal effect te bereiken zal het cohesiebeleid zich – aansluitend bij de hiervoor vermelde strategische beleidsvisies - concentreren op een beperkt aantal prioriteiten die de competitiviteit en attractiviteit van de Vlaamse economie versterken, Vlaanderen uitbouwen als kennis- en ondernemingsregio, en aandacht hebben voor een evenwichtige en duurzame ontwikkeling van steden en platteland: het bevorderen van kenniseconomie en innovatie het stimuleren van ondernemerschap het verbeteren van de ruimtelijk-economische omgevingsfactoren het bevorderen van de stedelijke ontwikkeling De keuze van deze prioriteiten is conform het centrale beginsel dat de Commissie vooropstelt, met name dat concentratie moet worden gewaarborgd door enkel die elementen op te nemen in het programma die kunnen bijdragen aan de agenda voor Europese groei en werkgelegenheid. Daarbij moet elke regio die combinatie van prioriteiten kiezen die het grootste comparatief voordeel kan opleveren voor de regio en voor Europa. Uit de omgevingsanalyse blijkt dat Vlaanderen nog veel groeipotentieel heeft op gebied van ondernemerschap. De twee fundamentele Europese vraagstukken ‘Hoe het aantal ondernemers verhogen’ en ‘Hoe meer ondernemingen doen groeien’ zijn in Vlaanderen zeker van toepassing. Wat betreft innovatie moeten we bewust zijn van de Europese innovatieparadox. Een vergelijkbaar niveau aan publieke onderzoeksfinanciering leidt in Europa tot minder valorisatieresultaten en in het verlengde daarvan een kleinere bijdrage aan de economische groei dan in de Verenigde Staten. De prioriteit innovatie draagt bij tot het oplossen van deze paradox in Vlaanderen. Een concentratie van cohesiemiddelen op deze momenteel belangrijke zwakten in de Vlaamse economie is aldus verantwoord. De succesvolle implementatie van beide voorgaande prioriteiten hangt ook samen met de kwaliteit van de fysieke omgeving in het Vlaams economisch landschap. De prioriteit inzake verbeteren van de ruimtelijk-economische omgevingsfactoren speelt hier op in. Deze prioriteit is tevens gericht op het valoriseren van de Vlaamse ruimtelijke troeven in Europese context. De sterke opdeling in operationele doelstellingen en acties binnen deze prioriteit ruimtelijkeconomische omgevingsfactoren weerspiegelt tegelijk het belang en de verscheidenheid aan ruimtelijk-economische troeven maar ook de agenda voor een duurzame economische structuurversterking. Ter verbetering van de ruimtelijk-economische omgevingsfactoren zullen daarbij zowel infrastructuurwerken als werkingsprojecten geselecteerd kunnen worden. Om te vermijden dat de sterke opdeling in operationele doelstellingen en acties vooral wat betreft infrastructuurwerken aanleiding geeft tot een thematische versnippering zal vooraf een prioriteitenstelling dienen te gebeuren op basis van de bijdrage van elk concreet project aan een duurzame economische structuurversterking, op basis van een risico-analyse en op basis van criteria zoals additionaliteit en territoriale cohesie. Deze oefening dient niet alleen te gebeuren aan de hand van vooraf opgestelde criteria maar ook op basis van de input en het overleg met de verschillende stakeholders van dit programma zoals voorzien bij de totstandkoming ervan. Gelet op het feit dat steden groei, innovatie en tewerkstelling creëren in de steden zelf alsook in de naburige gebieden, kunnen zij beschouwd worden als belangrijke spelers in de regionale ontwikkeling. De vierde prioriteit dient de reeds aanwezige stedelijke potenties verder te


64

helpen uitbouwen en draagt aldus bij tot de hoofddoelstelling van het programma én tot het bevorderen van de territoriale cohesie. Samenvattend kan gesteld worden dat de voorgestelde prioriteiten rechtstreeks invulling geven aan de programmahoofddoelstelling wat betreft het verhogen van de economische groei en de tewerkstelling. Binnen deze prioriteiten zullen tevens acties voorzien worden die invulling geven aan de hoofddoelstelling wat betreft het verbeteren van het milieu. 2.2.3) Additionaliteit met Vlaamse beleidsinitiatieven Zoals gezegd onder de eerste strategische invalshoek is het Vlaamse doelstelling 2programma coherent met de Europese en Vlaamse beleidsvisies. Met het oog op de realisatie van de Lissabondoelstellingen hebben Europa en Vlaanderen een aantal gemeenschappelijke prioritaire doelstellingen waartoe het Vlaamse programma op zijn beurt dient bij te dragen. Hierbij dient er echter over gewaakt te worden dat de acties gefinancierd via doelstelling 2 complementair en/of additioneel zijn aan de reeds bestaande Vlaamse instrumenten en acties. Beleidsvisie en beleidsdoelstellingen lopen aldus gelijk, terwijl beleidsinstrumenten en acties verschillen. Voor infrastructuurwerken binnen de ruimtelijk-economische omgevingsfactoren is het criterium van de additionaliteit sterk bepalend voor de selectie van de projecten. Het criterium additionaliteit zal daarbij worden toegepast op individuele infrastructuurprojecten (een welbepaalde ontsluitingsinfrastructuur) en niet op types of categorieën van infrastructuurwerken (ofwel enkel waterwegen, ofwel enkel spoorwegen, ofwel enkel overslagmogelijkheden…). De mogelijkheden van infrastructuurwerken binnen de verschillende operationele doelstellingen acties zijn bijgevolg ook vrij ruim bepaald. Deze strategie kiest er echter voor om het criterium van additionaliteit te linken aan het oplossen van knelpunten. Het oplossen van knelpunten is geen absoluut gegeven, maar verwijst naar het versnellen van de realisatie van projecten door het vergroten van de beschikbare kredieten (via EFRO-subsidiëring) en/of naar het uit het slop halen of bevorderen van het besluitvormingsproces indien een doorbraak in een besluitvormingsproces afhankelijk is van financiële verdeelsleutels tussen actoren en/of verschillende uitvoeringsmogelijkheden met een verschillende financiële impact. Onderstaande (niet-exhaustieve) voorbeelden geven aan hoe het criterium additionaliteit kan toegepast worden op diverse types van projecten: - nieuwe projecten die kunnen bogen op een gunstige maatschappelijke kosten-batenanalyse maar waarbij de projectuitvoerder(s) aarzelt/aarzelen omwille van de onzekerheid over of ontbreken van eigen financiële baten; - projecten waarvoor meerdere uitvoeringsalternatieven worden aangereikt omwille van strategisch-economische redenen, de milieueffectbeoordeling, de mobiliteitseffectbeoordeling… - projecten waarvoor geen of slechts een beperkte reguliere subsidiëring bestaat en waarbij de projectuitvoerders moeten gaan shoppen bij de verschillende relevante belanghebbenden; het kan hierbij ook gaan om projecten die buiten het toepassingsgebied van een reguliere subsidiëring of bevoegde overheidsinstantie vallen. De complexe en subregionaal verschillende institutionele context maakt dat de rolverdeling en financiële slagkracht van de relevante actoren in Vlaanderen verschillen. Ook met dit aspect zal bij de beoordeling van de additionaliteit dienen rekening gehouden te worden.


65

Tijdens de programmaperiode 2007-2013 kunnen via het EFRO succesvolle beëindigde Vlaamse initiatieven gecontinueerd worden of nieuwe complementaire acties of subacties gefinancierd worden. 2.2.4) Integratie van transversale thema’s Naast de thematische concentratie op vier prioriteiten, worden eveneens volgende transversale thema’s in het programma geïntegreerd: ruimtelijke dimensie duurzame ontwikkeling en milieu interregionale samenwerking gelijke kansen Binnen de prioriteiten innovatie, ondernemerschap en omgevingsfactoren zal daarenboven eveneens specifieke aandacht worden geschonken aan de duurzame economische ontwikkeling van het platteland. Ruimtelijke dimensie Als sterk verstedelijkte omgeving is het aangewezen om in Vlaanderen bij de tenuitvoerlegging van de verschillende prioriteiten bijzondere aandacht te besteden aan de ruimtelijke of territoriale dimensie van het regionale ontwikkelingsbeleid. Om de aantrekkelijkheid van Vlaanderen voor investeringen, groei en innovatie, wonen, werken, toerisme, enz… te bewaren en te versterken is het van belang ruimte voor bedrijvigheid te ontwikkelen op basis van de ruimtelijke structuur en principes zoals weergegeven in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen en de ruimtelijke troeven van Vlaanderen te valoriseren. Het hanteren van ruimtelijke kwaliteit en draagkracht van de ruimte vereist hierbij een gebiedsgerichte aanpak. Gelet op de steeds toenemende druk op de ruimte in een dichtbevolkte regio als Vlaanderen, is het essentieel dat men bij de tenuitvoerlegging van het programma focust op kwalitatieve vormen van hergebruik van ruimte, op multifunctioneel en meervoudig ruimtegebruik en op verweving van activiteiten. Hierbinnen gaat speciale aandacht uit naar thema’s die een kwalitatief ennduurzaam ruimtelijk beleid schragen zoals inzetten op vernieuwingsprojecten en valorisatie van leegstaande/verwaarloosde bedrijfsruimte, het streven naar o.m.herontwikkeling van brownfields, het streven naar een gericht locatiebeleid, het versterken van bestaande multifunctionele plekken ( bijv. flexibele woon- en werklocaties ) en het erkennen van verweving van landbouw, natuur en ruimte voor water op het platteland en het integreren van mobiliteitsvisies met potentiële ruimtelijke ontwikkelingsgebieden. Daarnaast dienen nieuwe ontwikkelingen maximaal geënt te worden op de structurerende elementen in de ruimte (conform de ambities en principes van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen). Op die manier wordt een duurzame ruimtelijke ontwikkeling nagestreefd en wordt een concrete invulling gegeven aan ruimtelijke kwaliteit en draagkracht. Hiermee sluiten we aan bij het concept ‘territoriale cohesie’ dat expliciet aan bod komt in de Communautaire Strategische Richtsnoeren en het begrip economische en sociale cohesie overstijgt. Gelet op de het vigerende ruimtelijke kader (RSV) en de diversiteit aan ruimtelijkeconomische troeven, is het aannemelijk dat bij het afwegen van het belang van


66

infrastructuurwerken rekening gehouden wordt met deze subregionale economische context. Concreet betekent dit dat niet enkel projecten ter versterking van de economische poorten – met een belang dat de subregio ver overstijgt – in aanmerking komen, maar ook infrastructuuringrepen met een minder grote impact maar waarbij die infrastructuren geënt zijn op de versterking van de specifieke ruimtelijk-economische omgeving in een welbepaalde subregio en zodoende ook aantoonbaar kunnen bijdragen aan de versterking van de attractiviteit van heel Vlaanderen. Zo is het van belang om in elke regio in Vlaanderen over een ijzeren voorraad aan bedrijfshuisvestingsmogelijkheden te kunnen beschikken voor diverse types van economische activiteiten om de weglek van investeringen naar het buitenland te vermijden. Duurzame ontwikkeling en milieu Menselijke activiteiten beïnvloeden ons milieu in negatieve zin. Vervoer, industrie en de exponentieel toegenomen consumptie zijn allemaal bronnen van vervuiling. Daarom is het essentieel om milieuoverwegingen in het beleid te integreren. Het Verdrag van Amsterdam voorziet in de integratie van het milieubeginsel in de verschillende beleidstakken van de Europese Unie. Het uiteindelijke doel is een duurzame ontwikkeling tot stand te brengen, dat wil zeggen er voor zorgen dat de huidige groei de groeimogelijkheden voor toekomstige generaties niet in het gedrang brengt. De Europese Raad van Göteborg heeft een strategie voor duurzame ontwikkeling van de Europese Unie aangenomen en een milieupijler toegevoegd aan de strategie van Lissabon (die tot dan slechts betrekking had op de sociale en economische dimensie). Ook het Vlaamse doelstelling 2-programma streeft een duurzame ontwikkeling na, met aandacht voor de drie verschillende pijlers. Daartoe werd de pijler milieu opgenomen in de strategische hoofddoelstelling van het programma. Concreet zal milieu geen afzonderlijke prioriteit binnen het programma zijn, maar zullen de acties binnen de andere prioriteiten maximaal dienen bij te dragen aan de milieupijler. Binnen de prioriteit Innovatie zal bijvoorbeeld eco-innovatie gestimuleerd worden bij de verschillende doelgroepen. Binnen de prioriteit Ondernemerschap is het concept van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, zijnde het vrijwillig opnemen van economische, milieu- en sociale overwegingen in de bedrijfsvoering, een specifieke horizontale invalshoek. Binnen de prioriteit Ruimtelijk-economische omgevingsfactoren dragen verschillende elementen bij tot een duurzame ontwikkeling. Aandacht gaat onder meer uit naar de herontwikkeling van brownfields, de ontwikkeling van duurzame bedrijventerreinen, verweving van functies, etc., binnen het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen als algemeen kader voor het ruimtelijk-economisch beleid. Binnen de prioriteit Stedelijke Ontwikkeling is het verhogen van de leefkwaliteit van de steden als één van de vier actieterreinen opgenomen. Tevens zal het kader voor de projectselectie ervoor instaan dat eventuele negatieve milieueffecten vermeden, of indien er geen andere mogelijkheid bestaat, beperkt en gecompenseerd worden. In het bijzonder de luchtkwaliteit, water, natuur en biodiversiteit mogen geen teruggang ondervinden van de uitvoering van het OP; CO2 neutraliteit is een uitgangspunt voor de beoordeling van de projecten. Behoudens het selectiekader zal het monitoring- en evaluatiemechanisme (zie paragraaf 4.7) de uitwerking op het milieu in kaart brengen.


67

Interregionale samenwerking Met het oog op het versterken van de doeltreffendheid van het gevoerde regionaal beleid, kunnen in het kader van dit programma, op basis van art. 37.6b van Verordening 1083/2006, tevens acties voor interregionale samenwerking worden ondernomen, complementair aan mogelijke initiatieven op dit vlak in het kader van doelstelling 3. Hiertoe wordt binnen elke prioriteit een ( beperkt )specifiek budget voorzien. De beoogde acties zullen worden ondernomen met ten minste één regio van een andere lidstaat en zullen gericht zijn op het uitwisselen van informatie en ervaringen en de overdracht van best practises, direct verbonden met de geselecteerde prioriteiten binnen het operationeel programma: stimuleren van kenniseconomie en innovatie, bevorderen van het ondernemerschap, verbeteren van de ruimtelijk-economische factoren en het bevorderen van de stedelijke ontwikkeling. Promotoren kunnen zelf aangeven internationale samenwerkingsacties, gelinkt aan hun project, te willen ondernemen. Daarnaast kunnen ook door het programmasecretariaat opportuniteiten worden benut door afstemming met gelijkaardige projecten in andere EUregio’s, bijvoorbeeld door ervaringsuitwisseling tussen deelnemers aan innovatie-acties. De acties kunnen op verschillende manieren worden uitgevoerd. Naargelang actoren betrokken zijn bij een specifiek thema of een bepaald type project, kunnen ze deel uitmaken van ' thematische'of ' projectgebonden'interregionale samenwerkingsnetwerken. Hierbij kan o.m. worden voortgebouwd op een aantal initiatieven uit de lopende programmaperiode 2000 - 2006 in het kader van INTERACT/INTERREG III C en URBACT / URBAN II. Thematische netwerken zijn eerder grootschalig en verschaffen een gemeenschappelijk platform voor informatie - uitwisseling met het oog op verspreiding en integreren van kennis met betrekking tot de 4 thematische prioriteiten. In een thematisch netwerk kan ook structureel worden samengewerkt met een aantal uitvoerende instanties op gebied van één of meer thema' s die van gemeenschappelijk belang zijn. Kleinschaliger projectnetwerken kunnen projectuitvoerders in Vlaanderen met promotoren uit andere regio' s binnen de Europese Unie in contact brengen en fungeren eerder als een doorgeefluik van goede praktijkvoorbeelden om projectresultaten op ruimere schaal te verspreiden. Voor deze acties zullen binnen het OP geen middelen uit doelstelling 3 “Europese Territoriale Samenwerking” worden ingezet. Er zal gepaste monitoring worden voorzien om dubbelfinanciering uit te sluiten. Gelijke kansen Het thema ‘gelijke kansen’ is sinds het Verdrag van Amsterdam één van de beleidsdoelstellingen van de Europese Unie. Met gelijke kansen wordt een algemeen beginsel bedoeld, waarvan het verbod van discriminatie op grond van nationaliteit en de gelijkheid van mannen en vrouwen de twee belangrijkste onderdelen vormen. Om het nastreven van “gelijke kansen” in het Vlaamse EFRO-programma maximaal te garanderen, zal dit uitgangspunt worden opgenomen in de criteria die zullen gehanteerd worden voor de beoordeling van de concrete acties binnen de verschillende prioriteiten. Daartoe zullen alle projectindieners worden verzocht de eventuele impact van hun project op het vlak van “gelijke kansen” te verduidelijk


68

3) THEMATISCHE PRIORITEITEN

3.1) Prioriteit Kenniseconomie en Innovatie 3.1.1) Strategie Investeren in kennis en innovatie in de meest brede zin, technologische en niettechnologische, is noodzakelijk om de Vlaamse kenniseconomie verder uit te bouwen en aldus duurzame groei en werkgelegenheidscreatie te verzekeren. Dit Vlaams programma vormt een hefboom om de kenniseconomie en de innovatiesprong over de verschillende beleidsdomeinen heen te realiseren. De transfer van kennis en haar valorisatie vormen moeilijke en te optimaliseren schakels in de ontwikkeling van de kenniseconomie in Vlaanderen. Er is hoogwaardige kennis aanwezig bij verschillende actoren in Vlaanderen. Overdracht naar en afstemming tussen actoren in de Vlaamse kenniseconomie is noodzakelijk. De aanwezige kennis dient gevaloriseerd te worden in economische activiteiten en maatschappelijke toepassingen. De strategische doelstelling van de prioriteit ‘Kenniseconomie en innovatie’ van het Vlaams programma 2007-2013 kan als volgt geformuleerd worden : “Stimuleren van de kennistransfer en de valorisatie van kennis in economische activiteiten en maatschappelijke toepassingen” Deze strategische doelstelling wordt vertaald in zes operationele doelstellingen: Operationele doelstelling 1: Sensibilisering Operationele doelstelling 2: Begeleiding Operationele doelstelling 3: Samenwerking Operationele doelstelling 4: Internationalisering Operationele doelstelling 5: Vernieuwende voorbeelden van kennisvalorisatie Operationele doelstelling 6: Innovatie van de plattelandseconomie De gecombineerde resultaten van de operationele doelstellingen dragen bij tot de strategische doelstelling ‘optimalisering van de kennistransfer en verhoging van de economische en maatschappelijke valorisatie van het Vlaams kennispotentieel.’ Via een mix van initiatieven beoogt het Vlaams programma een toename van het kennisbewustzijn en -potentieel van ondernemingen, non-profitactoren en overheden. Dit dient te resulteren in meer nieuwe en vernieuwende producten, processen en diensten, in een grotere economische en maatschappelijke toegevoegde waarde en in een belangrijkere internationale valorisatie van de Vlaamse kennis. Deze vijf operationele doelstellingen sluiten aan bij de Europese en Vlaamse beleidsdoelstellingen inzake kenniseconomie en innovatie en spelen specifiek in op een aantal uitdagingen vervat in de analyse.


69

Voor de invulling van de operationele doelstellingen worden vier strategische invalshoeken gedefinieerd: Creativiteit als motor Een horizontale geïntegreerde aanpak Betrekken van profit en non-profit Werken aan systeeminnovatie Creativiteit als motor Creativiteit stelt Vlaanderen in staat te blijven concurreren met landen en regio’s die in de mondiale economie een voordeel hebben in termen van lagere kosten. Niet in alle sectoren in Vlaanderen is creativiteit van even groot belang. Creativiteit zal echter in alle sectoren relatief meer belangrijk worden wanneer Vlaanderen verdere stappen zet in de ontwikkeling van een kenniseconomie. Creativiteit dient ruimer opgevat te worden dan ideeën gerelateerd aan technologische en O&O-investeringen. Creativiteit benadrukt het belang van zowel technologische als niettechnologische ideeën. Innovatie en ook ondernemerschap kunnen pas ten volle tot uiting komen, indien zij gebaseerd zijn op voldoende creativiteit die voorziet in een constante stroom van goede ideeën. Maar ook omgekeerd, creativiteit zonder innovatie en ondernemerschap die onder andere zorgen voor afstemming met de (markt)realiteit, mondt niet noodzakelijkerwijze uit in economische groei. Niet alle ideeën en kennis kunnen immers in economische en maatschappelijke waarde vertaald worden. Doorheen de prioriteit ‘Kenniseconomie en innovatie’ vormt creativiteit een horizontaal aandachtspunt. Een horizontale geïntegreerde aanpak Innovatie vormt een determinant voor het concurrentievermogen in de kenniseconomie. De Vlaamse innovatiekansen worden niet enkel bepaald door initiatieven in het beleidsdomein Economie, Wetenschap en Innovatie. De innovatie-omgeving wordt immers niet enkel beïnvloed door het economische beleid of het beleid inzake innovatie, maar ook onder meer door de domeinen onderwijs, werk, ruimtelijke ordening en milieu. Net omdat innovatie zo belangrijk en alomtegenwoordig is in de kenniseconomie dient er gestreefd te worden naar het meer centraal stellen van innovatie in andere beleidsdomeinen, naar de integratie van het innovatieconcept in andere beleidsdomeinen. Door het plaatsen van innovatie op de agenda van andere beleidsdomeinen krijgt innovatie trouwens meer dan een economische finaliteit. Innovatiebeleid kan op deze manier een bijdrage leveren aan behoeften in de samenleving zoals onderwijs, mobiliteit, zorg, welzijn en duurzame ontwikkeling. In een horizontale geïntegreerde aanpak wordt innovatie dus niet enkel bekeken als een economisch proces maar integendeel als een proces dat de hele maatschappij doordringt, wat een noodzakelijke voorwaarde is om economisch succesvol te zijn. Deze horizontale geïntegreerde aanpak beoogt samenwerking en synergie tussen verschillende beleidsdomeinen en vergt interdisciplinair werken, coördinatie, visie en het identificeren en


70

betrekken van de relevante stakeholders. De ontwikkeling van vraaggerichte instrumenten, zoals innovatief uitbesteden van overheidsinstellingen, neemt een centrale plaats in. De prioriteit ‘Kenniseconomie en innovatie’ sluit met deze horizontale geïntegreerde aanpak aan bij de Lissabonstrategie. Ook de Europese Unie werkt met innovatie als belangrijke hefboom over structuren, beleidsdomeinen en -niveaus heen om van Europa de meest competitieve en dynamische kenniseconomie ter wereld te maken. Betrekken van profit en non-profit Innovatie is primair een zaak van ondernemingen. De groei en het concurrentievermogen van de Vlaamse ondernemingen in de industrie en diensten hangen af van het vermogen zich snel aan te passen aan veranderingen en hun kennis- en innovatiepotentieel te exploiteren. Dit geldt voor alle ondernemingen maar in het bijzonder voor de KMO’s. De Vlaamse ondernemingen kunnen door het valoriseren van kennis een aanzienlijke toegevoegde waarde creëren en daarmee de innovatiekracht van Vlaanderen versterken. Het vernieuwen van het economisch weefsel, in het bijzonder de KMO’s is bijgevolg noodzakelijk om de Vlaamse economie concurrentieel te houden. Niet enkel voor de bedrijfswereld maar ook voor organisaties en instellingen in de nonprofitsector vormt investeren in kennis en innovatie een noodzaak. De non-profit wordt immers geconfronteerd met steeds complexere eisen en behoeften in de samenleving. Zo vormt de oprukkende vergrijzing die samenvalt met de versnelling van het economisch leven (de zgn. sandwichgeneratie) een belangrijke uitdaging. Er ontstaat immers een enorme druk op de collectieve voorzieningen (welzijn, zorg en cultuur). Van deze collectieve voorzieningen wordt meer en meer flexibiliteit geëist. Innovatie kan hierop een antwoord bieden. Het innoveren van de non-profitsector vormt een noodzakelijke voorwaarde om de competitiviteit en concurrentiekracht van Vlaanderen te verzekeren en te versterken. Hoe efficiënter en economisch gezonder de non-profitsector, hoe beter het kader waarbinnen de Vlaamse (kennis)economie zich verder kan ontwikkelen. De non-profitsector vormt tot nu toe een quasi onontgonnen innovatieterrein. Dit geldt voor alle deelsectoren zoals cultuur, zorg, welzijn en sociale economie. Een cultuur van innovatie en creativiteit dient dus zowel in het bedrijfsleven als bij non-profit instellingen verder gestimuleerd te worden. De prioriteit ‘Kenniseconomie en innovatie’ richt zich op actoren uit de profit en de nonprofit sector. De verhoging van het kennisbewustzijn en de optimalisering van de kennistransfer is noodzakelijk om de in Vlaanderen aanwezige kennis om te zetten in toegevoegde waarde voor economie en samenleving. De interactie tussen profit en non-profit vormt een specifiek aandachtspunt. Werken aan systeeminnovatie In het licht van de strategische hoofddoelstelling van dit Operationele Programma, namelijk ‘het bevorderen van de verdere ontwikkeling van Vlaanderen tot één van de meest competitieve regio’s, resulterend in een duurzame economische groei, de creatie van meer én betere tewerkstelling en de bescherming en verbetering van het leefmilieu’, zal een duurzame ontwikkeling ook binnen deze prioriteit het uitgangspunt zijn.


71

Om duurzame ontwikkeling te stimuleren en daarin vooruitgang te boeken, is er niet alleen nood aan technologische innovaties op korte termijn, maar tevens aan systeeminnovatie op lange termijn. Er zijn heel wat factoren die de ontwikkeling en de invoering van radicale innovaties belemmeren en ervoor zorgen dat de technologische ontwikkeling vaak binnen het bestaande technologische regime blijft. Voor het oplossen van o.m. grote of hardnekkige milieuproblemen zijn echter fundamentelere vernieuwingen nodig. Systeeminnovatie neemt in vele gevallen de vorm aan van een langlopend maatschappelijk transformatieproces met technologische, economische en institutionele veranderingen. De periode waarin een dergelijke transformatie tot stand komt, wordt een transitie genoemd. Een transitie is met andere woorden een maatschappelijk structurele verandering richting duurzaamheid. Deze behelst zowel ‘harde’ vernieuwingen zoals technologische vernieuwing of vernieuwing van productieprocessen, als ‘zachte’ verniewingen zoals institutionele en politiek-bestuurlijke vernieuwingen. Een transitie vraagt met andere woorden om vernieuwing op verschillende niveaus. Vermits bestaande grenzen, verhoudingen en instellingen doorbroken moeten worden, zijn transities een kader waarin en waarnaar gewerkt moet worden vanuit een langetermijnperspectief. 3.1.2) Operationele doelstellingen OPERATIONELE DOELSTELLING 1: SENSIBILISERING

Beoogde doelstelling en algemene omschrijving In de kenniseconomie vormt kennis de basis voor competitiviteit. Via sensibiliseringsacties naar het belang van de factor “kennis” wordt een toename van het kennisbewustzijn bij profit en non-profit beoogd. Kennisbewustzijn is inherent verbonden met het groeiende belang van ‘open innoveren’ in de kenniseconomie. Open innovatie veronderstelt de combinatie van interne en externe bronnen van kennis bij de ontwikkeling van nieuwe of vernieuwende producten, processen en diensten én de integratie van deze aanpak in het businessmodel van het bedrijf of organisatie. Deze verschuiving betekent in de eerste plaats een stuk bewustwording voor “kennis”. Niet alle kennis of goede ideeën komen vanuit het bedrijf of organisatie zelf, en niet alle goede ideeën moeten noodzakelijk binnen het eigen bedrijf of organisatie verder gezet worden. Het betrekken van andere actoren bij de ontwikkeling van nieuwe producten, diensten,… kan immers een belangrijke toegevoegde waarde vormen. Hierbij valt te denken aan samenwerking met andere bedrijven of organisaties in de sector, toeleveranciers, onderzoeks– en kennisinstellingen, de eindgebruiker,… Het belang van de samenwerking met andere kennisactoren (andere bedrijven, onderzoekscentra en kennisinstellingen uit binnen- en buitenland,…) vormt dan ook een aandachtspunt in de sensibilisering. Mogelijke acties Algemene promotie en bewustmaking voor het belang van de factor “kennis” binnen de Vlaamse economie


72

Doelgroepgerichte bewustmaking rond het belang van volgende kennisdomeinen: • • • • •

samenwerking (bedrijven onderling, bedrijven met kenniscentra, publiek-private partnerships, internationale netwerken met specifieke component van taal- en cultuurverschillen,…) visie- en strategievorming omgaan met Intellectueel Kapitaal en Rechten ICT als enabler absorptie en exploitatie van onderzoeksresultaten.

Mogelijke doelgroepen vormen: -

deelsectoren binnen non-profit / profit kennisintensieve / niet kennisintensieve ondernemingen KMO’s/ grote ondernemingen bedrijven in dienstensector/industriesector

Beoogde begunstigden Bedrijven Non-profitorganisaties Overheden Mogelijke uitvoerende instanties Vlaams Gewest VLAO Kennisinstellingen: universiteiten, hogescholen Gespecialiseerde publieke instellingen / vzw’s Provinciale overheden - POM’s Lokale besturen Samenwerkingsverbanden van lokale overheden en intercommunales Werkgevers- en werknemersorganisaties Sectororganisaties Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1 OPERATIONELE DOELSTELLING 2 : BEGELEIDING Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Naast het kennisbewustzijn dient ook het kennispotentieel van profit en non- profit verhoogd te worden. Om de stap naar een kenniseconomie te zetten, volstaat immers niet enkel het besef dat kennis belangrijk is. De aanwezigheid van technologische en niet-technologische kennis in een bedrijf of organisatie is eveneens noodzakelijk.


73

De doelstelling van de begeleidingsinitiatieven is afhankelijk van het type onderneming of organisatie. Er bestaat immers een grote diversiteit in de wijze waarop bedrijven of organisaties kunnen vernieuwen en daarmee ook in de behoeften en knelpunten wat betreft kennisbenutting en -valorisatie. Als voorbeeld nemen we het Vlaams KMO-weefsel. De kennisbehoeften van onderzoeksintensieve KMO’s, bedrijven met eigen R&D medewerkers die zelf nieuwe kennis ontwikkelen en omzetten in een vernieuwend product, proces of dienst, zijn verschillend van deze van een grote groep KMO’s die kunnen vernieuwen door (innovatieve) benutting en toepassing van bestaande kennis. Deze laatste kunnen innovaties integreren en toepassen in hun product, productieproces of dienst. Begeleidingsacties dienen dus rekening te houden met de specifieke behoeften en eigenschappen van de verschillende actoren. Dit geldt zowel in profit als non-profit. Knowledge brokers kunnen hier een centrale rol spelen door het werken op maat van het bedrijf of organisatie. De verschuiving naar een meer open manier van innoveren, het combineren van interne en externe bronnen van kennis noodzaakt deze begeleiding op maat. Deze begeleiding kan georganiseerd worden via individuele coaching (Mentoring (bijv. KMO‘s - grote ondernemingen), Coach the coaches,…) of collectieve coaching (netwerken voor informatie en ervaringsuitwisseling, kenniscentra, peer reviews, peterschapsprojecten,…). De begeleidingsinitiatieven geven bijzondere aandacht aan een te optimaliseren schakel in de Vlaamse kenniseconomie, met name de uiteindelijke positionering van het nieuwe of vernieuwende product, dienst of proces op de markt. Businessmodelling vormt hier de uitdaging. Verder zijn ook specifieke acties noodzakelijk die de toegang tot kennis, in het bijzonder tot vaktechnische kennis, voor bedrijven en organisaties vergemakkelijken. Niet enkel kennisinstellingen en onderzoekscentra maar ook grote ondernemingen, andere innoverende KMO’s of non-profitorganisaties, overheidsinstellingen,… vormen belangrijke bronnen van kennis en kunnen begeleidingsacties op zich nemen. Mogelijke acties Stimulering van de kennistransfer in prioritaire kennisdomeinen in de kenniseconomie Individuele en collectieve begeleidingsacties richten zich op volgende kennisdomeinen: • • • • • •

kennis tot samenwerking (bedrijven onderling, bedrijven met kenniscentra, internationale netwerken met specifieke component van taal- en cultuurverschillen,…) kennis tot visie- en strategievorming kennis rond omgaan met Intellectueel Kapitaal en Rechten kennis omtrent ICT als enabler kennis omtrent absorptie en exploitatie van onderzoeksresultaten kennis omtrent businessmodeling


74

Vergemakkelijken van de toegang tot vaktechnische kennis • toegang tot vaktijdschriften • ondersteunen van vaktechnische laagdrempelige workshops, ingericht via een samenwerking “onderwijs-onderzoek-bedrijfsleven”; • maatregelen om stages van onderwijspersoneel in onderzoekscentra te bevorderen; • … Professionalisering van het innovatieproces bij onderzoeksintensieve KMO’s Door de optimalisering van het innovatieproces bij onderzoeksintensieve KMO’s wordt de omzetting van innovatieve concepten in businessopportuniteiten vergemakkelijkt en versneld. Onderzoeksintensieve KMO’s kunnen zich op deze manier nog beter concentreren op hun kerntaak van ontwikkeling. Individuele of collectieve coaching richt zich op (deelaspecten) van het complex innovatieproces met name de conceptontwikkeling, de marktverkenning, de octrooiaanvragen en de financiering. Specifieke aandacht gaat uit naar de versterking van het internationaliseringsaspect van de marktstrategie, de bevordering van de bescherming van de ontwikkelde innovatieve kennis en de positionering op de markt. Stimuleren van vernieuwingen in bedrijven en organisaties Individuele of collectieve begeleidingsacties door kennisactoren op maat van het bedrijf of organisatie met het oog op nieuwe of vernieuwende producten, processen en diensten. Beoogde begunstigden Bedrijven Non-profitorganisaties Overheden Mogelijke uitvoerende instanties Vlaams Gewest IWT VLAO Kennisinstellingen: universiteiten, hogescholen Onderzoekscentra Gespecialiseerde publieke instellingen / vzw’s Provinciale overheden - POM’s Lokale besturen Samenwerkingsverbanden van lokale overheden en intercommunales Werkgevers- en werknemersorganisaties Sectororganisaties Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1


75

OPERATIONELE DOELSTELLING 3: SAMENWERKING Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Binnen de kenniseconomie vormt innovatie een belangrijke determinant voor groei. Het innovatieproces is interactief en niet-lineair waarbij het accent niet enkel ligt op kennisontwikkeling, maar ook op transfer en verspreiding. Het proces wordt gekenmerkt door talrijke terugkoppelingen en spill-overeffecten. Het belang van netwerking, interacties en samenwerking tussen de verschillende schakels en actoren in de ontwikkeling van nieuwe of vernieuwde producten, processen en diensten kan moeilijk overschat worden. De samenwerking tussen diverse actoren (ondernemingen, kennisinstellingen, onderzoeksgroepen, overheden, maatschappelijke organisaties, profit en non-profitorganisaties, interfacediensten,…) is cruciaal voor het innovatiesucces en de groei van de kenniseconomie in Vlaanderen. Het kennis- en innovatiepotentieel wordt immers in belangrijke mate bepaald door deze actoren die via informatie-uitwisseling en samenwerking tot vernieuwing komen. Deze informatie- uitwisseling en samenwerking tussen ondernemingen / non profitinstellingen en kennisactoren neemt een centrale plaats in binnen een horizontaal innovatieplatform. Horizontale innovatieplatformen brengen Vlaamse actoren (overheid, kennis- en onderzoeksinstellingen, bedrijven, non-profitorganisaties, NGO’s,…) actief in een bepaald innovatiegebied samen, ten einde door het stimuleren van netwerking tussen deze actoren, de creatie, transfer en verspreiding van kennis, en de ontwikkeling en economische en maatschappelijke valorisatie van het aanwezige kennispotentieel te vergroten. Horizontale innovatieplatformen bevorderen de afstemming van onderzoek en ontwikkeling in Vlaamse kenniscentra op innovatie in Vlaamse bedrijven en non-profitorganisaties. Door uitdagingen en behoeften te verbinden met het potentieel van kennis, technologie en ondernemerschap kunnen horizontale innovatieplatformen kennis verankeren in Vlaanderen of voorkomen dat kennis wordt gekopieerd. Horizontale innovatieplatformen kunnen de innovatieabsorptiecapaciteit van de ondernemingen en non-profitorganisaties vergroten en bijgevolg het aantal gerealiseerde vernieuwingen verhogen in de samenleving. Voorbeeld van een innovatieplatform is het milieu-innovatie platform, dat actoren uit de domeinen innovatie, leefmilieu en energie samenbrengt om innovaties inzake milieu- en energietechnologie te stimuleren. Een ander voorbeeld zijn de sectoren van de belevingseconomie ( toerisme, recreatie en cultuur ) die via innovatieplatformen hun economische slagkracht kunnen vergroten. Samenwerking tussen actoren kan ook gestimuleerd worden door het opzetten van bedrijvennetwerken en clusters. Deze netwerken brengen ondernemingen uit een bepaalde sector samen. Echter ook samenwerking en synergie tussen bedrijven uit verschillende sectoren in de industrie en diensten dient aangemoedigd te worden en dit met het oog op een maximale kennistransfer en kennisvalorisatie. Ook transsectorale innovaties kunnen op deze manier tot stand komen. Transsectorale innovaties zijn innovaties die worden ontwikkeld door een combinatie van partijen uit verschillende sectoren. Het zijn innovaties die hun inspiratie vaak vinden in het toepassen van technologieën/ oplossingen uit andere sectoren. De samenwerking tussen non-profit en profit verdient in dit opzicht specifieke aandacht. Informele maar doelgerichte netwerken van ondernemers vormen tevens een belangrijk instrument om samenwerking te stimuleren en het kennispotentieel te verhogen.


76

Mogelijke acties Bottom-up creatie van maatschappelijke finaliteit • •

• •

horizontale

innovatieplatformen

met

economische

en

onderzoek naar de randvoorwaarden voor de uitbouw van een horizontaal innovatieplatform in een bepaald domein: organisatorisch, juridisch, technisch en financieel opzetten, beheer en werking van een horizontaal innovatieplatform in een bepaald domein: realisatie van organisatie/beheerstructuur, uitwerking van actieplan, ontwikkeling van vraaggerichte innovatieinstrumenten, uitbouw competentiepool, internationalisering monitoring en evaluatie van de horizontale innovatieplatformen …

Stimuleren van samenwerkingsinitiatieven tussen ondernemingen en met non-profitorganisaties • •

opzetten van bedrijvennetwerken of clusters binnen en tussen sectoren …

Stimuleren van samenwerking tussen bedrijfsleven en academische wereld • • • • •

Opzetten en verder valoriseren van verschillende samenwerkingsintiatieven zoals netwerking, clusters,… uitwerken en ondersteunen van mobiliteitsregelingen ondersteunen van workshops ingericht via samenwerking onderwijs-onderzoekbedrijfsleven” intensifiëren van samenwerking tussen hogescholen en onderzoekscentra; …

Stimuleren van samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen voor het realiseren van innovaties en economische groei ( concept “triple helix”) Beoogde begunstigden Bedrijven Bedrijvennetwerken Onderzoekscentra Competentiepolen Universiteiten en hogescholen Non-profitorganisaties Overheden Mogelijke uitvoerende instanties Vlaams Gewest VLAO IWT


77

Kennisinstellingen: universiteiten, hogescholen Onderzoekscentra Gespecialiseerde publieke instellingen / vzw’s Provinciale overheden - POM’s Lokale besturen Samenwerkingsverbanden van lokale overheden en intercommunales Werkgevers- en werknemersorganisaties Sectororganisaties Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1

OPERATIONELE DOELSTELLING 4: INTERNATIONALISERING Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Om de positie van Vlaanderen als internationaal attractieve kennisregio te versterken en te promoten is een verhoging en versterking van de internationale aanwezigheid van Vlaamse bedrijven en instellingen noodzakelijk. Voor veel bedrijven is het samenwerken met derde partijen een hele opgave, zeker in het kader van kennis- en innovatie gerelateerde topics. Dit wordt nog moeilijker wanneer dit grensoverschrijdend dient te gebeuren. Verschillende obstakels treden dan op, onder meer omgaan met cultuurverschillen, het vinden van de juiste partners en informatiegebrek omtrent andere beleidsopties, regelgeving. Vanuit de overheid bestaan er verschillende mogelijkheden om internationale innovatieprojecten ook financieel te ondersteunen, onder meer het Kaderprogramma O&O, het programma voor Competitiviteit en Ondernemerschap, Europese Territoriale Samenwerking. Het deelnemen aan dergelijke internationale innovatieprojecten creëert een belangrijke meerwaarde voor het bedrijfsleven. Deze meerwaarde situeert zich onder meer in bredere en rijkere netwerken, bredere toegang tot internationale markten en de benutting van internationale kennis. Het is bijgevolg belangrijk om de nodige ondersteunende maatregelen te voorzien om de deelname aan internationale programma’s te bevorderen. In Vlaanderen zijn ook verschillende goed functionerende clusters en netwerken actief. Zonder exhaustief te zijn vermelden we Flanders Drive in voertuigindustrie en het Vlaams Instituut voor de Logistiek in de Logistiek. In het buitenland treft men gelijkaardige clusters en netwerken aan. Tot op heden is de internationale samenwerking tussen deze netwerken relatief gering. Nochtans is er vanuit verschillende oogpunten een grote maatschappelijke baat te verwachten indien deze netwerken meer zouden samenwerken, onder meer een betere benutting van de middelen, de mogelijkheid tot leer- en schaaleffecten bij de eigen netwerken en specialisatievorming en afstemming op de eigen noden van het betreffende netwerk. Deze voordelen voor de netwerken zelf, zijn natuurlijk ook van belang voor de leden van het netwerk. De uitwisseling van best practices van Vlaanderen naar het buitenland en omgekeerd kan plaatsvinden rond inhoudelijke thema’s gerelateerd aan het netwerk. Specifieke aandacht kan ook uitgaan naar meer generieke thema’s zoals intellectuele eigendom, vraaggericht onderzoek en de ontwikkeling van strategische intelligentie (via onder meer innovation and technology watch).


78

In het kader van de internationalisering vormt de optimalisering van de commercialiseringstrajecten ook een belangrijke focus. In het traject van prototype tot een bloeiende commerciële business zijn er heel wat drempels te overwinnen. Door de geringe geografische grootte van Vlaanderen is het bijna onvermijdelijk dat deze commercialiseringstrajecten ook snel internationaal dienen te gebeuren. Dit is vooral het geval voor high-tech producten en diensten, die ook meestal nichemarkten bestrijken. Maatregelen die de optimalisering van deze commercialiseringstrajecten beogen zijn noodzakelijk. De non-profitsector vormt ook een duidelijk doelsector bij internationalisering. Zo heeft bijvoorbeeld de globalisering ook gevolgen voor ondernemingen in de sociale economie. De delokalisering van bepaalde economische activiteiten voor laaggeschoolden treft immers bedrijven die in belangrijke mate beroep doen op laaggeschoolde arbeid zoals beschutte werkplaatsen en sociale werkplaatsen die sociale tewerkstelling en rendabiliteit trachten te combineren. Internationalisering biedt voor non-profitorganisaties of clusters in deze sector een belangrijke meerwaarde onder meer door toegang tot internationale kennis en netwerken en de hieraan verbonden leer- en schaaleffecten. Internationale netwerkactiviteiten kunnen helpen om de sector een identiteit te geven en zich beter uit te rusten om de huidige maatschappelijke uitdagingen aan te gaan. Mogelijke acties Ondersteuning van ondernemingen bij deelname aan internationale innovatieprojecten • • • • •

opzetten van sensibiliseringscampagne naar ondernemingen opzetten gespecialiseerde helpdesk met specifieke competentie in het internationale innovatiegebeuren ondersteunen van brokeractiviteiten die de deelname van Vlaamse bedrijven aan internationale innovatieprojecten willen promoten, geven van financiële incentives bij die ondernemingen die deelnemen aan internationale innovatieprogramma’s …

Ondersteuning van internationalisering van Vlaamse netwerken • •

opzetten van sensibiliseringscampagne naar de clusters en netwerken opzetten gespecialiseerde helpdesk met specifieke competentie in het internationale innovatie- en clustergebeuren • geven van financiële incentives bij die netwerken die deelnemen aan internationale innovatieprogramma’s • … Ondersteuning van het internationaal ondernemen • • •

ondersteuning bij het zoeken van businesspartners door de effectieve samenwerking van de netwerken die IWT en FIT reeds hebben ondersteuning van de bedrijven en kennisactoren bij hun deelname aan internationale beurzen en events ontwikkeling van technology scouts die op intelligente wijze buitenlandse technologische ontwikkeling vertalen naar Vlaamse business-opportuniteiten


79

• • •

uitwerking en ondersteuning van mobiliteitsregelingen voor stages in buitenlandse bedrijven of instellingen ondersteuning van bedrijven voor het bewerken van de doelmarkten

…

Beoogde begunstigden Bedrijven Onderzoekscentra Universiteiten en hogescholen Kennisclusters Non-profitorganisaties Overheden Mogelijke uitvoerende instanties Vlaams Gewest IWT FIT VLAO Kennisinstellingen: universiteiten, hogescholen Onderzoekscentra Gespecialiseerde publieke instellingen / vzw’s Provinciale overheden - POM’s Lokale besturen Samenwerkingsverbanden van lokale overheden en intercommunales Werkgevers- en werknemersorganisaties Sectororganisaties Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1 OPERATIONELE DOELSTELLING VALORISATIE

5: VERNIEUWENDE VOORBEELDEN VAN KENNIS-

Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Om haar positie als dynamische kennisregio te versterken, dient Vlaanderen de valorisatie van technologische en niet-technologische kennis voortdurend te optimaliseren. Het stimuleren en ondersteunen van vernieuwende projecten van kennisvalorisatie vormt hiervoor een belangrijk instrument. De voorbeeldfunctie en de overdraagbaarheid van deze projecten naar andere bedrijven en organisaties in Vlaanderen dient centraal te staan. Bedrijven moeten gestimuleerd worden om te investeren in nieuwe of vernieuwende producten, processen en diensten die hun concurrentiekracht versterken en hun toekomst/overlevingskansen verzekeren. Een voorbeeld van dergelijke innovaties zijn ecoinnovaties. Een eco-innovatie is elke vorm van innovatie die tot een aanzienlijke en aantoonbare progressie naar de doelstelling van duurzame ontwikkeling leidt, door


80

vermindering van de milieueffecten of door efficiënter en meer verantwoordelijke gebruik van hulpbronnen, inclusief energie. Doel is bedrijven te stimuleren om meer te investeren in ecoefficiëntie om de kosten van het bedrijf te doen afnemen en zo de toekomstkansen van het product of het productieproces te verhogen. Niet enkel voor bedrijven maar ook voor actoren in de non-profit vormt de integratie van eco-design en eco-efficiëntie in hun organisatie en hun producten/diensten een must. Ook het gebruik van oplossingen op basis van innovatieve ICT dient gestimuleerd te worden. ICT vormt immers de ruggengraat van de kenniseconomie. De verbreiding van ICT vormt een belangrijk element voor de verbetering van de prestaties van ondernemingen en organisaties in Vlaanderen. Innovatie is ruimer dan technologische innovatie. Niet-technologische toepassingen van kennis dienen ook gestimuleerd te worden en dit vanuit een vraaggestuurde benadering. Marketing, design, kwaliteitszorg,… zijn voor ondernemingen / non-profitorganisaties belangrijk vermits ze de economische / sociale return van investeringen verhogen. Ook voor de steden biedt creatieve economie, gelet op het rechtstreeks verband tussen innovatie en economische groei, belangrijke ontwikkelingsmogelijkheden. Specifieke aandacht dient ook uit te gaan naar de ontwikkeling van vraaggerichte instrumenten vermits deze een belangrijke rol kunnen vervullen in het valorisatietraject. Mogelijke acties Eco-innovaties • •

• • • • • •

de overbrugging van de kloof tussen de succesvolle demonstratie van innovatieve technologieën en de introductie ervan op de markt en het wegnemen van belemmeringen voor marktpenetratie bevordering van eco-innovatienetwerken en clusters, publiek-private samenwerking op eco-innovatiegebied, ontwikkeling van innovatieve zakelijke diensten waaronder financiële diensten die eco-innovatie vergemakkelijken of bevorderen bevordering van nieuwe en geïntegreerde benaderingen van eco-innovatie op gebieden als milieubeheer en het milieuvriendelijk ontwerp van producten, processen en diensten ontwikkeling van het concept “energievriendelijke serre” in de glastuinbouw ( demonstratieproject ) onderzoek naar het potentieel, de hinderpalen en de triggers inzake de omschakeling van de Vlaamse economie, waarbij gefocust wordt op een beperking van de materiaalintensiteit en een versterking van de concurrentiekracht het stimuleren van milieuvriendelijke innovaties op het vlak van industriële biotechnologie in het algemeen en inzake de ontwikkeling van bioplastics specifiek ondersteuning van de uitbouw van een Vlaamse ‘extended input output analysis’ (e-IOA) het stimuleren van transitiemanagementprocessen, meer bepaald onderzoek naar de toepasbaarheid ervan in Vlaanderen, ondersteuning en begeleiding van nieuwe transitiearena’s en het ondersteunen van experimenten inzake


81

• • • • •

transitiemanagement (o.a. rond de transitiethema' s duurzaam wonen en bouwen en duurzaam materialenbeleid) de realisatie en het stimuleren van demonstratieprojecten inzake milieu- en energie-innovaties de ontwikkeling en de implementatie van innoverende technologieën die tot doel hebben de reductie-inspanningen (cf. Europese strategie ter verbetering van de luchtkwaliteit) inzake luchtverontreiniging te ondersteunen. oprichten van regionale kantoren voor de begeleiding van boeren bij de teelt en de verwerking van energiegewassen (als stimulans voor de productie en de verwerking van energiegewassen voor biobrandstoffen en groene energie) Stimuleren van onderzoek naar het gebruik van waterstof als energiedrager …..

Innovatie in ICT-gebruik • • • • • • •

bevordering van innovatie in procédés, diensten en producten die op ICT berusten; stimulering van publiek-private interactie en samenwerking om de innovatie en de investeringen in ICT in een stroomversnelling te brengen; de promotie en bewustmaking van de kansen en voordelen van nieuwe ICTtoepassingen ; de realisatie van demonstratieprojecten ; proeftuinen (laboratoria in de echte wereld); e-government; …

Niet-technologische innovaties • • • • • •

Design Marketing Interactie met gebruikersgroepen - gebruikersaspecten Kwaliteitszorg Creatieve economie in de stad (ondersteuning van vernieuwende en ontwerpende ideeën,…) …

Ontwikkeling en toepassing van vraaggerichte innovatieinstrumenten • • • •

de mogelijkheden van innovatief aanbesteden van overheidsopdrachten, het wegwerken van bepalingen in de overheidsreguleringen die innovatieve oplossingen (onnodig) verhinderen het ontwikkelen van marktbevorderende en innoverende financieringsformules …

Onderzoek naar effecten van innovatiebeleid •

ontwikkeling van indicatoren om de doelmatigheid van het innovatiebeleid in zijn geheel of van bepaalde onderdelen ervan na te gaan.


82

Beoogde begunstigden Ondernemingen Landbouwbedrijven Onderzoekscentra / Competentiepolen Universiteiten en hogescholen Non-profitorganisaties Overheden Mogelijke uitvoerende instanties Vlaams Gewest IWT VLAO OVAM/LNE/VMM VEA/ MIP Kennisinstellingen: universiteiten, hogescholen Onderzoekscentra Gespecialiseerde publieke instellingen / vzw’s Provinciale overheden - POM’s Lokale besturen Samenwerkingsverbanden van lokale overheden en intercommunales Werkgevers- en werknemersorganisaties Sectororganisaties NGO’s/VZW’s Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1 OPERATIONELE DOELSTELLING 6: INNOVATIE VAN DE PLATTELANDSECONOMIE Beoogde doelstelling en algemene beschrijving De streekidentiteit en de landschappelijke kwaliteiten van specifieke, geschikte plattelandsregio’s worden benut door er een label of merknaam van te maken, waarrond promotie kan gevoerd worden. Onder dit label kunnen tal van economische activiteiten ontwikkelen. Onderscheiden economische initiatieven krijgen een hogere marktwaarde door het inschakelen in een totaalconcept. De klant krijgt een pakket of keuzemenu aangeboden. De onderdelen van het pakket beslaan diverse aspecten van de merknaam: toeristischrecreatieve infrastructuur, streekproducten, erfgoed, educatie, ontspanning, … De economische ontwikkeling via regional branding impliceert automatisch de investering in gebiedskwaliteit en het versterken van de identiteit. Een tweede innovatieve benadering van de plattelandseconomie is het herstructureren van plattelandsgebieden in functie van een nieuwe bedrijfsvoering of economische activiteit, met bepaalde ruimtelijke vereisten, zoals bijvoorbeeld Natura 2000. De nodige vastgoedtransacties worden uitgevoerd, uitruiling van gronden, groeperen van eigendommen, aanleg van infrastructuur, … Tegelijk wordt de omgevingskwaliteit opgewaardeerd door een betere inrichting, door de ontwikkeling van natuur en door landschapsbouw en het herstel en de ontsluiting van erfgoed. Dit is essentieel voor het imago van de betrokken bedrijven. Dikwijls ligt een PPS-verband aan de basis van de realisatie van het project, waarbij de privé-


83

investeerder ondersteund wordt door de overheid inzake de inrichtingsaspecten en de juridische (vergunningen) context. Het resultaat is een duurzaam economisch bedrijf dat tegelijk een milieuwaarde vertegenwoordigt ofwel het omliggende platteland opwaardeert. Mogelijke Acties De geïntegreerde gebiedsgerichte ontwikkeling van de plattelandseconomie via “Regional Branding”. • • • • • •

De opmaak van gebiedsgerichte strategisch plannen voor de regional branding van een plattelandsgebied met identiteit. Management van het plattelandsproces Ondersteuning van specifieke innovatieve projecten binnen het regionaal concept Gerichte investeringen in de inrichting van het gebied. Imago opbouw van “Economic regional branding” waarbij specifieke economische domeinen worden gekoppeld aan een streek ( vb: duurzame energie of milieu aan de Kempen) …

Innovatieve inrichtingsprojecten op het platteland, met economische weerslag •

Begeleiding en organisatie van vastgoedtransacties en hergroeperen van gronden zodat een aangepaste structuur van eigendom en gebruik van gronden ontstaat • De aanleg van infrastructuur en het herstel of de ontwikkeling van de landschaps- en natuurelementen of erfgoedelementen, de advisering van de privé-investeerder op technisch en ruimtelijk gebied. • Ondersteuning van de privé-investeerders inzake de juridische context en het vergunningenstelsel. • De oprichting van multifunctionele centra in rurale kernen • Innovatieve projecten waarbij serrebedrijven gebruik maken van restwarmte en overtollig CO2 van energiebedrijven • Ondersteuning van innovatieve economische projecten op toeristisch-recreatief vlak, welke niet vallen binnen het PDPO • ……. Beoogde begunstigden Samenwerkingsverbanden van plattelandsactoren Ondernemers in de betreffende plattelandsregio’s Privé-investeerders op het platteland Mogelijke uitvoerende instanties Administratie van het Vlaams Gewest Vlaamse Landmaatschappij Lokale besturen en intercommunales/samenwerkingsverbanden van gemeenten Publiek Private Samenwerkingsverbanden Lokale plattelandsactoren Toerisme Vlaanderen Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage


84

3.2) Prioriteit Ondernemerschap 3.2.1) Strategie Vlaanderen heeft geen echte traditie op gebied van ondernemerschap, wat onder andere verklaard kan worden door de afkeer van de gemiddelde Vlaming om risico te nemen. Momenteel zijn nog heel wat buitenlandse ondernemingen actief in Vlaanderen. Deze ondernemingen vormen vooralsnog een volwaardig alternatief voor het ondernemerschap in Vlaanderen. De toenemende globalisering maakt het echter steeds moeilijker buitenlandse investeerders aan te trekken. Op langere termijn dient er bijgevolg onvermijdelijk verder gewerkt te worden aan het stimuleren van het eigen Vlaamse ondernemerschap om het verlies aan buitenlands ondernemerschap op te vangen. De strategische doelstelling van de prioriteit Ondernemerschap binnen het Vlaamse programma 2007-2013 kan geformuleerd worden als volgt: “Bevordering van het Vlaamse ondernemerschap in de meest brede zin met het oog op een maximale creatie van werkgelegenheid en economische groei.” Om een maximale creatie van werkgelegenheid en economische groei te bereiken dient ingespeeld te worden op die gebieden waar hieromtrent de meeste toegevoegde waarde kan gehaald worden: -

meer startende ondernemingen => meer werkgelegenheid & groei meer groeiende ondernemingen => meer werkgelegenheid & groei meer internationaal actieve ondernemingen => meer werkgelegenheid & groei

Tegelijkertijd mag het behoud van bestaande werkgelegenheid niet uit het oog verloren worden, zodat creatie van werkgelegenheid en groei niet wordt teniet gedaan door nutteloos verlies van jobs en kapitaal: -

meer geslaagde bedrijfsoverdrachten => behoud werkgelegenheid / meer werkgelegenheid minder gedwongen stopzettingen en faillissementen => behoud werkgelegenheid

Voor het realiseren van deze strategische doelstelling worden drie operationele doelstellingen geformuleerd: Operationele doelstelling 1: Stimuleren van ondernemerszin Beoogd resultaat => meer en betere starters Operationele doelstelling 2: Creëren van een faciliterend start-, groeien overnamekader Beoogd resultaat => meer starters, meer groeiers, meer overnames Operationele doelstelling 3: Stimuleren van internationaal ondernemen Beoogd resultaat => meer internationaal actieve ondernemingen De gecombineerde resultaten van de operationele doelstellingen zorgen voor de realisatie van de strategische doelstelling ‘meer werkgelegenheid en meer economische groei’.


85

De operationele doelstellingen sluiten aan bij de Europese en Vlaamse beleidsdoelstellingen inzake ondernemerschap en spelen specifiek in op de zwakten zoals geformuleerd in de SWOT-analyse. Volgende strategische invalshoeken binnen de strategie worden vooropgesteld: Volgens de levenscyclus van een onderneming Aandacht voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Levenscyclus Uit de sterkte-zwakte analyse blijkt dat zich zwakten voordoen tijdens de verschillende levensfases van een onderneming, met name de startfase, de groeifase en de maturiteitsfase. Het versterken van het ondernemerschap in de meest brede zin impliceert dan ook acties gericht op elke levensfase. Sommige acties zullen zich specifiek richten op één bepaalde levensfase, terwijl andere acties op verschillende fases tegelijk van toepassing kunnen zijn. Deze benadering is in overeenstemming de visie van de huidige Vlaamse legislatuurregering die zich richt op drie grote pijlers, met name ‘durven starten, ‘durven groeien’ en ‘durven overlaten’. Het bevorderen van ondernemerschap in de meest brede zin dient logischerwijs te starten bij het begin van de levenscyclus van een onderneming, de startfase. Om meer mensen tot het starten van een onderneming aan te zetten dient in Vlaanderen een breed gedragen ondernemerscultuur ontwikkeld te worden. Om dit te bereiken dient de ondernemerszin gestimuleerd te worden en de maatschappelijke attitude tegenover ondernemerschap gewijzigd te worden. Eenmaal een onderneming in de startfase zit, zal de aandacht vooral geconcentreerd zijn op markten productontwikkeling. De organisatie is op dat moment heel flexibel en weinig gestructureerd. Begeleiding inzake kennisverwerving (marktkennis, organisatorische kennis, …) alsook het aanleren van de juiste attitudes en vaardigheden is op dit moment belangrijk om de slaagkansen van een startende onderneming te vergroten. Een volgende levensfase is de groeifase. Groei vergroot de bestaanszekerheid van een onderneming en is een voorwaarde voor continuïteit. Groei is daarom een logische stap in de levenscyclus van een onderneming. Groei is geen eenduidig begrip. Een onderneming kan groeien in omzet, personeel, marktaandeel, rendement of het aantal vestigingen. Een onderneming kan groeien op eigen kracht, door samenwerking met andere ondernemingen of door overnames. Het is duidelijk dat groei vraagt om een goed opgezette strategie. Er dient een faciliterend ondernemerschapkader aanwezig te zijn teneinde het aantal doorgroeiers en gazellen te verhogen. Dit faciliterend kader dient ruimer beschouwd te worden aangezien het uiteraard ook inspeelt op behoeften van ondernemingen in de starten maturiteitsfase. Tenslotte komt een onderneming terecht in de maturiteitsfase. Deze fase resulteert uiteindelijk in de stopzetting van de activiteiten, het faillissement of de overname door een nieuwe eigenaar. De aandacht dient hier specifiek uit te gaan naar levensvatbare ondernemingen in de overdrachtfase. De overnameproblematiek is vrij complex en heterogeen van aard. Zo spelen onder andere organisatorische, juridische, financiële, fiscale en emotionele aspecten een belangrijke rol. Om vraag en aanbod beter op mekaar af te kunnen stemmen, dient de markt voor bedrijfsovernames transparanter gemaakt te worden. Zowel voor de vraagzijde als voor de aanbodzijde zijn aangepaste acties aan te bevelen.


86

De samenhang tussen de operationele doelstellingen binnen de prioriteit ondernemerschap en de levensfases van een onderneming kan schematisch worden voorgesteld als volgt:

Operationele doelstelling 1: ONDERNEMERSZIN & ONDERNEMERSVAARDIGHEDEN

Operationele doelstelling 2: FACILITEREND START-, GROEI- & OVERNAMEKADER

Operationele doelstelling 3: INTERNATIONAAL ONDERNEMEN

STARTFASE

GROEIFASE

MATURITEITSFASE

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is een continu verbeteringsproces waarbij ondernemingen vrijwillig op systematische wijze economische, milieu- en sociale overwegingen op een geïntegreerde manier in de bedrijfsvoering opnemen. Overleg met de stakeholders of belanghebbenden van de onderneming maakt deel uit van dit proces. De positieve bijdrage van het bedrijf aan de samenleving wordt verhoogd en de negatieve gevolgen voor mens en milieu worden tot een minimum beperkt. MVO omvat initiatieven en acties van ondernemingen die de wet overstijgen, die verder gaan dan de geldende wetgeving. MVO heeft dan ook een vrijwillig karakter en gaat uit van de onderneming zelf. De economische, sociale en milieuoverwegingen worden zoveel mogelijk op geïntegreerde wijze bekeken en een evenwicht vinden tussen deze drie dimensies is één van de grootste uitdagingen voor maatschappelijk verantwoorde ondernemingen. De strategische doelstelling van Lissabon is eveneens gebaseerd op deze drie pijlers van duurzame ontwikkeling. Dit verklaart het belang dat de Europese Unie hecht aan het bevorderen van MVO. De Europese Commissie geeft in haar brochure met goede werkwijzen voor Verantwoordelijk Ondernemerschap bij wijze van voorbeeld een aantal punten waarvoor verantwoordelijke ondernemers zich zouden kunnen inzetten: klanten, zakenpartners en concurrenten redelijk en eerlijk behandelen; geven om gezondheid, veiligheid en algemeen welzijn van werknemers en consumenten; hun personeel motiveren door scholing en ontwikkelingsmogelijkheden aan te bieden; handelen als „goede burgers” in de plaatselijke gemeenschap; respect hebben voor natuurlijke hulpbronnen en het milieu.


87

De Commissie stelt tevens dat verantwoordelijk ondernemerschap ook kan bijdragen tot de verbetering van het imago van ondernemers in de samenleving en meer jonge mensen kan stimuleren een loopbaan als zelfstandige te kiezen. Het draagt dan ook bij tot de doelstelling van de EU om de ondernemingszin in Europa aan te moedigen. Uit het bovenstaande blijkt dat MVO een zeer breed domein behelst. Bedrijven kunnen dan ook op heel wat verschillende manieren invulling geven aan MVO, bijvoorbeeld via samenwerking met NGO' s en andere non-profitorganisaties, via het behalen van labels en keurmerken (bijvoorbeeld Max Havelaar), via social accounting, via aandacht voor competentieontwikkeling, diversiteit, duurzaam aankoopbeleid, duurzame klantenrelaties, duurzaam investeren, employee involvement (werknemers zetten zich in voor goede doelen), corporate governance of goed bestuur, werknemersbetrokkenheid, bescherming van het milieu, een veilige en gezonde werkomgeving,… Ook in de internationale context wint het verantwoord ondernemen aan belang en ondervinden bedrijven steeds meer maatschappelijke druk de principes van MVO toe te passen. Het volgen van de internationale spelregels is vaak veel complexer, bijvoorbeeld als gevolg van regels en normen opgelegd door de OESO, de WHO, de Internationale Arbeidsorganisatie,… Vlaamse ondernemingen kunnen in bepaalde landen ook geconfronteerd worden met hen onbekende toestanden zoals bijvoorbeeld kinderarbeid, sociale uitbuiting, onveilige werkomstandigheden,… In de Beleidsnota 2004-2009 en de Beleidsbrief 2006 Internationaal Ondernemen van Vlaams Minister voor Economie, Innovatie, Wetenschap en Buitenlandse handel Fientje Moerman wordt MVO als generiek aandachtspunt naar voor geschoven. MVO staat ook centraal in de beleidsbrief 2006-2007 Sociale Economie van Vlaams Minister voor Mobiliteit, Sociale Economie en Gelijke Kansen Kathleen Van Brempt en het mainstreamen ervan is een horizontale prioriteit in de beleidsnota 2004-2009 Sociale Economie. Sinds mei 2004 stimuleert en informeert het Vlaams Digitaal Kenniscentrum MVO, kmo’s, grote bedrijven en organisaties uit de social- en non-profit over de toepassing van maatschappelijk verantwoord ondernemen in de praktijk. Ook binnen de prioriteit Ondernemerschap van het Vlaamse programma dient het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen een continu horizontaal aandachtspunt te zijn, evenwel ook steeds op vrijwillige basis. 3.2.2) Operationele doelstellingen Operationele doelstelling 1: Stimuleren ondernemerszin en ondernemersvaardigheden Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Deze doelstelling beoogt het verkrijgen van meer en betere starters.en het versterken van het imago van ondernemerschap. Er bestaat tegenwoordig consensus rond het belang van ondernemerschap voor jobcreatie en economische welvaart. Vlaanderen kent echter nog steeds geen echte ondernemerscultuur en Vlamingen zijn in het algemeen risico-avers. Ondernemerschap wordt bekeken als een onveilige en sociaal onzekere keuze. Bovendien is het imago van ondernemerschap niet


88

altijd even positief doordat het falen wordt gestigmatiseerd. De reglementering met betrekking tot faillissementen en de terugbetalingsverplichtingen verhinderen vaak een nieuwe start voor ondernemers. Waar in de Verenigde Staten een faillissement op een positieve manier kan bijdragen tot een nieuwe start, wordt dit bij ons als een sterk belemmerende factor ervaren. Een positieve beeldvorming bij het brede publiek inzake ondernemerschap is een belangrijke voorwaarde voor het aanzwengelen van de bereidheid tot ondernemen. Aandacht voor specifieke doelgroepen met onontgonnen ondernemerspotentieel kan tevens een significante bijdrage leveren tot een hogere bereidheid tot starten. Mannen blijken meer betrokken bij ondernemerschap dan vrouwen. De gemiddelde Belgische ondernemer is mannelijk en tussen 25 en 44 jaar oud. Vrouwelijke ondernemers ondervinden geen echte specifieke knelpunten bij het oprichten van een onderneming op zich. Zo is bijvoorbeeld de toegang tot geschikte financiering een even grote drempel voor vrouwen als voor mannen. Er zijn echter wel een aantal randaspecten van vrouwelijk ondernemerschap, zoals de combinatie werk en gezin, die de nodige aandacht verdienen. Uit onderzoek blijkt verder dat de karakteristieken van het vrouwelijk ondernemerschap enigszins verschillen van die van het mannelijke ondernemerschap. Zo blijkt dat vrouwelijke ondernemers slechts in uitzonderlijke gevallen innovatieve bedrijven oprichten met sterke jobcreatie en internationale activiteiten. In Vlaanderen blijft het aantal jonge ondernemers nog steeds beperkt. De brug tussen onderwijs en ondernemerschap is duidelijk nog niet gelegd. Nochtans bestaat er een duidelijk verband tussen succesvol ondernemerschap en vorming, onderwijs en opleiding. Studenten dienen de nodige inhoudelijke vakkennis te verwerven aangevuld met de juiste gedragscompetenties, en dienen deze beide aspecten vervolgens met succes in praktijk te kunnen brengen. Belangrijk knelpunt die een brede introductie van ondernemerschap bij onderwijsinstellingen belemmert, is het gebrek aan ondernemerscultuur zowel in de instellingen als bij de docenten. Het is noodzakelijk de ondernemerscompetenties aan te scherpen binnen alle onderwijsniveaus en bij alle betrokkenen. Ondernemerschap door allochtonen betekent een verrijking voor de samenleving. Allochtone ondernemers zijn vaak de dragers van nieuwe ideeën, nieuwe producten en nieuwe diensten en dragen aldus bij tot de diversiteit van het aanbod van ondernemingen. Allochtoon ondernemerschap kan ook bijdragen aan emancipatie en integratie van allochtonen en aan het verbeteren van de leefbaarheid in bepaalde wijken van grote steden. Door de vergrijzing van de maatschappij dient er steeds langer gewerkt te worden. Ondernemerschap is een mogelijke manier voor 45-plussers om actief te blijven op de arbeidsmarkt. Door de toenemende vergrijzing zal deze groep nog aan belang winnen. Deze groep beschikt bovendien over een jarenlange expertise opgebouwd binnen bestaande ondernemingen, hetgeen bij de opstart van nieuwe ondernemingen een groot voordeel kan opleveren. Oudere ondernemers ondervinden vaak een aantal specifieke problemen bijvoorbeeld op gebied van beeldvorming, financiering en pensioen, zodat bijzondere aandacht hier aangewezen is. In de bovenvermelde specifieke doelgroepen is duidelijk nog veel onontgonnen ondernemerspotentieel aanwezig. Het continue stimuleren van de ondernemerszin zowel bij het brede publiek als bij specifieke doelgroepen is dan ook noodzakelijk om méér starters te krijgen.


89

Studies tonen aan dat de slaagkansen van een startende onderneming meer afhankelijk zijn van het bezitten van bepaalde competenties en persoonlijke vaardigheden dan van het behalen van een bepaald diploma. Het is daarom van belang niet enkel de ondernemerszin maar ook de noodzakelijke ondernemersvaardigheden te stimuleren om zo tot “meer” én “betere” starters te komen. De kwantiteit en kwaliteit van de starters dienen gelijktijdig te verhogen. Ondernemerschap is in Vlaanderen nog steeds geen structureel gegeven. Verschillende initiatieven rond ondernemerschap werden reeds in het leven geroepen maar zijn versnipperd en niet op elkaar afgestemd. Een aantal initiatieven kunnen genomen worden om een betere opvolging en afstemming te bereiken en een monitoring van het geheel mogelijk te maken. Mogelijke acties binnen deze operationele doelstelling spelen in op volgende strategische beleidsgebieden zoals opgenomen in het Actieplan voor Ondernemerschap van de Europese Commissie: een ondernemersgerichte mentaliteit stimuleren meer mensen aanmoedigen om ondernemer te worden Mogelijke acties Algemene sensibilisatie van het brede publiek o algemene informatie en sensibiliseringsacties voor het stimuleren van ondernemerszin en het verbeteren van het imago van ondernemerschap o nieuwe oproep ‘ondernemerschap’ teneinde goede ideeën rond ondernemerschap te verzamelen o … Doelgroepgericht stimuleren van ondernemerszin : sensibiliseren van kansengroepen op vlak van ondernemen, kennis- en informatieverschaffing en extra begeleiding in de verschillende fasen van ondernemerschap -

bij vrouwen: o stimuleren van internationaal ondernemen via handelsmissies voor vrouwelijke ondernemers o …

-

bij jongeren: o acties die een brug maken tussen het onderwijs en ondernemen, bijvoorbeeld organiseren van een ondernemersspel, themaweek rond ondernemerschap in scholen, aanmaken van educatief materiaal rond ondernemerschap, praktijkstages, oprichten mini-ondernemingen, ondernemingsplanwedstrijden, … o …

-

bij allochtonen: o succesvolle allochtone ondernemers inzetten als rolmodellen o …


90

-

bij 45-plussers: o stimuleren van netwerkvorming en kennisoverdracht o …

-

bij arbeidsgehandicapten: stimuleren van ondernemerschap door het aanpakken van specifieke barrières waarmee deze doelgroep geconfronteerd wordt

- bij landgoedeigenaars: o stimuleren van een bedrijfsmatige ( bijv. toeristisch-recreatieve ) exploitatie van het landgoed en bijhorend grondgebied (bijvoorbeeld via consulenten die private eigenaars begeleiden en ondersteunen bij het omgaan met juridische en ruimtelijke voorwaarden) o opzetten van proefprojecten voor een geïntegreerde economische en natuurgerichte exploitatie onder meer in Natura 2000-gebieden (bijvoorbeeld via een geïntegreerd beheersplan, publiek-private samenwerkingsverbanden enz.)” Monitoring van ondernemerschap in Vlaanderen o ontwikkelen van een concept van een “centrale” monitor voor ondernemerschap. Deze monitor moet lancunes in kaart kunnen brengen en opvolging en benchmarking mogelijk maken o … Beoogde begunstigden Het brede publiek alsook de specifieke doelgroepen vrouwen, jongeren, 45-plussers, allochtonen en landgoedeigenaars. Mogelijke uitvoerende instanties Vlaams Gewest VLAO POM’s Provincie- en gemeentebesturen/samenwerkingsverbanden van gemeentebesturen Werkgevers- en werknemersorganisaties VDAB UNIZO Activiteitencoöperatieven en startcentra ANB, Regionale Landschappen, Centra voor toerisme en recreatie, NGO’s, samenwerkingsverbanden tussen de eigenaars en de gebruikers Gespecialiseerde publieke instellingen/vzw’s Gespecialiseerde organisaties op het vlak van natuurbeheer Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1


91

Operationele

doelstelling

2:

Creëren van een overnamekader

faciliterend

start-,

groei-

en

Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Doelstelling is de realisatie van meer starters, meer groeiers en meer overnames. Het aanscherpen van de ondernemerszin en ondernemersvaardigheden is slechts het beginpunt. Er dienen acties uitgevoerd te worden om het percentage succesvolle starters te verhogen. In Vlaanderen zijn er tevens te weinig bedrijven die doorgroeien en internationaliseren. Dit impliceert dat ook jobcreatie achterwege blijft. Buiten de high techbedrijven ziet men zelden andere sectoren internationaliseren. Bedrijven groeien té traag en gazellen, sterkgroeiende ondernemingen die de grootste bijdrage leveren tot economische groei en werkgelegenheid, zijn eerder uitzondering dan regel. Het is daarom noodzakelijk het “slapend potentieel” van een gerichte selectie ondernemingen in kaart te brengen en vervolgens te zorgen voor een begeleidingstraject op maat bij het groeiproces. Er dient van bij het begin specifieke aandacht te gaan naar starters met groeipotentieel, aangezien deze ondernemingen de gazellen van de toekomst zijn. Samenvattend kan gesteld worden dat zowel voor starters als groeiers remmende factoren dienen weggewerkt te worden en dat aangepaste begeleiding en coaching noodzakelijk is. De veelheid en onduidelijkheid van administratieve en wettelijke regels wordt door vele ondernemers ervaren als een grote belemmering. Starters moeten een waaier aan formaliteiten vervullen bij verschillende overheidsdiensten. Dit kost veel tijd en geld. Onderzoek leert dat administratieve lastenverlagingen aanzienlijke kostenbesparingen en andere voordelen kunnen opleveren. Ook groeiers die bijvoorbeeld een vestiging in het buitenland wensen op te richten ondervinden hierbij heel wat administratieve rompslomp. De oprichting van het Vlaams Agentschap Ondernemen (VLAO) wil bijdragen tot een aanzienlijke administratieve lastenverlaging en betere contacten tussen overheid en bedrijfsleven. Ondernemers kunnen binnenkort voor hun administratieve formaliteiten terecht bij een uniek aanspreekpunt. Een aantal andere structurele initiatieven worden momenteel reeds uitgevoerd zoals de compensatieregel (een verhoging van administratieve lasten als gevolg van een regeringsbeslissing moet gepaard gaan met een evenwaardige daling van andere administratieve lasten). Er bestaat binnen de Vlaamse kenniscel Wetsmatiging ook reeds een tijdelijk meldpunt voor administratieve lasten dat als basis kan gebruikt worden voor nieuwe structurele en ad hoc verbeteracties. Naast een vermindering van de administratieve lasten blijkt het evenzeer noodzakelijk ook de kwaliteit van de regelgeving te verbeteren. Door het ordenen van de regelgeving, het schrappen van dubbele of verouderde regels en het herformuleren van inconsistente regels wordt de regelgeving in zijn geheel transparanter en eenvormiger. De Reguleringsimpactanalyse speelt hier op in via een onderzoek naar de effecten van nieuwe regelgeving op de samenleving. Gelet op het feit dat regelgeving voor een klein bedrijf soms een onevenredig zware belasting betekent, dient bij de ontwikkeling van nieuwe regelgeving specifiek rekening gehouden te worden met de effecten ervan op kmo’s. Zowel voor startende als groeiende ondernemingen is het vinden van financiering cruciaal. Startende ondernemingen hebben geld nodig om hun ondernemingsplannen te kunnen verwezenlijken, terwijl andere ondernemingen geld nodig hebben om verder te kunnen


92

groeien of om te investeren in nieuwe projecten. Indien daarenboven geld nodig is voor eerder innovatieve investeringen dan wordt deze zoektocht nog moeilijker door de onvermijdelijke toename van het financieringsrisico voor de kredietverstrekker. Onvoldoende toegang tot geschikte financiering is een belangrijke belemmerende factor. Er bestaat reeds een ruime waaier aan financieringsmogelijkheden: - klassieke bankfinanciering (eventueel in combinatie met de Tweede Waarborgregeling) - formeel risicokapitaal: klassieke kapitaalverstrekkers, Vlaams Innovatiefonds, ARKimedes-fonds, … - informeel risicokapitaal: Win-win lening, Business Angels Netwerk Vlaanderen, … - achtergestelde leningen en microkredieten - subsidies Ondernemers zijn vaak niet op de hoogte van alle mogelijk beschikbare financieringsvormen. Bovendien zijn aard en omvang van de financieringsvraag afhankelijk van de levensfase waarin een onderneming zich bevindt. De ondernemer kan bijgevolg niet altijd juist inschatten welk de meest aangewezen financieringsvorm is. Acties omtrent het financieel kader dienen zich niet te richten op de creatie van nieuwe instrumenten, maar op het beter bekend maken van het reeds beschikbare aanbod. Coaching kan een belangrijke rol spelen in de professionalisering van bedrijven. Coaching kan op twee manieren georganiseerd worden, met name individuele coaching (bijvoorbeeld mentoring, coach the coaches, …) en collectieve coaching (bijvoorbeeld via netwerkvorming, kenniscentra, zelfhulpgroepen, peterschapsprojecten, …). De meest aangewezen vorm van coaching zal afhankelijk zijn van de beoogde doelstelling en de levensfase van de onderneming. Voor prestarters en starters kunnen aangepaste vormen van coaching voorzien worden. Zoals reeds aangehaald bestaat bij heel wat ondernemingen nog onbenut groeipotentieel dat middels individuele coaching in kaart en tot ontwikkeling gebracht kan worden. Via netwerking en clustering, zijnde vormen van collectieve coaching, kan zowel voor starters als voor groeiers een significante toegevoegde waarde gecreëerd worden. De huidige vergrijzing van de bevolking impliceert eveneens de vergrijzing van de ondernemerspopulatie. Momenteel zijn in Vlaanderen jaarlijks zo een 13.500 ondernemingen over te nemen. Dit aantal zal in de komende jaren enkel maar stijgen waardoor de markt voor overname van ondernemingen nog in belang zal toenemen. Naast de pensionering kunnen er ook andere redenen tot overdracht van een onderneming bestaan, zoals een carrièrewending (starten van een nieuwe onderneming, kiezen van een ander beroep, …) of persoonlijke gebeurtenissen (ziekte, scheiding, vervroegde pensionering,…). Volgens een Oostenrijkse studie blijken overnemers van bestaande bedrijven succesvoller dan starters van nieuwe bedrijven: na 5 jaar bestaat nog 96 % van de overgenomen ondernemingen terwijl dat bij starters slechts 50 % is. Bij 40 % van de overgenomen bedrijven blijkt de tewerkstelling te stijgen. Overnames resulteren ook vaak in innovaties en veranderingen. Het nieuwe management zal meestal trachten de marges te verbeteren, nieuwe markten aan te boren en de interne processen te optimaliseren. Niet alle overnames zijn echter succesvol. In Europa leidt minstens 10 % van de overnames tot het onnodig beëindigen van eens levensvatbare onderneming. Dit brengt een groot en onnodig verlies aan tewerkstelling


93

en kapitaal met zich mee. Ook gaan levensvatbare ondernemingen verloren doordat ze simpelweg geen geschikte overnemer vinden. Deze vaststellingen maken dat bijkomende inspanningen gericht op het stimuleren van overnames verantwoord zijn. In Vlaanderen kunnen vraag en aanbod op de markt voor bedrijfsovernames nog beter op mekaar ingesteld worden. De invoering van het overnameplatform www.overnamemarkt.be, een initiatief van UNIZO, Bobex nv en de Vlaamse overheid, speelt hier reeds op in. Aan aanbodzijde kan vastgesteld worden dat de overlaters vaak onvoldoende bekend zijn met de mogelijkheden en bijgevolg ook onvoldoende voorbereid zijn op hun overname. Een bedrijfsovername is een complex proces en vergt een vrij lange voorbereidingsperiode. Financiële, juridische, fiscale en emotionele aspecten spelen een rol. Een grondige en tijdige bewustmaking is het uitgangspunt voor een geslaagde overdracht. De complexiteit van het hele proces maakt dat ondernemers best beroep doen op gespecialiseerd advies van bijvoorbeeld belastingspecialisten, consultants en juristen. Dit gespecialiseerd advies zit dikwijls nogal verspreid (verschillende doelgroepen, verschillende specialisaties,…) waardoor de ondernemer soms moeilijk de juiste adviseur vindt. Betere coördinatie is noodzakelijk. Familiale kmo’s zijn een specifieke groep van overlaters met een heel eigen problematiek. Deze kmo’s worden gekenmerkt door een grote emotionele betrokkenheid, vooral bij ingrijpende veranderingen in de eigendom- en zeggenschapstructuur van de onderneming. Meer en meer bedrijven echter worden overgedragen aan derden via een management buy-out (overdracht van eigendom en zeggenschap aan leden van het huidig management of aan huidige werknemers) of een management buy-in (overdracht aan een externe partij). Afhankelijk van het soort overdacht zal het overdrachtsproces andere kenmerken bezitten en is aangepaste begeleiding aangewezen. Aan de vraagzijde wordt bij kandidaat-ondernemers het overnemen van een bestaande onderneming nog te weinig als een reële mogelijkheid gezien. Nochtans is het van groot belang het voortbestaan en de groei van levensvatbare ondernemingen te verzekeren. Andere vaststelling is dat de kosten voor een overname gemiddeld hoger liggen dan de kosten voor het opstarten van een volledig nieuwe onderneming aangezien een over te nemen bedrijf veelal groter is dan een nieuw bedrijf. Daarenboven is de correcte waardering van een onderneming geen makkelijke opdracht. De mogelijkheden tot en de voordelen van bedrijfsovernames dienen meer gepromoot te worden. Stimuleren van overnames kan enerzijds gebeuren via aanpassingen aan het wettelijk kader (vennootschapsrecht, belastingstelsel, administratieve formaliteiten,…). Dit valt echter buiten de scope van het Vlaamse programma. Anderzijds zijn ondersteunende maatregelen nodig die inspelen op de complexiteit van het overnameproces en de emotionele aspecten van een overname. Uit onderzoek blijkt dat vooral op gebied van sensibilisatie, financiering en mentorschap nog ruimte is voor bijkomende ondersteunende acties om de markt voor bedrijfsovernames te verbeteren. Deze acties dienen uiteindelijk te leiden tot meer starters via overname, meer groeiers via overname, behoud van economisch potentieel van bestaande bedrijven en minder gedwongen stopzettingen en faillissementen. Mogelijke acties binnen de operationele doelstelling ‘creëren van een faciliterend start-, groeien overnamekader'spelen in op verschillende strategische beleidsgebieden zoals opgenomen in het Actieplan voor Ondernemerschap van de Europese Commissie, zijnde:


94

-

ondernemers toerusten voor groei en concurrentiekracht verbetering van de financiering creatie van een kmo-vriendelijker regelgevings- en administratief kader

Voor de Europese Commissie zijn overnames sinds de jaren negentig een prioriteit binnen het ondernemerschap en verschillende aanbevelingen en publicaties werden sindsdien gelanceerd met het oog op de bewustwording hieromtrent binnen de lidstaten. Mogelijke acties Wegwerken van drempels voor starters en groeiers -

vermindering van administratieve lasten o ontwikkelen van nieuwe ICT-instrumenten die een koppeling van verschillende overheidsgegevensbanken mogelijk maken o creatie van een permanent platform waar de bedrijfswereld input kan geven o …

-

verbeteren van de regelgeving o creatie van een permanent platform waar de bedrijfswereld input kan geven o haalbaarheidsstudie naar regelvrije zones o …

-

bekendmaking van financieringsmogelijkheden o sensibilisering van adviseurs in eerste lijn (boekhouders, accountants, …) inzake subsidie-, stimulerings- en financieringsmechanismen o optimalisering pilootproject geïntegreerde financiering (begeleiding van ondernemers tot optimale financieringsmix door panel van financiële experts) o …

Begeleiding op maat voor starters en groeiers -

venture coaching van starters en pre-starters traject op maat in functie van profiel van een onderneming. o ontwikkelen van een eenvoudig (self assessment) instrument voor het in kaart brengen van het talent, de ambitie en de middelen van een (groei)onderneming o …

-

creatie van een netwerk van ‘Ondernemerspreventiecellen’: adviesverstrekking door multidisciplinaire teams van deskundigen opmaak van een checklist van kenmerken van groeibedrijven ontwikkeling van een ‘early warning system’ voor starters met groeipotentieel ontwikkeling van een virtueel startercentrum: boekhoudkundige diensten, videoconferenties, marketingadvies, … via ICT vrijwaren en begeleiden van bedrijven in moeilijkheden; …

-


95

Stimuleren van de markt voor bedrijfsovernames -

sensibilisatie aanbodzijde: bijvoorbeeld specifieke doelgroep ondernemers ouder dan 55 jaar persoonlijk aanschrijven sensibilisatie vraagzijde: bijvoorbeeld specifieke doelgroep potentiële jonge ondernemers over de mogelijkheid een bestaand bedrijf verder te zetten begeleiding van de overlater en de overnemer gedurende het overnameproces begeleiding van familiebedrijven bij de overdracht van het bedrijf van de ene generatie naar de volgende pro-actief screenen van de in de toekomst over te laten ondernemingen op hun waarde en mogelijkheden ontwikkeling van een zelfevaluatiepakket voor (familiale) kmo’s met betrekking tot sterke en zwakke punten van een bedrijfsoverdracht (financiële, fiscale, juridische, organisatorische, verzekeringstechnische, psychologische en leidinggevende factoren) lokale netwerken en databanken van vraag en aanbod van particuliere adviesverleners (banken, consultants,…) groeperen tot één centraal netwerk …

Beoogde begunstigden Ondernemingen in alle levensfases. Mogelijke uitvoerende instanties Vlaams Gewest VLAO POM’s Provincie- en gemeentebesturen/ samenwerkingsverbanden van gemeentebesturen Werkgevers- en werknemersorganisaties Activiteitencoöperatieven en startcentra Gespecialiseerde publieke instellingen/vzw’s Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1

Operationele doelstelling 3: Stimuleren van internationaal ondernemen Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Doelstelling is meer internationaal actieve ondernemingen in Vlaanderen. De beperkte binnenlandse markt maakt dat Vlaanderen typisch een open economie heeft waar internationaal ondernemen een grote rol speelt. Uit de studie ‘Nieuwe internationalisatiestrategieën van Vlaamse ondernemingen’ (Sleuwaegen, et al., 2004) blijkt dat Vlaamse exportgeoriënteerde ondernemingen gemiddeld genomen groter en productiever


96

zijn dan Vlaamse ondernemingen zonder exportactiviteiten. Exportactiviteiten zijn duidelijk een stimulans voor sterkere groei van ondernemingen. De studie toont aan dat de lichte groei van werkgelegenheid in de industrie tijdens de periode 1996-2002 vooral werd gestuwd door Vlaamse exportgeoriënteerde ondernemingen en Vlaamse ondernemingen met een multinationaal netwerk. De sterkste procentuele daling van de industriële werkgelegenheid (-10 %) werd waargenomen in de groep Vlaamse ondernemingen zonder exportactiviteiten wat wijst op een zwakke concurrentiepositie van deze groep ondernemingen. In de dienstensector daarentegen werd de sterkste groei van werkgelegenheid gecreëerd door de ondernemingen zonder exportactiviteiten. Deze sterke groei kan verklaard worden door de hoge toetreding van nieuwe dienstenondernemingen en de erg sterke groei van bestaande ondernemingen. Doordat in Europa de dienstverleningsmarkt vaak nog niet volledig is vrijgemaakt en er bijgevolg weinig sterke concurrentie is, resulteert het ontbreken van exportactiviteiten niet in een competitief nadeel. In de nabije toekomst zal de verdere liberalisering van de dienstenmarkt een internationaal netwerk echter noodzakelijk maken. Niet enkel in de industrie maar ook in de diensten moet bijgevolg aandacht besteed worden aan maatregelen om ondernemingen te helpen actief te worden op de internationale markten. Concluderend stelt de studie dat er een rangorde bestaat tussen ondernemingen inzake productiviteit en efficiëntie. Buitenlandse dochterondernemingen hebben de hoogste productiviteit en efficiëntie gevolgd door de Vlaamse multinationals, de Vlaamse exporterende ondernemingen en dan de niet exporterende ondernemingen. Enkel de beste ondernemingen slagen erin internationaal te concurreren en juist door de sterkere concurrentie zijn het die ondernemingen die genieten van spillovers (technologisch, internationaal, marktkennis, …) die hen in staat stellen productiever en efficiënter te zijn. Maatregelen die er op gericht zijn ondernemingen te helpen actief te worden op internationale markten geven aldus aanleiding tot belangrijke productiviteitseffecten. GEM 2005 toont aan dat België inzake internationalisatiegraad beter scoort dan het Europese gemiddelde, maar dat deze internationalisatiegraad zowel voor België als voor Vlaanderen negatief evolueert. Via het Vlaamse programma zal in het kader van de prioriteit stimuleren van het ondernemerschap specifiek aandacht besteed worden aan het aspect internationaal ondernemen. Export is de meest klassieke vorm van internationaal ondernemen. Momenteel wordt een significant deel van de Vlaamse export gerealiseerd door Vlaamse filialen van buitenlandse ondernemingen. Vlaanderen heeft het echter steeds moeilijker buitenlandse ondernemingen aan te trekken. Het is dan ook aangewezen de export te stimuleren bij de Vlaamse ondernemingen zelf aangezien uit bovenvermelde studie blijkt dat momenteel niet meer dan 29 % van de industriële en 16 % van de dienstenbedrijven exporteert. Ook de nieuwere vormen van internationaal ondernemen dienen echter gestimuleerd te worden, zoals buitenlandse investeringen, uitbestedingen naar andere landen en samenwerkingsakkoorden met het buitenland. Hier liggen nog heel wat kansen voor onze ondernemingen en de VOKAstudie ‘Internationaler ondernemen’ stelt dat deze nieuwe vormen van internationalisering doorgaans meer renderen dan de klassieke export. Uiteraard zijn het de ondernemingen zelf die internationaal moeten ondernemen, maar een goede omkadering is noodzakelijk en kan helpen een aantal knelpunten weg te werken. Uit een bevraging van VOKA blijkt bijna de helft van de respondenten het gebrek aan


97

prijscompetitiviteit en de betrouwbaarheid van de partners als grootste drempels voor internationaal ondernemen te zien. Ongeveer één vierde denkt aan de hoge kosten van internationalisering en de indekking tegen risico’s. Daarna volgen nog als struikelblokken de wetgeving van buitenlandse markten, de kwaliteit van eigen producten/diensten, cultuurverschillen en een gebrek aan kennis en informatie. Internationalisering is een langlopend proces dat slechts stap per stap wordt gerealiseerd (louter uitvoer, prospectie, oprichting verkoopseenheid, opbouw distributienetwerk, oprichting productie-eenheid). Iedere stap vereist een grotere investering en veroorzaakt dus een groter risico. Internationale expansie van technologische en zeer innovatieve bedrijven neemt binnen de internationaliseringstrategie een aparte plaats in waardoor specifiek aangepaste acties binnen de prioriteit Innovatie te verantwoorden zijn. Gelijktijdige ondersteuning op twee fronten is noodzakelijk, namelijk bij de ontwikkeling van een innovatief product of proces en bij de internationale ambities, zodat deze bedrijven ten volle kunnen doorgroeien. Vlaamse en nationale instanties beschikken reeds over een ruime waaier aan instrumenten. Flanders Investment and Trade (FIT) informeert en sensibiliseert over buitenlandse markten (beschikt over een wereldwijd netwerk van lokale kantoren), begeleidt (kandidaat)exporteurs, ondersteunt via exportbevorderende acties (beurzen, handelsmissies,…), subsidieert exportinspanningen, verspreidt informatie via publicaties, contactdagen en workshops en zorgt voor matching tussen vraag en aanbod. VOKA zorgt voor advies, begeleiding, netwerking en opleiding voor ondernemingen met internationale activiteiten. De Nationale Delcrederedienst verzekert politieke en commerciële risico’s, Finexpo is een adviescomité met als doelstelling het verzekeren van de financiële steun aan de export van Belgische uitrustingsgoederen en aanverwante diensten, de Vlaamse administratie Economie verleent subsidies inzake export van Vlaamse uitrustingsgoederen naar ontwikkelingslanden, het Agentschap Buitenlandse Handel staat in voor de organisatie van de prinselijke handelsmissies en het Prins Albert Fonds verstrekt beurzen aan jonge kaderleden om gedurende een jaar voor een Belgische onderneming te werken op verre markten. Ook de Europese overheden stellen financiële steun ter beschikking. Het is voor ondernemers vaak moeilijk het overzicht over de verschillende instrumenten te behouden. Via EFRO kan getracht worden het aanbod ruimer bekend te maken alsook nieuwe initiatieven en proefprojecten op te starten. Mogelijke acties Stimuleren internationaal ondernemen -

verdere bekendmaking van het bestaand instrumentarium met bijzondere aandacht voor de toegankelijkheid en klantvriendelijkheid van de procedures ontwikkeling van een sectorspecifieke databank met het oog op prospectie coachen van groeiers die willen internationaliseren o begeleiding, ondersteuning bij verkennen van markten, bij opmaak van een HR beleid ontwikkeling van een platform gericht op het sluiten van technologische samenwerkingsakkoorden (bijvoorbeeld licenties) stimulering en ontwikkeling van e-commerce als mogelijkheid om vreemde markten te bereiken


98

-

informatieverstrekking inzake specifieke wetgeving rond internettransacties binnen en buiten de EU - ontwikkeling van een (digitaal) meldpunt voor juridische problemen bij internationaal ondernemen - … Beoogde begunstigden Ondernemingen in de groeifase en de startfase Mogelijke uitvoerende instanties: Vlaams Gewest VLAO POM’s Provincie- en gemeentebesturen/ samenwerkingsverbanden van gemeentebesturen FIT Werkgevers- en werknemersorganisaties Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1


99

3.3) Prioriteit Ruimtelijk-economische omgevingsfactoren 3.3.1) Strategie Uit de sterkte-zwakte-analyse valt af te leiden dat deze prioriteit in dit operationeel programma best zowel ingrijpt op de hefbomen voor de regionaal-economische ontwikkeling als op het bedrijfshuisvestingsbeleid op niveau van individuele sites en locaties. Beide invalshoeken van het locatiebeleid dragen bij tot meer territoriale cohesie. De strategische doelstelling van deze prioriteit kan als volgt worden omschreven: “Het verbeteren van de vestigingsaantrekkelijkheid van steden en regio’s in Vlaanderen door het duurzaam opwaarderen van de ruimtelijk-economische omgevingsfactoren.” Cruciaal om de vestigingsaantrekkelijkheid in Vlaanderen te bevorderen, is het kunnen verbeteren van de bereikbaarheid, te kunnen voorzien in voldoende kwaliteitsvolle bedrijfshuisvestingsmogelijkheden en om de toegevoegde waarde die in Vlaanderen wordt gecreëerd op basis van een al goed uitgebouwd infrastructurennetwerk, op een duurzame wijze te kunnen verankeren. Het is bovendien van belang om in een dynamische en gediversifieerde economie permanent aandacht te besteden aan die hefbomen die de regionaal-economische ontwikkeling kunnen opwaarderen en voortstuwen. Dit betekent dat er zowel moet geïnvesteerd worden in nieuwe vormen van locatiefactoren als dat er zal moeten gepoogd worden om de zogenaamde endogene potenties dermate te ontwikkelen dat ze kunnen bijdragen aan de welvaartsontwikkeling in heel Vlaanderen. Een dergelijke strategische doelstelling voor dit operationeel programma kan maar worden bewerkstelligd door een samengaan van initiatieven top-down en bottom-up. Top-down initiatieven kunnen bijvoorbeeld geënt worden op de actieprogramma’s van door de Vlaamse overheid geïnitieerde, gebiedsgerichte strategische planningsprocessen. Projecten kunnen bijvoorbeeld ook geselecteerd worden omdat ze concreet kaderen in het Vlaams ruimtelijkeconomisch beleid. Bottom-up initiatieven zijn dan weer noodzakelijk om additioneel aan het horizontale Vlaams ruimtelijk-economisch beleid, te kunnen inspelen op locatiefactoren of een bedrijfsweefsel die de sterktes van bepaalde streken of steden vormen. Ter operationalisering van de strategische doelstelling wordt in dit operationeel programma gekozen voor de vier onderstaande operationele doelstellingen. De eerste twee dragen bij aan de vestigingsaantrekkelijkheid van Vlaanderen vanuit een regionaal-economische benadering van de locatiefactoren, m.a.w. vanuit de keuzes over waar welke economische activiteiten best zouden kunnen gestimuleerd worden. De derde en vierde operationele doelstelling sluiten meer aan bij het bedrijventerreinenbeleid en de andere mogelijkheden om ruimte voor economische activiteiten te creëren en zetten daarbij sterk in op het kwaliteits- en duurzaamheidsaspect. o het verbeteren van de bereikbaarheid en het optimaliseren van het logistieke systeem in Vlaanderen; o het stimuleren van hefboomprojecten die de vestigingsaantrekkelijkheid van steden en regio’s kunnen versterken en/of die de locatiefactoren voor het bestaande economisch weefsel verbeteren; o voorzien in kwaliteitsvolle bedrijventerreinen en bedrijfshuisvestingsmogelijkheden; o benutten van verduurzamingspotenties van economische concentraties.


100

Achtereenvolgens worden deze operationele doelstellingen toegelicht. Verbeteren van de bereikbaarheid van en het logistieke systeem in Vlaanderen Uit enquêtes naar vestigingsfactoren blijkt dat de bereikbaarheid een zeer belangrijke vestigingsfactor voor het bedrijfsleven is en blijft. Vanuit de overheid kan de bereikbaarheid worden verbeterd door te investeren in fysieke infrastructuur en door een aangepast locatiebeleid. Gezien in een aantal gebieden in Vlaanderen congestie de bereikbaarheid dreigt te doen verzanden, streeft dit programma er ook naar om de opportuniteiten voor collectief personenvervoer en multi-modaal vervoer zoveel mogelijk uit te putten. Daarnaast is het een grote uitdaging voor het bedrijfsleven om de logistieke performantie te verbeteren. Vanuit de overheid kan deze worden bevorderd door de fysieke infrastructuur te optimaliseren, maar ook door innovatieve logistieke concepten ingang te doen vinden bij het bedrijfsleven en logistieke dienstverleners naar Vlaanderen te halen of ze hier te verankeren. Vertrekkend van de vaststelling dat logistieke activiteiten voor een aanzienlijk deel gebonden zijn aan de multi-modale transportmogelijkheden en het functioneren van de havens en luchthavens en vanuit de ambitie om de concurrentiekracht van deze ‘poorten’ ( en dus van een van de drijvende krachten van de Vlaamse economie ), op peil te kunnen houden, zijn niet alleen investeringen in deze havengebieden en luchthavens vereist, maar tevens ook in de hinterlandontsluitingen. Het transport-infrastructurenbeleid is m.a.w. zeer omvattend en kan betrekking hebben op wegen, waterwegen, spoorwegen, pijpleidingen, overslagfaciliteiten, havens en luchthavens, op de ontsluiting van bedrijventerreinen enz. Gezien net voor deze hinterlandontsluitingen een reglementair kader voor investeringen ontbreekt ( zoals het Havendecreet ), kan dit programma hier een grote bijdrage leveren. Daarbij wordt uitdrukkelijk ook de mogelijkheid voorzien om initiatieven in het kader van de estuaire vaart ( korte-afstandszeevervoer ) te ondersteunen. Daarnaast is er uiteraard ook ruimte nodig voor het huisvesten van de logistieke activiteiten. Overeenkomstig het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen en de lange-termijnvisie voor het Vlaamse havenbeleid enerzijds en het Regeerakkoord (2004-2009) anderzijds, berust de in dit operationeel programma gekozen strategie erin te focussen op het duurzaam versterken en uitbouwen van het logistieke systeem van de economische poorten, respectievelijk op de verbetering van de multi-modale bereikbaarheid van een selectief aantal bedrijventerreinen. Het logistieke systeem rond de poorten is ruimer dan de in de ruimtelijke uitvoeringsplannen vastgelegde gebieden, maar omvat ook eventuele specifieke terreinen voor ondersteunende activiteiten zoals onder meer voor TDL-activiteiten (transport, distributie en logistiek) nabij de economische poorten, met inbegrip van een beperkt aantal grootschalige hinterlandlocaties voor overslag, zoals bijvoorbeeld in het Economisch Netwerk Albertkanaal en het Genkse . Voor de luchthavens geldt des te meer dat het logistieke systeem ook buiten het eigenlijke luchthavengebied terreinen kan omvatten die een specifiek uitgiftebeleid voor luchthavengerelateerde activiteiten vereisen. Daarom worden ze in functie van de ontwikkeling en het beheer ervan in het kader van dit programma als strategische terreinen beschouwd.


101

M.b.t. het haven- en luchthavenbeleid en grootschalige goederenstromen en economische concentratiegebieden in het algemeen, is het maatschappelijk draagvlak een belangrijke kritieke succesvoorwaarde. Het maatschappelijk draagvlak voor de grootschalige goederenstromen kan maar bestendigd worden als hier ook zoveel mogelijk toegevoegde waarde kan blijven gecreëerd worden en er een duurzame relatie kan tot stand gebracht worden met de woonomgevingen. Met dat doel is er de voorbije jaren vanuit de Vlaamse overheid geïnvesteerd in individuele strategische plannen voor de havens en wordt een langetermijn-luchthavenbeleid ontwikkeld, in het bijzonder voor de luchthaven van Zaventem. Dit programma kan een hefboom zijn om de verscheidenheid aan ideeën uit de actieplannen die werden/worden opgemaakt n.a.v. de gebiedsgerichte strategische planningsprocessen, te implementeren, te meer daar het additionele initiatieven betreft waarvoor nog geen reglementaire kaders en bevoegde instanties in voege zijn. Ook voortbouwend op eerdere ad hoc-initiatieven wil dit programma de mogelijkheden creëren voor acties om de economische concentratiegebieden te verduurzamen, onder meer door clustering-efficiënties na te streven zoals prioritair beoogd in het kader van de langetermijnvisie voor het Vlaamse havenbeleid. (zie ook operationele doelstelling 4). Het stimuleren van hefboomprojecten die de vestigingsaantrekkelijkheid van steden en regio’s kunnen versterken en/of die de locatiefactoren voor het bestaande economisch weefsel verbeteren. Sedert de jaren ’90 is in het Vlaams sociaal-economisch streekontwikkelingsbeleid de klemtoon komen te liggen op hefboomprojecten die de competitiviteit van alle streken in Vlaanderen moeten verhogen of die moeten bijdragen tot de vernieuwing van het economisch weefsel, en dit door in te zetten op omgevingsfactoren die ‘eigen’ zijn aan elke streek. Een gebiedsgerichte en geïntegreerde aanpak vestigde de aandacht op gebiedsgerichte knelpunten zoals de slechte bevoorradingszekerheid van industriewater (sokkelwater) in bepaalde streken, maar tevens op de aanwezigheid van sterke bedrijvenclusters (diepvriesgroentesector, voedingsclusters, kunststoffencluster enz.) met specifieke potenties en noden op streekniveau, en vooral ook op het belang van een gedegen bedrijfshuisvestingsbeleid (terreinen, perspectieven voor verweven bedrijvigheid, problematiek zonevreemde bedrijven) en goede bereikbaarheid. Met het decreet op de Regionale Economische en Sociale Overlegcomités (resoc’s) hoopt de Vlaamse overheid om bij de verschillende overheidsniveaus en de diverse ‘levende krachten’ een subregionale dynamiek tot stand te brengen die geöriënteerd blijft op een langetermijnvisie over hoe de lokale overheden kunnen bijdragen aan de welvaartsontwikkeling van hun streek. De concrete engagementen en ‘hefboomprojecten’ die daaruit kunnen voortspruiten zullen worden opgenomen in een “streekpact”. Gezien wordt verwacht dat verschillende hefboomprojecten de financiële draagkracht en de inhoudelijke expertise en bevoegdheden van de lokale (m.i.v. provinciale) overheden zullen overstijgen, voorziet dit operationele programma in EFRO-ondersteuning voor deze streekpactprojecten of andere projecten die op voordracht van de resoc’s op vlak van ondernemingsvriendelijke locatiefactoren worden naar voor geschoven. Mede als gevolg van het bottom-up sociaal-economisch streekontwikkelingsbeleid van de voorbije decennia, werd steeds meer de nood ervaren om ook een Vlaams ruimtelijkeconomisch beleid op touw te zetten dat, naast een bedrijfshuisvestingsbeleid ook oog zou


102

hebben voor de sterkten en zwakten van Vlaanderen als geheel met permanente aandacht voor strategisch belangrijke locatiefactoren voor specifieke doelgroepen van investeerders, bijvoorbeeld aansluitend bij kenniscentra (universiteiten, onderzoeksinstellingen). Voorzien in kwaliteitsvolle bedrijfshuisvestingsmogelijkheden. Gezien er zich in verscheidene regio’s periodieke tekorten voordoen op vlak van het aanbod aan beschikbare bedrijventerreinen ( of anders geformuleerd, gezien tekorten aan bedrijfshuisvestingsmogelijkheden absoluut moeten vermeden worden ), gezien ook heel wat bedrijventerreinen gekenmerkt worden door één of meerdere aspecten van veroudering in die mate dat bedrijven deze terreinen niet meer als gegeerde en professionele locaties gaan beschouwen, behoren het bevorderen van de snelle en kwaliteitsvolle ontwikkeling van bedrijventerreinen, het tegengaan van veroudering en het herontwikkelen van verouderde bedrijventerreinen en brownfields tot de belangrijkste prioriteiten van het ruimtelijkeconomisch beleid in Vlaanderen. Voor verschillende aspecten van het ruimtelijk-economisch beleid zijn er belangrijke instrumenten van kracht of in voorbereiding. Zo komt normaliter vanaf 2007 een nieuw subsidiebesluit in voege voor de subsidiëring van bedrijventerreinen en bedrijfsgebouwen en wordt een decretale regeling voorbereid voor de aanpak van brownfields via brownfieldconvenanten. Deze operationele doelstelling mikt op een complementaire inzet van de EFRO-middelen t.o.v. de reguliere Vlaamse middelen. Zo kan EFRO-ondersteuning geboden worden voor die initiatieven die wel als belangrijk worden beschouwd, maar door hun experimentele of unieke karakter niet decretaal of per besluit van de Vlaamse Regering ‘hard’ geregeld zijn zoals parkmanagement, de uitbouw van een ecologische infrastructuur, hemelwaterbeheer, integraal ketenbeheer rond bedrijfsafvalstoffen, en de als wenselijk beschouwde ondersteunende voorzieningen bij de bedrijfsverzamelgebouwen met het oog op o.a. ‘starters’. Verder kan ook door een extra financiële injectie de haalbaarheid van én de besluitvorming over revitaliseringen en herontwikkelingen van verouderde bedrijventerreinen en brownfielddossiers worden bevorderd. Ten slotte kunnen EFRO-middelen lokale besturen en andere overheden over de streep trekken om knelpunten die er voor de ontwikkeling van bedrijventerreinen of voor de ingebruikname van solitaire bedrijfslocaties rijzen, op te lossen. Uitdrukkelijk wordt ernaar gestreefd om voor alle terreinen die in aanmerking komen voor EFRO-ondersteuning dezelfde voorwaarden op te leggen inzake ‘kwaliteitseisen’ die moeten worden vertaald in een inrichtingsplan, terreinbeheersplan, een ecologisch infrastructuurplan ( landschap, groen, hemelwater, bedrijfsafval,.. ) en uitgifteplan. Deze drie voowaarden moeten toelaten om de nieuw ontwikkelde of herontwikkelde terreinen doordacht, met een zorgvuldig ruimtegebruik en aandacht voor de groenvoorziening en de ecologische infrastructuur, in te richten afgestemd op de doelgroep van bedrijven waarvoor ze zijn bestemd. Het terreinbeheersplan en uitgifteplan leggen daarbij de verantwoordelijkheid voor een objectieve en doelgerichte uitgifte, evenals vormen van toezicht en lange-termijnbeheer bij de ontwikkelaar of vooraf aangestelde beheerder. Belangrijk is dat met deze maatregel in heel Vlaanderen naar bedrijfshuisvestingsmogelijkheden wordt gestreefd, zij het dat dit niet noodzakelijk overal via nieuw bestemde terreinen hoeft te gebeuren. Ook knelpunten op vlak van verweving (inpasbaarheid in het woongebied), ‘solitaire’ vestigingslocaties enz. kunnen deel uitmaken van het aanbod aan bedrijfshuisvestingsmogelijkheden, op voorwaarde dat er voldoende aandacht besteed wordt aan de bedrijfseconomische dynamiek en locatievoorkeuren van ondernemingen, aan de


103

rechtszekerheid en aan eventuele randvoorwaarden op vlak van ontsluiting, inpassing in het landschap, ecologische kwaliteit etc. De aandacht in dit programma voor ‘solitaire’ bedrijfslocaties gaat uit van het idee dat er zich naast de oude industriële sites in een stedelijke context ook in het buitengebied veel verouderde sites aandienen die geen deel uitmaakten van een of andere industriële cluster maar die wel in aanmerking zouden kunnen komen voor de huisvesting van (bepaalde) economische activiteiten. Het kan daarbij zowel gaan om leegstaande landbouwhoeves, vaak in agrarisch gebied als om oude gebouwen (zalen, opslagplaatsen, brouwerijgebouwen…) in de kernen van het buitengebied. Om dergelijke gebouwen geschikt te maken als bedrijfshuisvestingslocatie dienen vaak knelpunten te worden opgelost in functie van rechtszekerheid (bestemming, milieuvergunning), maar zal er ook vaak een afweging moeten gemaakt worden over de toegelaten aanpassingen aan het gebouw, over de inpassing in het landschap (ook in een bebouwd landschap), over de mobiliteitseffecten enz. Een stimuleringsbeleid terzake t.a.v. lokale overheden kan deze mogelijkheden beter doen benutten. Benutten van verduurzamingspotenties van economische concentraties Met verduurzaming wordt hier verwezen naar eco-efficiënties, zij het dat de verduurzamingspotenties zich niet alleen op milieuvlak voordoen ( zoals het gebruik van grondstoffen, energie, water enz.) maar ook op ruimtelijk, sociaal en economisch vlak. Bovendien kunnen verduurzamingspotenties zich voordoen op schaal van bedrijfsprocessen, maar ook op schaal van economische concentraties. Enkel door de verduurzamingspotenties ten volle te benutten kan Vlaanderen erin slagen blijvend een hogere economische groei na te streven zonder het natuurlijke (ruimte, milieu) en menselijke kapitaal uit te putten. De EFRO-ondersteuning moet daarbij toelaten deze verduurzamingspotenties maximaal te exploiteren waaruit in een vervolgfase uitdrukkelijk ook financieel duurzame initiatieven moeten voortkomen. Op die wijze kunnen ook de verschillende experimentele initiatieven zoals m.b.t. milieuclusters in de havens, verdergezet en vooral opgewaardeerd worden. Niet alleen in deze doelstelling maar ook in de andere doelstellingen wordt gestreefd naar het totstand brengen van een maatschappelijke meerwaarde ( naast de economische ) voor de begunstigde van de EFRO-ondersteuning.


104

3.3.2) Operationele doelstellingen Operationele doelstelling 1: Duurzame versterking van de economische ‘poorten’, economische netwerken en de internationale multimodale bereikbaarheid Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Deze maatregel beoogt de versterking van het logistieke systeem in Vlaanderen door de verdere uitbouw van de economische poorten, zijnde de havens en de luchthavens en de daarmee gerelateerde economische netwerken (zoals bv. Economisch Netwerk Albertkanaal), in het bijzonder door het verbeteren van de hinterlandverbindingen en de ondersteuning van de estuaire vaart (korte-afstandszeevervoer) enerzijds en via de verdere uitbouw van de multimodale overslag en -ontsluitingsmogelijkheden op een aantal hinterlandlocaties anderzijds. Deze maatregel mikt op de realisatie van infrastructuren die kunnen bijdragen tot het behalen van de gewenste modal split en/of de bereikbaarheid op lange termijn moeten waarborgen, en op een ondersteunend aanbod van diensten die de doelmatige exploitatie van het logistieke systeem ten goede komen. Belangrijk voor het goed functioneren van het logistieke systeem is dat marktopportuniteiten en nieuwe ontwikkelingen sneller aanleiding geven tot nieuwe exploitaties en een optimale aanwending van bestaande infrastructuren. Zoals blijkt uit de strategische plannen die zijn opgemaakt voor de verschillende poorten en en economische netwerken, vereist het goed functioneren en een verdere uitbouw van deze poorten en economische netwerken tevens een aantal initiatieven die het goed nabuurschap met de omliggende leef- en woonomgevingen bevorderen. Een succesvolle implementatie van een aantal initiatieven kan nadien ook navolging krijgen voor de duurzame uitbouw van andere grootschalige economisch-logistieke concentratiegebieden. Mogelijke acties Actie 1: Investeringen in infrastructuur Investeringen in infrastructuur worden vaak lang op voorhand gepland, maar de realisatie laat vaak lang op zich wachten omwille van onder meer de budgettaire impact. De keuze om onderstaande investeringswerken vanuit EFRO te subsidiëren, moet toelaten de realisatie te bespoedigen van projecten die economisch het meest prioritair zijn, maar dit niet altijd zijn in functie van de gehanteerde criteria bij meerjarenplanningen bij de bevoegde overheden en om voor de concrete uitvoeringswijze de meest duurzame en best geschikte technische oplossing te kiezen. Komen o.m.in aanmerking voor ondersteuning: de investeringen in de hinterlandontsluitingen van de havens en de luchthavens, in het bijzonder via het spoor, aanpassingen aan de waterwegen ( inclusief projecten gericht op toegankelijkheid voor de scheepvaart, gecombineerd met natuurherstel ); het betreft infrastructuurprojecten die zijn opgenomen in actieplannen n.a.v. of kaderen in gebiedsgerichte strategische plannen, waarvoor een bevoegde instantie of ‘trekker’ is aangeduid en waarvoor het formele noodzakelijke besluitvormingsproces (ruimtelijk uitvoeringsplan, bouwvergunning, MER enz.) evenals het voorbereidend technisch studiewerk (streefbeeld enz.) al is uitgevoerd en die een relatief beperkte realisatieduur kennen van maximum 2 jaar;


105

de investeringen noodzakelijk om goederenoverslag mogelijk te maken in een beperkt aantal grootschalige watergebonden hinterlandlocaties en dry ports, investeringen ten einde een selectief aantal bedrijventerreinen multimodaal te ontsluiten door het voorzien van kades en aantakkingen op spoorlijnen; Actie 2: Initiatieven ter versterking van het aanbod aan logistieke dienstverlening Deze actie mikt op de voorbereidende of experimentele fase voor een doelmatige opzet van nieuw of ondersteunend aanbod aan logistieke diensten. Financiële ondersteuning kan worden geboden voor zowel voorbereidend studiewerk zoals: - éénmalige marktstudies in functie van een logistiek dienstenaanbod (bijvoorbeeld haalbaarheid van een bepaalde containerlijndienst op de binnenvaart) of in functie van de exploitatie van een overslagfaciliteit; - de opzet van nieuwe gebruikersgroepen of studiewerk / activiteiten van bestaande gebruikersgroepen teneinde de logistieke dienstverlening te optimaliseren (bijvoorbeeld activiteiten van de verenigingen van havenondernemingen, opzet van informatieplatform van luchthavengebruikers), - de tijdelijke exploitatie van een nieuwe of ondersteunende dienstverlening met het oog op een doelmatiger gebruik van de bestaande infrastructuur en logistieke mogelijkheden. In het bijzonder wordt hier ook gedacht aan initiatieven in het kader van de estuaire vaart. Teneinde enkel projectvoorstellen te ondersteunen die al in zekere mate gedragen zijn door relevante partners, is een minimum eigen inbreng vereist in de kosten voor de voorbereidingsfase of voor de tijdelijke exploitatie. Actie 3: Initiatieven ter verbetering van de relatie met de woon- en leefomgeving Diverse initiatieven ter versterking van de woon- en leefomgeving in of in de omgeving van de poorten, de grootschalige hinterlandlocaties en de logistieke lijninfrastructuren, welke kunnen bijdragen aan een maatschappelijk draagvlak en de aanvaardbaarheid van grootschalige logistieke concentraties, kunnen worden ondersteund. Daarbij kan o.m. worden gedacht aan: allerlei initiatieven met het oog op de introductie en het toepassen van milieuzonering, woonzonering en buffering; initiatieven die het maatschappelijk draagvlak verhogen zoals het inrichten van bezoekerscentra (voor spotters, uitkijkplatform enz.), het aanleggen van ecologische infrastructuur enz. sociale begeleidingsinitiatieven voor bewoners, landbouwers en bedrijven in het geval van situaties van verminderde leefbaarheid of onverenigbaarheden van de woon- en leeffunctie met grootschalige economisch-logistieke activiteiten. Het kan daarbij bijv. gaan om het inzetten van een sociaal bemiddelaar, het inrichten van een woonloket, het opzetten van gebiedsgerichte grondbeleidsinstrumenten voor het verwerven van te verwijderen gebouwen en/of (niet meer door de bestaande gebruikers te gebruiken) gronden. Om een hefboomwerking te kunnen bewerkstelligen bij een dergelijke mogelijke diversiteit aan initiatieven, dient de beperking te worden ingebouwd tot initiatieven die het gevolg zijn van structureel overleg, hetzij n.a.v. een gebiedsgericht strategisch planningsproces, hetzij van


106

een door de Vlaamse overheid erkend overlegforum (zoals bijvoorbeeld de decretaal voorziene Subregionale Overlegorganen voor de havens). De kosten voor het verwerven van gronden en gebouwen zijn in aanmerking te nemen op voorwaarde dat ze onderdeel vormen van een concreet project, kaderend in of voortkomend uit een structurele overlegformule of een gebiedsgericht strategisch plan, en de verwerving (onteigening of aankopen in der minne) geschiedt op basis van een efficiënt en billijk aan te wenden grondbeleidsinstrument13. Mogelijke begunstigden - Private en publieke (zoals Havenbedrijven) en daarmee gelijk te stellen (zoals BIAC) actoren die een rol vervullen in de logistieke dienstverlening - Bestaande en toekomstige verladers - Gebruikers en belanghebbenden (bewoners en omwonenden) van de economische poorten en grootschalige economische en logistieke ontwikkelingen Mogelijke uitvoerende instanties Voor actie 1: - Agentschappen en departementen van ministerie van Openbare Werken en overheidsbedrijven (NV’s van publiek recht) ressorterend onder de Vlaamse overheid (NV De Scheepvaart, NV Zeekanaal, VMM); - Infrabel, B-cargo; - Lokale besturen, intercommunales/ samenwerkingsverbanden van gemeentebesturen; - PPS-constructies Voor actie 2: - NV Zeekanaal, Promotie Binnenvaart Vlaanderen, De Scheepvaart… - BIAC - VIL - Havenbedrijven (GAB) - Verenigingen van havenondernemingen, luchthavengebruikers enz. - Exploitanten van overslagterminals (spoor, water). Voor actie 3: - Autonome overheidsbedrijven - Overheidsinstanties (Vlaams of provinciaal) - Intercommunales/ samenwerkingsverbanden van gemeentebesturen of lokale besturen Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1

13

Formules die toelaten om te verwerven zonder tussenkomst Comité van Aankoop?


107

Operationele doelstelling 2: Kwaliteitsvolle bedrijventerreinen en bedrijfshuisvestingsmogelijkheden Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Deze maatregel beoogt het bedrijfsleven kwaliteitsvolle bedrijfshuisvestingsmogelijkheden te kunnen aanbieden en de verloedering en veroudering van deze bedrijfshuisvestingsmogelijkheden te voorkomen en op te lossen. Om een aanbod aan kwaliteitsvolle en professionele bedrijfshuisvestingsmogelijkheden te kunnen voorzien, biedt deze maatregel ondersteuning voor het oplossen van fysieke knelpunten op het terrein of in de omgeving, voor het opwaarderen van de ecologische kwaliteit van bedrijventerreinen maar ook voor het opzetten van beheer en voor manieren om het voorzieningenniveau (met inbegrip van ondersteunende faciliteiten, ook voor afvalbeheer en energievoorziening) op te drijven op terreinen en in (collectieve) bedrijfsgebouwen. Met dit laatste wordt gestreefd om in Vlaanderen ook een adequaat aanbod te kunnen voorzien voor starters en ondernemingen die baat hebben bij bedrijfsruimten in bedrijfsverzamelgebouwen met een of andere vorm van ondersteuning. Gelet op de schaarse ruimte in Vlaanderen streeft deze maatregel er bovendien naar om zoveel mogelijk verouderde of in onbruik geraakte terreinen of gebouwen opnieuw beschikbaar te maken als kwaliteitsvolle bedrijfshuisvesting. Het kan daarbij gaan om grote industriële sites, verouderde terreinen, maar ook om ‘solitaire’ locaties die zich niet noodzakelijk in industriegebied situeren, maar die mits een aantal randvoorwaarden tot beschikbaar aanbod voor economische activiteiten kunnen omgevormd worden. De EFROsubsidiëring heeft de bedoeling als financiële impuls tegemoet te komen aan de extra kosten die moeten gemaakt worden om hetzij marktfalen (bijvoorbeeld gebrek aan initiatief) tegen te gaan, hetzij niet-recupereerbare (bijvoorbeeld kosten die niet meer kunnen worden verhaald op de gebruiker/investeerder) kosten in functie van de kwaliteit te helpen dekken. De aanpak ervan kan zowel bestaan uit éénmalige structurele ingrepen als uit de introductie van langetermijnmaatregelen zoals beheer en zogenaamde parkmanagementformules. Mogelijke acties Actie 1: Revitalisering en herontwikkeling verouderderde bedrijventerreinen en brownfields De redenen van veroudering van een bedrijventerrein kunnen divers van aard zijn. De kosten van een ingreep op openbaar domein en privé-domein kunnen daarbij sterk uiteenlopen (bijvoorbeeld van herstel buffers tot heraanleg wegenis en gescheiden riolering). Ook of een project rendabel is of substantiële opbrengsten kan genereren, zal afhangen van het gegeven of er opnieuw kavels en/of leegstaande panden op de markt kunnen gebracht worden. Onder deze actie vallen alle structurele ingrepen om verdere veroudering en verloedering tegen te gaan en/of om een terrein of site te herontwikkelen. Hoewel de projecten die een ruimtewinst opleveren prioriteit krijgen, komen ook ‘revitaliseringsprojecten’ waarbij geen nieuwe kavels op de markt worden aangeboden, in aanmerking voor ondersteuning. Concreet wordt EFRO-ondersteuning geboden voor de verouderde terreinen /sites of brownfields:


108

die het voorwerp uitmaken van een brownfieldconvenant conform de (voorziene) decretale regeling rond brownfieldontwikkeling; de ondersteuning wordt ad hoc vastgesteld en toegekend via PMV (Participatiemaatschappij Vlaanderen) of een door PMV op te richten filiaal, of een andere investeringsmaatschappij; die in aanmerking komen voor subsidiëring conform het subsidiebesluit bedrijventerreinen en bedrijfsgebouwen en waarvoor bovenop de reguliere subsidiëring EFRO-subsidiëring gerechtvaardigd is omwille van de aantoonbaar lage return van het project; die voldoen aan dezelfde kwaliteitsvoorwaarden als opgenomen in het subsidiebesluit inzake bedrijventerreinen en bedrijfsgebouwen maar niet het voorwerp zijn van een brownfieldconvenant, noch in aanmerking komen voor de reguliere subsidiëring omdat de ‘solitaire’ locatie of site in kwestie niet onder de definitie van een bedrijventerrein valt of zich in havengebied situeert; die het voorwerp uitmaken van een complexe ambtshalve sanering in het kader van het bodemsaneringsdecreet, om deze opnieuw beschikbaar te stellen als kwaliteitsvolle bedrijfshuisvesting, indien kaderend binnen een globaal ( ruimer dan sanering ), voor EFRO-subsidiëring in aanmerking komend project. Actie 2: Bewerkstelligen van langetermijnbeheer en opwaardering voorzieningen Het betreft hier initiatieven die niet eenmalig, structureel en voorafbepaald van aard zijn, maar die er door een organisatorische aanpak moeten toe bijdragen dat ( desgevallend via een groeimodel ), het bedrijventerrein/bedrijfsverzamelgebouw blijft voldoen aan de locatie-en kwaliteitseisen van de bedrijven, respectievelijk de doelgroep van bedrijven in het bedrijfsverzamelgebouw. Omdat voor bedrijventerreinen een dergelijke aanpak in Vlaanderen nog in de kinderschoenen staat, wordt een EFRO-ondersteuning voorzien voor de opstart en eerste twee werkingsjaren ervan. Daarbij moet de initiatiefnemer uitdrukkelijk kunnen aantonen dat de nodige maatregelen en overeenkomsten worden voorzien zodat continuïteit van de te ondernemen acties maximaal gewaarborgd is na afloop van de subsidieperiode. Voor de bedrijfsverzamelgebouwen wordt conform het voorziene subsidiebesluit uitgegaan van een nog in te vullen nood aan vormen van managementondersteuning in de “gespecialiseerde bedrijvencentra”. Gezien het subsidiebesluit er tevens van uitgaat dat er al voldoende bedrijvencentra met basisdiensten door publieke en private actoren worden aangeboden, komen initiatiefnemers voor het verstrekken van basisdiensten aan bedrijvencentra niet in aanmerking voor EFRO-subsidiëring. De managementondersteuning dient projectmatig te worden opgestart en kan bestaan uit opeenvolgende vervolgprojecten. Op basis van deze actie kunnen o.m. worden ondersteund: initiatieven die tot doel hebben het openbaar en/of gemeenschappelijk domein te onderhouden (groenonderhoud, bewegwijzering enz.), m.i.v. het uitwerken van financiële verdelingsformules voor kosten en opbrengsten voor het geval het bedrijventerrein wordt ontwikkeld door meerdere lokale besturen gezamenlijk (bijvoorbeeld als “bedrijfsverzameleiland”); initiatieven die tot doel hebben het bedrijventerrein te beveiligen tegen overstromingen, in het kader van integraal waterbeheer; ….


109

Actie 3: Aanpak van knelpunten voor de ontwikkeling van en uitgifte op bedrijventerreinen en solitaire bedrijfshuisvestingslocaties Om te vermijden dat knelpunten de snelle ontwikkeling van terreinen belemmeren of een rechtszeker aanbod aan percelen of locaties (m.b.t. Seveso-regelgeving, Vlarem, zonevreemdheid, Vlarebo, enz.) in de weg staan, wil deze actie via een EFRO-subsidiëring impulsen geven aan de verschillende overheidsniveaus of ontwikkelaars om deze knelpunten op te lossen, hetzij door fysieke ingrepen, hetzij door studiewerk/het uitwerken van (nieuwe) concepten. Vaak kan een financiële bijdrage ook de verschillende standpunten tussen betrokken overheidsdiensten en ontwikkelaars helpen verzoenen, bijvoorbeeld m.b.t. aanleg bepaald type rotonde versus ander soort kruispunt, gelet op de grote financiële implicaties van dergelijke beslissingen. Het conceptueel uitwerken van oplossingen voor knelpunten kan zowel via klassieke uitbestede studies als via wedstrijdformules. Ook de transformaties van veel vroegere stedelijke industriële weefsels bieden kansen om kwaliteitsvolle bedrijfshuisvestingsmogelijkheden te creëren binnen een stedelijke, verweven context. Een doordachte aanleg van het openbaar domein kan er daarbij voor zorgen dat de gecreëerde bedrijfshuisvestingsmogelijkheden voldoen aan de locatie- en kwaliteitseisen van ondernemers, ook al situeren ze zich niet op de voor economische activiteiten voorbehouden zones. De knelpunten hebben betrekking op: de ontsluiting en verkeersleefbaarheid in de onmiddellijke omgeving van het geplande bedrijventerrein of ‘solitaire’ locatie; de inpassing in het landschap, ook van ‘solitaire’ locaties; het kan hierbij zowel gaan om de in het kader van een RUP voorziene ecologische infrastructuur (voor zover de inrichting hiervan een knelpunt vormt) als om de architecturale en beeld-kwaliteit, in het bijzonder voor ‘solitaire’ locaties; het verwijderen van woningen (onteigening of aankoop in der minne en sloop) en van landbouwen tuinbouwbedrijven, sportinfrastructuur en andere gemeenschapsvoorzieningen indien dit het functioneren van het bedrijventerrein ernstig belemmert en indien het verwijderen van deze gebouwen de financiële haalbaarheid van de aanleg van het bedrijventerrein in het gedrang brengt gegeven de verkoop- en huurprijzen in de omgeving; veiligheidsmaatregelen in functie van de rechtszekerheid van Seveso-bedrijven of ter bescherming van kwetsbare locaties, in het bijzonder door de opmaak en uitvoering van de aanbevelingen uit ruimtelijke veiligheidsrapporten; uitrusting van het openbaar domein in zones voor stedelijke ontwikkeling waar die een gemengd/verweven karakter hebben en uitdrukkelijk ook mogelijkheden voorzien voor kantoren, kantoorachtigen, kleinschalige verwerkende activiteiten, distributie en logistiek, groot-en kleinhandel; gezien vanuit het reguliere subsidiebesluit voor bedrijventerreinen en bedrijfsgebouwen voor ‘gemengde’ zones een verdeelsleutel wordt toegepast in functie van het aandeel economische activiteiten, is een EFROsubsidiëring hier bedoeld om via de uitrusting van het openbaar domein de realisatie van het totaalconcept van het gebied te waarborgen; het stimuleren van het bouwrijp maken van glastuinbouwbedrijvenzones ( initiatieven ter ontwikkeling, inrichting en uitrusting ).


110

Mogelijke begunstigden -

Ruimtevragende kandidaat-investeerders Gevestigde bedrijven op verouderde bedrijventerreinen Eigenaars (publieke en private eigenaars) van verloederde sites en terreinen die ‘slapend’ actief kunnen op de markt brengen

Mogelijke uitvoerende instanties -

Lokale besturen en intercommunales/ samenwerkingsverbanden van gemeentebesturen POM’s PMV VLM OVAM VMM Andere ontwikkelaars

Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1 Operationele doelstelling 3: Realiseren van Vlaamse en subregionale hefboomprojecten Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Zowel op lokaal of streekniveau, als op Vlaams niveau worden ‘hefboomprojecten’ gestimuleerd die inspelen op de noden van het bestaande bedrijfsweefsel en zo de competitiviteit van de bestaande economische activiteiten verbeteren en/ of die erop gericht zijn nieuwe clusters van activiteiten tot stand te brengen binnen Vlaanderen door de vestigingsaantrekkelijkheid en het investeringsklimaat te verhogen van steden en regio’s. Deze maatregel mikt op de uitwerking en realisatie van hefboomprojecten m.b.t. ruimtelijkeconomische omgevingsfactoren die passen in een strategie voor regionaal-economische ontwikkeling, gericht op vernieuwing van het economisch weefsel en versterking van de bestaande locatiefactoren. Gezien de Vlaamse overheid voor het sociaal-economisch streekontwikkelingsbeleid een specifiek overleg-en adviesorgaan heeft in het leven geroepen, met name de “Regionale Economische en Sociale Overlegcomités” (resoc’s), kiest dit operationeel programma ervoor om de hefboomprojecten die niet voortspruiten uit Vlaamse beleidslijnen, enkel op voordracht van de resoc’s te honoreren. Mogelijke acties Komen in aanmerking voor subsidiëring: -

de omvorming of uitbouw en de eerste fase van exploitatie van “strategische bedrijvencentra”; deze strategische bedrijvencentra zijn uitdrukkelijk bedoeld voor


111

-

-

specifieke doelgroepen van buitenlandse ondernemingen (zoals bijvoorbeeld Chinese ondernemingen omdat voorzien wordt in Chinese secretariaatsondersteuning); de aanleg en uitrusting van “strategische bedrijventerreinen” waaronder wetenschapsparken, conform de definitie van het subsidiebesluit bedrijventerreinen en bedrijfsgebouwen; voor deze strategische bedrijventerreinen zijn EFRO-subsidies cumuleerbaar met de reguliere subsidiëring in zoverre het strategisch karakter betekent dat een gericht uitgiftebeleid wordt gevoerd waardoor de terugverdientijd voor de gedane investeringen vermoedelijk langer is; projecten uit de streekpacten of andere ( voorgelegd voor advies aan de Resoc’s ), voor zover ze betrekking hebben op locatiefactoren voor de vestiging van ondernemingen. investeringen in opleidings- en vormingsinfrastructuur en infrastructuur voor socialeeconomie-projecten met hefboomeffect;. projecten die transformaties of reconversie in de traditionele industriële sectoren op het oog hebben;

Mogelijke begunstigden Lokale overheden/ samenwerkingsverbanden van gemeentebesturen Sociale partners Mogelijke uitvoerende instanties POM’s Lokale overheden/ samenwerkingsverbanden van gemeentebesturen Non-profitorganisaties Werkgevers- en werknemersorganisaties Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1 Operationele doelstelling 4: Benutten van verduurzamingspotenties van economische concentraties (bedrijventerreinen, havens,…) Beoogde doelstelling en algemene omschrijving Met deze maatregel worden initiatieven beoogd die er toe bijdragen om op verschillende vlakken die mogelijkheden te benutten die ervoor zorgen dat economische groei en toegevoegde waarde kunnen gecreëerd worden met minder externe effecten op milieu, ruimte, mobiliteit, sociaal kapitaal enz. Hierbij wordt uitgegaan van de veronderstelling dat vooral economische concentratiegebieden heel wat mogelijkheden bieden tot het opzetten van projecten op vlak van eco-efficiëntie enz. Verduurzamingsprojecten kunnen zowel investerings- als werkingsprojecten zijn. Voor werkingsprojecten geldt dat het de bedoeling moet zijn om door een goede projectopzet ‘eindige projecten’ te voorzien -projecten die zonder tussenkomst van intermediairen verder worden gecontinueerd door bijvoorbeeld betrokken bedrijven – of projecten die op termijn zelfbedruipend kunnen worden omdat ze ook een financiële meerwaarde opleveren.


112

Mogelijke acties Verduurzamingspotenties kunnen zich voordoen voor verschillende aspecten en op verschillende schaalniveaus. Komen in aanmerking voor subsidiëring: projecten op vlak van eco-efficiëntie, op niveau van bedrijven en bedrijfsprocessen zoals milieclusters en benutten van andere clusteringefficiënties, bijv. het gebruik van restwarmte van industrie door glastuinbouwbedrijven; voorbereidende studies en demonstratieprojecten in het kader van rationeel energiegebruik bij clusters van glastuinbouwbedrijven, m.i.v. omschakeling naar aardgas in functie van economische en milieudoelstellingen; projecten die de ruimteproductiviteit op kavelniveau en/of op terreinniveau kunnen opdrijven, in het bijzonder investeringsprojecten voor bedrijfsverzamelgebouwen met kelderverdiepingen, parkeermogelijkheden op het dak, gezamenlijke parkings, bluswatervoorzieningen enz.; projecten die sociale voorzieningen (kinderopvang e.d.) uitbouwen op een bedrijventerreinen, desgevallend ook in functie van de 24-uurseconomie (bijvoorbeeld in het (lucht)havengebied); projecten ter verbetering van het woon-werkverkeer door het wegwerken van vervoersarmoede, door vormen van collectief vervoer enz.; projecten m.b.t. bedrijfsafval. initiatieven voor efficiënt en zuinig energiegebruik of initiatieven voor de introductie van installaties voor productie van hernieuwbare energie; initiatieven voor het gezamenlijk opzetten van een grijswatercircuit, het samen aanleggen van blusvijvers, het collectief organiseren van groenonderhoud en integraal ketenbeheer; pilootprojecten m.b.t. waterkwaliteit waarbij op het terrein (innovatieve) maatregelen worden uitgetest, zodat ze op hun kosteneffectiviteit beoordeeld kunnen worden (door nauwkeurige inventarisatie van kosten en effecten op de waterkwaliteit). projecten die de samenwerking stimuleren tussen bedrijven uit de reguliere economie en deze uit de sociale economie, in het bijzonder als dit gepaard gaat met het delen van bedrijfsinfrastructuur …. Mogelijke begunstigden (van de output van het project) Bedrijven op bedrijventerreinen of in de economische poorten, m.i.v. (nabijgelegen) glastuinbouwbedrijven of clusters van glastuinbouwbedrijven. Lokale overheden Mogelijke uitvoerende instanties (die begunstigde zijn van de subsidie) Vzw’s, kenniscentra zoals het “Innovatiesteunpunt Energie”, feitelijke verenigingen die als intermediair projecten voorbereiden of opzetten. Publieke instanties zoals POM’s, VMM, OVAM, VLM, De Lijn e.a. Lokale overheden/ samenwerkingsverbanden van gemeentebesturen Indicatoren zie bijgevoegde indicatorenset – bijlage 1


113

3.4) Prioriteit Stedelijke ontwikkeling 3.4.1) Strategie De stad is van oudsher en per definitie een concentratie van mensen, van activiteiten, bedrijvigheid. Met een stedelijk beleid dat actief werkt aan een aangename, stimulerende omgeving heeft de stad hefbomen in handen om de ondernemingscreativiteit op een hoger niveau te brengen en kan ze positief bijdragen tot het economische succes van de stad en zijn regio. Om de stad attractief te maken voor ondernemerschap en innovatie hebben steden nood aan geïntegreerde stedelijke ontwikkelingsprojecten. Daarom wordt het ondersteunen van deze stedelijke onwikkelingsprojecten als strategische doelstelling vooropgezet. Stedelijke ontwikkelingsprojecten zijn strategische projecten waar economie en mobiliteit centraal staan en die andere sectoren op sleeptouw nemen. Wonen, werken, winkelen, groen, sociaal - publieke ruimte zullen in dit kader mede ontwikkeld worden om de stad en de regio aantrekkelijk te maken voor innovatie en ondernemerschap. Bij deze stedelijke ontwikkelingsprojecten zal een duurzaam gebruik van materialen, grondstoffen en energie worden nagestreefd.; De projecten die worden ingediend moeten integrale projecten zijn, gericht op de volgende domeinen: - versterking van de economie - verhogen van de toegankelijkheid van de steden en verbeteren van de interne mobiliteit van de stad - verhogen van de leefkwaliteit in de steden - ontwikkeling van het toerisme en het sociaal – cultureel leven Elk van deze domeinen wordt hierna verder verduidelijkt door ‘aandachtpunten’ die de noodzakelijkheden en mogelijkheden omvatten die in een grootschalig stedelijk ontwikkelingsproject aan bod kunnen komen en een opsomming van ‘mogelijke acties’ die in dit kader kunnen uitgewerkt worden. Deze projecten bieden heel wat mogelijkheden op het vlak van clustering van investeringen. Projecten worden aantrekkelijk gemaakt zodat ook privé-investeerders aangetrokken worden. De stedelijke ontwikkelingsprojecten hebben een duidelijke hefboomfunctie voor stad en regio. Zij hebben een grote impulswaarde voor het gebied. Vertrekkend vanuit een globale visie bieden zij een kader waar vele deelprojecten die gefinancierd worden vanuit andere financieringsbronnen in ondergebracht kunnen worden. Alhoewel de middelen in zijn geheel aan geïntegreerde stedelijke ontwikkelingsprojecten zullen toegewezen worden, is het de bedoeling dat de grote structuurlijnen met EFROmiddelen gefinancierd worden. Voor het indienen van deze projecten komen de twee grootsteden Antwerpen en Gent, de elf centrumsteden (Aalst, Brugge, Genk, Hasselt, Kortrijk, Leuven, Mechelen, Oostende, Roeselare, Sint-Niklaas, Turnhout) en het Vlaams stedelijk gebied rond Brussel in aanmerking.


114

De twee grootsteden Antwerpen en Gent behouden daarnaast de mogelijkheid om kleinschaliger initiatieven in achtergestelde buurten voor te stellen zoals de voorbije programmaperiode het geval was. De heropleving van deze buurten is immers uitermate belangrijk voor de internationale uitstraling van de steden. 3.4.2) Operationele doelstellingen Operationele doelstelling 1: Ondersteunen van geïntegreerde stedelijke ontwikkelingsprojecten, die een positieve bijdrage leveren tot het economische succes van een stad en zijn regio In aanmerking komende geïntegreerde projecten dienen gericht te zijn op de volgende domeinen: -

versterking van de economie; verhogen van de toegankelijkheid van de steden en verbeteren van de interne mobiliteit van de stad; verhogen van de leefkwaliteit in de steden; ontwikkeling van het toerisme en het sociaal – cultureel leven

DOMEIN 1 - VERSTERKING VAN DE STEDELIJKE ECONOMIE 1. Algemene omschrijving Elke stad moet vanuit een eigen economisch stadsprofiel aan een eigen strategie bouwen, een eigen economisch stadsprogramma uitwerken. Er moet vertrokken worden vanuit de sterktes van de steden, de diversiteit, de densiteit, de samenhang in de stad en vanuit het potentieel van burgers en organisaties. De kansen op economische ontwikkeling in de stad moeten worden aangegrepen. Deze kansen zijn niet gering, al zijn ze niet in alle steden in dezelfde mate aanwezig. Zo moet er gedacht worden aan troeven op het vlak van cultuur en erfgoed; toerisme en recreatie; vorming en opleiding; kenniscentra en hun spin-offs; logistiek; vormgeving, design en mode; gespecialiseerde handel; persoonsgerichte diensten, enz. Het dient niet te gaan om een reeks van losstaande initiatieven. Maar er moet een duidelijke visie zijn om tot een samenhangende reeks initiatieven te nemen. Op die manier kan clustering ontstaan, waarbij projecten voldoende grootschalig zijn en voor een hefboomeffect zorgen. Deze projecten moeten aansluiten bij de lokale opportuniteiten. Steden kunnen economische niches uitbouwen. Deze niches zijn vaak historisch gegroeid. Zo zijn er steden met een industrieel hart, steden waar kennis centraal staat, steden waar de poortfunctie centraal staat, steden waar cultuur en toerisme een belangrijke trekker is. Wil de stad haar economische opportuniteiten benutten en optimaliseren dan is een goede samenwerking tussen partners noodzakelijk. Sterke stedelijke besturen zijn nodig, zij moeten op het niveau van de stad/regio een stevige gezagsbasis creëren. Steden moeten ontwikkelingscoaliteis aangaan. Coalities tussen de stedelijke overheid en private actoren (werkgevers en werknemers) die resulteren in een economische strategie voor de stad die er op gericht is stedelijke investeringen en beslissingsmacht aan te trekken. OP EFRO oktober 2007

115

Door de verdere ontwikkeling van de netwerkeconomie en de daaruit voortkomende toenemende concurrentie stijgt de behoefte aan samenwerking tussen steden en de ontwikkeling van stedelijke netwerken. Geïsoleerde lokale besturen staan vrij machteloos ten opzichte van de mondiale economie. In de stedelijke ontwikkelingsprojecten zal gezien de grootschaligheid de klemtoon vooral gelegd worden op het hergebruik en herbestemming van bedrijfsruimten. Uiteraard moet het hergebruik en herbestemmen van deze ruimten kaderen in de globale economische visie van de stad. Steden worden geconfronteerd met een gebrek aan ruimte voor industrie en met hoge vastgoedprijzen; het is van belang dat de bestaande bedrijfsruimte behouden blijft en optimaal wordt benut. Sanering van bedrijfsterreinen, het toegankelijk maken van bedrijfsterreinen speelt daarbij een belangrijke rol. Ook bestaande panden moeten worden gerenoveerd, hierbij moet aandacht gaan naar verwevenheid van functies. De stad moet ruimte bieden aan zowel productibedrijven, dienstenbedrijven en distributiebedrijven. Een gericht locatiebeleid is hierbij van primordiaal belang. 2. Aandachtpunten 1: Behoud en gebruik van bedrijfsruimte Door het behoud en gebruik van bedrijfsruimte wordt ruimte geboden aan nieuwe economische initiatieven. Hierbij gaat aandacht naar zorgvuldig ruimtegebruik met nadruk op revitalisering van onderbenutte ruimte in het bestaand stedelijk weefsel door verlaten terreinen te herontwikkelen en meervoudig ruimtegebruik (in tijd en ruimte) mogelijk te maken. In veel planningsprocessen worden stationsomgevingen aangeduid als zones voor toekomstige stedelijke en economische ontwikkeling. Binnen deze actie kan ondersteuning worden geboden aan projecten die zich in deze omgevingen multifunctioneel ontwikkelen. Stationsomgevingen moeten mogelijkheden bieden voor aantrekkelijk wonen en werken. Mogelijke acties: - valorisatie van verlaten bedrijventerreinen en leegstaande gebouwen met stimulansen voor modernisering van de uitrusting - incubatiecentra/doorgangsgebouwen in industriële panden - multifunctionele ontwikkeling van stationsomgevingen - herlokalisatie van bedrijven - inplanting van milieuvriendelijke KMO’s - investeringsprojecten voor heropleving van buurten, onder andere stimulering vestiging van buurtwinkels


116

DOMEIN 2 : VERHOGEN

VAN DE TOEGANKELIJKHEID VAN DE STEDEN EN VERBETEREN

VAN DE INTERNE EN EXTERNE MOBILITEIT

1. Algemene omschrijving De toegankelijkheid en attractiviteit van de steden worden verhoogd: de mobiliteit zowel binnen de stedelijke gebieden (interne mobiliteit) als tussen en naar de stedelijke gebieden onderling (externe mobiliteit). De verplaatsingsmogelijkheden voor een groeiende groep mensen worden niet altijd gegarandeerd. Om de druk van het verkeer te verminderen, wordt werk gemaakt op stedelijk niveau van de uitbouw van duurzame vervoerssystemen of vervoersconcepten. Een ruimtelijk beleid en localisatiebeleid gecombineerd met mobiliteitsbeleid dat gericht is op het ondersteunen van duurzame vervoersvormen zorgt voor het verbeteren van de bereikbaarheid van verschillende diensten en ondernemingen. 2. Aandachtpunten 1: Verhoging van de toegankelijkheid van de stad, versterking van de ontwikkeling van meerkernige stedelijke structuren Een goede fysieke infrastructuur versterkt de ontwikkeling van meerkernige stedelijke structuren. In het verleden heeft men zich vooral toegespitst op “hart op hart” verbindingen tussen de centrale kernen van de grotere stedelijke gehelen. Die aandacht zou moeten verschuiven naar verbindingen tussen de centrale kernen in de stedelijke omgeving (rasterstad). Dit type van verbindingen werkt kernversterkend. Ook bij de organisatie van mobiliteit via het openbaar vervoer zou hiermee rekening moeten worden gehouden (tangentiële verbindingen). Anderzijds dienen ook belangrijke woon- en werklocaties buiten deze kernen in het systeem van openbaar vervoer te worden opgenomen. Er moet geïnvesteerd worden in een mobiliteit die zowel de stadsbewoner als de stadsgebruiker ten goede komt Mogelijke acties die opgenomen kunnen worden in stedelijke ontwikkelingsprojecten zijn: - Afstemming van verschillende infrastructuurnetten (vervoerswijzen) op elkaar, ontwikkeling van knooppunten tussen verschillende vervoerssystemen en overstapknooppunten - Investeringen in duurzame mobiliteit tussen stadswijken en andere delen van de rasterstad, tussen stad en regio, enz. - Goede ontsluiting van industriezones, bedrijventerreinen - Gericht locatiebeleid 2: Verhoging van de interne mobiliteit in de stad Het aantal mensen dat zich met de wagen verplaatst ligt in steden lager dan in de rest van Vlaanderen. Het gebruik van het openbaar vervoer ligt er heel wat hoger. Toch is er in de steden nog steeds sprake van verkeerscongestie. Inspanningen op het vlak van een betere verkeersgeleiding en mobiliteitsbeheersing door investeringen in de parkings, de wegeninfrastructuur, stationsomgevingen, busbanen,… zijn nodig


117

Mogelijke acties: - goede bereikbaarheid van ondernemingen, diensten en functies met duurzame vervoersmiddelen - betere verbinding tussen winkelstraten, samenhangend geheel van veilige en aangename winkelstraten - parkeermanagement - voetgangers- en fietsnetwerken - verbetering van toegankelijkheid stationsomgevingen - aanleg busbanen DOMEIN 3 : VERHOGEN VAN DE LEEFKWALITEIT IN DE STEDEN 1. Algemene omschrijving Stedelijke gebieden worden gekenmerkt door een mix van milieuproblemen (gebrek aan groen, verkeerscongestie, luchtvervuiling …). Een degelijke afweging tussen ecologische en economische aspecten is noodzakelijk om een goede levenskwaliteit en aanvaardbare economische groei van een stad te bewerkstellingen. Economische groei is immers ondermeer afhankelijk van een goede bereikbaarheid, een sociaal stabiele omgeving en een kwalitatieve leefomgeving. Daarom zullen binnen de stedelijke ontwikkelingsprojecten initiatieven worden genomen voor de ontwikkeling van kwalitatief hoogstaande publieke ruimten. Deze publieke ruimten, die instaan voor rust, recreatie en sociale ontmoetingen, vervullen een essentiële rol in de structuur van stedelijke gebieden. Het zijn straten en pleinen, steegjes en doorsteken, parken en bossen, rivieren en kanalen, sport- en speelpleinen, enz. en ze zijn bij voorkeur gekoppeld in groen-blauwe netwerken. Het publiek domein schept belangrijke voorwaarden voor het ontwikkelen van functies die een stad vitaal en leefbaar maken. Investeringen inzake duurzaam gebruik van materialen, energie en water kunnen onder meer bijdragen aan een vermindering van het energieverbruik en de uitstoot van schadelijke stoffen. Het stimuleren van het gebruik van milieuvriendelijke voertuigen moet bijdragen tot vermindering van de milieudruk in de steden. Binnen de geïntegreerde projecten zal het stimuleren van innovatieve bouwen woonconcepten een belangrijk aandachtspunt zijn. 2. Aandachtspunten 1: Ontwikkeling van hoogstaande publieke ruimten De openbare ruimtes moeten de kleurrijke diversiteit van de stad weerspiegelen. Zij zorgen voor ontmoeting, zorgen voor overgang en vermenging van functies. Zij brengen gelaagdheid aan in het stedelijk weefsel. Openbare ruimtes moeten zo ingericht worden dat zij een gepaste mix bieden van activiteiten in tijd en ruimte en dat zij gericht zijn op aanpasbaarheid (wisselende behoeftes) en functies verschillend naar tijd en ruimte. Door een veelheid van gebruiksmogelijkheden aan te bieden kan de open ruimte een verdergaande ruimtelijke segregatie tussen bevolkingsgroepen voorkomen en wordt continuïteit gewaarborgd. Op die manier kan de openbare ruimte bijdragen tot een beter functioneren van de stad.


118

Mogelijke acties: - herinrichting van publieke ruimtes tot multifunctionele ontmoetingsruimtes (jeugd, ouderen, bewoners, gebruikers…; - ontpitting van dichtbevolkte wijken om meer ruimte te creëren voor o.a. rust en zo een beter stedelijk weefsel te creëren; - opmaken van een lichtplan, gericht op zowel veiligheid als op aantrekkelijkheid van de publieke ruimtes; - inrichting en invulling van openbare ruimten ( pleinen, braakgronden, vrij te komen gronden,…) met groenvoorziening; 2: Investeringen die bijdragen tot verbetering van de luchtkwaliteit In Vlaanderen worden belangrijke knelpunten vastgesteld voor de stoffen NO2 en PM10. De grootste bron is voor beide polluenten het verkeer. Ook steden worden in belangrijke mate met deze knelpunten geconfronteerd. Omwille van de beperkte verspreiding van luchtvervuiling op binnenstedelijke wegen zijn overschrijdingen van de Europees vastgelegde luchtkwaliteitsnormen voor NO2 en PM10 niet ondenkbaar. Aangezien dergelijke luchtverontreiniging ongewenste effecten op de gezondheid van de mens veroorzaakt is het belangrijk dat actie ondernomen wordt. Financiële ondersteuning kan geboden worden voor het in kaart brengen van de problematiek inzake luchtverontreiniging (o.a. NO2 en PM10) enerzijds op globaal stedelijk niveau en anderzijds ook op straatniveau. Dit kan gebeuren door te modelleren, meten, enz. en dit voor verschillende schaalniveaus, d.w.z. voor het gehele grondgebied of voor een bepaald deel van de stad. Verder kan ook ondersteuning geboden worden voor het opmaken van actieplannen om vastgestelde knelpunten inzake luchtverontreiniging weg te werken. Ten slotte kan ook het uitvoeren van maatregelen voor de aanpak van de problematiek financieel worden ondersteund. 3: Bescherming en ontwikkeling van kwalitatief hoogstaand wijken buurtgroen, gekoppeld aan groen-blauwe netwerken Groen is belangrijk in een stedelijke omgeving. Groen moet net als water weer een vanzelfsprekende plek krijgen in de stad en daarbij zal rekening moeten gehouden worden bij aanpassingen in de woonomgevingen en het openbare domein. Bewoners hechten veel waarde aan groen. Zij willen groen in hun buurt, woon- en werkomgeving en grotere groene ruimten op wandel- en fietsafstand. Voor bedrijven is een fraaie ligging in het groen ook vaak interessant als visitekaartje. De omgeving van openbare ruimten zoals parken en water zijn aanlokkelijke locaties voor de horecasector en voor wonen. Investeringen in recreatievoorzieningen leiden tot hogere bestedingen zowel door de inwoners als door de toeristen. Groen komt vaak geïsoleerd voor in de stad. Het is wenselijk om een groenstructuur op te bouwen waarin individuele gebieden met elkaar verbonden zijn, al is het maar met behulp van eerder smalle corridors en de aanleg van groendaken. Om de stad attractief te maken is het aangeraden ook een blauw-netwerk in de stad aan te leggen door de oppervlaktewateren zoveel mogelijk met elkaar te verbinden tot een natuurlijk


119

watersysteem. De belangrijkste doelstellingen van het blauwe netwerk zijn: het waarborgen van de waterkwaliteit, het opwaarderen van de rivieren, vijvers en vochtige gebieden op landschappelijk en recreatief vlak en tegelijkertijd het ontwikkelen van de ecologische rijkdom van die zones. Het uitbouwen van een groen-blauw netwerk heeft niet enkel een beduidende ecologische waarde, maar ook een economische waarde naar toegankelijkheid, bereikbaarheid en recreatie toe. Door het verbinden van groene gebieden en/of water in en rond de stad ontstaat rust, worden plekken beter bereikbaar voor voetgangers en fietsers, …. 4: Duurzaam gebruik van materialen, energie en water Gebouwen en infrastructuren hebben een aanzienlijke milieu-impact. Ze leggen beslag op ruimte. De realisatie, het gebruik en de afbraak ervan zetten belangrijke materiaal-, energieen afvalstromen in beweging waarvoor steeds complexere infrastructuren worden uitgebouwd. Op een zuinige wijze omgaan met grondstoffen en energie heeft zowel een ecologische als een economische meerwaarde, vooral op lange termijn. 5: Stimuleren van duurzaam bouwen en wonen in de opmaak van deelprojecten binnen het stedelijk ontwikkelingsproject Binnen de stedelijke gebieden moet prioriteit gegeven worden aan de sanering van achtergestelde buurten via innovatieve duurzame bouwen renovatieconcepten met verweving van economische, milieu en sociale functies op buurtniveau. Investeringen inzake duurzaam bouwen kunnen onder meer bijdragen aan een vermindering van het energieverbruik en de uitstoot van schadelijke stoffen. Maatregelen binnen deze prioriteit creëren ook meerwaarden richting luchtkwaliteit en werkgelegenheid. DOMEIN 4:: ONTWIKKELING VAN HET TOERISME EN HET SOCIAAL-CULTUREEL LEVEN 1.Algemene omschrijving Een stedelijk gebied met een aangename en diverse woon- en leefomgeving, met goed toegankelijke faciliteiten, met een bloeiend culturele scène en met een open, tolerante mentaliteit is de beste voedingsbodem voor de economische en sociale ontwikkeling van steden. Een belangrijk element van sterkte is de openheid van de stad als bestuur, de openheid van de stadsbewoners en van de stadsgebruikers. Die openheid en mentaliteit vormen het socioculturele kapitaal van de stad. Dit socio-cultureel kapitaal is net zo belangrijk en misschien zelfs belangrijker dan financieel kapitaal. Cultuur moet niet enkele gewaardeerd worden om de sociale bijdrage aan de gemeenschap maar tevens om hun steeds groter wordende economische rol; door stadsbewoners; door stadsgebruikers en door het aantrekken van toeristen. De stad dient over een voldoende groot aanbod van toegankelijke culturele en toeristische voorzieningen te beschikken om hieraan tegemoet te komen. 2. Aandachtspunten 1: Bevorderen van culturele beleving OP EFRO oktober 2007

120

Mogelijke acties: - promotie - toeristisch-culturele netwerking - … 2: De stad als toeristische trekpleister Ook het historisch erfgoed is een belangrijke economische troef voor de steden. De combinatie van erfgoed en cultuur betekent een aantrekkingspool voor internationaal toerisme. Mogelijke acties: - Investeringen in toeristisch-cultureel aanbod - Toeristische ontsluiting van minder gekende stadswijken, aansluiting van toeristische polen op elkaar - Commercialisering van de publieke ruimte in functie van ontmoeting - Afstemming van economische functies en socio-culturele functies, bevorderen van mix Operationele doelstelling 2: Verhogen van de stedelijke vitaliteit in de grootsteden Antwerpen en Gent, met bijzondere aandacht voor achtergestelde buurten, door het ondersteunen van kleinschalige stedelijke projecten op buurt – en wijkniveau. Rekening gehouden met het uitgesproken belang van de heropleving van achtergestelde buurten voor de internationale uitstraling van grootsteden, hebben Antwerpen en Gent de mogelijkheid om kleinschalige initiatieven in deze buurten voor te stellen voor steunverlening zoals de voorbije programmaperiode het geval was in het kader van doelstelling 2 en het communautair initiatief URBAN II.. Deze kleinschalige stedelijke projecten dienen inhoudelijk eveneens gericht te zijn op de vier hoger beschreven domeinen. De klemtoon hoeft hier echter niet te liggen op de versterking van de stedelijke economie of het verbeteren van de interne of externe mobiliteit, maar dit wordt ook niet uitgesloten. Mogelijke acties binnen deze operationele doelstelling dienen evenwel altijd een bijdrage te leveren tot de verbetering van de leefbaarheid op wijk – en buurtniveau, bijvoorbeeld het stimuleren van de vestiging van buurtwinkels,…... Deze eerder kleinschalige projecten hoeven ook niet meerdere beleidsdomeinen en actoren of een clustering van investeringen te omvatten. 3.5 ) Prioriteit 5 - Technische bijstand

! " '

(

)$

* " #

+ %

%

*

,

! $

#

$% !& ) %

-


121

-

. )

-

%

#

'! 0

/)

$" * " % # # & " !1 % *% . ! $% ! & " # % % # 36

%

# !

#

! %

% # % & "

# #

!

!

!23 # ! 236

.4 *% %

.% % $% 3236 ! % !

5

.% 7

%

%

#

8 * " % 4 % $ % . )3" & " " # 6 " & " " % % % # 6 - " % # % . % ) ! ! % ! 236 - " )# % . 1 3+ #& ,6 - " & "" ) % " % #& 6 % % 1 1 % # - " # ! # .* ! !1 # ! 23 - " # & " 6 - " *% ! *% ! * " *% ! 2 - 2

% * "

/)

# !

# 9

*%

#

: % &

&

& " #

% % )

#

%

* " 9

. % #

% %

3$

%

3 . 6 ) C o h e re n t i e t u s s e n s o c i a a l - e c o n o m i s c h e a n a l y s e e n s t r a t e g i s c h e prioriteiten/d oelstellingen De sociaal-economische analyse, de gekozen strategische prioriteiten en operationele doelstellingen/actiedomeinen vormen een coherent geheel, zoals blijkt uit de hiernavolgende tabel:


122

Sociaal economische analyse Zwakten -bedreigingen

Strategie Prioriteiten

Operationele doelstellingen Actiedomeinen

Economische structuur/ Internationale oriëntatie ongunstig bevolkingsprofiel Prioriteit 3 – Verbeteren van de ruimtelijklage werkzaamheidsgraad economische omgevingsfactoren belangrijke intra-Vlaamse welvaartsverschillen lage specialisatie in ‘high en medium tech’ sectoren onvoldoende nieuwe buitenlandse ondernemingen

-

Duurzame versterking van de economische “poorten” en internationale multimodale bereikbaarheid Kwaliteitsvolle bedrijventerreinen en bedrijfshuisvestingsmogelijkheden Vlaamse en subregionale hefboomprojecten

Innovatie publieke uitgaven O&O Prioriteit 1 - Bevorderen van kenniseconomie aantrekkingskracht opleidingen wiskunde, en innovatie. wetenschappen en technologie commercialisering O&O inspanningen evolutie octrooi-activiteit valorisatie onderzoeksresultaten en beschikbare kennis ICT- infrastructuur bedrijven (internetgebruik, breedband en websites) boven EU-gemiddelde maar onder Europese koplopers ICT toepassingen door bedrijven boven EUgemiddelde maar onder Europese koplopers


-

Sensibilisering Begeleiding Samenwerking Internationalisering Vernieuwende voorbeelden kennisvalorisatie

van

123

Ondernemerschap weinig startende ondernemers Prioriteit 2 - Stimuleren van ondernemerschap lage oprichtingsquote lage Total Entrepreneurial Activity-index relatief laag aandeel jongeren, 45-plussers en vrouwen die onderneming opstarten mentaliteit en attitude t.o.v. ondernemerschap weinig gazellen kennis beschikbaarheid formeel risicokapitaal kennistransfer kan nog versterkt worden o.m. door spin-offs en samenwerkingsverbanden

-

Stimuleren van ondernemerszin en - vaardigheden Creëren van een faciliterend start-, groeien overnamekader Stimuleren van internationaal ondernemen

Ruimte/steden/platteland gebrek aan bedrijventerreinen Prioriteit 3 – Verbeteren van de ruimtelijkveel brownfields en verouderde en onderbeeconomische omgevingsfactoren nutte bedrijventerreinen onvoldoende traditie in bedrijventerreinbeheer gerichtheid op wegverkeer tendens tot spreiding van functies, zodat het draagvlak voor innovatief klimaat krimpt stedelijke problematiek: gebrek aan expansiemogelijkheden, leegstaande bedrijfsruimten, vervuilde terreinen verkeerscongestie slechte lucht- en milieukwaliteit gebrek/slechte kwaliteit openbare ruimtes OP EFRO oktober 2007

Prioriteit 4 - Bevorderen van de stedelijke ontwikkeling;

-

Duurzame versterking van de economische “poorten” en internationale multimodale bereikbaarheid Kwaliteitsvolle bedrijventerreinen en bedrijfshuisvestingsmogelijkheden Vlaamse en subregionale hefboomprojecten Benutten van verduurzamingspotenties van economische concentraties Versterking van de stedelijke economie Verhogen van toegankelijkheid en interne / externe mobiliteit Verhogen van de leefkwaliteit Ontwikkeling van het toerisme en het

124

suburbanisatiedruk op plattelandsgebieden Prioriteit 1 - Bevorderen van kenniseconomie bedreigt reservoirfunctie en innovatie. Economie en milieu/energie totale gebruik primaire grondstoffen stijgt Prioriteit 1 - Bevorderen van kenniseconomie doelafstand reductie broeikasgasemissies veraf en innovatie. minder goede luchtkwaliteit ten gevolge van een concentratie aan verontreinigende activiteiten beperkte stimulering eco-technologieën hoge energie-intensiteit van de economie klein aandeel milieuvriendelijke energieproductie hoge druk op ruimte voor natuur watersystemen onder grote druk hoog aantal verontreinigde gronden

Prioriteit 3 – Verbeteren van de ruimtelijkeconomische omgevingsfactoren

-

-

Sensibilisering Begeleiding Samenwerking Internationalisering Vernieuwende voorbeelden kennisvalorisatie

-

Duurzame versterking van de economische “poorten” en internationale multimodale bereikbaarheid Kwaliteitsvolle bedrijventerreinen en bedrijfshuisvestingsmogelijkheden Vlaamse en subregionale hefboomprojecten Benutten van verduurzamingspotenties van economische concentraties

-


sociaal-cultureel leven Innovatie van de plattelandseconomie

van

125

3.7 ) Indicatieve verdeling van de beschikbare EFRO-middelen Overeenkomstig artikel 37, lid 1, d), van Verordening (EG) Nr. 1083/2006 van de Raad van 11 juli 2006 houdende algemene bepalingen inzake het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het Europees Sociaal Fonds en het Cohesiefonds en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1260/1999, en artikel 12, lid 5, van Verordening (EG) Nr. 1080/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juli 2006 betreffende het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1783/1999, wordt hierna de indicatieve uitsplitsing per categorie weergegeven van de voorziene verdeling van de EFRO - bijdrage aan het operationeel programma. Indicatieve uitsplitsing van de communautaire bijdrage per categorie in het operationele programma Referentienr. van de Commissie: 2007BE162PO002 Naam van het programma: EFRO – Operationeel Programma “Regionaal Concurrentievermogen en Werkgelegenheid” van Vlaanderen Datum van de meest recente beschikking van de Commissie over het betrokken operationele programma: __/__/__ (in euro’s) Dimensie 1

(in euro’s) Dimensie 2

Prioritair thema Code Bedrag * ** 01 02 03 04 05 06 07 08 09

460.000 12.000.000 15.460.000 2.238.710 19.519.484 2.000.000 2.000.000 9.869.484 50.637.098

11 14 15

1.000.000 1.500.000 1.518.925

26 28 30 31

5.000.000 2.000.000 2.000.000 404.284

43

4.018.926

44 46 50 51

1.000.000 1.000.000 9.000.000 1.054.383

52

4.018.925


Financieringsvorm Code Bedrag * ** 01

200.946.241

(in euro’s) Dimensie 3 Code * 01 05

Gebied Bedrag ** 120.567.745 80.378.496

126

56

1.000.000

61

44.208.172

85 - 86 Totaal

8.037.850 200.946.241

Totaal

200.946.241

Totaal

200.946.241

* De categorieën moeten aan de hand van de standaardindeling voor elke dimensie van een code worden voorzien. – zie hiernagevoegde bijlage ** Geraamd bedrag van de communautaire bijdrage voor elke categorie.

Bijlage : Categorisering van de bijstand uit de fondsen14voor 2007-2013

.

Deel A: Codes volgens dimensie

TABEL 1: CODES VOOR DE DIMENSIE PRIORITAIR THEMA Code

Prioritair thema Onderzoek en technologische ontwikkeling (OTO), innovatie en ondernemerschap

01 02 03

04 05 06

07 08 09

14

OTO-activiteiten in onderzoekcentra OTO-infrastructuur (onder meer installatie, instrumentarium en snelle computernetwerken tussen onderzoekcentra) en expertisecentra voor een bepaalde technologie Technologieoverdracht en verbetering van samenwerkingsnetwerken tussen kleine en middelgrote ondernemingen (KMO’s), tussen deze ondernemingen en andere ondernemingen en universiteiten, alle soorten postsecundaire onderwijsinstellingen, regionale overheden, onderzoekcentra en wetenschappelijke en technologische centra (wetenschaps- en technologieparken, technopoles, enz.) Steun voor OTO, met name in KMO' s (mkb) ( onder meer door toegang tot OTO-diensten in onderzoekcentra) Geavanceerde ondersteunende diensten voor bedrijven en bedrijfsgroepen Steun voor KMO' s (mkb) ter bevordering van milieuvriendelijke producten en productieprocessen (invoering van een doeltreffend milieubeheerssysteem,vaststelling en toepassing van technologieën ter voorkoming van milieu verontreiniging, integratie van schone technologieën in bedrijfsproductie) Investeringen in ondernemingen die rechtstreeks betrokken zijn bij onderzoek en innovatie (innovatietechnologieën, oprichting van nieuwe ondernemingen door universiteiten, bestaande OTO-centra en ondernemingen, enz.) Andere investeringen in ondernemingen Andere maatregelen ter stimulering van onderzoek en innovatie en ondernemerschap in KMO' s (mkb)

Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, Cohesiefonds en Europees Sociaal Fonds


127

Informatiemaatschappij 10 11 12 13

14 15

Telefonie-infrastructuur (inclusief breedbandnetwerken) Informatie- en communicatietechnologie (toegang, veiligheid, interoperabiliteit, risicopreventie, onderzoek, innovatie, e-inhoud, enz.) Informatie- en communicatietechnologie (TEN-ICT) Diensten en toepassingen voor de burger (e-gezondheid, e-overheid, e-leren, e-insluiting, enz.) Diensten en toepassingen voor KMO' s (mkb) (e-handel, onderwijs en opleiding, netwerken, enz.) Andere maatregelen voor betere toegang tot en efficiënt gebruik van ICT door KMO' s (mkb) Vervoer

16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32

Spoorwegen Spoorwegen (TEN-T) Rollend spoorwegmaterieel Rollend spoorwegmaterieel (TEN-T) Autosnelwegen Autosnelwegen (TEN-T) Nationale wegen Regionale/lokale wegen Fietspaden Stadsvervoer Multimodaal vervoer Multimodaal vervoer (TEN-T) Intelligente vervoersystemen Luchthavens Havens Binnenwateren (regionaal en lokaal) Binnenwateren (TEN-T) Energie

33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

Elektriciteit Elektriciteit (TEN-E) Aardgas Aardgas (TEN-E) Aardolieproducten Aardolieproducten (TEN-E) Duurzame energie: wind Duurzame energie: zon Duurzame energie: biomassa Duurzame energie: waterkracht, geothermisch en andere Energie-efficiëntie, warmtekrachtkoppeling en energiebeheer


128

Milieubescherming en risicopreventie 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

Drink- en industriewaterbeheer Waterbeheer en -distributie (drinkwater) Waterbehandeling (afvalwater) Luchtkwaliteit Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging Beperking van en aanpassing aan klimaatveranderingen Sanering van bedrijfsterreinen en verontreinigde grond Bevordering van biodiversiteit en natuurbescherming (waaronder Natura 2000) Bevordering van schoon stadsvervoer Risicopreventie (waaronder de opstelling en uitvoering van plannen en maatregelen ter voorkoming en beheersing van natuurlijke en technologische risico’s) Andere maatregelen ter bescherming van het milieu en ter voorkoming van risico’s Toerisme

55 56 57

Bevordering van de natuurlijke rijkdom Bescherming en ontwikkeling van natuurlijk erfgoed Andere bijstand ter verbetering van de toeristische dienstverlening Cultuur

58 59 60

Bescherming en behoud van het culturele erfgoed Ontwikkeling van culturele infrastructuur Andere bijstand ter verbetering van de culturele dienstverlening Stads- of plattelandsvernieuwing

61

Geïntegreerde projecten voor stads- en plattelandsvernieuwing Verbetering van het aanpassingsvermogen van werknemers, bedrijven, ondernemingen en ondernemers

62

Ontwikkeling van systemen en strategieën voor levenslang leren bij bedrijven; opleiding en diensten voor werknemers om hun aanpassingsvermogen te vergroten; bevordering van ondernemerschap en innovatie Ontwerp en verspreiding van innoverende en productievere werkorganisatiemethoden Ontwikkeling van specifieke diensten voor werkgelegenheid, opleiding en ondersteuning in verband met de herstructurering van sectoren en bedrijven, en ontwikkeling van systemen om in te spelen op economische veranderingen en toekomstige eisen qua banen en vaardigheden

63 64

Betere toegang tot werkgelegenheid en duurzaamheid 65 66 67 68

Modernisering en versterking van arbeidsmarktinstanties Toepassing van actieve en preventieve maatregelen op de arbeidsmarkt Maatregelen ter stimulering van actief ouder worden en langer doorwerken Steun voor zelfstandigen en het starten van ondernemingen


129

69

Maatregelen voor meer toegang tot de werkgelegenheid en meer duurzame arbeidsparticipatie en meer vrouwen op de arbeidsmarkt om de genderkloof op de arbeidsmarkt te verkleinen, en om werk en privéleven te combineren, zoals het toegankelijker maken van kinderopvang en van zorg voor afhankelijke personen

70

Specifieke maatregelen om de participatie van migranten op de arbeidsmarkt en daardoor hun sociale integratie te bevorderen Verbetering van de sociale insluiting van kansarmen Trajecten voor integratie en herintreding in het arbeidsproces van kansarmen; bestrijding van discriminatie bij het betreden van en het vooruitkomen op de arbeidsmarkt en bevordering van de aanvaarding van diversiteit op de werkplek Verbetering van het menselijk kapitaal

71

72

Ontwerp, invoering en toepassing van hervormingen in onderwijs- en opleidingssystemen teneinde de inzetbaarheid te ontwikkelen, de arbeidsmarktrelevantie van initieel onderwijs en beroepsonderwijs alsook initiële opleiding en beroepsopleiding te verbeteren, en de vaardigheden van opleiders bij te scholen met het oog op innovatie en een kenniseconomie

73

Maatregelen voor een grotere deelname aan onderwijs en opleiding in elke levensfase, o.a. via maatregelen om vroegtijdig schoolverlaten en de seksesegregatie van vakgebieden terug te dringen, en de toegang tot en de kwaliteit van initieel onderwijs, beroepsonderwijs en tertiair onderwijs en initiële opleiding, beroepsopleiding en tertiaire opleiding te vergemakkelijken

74

Ontwikkeling van menselijk potentieel op het gebied van onderzoek en innovatie, met name via onderwijs en opleiding op postuniversitair niveau voor onderzoekers en via netwerkactiviteiten tussen universiteiten,onderzoeks -centra en bedrijven Investeringen in de sociale infrastructuur

75 76 77 78 79

Onderwijsinfrastructuur Gezondheidsinfrastructuur Kinderopvangfaciliteiten Huisvestingsinfrastructuur Andere sociale infrastructuur Stimulering van hervormingen op het gebied van werkgelegenheid en integratie

80

Bevordering van partnerschappen, pacten en initiatieven via netwerkvorming van de betrokken belanghebbenden Versterking van de institutionele capaciteit op nationaal, regionaal en plaatselijk niveau

81

Mechanismen ter verbetering van een goede concipiëring, monitoring en evaluatie van beleid en programma’s op nationaal, regionaal en plaatselijk niveau, capaciteitsopbouw voor de uitvoering van beleidsmaatregelen en programma’s Verlaging van de extra kosten die de ontwikkeling van perifere regio’s in de weg staan


130

82 83 84 85 86

Vergoeding van extra kosten als gevolg van ontsluitingsproblemen en territoriale versnippering Specifieke actie ter vergoeding van extra kosten als gevolg van marktfactoren die te maken hebben met de omvang van de gebieden Steun ter vergoeding van extra kosten als gevolg van klimaat en reliëf Technische bijstand Voorbereiding, uitvoering, toezicht en inspectie Evaluatie en studies; informatie en communicatie

TABEL 2: CODES VOOR DE DIMENSIE FINANCIERINGSVORM Code 01 02 03 04

Financieringsvorm Niet-terugvorderbare hulp Hulp (lening, rentesubsidie, garanties) Risicokapitaal (participatie, risicokapitaalfonds) Andere financieringsvormen

TABEL 3: CODES VOOR DE TERRITORIALE DIMENSIE Code 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 00

Soort gebied Stedelijk Bergen Eilanden Dun en zeer dun bevolkte gebieden Plattelandsgebieden (andere dan bergen, eilanden of dun, dan wel zeer dun bevolkte gebieden) Vroegere EU-buitengrenzen (na 30.4.2004) Perifere regio Zone voor grensoverschrijdende samenwerking Zone voor transnationale samenwerking Zone voor interregionale samenwerking Niet van toepassing

TABEL 4: CODES VOOR DE DIMENSIE ECONOMISCHE ACTIVITEIT Code 01 02 03 04 05 06 07 08 09

Economische activiteit² Landbouw, jacht en bosbouw Visserij Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken Vervaardiging van textiel en textielproducten Vervaardiging van transportmiddelen Niet nader genoemde be- en verwerkende industrie Winning van energiehoudende delfstoffen Productie en distributie van elektriciteit, gas, stoom en warm water Winning, zuivering en distributie van water


131

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 00

Post en telecommunicatie Vervoer Bouwnijverheid Groothandel en detailhandel Hotels en restaurants Financiële instellingen Onroerend goed, verhuur en zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Onderwijs Gezondheidszorg Gemeenschapsvoorzieningen en sociaal-culturele en persoonl ke diensten Activiteiten in verband met het milieu Andere niet nader genoemde diensten Niet van toepassing

TABEL 5: CODES VOOR DE DIMENSIE PLAATS VAN UITVOERING Code

Plaats van uitvoering³ Code van de regio of de zone waar de concrete actie wordt uitgevoerd ( NUTS-4 of eventueel ander niveau, bv. grensoverschrijdend, transnationaal, interregionaal)

___________________________________________________________________________ _

2 Gebaseerd

op de statistische nomenclatuur van de economische activiteiten in de Europese Gemeenschap (NACE Rev. 1); Verordening (EG) nr. 29/2002 van 19.12.2001 tot wijziging van Verordening (EEG) nr. 3037/90 van 9.10.1990. 3 Veld 4 van bijlage III A. 4 De codes voor deze dimensie zijn te vinden in de nomenclatuur van territoriale eenheden voor de statistiek (NUTS) die is opgenomen in de bijlage bij Verordening (EG) nr. 1059/2003 van 26.5.2003, zoals gewijzigd bij Verordening (EG) nr. 1888/2005 van 26.10.200


132

3.8) Bijdrage tot de “earmarking” Bij de verdeling van de middelen werd tevens rekening gehouden met de gevraagde “earmarking” ten aanzien van de doelstellingen in het kader van de Lissabonstrategie. Meer precies stelt art. 9 , lid 3 van de Verordening 1083/2006 van 11 juli 2006 dat 75 % van de uitgaven voor doelstelling 2 zal worden gericht op prioriteiten die het bereiken van de Lissabon-doelstellingen bevorderen, als gemiddelde tijdens de volledige programmaperiode ( dit geldt ten aanzien van de EU-15 als geheel en niet individueel per lidstaat). De nieuwe lidstaten kunnen vrijwillig bijdragen aan het bereiken van deze doelstelling. Tevens wordt niet elke lidstaat verwacht eenzelfde inspanning te leveren aangezien lidstaten die verder verwijderd zijn van de 75%-grens dan andere, gevraagd worden een grotere inspanning te doen. De doelstelling van 75 % is gebaseerd op de uitgavencategorieën, vermeld in bijlage IV van de Verordening. In overleg met de Commissie kan worden besloten de lijst van uitgavencategorieën op passende wijze aan te vullen, rekening houdend met concrete nationale omstandigheden en de, in het nationale hervormingsprogramma vastgestelde prioriteiten. De bijdrage tot de “earmarking” dient te worden beschouwd op het niveau van de globale uitgaven in het kader van doelstelling 2 d.w.z. EFRO en ESF samen. Zoals blijkt uit de hiernavolgende indicatieve tabel, bedraagt deze bijdrage 88,4 %, waardoor Vlaanderen op een passende wijze zal participeren in de collectieve verbintenis van de EU-15 met betrekking tot het bereiken van de Lissabon-doelstellingen. Indien enkel het EFRO wordt beschouwd, wordt een bijdrage geleverd van 70,79 % ( zie tweede tabel ). Dit betekent tevens een gevoelige stijging van de bijdrage in vergelijking met de vorige programmaperiode 2000 – 2006, zoals blijkt uit de “Indicatieve tabel inzake de bijdrage tot de ‘earmarking’ 2000 – 2006”. Toen werd in het kader van de Vlaamse doelstelling 2programma’s 34,05 % van de EU-fondsen ingezet in lijn met de Lissabon-doelstellingen. Hierbij dient wel opgemerkt dat, in tegenstelling met de nieuwe programmaperiode, bij het opstellen en uitvoeren van de operationele programma’s 2000 - 2006 niet van de Lissabondoelstellingen werd vertrokken.


133

Indicatieve tabel inzake de bijdrage tot de “earmarking” 2007 – 2013 ( EFRO + ESF ) Regionale competitiviteit en werkgelegenheid

114,16

114,16

Aandeel van de categorie in de totale toewijzing van de Gemeenschap voor doelstelling “ Regionale competitiviteit en werkgelegenheid” (%) 17,0

OTO-activiteiten in onderzoekcentra

OP EFRO

0,46

0,46

0,1

OTO-infrastructuur (onder meer installatie, instrumentarium en snelle computernetwerken tussen onderzoekcentra) Technologieoverdracht en verbetering van samenwerkingsnetwerken tussen kleine en middelgrote Ondernemingen (KMO's), tussen deze ondernemingen en andere ondernemingen en universiteiten, Alle post-secundaire onderwijsinstellingen, regionale overheden, onderzoekcentra en wetenschappelijke technologische centra (wetenschaps- en technologieparken, technopoles, enz.)

OP EFRO

12,0

12,0

1,8

OP EFRO

15,46

15,46

2,3

OP EFRO

2,24

2,24

0,3

OP EFRO OP EFRO

19,51 2,0

19,51 2,0

2,9 0,3

OP EFRO

2,0

2,0

0,3

OP EFRO OP EFRO

9,86 50,63 4.02

9,86 50,63 4,02

1,5 7,5 0,6

OP EFRO

1,00

1,00

0,16

0,00

0,00

0,00

Code

Subtotaal 01 02 03

Prioritaire thema’s

Onderzoek en technologische ontwikkeling (O&TO), innovatie en ondernemerschap

04

Steun voor OTO, met name in het MKB (onder meer door toegang tot OTO-diensten in onderzoekcentra)

05

Geavanceerde ondersteunende diensten voor bedrijven en bedrijfsgroepen Steun voor MKB ter bevordering van milieuvriendelijke producten en productieprocessen (invoering een doeltreffend milieubeheerssysteem, vaststelling en toepassing van technologieën ter voorkoming milieuverontreiniging, integratie van schone technologieën in bedrijfsproductie) Investeringen in ondernemingen die rechtstreeks zijn betrokken bij onderzoek en innovatie (innovatietechnologieën, oprichting van nieuwe ondernemingen door universiteiten, bestaande OTO-centra en ondernemingen, enz ) Andere investeringen in ondernemingen Andere maatregelen ter stimulering van onderzoek en innovatie en ondernemerschap in het MKB Informatiemaatschappij

06 07 08 09 Subtotaal

Contributing OPs

11

Informatie- en communicatietechnologie (toegang, veiligheid, interoperabiliteit, risicopreventie, onderzoek, innovatie, e-inhoud, enz.)

12

Informatie- en communicatietechnologie (TEN-ICT)

13

Diensten en toepassingen voor de burger (e-gezondheid, e-overheid, e-leren, e-insluiting, enz.)

14

Diensten en toepassingen voor het MKB (e-commerce, onderwijs en opleiding, netwerken, enz.)

OP EFRO

15

Andere maatregelen voor betere toegang tot en efficiënt gebruik van ICT door het MKB

OP EFRO

Energie

Subtotaal 39

Duurzame energie: wind


Aan de categoryie toegewezen bedrag van de Gemeenscchap per OP (MEURO)

Totaal aan de categorie toegewezen bedrag van de Gemeenschap (MEURO)

0,00

0,00

0,00

1,50

1,50

0,22

1,50

1,50

0,22

4.02

4,02

0,6

0,0

0,0

0,0

134

0,0

0,0

0,0

40

Duurzame energie: zon

41

Duurzame energie: biomassa

0,0

0,0

0,0

42

Duurzame energie: waterkracht, geothermisch en andere

0,0

0,0

0,0

43

Energie-efficiëntie, warmtekrachtkoppeling, energiebeheer

4,02

4,02

0,6

4,02

0,6

Subtotaal 52 Subtotaal 62 63 64 Subtotaal

OP EFRO

Milieubescherming en risicopreventie Bevordering van schoon stadsvervoer Verbetering van het aanpassingsvermogen van werknemers, bedrijven, ondernemingen en ondernemers Ontwikkeling van systemen en strategieën voor levenslang leren bij bedrijven, opleiding en diensten voor werknemers om hun anpassingsvermogen te vergroten; bevordering van ondernemerschap en innovatie Ontwerp en verspreiding van innoverende en productieve werkorganisatiemethoden Ontwikkeling van speciale diensten voor arbeidsbemiddeleing, opleiding en ondersteuning in verband met de herstructurering van sectoren en bedrijven, en ontwikkeling van systemen om in te spelen op economische veranderingen en toekomstige eisen qua banen en vaardigheden Betere toegang tot werkgelegenheid en duurzaamheid

4.02 OP EFRO

4.02 108,12

4,02

0,6

108,12

16,1

OP ESF

96,12

96,12

14,3

OP ESF OP ESF

12,00 0,00

12,00 0,00

1,8 0,0

207,50

207,50

31,0

65

Modernisering en versterking van arbeidsmarktinstanties

0,00

0,00

0,00

66

Toepassing van actieve en preventieve maatregelen op de arbeidsmarkt

OP ESF

165,00

165,00

24,6

67

Maatregelen ter stimulering van actief ouder worden en langer doorwerken

OP ESF

17,00

17,00

2,6

68

Steun voor zelfstandigen en het starten van ondernemingen Maatregelen ter verbetering van de toegang tot de arbeidsmarkt en de duurzame participatie en de loopbaanontwikkeling van vrouwen om de genderkloof op de arbeidsmarkt te verkleinen, en om werk en privéleven te combineren, zoals toegankelijker maken kinderopvang en zorg voor afhankelijke personen

OP ESF

1,50

1,50

0,2

69 70 Subtotaal 71 Subtotaal

Specifieke actie ter verhoging van de arbeidsparticipatie van migranten Verbetering van de sociale integratie van kansarmen Trajecten voor integratie en herintreding in het arbeidsproces van kansarmen; bestrijding van discriminatie bij het betreden van de arbeidsmarkt en bevordering van de aanvaarding van diversiteit op de werkplek Verbetering van het menselijk kapitaal

OP ESF

7,00

7,00

1,0

OP ESF

17,00 64,00

17,00 64,00

2,6 9,6

OP ESF

64,00

64,00

9,6

70,5

70,5

10,5

72

Ontwerp, invoering en toepassing van hervormingen in onderwijs- en opleidingssysytemen

0,00

0,00

0,0

73

Maatregelen ter verhoging van de levenslange deelname aan onderwijs en opleiding

OP ESF

47,00

47,00

7,0

74

Ontwikkeling van menselijk potentieel op het terrein van onderzoek en innovatie … Toegevoegde categorieën ( op basis van Vlaams hervormingsprogramma 2005 – 2008 )

OP ESF

23,50 16,0

23,50 16,0

3,5 2,4

OP EFRO OP EFRO

5,0 2,0

5,0 2,0

0,7 0,3

OP EFRO

9,0

9,0

Subtotaal 26

Multimodaal vervoer

28

Intelligente vervoersystemen

50

Sanering van bedrijventerreinen / bedrijfsruimtes


1,4

Totale communautaire financiële toewijzing voor “ earmarked categories”

592,34

88,4

Totale communautaire financiël toewijzing voor doelstelling “Regionale competitiviteit en werkgelegenheid”

669,82

100%

135

Indicatieve tabel inzake de bijdrage tot de "earmarking" 2007 - 2013 ( EFRO ) Regionale competitiviteit en werkgelegenheid

Code

Subtotaal

Prioritaire thema's

Onderzoek en technologische ontwikkeling (OTO), innovatie en ondernemerschap

Aandeel van de categorie in de totale toewijzing van de Gemeenschap voor deze doelstelling

114.184.776

56,82%

460.000

0,23%

02 OTO-infrastructuur en centra van deskundigheid inzake een specifieke technologie

12.000.000

5,97%

03 Technologie-overdracht en verbetering van samenwerkingsnetwerken ...

15.460.000

7,69%

2.238.710

1,11%

19.519.484

9,71%

06 Steun voor KMO's ter bevordering van milieuvriendelijke producten en productieprocessen (…)

2.000.000

1,00%

07 Direct aan onderzoek en innovatie gekoppelde investeringen in ondernemingen (…)

2.000.000

1,00%

08 Andere investeringen in ondernemingen

9.869.484

4,91%

50.637.098

25,20%

01 OTO-activiteiten in onderzoekcentra

04 Steun voor OTO, met name in KMO's (onder meer door toegang tot OTO-diensten in onderzoekcentra) 05 Geavanceerde ondersteunende diensten voor bedrijven en bedrijfsgroepen

09 Andere maatregelen ter stimulering van onderzoek en innovatie en ondernemerschap in het MKB Subtotaal

Aan de categorie toegewezen bedrag van de Gemeenschap (EUR)

4.018.925

2,00%

11 Informatie- en communicatie-technologieën (…)

1.000.000

0,50%

14 Diensten en toepassingen voor KMO's (e-commerce, onderwijs en opleiding, netwerken, enz.)

1.500.000

0,75%

15 Andere maatregelen voor betere toegang tot en efficiënt gebruik van ICT door het MKB

1.518.925

0,76%

7.000.000

3,48%

26 Multimodaal vervoer

5.000.000

2,49%

28 Intelligente vervoersystemen

2.000.000

1,00%

4.018.926

2,00%

4.018.926

2,00%

13.018.925

6,48%

50 Sanering van bedrijfsterreinen en verontreinigde grond

9.000.000

4,48%

52 Bevordering van schoon stadsvervoer

4.018.925

2,00%

Totale financiële toewijzing van de Gemeenschap voor de geoormerkte categorieën

142.241.552

70,79%

Totale financiële toewijzing van de Gemeenschap voor de doelstelling "Regionaal convergentievermogen en werkgelegenheid"

200.946.241

100,00%

Subtotaal

Subtotaal


Vervoer

Energie 43 Energie-efficiëntie, warmtekrachtkoppeling, energiebeheer

Subtotaal

Milieubescherming en risicopreventie

0,00%


136

Indicatieve tabel inzake de bijdrage tot de "earmarking" 2000 - 2006 Code

Actieterreinen 2000 - 2006

16 Assisting SME's and the craft sector 162 Environment-friendly technologies, clean and economical energy technologies Business advisory services (information, business planning, 163 consultancy services, marketing, management, design, internationalisation, exporting, environmental management, purchase of technology) 164 Shared business services (business estates, incubator units, stimulation, promotional services, networking, conferences, trade fairs ) 174 Tourism - Vocational training

Aan de categorie toegewezen bedrag van de Gemeenschap ( EUR ) EPD EPD OostEPD WestAntwerpen EPD Limburg Vlaanderen Vlaanderen Vlaanderen 1.684.484

1.684.484

1.408.350

5.940.000

253.691

498.559

8.100.600

5.847.106

660.000

1.414.592

2.511.324

10.433.022

508.050

508.050

18 Research, technological development and innovation (RTD) 181 Research projects based in universities and research institutes 182 Innovation and technology transfers, establishment of networks and partnerships between businesses and/or research institutes 183 RTDI Infrastructure 2 Human Resources 32 Telecommunications infrastructure and information society 322 Information and Communication Technology (including security and safe transmission measures) 323 Services and applications for the citizen (health, administration, education)

1.982.041 1.124.361

9.928.558

1.677.321

6.618.222

5.710.385

9.652.950

1.982.041 369.303

1.629.214

11.422.223

446.556

8.742.099

4.962.797

21.955.346

437.252

437.252

324 Services and applications for SMEs (electronic commerce and transactions, education and training, networking)

148.852

148.852

33 Energy infrastructures 332 Renewable sources of energy (solar power, wind power, hydroelectricity, biomass)

354.356

354.356

333 Energy efficiency, cogeneration, energy control Totaal Totale communautaire financiële allocatie voor "earmarked categories" Totale communautaire financiële allocatie voor doelstelling 2


334.772 17.889.259

35.644.177

3.297.497

334.772

9.272.163 66.103.096

34,05%

194.141.000

100%

137

4. UITVOERINGSSTRUCTUREN

4.1) Beheersautoriteit In overeenstemming met art. 58 van Verordening (EG) nr. 1083/2006 wordt een Beheersautoriteit aangesteld voor het Doelstelling 2-programma Vlaanderen 2007-2013. De functie van Beheersautoriteit wordt waargenomen door de “afdeling Europa Economie” van het Agentschap Economie, als vertegenwoordiger van de Vlaamse regering. De Beheersautoriteit is krachtens art. 59 van de Verordening ervoor verantwoordelijk dat het operationele programma correct wordt beheerd, gecontroleerd en uitgevoerd. Uitvoering en beheer Voor wat meer specifiek de uitvoering en het beheer betreft, omvat dit de volgende taken: -

-

-

-

-

erop toezien dat de concrete acties voor financiering worden geselecteerd met inachtneming van de voor het Operationeel programma geldende criteria en gedurende de gehele uitvoeringsperiode in overeenstemming zijn met de geldende communautaire en nationale voorschriften; ervoor zorgen dat er een systeem is om boekhoudkundige gegevens over elke concrete actie in het kader van het operationele programma in geïnformatiseerde vorm te registreren en te bewaren, en dat de gegevens over de uitvoering die nodig zijn voor het financiële beheer, het toezicht, de controles, de audits en de evaluatie worden verzameld; ervoor zorgen dat de begunstigden en de andere bij de uitvoering van concrete acties betrokken instanties voor alle transacties betreffende de concrete acties hetzij een afzonderlijk boekhoudsysteem, hetzij een passende boekhoudkundige code gebruiken zonder afbreuk te doen aan nationale boekhoudregels; erop toezien dat de verplichte evaluaties van het operationele programma kunnen plaatsvinden; erop toezien dat de certificeringautoriteit met het oog op de certificering alle nodige informatie ontvangt over de in verband met de uitgaven gevolgde procedures en controles; sturing geven aan de werkzaamheden van het toezichtcomité, en het de documenten bezorgen die het nodig heeft om op de kwaliteit van de uitvoering van het operationele programma toezicht te kunnen houden in het licht van de specifieke doelstellingen daarvan; de jaarverslagen en het eindverslag over de uitvoering opstellen en, na goedkeuring ervan door het Toezichtcomité, indienen bij de Europese Commissie; erop toezien dat de voorschriften inzake voorlichting en publiciteit, vernoemd onder art. 68 van de nieuwe Verordening, worden nagekomen; door toezicht uit te oefenen aan de hand van de financiële indicatoren en de in art. 36 van de nieuwe Verordening bedoelde indicatoren die in het operationele programma zijn vastgelegd;

Controle Voor wat meer specifiek de controle betreft, omvat dit de volgende taken:


138

-

-

verifiëren of de medegefinancierde producten en diensten zijn geleverd en of voor de concrete acties door de begunstigden gedeclareerde uitgaven daadwerkelijk zijn gedaan en met de communautaire en nationale voorschriften in overeenstemming zijn, in het bijzonder de subsidiabiliteit van de uitgaven, de plaatsing van overheidsopdrachten, staatssteun (met inbegrip van de voorschriften inzake cumulering van steun), milieubescherming en gelijke kansen; procedures instellen om te garanderen dat alle documenten met betrekking tot uitgaven en audits, die nodig zijn om voor toereikend controlespoor te zorgen, worden bijgehouden.

Het Agentschap Economie staat in voor de controle van de ingediende uitgaven en de concrete realisatie van de individuele projecten. Deze controle omvat: -

een administratieve verificatie van de bescheiden en bewijsstukken (controle op stukken) verricht door de Cel “Controle op stukken” van de afdeling Europa Economie; een fysieke verificatie van de concrete acties op het veld een en administratieve verificatie van de bescheiden en bewijsstukken (controle ter plaatse) op basis van een risico-analyse bij de aanvraag tot uitbetaling van het saldo, verricht door de afdeling Inspectie Economie.

4.2 ) Certificeringautoriteit Overeenkomstig art. 58 van Verordening (EG) nr. 1083/2006 wordt, voor het operationeel programma Doelstelling 2 Vlaanderen 2007-2013, de functie van certificeringsautoriteit vervuld door een nieuw op te richten entiteit binnen het Agentschap Economie, waarbij een strikte functiescheiding met de beheersautoriteit wordt gewaarborgd”. De Certificeringautoriteit zal ingevolge art. 60 van de Verordening instaan ondermeer voor de certificatie van de uitgaven en het opstellen en toezenden van de betalingsaanvragen aan de Europese Commissie. De opdracht van de “Certificeringautoriteit” omvat bijgevolg zowel beheersmatige als controlerende taken. Beheer De beheersfuncties van de “Certificeringautoriteit” kunnen het best als volgt omschreven worden: -

instaan voor het opstellen en toezenden van de gecertificeerde uitgavenstaten en tussentijdse betalingsaanvragen aan de Europese Commissie; er, met het oog op de certificering, op toezien dat zij van de beheersautoriteit toereikende informatie krijgt over de procedures die zijn gevolgd en controles die zijn verricht in verband met de in de uitgavenstaten vermelde uitgaven; voor de certificering rekening te houden met de resultaten van alle audits die door of onder de verantwoordelijkheid van de auditautoriteit zijn verricht; de boekhoudkundige gegevens over de bij de Europese Commissie gedeclareerde uitgaven in geïnformatiseerde vorm bij te houden; een boekhouding bij te houden van de te innen bedragen en van de bedragen die worden geschrapt naar aanleiding van de volledige of gedeeltelijke intrekking van de bijdrage voor een concrete actie.


139

Controle De “Certificeringautoriteit” dient te certificeren dat: -

de uitgavenstaat juist is, afkomstig van een betrouwbaar boekhoudsysteem en gebaseerd op controleerbare bewijsstukken; de gedeclareerde uitgaven in overeenstemming zijn met de geldende communautaire en nationale voorschriften en zijn gedaan voor concrete acties die aan de hand van de voor het programma geldende criteria zijn geselecteerd voor financiering en in overeenstemming zijn met de communautaire en nationale voorschriften.

Concreet zal de Certificeringautoriteit zich eerst vergewissen van de deugdelijkheid van het beheers- en controlesysteem toegepast door de beheersautoriteit. Dit zal gebeuren aan de hand van meerdere uitgebreide controles in het begin van de programmaperiode. Indien zij het beheers- en controlesysteem als voldoende deugdelijk beoordeelt, dan kunnen in het verdere verloop van de periode beperktere steekproefsgewijze controles volstaan.

4.3) Auditautoriteit Overeenkomstig art. 58 van Verordening (EG) nr. 1083/2006 wordt de Inspectie van Financiën van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap als Auditautoriteit aangewezen. De Auditautoriteit is krachtens art. 61 van de Verordening verantwoordelijk voor het verifiëren van de correcte werking van het beheers- en controlesysteem, alsook de afsluitingsverklaring van het operationele programma Doelstelling 2 Vlaanderen 2007-2013. De Auditautoriteit vervult meer specifiek de volgende taken: -

-

-

erop toe zien dat er audits worden verricht om na te gaan of het beheers- en controlesysteem van het operationele programma correct functioneert; erop toe zien dat er aan de hand van een adequate steekproef audits op concrete acties worden verricht om de gedeclareerde uitgaven te verifiëren; binnen negen maanden na de goedkeuring van het operationele programma de Europese Commissie een auditstrategie voor te leggen die betrekking heeft op de voornoemde audits, de voornoemde instanties, de te volgen methode, de methode voor de monsterneming voor de audits op concrete acties en de indicatieve planning van de audits; uiterlijk op 31 december van elk jaar in de periode 2008-2015 aan de Europese Commissie een jaarlijks controleverslag voor leggen met de resultaten van de audits die de voorafgaande 12 maanden eindigend op 30 juni van het betrokken jaar overeenkomstig de auditstrategie voor het operationele programma zijn verricht, en eventuele tekortkomingen in de beheers- en controlesystemen voor het programma te melden; op basis van de onder de verantwoordelijkheid van de auditautoriteit verichte controles en audits advies te geven over de vraag of het beheers- en controlesysteem voldoende efficiënt heeft gefunctioneerd om een redelijke garantie te kunnen bieden omtrent de juistheid van de uitgavenstaten die tijdens dat jaar bij de Europese Commissie zijn ingediend, alsmede over de wettigheid en de regelmatigheid van de onderliggende transacties.


140

De audits van concrete acties dienen jaarlijks te gebeuren volgens een vastgestelde steekproefmethode.De steekproef dient gebaseerd te zijn op een risicoanalyse die rekening houdt met ondermeer variatie qua aard en omvang van de verrichtingen, concentratie van verrichtingen bij bepaalde eindbegunstigden en alle geconstateerde risicofactoren. Bij de afsluiting van het operationele programma wordt tegen uiterlijk 31 maart 2017 een eindverklaring opgesteld met de beoordeling van de geldigheid van de aanvraag voor betaling van het eindsaldo, alsmede van de wettigheid en regelmatigheid van de onderliggende transacties. De verklaring wordt gebaseerd op een onderzoek van de beheers- en controlesystemen, van de bevindingen van reeds uitgevoerde controles en audits alsook, indien nodig, op basis van bijkomende steekproefcontroles. Hiertoe wordt door de beheers- en certificeringautoriteit, onder coördinatie van het Algemeen Programmasecretariaat, alle benodigde informatie verstrekt en toegang verschaft tot de bescheiden, bewijsstukken en computerbestanden die voor het opstellen van de verklaring noodzakelijk zijn. Het onderzoek wordt verricht overeenkomstig de internationaal erkende normen voor accountantsonderzoek. De auditautoriteit staat tevens in voor het advies inzake de conformiteit van het beheers- en controlesysteem zoals voorzien in art. 71(3) 1 van Verordening 1083/2006. 4.4 ) Toezichtscomité Overeenkomstig art. 62 van Verordening (EG) nr. 1083/2006 wordt een Toezichtcomité opgericht. Het Toezichtcomité “ Doelstelling 2 Vlaanderen 2007-2013” vergewist zich krachtens art. 62 t.e.m. 67 van de Verordening (EG) van de doeltreffendheid en de kwaliteit van de uitvoering van het operationele programma. Daartoe: 4.4.1 Monitoring: Samenstelling: • effectieve leden (met stemrecht): beheersautoriteit, de leden van de Vlaamse Regering, 5 afgevaardigden voor de provincies, 5 afgevaardigden voor de lokale besturen (waaronder Antwerpen en Gent), aan te duiden door de VVSG; • adviserende leden (zonder stemrecht): EC, certificerings-en auditautoriteit, de sociale partners Secretariaat: Centraal EFRO-Programmasecretariaat Taken: - gaat het toezichtcomité aan de hand van door de beheersautoriteit bezorgde documenten periodiek na welke vooruitgang is geboekt bij de verwezenlijking van de specifieke doelstellingen van het operationele programma; - onderzoekt het toezichtcomité de resultaten van de uitvoering, met name de verwezenlijking van de voor elke prioriteit vastgestelde doelstellingen en evaluaties; - worden de jaarverslagen en het eindverslag over de uitvoering onderzocht en goedgekeurd; - wordt het toezichtcomité in kennis gesteld van het jaarlijks auditverslag, alsmede van de eventuele relevante opmerkingen die de Europese Commissie na onderzoek van dat verslag kan maken;


141

-

-

kan het Toezichtcomité elke herziening of toetsing van het operationele programma voorstellen die erop is gericht de omschreven doelstellingen van EFRO te bereiken, of het beheer van het operationele programma, met inbegrip van het financieel beheer, te verbeteren; wordt elk voorstel tot wijziging van de inhoud van de beschikking van de commissie over de bijdrage uit EFRO door het toezichtcomité onderzocht en goedgekeurd; oefent het Toezichtcomité toezicht uit aan de hand van de indicatoren die in het operationele programma zijn vastgelegd

4.4.2 Management: Samenstelling: • effectieve leden (met stemrecht): beheersautoriteit, de leden van de Vlaamse Regering, 5 afgevaardigden voor de provincies, 5 afgevaardigden voor de lokale besturen (waaronder Antwerpen en Gent), aan te duiden door de VVSG • adviserende leden (zonder stemrecht): de sociale partners Secretariaat: Centraal EFRO-Programmasecretariaat Taken: - worden de criteria voor de selectie van de te financieren concrete acties door het toezichtcomité onderzocht en goedgekeurd (en/of worden herzien naargelang de programmabehoeften); - lanceert officieel de calls: - beslist over de diverse projectvoorstellen. 4.5) Technische Werkgroep Samenstelling: • Kerngroep: de Vlaamse administraties, de provinciale administraties, de lokale administraties via de VVSG + de grootstedelijke administraties Antwerpen en Gent • SERV, MINARAAD + andere partners en externen in functie van prioriteit, operationele doelstelling en actie Secretariaat: het EFRO- programmasecretariaat + de provinciale antennes Taken: - de technische - inhoudelijke analyse en advisering van de projectvoorstellen.; - advies m.b.t. specifiek belangrijke domeinen afhankelijk van het programma; - aanbrengen van bijzondere onderzoeksopdrachten tot uitvoering of bijsturing van het programma. 4.6 ) Programmasecretariaat Ter ondersteuning van het Toezichtcomité en de Beheersautoriteit “Doelstelling 2 Vlaanderen 2007-2013” wordt een Programmasecretariaat voorzien dat tijdens de programmaperiode verantwoordelijk is voor de uitvoering van de beleidsbeslissingen van het Toezichtcomité alsook instaat voor het dagelijkse beheer bij de uitvoering van het voornoemde doelstelling 2


142

programma. Het Programmasecretariaat “Doelstelling 2 Vlaanderen 2007-2013” wordt door de “cel EFRO” van de afdeling Europa Economie van het Agentschap Economie waargenomen en zal op 2 niveaus actief zijn: -

een Programmasecretariaat EFRO (PSE) gesitueerd te Brussel ; een EFRO-contactpunt (CP) gelokaliseerd in elk van de Provinciebesturen, alsook twee grootstedelijke EFRO-contactpunten te Gent en Antwerpen;

Het “Programmasecretariaat EFRO (PSE)” te Brussel is verantwoordelijk voor de uitvoering van de volgende taken: -

-

-

opstellen en uitwerken van de algemene strategie en beleidskader van het programma; als secretariaat van het Comité van Toezicht, de voorbereiding en de administratieve ondersteuning van de vergaderingen van het Toezichtcomité verzorgen, alsook de uitvoering van de beslissingen van het Comité van Toezicht verzekeren; de administratieve ondersteuning en voorbereiding van de vergaderingen van de Technische Werkgroep; het tot stand brengen van een systeem voor de verzameling van betrouwbare financiële en statistische gegevens over de uitvoering, de indicatoren voor het toezicht en de evaluatie, evenals de toezending van deze gegevens op de met de Europese Commissie overeengekomen computersysteem; het promoten op Vlaams niveau van de mogelijkheden van het programma ; het voeren van een afzonderlijke boekhouding, dan wel het hanteren van een adequate boekhoudkundige codering van alle verrichtingen in het kader van het programma door de instanties die deelnemen aan het beheer en de uitvoering van het operationele programma; het ontwikkelen van een computersysteem bestemd voor de beveiligde uitwisseling van gegevens tussen de beheersautoriteit, de certificeringautoriteit en de auditautoriteit van het operationele programma en de Europese Commissie; voorstellen en opmaken van criteria (incl. eligibiliteits- en selectiecriteria), procedures en werkdocumenten voor de uitvoering van het operationele programma; het bijhouden van een permanente inventaris inzake het D2-projectmanagement, alsook het toezicht houden op de financiële en fysieke vooruitgang van de acties; het onderzoek van de bereikte resultaten en de organisatie van de evaluatie halverwege de looptijd van het operationele programma; waken over de democratisch gelegitimeerde processen; het voorstellen van eventuele programmatorische wijzigingen en herzieningen van het operationele programma (inhoudelijk, financieel, indicatoren, doelstellingen,…); de overeenstemming met het door de Europese Commissie gevoerde beleid (mededingingsregels, communautaire voorschriften inzake overheidsopdrachten, beleid inzake milieubescherming, bevordering van gelijke kansen voor mannen en vrouwen,…) garanderen; het nakomen van de verplichtingen inzake voorlichting en publiciteit; de coördinatie verzorgen en erop toezien dat de nodige informatie verspreid en verstuurd wordt ten aanzien van de EFRO-contactpunten, de beheers-, certificerings- en auditautoriteiten alsook de Europese Commissie; het opstellen en verzenden van het jaar- en eindverslag; het verzenden van het jaarlijks auditverslag;

De EFRO-Contactpunten (CP) in de provincies en grootsteden worden via delegatie (in het kader van een beheersovereenkomst tussen de Vlaamse regering, de beheersautoriteit, de


143

grootsteden Antwerpen en Gent en de provinciebesturen van West- en Oost-Vlaanderen, Antwerpen, Limburg en Vlaams-Brabant) verantwoordelijk gesteld voor de uitvoering van de volgende taken: - het promoten, sensibilisatie en informatieverstrekking betreffende de mogelijkheden van het operationele programma op provinciaal niveau; - de projectwerving; - de besprekingen voeren met en begeleiding van (potentiële) projectindieners; - de administratieve behandeling, evaluatie en advisering verzorgen van de projectaanvragen; - de organisatie van begeleidingcomités; - het dagelijks inhoudelijk beheer en opvolging (organisatie van projectbegeleidingcomités, verzamelen en evalueren van de 6-maandelijkse voortgangrapporten,…) van de projecten; - het toezicht houden op de financiële en fysieke vooruitgang van de acties; - de overeenstemming met het door de Europese Commissie gevoerde beleid (mededingingsregels, communautaire voorschriften inzake overheidsopdrachten, beleid inzake milieubescherming, bevordering van gelijke kansen voor mannen en vrouwen,…) garanderen; - het nakomen van de verplichtingen inzake voorlichting en publiciteit BEHEERSSTRUCTUREN EFRO Doelstelling 2 Vlaanderen 2007-2013 ( Vereenvoudigd schema 1: Algemene structuur)

VLAAMSE REGERING

BEHEERSAUTORITEIT

TOEZICHTCOMITE

TECHNISCHE WERKGROEP


EFRO-programmasecretariaat - centraal

-centraal + provinciale en grootstedelijke contactpunten

144

BEHEERS- EN CONTROLESTRUCTUREN EFRO Doelstelling 2 Vlaanderen 2007-2013 (Vereenvoudigd schema 1: Globale structuur)

VLAAMSE REGERING

BEHEERSAUTORITEIT AFDELING EUROPA ECONOMIE (AEE) - AGENTSCHAP ECONOMIE Programma Secretariaat EFRO (PSE) (Cel EFRO afd. AEE - Agentschap Economie)

Controle op stukken (Cel Controle afd. AEE - agentschap Economie)

Controle op plaats

(afdeling InspectieEconomie Agentschap Economie)

CERTIFICERINGSAUTORITEIT ( nieuwe entiteit Agentschap Economie)

Technische werkgroep TOEZICHTSCOMITE (Doelstelling 2 Vlaanderen 2007-2013)


AUDITAUTORITEIT Inspectie Financiën van de Vlaamse Gemeenschap

145

4.7.) Monitoring en evaluatie Monitoring en evaluaties (zowel op programma- als op projectniveau) hebben tot doel de kwaliteit, de doeltreffendheid, de samenhang van de strategie en de uitvoering van de acties en bijgevolg ook het operationele programma te monitoren en te beoordelen en, in het licht van specifieke problemen, te verbeteren. De diverse evaluaties kunnen zowel van strategische als operationele aard zijn. Er zal daarbij voldoende rekening worden gehouden met de doelstellingen van duurzame ontwikkeling en met de relevante communautaire en nationale regelgeving op het gebied van milieueffecten en het gelijke kansen-beleid. 4.7.1. Indicatorenset Geïnspireerd op de Europese richtlijnen omtrent indicatoren worden 3 types indicatoren onderscheiden15: 1. Outputindicatoren: indicatoren die verwijzen naar de rechtstreekse resultaten die zijn voortgekomen uit de ondernomen acties en projecten op het gebied van regionaaleconomische ontwikkeling. De outputindicatoren worden op niveau van de operationele doelstellingen geformuleerd 2. Resultaatindicatoren: indicatoren die het directe en onmiddellijke effect meten van een interventie, zoals een gedrags- of capaciteitsverandering. De resultaatindicatoren worden op niveau van de prioriteiten geformuleerd, 3. Impactindicatoren: indicatoren die verwijzen naar de meer onrechtstreekse en/of lange termijn effecten van de acties en projecten. De impactindicatoren worden op niveau van het globale programma geïdentificeerd. Op basis van de bevindingen uit de vorige en de nog lopende programmaperiode is een beheersbare set van gekwantificeerde indicatoren samengesteld, in lijn met strategie en op maat van de omvang van het programma ( zie bijlage “Indicatorenkader” ). Ten behoeve van een adequate monitoring wordt elke indicator aan de hand van duidelijke geïndividualiseerde indicatorfiches omschreven: (i)

Indicatordefinitie;

(ii)

Link met het operationeel programma;

(iii)

Type indicator;

(iv)

Subindicator;

(v)

Verantwoordelijke dataverzameling;

(vi)

Verzamelwijze en bronidentificatie;

(vii)

Frequentiegraad en wijze van de rapportage;

(viii) Interpretatie; (ix) 15

Basiswaarde;

Vanuit de milieutoets is tevens een insteek gemaakt naar het definiëren van een set van milieuindicatoren.


146

(x)

Streefwaarde.

Ter ondersteuning zal gebruik gemaakt worden van een geïnformatiseerd toezichtsysteem. Onafhankelijke deskundigen zullen ten behoeve van evaluaties dit systeem steeds kunnen benutten. 4.7.2. Evaluatie. * Evaluatie op het programmaniveau. (i) ‘Ex ante’-evaluatie. Ter beoordeling van de doeltreffendheid van het operationele programma en de optimale toewijzing van de financiële middelen, werd het programma onderworpen aan een evaluatie ‘ex ante’, wat een volwaardig deel van het programmadocument is. Hierbij werden: - de sterke en zwakke punten van het gekozen bijstandsgebied gemeten; - de afwijkingen, lacunes en ontwikkelingsmogelijkheden geïdentificeerd; - de gekozen strategie en (gekwantificeerde) doelstellingen in relatie met de kenmerken van het gebied geïdentificeerd en geëvalueerd; - de verwachte effecten van de beoogde prioriteiten kritisch bepaald; - de meerwaarde van de communautaire prioriteiten omschreven; - de uit de voorgaande programmering lering getrokken; - de kwaliteit van de procedures voor uitvoering, toezicht, evaluatie en financieel beheer getoetst. Het voorliggend operationeel programma werd ook onderworpen aan een strategische milieubeoordeling, wat ook kadert in de globale ‘ex ante’-evaluatie van het programma. (ii) Tijdens het verloop van het programma ( evaluatie ‘ongoing’ ) Ter beoordeling van de doeltreffendheid bij de uitvoering, het toezicht en het beheer van het operationele programma wordt, in overeenstemming met het proportionaliteitsbeginsel ( art. 13 van verordening 1083/2006 ) het volgende evaluatieplan voorzien: - continue evaluatie, gebaseerd op de dagelijkse monitoring van de programma-uitvoering aan de hand van de uitgewerkte set van relevante indicatoren ( zie “Indicatorenkader” ) en op de resultaten van de individuele projectevaluaties ( zie verder “Evaluatie op het projectniveau”); - een algemene, tussentijdse evaluatie, voorzien in 2011: Deze evaluatie valt onder de bevoegdheid van de beheersautoriteit, maar wordt uitgevoerd door een onafhankelijke evaluator. Bij deze evaluatie zal bijzondere aandacht worden besteed aan: - de eerste resultaten van het programma; - de coherentie met de evaluatie vooraf; - de wijze waarop de doelstellingen worden verwezenlijkt; OP EFRO oktober 2007

147

- de aanwending van de financiële middelen; - de kwaliteit van het toezicht, de evaluatie en het financieel beheer van het programma. Na voorlegging aan het Comité van Toezicht wordt het evaluatierapport, samen met het jaarrapport 2011, aan de Europese Commissie toegezonden. - op basis van de dagelijkse monitoring en/of de resultaten van de tussentijdse evaluatie, kan het Comité van Toezicht besluiten tot het verrichten van aanvullende, thematische evaluaties met betrekking tot de programmaprioriteiten ( innovatie, ondernemerschap, ruimtelijk-economische omgevingsfactoren, stedelijke ontwikkeling ). - overeenkomstig artikel 48 van Verordening 1083/2006, zullen tijdens de programmeringsperiode tevens bijkomende evaluaties worden verricht wanneer uit het toezicht blijkt dat significant wordt afgeweken van de oorspronkelijk gestelde doelstellingen ( afwijking in min van meer dan 50 % van de voorziene tussentijdse streefwaarden voor minimum de helft van de output- en resultaatindicatoren, verbonden aan een bepaalde prioriteit ),, of wanneer voorstellen tot herziening van het programma worden gedaan als bedoeld in artikel 33. De resultaten daarvan worden eveneens voorgelegd aan het Comité van Toezicht en de Europese Commissie. (iii) Evaluatie ‘ex post’ In deze evaluatie, die betrekking heeft op het afgewerkte operationele programma worden de mate waarin de middelen zijn besteed, de doeltreffendheid en de efficiëntie van de programmering alsook de sociaaleconomische impact onderzocht. Hierbij worden de factoren geïdentificeerd, die tot het succes of het mislukken van de uitvoering van het operationele programma hebben bijgedragen, en wordt bepaald wat als goede ‘praktijk’ kan worden aangemerkt. Specifieke aandachtpunten zijn: - de wijze waarop de middelen werden besteed; - de resultaten van het programma; - de impact van het uitgevoerde programma; - de doeltreffendheid en de doelmatigheid; - conclusies op het gebied van de economische en sociale samenhang. De evaluatie ‘achteraf’ valt onder de verantwoordelijkheid van de Europese Commissie, die deze taak in nauwe samenwerking met de beheersautoriteit zal uitvoeren. Deze evaluatie moet uiterlijk op 31 december 2015 voltooid zijn.


148

(iv) Jaarverslagen en Eindverslag Uiterlijk tegen 30 juni van elke jaar16 stelt de beheersautoriteit ten behoeve van de Europese Commissie een jaarverslag op, conform art 67. van de Verordening. Uiterlijk tegen 31 maart 2017 maakt de beheersautoriteit ten behoeve van de Europese Commissie een eindverslag op, eveneens conform art. 67 van de Verordening. Bedoeling van deze verslagen is de Europese Commissie een duidelijk beeld te verschaffen van de uitvoering van het operationele programma en bevat, overeenkomstig de toepasselijke voorschriften met betrekking tot art. 67 van de Verordening, ondermeer een beschrijving van de volgende elementen: - de voortgang bij de uitvoering van de prioritaire zwaartepunten; - de door het Comité van Toezicht en de beheersautoriteit getroffen regelingen om de kwaliteit en de doeltreffendheid van de uitvoering te waarborgen op het vlak van toezicht, financiële controle, evaluatie, gegevensverzameling, technische bijstand, mogelijke knelpunten bij de uitvoering, informatie en publiciteit; - de maatregelen die werden ondernomen om in overeenstemming te zijn met het Europees beleid; - controle van de regelmatigheid van de uit hoofde van de bijstandsmiddelen, gefinancierde acties; - ….. Het spreekt voor zich dat het jaar- en eindverslag gebruik zullen maken van de resultaten van de individuele projectopvolging. Het jaar- en eindverslag wordt voorafgaandelijk aan het Comité van Toezicht ter goedkeuring voorgelegd. * Evaluatie op het projectniveau. (i) Projectcontract Iedere projectuitvoerder ondertekent tijdens de eerste werkgroep “Projectopvolging” (zie verder) samen met de beheersautoriteit een “projectcontract”. Deze contractuele overeenkomst zal de volgende zaken juridisch regelen: - de rechten en plichten van beide partijen op het gebied van de uitvoering van het project (incl. de relatie tussen de projectuitvoerder en de beheersautoriteit, certificatieautoriteit, de auditautoriteit en het programmasecretariaat, de duurtijd van het project, de financiering van het project, de “de minimisbepalingen”,….); - het naleven van de verplichtende bepaling in verband tot de “Informatie en publiciteit” (incl. de realisatie van projectgebonden informatie en publiciteitsplan); - het naleven van de verplichtende bepalingen in verband tot de controlesystemen en audittrajecten; 16

Het eerste jaarverslag wordt uiterlijk tegen 30 juni 2008 aan de Europese Commissie overgemaakt.


149

-

-

de limitatieve omschrijving van de acties en de wijze waarop deze acties kunnen uitgevoerd, waarvoor de bijstandsbijdrage mag worden aangewend door de projectuitvoerder; de subsidiabiliteit van de uitgaven de boekhoudkundige en financieel-technische verplichtingen (incl. financiële boordtabel, archiefbepalingen,…); de rapporteringverplichtingen in het bijzonder de wijze, de aard en de frequentie van de algemene rapportage (voortgangsverslag) en de continue monitoring van de projectspecifieke indicatoren (zie geïndividualiseerde indicatorenfiches); het naleven van de verplichtende bepalingen in verband met de organisatie en uitvoering van de werkgroep “projectopvolging”. de geschillenregeling; de modaliteiten van verbreking van de contractuele overeenkomst, evenals de terugvordering van de bijstandsverlening;

(ii) Werkgroep “Projectopvolging” Teneinde een voortdurende monitoring van de verantwoordelijkheden van de projectuitvoerder verder te ondersteunen en de fysieke opvolging van de uitvoering van de acties op het terrein mogelijk te maken, zal de projectuitvoerder in nauwe samenwerking met het programmasecretariaat de werkgroep “projectopvolging” organiseren en uitvoeren. Deze werkgroep komt samen: - bij de fysieke opstart van het project; - bij de oplevering van het tweede project voortgangsrapport (na 1 jaar); - en bij de oplevering van het project eindverslag. Naast een fysieke vaststelling van de uitvoering van het project zullen tijdens deze werkgroepvergaderingen de volgende elementen behandeld worden: - een overzicht van de behaalde resultaten op het terrein en op basis van de voor het project toepasbare indicatoren; - analyse van deze kengetallen; - een (ev. aangepast) werkplan voor het komende semester; - een financiële status questionis ( opvolging financiële boordtabel); - bespreken van eventuele wijzigingen van acties, indicatoren, financiële imperatieven,… . De werkgroep “projectopvolging” bestaat uit de projectuitvoerder en de leden van het programmasecretariaat, alsook (facultatief) een vertegenwoordiger van de beheersautoriteit en de certificeringautoriteit. (iii)Voortgangsverslag (Semester) Tijdens de uitvoering van het project zal de projectuitvoerder om de 6 maanden een omstandig schriftelijk rapport aan de beheersautoriteit overmaken. Bedoeling is een duidelijk zicht te hebben over de vorderingen van het project. Het verslag omvat de volgende elementen:


150

-

een overzicht van de behaalde resultaten op basis van de voor het project toepasbare indicatoren; samenvattend commentaar bij deze kengetallen; een (ev. aangepast) werkplan voor het komende semester; een financiële status questionis ( financiële boordtabel);

(iv) Eindverslag Na afloop van het project moet een uitgebreid verslag door de projectuitvoerder ingediend worden. Dit eindverslag omvat de volgende informatie: - een overzicht van de behaalde resultaten op basis van de voor het project toepasbare indicatoren; - samenvattend commentaar bij deze kengetallen; - een eigen evaluatie over de effectiviteit en de efficiëntie (impactindicatoren) van het project; - een globale financiële boordtabel; - de prospectie nar de toekomst. 4.7.3. Toezicht. In het kader van een gericht toezicht op de evolutie van het operationele programma, zal het Comité van Toezicht (in nauwe samenwerking met de beheersautoriteit en het programmasecretariaat) waken over de doeltreffendheid en de samenhang van de ten uitvoerlegging en het beheer. Ten einde de nodige initiatieven hiertoe te kunnen nemen zal het Comité van Toezicht in het bijzonder oog hebben voor: - de ontwikkeling en de operationalisering van een beheers- en toezichtsysteem met de bedoeling de verzameling van betrouwbare financiële en statistische gegevens over de uitvoering, de indicatoren, de evaluaties en de beslissingen mogelijk te maken; - de realisatie en het toesturen van het jaar- en eindverslag (zie boven), dat vooraf door het Comité van Toezicht zal onderzocht en goedgekeurd zijn. 4.8) Elektronische gegevensuitwisseling 4.8.1. EFRO-beheersysteem 2007-2013 Met het oog op de uitvoering van het programma, is de Beheersautoriteit verantwoordelijk voor het inzamelen van de statistische en financiële gegevens die nodig zijn voor de opvolging van het programma. Daartoe ontwikkelt de Beheersautoriteit voor het operationeel programma EFRO Doelstelling 2 Vlaanderen 2007-2013 een beheersysteem voor het inzamelen van de financiële en statistische gegevens (indicatoren), dat bij de opstart van het programma operationeel zal zijn. Het beheersysteem zal regelmatig geüpdatet worden door het programmasecretariaat en de beheersautoriteit in functie van de tenuitvoerlegging van het programma en de projecten. Het systeem zal eveneens toegankelijk zijn voor de certificerings- en auditautoriteit


151

Het beheersysteem maakt het tevens mogelijk om de informatie te bewaren en ter beschikking te stellen van de Europese Commissie en van de instellingen die verantwoordelijk zijn voor het beheer en de controle van het operationele programma, met als doel, snel de informatie over de voortgang van alle projecten en het operationele programma, in overeenstemming met de bepalingen van art. 40, lid 1-3 van de vigerende Verordening, te kunnen verschaffen. De database kan eveneens door de verschillende autoriteiten en bevoegde instanties “on-line” geraadpleegd worden via een beveiligde toegang. 4.8.2. SFC 2007 Alle gegevensuitwisseling tussen de Europese Commissie en de door Vlaanderen, op grond van Verordening (EG) nr. 1083/200, aangewezen autoriteiten17, zal verlopen via het computersysteem SFC2007, in overeenstemming met de uitvoeringsbepalingen, veiligheidsvoorschriften en procedures die door de Europese Commissie werden vastgesteld in Verordening (EG) nr. 1828/2006. De vereiste gegevens zullen regelmatig worden ingevoerd en bijgewerkt. Het verzoek om recht op toegang tot het computersysteem voor gegevensuitwisseling SFC 2007 voor de aangewezen autoriteiten wordt gegroepeerd via de “National Liaison”, bevoegd voor het EFRO-Fonds, gericht aan de Europese Commissie.

4.9) Financiële stromen. Met het oog op een deugdelijk financieel beheer en controle van de door de Bijstandsmiddelen meegefinancierde verrichtingen, zullen de hiernavolgende procedures met betrekking tot het operationeel programma Vlaanderen 2007-2013 worden toegepast: •

Aanvraag tot uitbetaling bij de Beheersautoriteit

Als gevolg van de goedkeuring van een project door het Comité van Toezicht zal iedere projectuitvoerder gevraagd worden om ter gelegenheid van de eerste werkgroep “Projectopvolging” (zie verder) samen met de beheersautoriteit een “projectcontract” te ondertekenen. Deze contractuele overeenkomst zal vergezeld worden van de richtlijnen met betrekking tot: - de in aanmerking komende uitgaven; - de verplichte projectadministratie18; - en de te volgen procedure bij het indienen van de betalingsaanvragen De aanvragen tot uitbetaling van de toegekende EFRO-steun dienen met een vaste periodiciteit (3-maandelijks) aan de beheersautoriteit te worden toegestuurd. Daarbij dienen minimaal de volgende gegevens en documenten aangeleverd worden: - de gedetailleerde uitgavenstaat (overzicht ingediende facturen); 17 18

Beheersautoriteit, Certificeringautoriteit, Auditautoriteit

Er wordt specifiek gewezen op de verplichting tot het bijhouden van een afzonderlijke projectadministratie welke o.m. alle betrokken facturen en betalingsbewijzen omvat. Deze projectadministratie dient op een overzichtelijke en geordende wijze te worden gevoerd met het oog op een doeltreffende beheersing van de projectkosten door de projectverantwoordelijke, het opstellen van de vereiste tussentijdse verslagen betreffende de uitvoering van het project en een efficiënt verloop van de controles.


152

-

de afschriften van de betrokken facturen en bijhorende betalingsbewijzen; een ondertekende verklaring waarin o.m. wordt bevestigd dat de communautaire voorschriften betreffende overheidsopdrachten en de “informatie en publiciteit”Verordening werden nageleefd.

•

Controle van de regelmatigheid van de ingediende uitgaven * Controle op stukken. De verificatie van de regelmatigheid van de ingediende uitgaven (facturen en betalingsbewijzen) met betrekking tot de uitgevoerde werken en acties van het goedgekeurde project, wordt bij deze controle ondernomen door de “Cel Controle op stukken”. Tevens wordt nagegaan en/of: - de uitgaven in overeenstemming zijn met het goedgekeurde projectvoorstel; - eventueel opgelegde voorwaarden worden nageleefd. Belangrijke (strategische) afwijkingen ten opzichte van het oorspronkelijk kostenschema worden enkel aanvaard mits voorafgaandelijk akkoord van het Comité van Toezicht. Kleine afwijkingen kunnen aanvaard worden op basis van het besluit van de tweede werkgroep “projectopvolging”. * Controle op plaats. Bij de aanvraag van de uitbetaling van het saldo van de verschuldigde bijstandsteun wordt door de Entiteit Inspectie Economie19 overgegaan tot een grondige “controle ter plaatse” van de meeste projecten. De projecten die door de Entiteit Inspectie Economie ter plaatse worden gecontroleerd, zullen aan de hand van een risicoanalyse geïdentificeerd worden. Daarbij wordt rekening gehouden met: - een adequate verhouding tussen projecten en acties wat type en omvang betreft; - een evenwichtige spreiding van de controles over de diverse operationele doelstellingen - de opname van de belangrijkste eindbegunstigden. Bij de “controle ter plaatse” wordt aandacht besteed aan: - de verificatie van de originele facturen en betalingsbewijzen; - de overeenstemming tussen de concrete realisaties en het goedgekeurd projectvoorstel; - de naleving van eventueel opgelegde voorwaarden; - de overeenstemming tussen de boekhouding van de eindbegunstigden en de ingediende bewijsstukken; - de naleving van de communautaire regelgeving (op het gebied van overheidsopdrachten, bescherming van het leefmilieu, gelijke kansen beleid, Informatie en publiciteit,…). Op basis van de eindresultaten van de controle ter plaatse wordt overgegaan tot de uitbetaling van het saldo van de verschuldigde EFRO-steun aan de eindbegunstigde.

19

Van het Agentschap Economie, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Deze entiteit is functioneel onafhankelijk van de Entiteit Europa Economie welke instaat voor de “Controle op stukken”.


153

•

Uitbetaling door de Certificeringsautoriteit

Na controle van de regelmatigheid van de ingediende uitgaven (hetzij ter gelegenheid van de controle op stukken in de loop van de uitvoering van het project, hetzij bij de controle ter plaatse bij de afsluiting van het project) wordt aan de Certificeringautoriteit de opdracht tot uitbetaling gegeven. De steun wordt bijgevolg rechtstreeks aan de eindbegunstigde uitgekeerd via de door de projectuitvoerder opgegeven bankgegevens. •

Financieel beheer van de EFRO-middelen

De Certificeringautoriteit zal voor het financiële beheer een specifieke zichtrekening in Euro openen bij een financiële instelling. Hieraan zal een KT-beleggingsrekening gekoppeld worden. De Europese middelen staan zodoende permanent ter beschikking voor onmiddellijke uitbetaling (na controle – zie boven) aan de eindbegunstigden. Tevens kunnen gegenereerde intresten worden aangewend ter ondersteuning van het beheer en het gevoerde beleid. Het beheer van deze zichtrekening staat onder toezicht van het Agentschap Centrale Accounting van het Departement Financiën en Begroting (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap) ondermeer aan de hand van de controle van de verplichte kwartaalstaten van de ontvangsten en uitgaven. Verder worden op geregelde tijdstippen controles uitgevoerd van de kasboeken en de gedane verrichtingen aan de hand van de betrokken rekeninguittreksels. De rekeningen worden tevens jaarlijks afgesloten door het Rekenhof als algemeen toezichthoudend orgaan. •

Geïnformatiseerd financieel beheer.

De goedgekeurde projectvoorstellen en de periodieke aanvragen tot uitbetaling worden beheerd via een geïnformatiseerd beheersysteem. Gedetailleerde informatie met betrekking tot het projectvoorstel, de indicatoren, de beslissing tot toekenning van de bijstandsteun, de gerealiseerde en aanvaardbare uitgaven door de eindbegunstigden,…. worden continu ingevoerd en geüpdatet. Dit totaalbeheer laat toe de totale bedragen snel en volledig te certificeren, op basis waarvan de Europese Commissie wordt verzocht om tussentijdse betalingen of uitbetaling van saldi uit te voeren. •

Onregelmatigheden.

Bij vaststelling van onregelmatigheden tijdens de uitvoering van het programma, kan de Certificeringautoriteit onmiddellijk overgaan tot de voorlopige opschorting van de uitkering van de bijstandsteun aan een goedgekeurd project. Dit houdt in dat, in afwachting van een definitieve uitspraak door het Comité van Toezicht, de uitkering van de steun onmiddellijk wordt stopgezet. Na afloop van de programmaperiode en in het geval het Comité van Toezicht niet meer samenkomt, kan de Certificeringautoriteit autonoom beslissen tot stopzetting van de uitkering van de EFRO-steun en desgevallend tot terugvordering van de al uitbetaalde steun overgaan.


154

Voor de terugvordering van ten onrechte gedane uitbetalingen van de bijstandsteun worden de voorziene procedures gevolgd voor de invordering van sommen verschuldigd aan het Vlaamse Gewest. Het innen van de teruggevorderde gelden zal gebeuren via de rekeningen welke werden geopend voor de storting van de aan Vlaanderen toegekende bijstandmiddelen door de Europese Unie. •

Raming betalingsaanvragen

In overeenstemming met art. 76 van de vigerende Verordening zal uiterlijk tegen 30 april van elk jaar aan de Europese Commissie een voorlopige raming van de vermoedelijke betalingsaanvragen voor het lopende begrotingsjaar en het daarop volgende begrotingsjaar worden toegezonden. De noodzakelijke informatie hiertoe, zal door het programmasecretariaat worden verzameld, op basis van de projectgegevens in het geïnformatiseerd beheersysteem (eventueel aangevuld met andere gegevens opgevraagd bij de projectuitvoerders ). •

Aanvragen tussentijdse / eindsaldo-betalingen.

In overeenstemming met art. 77, art. 78 en art 87 van de vigerende Verordening zullen de aanvragen voor tussentijdse betaling gegroepeerd (voor zover mogelijk driemaal per jaar) bij de Europese Commissie worden ingediend. De tussentijdse (alsook het eindsaldo) betalingsaanvragen worden door de Certificeringautoriteit opgesteld en dit op basis van de door de eindbegunstigden daadwerkelijk verrichte uitgaven. De eindsaldo-betalingsaanvraag zal door de Certificeringautoriteit uiterlijk op 31 maart 2017 aan de Europese Commissie overgemaakt worden en dit in overeenstemming met de bepalingen van art. 89 van de vigerende Verordening. De EFRO-steun wordt in ontvangst genomen door de Certificeringautoriteit van het operationele programma 4.10) Promotie en communicatie In overeenstemming met de toepasbare verordening EC nr. 1083/2006, sectie 1, artikels 2 t.e.m. 9, zullen de Beheersautoriteit en het EFRO-programmasecretariaat, een informatie- en publiciteitsplan ontwikkelen en opvolgen waarvan de doelstellingen en de inhoud hierna worden gespecificeerd. 4.10.1. Doelgroepen en doelstellingen Het actieplan inzake informatie en publiciteit van het Doelstelling 2 EFRO-programma Vlaanderen 2007-2013 streeft een drieledige doelstelling na:


155

1.

Informatie verschaffen over de mogelijkheden van het Doelstelling 2-programma 2007-2013 in Vlaanderen aan de potentiële begunstigden, de eindbegunstigden en het brede publiek, en dit ondermeer bij (niet-limitatieve lijst): -

de bevoegde openbare overheden, op regionaal en/of lokaal niveau, de beroepsorganisaties en de economische kringen, de economische en sociale partners, de niet-gouvernementele organisaties, de profit-sector en non-profit-sector …

2.

De publieke opinie informeren over de rol die de Europese Gemeenschap speelt in samenwerking met Vlaanderen, ingevolge de steun die wordt verleend en de verwachte resultaten ervan.

3.

De bevolking van Vlaanderen sensibiliseren, zodat de aanwezigheid van Europa een dagdagelijkse realiteit wordt.

4.10.2. Procesmatige uitvoering20. Rekening houdend met de gestelde doelstellingen en de diverse doelgroepen, zal de promotie en sensibilisatie in twee processen uitgevoerd worden: 1ste proces: Het EFRO-programmasecretariaat te Brussel (PS) is verantwoordelijk voor de uitvoering van het 1ste proces, d.i. algemene promotie en sensibilisatie over het programma met de bedoeling bij de potentiële promotoren een bewustwordingproces te initiëren en derhalve de projectoproepen (calls) te ondersteunen. Specifieke voorbereidende acties die door het EFRO-programmasecretariaat te Brussel (PS) dienen te worden ondernomen zijn (niet limitatief): -

Het opstellen van een promotie & communicatiestrategie; Het creëren van een website; creatie van een eigen logo en persmap; realisatie van diverse presentatietools ( website, brochures, promotiemagazine, beursstand, promotiegadgets….); het creëren en verspreiding van een “werffolder”, een “elektronische nieuwsbrief”, …; het on-line plaatsen van de elektronische versies van de “werffolder” en van de “instrumentendoos” op de website;

Andere acties die bij de effectieve opstart (kick-off) van het programma dienen ondernomen worden door het EFRO-programmasecretariaat te Brussel (PS) zijn (niet-limitatief): 20

Beide processen zullen in parallel verlopen, maar elk proces heeft duidelijk omschreven verantwoordelijkheden. Bij het eerste proces is het duidelijk dat enkel het programmasecretariaat van Brussel (PS) verantwoordelijk is, daar hier de communicatie en publiciteit op het Vlaamse niveau zal gevoerd worden. In proces 2 wordt een communicatie en publiciteit strategie ontwikkeld die zich eerder richt op het subregionale niveau (provincies), die dan voornamelijk wordt uitgevoerd door de PCP's. De coördinatie bij de uitvoering van beide processen wordt gevoerd door het programmasecretariaat te Brussel (PS).


156

-

de organisatie van een groot “Vlaams kick-off (start)-evenement”; de organisatie van provinciale “kick-off”- gekoppeld aan persconferenties, (‘één in elke provincie), om het programma, haar doelstellingen en mogelijkheden, alsook het te volgen traject voor het indienen van projecten, bekend te maken; organisatie van thematische seminars (in samenwerking met de provinciale EFROcontactpunten) ten behoeve van de eindbegunstigden in het veld; het regelmatig organiseren van gerichte persacties op Vlaams vlak; …

Het promotie- & communicatieplan dient door het Monitoringcomité goedgekeurd te worden. Ter ondersteuning van de beheersautoriteit en het EFRO-programmasecretariaat te Brussel (PS) zal bij de voorbereiding en de uitvoering van het informatie- en communicatieplan een extern pers-& communicatieconsultant aangesteld worden. Deze zal bijgevolg ook instaan voor de vormgeving van de “corporate identity” van het programma. 2de proces: Het 2de proces betreft de specifieke promotie rond de in uitvoering zijnde projecten die in het kader van het programma gefinancierd worden, met een tweeledige doelstelling : - de promotionele opwaardering van de projecten die door de Europese Commissie en Vlaanderen ondersteund worden; - het stimuleren van nieuwe projectideëen en - voorstellen . De provinciale EFRO-contactpunten (PCP) zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het 2de proces. Het EFRO-programmasecretariaat te Brussel (PS) is echter verantwoordelijk voor de coördinatie ervan. Algemene communicatie- en promotietools hierbij zijn (niet-limitatief): - ontwikkelen van een sensibiliseringstijdschrift (ev. via kranten en/of regionale televisie en radio); - organisatie van “sensibilisatie-momenten” op het veld; - redactie van een elektronische “nieuwsbrief”; - deelnemen aan regionale en/of lokale beurzen en andere kennismakingsfora; - regelmatig organiseren van gerichte persacties op provinciaal vlak (in samenwerking met het Efro-programmasecretariaat te Brussel (PS)); - uitwerken van een maandelijks persoverzicht; -… Specifieke projectgebonden communicatie en promotie-initiatieven hierbij zijn ( nietlimitatief): -

De eindbegunstigden stimuleren om het programma te promoten via geregelde persacties die de lokale bevolking informeren over de projecten die ze ondernemen: gemiddeld zouden de eindbegunstigden per project drie persacties moeten realiseren, namelijk één aan het begin van het project, één halfweg het project en één op het einde van de uitvoering;


157

-

De eindbegunstigden stimuleren om halfweg de uitvoer van het project een eigen promotiebrochure met praktische informatie over het goedgekeurde project te ontwikkelen en te verspreiden; De eindbegunstigde stimuleren om het goedgekeurde project via hun eigen website bekend te maken en om de 6 maanden te updaten; …

4.10.3. Verantwoordelijke instelling. De coördinatie en de uitvoering van het communicatie- en promotieplan van het Doelstelling 2-programma Vlaanderen 2007-2013 zullen vastgelegd en opgevolgd worden door de werkgroep “communicatie”21 van het programma, die aan het Comité van Toezicht een gecoördineerd actieplan zal voorleggen. De werkgroep “Communicatie” maakt deel uit van het EFRO-programmasecretariaat die de beheersautoriteit ondersteunt. De uitvoering zal gebeuren op basis van het budget voor “Technische Bijstand”. 4.10.4 Evaluatiecriteria. Om de impact van de communicatie- en promotieacties te toetsen, zal een specifieke rubriek “Hoe leerde u het Doelstelling 2-programma Vlaanderen 2007-2013 kennen?” (verspreiding via presentatietools) in het leven geroepen worden. Deze eerste indicator maakt het mogelijk om te achterhalen (naast andere nuttige gegevens en informatieve factoren) via welke communicatiedrager de eindbegunstigde het programma heeft leren kennen. Met een tweede soort indicator wordt het aantal personen geteld die de website van het programma bezoeken. Vervolgens zal het extern pers- & communicatiebureau de opvolging en archivering verzorgen van alle berichtgeving en persbijdragen in de geschreven of audio-visuele pers (incl. multimedia) in Vlaanderen (en eventueel daarbuiten). En ten slotte zal ter gelegenheid van de uitvoering van het programma, een 2-jaarlijks enquête gehouden worden bij de diverse doelgroepen om te peilen naar hun (on)tevredenheid over de kwaliteit van de aangeboden informatie en administratieve service. 4.10.5. Jaarrapport. Wanneer het jaarlijkse activiteitenverslag over de uitvoering van het programma wordt bezorgd, zal de Beheersautoriteit het Comité van Toezicht en de Europese Commissie informeren over de uitvoering van de bepalingen inzake de informatie van het publiek. Het verslag zal tevens een evaluatie bevatten van het systeem op basis van de evaluatiecriteria die hierboven al werden gepresenteerd. 4.10.6. Vermelding van de steun van de Europese Unie In overeenstemming met de geldende verordeningen, zal de steun van de Europese Unie systematisch zichtbaar aanwezig zijn op alle projectrealisaties en steeds worden vermeld in

21

Zowel het PS als het PCP maken deel uit van de werkgroep Communicatie en Publiciteit.


158

alle communicatieacties die in het kader van het programma worden ondernomen en de eindbegunstigden zullen op die verplichtingen gewezen worden. Criteria, vormvereisten en specifieke promotievereisten worden door de werkgroep “Communicatie” uitgewerkt en dienen ter validatie aan het Monitoringcomité te worden voorgelegd. Het EFRO-programmasecretariaat te Brussel (PS) en de Provinciale Contactpunten (PCP) zijn belast met het toezicht op de goede toepassing van deze communicatieverplichtingen door de eindbegunstigden.

4.11) Partnerschap 4.11.1. Opstelling van het Operationeel Programma Het Operationeel Programma 2007 – 2013 werd, overeenkomstig artikel 11 van Verordening 1083/2006 en de in Vlaanderen geldende voorschriften en gebruiken, opgesteld in partnerschap met alle bevoegde Vlaamse instanties, de (sub)regionale overheden, en de economische en sociale partners. Het werd opgemaakt door een ambtelijke werkgroep, gecoördineerd door de Vlaamse minister van Economie, en samengesteld/ondersteund uit/door de Vlaamse administraties en instanties, bevoegd op het vlak van economie, werkgelegenheid, innovatie, leefmilieu, infrastructuur, stedenbeleid, plattelandsontwikkeling, ruimtelijke ordening, mobiliteit.en gelijke kansen. De ontwerptekst werd, na de principiële goedkeuring door de Vlaamse regering, voorgelegd in een algemene consultatieronde aan de (sub)regionale overheden (Vereniging van Vlaamse Provincies en de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten), de sociale partners (VESOC-overleg), de MiNa-Raad en de (sub)Regionale Economische en Sociale Overlegcomités – RESOC’s (Subregionaal sociaal-economisch overleg werknemers/ werkgevers/lokale overheden ). Tevens werd de mogelijkheid geboden tot publieke participatie ( niet-gouvernementele organisaties, private sector,….), waarbij het ontwerp van operationeel programma ( samen met het Nationaal Strategisch Referentiekader ) – in het kader van de milieubeoordeling – kon worden geraadpleegd op de website van het Agentschap Economie. Door de verschillende actoren/ partners in de consultatieronde werden in ruime mate bemerkingen en aanvullingen geformuleerd m.b.t. algemene aandachtspunten, de inhoudelijke invulling van de thematische prioriteiten, de financiële middelen en de organisatie- en uitvoeringsstructuren. Talrijke voorstellen betroffen het toevoegen van bijkomende operationele doelstellingen, acties, mogelijke uitvoerders en begunstigden. Op basis van de volgende overwegingen: - een operationeel programma biedt het algemene kader voor de realisatie van de vooropgezette prioriteiten en doelstellingen tijdens de programmaperiode en houdt geen exhaustieve opsomming in van alle mogelijke acties, uitvoerders en begunstigden;


159

- een belangrijk aantal van de voorgestelde bijkomende acties is reeds mogelijk binnen de betrokken prioriteit of andere prioriteiten, en vaak zijn er overlappingen met reeds vermelde (voorbeeld)acties; - door een aantal partners ( SERV, VVSG, grootsteden ) werd gewezen op het gevaar voor versnippering van de beschikbare middelen; werd het niet aangewezen geacht nog andere operationele doelstellingen toe te voegen of reeds bestaande nog verder te gaan verruimen, en werden enkel aanvullingen welke een meerwaarde konden bieden voor het programma, alsnog opgenomen. Verder werden op voorstel van de MiNa-Raad verwijzingen opgenomen naar de Vlaamse Strategie voor Duurzame ontwikkeling ( goedgekeurd door de Vlaamse regering in juli 2006 ) en werd de relatie verder verduidelijkt met het Programmadocument voor Plattelandsontwikkeling ( PDPO ). Wat de uitvoeringsstructuren betreft, werden de relatie en taakverdeling tussen het centraal programmasecretariaat en de provinciale contactpunten uitgewerkt in partnerschap met de provincies en grootsteden. Tevens werd, op vraag van de sociale partners ( vertegenwoordigd in de SERV ), de positie van de RESOC’s verduidelijkt. 4.11.2. Uitvoering en Toezicht van het Operationeel Programma Zoals ook vermeld in de beschrijving van de uitvoeringsstructuren, worden de (sub)regionale overheden, de sociale partners en milieu-organisaties eveneens nauw betrokken bij de tenuitvoerlegging van en het toezicht op het programma. Naast de leden van de Vlaamse regering, zijn Provincies, lokale besturen ( waaronder de grootsteden Gent en Antwerpen ) en sociale partners vertegenwoordigd in het Comité van Toezicht ( zowel in de functie van Monitoring- als Managementcomité ) en de voorbereidende Technische werkgroep. Van deze laatste werkgroep, welke o.m. instaat voor de technischinhoudelijke analyse en advisering van de projectvoorstellen, maken eveneens vertegenwoordigers van de Minaraad ( Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen, waarin ook niet-gouvernementele organisaties zitting hebben) deel uit. Op het bevorderen van de gelijkheid van mannen en vrouwen zal worden toegezien door de vertegenwoordiger van de Vlaamse minister bevoegd voor gelijke kansen. 4.12) Coördinatie met andere Fondsen/programma’s en instrumenten 4.12.1. Afstemming met het Europees Sociaal Fonds – operationeel programma D2 Vlaanderen In het kader van zowel het EFRO als het ESF wordt tijdens de programmaperiode 2007 - 2013 gestreefd naar een maximale inzet van de middelen in functie van de Europese Lissabon-doelstellingen, waarbij de aansluiting bij het Vlaams hervormingsprogramma 2005 – 2008 een fundamenteel gegeven vormt. Specifiek kan worden aangestipt dat: -

het bevorderen van kenniseconomie en innovatie één van de prioriteiten vormt van het EFRO. Daarbij aansluitend vormt innovatie tevens één van de horizontale aandachts-


160

punten binnen het ESF, hetgeen o.m. inhoudt dat de ESF-middelen bij voorkeur zullen worden geïnvesteerd in experimenteel en innovatief arbeidsmarktbeleid; -

het stimuleren van het ondernemerschap in zijn diverse facetten een prioriteit vormt van zowel het EFRO als het ESF, waarrond nadere afstemming werd voorzien. Zo ligt de ESF- focus op het menselijk potentieel, inclusief de ondernemersvorming terwijl het ondernemerschap door EFRO wordt behartigd.

-

inzake het domein van innovatie en sociale economie investeringsprojecten onder het EFRO horen, terwijl de instroommogelijkheden van het doelpubliek in de sociale economie, de diverse vormen van sociale economie, toegang tot financiering en de ganse HRM problematiek binnen de sociale economie onder de uitvoering van ESF vallen.

-

interregionale samenwerking op het vlak van de verschillende prioriteiten, een horizontaal aandachtspunt uitmaakt binnen EFRO en ESF;

Het Vlaamse Afsprakenkader, goedgekeurd door de Vlaamse regering op 20 april 2007, heeft de afstemming tussen ESF en EFRO vastgelegd: “Ondernemer(schap)(svorming) Ondernemerschap vormt één van de prioriteiten binnen het OP EFRO 2007 -2013. Ondernemersvorming is onderdeel van het ESF-programma 2007 – 2013. Ook de nazorg- en coachingsfase volgend op de ondernemersvorming behoort tot ESF en kan verzekerd worden tot één jaar na de opstart van de onderneming. Sensibiliseringsacties naar ondernemerschap gebeuren vanuit het EFRO. De sensibiliseringsacties binnen het ESF-programma zullen zich, voor zover ze plaats vinden, enkel richten op acties zoals verwoord in de ESF-prioriteiten. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen ( MVO ) MVO is één van de assen binnen prioriteit 3 “Ondernemings- en organisatiecultuur focussen op mens en maatschappij” van het ESF-programma. Binnen EFRO fungeert MVO als een horizontaal thema. Sociale economie Werken aan doorgroei en doorstroom in de sociale economie vormt één van de assen binnen prioriteit 2 “Bevorderen van sociale inclusie van kansengroepen via maatgericht werken” van het ESF-programma. Daar waar ESF de zgn. “software” binnen de sociale economie ondersteunt, kan EFRO de zgn. “hardware” binnen de sociale economie faciliteren. Uitdaging Het kan voor Vlaanderen een uitdaging betekenen om na te gaan op welke wijze een afstemming m.b.t. een uniform webbased applicatie en boekhoudregels tussen ESF- en EFRO-promotoren kan bewerkstelligd worden. Tevens dient opgemerkt dat het EFRO – programma D2 Vlaanderen en het ESF- programma D2 Vlaanderen enkel acties beogen te financieren welke binnen het eigen toepassingsgebied vallen. Er wordt dus geen flexibiliteit voorzien zoals mogelijk gemaakt door Verordening (EG) nr.1083/2006, art.34.2.


161

4.12.2. Afstemming met het operationeel programma in het kader van het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling/Europees Visserijfonds Gelet op de noodzakelijke complementariteit van de Europese programma' s en het belang van het uitsluiten van dubbelfinanciering, zullen de plattelandsacties die kunnen uitgevoerd worden met steun van het EFRO complementair zijn aan de plattelandsacties, gericht op leefkwaliteit van het platteland en diversificatie van de plattelandseconomie, die met steun van het ELFPO worden uitgevoerd ( as 3 van het PDPO ), zodoende dat dubbele subsidiëring uit beide fondsen wordt uitgesloten. Dit zal nadrukkelijk worden bewerkstelligd door het inbouwen van een dubbel toetsingscriterium: zowel inhoudelijk als qua begunstigde, zal een onderscheid worden voorzien tussen de plattelandsacties die in het EFRO –operationeel programma worden gesteund en de acties die in het kader van as 3 van het PDPO kunnen uitgevoerd worden. Terwijl EFRO zich prioritair richt op economische activiteiten/ activiteiten met een duidelijk prioritaire economische finaliteit en individueel ondernemerschap, zijn de gebiedsgerichte plattelandsacties van as 3 ( basisvoorzieningen voor de plattelandsbevolking, bevordering toeristischrecreatieve ontsluiting van het platteland en dit zowel wat betreft routestructuren, verblijf en bezoekersattracties met betrekking tot de beleving van het platteland,, dorpskernvernieuwing, instandhouding landelijk erfgoed en intermediaire dienstverlening) van PDPO eerder algemeen gebiedsgerichte initiatieven van onder meer lokale besturen, verenigingen, plattelandsactoren,... Om deze complementariteit extra te waarborgen en dubbelfinanciering uit te sluiten, wordt tevens een vertegenwoordiging voorzien van de minister bevoegd voor Landbouw of van het beleidsdomein bevoegd voor Landbouw en Visserij in de Comité van Toezicht van het EFRO-programma en vice versa. Wat de afstemming met het Europees Visserijfonds betreft, dient opgemerkt dat in het kader van het EFRO - programma geen projecten met betrekking tot de visserijsector zullen worden ondersteund. Dit geldt eveneens voor mogelijke diversificatie-acties welke in het nog te finaliseren Visserijprogramma zouden worden voorzien ( bijv. omschakeling van vissersboten naar andere activiteiten ) 4.12.3. Afstemming met programma’s in het kader van doelstelling 3 “Europese Territoriale samenwerking” In diverse doelstelling 3-programma’s voor grensoverschrijdende en transnationale samenwerking waarin Vlaanderen participeert, werden vergelijkbare prioriteiten opgenomen inzake het stimuleren van innovatie en de uitbouw van de kenniseconomie, het bevorderen van ondernemerschap, het versterken van economische structuren en omgevingsfactoren, het bevorderen van de duurzame ontwikkeling,….. 4.12.4. Coördinatie met andere instrumenten Gezien verschillende recente initiatieven van de Vlaamse Regering tot creatie en uitbreiding van formele en informele kapitaalverstrekking (ARKimedesfonds, Vlaams Innovatiefonds, Vlaamse waarborgregeling,…) en de daardoor bestaande ruime waaier aan


162

financieringsmogelijkheden, zal geen gebruik worden gemaakt van het JEREMIE – initiatief ( Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises ). De mogelijke afstemming met het JESSICA – initiatief ( Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas ), zal tijdens de programma-uitvoering worden nagegaan. 4.13) Verenigbaarheid met de Europese mededingingsregels Elke publieke steunverlening in het kader van het operationeel programma zal in overstemming zijn met de EU-regelgeving inzake staatsteun, van toepassing op het ogenblik van toekenning van de steun.


163

5) FINANCIERING

Financieringsplan voor het operationeel programma 1. FINANCIERINGSPLAN VOOR HET OPERATIONEEL PROGRAMMA MET DE JAARLIJKSE VASTLEGGING VAN ELK FONDS IN HET OPERATIONEEL PROGRAMMA Referentie Operationeel programma (CCI- nummer): CCI 2007BE162PO0002 Jaar per financieringsbron voor het programma ( in euros) 2007 In regio’s zonder overgangssteun In regio’s met overgangssteun Totaal 2007

Structuurfondsen (EFRO ) (1)

Cohesiefonds (2)

Totaal (3) = (1)+(2)

27.029672

27.029672

27.570.265

27.570.265

28.121.671

28.121.671

28.684.104

28.684.104

29.257.786

29.257.786

29.842.942

29.842.942

In regio’s zonder overgangssteun In regio’s met overgangssteun Totaal 2013

30.439.801

30.439.801

Totaal 2007-2013

200.946.241

200.946.241

Total in regio’s zonder overgangssteun (2007-2013)

200.946.241

200.946.241

2008 In regio’s zonder overgangssteun In regio’s met overgangssteun Totaal 2008 2009 In regio’s zonder overgangssteun In regio’s met overgangssteun Totaal 2009 2010 In regio’s zonder overgangssteun In regio’s met overgangssteun Totaal 2010 2011 In regio’s zonder overgangssteun In regio’s met overgangssteun Totaal 2011 2012 In regio’s zonder overgangssteun In regio’s met overgangssteun Totaal 2012 2013

Totaal in regio’s met overgangssteun (2007-2013)


0

0

164

2. FINANCIERINGSPLAN VAN HET OPERATIONEEL PROGRAMMA, MET VOOR DE GEHELE PROGRAMMAPERIODE, HET BEDRAG VAN DE TOTALE FINANCIELE BIJDRAGE UIT ELK FONDS IN HET OPERATIONEEL PROGRAMMA, DE DAARTEGENOVER TE STELLEN NATIONALE BIJDRAGE EN HET BIJDRAGEPERCENTAGE PER PRIORITAIRE AS. Referentie Operationeel programma (CCInummer): CCI2007BE162PO0002 Prioritaire assen per financieringsbron (in EUR) Communitaire financiering (a)

Nationale bijdrage (b)= (c) + (d)

Indicatieve uitsplitsing van de nationale bijdrage

Totale financiering (e) = (a)+(b)

Medefinancieringspercentage (f)1 = (a)/(e)

Nationale private financiering (d) 24.113.549

120.567.745

40,00%

Bijdragen van de EIB

Prioriteit 1 – Stimuleren van kenniseconomie en innovatie (EFRO / basis: totale kosten )

48.227.098

72.340.647

Nationale overheidsfinanciering (c) 48.227.098

Prioriteit 2 – Bevorderen van ondernemerschap ( EFRO / basis: totale kosten )

48.227.098

72.340.647

48.227.098

24.113.549

120.567.745

40,00%

Prioriteit 3 – Verbeteren van ruimtelijke omgevingsfactoren ( EFRO / basis: totale kosten )

48.227.098

72.340.646

55.461.162

16.879.484

120.567.744

40,00%

Prioriteit 4 – Bevorderen van stedelijke ontwikkeling ( EFRO / basis: totale kosten )

48.227.097

72.340.646

55.461.162

16.879.484

120.567.743

40,00%

8.037.850

8.037.850

8.037.850

0

16.075.700

50,00%

200.946.241

297.400.436

215.414.370

81.986.066

498.346.677

40,32%

Prioriteit 5 - Technische bijstand

( EFRO )

Totaal

1

Ter informatie Overige financiering

Dit percentage mag worden afgerond op het dichtstbij liggende hele getal in de tabel. Het voor terugbetalingen gebruikte exacte percentage is de verhouding (f).


165

6). EX ANTE – EVALUATIE 6.1. Situering Overeenkomstig artikel 48 van Verordening (EG) nr 1083/2006 van 11 juli 2006 houdende algemene bepalingen inzake het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO), het Europees Sociaal Fonds (ESF) en het Cohesiefonds en tot intrekking van Verordening 1260/1999, werd een ex ante - evaluatie van het EFRO-operationeel programma uitgevoerd waarbij rekening werd gehouden met de, door de Europese Commissie opgestelde, werkdocumenten inzake ex ante-evaluaties en indicatoren, en welke gericht was op een tweevoudige doelstelling: •

het verbeteren en het versterken van de kwaliteit van het Vlaamse D2 - programma om te komen tot een optimale toewijzing van de middelen ( verzekeren van een goed implementatiesysteem, afstemming van het programma op de Vlaamse noden, goede inschatting van de invloed van de gekozen maatregelen op het milieu, maximaliseren van synergieën en coherentie met andere prioriteiten en maatregelen op verschillende niveaus);

•

het faciliteren van de kwantitatieve opvolging van de inhoudelijke uitvoering van het programma en toekomstige evaluaties om optimaal te kunnen beantwoorden aan de monitoring- en evaluatievereisten.

Dit omvatte drie deelopdrachten: •

het uitvoeren van een ex ante - evaluatie volgens de vereisten en richtlijnen van de Europese Commissie: SWOT, relevantie, interne en externe coherentie, beoordeling systemen van tenuitvoerlegging;

•

het opmaken van een gebruiksvriendelijk “indicatorenframework” waarbij de betrokken indicatoren een weerspiegeling zijn van de strategische en operationele doelstellingen van het programma;

•

het inschatten van de mogelijke milieu-effecten van het programma en de coherentie van het programma met de wettelijke en beleidsmatige context inzake milieu (in toepassing van Richtlijn 2001/42/EC inzake het analyseren van de impact van bepaalde plannen of programma’s op het milieu );

6.2. Methodologisch kader De Europese Commissie stelt een aantal basisvereisten/criteria voorop inzake evaluatie in het kader van de Europese Structuurfondsen. •

Relevantie: sluiten de doelstellingen van het programma aan op de problemen in Vlaanderen ? Sluiten ze aan bij de lokale, nationale en Europese prioriteiten? Zijn de voorgestelde strategie en maatregelen aangepast aan de doelstellingen?


166

•

Coherentie: Is de voorgestelde strategie coherent, zowel intern tussen de verschillende prioriteiten en maatregelen als extern met de externe Vlaamse, nationale en Europese beleidskaders?

•

Effectiviteit: in welke mate is het waarschijnlijk dat de doelstellingen van het programma bereikt zullen worden? Zullen de voorgestelde middelen en instrumenten de verwachte resultaten opleveren?

•

Efficiëntie: staan de ingezette middelen in verhouding tot de resultaten die men wenst te bereiken?

•

Duurzaamheid: zijn de resultaten en impacts, met inbegrip van institutionele veranderingen, duurzaam in de tijd? Zijn de impacts blijvend, ook zonder publieke subsidie?

In het kader van deze ex-ante evaluatie zijn vooral de criteria rond relevantie, coherentie, verwachte effectiviteit alsook evaluatie van uitvoeringssystemen belangrijk. De andere criteria zullen immers pas verder in de programmeerperiode ingevuld en geëvalueerd kunnen worden.

Om de relevantievraag te kunnen oplossen is vooreerst voorbereidend onderzoek nodig. De doelstellingen waartegen de relevantie afgetoetst wordt, zijn immers niet enkel een reflectie van de Europese prioriteiten, maar ook van de regionale noden en problemen. Deze specifieke contextgegevens worden uit een sterkte-zwakte-analyse gehaald, waarbij ook opportuniteiten en bedreigingen afgeleid worden (SWOT-analyse). Andere specifieke ex-ante evaluatiethema’s zijn de interne en externe coherentie van het programma, de kwaliteit van de implementatiesystemen en de risicograad met betrekking tot de uitvoering en de doelstellingen van het programma. De coherentie toetst of de voorgestelde maatregelen en financiële toewijzingen onderling complementair zijn en aansluiten bij andere regionale, nationale en communautaire beleidsmaatregelen. In termen van externe coherentie is het bijvoorbeeld belangrijk dat het programma nauw aansluit bij de Lissabon-agenda. De kwaliteit van de implementatiesystemen dient ervoor te zorgen dat het programma doelmatig en doeltreffend omgezet wordt in concrete acties inzake uitvoering, opvolging en evaluatie. Tenslotte dient men een goed zicht te hebben op de mogelijke belangrijke externe factoren die de beleidskeuzes inzake dit programma beïnvloeden, om aldus realistische verwachtingen te hebben met betrekking tot de finale resultaten. Een belangrijk onderdeel van het implementatiesysteem is de set van indicatoren waarmee het programma jaarlijks zal worden gemonitored. Uiteindelijk moet de ex-ante evaluatie een antwoord bieden op de volgende vragen: •

Beschrijft het programma een adequate strategie die tegemoet komt aan de uitdagingen die vandaag bestaan inzake regionaal-economische ontwikkeling in Vlaanderen?


167

• • • • •

Is de strategie goed gedefinieerd met duidelijke doelstellingen en prioriteiten en is het realistisch te verwachten dat deze doelstellingen zullen gehaald worden rekening houdend met de financiële middelen die werden toegekend aan de prioriteiten? Is de strategie coherent met het beleid op regionaal, nationaal en Europese niveau? Hoe zal het programma bijdragen tot het bereiken van de Lissabon doelstellingen? Wat is de verwachte impact van de strategie in kwantitatieve termen? Zijn er toepasselijke indicatoren bepaald voor de geformuleerde doelstellingen en kunnen deze indicatoren en hun streefwaarden de basis vormen voor toekomstige monitoring en evaluatie van prestaties? Is het implementatiesysteem voldoende geschikt om de doelstellingen van het programma te bereiken ?

6.3. Synthese van de resultaten Relevantie van het programma De omgevingsanalyse is uitgewerkt met opname van de meeste topics zoals vereist in een sociaal-economische analyse ( algemene economische situatie, economische structuur, economische hefbomen, productiemilieu en natuurlijk milieu ). Inzake volledigheid en consistentie van de omgevings-en SWOT-analyse werden aanvullingen voorgesteld inzake ‘ICT’, ‘economie en energie’ en ‘economie en leefmilieu’. Ook het luik rond kenniseconomie vereist een meer consistente analyse om te komen tot een éénduidige bepaling van de positie van Vlaanderen inzake kennisintensiteit van het economisch weefsel. De conclusies vervat in de SWOT- analyse blijken evenwel robuust wanneer we deze vergelijken met het sociaaleconomisch beeld van Vlaanderen op basis van andere analyses. Op basis van de SWOT-analyse formuleert het OP strategische uitdagingen. Aan de hand van een issue-analyse werd, samen met de programma-opstellers, tot de conclusie gekomen dat het inzetten op een programma voor meer innovatiekracht, meer ondernemerschap en een aantrekkelijk en duurzaam economisch omgevingsklimaat als basis voor een versterking van de economische structuur in Vlaanderen een terechte keuze is. Rationale en consistentie van het programma Vertrekkende van de uitgevoerde SWOT-analyse en de geformuleerde uitdagingen, is het Vlaamse D2-programma consistent wat betreft de onderbouwing van de strategische hoofddoelstelling met de 4 gekozen prioriteiten rond het bevorderen van de kenniseconomie en innovatie, het stimuleren van ondernemerschap, het bevorderen van de ruimtelijkeconomische omgevingsfactoren en het bevorderen van de stedelijke ontwikkeling. Om de effectiviteit van het programma te optimaliseren wordt gevraagd dat men bij de invulling van de prioriteiten en de uitvoering ervan oog heeft voor de additionaliteit van de acties ten aanzien van het reguliere beleid, dat voldoende geconcentreerde inzet van de middelen wordt gevrijwaard en dus versnippering wordt tegengegaan, alsook voldoende ruimte wordt ingebouwd voor innovatieve concepten en proeftuinen. Ook synergie met andere communautaire programma’s is na te streven (vb. Jessica, 7th framework programme, Interreg,…).


168

Wanneer het verband wordt gelegd tussen de conclusies uit de SWOT-analyse en de prioritaire uitdagingen uit de issue-analyse enerzijds en de financiële accenten in het programma anderzijds, komt men tot de vaststelling dat de meeste middelen ingezet worden op de grootste kansen en/of voor het afwenden van de zwaarste bedreigingen voor Vlaanderen als sociaal-economisch performante regio. De 8 operationele doelstellingen waar de meeste middelen naar toe gaan (samen goed voor 146 mln EUR EC-funding of 73% van de totale programmamiddelen) gaan allemaal in op prioritaire terreinen waar de sociaa-leconomische uitdagingen conform de SWOT- en issue-analyse zeer groot zijn voor Vlaanderen. Wanneer men de middelenallocatie in het voorliggende programma vergelijkt met de besteedde middelen tijdens de vorige programmeringsperiode 2000-2006, dan ziet men dat er meer middelen zullen ingezet worden voor ondernemerschap en innovatie, dit zijn de prioriteiten 1 en 2 van het nieuwe programma, alsook voor stedelijke ontwikkeling (prioriteit 4). Aan de verbetering van de ruimtelijk-economische omgevingsfactoren zal een vergelijkbaar bedrag besteed worden. Minder middelen zijn gepland voor de ondersteuning van het toerisme. Interne en externe coherentie van het programma Als ex ante-evaluator kan worden bevestigd dat de 4 thematische programmaprioriteiten ook belangrijke accenten vormen in het gevoerde Vlaamse beleid, zoals mag blijken uit een coherentie-check van het D2-programma met het ‘Regeerakkoord Vlaamse regering 20042009’ en ‘Vlaanderen in actie. Een sociaal-economische impuls voor Vlaanderen’. Dit laatste programma is een recent opgemaakt businessplan voor Vlaanderen dat door de Vlaamse regering in juli 2006 is voorgesteld. We adviseren de programmamakers om dit Vlaamse plan expliciet als referentiekader in het programma op te nemen. Ook met dit Vlaamse actieplan is er een grote synergie vast te stellen, niet enkel op niveau van de doelstellingen en prioriteiten, maar ook op de acties en projecten. Inzake coherentie met het EU-beleid staat de Lissabonstrategie centraal, die ook een belangrijke referentie vormde voor de opmaak van de EU-strategische richtsnoeren voor de programmeringsperiode 2007-2013. De evaluatie leert dat de thematische prioriteiten van het voorliggende Vlaamse D2-programma in lijn liggen met de Lissabondoelstellingen en de verdere uitwerking ervan, alsook met krachtlijnen van het Vlaamse hervormingsprogramma 2005-2008 dat in het kader van de Lissabon mid term- review is opgemaakt. De Europese Commissie heeft de stroomlijning van de Structuurfondsen met de Lissabondoelstellingen ook vertaald in een financiële normering, gekend onder de term ‘earmarking’: 75% van de middelen van de Structuurfondsbijdrage dient ingezet te worden voor acties ikv de Lissabon-doelstellingen. Het Vlaamse D2-programma voldoet aan deze voorwaarde. Er werd ook vastgesteld dat vroegere EC-programma’s zoals URBAN, die als gevolg van de mainstreaming geïntegreerd zijn in het EFRO-programma, ook een plaats hebben gekregen in het Vlaamse D2-programma, met name via de prioriteit 4 ‘stedelijke ontwikkeling’. Dit geldt in zekere mate ook voor het programma ‘Innovatieve acties’. Er wordt tevens aanbevolen de projectselectiecriteria zo op te maken dat voorstellen met een innovatief karakter of aanpak een bonus krijgen, en zo prioritair voor ondersteuning in aanmerking komen.


169

Opmaak van het indicatorenkader Op basis van de bevindingen bij het gebruik van de monitoringtabellen bij de programmaperiode 2000-2006, is samen met het programmasecretariaat een beheersbare set van output en resultaatindicatoren samengesteld, in lijn met de strategie en op maat van de omvang van het programma. De output- en resultaatindicatoren zijn maximaal kwantitatieve objectieve indicatoren en worden best aan de hand van de 6-maandelijkse activiteitenrapportage op periodieke basis opgevolgd. De impactindicatoren, ook maximaal specifieke indicatoren eigen aan het programma, werden via een aparte methodiek benaderd. Impactindicatoren op niveau van het D2- programma zijn daarbij gelinkt aan de globale regionaal-economische en werkgelegenheidsimpact van het programma, en aan de transversale prioriteiten van het programma. Inzake het aantal behouden en gecreëerde jobs is een netto-objectief van 15.000 directe en indirecte jobs vooropgezet. Als dit objectief wordt gerelateerd aan de ingezette programmamiddelen, dan komt men tot een nettokost per job van 33.000 EUR. Om éénduidigheid te hebben in de interpretatie van de indicatoren en de bijhorende streefwaardes, wordt aanbevolen om per indicator een fiche op te maken, die dienst doet als identiteitskaart van de indicator. Inzake monitoringsysteem wordt ook aandacht gevraagd voor een geëxpliciteerd systeem van dataverzameling: hoe gaan de data verzameld worden, wat is de rol en rapporteringsverantwoordelijkheid van de projectpromotoren, hoe gaat teruggekoppeld worden naar het toezichtcomité, welke tussentijdse evaluaties worden voorzien,… .? Beoordeling van de uitvoeringsorganen en systemen In tegenstelling tot de vorige programmaperiodes (waar geopteerd werd voor een gebiedsgerichte benadering) gaat het OP 2007 -2013 uit van een globaal Vlaams programmagebied, waarbij projecten mogelijk zijn in heel Vlaanderen binnen een gekozen thema of doelstelling. Deze optie kan door de evaluator worden onderschreven, op basis van de afweging dat de sterkten van de nieuwe aanpak de potentiële zwaktes overtreffen. Aandachtspunt is wel dat voorzien wordt in een goede betrokkenheid van subregionale partners bij de opmaak en de uitvoering van het programma, met het oog op de creatie van een breed partnerschap dat het programma ondersteunt. Deze periode 2007-2013 zal het Doelstelling 2- programma beheerd worden door de Afdeling Europa Economie van het Agentschap Economie. De voorgestelde organisatiestructuur met PSE te Brussel enerzijds en contactpunten in de provincie anderzijds, is een elegante structuur die zowel bovengeschetste overgang vergemakkelijkt als ervoor zorgt dat de voeling met de lokale projectwerking niet verloren gaat. Aangezien het beheer van het programma in deze periode voor het eerst volledig in handen is van het Agentschap Economie, werd er door de beheersautoriteit grondig voorbereidend werk gedaan over de uitvoeringsprocessen. Dit denkproces is reeds op vrij gedetailleerd niveau gevoerd aangezien het geheel van uitvoeringsprocessen door een nieuw digitaal systeem zal ondersteund worden. Dit systeem is volledig elektronisch en zal fungeren volgens het 1-loket principe. Om deze digitale ondersteuning te kunnen realiseren, werden alle processen


170

nauwgezet in kaart gebracht. De opstart van het systeem is voorzien in verschillende fasen met een eerste fase ( rond projectoproepen en de input van gegevens) tegen juni 2007 en een tweede fase (voornamelijk het financiële luik) voorzien tegen december 2007. De totstandkoming van het programma Als evaluator kan worden bevestigd dat de belangrijkste stakeholders betrokken zijn bij de opmaak van het D2-programma. Hiertoe is gewerkt met een combinatie van expertenmeetings, een beleidsmatige consultatie via een ambtelijke werkgroep, en een draagvlak- consultatie bij bijvoorbeeld de subregionale overheden, de sociale partners, de Mina-raad en de RESOC’s. Er werd tevens vastgesteld dat de leereffecten uit vroegere programmaperiodes als thematische concentratie en additionaliteit ten aanzien van het reguliere beleid als strategische invalshoeken in het nieuwe programma zijn opgenomen. Er wordt voorgesteld dat de andere leereffecten (soorten projecten en risico-analyse) worden opgenomen in de projectselectiecriteria. In het kader van de interactieve aanpak van de ex ante-evaluatie heeft er een wisselwerking op geregelde basis plaats gevonden tussen de ex ant e- evaluator en de programmamakers, en dit zowel inzake optimalisering van de SWOT en de programmastrategie, inzake de opmaak van het indicatorenkader, als bij de beoordeling van de beheerssystemen en de uitvoeringsregels. 6.4. Aanbevelingen 6.4.1. In het kader van het interactief proces en wisselwerking met de ex ante – evaluator, werd bij de opmaak van het OP reeds rekening gehouden met de volgende bemerkingen en aanbevelingen: 1) met betrekking tot de volledigheid en consistentie van de omgevings- en SWOT- analyse: Zoals gesuggereerd: • werd informatie in de omgevingsanalyse opgenomen inzake de positie van Vlaanderen op het vlak van ICT als belangrijke hoeksteen voor het verhogen van de connectiviteit, en dus als pijler van de competitiviteit van de regio; • werden de topics ‘economie en energie’ en ‘economie en leefmilieu’ uitgewerkt in de omgevingsanalyse ( aansluitend bij de conclusies in de SWOT-analyse ); • werden, naar analogie met de andere topics in de omgevingsanalyse, de luiken “ruimtelijk-economische omgevingsfactoren” en “stedelijke ontwikkeling” verder uitgewerkt met staving van gekwantificeerde gegevens; • werd het aandeel van kennisintensieve/hoogtechnologische producten en diensten in werkgelegenheid, toegevoegde waarde en export in de omgevingsanalyse verduidelijkt; 2) met betrekking tot de transversale aandachtspunten: Zoals aanbevolen zal het transversaal thema “gelijke kansen’ deel uitmaken van de projectselectiecriteria bij de uitvoering van het programma en zal de wijze waarop gelijke


171

kansen beoordeeld wordt bij de projectselectie een specifiek aandachtspunt vormen in de mid term-evaluatie van het programma. 3) met betrekking tot de leereffecten: In het Strategisch Referentiekader werden de leereffecten uit vorige evaluaties en programmaperiodes opgesteld, waarmee rekening zal worden gehouden in de programmaperiode 2007-2013 ( p. 29 ): •

Selectieve inzet van middelen met het oog op de maximalisatie van de structurele impact: o Focus van het programma op speerpunten waar een wezenlijk effect inzake economische structuurversterking wordt gegenereerd; o Bewaken van de additionaliteit van ondersteunde acties ten aanzien van het reguliere beleid (gelijklopende beleidsdoelstellingen maar aanvullende maatregelen en acties),

•

Bevordering van de effectiviteit en de naleving van de N+2 regel: o Evenwicht tussen soorten projecten: economische hefboomprojecten en infrastructurele investeringsprojecten, projecten met korte en langere doorlooptijd; o Op voorgestelde projecten een risico-analyse uitvoeren, op basis waarvan externe factoren die het verloop van het project kunnen beïnvloeden, in kaart worden gebracht;

De leereffecten “thematische concentratie” en “additionaliteit ten aanzien van regulier beleid” werden reeds als strategische invalshoeken in het nieuwe programma opgenomen. Zoals voorgesteld, zal worden nagegaan hoe de andere leereffecten ( soorten projecten en risicoanalyse) kunnen worden opgenomen in de projectselectiecriteria. 4) met betrekking tot de set van indicatoren en streefwaardes: Zoals aanbevolen werd , met het oog op éénduidigheid in de interpretatie van de indicatoren en de bijhorende streefwaardes, per indicator een fiche opgemaakt, die dienst doet als identiteitskaart van de indicator. Elementen van deze fiche zijn o.m.: de omschrijving van de indicator, de link met het programma, het soort indicator, eventuele subindicatoren, de verantwoordelijke en wijze van verzameling, de frekwentie van opvolging, de bron voor de verzameling van de gegevens, de interpretatie van de indicatorwaarde,de streefwaarde en de wijze van berekening van deze streefwaarde ( hypothesen en gebruikte referentiewaarden ); 6.4.2. Voornamelijk omwille van de specificiteit van de diverse operationele doelstellingen, werd niet ingegaan op de volgende suggesties: •

“nagaan of binnen de prioriteit “Kenniseconomie en innovatie” de eerste drie operationele doelstellingen rond ‘sensibilisering, begeleiding en samenwerking’ niet beter tot 1 operationele doelstelling herleid worden, en dit omdat vele innovatieondersteunende initiatieven synergieën tussen deze drie acties nastreven”.


172

Naast de specificiteit dient tevens opgemerkt dat voor deze prioriteit dezelfde benadering werd gevolgd als voor de prioriteit “Ondernemerschap” waar eveneens operationele doelstellingen rond sensibilisering (stimuleren ondernemerszin), begeleiding ( start-, groei-, en overnamekader) en samenwerking werden voorzien. •

“overwegen om binnen de prioriteit “Kenniseconomie en innovatie” OD 6 ‘Innovatie in de plattelandseconomie’ als afzonderlijke actie te integreren in OD5 ‘Vernieuwende voorbeelden van kennisvalorisatie’ zodat deze OD zowel innovatieve ‘thematische’ als ‘geografische’ benaderingen omvat”. Gezien de uitgesproken eigen aard van OD 6, zijn verschillende van de hieronder beoogde acties niet onder te brengen binnen OD 5.

•

“overwegen om binnen de prioriteit “Ruimtelijk-economische omgevingsfactoren” OD 4 ‘Benutten van verduurzamingspotenties van economische concentraties (bedrijven-terreinen, havens,…)’ als actie op te nemen onder OD 2 ‘Kwaliteitsvolle bedrijventerreinen en bedrijfshuisvestingsmogelijkheden”. Ook in dit verband dient gewezen op feit dat OD 4 ook andere acties en projecten beoogt welke geen verband houden met bedrijventerreinen.

6.4.3. Tijdens de verdere operationalisering en uitvoering van het programma zal tevens aandacht worden besteed aan de volgende suggesties en aanbevelingen: 1) met betrekking tot de thematische prioriteiten: Zoals aanbevolen zal: •

binnen de prioriteiten ‘Kenniseconomie en innovatie’ en “Ondernemerschap” aandacht worden besteed aan de additionaliteit van de acties ten aanzien van het reguliere beleid: aanscherpen van acties naar thematische focus, naar doelgroep en/of naar valorisatie bij de operationalisering van de acties. Tevens zal met het oog op de effectiviteit van de acties en de visualisering van de bijdrage van het programma, aandacht worden besteed aan het goed aflijnen van de acties en/of duidelijk bepalen van de meerwaarde van de D2-financiering.

•

binnen de prioriteiten ‘Kenniseconomie en innovatie” en “Ondernemerschap”, aandacht worden besteed aan de afstemming tussen OD4 ‘Internationalisering’ van de eerste prioriteit en OD3 ‘Stimuleren van internationaal ondernemen’ van de tweede prioriteit, zodat beide OD voldoende complementair blijven in hun acties.

•

binnen de prioriteit ‘Kenniseconomie en innovatie”, wat betreft de ‘Innovatie van de plattelandseconomie, worden gestreefd naar het trekken van lering uit de ervaringen met het (op zijn einde lopende) Leaderprogramma in Vlaanderen. Tevens wordt synergie voorzien met het nieuwe Vlaams PDPO-programma.


173

•

binnen de prioriteit “Ondernemerschap”, bij de verdere operationalisering van de operationele doelstelling 1 (stimuleren van ondernemerszin en ondernemersvaardigheden) rekening worden gehouden met de evaluatie-uitkomsten van het zwaartepunt 3 ‘Ondernemerschap’. van het lopende ESF D3-programma waaronder vergelijkbare projecten worden gefinancierd.

•

binnen de prioriteit “Ondernemerschap”, bij de verdere operationalisering van de operationele doelstelling 2 ( creëren van een faciliterend start-, groeien overnamekader) worden nagegaan wordt op welke terreinen en facetten acties binnen een D2-programma het meest toegevoegde waarde kunnen genereren op het vlak van bedrijfsovernames.

•

binnen de prioriteit “Ruimtelijk-economische omgevingsfactoren” specifieke aandacht worden besteed aan de definiëring van het soort projecten die met Doelstelling 2-middelen ondersteund zullen worden, gezien investeringen in infrastructuur en bedrijventerreinen doorgaans budgettair omvangrijke middelen vergen.

•

voor de invulling van de prioriteiten, bij de opmaak van de selectiecriteria aandacht uitgaan naar voorstellen met een innovatief karakter of aanpak.

2) met betrekking tot de transversale aandachtspunten: Zoals aanbevolen zal er, wat betreft het thema “Ruimtelijke dimensie” worden naar gestreefd dat de gekozen thematische concentratie, de geografische spreiding van acties en projecten in de uitvoeringsperiode domineert, en zo de efficiëntie en de effectiviteit van het programma ten goede komt ( in tegenstelling tot voorgaande programmeringsperiodes, wordt nu een globaal Vlaams programma opgemaakt hetgeen – in vergelijking met deze vorige programma’s - een ex ante- geografische versnippering van de middelen voorkomt ). 3) met betrekking tot de indicatoren en streefwaardes: Zoals aanbevolen zal tijdens de uitvoering van het programma specifieke aandacht worden besteed aan een nauwgezette en dynamische opvolging van realisaties versus streefwaardes, alsook aan de actualisering van streefwaardes bij de tussentijdse evaluatie van het programma. ( gedocumenteerd systeem van dataverzameling: hoe gaan de data verzameld worden, wat is de rol en rapporteringsverantwoordelijkheid van de projectpromotoren, hoe gaat teruggekoppeld worden naar het toezichtcomité, welke tussentijdse evaluaties worden voorzien,…?); 4) met betrekking tot de structuren: Zoals aanbevolen, zal het programmasecretariaat ook voldoende aandacht besteden aan de inhoudelijke opvolging van het programma d.w.z. niet alleen financiële en administratieve opvolging, maar ook opvolging van de efficiëntie en effectiviteit van de acties ( mate waarin de programma-uitvoering bijdraagt aan het bereiken van de in het programma geformuleerde doelstellingen ). Om aan deze inhoudelijke monitoring gestalte te geven, zal op regelmatige basis informatie over resultaten en effecten worden verzameld en gerapporteerd ( dit veronderstelt tevens het sensibiliseren van de projectpromotoren op gebied van effectmeting ).


174

6.5. Strategische Milieubeoordeling

6.5.1. Situering Het doelstelling 2 - programma EFRO 2007-2013 werd aan een milieu-evaluatie onderworpen op basis van de Europese Richtlijn 2001/42/EEG betreffende de beoordeling van de effecten van bepaalde plannen en programma’s op het milieu: de SEA Directive (Strategic Environmental Assessment = Strategische Milieubeoordeling). Deze Richtlijn heeft tot doel “voor een hoog niveau van milieubescherming te zorgen en bij te dragen tot de integratie van milieu-overwegingen in de voorbereiding en toepassing van plannen en programma’s met het oog op het stimuleren van duurzame ontwikkeling”. In bijlage I van de Richtlijn wordt vastgelegd welke informatie het milieurapport dient te bevatten. Deze bijlage I werd in de Vlaamse wetgeving en MER-praktijk verfijnd. Tevens werd rekening gehouden met de Working Paper on Ex Ante Evaluation1 waarin annex 3 richtlijnen geeft omtrent hoe om te gaan met de MER-plicht in het kader van de ex ante evaluatie in het kader van structuur- en cohesiefondsen. In het Vlaamse Decreet van 18 December 2002 wordt in artikel 4.1.6, indien meerdere rapportages moeten worden uitgevoerd, de mogelijkheid geboden om deze op elkaar af te stemmen, gelijk te laten lopen of te integreren (integratiespoor), in samenspraak met de verschillende administraties. Op die manier kan op een pragmatische en efficiënte manier invulling gegeven worden aan de MER-plicht, zonder afbreuk te doen aan het realiseren van de doelstellingen van de milieu-effectrapportage en aan de kenmerken ervan, zoals deze gedefinieerd worden in artikel 4.1.4. van MER Decreet dd. 18/12/2002. De milieubeoordeling bevat alle essentiële kenmerken zoals deze in artikel 4.1.4., paragraaf 2 van het MER Decreet van 18/12/2002 gedefinieerd werden: - de systematische en wetenschappelijk verantwoorde analyse en evaluatie van de te verwachten, of in het geval van zware ongevallen mogelijke, gevolgen voor mens en milieu, van een voorgenomen actie en van de redelijkerwijze in beschouwing te nemen alternatieven voor de actie of onderdelen ervan, en de beschrijving en evaluatie van de mogelijke maatregelen om de gevolgen van de voorgenomen actie op een samenhangende wijze te vermijden, te beperken, te verhelpen of te compenseren. - de kwaliteitsbeoordeling van de verzamelde informatie - de actieve openbaarheid van de rapportage en de besluitvorming over de voorgenomen actie. Zodoende wordt ervoor gezorgd dat milieu-overwegingen kunnen geïntegreerd worden in de besluitvorming omtrent het operationeel programma en kan er worden over gewaakt dat : - het (economisch beleids)programma ook bijdraagt tot een verbetering van het leefmilieu in de betreffende gebieden; - dat potentiële effecten van het programma vroegtijdig kunnen gedetecteerd worden, zodat er waar mogelijk ook tijdig maatregelen kunnen genomen worden; - er conformiteit is met de bestaande Vlaamse en Europese natuur- en milieuwetgeving en de bestaande milieunormen, beleidsdoelstellingen en andere randvoorwaarden; 6.5.2. Fasering De milieubeoordeling werd uitgevoerd in nauwe interactie met de milieu-administratie ( dienst MER van de Vlaamse administratie) , waarbij tevens, conform de SEA richtlijn, de nodige aandacht werd besteed aan publieke participatie:


175

-

na bespreking van de startnota ( waarin de voornaamste elementen uit het programma worden samengevat en inzichtelijk gemaakt in functie van de milieu-evaluatie ) met de dienst MER, was deze gedurende enkele weken raadpleegbaar op de website van de dienst, met een doorklikmogelijkheid vanuit de website van het Agentschap Economie waarop het Nationaal Strategisch Referentiekader en het ontwerp van operationeel programma raadpleegbaar waren. Relevante instanties (provincies, instanties betrokken bij de uitvoering van het programma, leden van de SERV en MINA raad) kregen een e-mail/brief waarin ze op de hoogte gesteld werden van de mogelijkheid tot inspraak.

-

op basis van de startnota en de resultaten van de publieke consultatie werd door de Dienst MER een nota met aanbevelingen voor de milieubeoordeling opgesteld. Deze nota met aanbevelingen dd. 4 augustus 2006 wordt als bijlage 2 toegevoegd. Zoals vermeld in de bijlagen bij de nota (p10) werden bemerkingen geformuleerd door de Dienst Gebiedsgericht Beleid, de Afdeling Monumenten en Landschappen en het Vlaams Energieagentschap ( telkens Vlaamse overheid ), voornamelijk. met betrekking tot het verband tussen emissies en economische groei, de noodzaak van een gebiedsgerichte aanpak, de instemming met de voorziene aandacht voor milieu in de projectselectie, de impact(reductie)op de erfgoedwaarden en de noodzakelijke aandacht voor een zo energiezuinig en milieuvriendelijk mogelijke en veilige ontsluiting van bedrijventerreinen. Met deze bemerkingen werd rekening gehouden in de aanbevelingen.

-

vervolgens werd de ontwerpversie van de milieubeoordeling opgesteld voor de verschillende milieu-aspecten en voor het plan als geheel (prioriteiten, doelstellingen en acties en maatregelen). Ze werd uitgevoerd door een team van erkende MERdeskundigen, in interactie met de verschillende relevante milieu-administraties.

-

na beoordeling van het ontwerprapport door de dienst MER, werd dit net als de startnota, via de website van de dienst publiek ter inzage gelegd. Tevens werd het document via e-mail rechtstreeks overgemaakt aan de instanties die gereageerd hebben op de startnota.

-

rekening houdend met de bemerkingen en suggesties van de dienst MER en met de insteek vanuit de consultatieronde werd het eindrapport opgemaakt, dat door de dienst MER aan een eindbeoordeling werd onderworpen en goedgekeurd. Deze eindbeoordeling dd. 4 april 2007 wordt als bijlage 3 toegevoegd.

6.5.3. Beoordelingskader De milieubeoordeling heeft betrekking op twee niveaus: - enerzijds wordt getoetst of de voorgestelde acties op zich passen binnen / coherent zijn met het in Vlaanderen nagestreefd beleid inzake milieu en ruimtelijke ordening. - anderzijds worden de resultaten of gevolgen van de voorgestelde acties getoetst, waarbij enerzijds de wetgeving inzake milieu- en ruimtelijke ordening als toetsingskader gelden. Naar de eigenlijke milieubeoordeling op strategisch en Vlaams niveau toe, werden twee relevante beleidsdocumenten gebruikt: het Milieubeleidsplan 2003-2007 (MINA III) en het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV, planperiode 1992-2007).


176

De milieubeoordeling op strategisch niveau, als onderdeel van de ex-ante evaluatie van het Doelstelling 2 Operationeel Programma, bevat drie onderdelen: -

-

een evaluatie van de milieuaspecten van de SWOT-analyse waarop het Operationeel Programma is gebaseerd, in relatie tot de toestand van het milieu in Vlaanderen (zie hoofdstuk 2); een analyse van de consistentie van het Doelstelling 2 Operationeel Programma met en de relevantie voor het algemeen milieu- en ruimtelijk beleid in Vlaanderen, zoals beschreven in de wetgeving terzake, het Milieubeleidsplan 2003-2007 (met name het luik Themabeleid) en het RSV (zie hoofdstuk 3); een beschrijving van de verwachte/mogelijke milieueffecten van de doelstellingen en acties van het Operationeel Programma, opgedeeld naar thema (mens, landschap, fauna en flora, bodem, water, geluid en lucht).

6.5.4. Conclusies De volgende conclusies kunnen getrokken worden in verband met de potentiële milieu-impact van elk van de vier prioriteiten van het Doelstelling 2-Programma: -

Prioriteit 1 – Kenniseconomie en innovatie: De acties van de eerste vier operationele doelstellingen hebben geen (directe) milieueffecten. Het implementeren van ecoinnovaties (OD 5) en innovatieve inrichtingsprojecten op het platteland (OD 6) zullen in principe (vnl.) positieve effecten hebben voor bepaalde disciplines, maar deze zullen een beperkte globale impact hebben en/of lokaal van aard zijn.

-

Prioriteit 2 – Ondernemerschap : De acties van deze prioriteit hebben geen (directe) milieueffecten, eventueel met uitzondering van de acties gericht op landeigenaars, die (potentieel) positieve effecten hebben op het vlak van landschap en fauna en flora maar wellicht een (zeer) beperkt steunbedrag vertegenwoordigen.

-

Prioriteit 3 – Ruimtelijk-economische omgevingsfactoren : De acties van deze prioriteit hebben veruit de belangrijke implicaties naar milieu toe. De meeste acties hebben tot doel bij te dragen aan een duurzamere Vlaamse economie, en op lange termijn en op Vlaams niveau zijn de milieueffecten normaliter positief, maar op korte termijn en/of op lokaal niveau zullen negatieve milieueffecten wellicht onvermijdelijk zijn. Dit geldt met name voor de acties m.b.t. de economische “poorten” (havens,luchthaven) en de verkeersinfrastructuur (OD 1) en (op beperktere schaal) de acties m.b.t. nieuwe bedrijventerreinen (OD 2 en OD 3). Bij de locatie- of tracékeuze en de inrichting van infrastructuurprojecten die ondersteund worden vanuit D2 moet een zorgvuldige milieu-afweging gebeuren om de negatieve effecten te minimaliseren.

-

Prioriteit 4 – Stedelijke ontwikkeling : De milieueffecten van de acties van deze prioriteit zijn vergelijkbaar met die van Prioriteit 3, met dien verstande dat ze beperkt zijn tot de stedelijke omgeving. Dit betekent dus dat ze overall een positieve milieuimpact zouden moeten hebben, maar negatieve effecten op korte termijn en lokaal niet uit te sluiten zijn. De effecten van OD 4 (ontwikkeling van het sociaalcultureel leven) beperken zich normaliter tot de disciplines mens en landschap.

De potentiële milieu-impact van het D2-programma als geheel hangt in grote mate af van het totaal budget en van de verdeling van de financiële middelen over de vier prioriteiten en 17


177

operationele doelstellingen. Wat de financiële verdeling in het kader van het Doelstelling 2programma betreft, werd beslist de beschikbare middelen, zijnde 193 miljoen euro, evenredig te spreiden over de vier prioriteiten, zijnde telkens een bedrag van ongeveer 48 miljoen euro, gespreid over een periode van 6 jaar. Indien het budget van elke prioriteit eveneens evenredig verdeeld zou worden over haar doelstellingen, zou ca. 56% van het totaal budget van D2 uitgaan naar acties zonder of met zeer beperkte en/of indirecte milieueffecten, en de overige 44% naar acties waarbij een positieve milieu-impact wordt nagestreefd maar negatieve (neven)effecten niet uit te sluiten zijn. Gezien het ambigue karakter van deze tweede categorie kan vanuit milieustandpunt niet zonder meer gesteld worden dat zij zwaarder dan wel lichter zou moeten doorwegen in het programma. Bovendien is de economische, sociale en milieu-impact van een programma van in totaal 193 miljoen euro, verspreid over tientallen tot honderden acties en projecten, op Vlaams niveau sowieso zeer beperkt. Dit doet uiteraard niets af van de intrinsieke waarde van de doelstellingen of de individuele acties van het Doelstelling 2-programma, maar hun eventuele positieve (milieu- en andere) effecten zullen wellicht enkel merkbaar zijn op lokaal niveau. De belangrijkste impact van het Programma als geheel zal/moet liggen op het vlak van sensibilisering en aanmoediging van initiatieven die gericht zijn op duurzaamheid. 6.5.5. Aanbevelingen – Maatregelen en monitoring De milieubeoordeling vermeldt een aantal maatregelen welke zich op 3 niveau’s situeren: 1. Maatregelen die dienen om potentiële milieueffecten te verminderen of te vermijden. Hier wordt gesteld:“bij de uitvoering van projecten die kaderen binnen het D2programma moeten per definitie steeds de lokale milieueffecten in kaart gebracht worden en in de mate van het mogelijke gemitigeerd worden. De projecten waarvan een negatieve milieu-impact verwacht wordt, zullen trouwens veelal MER-plichtig zijn, en in het kader daarvan zullen de nodige milderende maatregelen voorgesteld worden. Bij doelstellingen en acties die nauwelijks milieu-impact hebben, of positieve effecten, moeten uiteraard geen milderende maatregelen voorzien worden”. 2. Maatregelen die dienen om de relevantie te verhogen t.a.v. bestaande milieuproblemen, via accentverschuivingen of alternatieve of bijkomende doelstellingen of acties. Hier wordt gesteld dat op het niveau van het investeringsprogramma alternatieven zich voornamelijk situeren op de verdeling van het budget over de verschillende prioriteiten, operationele doelstellingen en acties. Zoals reeds vermeld onder de conclusies zou ca. 56% van het totale budget uitgaan naar acties zonder of met zeer beperkte en/of indirecte milieueffecten, en de overige 44% naar acties waarbij een positieve milieuimpact wordt nagestreefd maar negatieve (neven) effecten niet uit te sluiten zijn. Gezien het ambigue karakter van deze tweede categorie kan vanuit milieustandpunt niet zonder meer gesteld worden dat zij zwaarder dan wel lichter zou moeten doorwegen in het programma. Bovendien is de economische en sociale en milieu-impact van een programma van 193 miljoen euro, verspreid over talrijke acties en projecten, op Vlaams niveau sowieso beperkt. “Een interne budgettaire verschuiving tussen de verschillende prioriteiten en doelstellingen levert aldus (op bovenlokaal niveau) geen significante verschillen op.”


178

3. Maatregelen die dienen om ervoor te zorgen dat er tijdig ingegrepen kan worden wanneer er effecten zouden voordoen. Hier wordt gesteld dat voor een programma als doelstelling 2, waarbij niet het programma zelf maar het soort acties en projecten dat erdoor gefinancierd wordt bepalend is voor de milieu-impact van het programma, maatregelen die ervoor zorgen dat tijdig ingegrepen kan worden in feite het belangrijkste zijn. De evaluator focust hier op de ‘projectselectieprocedure’ en stelt dat “via een projectselectieprocedure moet voldoende aandacht voor milieu-en duurzaamheidsaspecten zijn, moet ervoor gezorgd worden dat projecten ondersteund worden die niet alleen de eigen doelstellingen van het D2- programma ten goede komen, maar ook (in de mate van het mogelijke) bijdragen aan de algemene Vlaamse milieudoelstellingen en duurzame ontwikkeling nastreven.” Wat dit laatste betreft, zou de beheers- en controlestructuur zoals voorgesteld in het ontwerpprogramma hiervoor in principe voldoende garantie moeten bieden, aangezien in het Toezichtscomité alle ministers en alle bevoegde administraties, waaronder die voor milieu, vertegenwoordigd zijn, evenals de milieu- en natuurverenigingen, en in de Technische Werkgroep externe consultants kunnen opgenomen worden die gespecialiseerd zijn in deze thema’s. Tevens worden een aantal verdere suggesties gedaan m.b.t. selectie en monitoring. Met het oog op een zo efficiënt mogelijke selectieprocedure, zou elk projectvoorstel een beknopte nota moeten bevatten i.v.m. de milieuaspecten van het project, die bij geografisch afgebakende projecten zal focussen op de “immissiezijde” (lokale milieukwaliteit), en bij niet geografisch afgebakende projecten op de “emissiezijde” (afval, polluenten) en op grondstoffen- en energieconsumptie. Omtrent het monitoringaspect kan gesteld worden dat het weinig zin heeft om talrijke algemene indicatoren op te stellen, omwille van de grote variatie aan projecttypes. Desalniettemin worden drie (of vier) basis-/impactindicatoren voorgesteld. Dit zijn indicatoren die resp. de milieutoestand beschrijven bij de start van het programma, en de evolutie van deze indicatoren gedurende en na de uitvoering van het programma. De voorgestelde indicatoren zijn o.i. voldoende complementair aan elkaar en dekken in voldoende mate de potentiële effecten van het Doelstelling 2-programma af. Bovendien gaat het om indicatoren die standaard bijgehouden worden in het kader van de opmaak van het jaarlijks Vlaams milieurapport (MIRA) (terug te vinden op www.milieurapport.be). Daarnaast zijn er nog heel wat mogelijke basis-/impactindicatoren op lokaal niveau en doelstellings- en actiegerichte resultaatsindicatoren. De drie algemene impactindicatoren zijn (of vier, indien de derde indicator wordt opgesplitst): - grondstoffenbehoefte (Direct Material Input): totaal Vlaanderen = ca. 250 miljoen ton (42 ton/inwoner) in 2004; - energieverbruik: totaal Vlaanderen = ca. 1600 PJ (1012 J) (265 MJ/inwoner) in 2004; - geproduceerde hoeveelheid afval en emissies naar lucht en water: totaal Vlaanderen = ca. 106 miljoen ton (17,7 ton/inwoner) in 2003 (enkel broeikasgasemissies: 90,7 miljoen ton CO2-equivalenten in 2004) (eventueel afval en emissies apart). Omwille van de belangrijke focus van het D2-programma (meer bepaald Prioriteit 3) op (multimodaal) transport wordt voorgesteld om de indicatoren energieverbruik en emissies apart op te volgen voor de transportsector. Door de getallen eenvoudigweg op te tellen kunnen deze indicatoren op eender welke schaal toegepast worden: een individuele site waar


179

een bepaalde maatregel wordt geïmplementeerd, een bepaalde regio, een project, een operationele doelstelling, een prioriteit of het D2-programma als geheel. Wat deze aanbevelingen en suggesties betreft, dient opgemerkt dat: -

in de projectselectieprocedure, criteria inzake milieu- en duurzaamheidsaspecten worden opgenomen: bij de beoordeling van projecten worden o.m. luchtkwaliteit, water, natuur en biodiversiteit meegenomen. Ook CO2-neutraliteit is een uitgangspunt voor de beoordeling binnen bepaalde projectoproepen.

-

inzake indicatoren, de voorkeur werd gegeven aan een beheersbare set van relevante, programma-eigen indicatoren ten einde een maximale relatie te leggen tussen de activiteiten van het programma en de resultaten/impact van het programma. De gesuggereerde algemene indicatoren (1. grondstoffenbehoefte, 2. energieverbruik en 3. geproduceerde hoeveelheid afval en 4. geproduceerde hoeveelheid emissies naar lucht en water) zullen als contextindicatoren aan deze indicatorenset worden toegevoegd. ( en niet als impactindictoren gezien de effecten van het doelstelling 2- programma op Vlaams niveau zeer beperkt worden geacht )..


180

LIJST MET AFKORTINGEN AE BERD CIS CP DMI EDC ELFPO EFRO ESF FDC FIT GEM GERD ICT IWT MER MINAraad MIRA MVO NON-BERD NSRK O&O OVAM PDPO PMV POM PPS PSE R&D RESOC RSV SERV SMB SPRE TEA-index UNIZO VDAB VIL VLAO VLM VMM VOKA VRIND VRWB VSDO VVP VVSG

Agentschap Economie Business Expenditure on R&D (Bedrijfsuitgaven O&O) Community Innovation Survey EFRO-Contactpunt Directe Materialen Input Europees Distributiecentrum Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Europees Sociaal Fonds Flanders District of Creativity Vlaams Agentschap voor Internationaal Ondernemen Global Entrepreneurship Monitor Gross Expenditure on R&D (Bruto Binnenlandse Uitgaven voor O&O) Informatie en communicatietechnologie Instituut voor Innovatie door Wetenschap en Technologie Milieu-effectenrapportage Milieu-en Natuurraad van Vlaanderen Vlaams Milieurapport Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Non Business Expenditure on R&D ( niet-bedrijfsuitgaven O&O) Nationaal Strategisch Referentiekader Onderzoek & Ontwikkeling Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij Programmeringsdocument voor Plattelandsontwikkeling Participatiemaatschappij Vlaanderen nv Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij Publiek-private samenwerking Programmasecretariaat EFRO Research and Development Regionaal Economisch en Sociaal Overlegcomité Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen Strategische milieubeoordeling Strategisch Plan Ruimtelijke Economie Total Entrepreneurial Activity Unive van Zelfstandige Ondernemers Vlaams Dienst voor Arbeidsbemiddeling Vlaams Instituut voor de Logistiek Vlaams Agentschap Ondernemen Vlaamse Landmaatschappij Vlaamse Milieumaatschappij Vlaams netwerk van ondernemingen Vlaamse Regionale Indicatoren Vlaams Raad voor Wetenschapsbeleid Vlaamse Strategie Duurzame Ontwikkeling Vereniging van Vlaamse Provincies Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten


181

EUROPEES FONDS VOOR REGIONALE ONTWIKKELING OPERATIONEEL PROGRAMMA DOELSTELLING

Recommend Documents