26 april 2007 nummer 8 jaargang 1
EUROPA Hoe Europees zijn de
Antillen? pag 10
Rolf Ekéus neemt afscheid van OVSE pag 6 Europa loopt voorop in kernfusieproject pag 14 Liever pruik dan hoofddoek in rechtszaal pag 16 Ngo’s voeren actie voor eerlijke handel pag 19
PM EU 4,233.indd 1
23-04-2007 17:04:33
)FU&YQFSUJTF$FOUSVN )FU&VSPQFFTCFMFJEIFFGUFFOHSPFJFOEFJNQBDUPQEF OBUJPOBMFVJUWPFSJOH%FHFWPMHFOWPPSQSPDFEVSFT PSHBOJTBUJFWPSNFOFOJOGPSNBUJFTZTUFNFOWBOOBUJPOBMF PWFSIFJETPSHBOJTBUJFTOFNFOEBBSEPPSPPLUPF 0NVCFLFOEUFNBLFONFUEF&VSPQFTFEJNFOTJFPQ IFUHFCJFEWBOCFMFJEFOVJUWPFSJOHFOEFTQFDJGJFLF SPMWBOEFJO[FUWBO*$5 IFFGU)FU&YQFSUJTF$FOUSVN FFOUJFOEBBHTFMFFSHBOHPOUXJLLFMESPOEPNEFUIFNBT
&VSPQB VJUWPFSJOHFO*$5%F[FMFFSHBOHJTJOTBNFOXFSLJOH NFU$MJOHFOEBFM &SBTNVT6OJWFSTJUFJUFO5/0PQHF[FU %FMFFSHBOHJTPQHFCPVXEJOWJFSUXFFEBBHTFNPEVMFT NFUFFO±±OEBBHTFTUBSUFOTMPUCJKFFOLPNTU*OFMLFNPEVMF XPSEUUIFPSFUJTDIFFOQSBLUJKLHFSJDIUFLFOOJTBBOHFCPEFO %PDFOUFO[JKOXFUFOTDIBQQFST CFMFJETNBLFST BEWJTFVST FOVJUWPFSEFSTNFUFFOVJUHFCSFJEFTUBBUWBOEJFOTUFO SVJNFFSWBSJOHPQ&VSPQFFTHFCJFE
-FFSHBOH 7BO&VSPQFFT *$5 CFMFJEOBBSOBUJPOBMFVJUWPFSJOH *OIPVEWBOEFMFFSHBOH 5JKEFOTEFMFFSHBOHLPNFOEJWFSTFPOEFSXFSQFOBBOCPE [PBMTEF&VSPQFTFCFMFJETDZDMVT EF HSPFJFOEF JOWMPFE WBO&6CFMFJEPQVJUWPFSJOHTBTQFDUFO EFSPMWBOEF VJUWPFSJOHCJOOFOEF&VSPQFTFCFMFJETDZDMVT NFUIPEFO WPPSFGGFDUJFWFQBSUJDJQBUJFEPPSEFVJUWPFSJOH EFTQFDJmFLF JNQBDUWBO&VSPQFFTCFMFJEPQOBUJPOBMFJO[FUWBO*$5 FOEFKVSJEJTDIF&6LBEFSTXBBSNFFNFUEFJO[FUWBO *$5SFLFOJOHNPFUXPSEFOHFIPVEFO&FOCF[PFLBBO EF&6JOTUJUVUJFTJO#SVTTFMNBBLUEFFMVJUWBOIFU QSPHSBNNB &VSPQFTF$PNNJTTJF &VSPQFFT1BSMFNFOU 1FSNBOFOUF7FSUFHFOXPPSEJHJOH
6LVOUIFUQSPHSBNNBFOFFO JOTDISJKWJOHTGPSNVMJFSEPXOMPBEFOWJB XXXIFDOM
PM EU 4,233.indd 2
8BOOFFS %FTUBSUCJKFFOLPNTUJTPQTFQUFNCFS7FSWPMHFOTWJOEFOJOEF NBBOEFOPLUPCFSFOOPWFNCFSWJFSUXFFEBBHTFNPEVMFTQMBBUT&FOUXFFEBBHT CF[PFLBBOEF&6JOTUJUVUJFTJO#SVTTFMNBBLUEFFMVJUWBOEJUQSPHSBNNB %FTMPUCJKFFOLPNTUJTPQOPWFNCFS
7PPSXJF %FMFFSHBOHJTHFSJDIUPQQFSTPOFOXFSL[BBNCJK t6JUWPFSJOHTPSHBOJTBUJFTPQSJKLTOJWFBV ;#0T BHFOUTDIBQQFO EJFOTUFO t%FDFOUSBMFPWFSIFEFO HFNFFOUFO QSPWJODJFT XBUFSTDIBQQFO t%FQBSUFNFOUFOEJSFDUJFT*OUFSOBUJPOBBM EJSFDUJFT*OGPSNBUJFCFMFJEFO EJSFDUJFTEJFUFNBLFOIFCCFONFUEFBBOTUVSJOHWBOVJUWPFSJOHTPSHBOJTBUJFT
,PTUFO %FLPTUFOWPPSEF[FMFFSHBOHCFESBHFOQFSEFFMOFNFSæ *OTDISJKWJOHJTNPHFMJKLUPUKVOJBBOTUBBOEF
*OGPSNBUJF 7PPSNFFSJOGPSNBUJFFOJOTDISJKWJOHLVOUV[JDIXFOEFOUPU NFWSPVXEST,1GFJGFS DP¤SEJOBUPSWBOEFMFFSHBOH WJBFNBJM LQGFJGFS!IFDOMPGWJBUFMFGPPOOVNNFS
23-04-2007 17:04:53
Colofon
Côte d’Azur
PM Europa is een journalistiek onafhankelijke uitgave van Politieke Pers BV Korte Poten 9 2511 EB Den Haag tel 070 – 31 22 777 fax 070 – 34 56 925 www.pm.nl
[email protected] [email protected]
Smakelijk, zo kunnen we het weblog van onze nieuwe staatssecretaris voor
Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Arne Gielen, Eefje Rammeloo, Jan Sanders, Vincent Smits, Maurice Swirc, Sandra Verdel, Chris van de Wetering en Josien Hillen (stagiaire) Eindredactie Johan Jansen, Nicoline Maarschalk Meijer en Linda van Tilburg Medewerkers aan dit nummer Louis Cornelisse, Xavier -Denseveraer, Gerhard van Roon en Taco Schmidt
in de Britse geschiedenis. Hij weet te vertellen dat Lady Churchill vanwege haar
Artdirection Rob Jongbloed Opmaak Ruben Meijerink en Cindy Versteeg
Europese Zaken, Frans Timmermans, zeker typeren. Op bezoek bij Tony Blair krijgt Timmermans de kans de schilderijen in de eetzaal wat beter te bekijken. ‘Boven de schouw hangt een werkelijk prachtig portret van koningin Elizabeth I,’ schrijft hij. Elizabeth was geen schoonheid, in tegenstelling tot Sarah Churchill die naast haar hangt. ‘Een pittige tante,’vervolgt Timmermans. ‘Beroemd om haar ruzies met zo’n beetje iedereen die ook maar iets voorstelde in het Engeland van eind zeventiende eeuw.’ Timmermans blijkt goed ingevoerd vriendschap met Queen Anne een onaantastbare positie had. ‘Een vriendschap die, zo wordt beweerd, het platonische ver oversteeg.’ Over de gesprekken die Timmermans samen met premier Balkenende voerde met Tony Blair worden we helaas nauwelijks iets wijzer. Engeland wil haast maken met een nieuwe tekst voor het grondwettelijk verdrag, blijkt uit het weblog van Timmermans. In juni moet er niet alleen een tijdpad worden vastgesteld, er moet ook overeenstemming zijn over de onderwerpen die in het verdrag aan de orde komen. Timmermans is het daar ‘van harte mee eens’. Waarschijnlijk beseft hij dat hij de steun van big brother Blair wel kan gebruiken. Bij zijn bezoek aan de Constitutionele Commissie van het Europees Parlement blijkt dat veel Europarlementariërs willen dat Nederland de Europese grondwet alsnog ratificeert en ophoudt met zeuren.
Uitgever Heleen Hupkens Directeur Willem Sijthoff Bladmanager Asha Narain Projecten Rianne Waterval Drukkerij UnitedGraphics, Zoetermeer
De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken Amato toont iets meer begrip.
Advertenties tel 070 – 31 22 777
destijds hebben opgesteld. Maar aan het eind van de genoeglijke avond is een
Launching partner Het Expertise Centrum Verschijning PM Europa komt 22 maal per jaar uit in een oplage van 13.500 exemplaren. Abonnementen, opzeggingen en adreswijzigingen Een jaarabonnement op PM Europa kost € 79,- excl. 6% btw. Abonnementen kunnen uitsluitend schriftelijk tot uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode worden opgezegd. Na deze datum wordt het abonnement stilzwijgend verlengd.
Tot laat op de avond zit Timmermans thuis bij het echtpaar Amato te dineren en oplossingen te zoeken voor de ‘ingewikkelde sudoku die op het bord ligt van de 27 lidstaten’. Timmermans en Amato kennen elkaar nog uit de Europese Conventie, de vergadering van Europese politici die de plannen voor de grondwet oplossing nog niet in zicht. Voorlopig is Frankrijk nog even een ongewisse factor. Omdat de Franse bevolking net als de Nederlandse tegen de Europese grondwet heeft gestemd, is de uitkomst van de Franse presidentsverkiezingen voor ons van groot belang. Zelf peilde ik daarom de stemming aan de Franse zuidkust. Het weer was er prima, en het weblog van de staatssecretaris is aangename vakantieliteratuur.
Guikje Roethof Hoofdredacteur
PM Europa komt tot stand met steun van de Europese Commissie en de ministeries van EZ, LNV en Vrom. De commissie en genoemde ministeries zijn niet aansprakelijk voor het gebruik dat eventueel wordt gemaakt van de in deze uitgave opgenomen informatie. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. ©2007, Politieke Pers BV
3
PM EU 4,233.indd 3
23-04-2007 17:05:05
ACTUALIT
Informatie Europol ook voor derden Ook nationale autoriteiten die niet behoren tot de Europolorganisaties in de lidstaten krijgen voortaan inzage in het informatiesysteem van Europol. Dat is een van de drie amendementen in het Europol Verdrag die de ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken vorige week aannamen. De wijzigingen bieden ook de mogelijkheid om experts uit derde landen te betrekken bij onderzoek door analyseteams van Europol. Dat is met name van belang in de strijd tegen het terrorisme, waarin de EU samenwerkt met de Verenigde Staten. Wolfgang Schäuble, de Duitse minister van Binnenlandse Zaken, is ervan overtuigd dat de nieuwe protocollen Europol helpen bij de bestrijding van terrorisme, drugscriminaliteit en valsmunterij. Europol, de grensoverschrijdende politiedienst van de EU, is daarmee volgens voorzitter Duitsland ‘aangepast aan de uitdagingen van de moderne strijd tegen criminaliteit’.
Minder verkeersdoden
In de week voorafgaand aan de Wereldverkeersveiligheidsweek heeft de European Transport Safety Council een rapport uitgebracht waaruit blijkt dat het aantal dodelijke ongelukken door rijden onder invloed is gedaald ten opzichte van het aantal niet-alcoholgerelateerde dodelijke ongelukken. In Nederland is de daling van het aantal alcoholdoden in het verkeer ten opzichte van andere dodelijke ongelukken 4,1 procent. Ons land bezet daarmee de vijfde plaats op de Europese lijst. Tsjechië en Duitsland deden het beter met respectievelijk 11,3 en 6,2 procent. Ook Polen en Slowakije boekten een beter resul-
taat. Feitelijk deed Nederland het beter dan Polen, omdat bij ons ook het percentage nietalcoholgerelateerde ongelukken flink daalde. JEUGD • Als onderdeel van de Wereldverkeersveiligheidsweek organiseert de Europese Commissie op vrijdag 27 april de eerste ‘European Road Safety Day’. Vicepresident Jacques Barrot zal een scorebord verkeersveiligheid presenteren dat de laatste statistieken in Europa zal vergelijken met de Europese gemiddelden. Daarmee wordt ook duidelijk hoe ver de lidstaten zijn in het bereiken van een halvering van het aantal verkeersdoden in 2010 zoals afgesproken in 2001.
van Europa, dat het aanstaande voorzitterschap een kans is voor Servië om zijn internationale gezicht te verbeteren. ‘We zullen bewijzen dat Servië, ondanks zijn problemen, een democratische Europese staat is,’ stelde zij tijdens een gezamenlijke persconferentie met Terry Davis, de secretaris-generaal van de Raad van Europa.
BZ deelt uit
Servië voorzitter Raad van Europa Vanaf 11 mei is Servië voorzitter van de Raad van Europa, de Europese organisatie voor mensenrechten. Een bepaald niet onomstreden voorzitterschap omdat Servië een slechte naam heeft op het gebied van mensenrechten en internationale verdragen niet naleeft. ‘Ik kan er niet van slapen als dat gebeurt,’ zegt de Nederlandse advocaat Phon van der Biesen over het aanstaande voorzitterschap op de website van de Wereldomroep. Hij was veertien jaar lang het hoofd van het juridische team van Bosnië dat bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag Servië aanklaagde voor het plegen van genocide. Het gerechtshof oordeelde twee maanden geleden dat Servië het genocideverdrag blijft overtreden, zolang het de Bosnisch-Servische generaal Mladic niet uitlevert. Volgens Van der Biesen wordt het aanzien van de Raad van Europa ‘totaal ondermijnd’ met Servië als voorzitter. AMNESTY • Servië figureert ook nog steeds in de jaarverslagen van Amnesty International, allereerst vanwege de slechte samenwerking met het Joegoslavië-tribunaal maar ook vanwege aanhoudende martelingen en mishandeling door de politie. Verder worden Roma ‘talloze fundamentele rechten’ onthouden en blijft volgens Amnesty de vrouwenhandel voor gedwongen prostitutie ‘buitengewoon zorgwekkend’. President Tadic van Servië maakte bovendien onlangs bekend ‘nooit’ de onafhankelijkheid van Kosovo te erkennen. Deze houding is bepaald geen aanbeveling voor het zes maanden durende voorzitterschap, ook al omdat er inmiddels een VN-plan voor onafhankelijkheid van Kosovo op tafel ligt, dat de steun krijgt van zowel de Europese Unie als van de Verenigde Staten. Toch denkt Sladana Prica, de Servische ambassadeur bij de Raad
Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft een bestemming gevonden voor ruim de helft van het budget uit het Europafonds. Een bedrag van 1,35 miljoen euro wordt verdeeld over veertien projecten die de ‘kennis over Europa vergroten en meningsvorming stimuleren’. Daarmee sluit het fonds van BZ naadloos aan op de missie van het nieuwe kabinet dat zich immers inzet voor een sterk draagvlak voor Europese samenwerking, in dialoog met de burgers, zo staat althans in het coalitieakkoord. Pieter van Huystee Film kan het grootste bedrag op zijn rekening bijschrijven: het productiehuis ontvangt 400.000 euro om de televisieserie In Europa te maken. Samen met de VPRO en Teleac wordt momenteel gewerkt aan een groot aantal afleveringen met Geert Mak, auteur van het gelijknamige boek, als verteller. ‘Vanaf september zenden we wekelijks een dertig minuten durend programma uit,’ licht Hans Dortmans, die de research en het scenario voor zijn rekening neemt, toe. ‘We volgen de lijnen van het boek, gaan naar historische plekken in Europa en linken dat aan recentere gebeurtenissen.’ Hoewel de vier ton slechts een schijntje van de totale begroting bedraagt, is de bijdrage van BZ ‘meer dan welkom’. Of het programma voldoende kijkers trekt, zal moeten blijken. Aan het uitzendtijdstip zal het niet liggen: de publieke omroep heeft het op prime time geprogrammeerd.
4
PM EU 4,233.indd 4
23-04-2007 17:05:14
ALITEITEN FILMFESTIVAL • De gemeente Maastricht, die 68.150 euro aan subsidie ontving, heeft het geld al uitgegeven aan een Euregionaal filmfestival dat eind maart plaatsvond. Het was de derde keer dat de stad geld uit het Europafonds kreeg. ‘Maastricht heeft natuurlijk een naam in Europa,’ zegt Ton Wanders, programmamanager Maastricht Europa. ‘Daarom speelt de stad ook een actieve rol in het initiëren van allerlei activiteiten, zoals symposia, debatten, tentoonstellingen en een filmfestival.’ Onder de titel Maastricht celebrates Europe viert de stad dit jaar niet alleen vijftig jaar Verdrag van Rome, maar ook de vijftiende verjaardag van het Verdrag van Maastricht, dat in 1992 werd geratificeerd. Het totale budget van het Europafonds voor dit jaar bedraagt 2,5 miljoen euro. Voor het resterende bedrag van 1,15 miljoen euro kunnen van 1 juli tot en met 31 augustus aanvragen worden ingediend.
Leers contra Europa
Ook op Europees niveau heeft het besluit van de gemeente Maastricht om zeven coffeeshops naar de grens van de stad te verplaatsen veel stof doen opwaaien. Naast de boze brief van de Belgische premier Verhofstadt aan premier Balkenende heeft Europarlementariër Ivo Belet vragen gesteld aan de Raad van Ministers. Belet vindt dat de Belgische minister Patrick Dewael de zaak moet aankaarten in de raad. ‘Want het is niet de bedoeling dat deze olievlek zich naar België uitbreidt,’ aldus Belet. SCHENGEN • Als dat niet werkt, dat wil zeggen als er binnen zes maanden geen regeling wordt getroffen, dan moet het geschil worden uitgevochten voor de rechter, waarbij Belet meent dat Nederland verweten kan worden zich niet te houden aan de verplichtingen in het Schengenverdrag. ‘In het Schengenverdrag staat dat landen de nodige maatregelen
zullen nemen om de illegale export van drugs tegen te gaan.’ Daarnaast stelt het verdrag dat landen met hun drugsoverlast geen overlast mogen bezorgen voor hun buurlanden. Belet vindt dat het Nederlandse drugsbeleid de Belgen ‘in principe geen barst aangaat’. Maar hij vraagt zich wel af waarom de coffeeshops dan zo nodig naar de grens met België moeten worden verplaatst. ‘Waarom niet meer Nederland in?’ JURISPRUDENTIE • Belet heeft advies ingewonnen bij juridische experts van het Instituut voor Internationaal Recht aan de Katholieke Universiteit Leuven. Volgens het instituut is het juridisch mogelijk dat een Belgische gemeente of inwoner een zaak aanspant bij de Nederlandse rechter tegen de gemeente Maastricht op basis van schending van het Schengenverdrag. De gemeente kan dan eisen dat het besluit van Maastricht vernietigd wordt en een beroep doen op schadevergoeding voor de extra politiekosten en overlast. Om tot deze uitspraak te komen, moet de Nederlandse rechter prejudiciële vragen stellen aan het Europese Hof van Justitie. Belet: ‘Een dergelijke procedure is mogelijk binnen het Europese recht, is ons verzekerd. Het is alleen tot dusverre nog nooit toegepast.’ Of een dergelijke rechtszaak kans van slagen heeft is de vraag. Oud-Europarlementariërs als Florus Wijsenbeek (VVD) en Jan Willem Bertens (D66) kunnen daar ook niet direct een antwoord op geven. Volgens Wijsenbeek is een dergelijke procedure zeer ingewikkeld. Over het Schengenverdrag is bijzonder weinig jurisprudentie.
Taakverdeling ruimtevaartonderzoek Op donderdag 26 april presenteert vicevoorzitter van de Europese Commissie Günter Verheugen een voorstel voor een Europees Ruimtevaart Programma. Het wordt een poging een betere scheiding aan te brengen tussen het European Space Agency (ESA) en de Europese Commissie. Bij ESA, waar Nederland momenteel voorzitter van is, zijn 17 landen aangesloten, waaronder Noorwegen en Zwitserland. De uitgaven voor dit onderzoeksprogramma bedragen ongeveer 3 miljard euro op jaarbasis. De commissie stelt in een kaderprogramma aanzienlijk minder ter beschikking van de ruimtevaart. Volgens Rolf de Groot van de Stichting Ruimteonderzoek Nederland (SRON) is het logisch dat ESA zich beperkt tot zuiver wetenschappelijk onderzoek en dat de commissie de praktische toe-
passingen voor haar rekening neemt. En dat zijn er steeds meer. Zo kan er met behulp van satellieten op tijd gewaarschuwd worden voor wateroverlast en zijn aardobservaties nuttig bij het vaststellen van de luchtkwaliteit.
(On)partijdig
Commissaris Louis Michel moet op woensdag 2 mei aan het Europees Parlement uitleggen hoe hij zijn positie als lijstduwer in de Belgische verkiezingen kan combineren met zijn positie als Eurocommissaris. Michel neemt dan wel afstand in de vorm van onbetaald verlof, hij moet kunnen garanderen dat hij als commissaris voor Ontwikkeling onpartijdig is. Michel is lijstduwer en staat daarom helemaal onderaan op de kandidatenlijst voor de Waalse liberale partij MR. OPSTAPPEN • Omdat hij zo laag op de lijst staat, is de kans erg groot dat Michel niet in het Belgische parlement komt en dat hij na de verkiezingstijd weer gewoon terugkeert als Eurocommissaris. Maria Martens, het hoofd van de Nederlandse CDA-delegatie vindt dat hij moet opstappen of zijn verlof moet terugdraaien. De commissie ziet er echter geen kwaad in, laat een woordvoerder weten: ‘Zolang het lijstduwerschap maar geen gevolgen heeft voor zijn commissariaat.’ Het is al eerder voorgekomen dat een commissaris midden in de ambtstermijn terugkeerde naar het vaderland om een politieke rol te vervullen. Zo deed de Griekse commissaris Anna Diamantopoulou in 2004 mee aan de Griekse verkiezingen en besloot daarna in de oppositie plaats te nemen. VERKIEZINGEN • De verkiezingen in België worden op 10 juni gehouden. De liberalen van premier Guy Verhofstadt en Louis Michel regeren sinds 1999 samen met de socialisten. In de peilingen gaat de MR nipt aan kop, met de PS vlak achter zich.
5
PM EU 4,233.indd 5
23-04-2007 17:05:23
Rolf Ekéus:
‘Trots zijn op je origineis n ongezond’
De Zweed Rolf Ekéus vertrekt in juni als Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden van de OVSE, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. Een terugblik op zes jaar conflictpreventie.
kéus geeft geen persconferenties en slechts zelden een interview. Liever vertelt hij niet wat er precies in een gebied voorvalt waar hij als Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden de conflictpreventie ter hand neemt. Vertrouwelijkheid is het belangrijkste wapen in de stille diplomatie die hij bedrijft. Het heeft als voordeel dat dictators of leiders met een groot ego het risico nemen met hem te praten. ‘Ze weten dat ik niet uit ben op naming and shaming, maar ze hoeven mij dus ook niet te respecteren. Ik rapporteer immers geen wandaden zoals bijvoorbeeld de mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties wel kan doen.’ Wel heeft de Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden van de OVSE vergaande bevoegdheden in de OVSE-landen (Europa, VS, Canada, Centraal-Azië en Rusland). Hij mag zich mengen in binnenlandse zaken om vaak ook nog zeer gevoelige zaken te bespreken, zaken die samenhangen met nationale identiteit, cultuur en de onheuse manier waarop minderheden soms behandeld worden. Ingrijpen in soevereine zaken is volgens Ekéus noodzakelijk om uiteindelijk ook vrede te bevorderen. ‘Als je in vrede met de minderheden in het land kan leven, leef je ook vreedzamer met je buren.’ Ekéus reist de halve wereld over om nationale leiders een bezoek te brengen, praat met parlementariërs en met minderheden. Hij luistert, geeft politiek advies, doet voorstellen voor een wetswijziging, vertelt hoe men een verandering het beste kan implementeren en heeft op die manier al heel wat conflicten bezworen in voornamelijk Oost-Europa, Centraal-Azië en de Baltische staten. Luisteren doet men uiteindelijk altijd, aldus Ekéus. ‘Geen enkele leider wil een burgeroorlog.’ Rolf Ekéus volgde in 2001 Max van der Stoel op, die de eerste Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden was. De Nederlandse regering heeft nu oud-diplomaat en voormalig minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot voorgedragen als kandidaat voor het hoge commissariaat.
E
U legt in juni uw functie neer. Wat noemt u, terugkijkend op de afgelopen periode, uw grootste succes? ‘Wij zijn doorgegaan met het identificeren van spanningen die geweld en bloedvergieten tot gevolg kunnen hebben en we proberen ook iets te doen aan die concrete situaties. Achterliggend doel is steeds het bevorderen van respect voor rechten van minderheden. In de OVSE-landen is het inzicht nu veel meer geaccepteerd dat minderheden beschermd moeten worden, om vrede en stabiliteit te garanderen. In Afrika, Azië en LatijnsAmerika is men nog wat huiverig om een inbreuk op de soevereiniteit te verdragen voor dit doel. Niall Ferguson, een jonge Britse historicus en intellectueel, die veel over oorlogen heeft geschreven, zegt dat alle conflicten in moderne tijden voortspruiten uit interetnische spanningen. En dat klopt. Kijk naar Joegoslavië, het noord-zuidgeweld van de Kaukasus, het Rwanda-trauma, Sierra Leone, de slachting in Darfur, de Arabieren en Afrikanen in Sudan en Somalië. Als je nederige doel vrede is, moet je op de interetnische situaties focussen, want daar komen de haat en het geweld vandaan. Minderhedenrechten hebben nu een plaats gekregen binnen de mensenrechten, wat een geweldig succes mag heten voor de OVSE. In 1990 is het Verdrag van Parijs ondertekend. Het Kopenhagen-
6
PM EU 4,75.indd 6
23-04-2007 16:57:14
s
niet
Tekst Chris van de Wetering Foto’s Gerhard van Roon / OVSE
7
PM EU 4,75.indd 7
23-04-2007 16:57:18
‘Trots zijn op je origine is niet ongezond’
document daarbij, waarin de rechten van minderheden werden vastgelegd, was een doorbraak. In 1992 is de bescherming van minderheden opgenomen in de Kopenhagen-criteria voor toetreding van nieuwe lidstaten.’ Heeft u de toetreding tot de Europese Unie gebruikt als stok achter de deur bij uw activiteiten in bijvoorbeeld Slowakije en Hongarije? ‘Uiteraard. Achter de schermen was de Uitbreidingseenheid van de Europese Commissie steeds een speciale partner. Het rare is wel dat de EU de bescherming van minderheden niet aan de lidstaten kan opleggen. Dat had tot gevolg dat sommige kandidaat-lidstaten – ik zeg niet welke – na de toetreding zeiden: nu zijn we lid en hoeven we de minderheden niet meer te beschermen. Ik ben de laatste dagen van het schrijven aan de constitutie heel druk bezig geweest om de bescherming van minderheden in de preambule opgenomen te krijgen. Jubelend was ik toen dat lukte. Jammer genoeg zijn we nu in een impasse geraakt doordat Frankrijk en Nederland de constitutie niet hebben aangenomen.’ Uw belangrijkste opdracht is conflicten te voorkomen. Wat zijn daarbij uw instrumenten? ‘Onderwijs en taal zijn het belangrijkst. Niemand is zo bitter als een kind dat van zijn ouders niet naar school mag. We pleiten voor onderwijs in de moedertaal op de basisschool. Kinderen leren sneller als het onderwijs in hun eigen taal wordt aangeboden. Maar we ondersteunen minderheden ook om de staatstaal te leren. Integratie met respect
voor verschil is het doel dat we nastreven. Geen gedwongen assimilatie, dat creëert geweld. Een andere voedingsbodem voor oorlog is separatisme, zoals het voorbeeld van Servië laat zien. Onderwijs, educatie, integratie en participatie is wat we proberen te bevorderen. We doen ook aanbevelingen hoe bijvoorbeeld de politie moet opereren. Dat heb ik in New York geleerd, toen ik daar woonde. In de jaren zeventig waren er grote spanningen in Harlem. De voornamelijk Ierse politie trad hardhandig op, wat leidde tot heftige uitbarstingen. Toen ik in de jaren negentig terugkwam telde de politie meer AfroAmerikanen. De New Yorkse politie was veel harmonieuzer en vredelievender gaan opereren. Een politiemacht waarin de minderheid is vertegenwoordigd, die de taal begrijpt van de minderheid en het vertrouwen weet te winnen van locals is heel belangrijk. We doen ook aanbevelingen voor betere participatie in de media. In Georgië hebben we bijvoorbeeld weten te bereiken dat het avondnieuws binnen het uur in het Armeens vertaald en uitgezonden wordt, zodat de Armeense minderheid niet afhankelijk is van informatie over hun land uit de buurlanden.’ Rusland verwijt u te veel East of Vienna (waar het hoofdkantoor van de OVSE zetelt) te kijken. U zou nog in de Koude Oorlog leven? ‘De Russen zijn uiteindelijk wel blij met ons, hoor. En dankbaar. We hebben harmonie gebracht in de Baltische staten en we helpen ook de Russische minderheden in Centraal-Azië. Max van der Stoel was daar al mee bezig en ik ben ermee doorgegaan. Ook in Oekraïne leeft bijvoorbeeld een grote Russische minderheid. We ondersteunen hen niet alleen, we zoeken een balans. In Oekraïne hielden we mensen voor: jullie zijn Oekraïners, geen Russen. Max en ik zijn geen formalisten, we proberen te balanceren, als diplomaten.’ Maar waarom heeft u zich niet bemoeid met Cyprus, Corsica, de Baskische landen, Noord-Ierland? ‘Organisaties als de ETA vallen buiten mijn mandaat. Als een conflict een terroristisch element in zich heeft, dan mag de Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden zich er niet mee bemoeien. Als Al-Qaeda mij een brief schrijft, mag ik die niet beantwoorden. West of Vienna zie ik eigenlijk ook niet veel problemen. De Franse omgang met Bretagne is bijvoorbeeld exemplarisch en ook Nederland doet het heel goed met zijn Friezen. Ik heb onlangs een groep Kazachstanen meegenomen naar Friesland, om te laten zien hoe goed minderheden het kunnen doen. Daarnaast is het een persoonlijke fascinatie van mij, maar ook van Max van der Stoel, om me na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie bezig te houden met de vorming van nieuwe staten. Deze republieken, zoals Georgië, Armenië, Azerbeidzjan, Oekraïne, Moldavië, Oezbekistan en Kazachstan, die eerst door het communistische politbureau werden aangestuurd, moesten een onafhankelijke staat worden. Hetzelfde gold natuurlijk voor de landen van voormalig Joegoslavië en het voormalig Warschaupact. Ze identificeerden zich als socialistische staten. Moesten ze zich nu markteconomiestaten gaan noemen? Dat wilden ze niet, ze wilden allemaal een natiestaat worden. Letland is het land van de Letten, Oezbekistan het land van Oezbeken. De landen hadden bijna allemaal minderheden binnen
8
PM EU 4,75.indd 8
23-04-2007 16:57:30
door Chris van de Wetering
Rolf Ekéus
volgde in juli 2001 Max van der Stoel op als Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden van de OVSE. Van 1991 tot 1997 leidde hij de wapeninspecties in Irak. Veiligheidskwesties en ontwapening hielden hem al eerder bezig. Van 1983 tot 1988 onderhandelde hij namens Zweden in Genève over ontwapening. Ook was hij voorzitter van de Chemische Wapens Conventie (1984 – 1987). Daarbij kon hij putten uit veertig jaar ervaring als ambassadeur in Bonn, Nairobi, New York, Den Haag en Washington.
de grenzen. Dat was geen toeval: Stalin had in de jaren twintig de SovjetUnie zo gestructureerd dat de grenzen van de republiek de nationale groepen en habitat van volken doorsneed, opdat sterke nationale entiteiten het Moskou-regime niet van binnenuit zouden ondermijnen. Een slimme strategie van verdeel en heers. Nu moeten ze voor zichzelf zorgen. In Oezbekistan zijn Oezbeken maar ook Tadzjieken, Turkmenen en Kirchizen die een andere taal spreken en diepgaand cultureel verschillen. Je creëert een situatie waarin de natiestaat sterk is en de verleiding groot om de minderheid te onderdrukken ten behoeve van die sterke staat. Zoals Nederland nu een sterke staat wil voor Nederlanders. Je hoort nu heel Nederlands te zijn. Max van der Stoel en ik hebben ons erop toegelegd de landen bij te staan in de ontwikkeling van een systeem waarin minderheden worden gerespecteerd. We probeerden harmonie te creëren en normen in te voeren. Kortom, we hielpen ze democratische staten te worden die mensenrechten respecteren, waarvan ook minderhedenrechten een onderdeel zijn.’ Nederlandse parlementariërs vinden dat u zich ook met de nieuwe minderheden in de Europese landen had moeten bemoeien. ‘De hoge commissaris moet zich bezighouden met conflictpreventie in internationale conflicten. De problemen die er zijn met migranten in Frankrijk, Duitsland en Denemarken vallen daar niet onder, dat zijn in principe lokale problemen. Maar ideeën over de omgang met deze groepen heb ik natuurlijk wel. Deze landen zouden lering kunnen trekken uit onze ervaringen, want problemen met migrantengemeenschappen en nationale minderheden kennen vaak dezelfde oplossing. Integratie en participatie zijn ook voor migranten heel erg belangrijk. Minderheden moeten een stem in het publieke leven hebben. Ik roep parlementariërs ook altijd op wetten en praktijken te ondersteunen die de sociale cohesie bevorderen en het risico op conflicten verminderen. Wetten moeten integratie promoten en diversiteit respecteren.’
In Nederland is ophef over de dubbele paspoorten van twee bewindslieden. Is uw ervaring dat een extra paspoort de integratie van minderheden benadeelt? ‘Mijn kleinzoon heeft een Amerikaans, Zweeds en Argentijns paspoort en leeft in de VS. We hebben zoveel identiteiten. Je kunt heel goed woonachtig zijn in een land en over nog een ander paspoort beschikken net zoals je heel goed als katholiek in een land van protestanten kunt wonen. Ik geloof in de multiculturele samenleving. Als een van de laatsten misschien. Begrijp me goed, ik vind geenszins dat mensen lichtvaardig met solidariteit moeten omgaan, maar integreren onder behoud van diversiteit of eigenheid is nastrevenswaardig. Ik zie ook geen problemen voor een minister met twee paspoorten. Dat zegt helemaal niets over zijn loyaliteit, wel misschien over het respect dat hij heeft voor zijn ouders, verwanten en achtergrond. Ik ben geen vriend van nationalisten of patriotten, daar vecht ik juist tegen. Maar trots zijn op je origine is niet ongezond. Een beetje trots moet je wel zijn, denk ik.’ U was in het verleden ook betrokken bij de wapeninspecties in Irak. Hoe kijkt u aan tegen de huidige situatie in Irak? ‘Ik ben er trots op dat we Irak van wapens hebben kunnen zuiveren. Opmerkelijk is dat niemand zegt dat het een enorm succes is dat er geen massavernietigingswapens waren, toen de VS Irak binnenviel. Mensen zeggen nu: we zijn misleid, maar dank aan de wapeninspecteurs, waar overigens veel Nederlanders bij betrokken waren, was meer op zijn plaats geweest. De situatie in Irak is complex. Het oude conflict met Iran speelt er nog door in de verhoudingen. Iedereen speelt er spelletjes. Geloof me, de Amerikanen zouden er maar al te graag weg willen, als ze konden. De enige uitweg die ik zie is een federale staat met een regionale opdeling in drie delen (voor Koerden, soennieten en sjiieten), waarbij de olie- en de exportinkomsten gelijkelijk verdeeld worden. Natuurlijk, voor de balans in de regio is het bewaren van eenheid beter. Een onafhankelijk Koerdistan zal Turkije, Iran en Syrië weer nerveus maken. Voor de spanningen op het wereldtoneel zie ik een grote rol voor Europa weggelegd. Europa is het goede voorbeeld voor integratie en samenwerking, terwijl het in het verleden misschien wel in nog ergere oorlogen verwikkeld was. Europa en de VS zouden meer moeten samenwerken om de spanningen in het Midden-Oosten op te lossen. Europa moet de VS leren vredelievender te opereren.’
9
PM EU 4,75.indd 9
23-04-2007 16:57:36
‘Onze positie is in gevaar’ Tekst Louis Cornelisse Beeld Antillenhuis/Pevry Press
10
PM EU 4,75.indd 10
23-04-2007 16:57:45
Antillen vrezen door nieuwe EU-lidstaten op de achtergrond te raken Gevolmachtigd minister Paul Comenencia, vertegenwoordiger van de Nederlandse Antillen, pleit voor een nieuwe status van de eilanden ten opzichte van de Europese Unie. ‘Er is haast geboden,’ waarschuwt hij. Vooral nu de EU met zoveel nieuwe lidstaten is uitgebreid.
G
evolmachtigd minister van de Nederlandse Antillen, Paul Comenencia, heeft een onorthodox memorandum naar zijn regering in Willemstad gestuurd. Nu de eilanden op het punt staan zich op te splitsen in, respectievelijk, Openbare Lichamen van Nederland of, zoals Curaçao en Sint Maarten, in autonome eilanden met een zogenoemde status aparte, zoals Aruba sinds 1986 geniet, is het volgens de vertegenwoordiger van de Antillen in Nederland zaak om snel tot een beslissing te komen hoe de eilanden zich in de toekomst tot de EU zullen verhouden.
Ver weg Er zijn twee mogelijkheden: óf de eilanden behouden hun status als LGO (Landen en Gebieden Overzee), óf ze krijgen de status van Ultraperifeer Gebied (UPG). De Nederlandse Antillen en Aruba zijn nu LGO’s, omdat ze een koloniale band hebben met een land binnen de EU. Lange tijd bood de status van LGO grote handelsvoordelen op de Europese markt. Maar Comenencia heeft het afglijden van de status van LGO als directeur van de Kamer van Koophandel van Curaçao en later als minister op de voet gevolgd. ‘Terwijl de Europese Commissie stevig investeert in sterke partnerschappen met onafhankelijk geworden Europese koloniën in de ACS [landen en eilanden in Afrika, Caribisch gebied en Stille Oceaan, LC] neemt de betekenis van de LGO-regeling af,’ schrijft hij in zijn memorandum De tijd dringt voor een Antilliaanse keuze tussen UPG en LGO. ‘Als de LGO-regeling in 2011 afloopt, heeft die niet
veel meer om het lijf dan de ACS-regeling voor onafhankelijk geworden koloniën. Met andere woorden: als je daarvoor kiest, kun je net zo goed onafhankelijk worden, met alle gevolgen van dien. Willen we net zo arm worden als Haïti? Dat vraag ik de regering van de Antillen en Aruba.’ Comenencia pleit er in zijn memorandum dan ook voor de relatie van de eilanden met de Europese Unie te herzien. Wat hem betreft wordt de UPGstatus van kracht, die van toepassing is op gebieden die niet binnen Europa liggen, maar wel onderdeel zijn van een EU-lidstaat en waarop in principe het hele EU-verdrag van toepassing is. In zijn kantoor, het Antillenhuis aan de Scheveningse Badhuisweg, steekt Comenencia een waarschuwende vinger op. Er is niet alleen in bestuurlijke zin alle reden om haast te maken, meent hij. ‘Ook wat betreft de situatie in de EU is het zaak snel te handelen.’ De nieuwe EU-lidstaten hebben niet veel op met de voormalige koloniën van de ‘oude landen’, vermoedt Comenencia. Dat vindt hij begrijpelijk, ze liggen zo ver weg. ‘Landen als Polen en Roemenië kunnen onmogelijk een band met eilanden als de onze hebben.’ De nieuwe EU-landen hebben vooral oog voor hun eigen ontwikkeling, vreest Comenencia. Ze willen geld uit Brussel om te investeren in hun eigen toekomst en zullen weinig geneigd zijn middelen af te staan aan overzeese gebiedsdelen als de Antillen. ‘Allemaal redenen rap te handelen, want onze positie is in gevaar.’
Vinger in de pap Voor de drie eilanden die in 2008 als Openbaar Lichaam met Nederland verbonden blijven – Bonaire, Saba en Sint Eustatius – voorziet Comenencia weinig problemen. Hoewel er nog een reeks praktische hindernissen te nemen is voor de nieuwe bestuursstructuur van de drie eilanden een feit is, verwacht hij dat deze geen belemmering zullen vormen voor de onderhandelingen met Brussel over een nieuwe Europese status voor deze eilanden, die tenslotte een soort gemeenten van Nederland zijn. Den Haag kan voor hen het voortouw nemen. Veel moeilijker ligt het voor de eilanden die een status aparte krijgen, Curaçao en Sint Maarten, en voor Aruba dat al zo’n bestuurlijke status heeft. Zij komen bestuurlijk immers een stuk verder van Den Haag te staan, waardoor onderhandelingen over een UPG-status lastiger zullen zijn. De race voor het verkrijgen van een status aparte binnen het Nederlands Koninkrijk is voor Curaçao overigens nog helemaal niet gelopen. Hoewel de bevolking
11
PM EU 4,75.indd 11
23-04-2007 16:58:27
‘Onze positie is in gevaar’
van het grootste Antilliaanse eiland zich in een referendum uitsprak vóór een status aparte, heeft de Eilandraad de Slotverklaring, die in oktober 2006 met de Nederlandse regering werd gesloten, afgewezen. De nieuwe staatssecretaris voor de Antillen, de CDA’er Ank Bijleveld, heeft op haar tiendaagse kennismakingsreis langs alle eilanden, in maart, duidelijk gemaakt dat ze ervan uitgaat dat Curaçao uiteindelijk tot inkeer zal komen en alsnog in zal stemmen. Bijleveld: ‘Nederland biedt een unieke kans om van die enorme schuldenlast af te komen.’ Over de vinger die Nederland daarvoor in de pap wil houden, is ze helder: ‘Nederland doet een groots gebaar. Dan mag je ook voorwaarden stellen. Het beleid blijft gewoon aan de landen en regeringen. Nu worden de eilanden geregeerd door de rentelast. Als die weg is kunnen de besturen veel meer voor de bevolking doen.’ Comenencia: ‘Er spelen allerlei sentimenten die een heldere blik op de werkelijkheid vertroebelen. Op Curaçao is de bevolking niet goed geïnformeerd. Er zijn te weinig onafhankelijke bronnen.’ Politieke partijen spelen in op de gevoelens van de bevolking. Met een status aparte wordt aan de ene kant meer bestuurlijke vrijheid verworven. Aan de andere kant wordt het toezicht vanuit Den Haag op terreinen als financiën en ordehandhaving groter, dat alles in ruil voor het kwijtschelden van de schuld. Bij de verkiezingen van 20 april kwam de liberale PAR als overwinnaar uit de bus. De PAR is voor de Slotverklaring, maar het blok van tegenstanders vormt in het nieuwe parlement de meerderheid.
voor de generaties die na ons komen. De Nederlandse Antillen en Aruba raken daardoor niet in een geïsoleerde positie en kunnen op waarborgen rekenen. Ook met betrekking tot een redelijk niveau van voorzieningen voor de Caribische burgers van het Koninkrijk. […] Het zal een historische vergissing zijn, als we de grote maatschappelijke vraagstukken nu op hun beloop laten en de statusquo omhelzen. In een wereld die zal blijven veranderen, betekent stilstand nog steeds achteruitgang,’ aldus Tjeenk Willink. Het is koren op de molen van Comenencia. Toch zal het de politici op kandidaat-eilanden voor een status aparte niet ontgaan zijn dat een commissie
Beloften Op Curaçao staat niet iedereen te springen om door de Europese Unie als Ultraperifeer Gebied ingelijfd te worden. Sommige politieke partijen vrezen dat met de UPG-status naast Nederland nóg een bemoeial wordt binnengehaald: Brussel. Comenencia ziet dat niet als een probleem: ‘Er is niets op tegen om de lat wat dat betreft hoger te leggen. Van transparant bestuur word je beter, niet slechter. Curaçao moet beseffen dat het geen enclave is. De wereld draait door. Tijden veranderen. Als je niet uitkijkt loop je achter.’ Comenencia vervolgt: ‘In mijn memorandum wijs ik erop dat we al zo verbonden zijn met Nederland en de EU. We hebben pas de EU-richtlijn voor de spaarrente ingevoerd. Dat vindt niemand raar.’ Om de haverklap doen Antilliaanse politici een beroep op Europese regels, tenminste als het zo uitkomt. Comenencia: ‘Toen minister Verdonk de speciale regeling voor Antillianen lanceerde, werd op Aruba onmiddellijk geroepen: “We stappen naar het Europese Hof”.’
Historische vergissing Comenencia neemt een politiek risico door op afstand van de eigen politici zo’n hard memorandum naar huis te sturen. Om zijn pleidooi voor een UPGstatus kracht bij te zetten en de politici op de eilanden op hun verantwoordelijkheid te wijzen, citeert de minister vicevoorzitter Herman Tjeenk Willink van de Raad van State, als belangrijkste adviesorgaan van de regering, met de Koningin als voorzitter ook op de Antillen een bekend en gerespecteerd instituut. De Raad van State, zo stelt Tjeenk Willink, vindt dat de verhouding tussen de Antillen, Nederland en de EU een nieuwe legitimatie behoeft. Nu Nederland steeds meer verstrengeld raakt met de EU, kunnen de Antillen als onderdeel van het Koninkrijk niet achterblijven. ‘Niet voor financieel gewin op korte termijn, maar ten behoeve van stabiliteit, welzijn en ontwikkeling
12
PM EU 4,75.indd 12
23-04-2007 16:59:04
door Louis Cornelisse
onder leiding van oud-ambassadeur Van Beuge in 2004 een rapport heeft gemaakt over de keuze tussen UPG en behoud van LGO-status. De commissie stelt, verrassend genoeg, dat de UPGstatus op korte termijn geen opvallende financiële en economische voordelen zal opleveren. Wordt de status bereikt, dan zal de EU-regelgeving ingevoerd moeten worden. Dat is niet zo’n aanlokkelijk perspectief. Daar komt een emotioneel punt bij. De Antilliaanse gulden en Arubaanse florijn zullen ingeleverd moeten worden voor de euro. Nu zijn die munten gekoppeld aan de Amerikaanse dollar.
Niet realistisch Comenencia wil desondanks verder met het proces om de UPG-status binnen te halen. ‘Eerst moeten we onszelf overtuigen, dan Nederland en tot slot 26 andere EU-staten.’ Een keuze voor de status van ACS, spiegelt Comemencia de politici thuis voor, is niet realistisch. In dat geval zouden de eilanden eerst onafhankelijk moeten worden, terwijl men in referenda nu juist voor een directere band met Nederland of een status aparte heeft gekozen. Ook in de directe omgeving biedt zich geen EU-achtig verband aan. ‘De Caricom, daar ben ik zo vaak bij geweest, daar maakt men alleen maar ruzie met elkaar,’ zegt de minister. ‘We moeten accepteren dat we al vijfhonderd jaar cultureel en economisch een hechte band hebben met Nederland en niet met het Caribisch gebied of de Amerika’s.’ Staatssecretaris Ank Bijleveld was woensdag 7 maart op het Haagse Antillenhuis voor een kennismakingsbezoek met de gevolmachtigd minister van de Nederlandse Antillen Paul Comenencia.
13
PM EU 4,75.indd 13
23-04-2007 16:59:10
NEDERLANDER
Mark Tiele Westra HOOFD VOORLICHTING ITER-PROJECT (KERNFUSIE)
H
ij was erbij, in het Franse Elysée, toen de regeringsleiders november vorig jaar het verdrag ondertekenden voor het Iter-project. Vanaf dat moment was natuurkundige en wetenschapsfilosoof Mark Tiele Westra (35) de woordvoerder van het grootste wetenschappelijke project ter wereld. De internationale gemeenschap gaat samenwerken om kernfusie als duurzame, schone, betrouwbare en goedkope energiebron te realiseren. Al in zijn eerste baan hield hij zich bezig met kernfusie. Tijdens zijn detachering in München coördineerde hij de communicatie in de Europese laboratoria die zich met kernfusieonderzoek bezighouden. Toen bekend werd dat het ambitieuze Iter-project van start zou gaan in het Franse Cadarache, werd hij daar op eigen verzoek geplaatst. ‘Iter moet aantonen dat kernfusie technologisch en wetenschappelijk haalbaar is.’ Het onderzoek in Cadarache gebeurt in drie fasen. In 2016 gaat Iter ‘aan’. Vanaf dat jaar zal er een programma draaien waarmee in 2035 een veel grotere fusie-elektriciteitscentrale tot stand zal moeten komen. Dat wordt een serieuze centrale die 1000 MW elektriciteit moet produceren, vertelt Westra. ‘Daarmee kun je heel Amsterdam plus Rotterdam van stroom voorzien.’ In 2050 is er dan, als alles goed gaat, een eerste officiële kernfusiecentrale. Voorlopig staat er op het Iter-terrein in Cadarache nog helemaal niets. Het is een kale vlakte met gekapte bomen. Maar dat het om een internationaal project gaat, is wel duidelijk. ‘Je hoort hier Russisch, daar weer Hindi.’ Ondanks de mondiale bezetting is de Europese inbreng erg groot, beweert Westra. ‘Europa heeft van oudsher een leidende rol in het fusieonderzoek gespeeld, en neemt nu ook het voortouw in Iter.’ Hij is erg enthousiast over de ‘sfeer van coöperatie’ die zo’n immens project teweegbrengt. ‘Ik denk in eerste instantie aan Europa en in tweede instantie aan de wereld,’ zegt hij. ‘Ik ben onherroepelijk een Europeaan geworden.’ Hij legt de werkwijze van Iter uit als die van een autofabrikant die overal ter wereld zijn onderdelen haalt: een motor uit Duitsland, de remmen uit Rusland en weer een ander onderdeel uit India. Met het verschil dat in Cadarache wordt gebouwd aan ‘een in veel opzichten volstrekt nieuw ding’. Het is nog onduidelijk of dat ‘nieuwe ding’ überhaupt die ultieme duurzame energiebron zal worden waar iedereen op zit te wachten. Westra geeft toe dat het nog lang zal duren eer we dat zeker weten. ‘Voordat kernfusie op grote schaal een bijdrage aan het energieprobleem kan leveren zijn we zo veertig jaar verder.’ Hij relativeert zijn eigen taak in de zoektocht naar die ‘duurzame energiebron die nog miljoenen jaren meegaat’. Westra: ‘Als ik het niet meer meemaak dan is dat jammer, daar doe ik het niet voor. Het gaat hem erom een bijdrage te leveren aan het oplossen van het energieprobleem. De fossiele energiebronnen zijn ongelijk verdeeld. Arme landen hebben steeds meer moeite om aan voldoende energie te komen en veel vervelende wereldpolitiek gaat dan ook over energiebronnen.’ Dus hij hoopt ook wereldvrede te bewerkstelligen? ‘Zeker, dat is een heel serieuze beweegreden.’
CV Sinds november 2006 Hoofd Voorlichting Iter-project, Cadarache, Frankrijk 2005 – 2006 Hoofd Voorlichting bij het European Fusion Development Agreement, München 2002 – 2005 Voorlichter bij Fom-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen
14
PM EU 4,233.indd 14
23-04-2007 17:05:30
ERS S IN EUROPA U O
Hester Jansen LOBBYIST VNO-NCW
E
igenlijk verschilt deze baan niet veel van de vorige, peinst Hester Jansen (33) op een zonovergoten terras aan het Haagse Plein. ‘Als journalist moet je ook dingen uitvogelen, erachter komen hoe de vork in de steel zit.’ Zes maanden geleden verruilde Jansen haar plek bij de redactie van Forum, het blad van VNO-NCW, voor een functie als lobbyist in Brussel. Jansen: ‘Dit gaat een stap verder. Als journalist schrijf je er alleen over. Veel kansen moet je laten liggen, omdat je niet in de positie bent er iets mee te doen.’ Als lobbyist van het bedrijfsleven – bij VNO-NCW zijn ongeveer 80.000 werkgevers, brancheorganisaties en bedrijven aangesloten – loopt Jansen niet ‘tot vervelens toe op borrels standpunten te pluggen’. ‘Dat is het beeld dat mensen hebben.’ Lobbyen heeft een slechte naam, zegt ze. ‘In Brussel heet het public affairs, dat is ook zo’n duistere term.’ Met het belang dat Jansen vertegenwoordigt zet ze mensen niet het mes op de keel. Ze wil haar gesprekspartners ook de tegenargumenten geven. ‘Als je niet het hele verhaal vertelt, raak je je geloofwaardigheid kwijt. En dat is de doodsteek voor een lobbyist.’ De eerste zes maanden in Brussel zijn haar goed bevallen. Dat alle sociale contacten in de Europese hoofdstad werkgerelateerd zijn, daar moet je van houden, vertelt Jansen. ‘Ik vind het eigenlijk wel heel leuk, zo bouw je contacten op. Brussel heeft bovendien een heel open cultuur, men kijkt er niet raar van op als je zomaar met iemand wilt afspreken.’ Haar aanwezigheid in Brussel is noodzakelijk, zegt ze. Haar werk valt namelijk op geen enkele manier vanuit Den Haag te doen. Dat heeft vooral te maken met de complexiteit van het Brusselse speelveld: ‘Ik vind het niet gek dat mensen niet kunnen volgen wat er gebeurt. Er zijn zo veel organisaties die tegen elkaar inwerken.’ Jansen fungeert als een schakel tussen het hoofdbureau van VNO-NCW in Den Haag en de Brusselse politiek. Als ze via via hoort dat de Europese Commissie een bepaald voorstel gaat doen geeft ze haar Haagse collega’s een seintje: ‘Dan zeg ik dat ze eens met die en die ambtenaar moeten gaan praten…’ Of haar werk de gewenste resultaten oplevert, is soms onduidelijk. Het meest recente succes was de richtlijn over luchtkwaliteitsnormen. Het standpunt van VNO-NCW was dat er geen doelen moesten worden gesteld die ‘zelfs als alles op alles wordt gezet’ niet kunnen worden gehaald. Voormalig staatssecretaris Van Geel hield vervolgens zijn rug recht in de Milieuraad. Het is niet precies aan te geven of dit succes aan de lobby van VNO-NCW te danken was, verklaart Jansen. ‘Als zo’n richtlijn tot stand komt, werkt iedereen tegen elkaar in en is het onduidelijk wie wat bereikt, maar zonder onze lobby gaat het zeker mis.’ Toch is ze optimistisch. ‘Als je ziet wat een bureaucratische organisaties in Brussel opereren, en dat in zo veel verschillende talen. Ik vind het wonderlijk dat daar dan toch nog zoiets als de euro uitkomt.’ EEFJE RAMMELOO
CV 2006 – heden Secretaris Europese zaken voor VNO-NCW in Brussel 2005 – 2006 Redacteur bij opinieblad Forum van VNO-NCW 1999 – 2005 Freelance journalist, onder meer redacteur van Tros Kamerbreed
15
PM EU 4,233.indd 15
23-04-2007 17:05:42
RECHT C & A
Hoogleraar wil terug naar de
pruikentijd
Rechters mogen geen hoofddoek dragen. Om moslima’s toch toegang te bieden tot het beroep én de neutrale uitstraling van de rechterlijke macht te waarborgen, stelt de Leidse hoogleraar Tom Barkhuysen voor een neutraal hoofddeksel in te voeren.
‘In de collegezalen zie ik veel vrouwelijke juristen met een hoofddoek. Het is onverteer-
‘Ik heb het idee dat de politiek de hoofddoekenkwestie beschouwt als een te hete aardappel’ baar dat voor hen een toekomst als rechter is uitgesloten,’ zegt Tom Barkhuysen, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden en advocaat te Amsterdam. ‘Als een groep uit de samenleving op voorhand al niet mee kan doen, kan dat ook afbreuk doen aan de legitimatie van de rechterlijke macht.’ Barkhuysen pleit ervoor te zoeken naar een creatieve
oplossing, waarbij het voor moslima’s mogelijk is rekening te houden met hun geloofsverplichtingen terwijl tegelijkertijd de neutraliteit van rechters behouden blijft. Een neutraal hoofddeksel, zoals naar Engels voorbeeld een pruik voor alle rechters, kan volgens hem uitkomst bieden voor moslima’s die het gaat om de bedekking van het haar. Dit wordt dan bedekt zonder dat er verder afbreuk wordt gedaan aan de neutrale uitstraling van de rechter. De afgelopen jaren claimden verschillende moslima’s in binnen- en buitenland te mogen werken met een hoofddoek, tot aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) toe. In 2001 wees het EHRM in de zaak Dahlab versus Zwitserland de klacht af van een islamitische onderwijzeres, die stelde dat het verbod een hoofddoek te dragen op een openbare lagere school een inbreuk vormt op haar godsdienstvrijheid. Vier jaar later faalde in de zaak Sahin versus Turkije eenzelfde klacht, maar dan van een studente. In 2004 probeerde een Duitse lerares van Afghaanse afkomst, na procedures in verschillende deelstaten, voor het Bundesverfassungsgericht af te dwingen dat zij met hoofddoek voor de klas kon staan. Het probleem werd terugverwezen naar de deelstaten en aan een behandeling van de reikwijdte van het in de Duitse grondwet neergelegde Neutralitätsgebot kwam het gerechtshof niet toe. Bij de rechtbank in Zwolle werd in 2001 een sollicitante vanwege haar
16
PM EU 4,233.indd 16
23-04-2007 17:05:54
& AVERECHT C Ziekenhuisbezoek in EU moet vergoed worden
VVD wil transportcriminaliteit aanpakken
Staat verantwoordelijk voor ambtenaar
Mousserend bier mag ‘brut’ heten
Een wettelijk verbod op het vergoeden van een ziekenhuisbehandeling binnen de EU is in strijd met het communautair recht. Dat heeft het Europese Hof vorige week besloten in het Stamatelakis-arrest. In 1998 onderging de Griek Dimitrios Stamatelakis tweemaal een behandeling in een Londens ziekenhuis. Zijn verzekeringsmaatschappij weigerde de kosten voor haar rekening te nemen, omdat de Griekse wet vergoeding voor behandeling in het buitenland niet toestaat. Volgens het hof heeft een lidstaat het recht zijn eigen sociale zekerheidsysteem op te zetten, mits er geen inbreuk wordt gemaakt op het recht tot vrij verkeer van diensten. Verzekeraars mogen wel vooraf afspraken maken over het al dan niet vergoeden van ziekenhuisbezoek.
De VVD roept de Europese Commissie op om met maatregelen te komen tegen transportcriminaliteit. Lidstaten moeten, als het aan Europarlementariër Jeanine HennisPlasschaert ligt, verplicht worden nationale politieteams in het leven te roepen om onder meer diefstal van ladingen tegen te gaan. ‘Als lidstaten blijven verzaken, is een Europese impuls noodzakelijk. Transportcriminaliteit beperkt zich nu eenmaal niet tot de landsgrenzen,’ aldus Hennis-Plasschaert. Zij heeft de commissie ook gevraagd of ze een speciale officier van justitie zou willen aanstellen, zodat de communicatie tussen politie en justitie op dit gebied verbeterd wordt. De VVD’er hoopt dat de Europese Commissie nog dit jaar met een voorstel voor een richtlijn komt.
Het Europese Hof heeft bepaald dat de staat ook aansprakelijk kan worden gesteld voor handelingen van ambtenaren die geen beslissingsbevoegdheid hebben. Een ambtenaar van de Finse arbeidsinspectie had, naar aanleiding van een rapport van de arbeidsinspectie, in een tv-interview kritiek geuit op de veiligheid van geïmporteerde hefbruggen. Over het rapport was echter nog geen beslissing genomen. AGM, importeur van de hefbruggen, diende vervolgens een schadeclaim in. Het hof stelt nu dat vorm en omstandigheden doorslaggevend zijn. Zodra de indruk van een officieel standpunt wordt gewekt in plaats van een persoonlijke opvatting, kan de staat verantwoordelijk worden gehouden.
In het Landtsheer-arrest heeft het Europese Hof bepaald dat vergelijkende reclame van producten met een benaming van oorsprong in bepaalde gevallen mogelijk is. De Belgische vennootschap Landtsheer bracht in 2001 bier op de markt dat gebrouwen werd volgens het procedé voor mousserende wijnen. Het bier werd voorzien van de termen ‘brut’, ‘brut réserve’ en ‘la première bière brut au monde’. Volgens champagneproducenten is dit een niet toegestane vergelijkende reclame zoals bedoeld in richtlijn 84/450/EEG. Het hof oordeelde echter dat volgens de richtlijn vergelijkende reclame toegestaan is zolang deze geen oneerlijk voordeel oplevert voor het merk of de oorsprongsbenamingen van het concurrerende product.
hoofddoek geweigerd voor de functie van griffier. Discriminerend, zo luidde het oordeel van de Commissie Gelijke Behandeling. De commissie signaleerde bovendien dat ‘sommige kantonrechters en familierechters zitting houden zonder ambtskleding’ en voegde daaraan toe dat bij de rechtbank Amsterdam ‘wel een griffier met een hoofddoek werkzaam is’. Toenmalig minister van Justitie, Benk Korthals (VVD), haalde een streep door het oordeel. Daarmee is in Nederland voorlopig de kous af.
In de ogen van Arend Soeteman, hoogleraar rechtsfilosofie aan de Vrije Universiteit, zou de invoering van een pruik voor rechters ‘een terugval naar een archaïsch systeem’ betekenen. ‘Degene voor wie dit een oplossing is, hoort vermoedelijk niet thuis in de rechterlijke macht.’ Volgens de rechtsfilosoof is iemand ‘die zich zodanig door een godsdienst verplicht voelt niet in staat bij het werk zijn religie los te koppelen van de inhoud.’ Soeteman zegt zelf als voorzitter van de Commissie van Advies inzake Gewetensbezwaren Militaire Dienst regelmatig zijn commissieleden, die bijvoorbeeld priester waren, te hebben verzocht zich te ontdoen van uiterlijke tekenen van hun geestelijk ambt. ‘Daar hield men zich ook aan.’
Archaïsch systeem Tot op heden heeft niemand een strijd gevoerd om als rechter te kunnen voldoen aan geloofsverplichtingen met een beroep op de godsdienstvrijheid, zoals neergelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Barkhuysen spreekt echter de verwachting uit dat zo’n zaak zich in de nabije toekomst zeker zal aandienen. Hij krijgt daarbij steun van Titia Loenen, hoogleraar gender en recht aan de Universiteit Utrecht. Zij wijst op Frankrijk, waar de gemoederen regelmatig hoog oplopen door het hoofddoekenverbod bij de overheid en op openbare scholen. Gelet op eerdere uitspraken van het EHRM en de uit artikel 6 EVRM voortvloeiende eis dat de schijn van rechterlijke partijdigheid moet worden vermeden, zal de staat vermoedelijk aan het langste eind trekken. Maar Barkhuysen meent dat zo’n afweging niet direct in de handen moet worden gelegd van de rechter. ‘Het is juist primair de taak van de politiek.’ Maar die gaat, meent Barkhuysen, een inhoudelijke discussie op dit punt uit de weg en ziet daarmee voorbij aan oplossingen die rechterlijke neutraliteit waarborgen zonder groepen uit te sluiten van het ambt. ‘Ik heb het idee dat de politiek deze kwestie beschouwt als een te hete aardappel.’
JAN SANDERS
17
PM EU 4,233.indd 17
23-04-2007 17:05:58
LOBBY O & P Kris Moonen van de Europese portal Positive-economy.eu
Mens, maatschappij en milieu zijn ook belangrijk Ondernemingen moeten zich niet meer louter op winst fixeren, want dat leidt tot irrationeel gedrag. Het Europese netwerkplatform Positive-economy.eu probeert economie en maatschappij te verenigen.
ls je steeds maar vooruit wilt, raak je de weg terug kwijt. En dat is volgens Kris Moonen, een van de mensen achter de Europese portal Positiveeconomy.eu, nu precies wat ons is gebeurd in onze relatie tot de economie. We willen hogere winstmarges, meer economische groei en een nog grotere welvaart, maar ondertussen
A
‘Europa beschikt over een heel leger van cultural creators’ is de mens dienstbaar geworden aan de vrijemarkteconomie in plaats van andersom. Positive-economy.eu wil sociale en menselijke noties terugbrengen in bedrijfsprocessen, zodat het economische systeem mens, maatschappij en milieu weer gaat dienen.
Uitgangspunt daarbij is dat verantwoorde productiemethoden heel goed samen kunnen gaan met een goed presterende economie. ‘Een kleine milieu-investering wordt door bedrijven vaak vele malen terugverdiend,’ zegt Moonen. Hij verwacht dat positief ondernemerschap tot innovatie, concurrentievoordeel en nieuwe marktniches zal leiden. Uit onderzoek van de Universiteit Twente bleek onlangs ook dat bedrijven die maatschappelijk verantwoord ondernemen succesvoller zijn en innovatiever. Door open te staan voor sociale en ecologische onderwerpen kunnen ze sneller inspelen op marktkansen en zijn ze beter in staat de stakeholders rond het bedrijf tevreden te houden. Fixatie van ondernemingen op winst leidt volgens Moonen ook tot irrationeel gedrag. ‘Sommige bedrijven zijn niet bereid 20 eurocent extra loon te betalen aan een schoenmaker in een arm land (zodat deze zijn kinderen naar school kan sturen), maar ze betalen wel veel voor transport en overmatig energieverbruik.’ Organisaties die verantwoord te werk gaan kunnen volgens Moonen ook rekenen op loyalere werknemers. ‘Als je vindt dat jouw werk verantwoord en betekenisvol is, voel je je meer verbonden met je werkgever en werk je harder.’ Op de Europese portal moeten informatie en inzichten worden doorgegeven aan burgers en organisaties die zich economisch verantwoordelijker zouden willen gedragen. De portal wil synergie creëren tussen economie en maatschappij en presenteert zich als een netwerkplatform. Moonen hoopt dat de beweging een verandering van de economie van binnenuit zal bewerkstelligen en Europa zou daarin een voortrekkersrol moeten vervullen, door de wettelijke kaders die de EU stelt. Als aanknopingspunten noemt hij het klimaatplan van de EU, het Europese streven 20 procent duurzame energie te gaan gebruiken en de Lissabondoelstellingen voor een Europese kenniseconomie en technische innovatie. Europa beschikt volgens Moonen ook nog over iets anders: een heel leger van wat in marketingtermen ook wel cultural creators worden genoemd. Dat zijn mensen die rondlopen met een schuldgevoel, die eigenlijk bewuster en verantwoorder zouden willen consumeren, produceren en recreëren. Slechts een klein vonkje zou nodig zijn om hen tot positieve actie te inspireren. Het is deze Europese doelgroep die de positieve economen willen aanspreken en tot actie laten overgaan. De lobby in Brussel moet nog op gang komen, maar ideeën zijn er al wel. Moonen ziet mogelijkheden voor een door Europa ingevoerd trading system van sociale waarden naar het voorbeeld van de handel in CO2-uitstoot. Organisaties die zich schuldig maken aan ‘sociale vervuiling’ zouden dit in hun kostenstructuur moeten terugvinden. CHRIS VAN DE WETERING
18
PM EU 4,233.indd 18
23-04-2007 17:06:03
& PROTEST O S Ngo’s voeren actie bij Duitse ambassade voor eerlijke handel
Europa: word wakker! Donderdag 19 april was het Global Action Day. Wereldwijd voerden ngo’s actie voor eerlijke handel. In Nederland lieten zo’n zestig demonstranten bij de Duitse ambassade in Den Haag van zich horen. Letterlijk.
G
ewapend met alarmbellen – in de vorm van (kook-) wekkers – stappen de actievoerders donderdagochtend tegen tien uur uit twee touringcars. Hun doelwit is de Duitse ambassade aan de Groot Hertoginnelaan. ‘Stop de armoede, stop de armoede,’ scandeert de menigte, voornamelijk medewerkers van Oxfam Novib, ICCO, Both Ends, Fairfood en Somo, de clubs die vandaag samen optrekken. Doekle Terpstra, voorzitter van ICCO, richt het woord tot ‘meneer Johannes’, een vertegenwoordiger van de Duitse ambassade. ‘Duitsland is immers voorzitter van de Europese Unie, dus moeten we onze pijlen daar nu op richten,’ zegt Adrie Papma, directeur Handelscampagne van Oxfam Novib, na afloop van de demonstratie. Het protest richt zich op de zogeheten Economic Partnership Agreements (EPA), de vrijhandelsakkoorden die Europa eind van het jaar met een groot aantal ontwikkelingslanden wil afsluiten. Naast handel in diensten, grondstoffen, landbouw en industriële goederen, gaat het de EU ook om afspraken over intellectueel eigendom, patentrecht, douaneprocedures en ontwikkelingshulp. De Duitser Johannes krijgt van de actievoerders een kalender overhandigd met de 257 dagen die 2007 nog telt. ‘Daarmee is in een oogopslag duidelijk hoe weinig tijd er nog is,’ benadrukt Papma. Veel landen zijn er nog helemaal niet klaar voor om hun markten open te gooien. ‘Kijk naar de geschiedenis van Europa en de Aziatische landen die het tegenwoordig goed doen,’ zegt Papma. ‘Zij hebben eerst allerlei instrumenten gebruikt om een sterke economie te ontwikkelen, voordat ze zich openstelden voor de rest van de wereld.’ Papma zou graag zien dat de Europese Unie de 77 ACS-landen waarom het gaat, gelegen in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan, ondersteunt in het ontwikkelen van onder meer infrastructuur, goede Kamers van Koophandel en inspectiediensten. ‘De EU zet hier absoluut onvoldoende op in.’ Een andere oproep die de ngo’s via voorzitter Duitsland aan Europa doen, is de oorsprongregels te versimpelen. Papma: ‘Door deze ingewikkelde regels is het voor ACS-landen heel moeilijk goederen te exporteren naar de Europese Unie. De ontwikkelingslanden hebben hier zelf al voorstellen voor gedaan, maar zij vinden bij de EU vooralsnog geen gehoor.’ Niet alleen de Duitse ambassade in Den Haag is mikpunt van protest op deze Global Action Day. In ruim veertig landen voeren ngo’s actie tegen de vrijhandelsovereenkomsten die volgens hen niet in het belang van de ontwikkelingslanden zijn. Maar wat nu als het allemaal geen effect heeft en de Europese Commissie de ontwikkelingslanden niet naar wens tegemoet treedt? ‘Dan moeten de huidige voorwaarden voor importen uit ACS-landen voor the time being worden gehandhaafd,’ vindt Papma. Bovendien zal nagedacht moeten worden
Veel landen zijn er nog helemaal niet klaar voor om hun markten open te gooien over een plan B. Minister Koenders heeft dat onlangs ook voorzichtig geopperd tijdens een informele raad van ministers, zoals hij schreef in een brief aan Oxfam Novib. Nadat de bussen met actievoerders weer vertrokken zijn, heeft Papma met een paar anderen nog een onderonsje met Johannes van de Duitse ambassade. Ze heeft het idee dat hij goed naar hen geluisterd heeft. ‘De voorzitter van de EU heeft een agenda bepalende functie, dus we hopen dat Angela Merkel onze zorgen aan de Europese Commissie zal overbrengen,’ zegt Papma. ‘De ontwikkelingslanden staan onder grote druk, maar geen enkele deadline rechtvaardigt een getekende deal die ontwikkeling niet steunt. Dat kan ik niet vaak genoeg benadrukken.’
ARNE GIELEN EN CINDY CASTRICUM
19
PM EU 4,233.indd 19
23-04-2007 17:06:08
PM EU 4,233.indd 20
23-04-2007 17:06:22
