10 mei 2007 nummer 9 jaargang 1
EUROPA
May we have your votes, please?
Kunnen Merkel en Sarkozy Europa uit het slop halen? pag 6 Krenterige rechters teruggefloten pag 14 Van medewerker tot Europarlementariër pag 17 Nacht van Europa in drie weken uit de grond gestampt pag 18
pag 10
PM EU 09 4,233.indd 1
07-05-2007 17:48:07
)FU&YQFSUJTF$FOUSVN )FU&VSPQFFTCFMFJEIFFGUFFOHSPFJFOEFJNQBDUPQEF OBUJPOBMFVJUWPFSJOH%FHFWPMHFOWPPSQSPDFEVSFT PSHBOJTBUJFWPSNFOFOJOGPSNBUJFTZTUFNFOWBOOBUJPOBMF PWFSIFJETPSHBOJTBUJFTOFNFOEBBSEPPSPPLUPF 0NVCFLFOEUFNBLFONFUEF&VSPQFTFEJNFOTJFPQ IFUHFCJFEWBOCFMFJEFOVJUWPFSJOHFOEFTQFDJGJFLF SPMWBOEFJO[FUWBO*$5 IFFGU)FU&YQFSUJTF$FOUSVN FFOUJFOEBBHTFMFFSHBOHPOUXJLLFMESPOEPNEFUIFNBT
&VSPQB VJUWPFSJOHFO*$5%F[FMFFSHBOHJTJOTBNFOXFSLJOH NFU$MJOHFOEBFM &SBTNVT6OJWFSTJUFJUFO5/0PQHF[FU %FMFFSHBOHJTPQHFCPVXEJOWJFSUXFFEBBHTFNPEVMFT NFUFFO±±OEBBHTFTUBSUFOTMPUCJKFFOLPNTU*OFMLFNPEVMF XPSEUUIFPSFUJTDIFFOQSBLUJKLHFSJDIUFLFOOJTBBOHFCPEFO %PDFOUFO[JKOXFUFOTDIBQQFST CFMFJETNBLFST BEWJTFVST FOVJUWPFSEFSTNFUFFOVJUHFCSFJEFTUBBUWBOEJFOTUFO SVJNFFSWBSJOHPQ&VSPQFFTHFCJFE
-FFSHBOH 7BO&VSPQFFT *$5 CFMFJEOBBSOBUJPOBMFVJUWPFSJOH *OIPVEWBOEFMFFSHBOH 5JKEFOTEFMFFSHBOHLPNFOEJWFSTFPOEFSXFSQFOBBOCPE [PBMTEF&VSPQFTFCFMFJETDZDMVT EF HSPFJFOEF JOWMPFE WBO&6CFMFJEPQVJUWPFSJOHTBTQFDUFO EFSPMWBOEF VJUWPFSJOHCJOOFOEF&VSPQFTFCFMFJETDZDMVT NFUIPEFO WPPSFGGFDUJFWFQBSUJDJQBUJFEPPSEFVJUWPFSJOH EFTQFDJmFLF JNQBDUWBO&VSPQFFTCFMFJEPQOBUJPOBMFJO[FUWBO*$5 FOEFKVSJEJTDIF&6LBEFSTXBBSNFFNFUEFJO[FUWBO *$5SFLFOJOHNPFUXPSEFOHFIPVEFO&FOCF[PFLBBO EF&6JOTUJUVUJFTJO#SVTTFMNBBLUEFFMVJUWBOIFU QSPHSBNNB &VSPQFTF$PNNJTTJF &VSPQFFT1BSMFNFOU 1FSNBOFOUF7FSUFHFOXPPSEJHJOH
6LVOUIFUQSPHSBNNBFOFFO JOTDISJKWJOHTGPSNVMJFSEPXOMPBEFOWJB XXXIFDOM
PM EU 09 4,233.indd 2
8BOOFFS %FTUBSUCJKFFOLPNTUJTPQTFQUFNCFS7FSWPMHFOTWJOEFOJOEF NBBOEFOPLUPCFSFOOPWFNCFSWJFSUXFFEBBHTFNPEVMFTQMBBUT&FOUXFFEBBHT CF[PFLBBOEF&6JOTUJUVUJFTJO#SVTTFMNBBLUEFFMVJUWBOEJUQSPHSBNNB %FTMPUCJKFFOLPNTUJTPQOPWFNCFS
7PPSXJF %FMFFSHBOHJTHFSJDIUPQQFSTPOFOXFSL[BBNCJK t6JUWPFSJOHTPSHBOJTBUJFTPQSJKLTOJWFBV ;#0T BHFOUTDIBQQFO EJFOTUFO t%FDFOUSBMFPWFSIFEFO HFNFFOUFO QSPWJODJFT XBUFSTDIBQQFO t%FQBSUFNFOUFOEJSFDUJFT*OUFSOBUJPOBBM EJSFDUJFT*OGPSNBUJFCFMFJEFO EJSFDUJFTEJFUFNBLFOIFCCFONFUEFBBOTUVSJOHWBOVJUWPFSJOHTPSHBOJTBUJFT
,PTUFO %FLPTUFOWPPSEF[FMFFSHBOHCFESBHFOQFSEFFMOFNFSæ *OTDISJKWJOHJTNPHFMJKLUPUKVOJBBOTUBBOEF
*OGPSNBUJF 7PPSNFFSJOGPSNBUJFFOJOTDISJKWJOHLVOUV[JDIXFOEFOUPU NFWSPVXEST,1GFJGFS DP¤SEJOBUPSWBOEFMFFSHBOH WJBFNBJM MFFSHBOHFVSPQB!IFDOMPGWJBUFMFGPPOOVNNFS
07-05-2007 17:48:32
Colofon PM Europa is een journalistiek onafhankelijke uitgave van Politieke Pers BV Korte Poten 9 2511 EB Den Haag tel 070 – 31 22 777 fax 070 – 34 56 925 www.pm.nl
[email protected] [email protected] Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Arne Gielen, Eefje Rammeloo, Jan Sanders, Vincent Smits, Maurice Swirc, Sandra Verdel, Chris van de Wetering en Josien Hillen (stagiaire) Eindredactie Johan Jansen en Nicoline Maarschalk Meijer Medewerkers aan dit nummer Xavier Denseveraer Artdirection Rob Jongbloed Opmaak Wim Schoorlemmer en Cindy Versteeg Uitgever Heleen Hupkens Directeur Willem Sijthoff Bladmanager Asha Narain Projecten Rianne Waterval Drukkerij UnitedGraphics, Zoetermeer Advertenties tel 070 – 31 22 777 Launching partner Het Expertise Centrum
Wolfowitz in Brussel ‘Gisteravond is het rapport Not up to Scratch, School Report 2007 gepresenteerd,’ zegt de woordvoerder van de Global Campaign for Education (GCE) tegen de verzamelde pers. Het is dringen in de vipruimte van het hoofdgebouw van de Europese Commissie. Over een paar minuten zal Wereldbankvoorzitter Paul Wolfowitz voor de Brusselse pers verschijnen. Nu hij aan alle kanten wegens corruptie onder vuur ligt, is de belangstelling voor het lager onderwijs in ontwikkelingslanden enorm gestegen. Dat het rapport net uit is moet een leugentje voor het goede doel zijn, want ik weet zeker dat ik ruim een week geleden op het Plein in Den Haag minister Koenders en prinses Laurentien op een podium heb zien staan om deze campagne te ondersteunen. Apetrots waren ze allebei dat Nederland in dit rapport bovenaan staat op de lijst van landen die veel uitgeven aan basisonderwijs in arme landen. Het grote Amerika van Paul Wolfowitz komt pas op de twintigste plaats. Ja, Nederland spreekt een woordje mee in de wereld. En niet alleen in de ontwikkelingssamenwerking, ook in de journalistiek. In het gedrang naast mij worstelt een Spaanse journaliste met een persbericht over een interview met Ad Melkert. ‘This was yesterday evening on Dutch television,’ legt ze mij uit. ‘The program is called Nova.’ Even later, als Wolfowitz eindelijk gearriveerd is, zal ze hem uitdagen tot een reactie en vragen om af te treden. Maar dan zijn we intussen een uur verder. Zo is er altijd wel wat leuks te doen in Brussel. In deze PM Europa besteden wij ruim aandacht aan de smeuïge combinatie van politiek en amusement. Gaat het er achter de schermen van het Eurovisie Songfestival wel helemaal eerlijk aan toe? Lees het artikel van Sandra Verdel op pagina 10. Nu Frankrijk niet voor een vrouwelijke president heeft gekozen, blijft de Frans-Duitse as net zo yin en yang als hij was. Voor deze PM Europa dook Eefje Rammeloo in de geschiedenis van de Frans-Duitse samenwerking (pagina 6).
Verschijning PM Europa komt 22 maal per jaar uit in een oplage van 13.500 exemplaren. Abonnementen, opzeggingen en adreswijzigingen Een jaarabonnement op PM Europa kost € 79,- excl. 6% btw. Abonnementen kunnen uitsluitend schriftelijk tot uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode worden opgezegd. Na deze datum wordt het abonnement stilzwijgend verlengd.
Guikje Roethof Hoofdredacteur
PM Europa komt tot stand met steun van de Europese Commissie en de ministeries van EZ, LNV en Vrom. De commissie en genoemde ministeries zijn niet aansprakelijk voor het gebruik dat eventueel wordt gemaakt van de in deze uitgave opgenomen informatie. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. ©2007, Politieke Pers BV
3
PM EU 09 4,233.indd 3
07-05-2007 17:48:38
ACTUALIT
Commissie presenteert begroting
FINANCIËN • Vorige week heeft de Europese Commissie haar begroting voor 2008 gepresenteerd. Dit wordt in Europa geen ‘sexy’ onderwerp gevonden. De perszaal van de Europese Commissie liep meteen leeg toen Eurocommissaris Dalia Grybauskaite het podium besteeg. In een uitstekende toelichting loodste de Litouwse de achterblijvers door de cijfers. De voorlopige Europese begroting voor 2008 bedraagt 121,6 miljard. Ter vergelijking: de Nederlandse begroting voor 2007 was 156,8 miljard euro. Een klein land als Nederland geeft dus altijd nog meer uit aan nationaal beleid dan Europa aan beleid in 27 lidstaten. Grybauskaite benadrukte dat de 121,6 miljard neerkwam op niet meer dan 1,03 procent van het bnp van de Europese Unie. GALILEO • In het persbericht legt de commissie de nadruk op het feit dat de Lissabonuitgaven inmiddels hoger zijn dan de landbouwuitgaven. Het is maar wat je aan Lissabon toerekent. De commissie brengt daar nu ook de cohesiefondsen onder en de investeringen in infrastructuren en energienetwerken. De landbouwuitgaven bedragen in 2008 nog steeds 56,3 miljard euro: iets minder dan de helft van het totaal. Binnen deze post heeft zich wel een verschuiving voorgedaan, aldus Grybauskaite, van marktondersteunende activiteiten naar milieusubsidies. Opvallend zijn verder de extra fondsen (51 procent meer) die de commissie ter beschikking stelt van het ruimtevaartproject Galileo, omdat het consortium achter Galileo niet functioneert. Grybauskaite gaf de problemen toe en zei dat de commissie in overleg met het Europees Parlement van plan was zo snel mogelijk orde op zaken te stellen. KOSTEN INSTELLINGEN • Een andere forse stijging van het budget wordt veroorzaakt door de pensioenen van Europese ambte-
naren. Daar wordt in 2008 10 procent extra voor vrijgemaakt. De kosten voor de Europese instellingen zijn in 2008 begroot op 7,3 miljard, een stijging van 5,7 procent ten opzichte van 2007. Om de nieuwe uitdagingen aan te kunnen heeft de Europese Commissie in de komende jaren volgens Grybauskaite 1.600 mensen nodig, maar die vacatures zullen grotendeels door interne overplaatsingen worden vervuld. Om dit tot een goed einde te kunnen brengen zijn er wel honderd nieuwe ambtenaren nodig die zich met HRM gaan bezighouden. Bij de Europese Commissie werken 28.000 ambtenaren.
Nepbom EP binnengesmokkeld JUSTITIE • De Franse wetenschapper Christophe Naudin heeft op 2 mei jongstleden een vloeibare nepbom het Europees Parlement binnengesmokkeld, die hij tijdens een seminar over veiligheid op luchthavens heeft getoond. De bijeenkomst was georganiseerd door de liberale fractie in reactie op de jongste maatregelen van de Europese Commissie om de veiligheid aan boord te verhogen door vloeibare stoffen in de handbagage te verbieden. De Nederlandse Europarlementariër Jeanine Hennis-Plasschaert heeft al meerdere malen actie ondernomen tegen deze in haar ogen overtrokken maatregelen. Naudin heeft met zijn actie aangetoond dat de bestanddelen voor een vloeibare bom, bijvoorbeeld in poedervorm, toch wel aan boord van een vliegtuig te krijgen zijn. IRRITATIE • De veiligheidsmaatregelen waar passagiers tegenwoordig mee te maken krijgen, geven in de praktijk veel aanleiding tot irritatie. Niet alleen bij gewone burgers, die niet begrijpen waarom ze hun parfum of make-upremover niet op zak mogen hebben, ook bij ambtenaren die dagelijks in de weer zijn met het opstellen van regels. Zo kreeg de Permanente Vertegenwoordiger van Nederland bij de Europese Unie, Tom de Bruijn, onlangs op weg van Brussel naar Straatsburg, van een veiligheidsofficial te horen dat hij zijn lenzenvloeistof niet mee het vliegtuig in mocht nemen. De Bruijn ontstak in woede en besloot ter plekke dan maar niet naar Straatsburg te gaan. In hoeverre deze ervaring van invloed zal zijn op de Nederlandse stellingname in het Coreper 2, moet nog blijken.
Regionale Balkantop BZ • Op 10 en 11 mei vindt er in het Kroatische Zagreb een conferentie plaats van het SEECP, het South East European Coöperation Process, een samenwerkingsverband van de Balkanlanden. Op de conferentie zullen naast alle presidenten van de verschillende Balkanlanden ook voorzitter van de Europese Commissie José Manuel Barroso en Eurocommissaris voor Uitbreiding Olli Rehn aanwezig zijn. Kroatië, momenteel voorzitter van het SEECP, wil dat de landen intensiever gaan samenwerken in de op te richten Regional Coöperator Council (RCC). De samenwerking moet onder meer gaan leiden tot een vrije handelszone. Tijdens de bijeenkomst zal besloten worden waar de RCC gehuisvest gaat worden en zal de secretaris-generaal voor de RCC gekozen worden. Sarajevo lijkt de grootste kanshebber om de RCC te mogen huisvesten, terwijl de Kroatische minister van Buitenlandse Zaken hoogstwaarschijnlijk gekozen zal worden tot secretaris-generaal. De EU juicht een betere samenwerking toe. Formeel zal de samenwerking in de RCC geen gevolgen hebben voor een potentiële toetreding van de landen tot de EU, maar indirect kan het de omstandigheden voor onderhandelingen wel verbeteren.
Nederland loopt voorop in controleprocedure
FINANCIËN • Maandag 7 mei meldde het nieuws dat er een strafkorting voor Nederland dreigde in verband met landbouwuitgaven. Oud nieuws, bleek al snel. Het persbericht van de Europese Commissie dateert van 19 april. ‘Helemaal geen nieuws,’ reageert
4
PM EU 09 4,233.indd 4
07-05-2007 17:48:50
ALITEITEN woordvoerder William Lelieveldt van het ministerie van Financiën. ‘Op dit moment is er nog geen sprake van een strafkorting.’ De Europese Commissie controleert jaarlijks hoe de lidstaten de landbouwuitgaven hebben verdeeld en de commissie dreigt ieder jaar met korting op die subsidies. ‘De normaalste zaak van de wereld,’ zegt woordvoerder Michael Mann. ‘Dat hoort bij de auditprocedure. Wij moeten immers controleren of lidstaten het geld goed besteden.’ De lidstaten kunnen zichzelf verdedigen. Normaal gesproken gebeurt dat door meer informatie te verstrekken aan de commissie. REKENKAMER • In Europa bestaat ergernis over de onduidelijke besteding van de landbouwsubsidies in de verschillende lidstaten. Het Europees Parlement vroeg daarom om verklaringen van de lidstaten waarin staat dat de bestedingen goed gecontroleerd worden. Nederland deelt die ergernis en wil daarom het goede voorbeeld geven. Woordvoerder Lelieveldt van Financiën: ‘Het wordt tijd dat de lidstaten zelf eigenaar worden van het probleem.’ Tot nu toe lag de bal wat de controle van de besteding betreft bij de commissie en konden de lidstaten alleen achteraf onderhandelen over een eventuele strafkorting. Daarom gaf Wouter Bos maandag 7 mei een verklaring uit waarmee hij hoopt een goedkeuringsverklaring van de Europese Rekenkamer te verkrijgen. De Rekenkamer heeft zo’n verklaring nog nooit afgegeven. VERGELIJKING • De Nederlandse controlesystemen ten aanzien van de uitgave van Europese landbouwsubsidies zijn prima in orde, meldde minister Bos. Slechts in één onderdeel van de Nederlandse landbouwsector blijft de controle wat achter, de zogeheten cross compliance. Nederland is het eerste land dat deze verklaring afgeeft. De verklaring dat de controlesystemen in Nederland in orde zijn, kan naast het dreigement van de commissie om de subsidies te korten worden gelegd. De strafkorting over 2004 zou in het geval van Nederland 26,7 miljoen euro bedragen. Een verklaring zoals Bos deze week presenteerde wordt door de commissie niet verplicht, ‘maar is zeker erg welkom’, zegt Mann van de commissie.
Waarschuwing voor Nederland FINANCIËN • In haar jaarrapport over de eurozone waarschuwt de Europese Commissie Nederland voor een verslechtering van de begrotingssituatie. Volgens de commissie lopen
eurolanden die hun doelen voor de middellange termijn hebben gehaald het risico van een ‘procyclische’ situatie in 2007. Vervolgens richt het rapport zich specifiek op ons land: ‘Met name Nederland, waar een aanzienlijke verslechtering dit jaar wordt verwacht ook al zijn de economische vooruitzichten gunstig.’ De Europese Commissie gaf eerder dit jaar al een vergelijkbare waarschuwing af. Minister Bos stelde zijn collega’s uit andere landen toen gerust door te stellen dat de doelstelling om in 2011 een begrotingsoverschot van 1 procent te laten zien overeind blijft.
heel gebruikelijk dat de koningin zich verdiept in actuele onderwerpen. De paleissymposia zijn een jaarlijks terugkerend fenomeen en gaan dit jaar over Europa. Op een ander paleissymposium, een jaar na de moord op Theo van Gogh, was terrorisme-expert Jessica Stern de belangrijkste gast.
Barroso verdedigt eigen salaris
Koningin verdiept zich in Europa
AZ • Zo’n honderd prominente vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, de ambtenarij en de media zijn tot nu toe twee keer bij elkaar gekomen om te discussiëren over Europa. Bij de zogeheten paleissymposia waren behalve koningin Beatrix ook andere leden van het Koninklijk Huis aanwezig. Tijdens de eerste twee bijeenkomsten werden de onderwerpen ‘Europa als historisch gegeven’ en ‘Europa en de burger’ behandeld. Op een bijeenkomst in mei spreekt het koninklijk gezelschap met zijn genodigden over ‘Europa en de interne markt’. DEBAT • Discussies werden geleid door publicist Joris Luyendijk en Europakenner Geert Mak. ‘Als moderator zat ik tijdens het eten bij de koningin aan tafel. Die gesprekken waren informeel, tijdens de lezingen en de vragen was de koningin luisteraar,’ vertelt Luyendijk. ‘Er waren eerst twee lezingen van elk drie kwartier, en daarna een receptie en diner. Vervolgens konden er nog een uur vragen uit de zaal worden gesteld.’ De bedoeling van de ontmoetingen was volgens hem om ‘intellectuelen en opiniemakers voeding te geven voor een Europadebat’. Volgens een woordvoerder van de Rijksvoorlichtingsdienst is het
COMMISSIE • Europese Commissievoorzitter José Manuel Barroso verdient ruim 280.000 euro per jaar. Een ‘normale’ commissaris verdient jaarlijks bijna 230.000 euro. Europarlementariër Max van den Berg heeft de commissie gevraagd of het mogelijk is een plafond voor deze salarissen in te stellen. ‘Zelfs de Duitse bondskanselier Angela Merkel verdient minder, terwijl de Europese Commissie toch een publieke Europese instelling is,’ schreef PvdA’er Van den Berg. Hij zou graag zien dat het loon van de commissarissen wordt berekend aan de hand van het gemiddelde van de salarissen van Europese regeringsleiders. BEDRIJFSLEVEN • De salarissen moeten wel zo hoog zijn, is het antwoord van Barroso namens de Europese Commissie: ‘Het is immers niet ongewoon dat commissarissen overstappen naar het bedrijfsleven, omdat ze daar meer verdienen.’ In het huidige systeem verdient de voorzitter van de commissie 138 procent van de hoogste salarisschaal voor Europese ambtenaren. De commissie prefereert dit rekenmodel boven een ingewikkeld systeem van gemiddelden van de Europese lidstaten, die onder meer afhankelijk zijn van binnenlandse politiek. KOOPKRACHT • Overigens levert het uniforme standaardsalaris wel verschillen in koopkracht op: een Eurocommissaris uit een Oost-Europees land heeft relatief meer geld te besteden dan een Franse of Duitse commissaris.
5
PM EU 09 4,233.indd 5
07-05-2007 17:49:01
De
Frans-Duitse
as
heeft
‘motorpech’
Frankrijk en Duitsland legden de afgelopen vijftig jaar menig plan op tafel om de Europese integratie te stimuleren. Daarmee fungeerde het duo als motor van de Europese eenwording. In de afgelopen jaren is de liefde bekoeld. Kan Sarkozy de relatie een nieuwe impuls geven?
onrad Adenauer en Charles de Gaulle beloofden in de jaren zestig om hun buitenlands beleid op elkaar af te stemmen. Helmut Schmidt en Valéry Giscard d’Estaing intensiveerden de regelmatige ontmoetingen tussen staatshoofden en creëerden daarmee het fenomeen ‘Eurotop’. Zij koppelden de koersen van de Duitse mark en de Franse franc aan elkaar en legden daarmee de basis voor een gemeenschappelijke munt. De beslissing om de euro daadwerkelijk in te voeren werd in een achterkamertje door het duo François Mitterand en Helmut Kohl genomen. Franse en Duitse regeringsleiders konden het door de jaren heen prima met elkaar vinden en werden soms zelfs vrienden. De vraag is of Angela Merkel en Nicholas Sarkozy ook snel op elkaar ingespeeld raken. Angela Merkel heeft nog tot eind juni de Europese touwtjes in handen. Op de agenda staat de aanpassing van het grondwettelijk verdrag waar de Fransen per referendum ‘nee’ tegen gezegd hebben. Sarkozy heeft intussen laten weten zich sterk te maken voor een korter verdrag dat hij niet meer aan de bevolking wil voorleggen. Dit sluit meer aan bij de Engelse en Nederlandse wensen dan bij de Duitse. De grondwet lijkt dus niet het dossier dat de FransDuitse samenwerking nieuw leven zal inblazen. Waar ging het mis? De Duitse eenwording en de uitbreiding van de Europese Unie naar het oosten hebben het geografisch evenwicht verstoord. Met het aantreden van Jacques Chirac stokte de samenwerking en begon de motor te haperen. Wanneer de twee grootste Europese economieën niet nauw samenwerken zou dat kunnen leiden tot verdeeldheid onder de overige lidstaten, denkt de Franse Europarlementariër Alain Lamassoure. ‘Sommige landen zullen de kant van Frankrijk kiezen, andere die van Duitsland.’ Zonder geoliede as, wordt vaak gesteld, dreigt Europa onbestuurbaar te worden.
K
Volgens de Duitse Europarlementariër Evelyne Gebhardt is de relatie tussen Frankrijk en Duitsland niet alleen een affaire de tête, een rationele aangelegenheid. ‘Het is ook een relatie tussen persoonlijkheden.’ Kan Sarkozy de relatie een nieuwe impuls geven? Of is de historische FransDuitse as definitief geschiedenis en moet Europa een andere weg inslaan?
Broederlijk Het broederlijk optreden van de Franse en Duitse leiders kwam niet of nauwelijks voort uit ideologische standpunten. Beide landen hadden in de decennia na de Tweede Wereldoorlog zo hun eigen redenen om met elkaar te willen samenwerken. Het Europese verbond dat daaruit voortkwam, bracht hun belangen samen. Een Europa waar nooit meer oorlog zou komen, was het ideaal van Europeanen van het eerste uur zoals de Franse minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman. In werkelijkheid ging het Frankrijk vooral om het indammen van het Duitse gevaar. Daarbij werd door de Fransen gretig gebruikgemaakt van het West-Duitse schuldgevoel. De Bondsrepubliek deed alles om weer in de gratie te komen bij de westerse landen. De Franse president Charles de Gaulle wilde de
6
PM EU 09 4,75.indd 6
07-05-2007 17:45:58
Tekst Eefje Rammeloo Beeld Rob Jongbloed
7
PM EU 09 4,75.indd 7
07-05-2007 17:46:15
De Frans-Duitse as heeft ‘motorpech’
Charles de Gaulle en Konrad Adenauer
Europese Gemeenschap een dominantere rol laten spelen op het wereldtoneel. De EG moest als een gelijke kunnen spreken met de Verenigde Staten en De Gaulle wilde zelf graag het woord voeren namens Europa. In die eerste jaren van Europese integratie bleek dat een hecht verbond tussen de twee grootste West-Europese landen essentieel was als Europese landen hun krachten wilden bundelen onder Franse leiding. In 1963 tekende Adenauer samen met De Gaulle het Elyséeverdrag waarin de relatie tussen Fransen en Duitsers werd bezegeld. De Frans-Duitse as werd gecreëerd door Adenauer en De Gaulle. De twee mannen beseften heel goed welk effect hun nauwe samenwerking had op de Europese integratie. Volgens Lamassoure heerste er tot 1992 ‘een ongeschreven, maar extreem belangrijke regel in West-Europa’. Lamassoure: ‘Beide landen moesten het met elkaar eens zijn over een plan, voordat de onderhandelingen erover konden beginnen. Iedereen hield zich aan die regel.’ Zonder een Frans-Duits akkoord gebeurde er in de Europese Gemeenschap maar weinig. Dat gegeven was de basis voor de zogenoemde as.
Minderwaardigheidscomplex
Valéry Giscard d’Estaing en Helmut Schmidt
Helmut Kohl en François Mitterand
De Gaulle moest steeds meer moeite doen om de vriendschap de kant op te sturen die hij wilde. De Franse president had grootse plannen met het land: Frankrijk zou de Europese Gemeenschap leiden in de internationale politiek en zodoende de Franse gloire van voor de Eerste Wereldoorlog herstellen. De formule van een bondgenootschap zoals De Gaulle wenste te sluiten met West-Duitsland stamde echter ook van voor de oorlog. De Frans-Duitse as kwam in de moderne tijd onder druk te staan. Duitsland wist zich immers steeds beter te bevrijden van het minderwaardigheidscomplex dat het had overgehouden aan de Tweede Wereldoorlog. Na de val van de Berlijnse muur in 1989 ging het bergafwaarts met de Frans-Duitse relatie. De belangen die beide landen hadden bij een hechte samenwerking waren in de loop der tijd vervaagd. De combinatie van aanhoudende economische groei en een nieuwe generatie jonge Duitsers zorgde ervoor dat Duitsland zelfverzekerder werd. ‘Voor jonge Duitsers is Frankrijk een land als alle andere,’ zegt Joachim Umlauf, directeur van het Goethe Instituut. ‘Ik heb lang in Frankrijk gewerkt. De relatie tussen Duitsland en Frankrijk was altijd erg belangrijk voor de verzoening na de Tweede Wereldoorlog. Nu is het niet meer dan een politieke alliantie geworden.’ Franse hulp bij acceptatie in West-Europa is niet meer nodig. De relatie tussen beide landen raakte haar bestaansrecht kwijt. De Franse leiders die in het voetspoor van De Gaulle traden, gaven de hoop om de status van wereldmacht te veroveren op. Frankrijk raakte meer in zichzelf gekeerd en de internationale ambities kwamen op een laag pitje te staan. Het laatste grote project van Frankrijk en Duitsland was de invoering van een gezamenlijke munt, de euro. De politieke alliantie tussen Duitsland en Frankrijk mag dan haar oorspronkelijke bestaansrecht verloren hebben, de ‘as’ is nog wel van groot belang voor de Europese Unie. De ‘motor van Europa’, zoals Europarlementariërs Gebhardt en Lamassoure de verhouding noemen, moet het integratieproces in beweging houden. Tegenwoordig loopt de motor niet meer zo lekker. Umlauf: ‘Van Duitse kant kan ik zeggen dat de Duits-Franse relatie veel kouder is dan vroeger.’ Gebhardt schrijft de hapering toe aan een nationalistische tendens. ‘Die is meer evident in Frankrijk, maar ook wel aanwezig in Duitsland.’ Het nationalisme kwam duidelijk naar voren in de Franse presidentsverkiezingen. ‘Sarkozy spreekt vooral over Frankrijk, en maar weinig over Europa. Alleen als
8
PM EU 09 4,75.indd 8
07-05-2007 17:46:25
door Eefje Rammeloo
Frankrijk daar baat bij heeft.’ Ze glimlacht. ‘Dat is inderdaad een gaullistisch trekje.’ Eind 2002 kende de ‘as’ een korte opleving. Frankrijk en Duitsland gooiden het voor de top van regeringsleiders op een akkoordje over de omstreden landbouwsubsidies. Ondanks protest van toenmalig EU-voorzitter Tony Blair, trokken de twee landen enkele weken later weer samen op met als doel het stabiliteitspact te versoepelen. Europarlementariër Thijs Berman (PvdA), die jarenlang correspondent in Parijs is geweest, betwijfelt of hier werkelijk sprake was van traditionele Frans-Duitse samenwerking. ‘Het was geen stap voorwaarts. De versoepeling van het stabiliteitspact werd door eurosceptici genadeloos uitgebuit om de EU verder uit te kleden.’
Op de schop In 2003 werd het toen veertig jaar oude Elyséeverdrag herdacht. De net benoemde minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot had nog hoop dat het wel goed zou komen met de Frans-Duitse motor: ‘Ik geloof nog steeds dat de Frans-Duitse as een nuttig doel dient: een “aanjaagfunctie” voor verdere Europese integratie, en een geruststellende “vredestakfunctie” richting de overige lidstaten die anders misschien zouden kunnen denken dat Duitsland weer een hegemoniale dominantie binnen de EU nastreeft.’ Wel was hij realistisch over de uitdaging die de EU aanging door te willen functioneren met de bestaande instellingen: ‘Dat zal niet lukken zonder Frans-Duitse samenwerking.’ Bot zou graag zien dat de institutionele situatie werd gemoderniseerd aan de hand van een nieuw verdrag. Maar hoe dan ook moesten Frankrijk en Duitsland weer samen het voortouw nemen. Het Franse ‘nee’ tegen het grondwettelijk verdrag in 2005 legde de motor stil en bracht de EU in een impasse. Een sterke coalitie van lidstaten moet het voortouw nemen om de Europese integratie weer op gang te brengen. Inmiddels is bijna twee jaar verstreken sinds de beruchte referenda in Frankrijk en Nederland. ‘Het is al bijna te laat’, waarschuwt Umlauf. ‘De Frans-Duitse as is dan niet meer zo belangrijk voor de bilaterale betrekkingen, maar de as is essentieel voor Europa. Frankrijk en Duitsland moeten overeenkomsten vinden om die vooruitgang te maken.’ De Europese Unie moet hoe dan ook reorganiseren. De bestaande instellingen voldoen niet meer voor een unie van 27 lidstaten. Een stevige FransDuitse coalitie kan niet voorkomen dat de institutionele organisatie van de EU op de schop moet. De ‘as’ is op zichzelf geen oplossing meer om het Europese integratieproces weer op gang te helpen. Sommige oostelijke lidstaten kijken met argwaan naar Merkel en Sarkozy. ‘Het idee dat Frankrijk en Duitsland samenwerken jaagt nieuwe lidstaten angst aan,’ zegt Lamassoure. Het omstreden grondwettelijk verdrag kan die angst wegnemen. Het Europarlement en de Europese Commissie krijgen daarin een veel sterkere positie, ten koste van de macht van de regeringsleiders. Een akkoordje tussen Sarkozy en Merkel heeft geen invloed meer, doordat de Europese instellingen in veel gevallen het laatste woord krijgen. De tijd dringt. Zal er voldoende chemie zijn tussen Angela Merkel en Nicolas Sarkozy om het debat rond het grondwettelijk verdrag vlot te trekken? Of besluit de bondskanselier tot een alternatieve coalitie? Berman: ‘De FransDuitse relatie is niet meer vanzelfsprekend. Merkel is voortdurend in contact met Rome, Madrid en zelfs met Londen. Ze heeft Frankrijk niet meer nodig en de Fransen zijn als de dood dat Duitsland hen links laat liggen.’
Alternatief Maar misschien heeft Sarkozy ook wel een alternatief. Hij komt uit het gaullistische UMP dat lange tijd een afkeer had van alles wat met de Verenigde Staten te maken had. Nu is Sarkozy echter samen met de Britse premier Tony Blair voorstander van een sterk ingekort verdrag. Betekent dit dat Frankrijk een nieuwe alliantie zoekt? Pierre Lequiller, voorzitter van de commissie Europa in het Franse parlement, ontkent dat krachtig. ‘Duitsland is het meest constructief in deze discussie over het grondwettelijk verdrag. Zonder Duitsland komen we er niet.’ Er is Sarkozy dus veel aan gelegen om vriendschap te sluiten met Merkel. Lamassoure en Lequiller (beiden UMP) verwijzen graag naar het belang dat Sarkozy hecht aan de Europese Unie. ‘Zijn eerste bezoek zal aan Berlijn zijn, het tweede aan Brussel.’ Umlauf twijfelt aan Sarkozy’s competentie om Frankrijk uit zijn geïsoleerde situatie te halen. ‘Hij heeft extreme uitspraken gedaan om stemmen van Le Pen te winnen, nu moet hij ook pragmatische politiek gaan voeren.’ In juni moeten Merkel en Sarkozy op één lijn zitten zodat ze, net als vroeger, de leiding kunnen nemen in het debat over het grondwettelijk verdrag. Lamassoure heeft goede hoop: ‘We hebben een maand om een oplossing te vinden. Sarkozy is er klaar voor.’
‘HET EERSTE BEZOEK VAN SARKOZY ZAL AAN BERLIJN ZIJN, HET TWEEDE AAN BRUSSEL’
9
PM EU 09 4,75.indd 9
07-05-2007 17:46:31
Tekst Sandra Verdel Beeld Alain Douit, Eurovision.tv
Politieke ruis bij het Eurovisie Songfestival 10
PM EU 09 4,75.indd 10
07-05-2007 17:46:34
Tot grote irritatie van West-Europese landen valt het jaarlijkse Eurovisie Songfestival steeds meer ten prooi aan politieke kuiperijen. Vooral de Baltische staten stemmen ‘politiek’, zo toont recent Gronings onderzoek aan. Voor de meeste nieuwe deelnemers is de presentatie een kwestie van landsbelang. In deze heksenketel moet Nederland het zonder diepgewortelde vriendschappen met andere landen stellen. Maar dat speelt, zegt CDA-Europarlementariër Ria Oomen-Ruijten, net zo goed in het Europees Parlement.
n 1993 deed Bosnië-Herzegovina voor het eerst aan het Eurovisie Songfestival mee, in Ierland. De band Fazla was door de voorrondes gekomen met het geladen, mistroostige lied De hele pijn van de wereld, dat verwees naar de Bosnische oorlog die op dat moment Fazla’s vaderland teisterde. ‘Toen de band het Ierse podium betrad stond het hele publiek op voor een minutenlang applaus als steun aan het door oorlog verscheurde gebied. Dat vond ik zo’n mooi moment van eenheid,’ vertelt songfestivalwatcher Cornald Maas. Intussen kampt de Europese Unie met een serieus imagoprobleem. Het Europese wij-gevoel lijkt al tijden zoek. Het Eurovisie Songfestival is een van de zeldzame momenten dat Europa de harten van Europeanen weet te verwarmen. Het aantal stemmen dat het songfestival weet binnen te halen is een hoeveelheid waarvan het Europees Parlement alleen maar kan dromen. Toch heeft ook het Eurovisie Songfestival herkenbare problemen. Steeds meer Oost-Europese landen staan te trappelen om mee te doen, terwijl in West-Europa de aandacht verslapt. De kwaliteit van de liedjes staat allang niet meer voorop, terwijl vriendjespolitiek een steeds belangrijker rol speelt en politieke spanningen tijdens het songfestival voelbaar zijn. In 2005 zou Libanon voor het eerst aan het songfestival deelnemen, maar moest zich op het laatste moment terugtrekken omdat de Libanese wet de nationale omroep verbood de inzending van Israël uit te zenden. Volgens de reglementen moeten de deelnemende landen de inzendingen van alle deelnemers uitzenden. Het was niet voor het eerst dat dit gebeurde. In 1970 trok Tunesië zich om dezelfde reden terug. En toen Israël in 1978 aan de winnende hand was, onderbrak Jordanië de uitzending in het land. Kijkers kregen te horen
I
dat België, dat op dat moment tweede stond, het festival had gewonnen. In 2000 zorgde de Israëlische inzending in eigen land voor grote opschudding. De band Ping-Pong bracht een aubade aan de tolerantie in de wereld, waarbij de bandleden met verschillende vlaggen het podium opkwamen, waaronder de Syrische. Dit jaar doen Servië en Montenegro voor het eerst afzonderlijk van elkaar mee aan het songfestival. Vorig jaar werd Servië-Montenegro gediskwalificeerd omdat er geen overeenstemming kon worden bereikt over wie het land zou mogen vertegenwoordigen. In de nationale finale op 11 maart 2006 kenden de Montenegrijnse juryleden geen punten toe aan de Servische kandidaat, terwijl dat andersom wel gebeurde, waardoor de Montenegrijnse kandidaat won. Aangezien een jaar eerder hetzelfde was voorgevallen weigerde de Servische omroep de winnaar te erkennen. Woedende Serviërs in het publiek bekogelden de juryleden en de winnaars. De uitzending leidde tot grote commotie. Volgens de voormalige Servische premier Zivkovic overschaduwde de uitzending zelfs de berichtgeving over het overlijden van ex-president Milosovic, eveneens op 11 maart. Een dag na de Eurovisie Songfestivalfinale, op 21 mei 2006, koos een meerderheid van de Montenegrijnen in een referendum voor onafhankelijkheid van Servië. Dit jaar trekt de inzending van Israël opnieuw de aandacht. Met het nummer Push the button verwijst de groep Teapacks indirect naar het omstreden atoomprogramma van Iran. In de tekst wordt gewaarschuwd voor de gevaren van een kernoorlog en voor ‘krankzinnige’ en ‘demonische’ leiders. Ook de zin ‘Hij zal ons allemaal de lucht in blazen’ zou slaan op de Iraanse president Ahmadinejad. De bandleden ontkennen overigens elk verband met Iran in alle toonaarden. Ook Oekraïne heeft met inzendingen voor het songfestival al menigmaal het internationale nieuws gehaald. Dit jaar wordt het land vertegenwoordigd door de travestiet Serdyuchka. Boze nationalisten demonstreerden tegen de inzending, omdat ze vinden dat Serdyuchka de natie voor schut zou zetten. De titel van het liedje moest eerder al worden aangepast omdat te vaak werd verstaan Dancing Russia Goodbye. In plaats daarvan wordt er gezongen Dancing Lasha Tumbai, dat de Mongoolse term voor slagroom is.
Oranjerevolutie Het eerste Eurovisie Songfestival werd georganiseerd in mei 1956. Deelnemende landen waren toentertijd Frankrijk, Italië, West-Duitsland, Nederland,
11
PM EU 09 4,75.indd 11
07-05-2007 17:46:42
Politieke ruis bij het Eurovisie Songfestival
België, Luxemburg en Zwitserland. Nog geen jaar later zouden zes van deze zeven landen het verdrag van Rome tekenen. Alle huidige lidstaten van de Europese Unie hebben al eens aan het songfestival deelgenomen. De meeste landen deden al jaren voor hun toetreding tot de EU mee. Mocht het Eurovisie Songfestival een indicatie voor de grenzen van de Europese Unie vormen, dan is er nog een lange weg van uitbreiding te gaan. Om deel te kunnen nemen aan het songfestival moet een land lid zijn van de European Broadcasting Union (EBU). Landen buiten de grenzen van Europa zoals Israël, Marokko, Egypte, Libanon en Syrië zijn echter ook lid, terwijl landen uit voormalig Joegoslavië en voormalige Sovjetrepublieken ook maar al te graag meedoen. Recentelijk zijn Georgië en Armenië nog toegetreden. ‘Voor een land als Georgië, dat dit jaar voor het eerst meedoet, is het songfestival dé manier om zich te presenteren aan het Westen,’ legt Cornald Maas uit. Dat geldt, denkt hij, voor meer Oost-Europese landen. ‘Een goed voorbeeld is Oekraïne. Omdat het land in 2004 het festival won, was het Eurovisie-circus een jaar later in Kiev te gast. Ik herinner mij hoe belangrijk Oekraïners het vonden dat heel West-Europa naar hun hoofdstad kwam.’ In Oekraïne werd zelfs beweerd dat de status van Eurovisie-gastland in 2005 mede oorzaak was van de Oranjerevolutie van november 2004, die de westers georiënteerde Viktor Joesjtsjenko aan de macht bracht. Maas: ‘Op het moment dat de buitenlandse gasten voor het songfestival in Kiev arriveerden, liepen er nog jongeren op de straat de overwinning te vieren, een biertje in de hand. Iedereen wilde discussiëren over de mogelijkheden van het Westen.’ Het strijdlied van de Oranjerevolutie was dat jaar tevens de Oekraïense inzending voor het songfestival. ‘In Oost-Europa zie je de politieke invloed op het festival vaker,’ vindt Maas. ‘Daarin wijkt het oosten duidelijk van West-Europa af. In OostEuropa is het festival echt een hip, volwassen popfestival. Succes wordt gezien als staatsbelang. Dat valt onder meer af te leiden uit de hoge subsidies die inzendingen ontvangen. Wanneer een Oost-Europees land goed presteert, is het niet vreemd dat de president klaarstaat om de kandidaten te ontvangen. Dat zie ik Balkenende nog niet doen.’
rijkste factor is die het stemgedrag beïnvloedt,’ zegt Spierdijk. ‘Veel landen prefereren liedjes die gezongen worden in een taal die dicht bij hun eigen taal ligt. Frankrijk stemt zelfs liever helemaal niet op Engelstalige liedjes.’ Daarnaast geeft het onderzoek aan dat geografische ligging en religie bij het toekennen van punten een belangrijke rol spelen. ‘Het verbaasde ons dat religie zelfs in het geseculariseerde West-Europa een rol speelt,’ zegt Spierdijk, die constateerde dat protestante landen een voorkeur tonen voor protestantse inzendingen, terwijl een katholiek land als Ierland de hoogste punten het liefst uitdeelt aan een ander katholiek land. ‘Het is op zichzelf normaal dat er een voorkeur uitgaat naar inzendingen met een overeenkomst in taal en cultuur,’ vindt Spierdijk. Na correctie van deze factoren vonden de onderzoekers alleen tussen de Baltische staten sterk bewijs voor vriendjespolitiek. Hoewel er geen expliciet bewijs is gevonden voor politieke factoren bij andere deelnemers, denkt Spierdijk dat het wel degelijk
Vriendjespolitiek Een ergernis van veel West-Europese landen is de vriendjespolitiek tussen bepaalde deelnemers. Voornamelijk de Baltische en Scandinavische landen staan erom bekend elkaar de meeste punten toe te schuiven. Ook Cyprus en Griekenland tonen ieder jaar op het songfestival hun diepgewortelde vriendschap. Voor Laura Spierdijk, econometrist aan de Rijksuniversiteit van Groningen, was het politiek gekleurde stemgedrag van sommige landen aanleiding voor een onderzoek. Met haar collega Michel Vellekoop liet zij wiskundige formules los op het stemgedrag bij het Eurovisie Songfestival in de periode 1975 tot 2003. ‘Uit ons onderzoek blijkt dat taal de belang-
12
PM EU 09 4,75.indd 12
07-05-2007 17:46:45
Sandra Verdel
een rol speelt bij het toekennen van stemmen. ‘De vriendschap tussen Griekenland en Cyprus komt zeker ook tot uitdrukking in de punten. In de geschiedenis van het songfestival heeft Turkije nog nooit punten toegekend aan Cyprus.’ Uit het onderzoek bleek tevens dat Macedonië het enige land is dat de bijdragen van buurlanden slecht waardeert. Ook hier lijkt politiek een rol te spelen: Macedonië heeft alleen een hechte band met buurlanden Servië en Bulgarije, die nog maar kort aan het Eurovisie Songfestival deelnemen. Met songfestivalhabitués Bosnië en Albanië, die etnisch zeer van Macedonië verschillen, heeft Macedonië als buurland weinig, om maar te zwijgen van trouwe songfestivalkandidaat Griekenland, een buurland waarmee Macedonië bepaald op gespannen voet verkeert. Nederland komt ook ditmaal uit het onderzoek naar voren als het braafste jongetje van de klas. De Nederlandse voorkeur gaat uit naar liedjes gezongen door vrouwen, liefst in het Frans. Daarnaast is de voorkeur voor Turkse inzendingen opvallend. Maar,
verklaart Spierdijk, hier loopt Nederland synchroon met andere landen waar veel Turkse immigranten wonen. ‘Toen Turkije het songfestival in 1996 won kwamen de meeste punten uit Duitsland, Frankrijk, België en Nederland.’ Mahmut Sungur, secretaris van de Turkse studievereniging Anatolia, begrijpt dat wel: ‘Het songfestival leeft sterk onder Turkse immigranten. Bij ons thuis zit de huiskamer dan altijd bomvol. Het festival wordt door Turken veel serieuzer genomen dan door Nederlanders. Het is een strijd, net als het voetbal. Een leuke strijd, maar je wilt wel winnen.’
Spoor bijster Volgens Cornald Maas is het evident dat stemmen worden beïnvloed door voorkeuren voor landen. ‘Daarbij speelt in veel van deze voorkeursgroepjes in Oost-Europa dat de muzikale cultuur dicht naast elkaar ligt,’ vindt ook Maas. Het Westen daarentegen lijkt het spoor volledig bijster. Alleen Ierland komt dit jaar met een liedje waarin de Keltische cultuur tot uitdrukking komt. Noorwegen koos nota bene voor een latin-nummer. De inzending van Engeland heeft veel weg van de Nederlandse band Chipz en Denemarken komt met een dragqueen.’ Maas vindt dat de Oost-Europese inzendingen bovendien vaak beter zijn. ‘Zij voelen een urgentie om te presteren, daarom verdienen ze ook meer punten.’ Nederland heeft weinig aan de vriendjespolitiek tijdens het stemmen. Alleen van België krijgen we wel eens punten, Duitsland ziet ons meestal niet eens staan. ‘Ik denk niet dat Duitsland ons als een bevriende buur ziet,’ zegt Maas. ‘In 2003 kende de spokesman van Duitsland het meest aantal punten toe aan “onze lieve buren”, waarmee ze Polen bedoelden.’ Ria Oomen-Ruijten, Europarlementariër voor het CDA, komt het Nederlandse gebrek aan diepgewortelde vriendschappen met andere landen ook tegen binnen het Europees Parlement. ‘Nederland is veel te zakelijk voor vriendjespolitiek,’ vindt zij. ‘Wij gaan intensief voor de zaak en hechten minder belang aan het onderhouden van vriendschappen.’ Van oudsher heeft Nederland wel een sterke band met de andere Beneluxlanden. Ook merkt OomenRuijten dat Nederland, als een van de oprichters van de Europese Unie, een andere positie heeft. ‘We hebben altijd een voorvechtersrol gehad binnen de EU.’ De vriendjespolitiek die de Baltische staten voeren in het songfestival verbaast ook Oomen-Ruijten niet. ‘In het Europees Parlement werken deze landen ook altijd samen. Net als Portugal en Spanje trouwens.’ Sinds het ‘nee’ tegen de grondwet neemt Nederland volgens Oomen-Ruijten overigens een andere positie in Europa in. ‘Je merkt dat er anders naar Nederland wordt gekeken.’ Ook hoeft Nederland niet te rekenen op steun van Frankrijk. ‘Iedereen verwacht dat er snel een nieuw verdrag komt met Sarkozy aan de macht. Nederland staat dan helemaal alleen.’
‘In de geschiedenis van het songfestival heeft Turkije nog nooit punten toegekend aan Cyprus’
13
PM EU 09 4,75.indd 13
07-05-2007 17:46:51
RECHT C & AVERECHT C De praktijk van
advocaat Veeru Mewa
Europa fluit krenterige rechters terug Nederlandse rechters zijn nogal zuinig met het toekennen van schadevergoedingen. Daar komt verandering in door uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), zegt de Amsterdamse letselschadeadvocaat Veeru Mewa. ‘Zeker advocaten die niet gespecialiseerd zijn in personenschade kijken vaak niet verder dan het Nederlands Burgerlijk Wetboek, terwijl uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens zeker in letselschadezaken steeds relevanter worden,’ zegt Mewa, die uitsluitend slachtoffers bijstaat. Als belangrijk voorbeeld noemt hij een uitspraak van het hof uit 2004. Daarbij draait het om een man die met zijn gezin een krot bewoont in een sloppenwijk bij een vuilstortplaats in de buurt van Istanbul in Turkije. In 1993 is daar een enorme methaangasexplosie die zijn woning wegvaagt en negen familieleden
het leven kost. Deskundigen hadden de autoriteiten al eerder voor een ramp gewaarschuwd. De Turkse rechter legt de autoriteiten een symbolische strafrechtelijke boete van 9,70 euro op, die niet daadwerkelijk hoeft te worden betaald. Het gezin krijgt 2.077 euro smartengeld en 210 euro voor vernielde goederen. Het Europese Hof oordeelt elf jaar later dat de kwaliteit van de nationale rechtsgang in Turkije tekortschiet. De Turkse autoriteiten moeten de man 45.000 euro schadevergoeding betalen. ‘Deze baanbrekende uitspraak is relevant voor bijvoorbeeld de slachtoffers van de vuurwerkramp in Enschede. Daar is sprake van een vergelijkbare situatie met een tekortschietende overheid,’ zegt Mewa, wiens kantoor ook vuurwerkrampslachtoffers bijstaat. ‘Maar waar in Turkije de rechter strafrechtelijk mag oordelen over het handelen van de overheid, is dat in Nederland niet mogelijk. In het zeldzame geval dat een Nederlandse rechter smartengeld toekent, gaat het meestal alleen maar om kleine bedragen. Daar moet het Europese Hof zich maar eens over uitspreken.’ De Amsterdamse advocaat gebruikt de EHRM-uitspraak ook in een zaak over een zwangere Britse vrouw die op het Amsterdamse Damrak werd aangereden door een roekeloze trambestuurder. De succesvolle consultant verloor haar baby, liep ernstig hersenletsel op en kan daardoor nooit meer werken. Mewa: ‘De gemeente Amsterdam ontkent iedere aansprakelijkheid. Wij eisen dat de gemeente onder andere een schadevergoeding betaalt voor verlies van haar verdienvermogen en voor de verpleegkosten in Groot-Brittannië, die veel hoger zijn dan in Nederland. Het is een pro-Deozaak, maar als het moet zijn we zijn bereid door te procederen tot aan het Europese Hof. Dit is een principekwestie.’ MAURICE SWIRC
Verjaringstermijnen
Een markt voor bankzaken
Dieselrichtlijn in Kamer
JUSTITIE • In het kader van de zogenoemde codecisieprocedure moet de Europese Commissie zich uitspreken over het wetsvoorstel dat verjaringstermijnen harmoniseert bij grensoverschrijdende letselschade. Het Europees Parlement stemde op 31 januari in grote meerderheid voor het wetsvoorstel van initiatiefneemster Diana Wallis (liberalen). Door toenemend grensoverschrijdend verkeer zijn bij een ongeval steeds vaker mensen uit verschillende EU-landen betrokken. Verjaringstermijnen verschillen nogal per land, uiteenlopend van een tot dertig jaar. Ook verschilt de manier waarop verschillende lidstaten met verjaring omgaan. Het wetsvoorstel moet zorgen voor meer duidelijkheid in het woud van regels.
FINANCIËN • De Europese Commissie heeft op maandag 30 april een groenboek aangenomen over financiële dienstverlening, zoals hypotheken, pensioenen, verzekeringen en lijfrentes. De commissie streeft naar een transparant ‘gelijk speelveld’ van dit soort diensten, waarbij de consument goed geïnformeerd wordt. Het laatste is nodig voor het vertrouwen in de markt. Het groenboek komt voort uit het proces van evaluatie van de interne markt en hanteert dezelfde criteria als bijvoorbeeld de evaluatie van de hypotheekmarkt die eerder het licht zag. De consultatieperiode loopt tot 16 juli. Op 19 september 2007 wordt een hoorzitting over het groenboek gehouden. Reacties kunnen worden verzonden naar
[email protected].
FINANCIËN/VENW • De Tweede Kamer moet binnenkort beslissen of het voorstel van de Europese Commissie om minimumtarieven vast te stellen voor diesel de subsidiariteitstoets kan doorstaan. Het kabinet vindt dat de dieselaccijnsrichtlijn, die voorziet in een verhoging van de minimumtarieven voor benzine van 359 euro naar 380 euro per duizend liter en van diesel van 330 euro naar 380 euro in 2014, niet indruist tegen het Nederlandse belang. ‘De verhoging van de minimumtarieven zorgt voor een betere werking van de interne markt,’ stelt de regering. En ‘door te werken met minimumtarieven behouden de lidstaten de vrijheid om hogere tarieven te hanteren’. Ook een onderscheid tussen zakelijk en niet-zakelijk gebruik blijft mogelijk.
14
PM EU 09 4,233.indd 14
07-05-2007 18:14:01
LOBBY O & PROTEST O S
Dierenrechten
Compassion in World Farming (CIWF)
steeds meer
onder druk De Brit Peter Stevenson, chief policy adviser voor de organisatie Compassion in World Farming (CIWF), ziet de goede EU-regelgeving inzake welzijn van landbouwdieren in toenemende mate bedreigd, met name van de kant van nieuwe lidstaten en de bio-industrie die bang is voor goedkope import uit niet-Europese landen. Onterecht, meent de Brit. ‘Dierenwelzijn is geen probleem, maar een business opportunity.’
Stevenson kijkt met gemengde gevoelens terug op het beleid van de EU ten aanzien van dierenwelzijn van de afgelopen jaren. ‘Ik vind het goed dat de Europese Commissie haar besluitvorming in hoge mate baseert op wetenschappelijk onderzoek.’ Ook is Stevenson erg gelukkig met de resultaten die eind jaren negentig en begin deze eeuw zijn geboekt: ‘De richtlijn tegen legbatterijen, het verbod op kalverkisten en het verbod op zeugkooien zijn toen allemaal tot stand gekomen.’ De van origine Britse organisatie strijdt sinds 1967 voor het welzijn van landbouwdieren. Tegenwoordig is de organisatie wereldwijd actief en houdt kantoor in elf landen, waaronder Nederland. Het CIWF functioneert bovendien als secretariaat voor de Europese Coalitie voor Landbouwdieren, waarin dierenbeschermingsorganisaties uit 25 landen samenwerken in het belang van het landbouwdier. Tot zijn grote spijt moet Stevenson concluderen dat de EU tegenwoordig veel minder happig is op hervormingen die het dierenwelzijn dienen. ‘De nieuwe lidstaten hebben veel minder traditie op het gebied van dierenwelzijnsbeleid,’ zegt Stevenson. ‘De zuidelijke en oostelijke lidstaten hebben nu samen genoeg invloed om flink wat tegendruk te bieden.’ Hij vermoedt dat de grotere weerstand stoelt op een toenemende angst van de Europese bio-industrie voor import uit landen buiten de EU. De concurrentie aangaan met landen als Brazilië en Thailand is bijna onmogelijk, weet Stevenson. ‘De grond en arbeid, maar ook het voedsel voor de dieren, zijn daar veel goedkoper. Dat laatste is doorslaggevend omdat dat twee derde van de kostprijs bepaalt.’ Stevenson pleit daarom juist voor concurrentie op basis van kwaliteit. ‘Europa kan producten op de markt brengen met een hogere voedingswaarde, betere smaak en meer aandacht voor het welzijn van de dieren. Eurocommissaris Kyprianou zei het al: dierenwelzijn is geen probleem, maar een business opportunity.’ De legbatterijrichtlijn die in 2012 van kracht moet worden ligt overigens alweer onder vuur. In de richtlijn zit namelijk een evaluatiemoment ingebouwd. Stevenson verwacht dat de Europese Commissie deze zomer met het onderzoeksrapport zal komen, waarna de evaluatie plaats kan vinden. Maar tot woede van de Brit grijpt de legbatterijindustrie het evaluatiemoment aan om de invoering van de richtlijn uit te stellen of zelfs helemaal van de baan te krijgen. Dit ondanks verschillende wetenschappelijke rapporten die aantonen dat legbatterijen zeer schadelijk zijn voor de kippen. Enkele noordelijke lidstaten, waaronder Nederland, willen de introductie van het verbod niet uitstellen. Logisch, vindt Stevenson. ‘Voor hen levert uitstel een oneerlijke vorm van concurrentie op met andere
lidstaten.’ In Nederland bestaat volgens de laatste officiële cijfers 53 procent van de industrie uit scharrel- of organische eieren. EU-voorzitter Duitsland heeft zich onlangs ook de woede van het CIWF op de hals gehaald met zijn voorstel voor een algemeen ‘Europees Dierenwelzijnlabel’ voor producten. ‘Zo’n label zou consumenten misleiden en slecht zijn voor het welzijn van landbouwdieren.’ Stevenson noemt het voorstel een klassiek voorbeeld van protectionisme. ‘Zo geeft de EU de burger het idee dat de Euro-
‘Nieuwe lidstaten hebben minder traditie op het gebied van dierenwelzijn’ pese producten beter zijn voor het welzijn van de dieren, maar dat is lang niet altijd zo. Op het gebied van slachtkippen heeft de EU bijvoorbeeld geen fatsoenlijke regeling.’ Stevenson pleit dan ook voor een systeem zoals nu al bestaat voor eieren. ‘Daar wordt precies aangegeven waar het ei vandaan komt; legbatterij, scharrel of organisch. Zo kan de burger zelf bepalen wat hij koopt.’ VINCENT SMITS
15
PM EU 09 4,233.indd 15
07-05-2007 18:14:11
NEDERLANDER
Regina Schim van der Loeff LOBBYIST PROVINCIE ZUID-HOLLAND
‘I
edereen heeft hetzelfde doel, maar bekijkt de zaak vanuit een ander perspectief. Het is maar net welke historische achtergrond je hebt.’ Regina Schim van der Loeff (62) legt in het provinciehuis in Den Haag uit hoe het kwam dat een Hongaarse hoogleraar niet mocht spreken tijdens een workshop die door de provincie Zuid-Holland en haar Hongaarse zusterprovincie was georganiseerd. Eigenlijk was het nog prozaïscher. ‘Hij hing niet dezelfde partij aan als de president van de Hongaarse regio.’ Schim van der Loeff vindt het altijd weer interessant om in Brussel te vergaderen met mensen uit alle uithoeken van de Europese Unie. Incidenten, zoals deze met de Hongaarse hoogleraar, zijn voor haar een ‘eyeopener’. Schim van der Loeff is senior beleidsadviseur van de provincie Zuid-Holland en vertegenwoordigt deze provincie in het Huis van de Nederlandse Provincies in Brussel. Daartoe reist ze wekelijks met de auto of de ambtenarentrein van dinsdagochtend naar de Europese hoofdstad, waar ze een pied-à-terre heeft. Ze adviseert de Zuid-Hollandse gedeputeerde Lenie Dwarshuis die lid is van het Comité van de Regio’s, lobbyt voor de belangen van de Randstad en Zuid-Holland en organiseert studiebezoeken van Statencommissies en ambtenaren aan de Brusselse instellingen. Daarnaast spreekt ze met enige regelmaat voor groepen studenten en trainees. ‘Veel mensen denken dat Europa vooral geld verdeelt. Dat is van minder belang voor rijke regio’s als de onze. Voor ons heeft Europa ook andere functies.’ Volgens Schim van der Loeff staat de Europese Commissie bij het bedenken van nieuwe wet- en regelgeving niet altijd stil bij de effecten die dat beleid heeft op provinciaal en gemeentelijk niveau. Daarom is het zaak om in een vroeg stadium invloed uit te oefenen. ‘Als een nieuwe richtlijn nog maar een voornemen is, dus nog voordat het groenboek uitkomt, kunnen we input leveren. Dan weten we ook in een vroeg stadium welke kant het opgaat met zo’n voornemen.’ In dat kader regelde Schim van der Loeff bijvoorbeeld een onderhoud tussen Eurocommissaris Dimas en gedeputeerde Dwarshuis, vlak voor de klimaattop van begin maart, zo vertelt ze trots. Ook bij de ontwikkeling van het Europese plattelandsdossier heeft ze geholpen. De provincie organiseerde daarover een conferentie die ‘zeker effect had’. Er werd uitgelegd dat plattelandsbeleid in Noord-Zweden iets anders is dan het beleid voor ‘peri-urbane gebieden’: het platteland dat hier in de Randstad direct aan een stad ligt. ‘Zo’n kreet wordt overgenomen,’ vertelt Schim van der Loeff. ‘Als je zo’n begrip eenmaal in de documenten krijgt, kun je daar later naar terugverwijzen.’ Wanneer een voorstel er ligt, is het zinvol om met Europarlementariërs te praten. Leden van het Europees Parlement kunnen amendementen indienen. ‘Soms willen ze van ons weten of er punten zijn waar ze op moeten letten, maar het is meestal andersom.’ Relatiebeheer of netwerken is ‘ontzettend belangrijk’, benadrukt Schim van der Loeff: ‘Je moet de juiste mensen kennen op de juiste plekken.’
CV Sinds 2000 Vertegenwoordiger Zuid-Holland in het Huis van de Nederlandse Provincies in Brussel 1976 – 2000 Verschillende functies bij de provincie Zuid-Holland als jurist, beleidsmedewerker en coördinator 1971 – 1976 Beleidsmedewerker welzijn en onderwijszaken bij de provincie Drenthe
16
PM EU 09 4,233.indd 16
07-05-2007 18:14:18
ERS S IN EUROPA U O
Esther de Lange EUROPARLEMENTARIËR (CDA)
N
et voor de wisseling van het millennium is in Brussel besloten om rokers voortaan via pakjes sigaretten te waarschuwen voor de gezondheidsrisico’s van tabak. De drankenindustrie besefte dat alcoholhoudende dranken hetzelfde lot wachtte. Esther de Lange (32) was een van de lobbyisten die de Brusselse politiek ervan moest overtuigen dat een waarschuwing op een Breezer niet nodig was. Maar dat kon ze niet over haar hart verkrijgen. ‘Kinderen van 12 drinken het. Dat is ook niet zo gek, want het ziet eruit als limonade en het smaakt naar limonade. Maar er zit ontzettend veel alcohol in. Ik besefte dat als ik hierover zo’n politieke mening had, ik toch eens moest gaan kijken of ik niet bij het Europees Parlement aan de slag kon.’ De Lange werkte een tijdlang als medewerker voor Europarlementariër Albert Jan Maat. Een van haar belangrijkste dossiers was het landbouwbeleid. Toen ze enkele weken geleden haar baas opvolgde – Maat vertrok naar LTO Nederland – was dat voor buitenstaanders een hele verrassing. De relatief onbekende De Lange was bij de verkiezingen in 2004 echter al verkiesbaar. ‘Ik kreeg bijna 2.800 stemmen, dat is niet superveel, maar de regio’s die met monden klauwzeer te maken hebben gehad kenden mij wél.’ De Lange staat ‘met een been in Nederland en met een been in Brussel’. Het lijkt alsof ze namens Nederland naar Brussel vertrekt, maar in werkelijkheid keert ze weer terug. ‘Ik ben hard op zoek naar een woning hier,’ vertelt ze terwijl ze de Tweede Kamer uitloopt. ‘Als volksvertegenwoordiger moet je weten wat er in Nederland speelt.’ Bijna was De Lange geen parlementariër, maar ambtenaar geworden bij de Europese Commissie. Begin april hoorde ze dat ze als een van de zes Nederlanders was geslaagd voor het zware concours dat Europeanen kwalificeert voor een baan bij de Europese instellingen. Ze vindt het een logische stap: van beleidsmedewerker bij een politieke partij naar ambtenaar. Maar ze werkt liever als Europarlementariër dan als ambtenaar voor de commissie. ‘Ik ben een political animal en ik denk dat het debat over Europa baat heeft bij politisering. Eurocommissaris Wallström wil ambtenaren van de commissie de lidstaten insturen. Dat vind ik een goed idee, maar het blijft dan bij informeren. Het is ook nodig om die informatie te politiseren, dat kan ik wél doen als EP’er.’ Inhoudelijk is ze al goed bekend met haar nieuwe functie en met ‘het politieke spel eromheen’ ook. ‘Maar ik had wel een beetje klamme handjes hoor,’ geeft ze lachend toe. ‘Je hebt opeens een verantwoordelijkheid ten opzichte van je kiezers.’ Op maandag 23 april is ze beëdigd als parlementariër en dezelfde avond moest ze voor het eerst spreken in het parlement. De Lange: ‘Ze weten de spanning goed op te bouwen: je ziet je naam op een bord staan, eerst als derde spreker, dan als tweede spreker en dan ben je aan de beurt. Ik durf best in het openbaar te spreken, heb zelfs twee keer de debatwedstrijd van het CDA gewonnen. Maar dit was toch spannend.’ EEFJE RAMMELOO
CV Sinds april 2007 Europarlementariër voor het CDA 1999 – 2007 Beleidsmedewerker CDA-delegatie in het Europees Parlement 1998 Lobbyist voor twee Duitse brancheorganisaties in Brussel 1999 – 2001 Student internationale betrekkingen aan de universiteit van Brussel 1994 – 1998 Student hogere Europese beroepenopleiding (hebo) in Den Haag
17
PM EU 09 4,233.indd 17
07-05-2007 18:14:32
EEN DAG G IN
Alex Klusman
organiseert
De organisatie van de Nacht van Europa, die woensdag 9 mei in het Amsterdamse Felix Meritis plaatsvond, werd door het ministerie van Buitenlandse Zaken aan het campagnebureau Booij, Klusman en Van Bruggen (BKB) uitbesteed. Alex Klusman (37) en consorten stampten in drie weken tijd een programma met politiek, theater, cabaret en muziek uit de grond. ‘Op de vijftigjarige verjaardag van de EU, eind maart, zijn we door Buitenlandse Zaken gevraagd. Het was natuurlijk wel een beetje kort dag, maar dat mag de pret niet drukken,’ zegt Alex Klusman, die voor het campagneteam van Wim Kok werkzaam was voordat hij met zijn partners BKB oprichtte.
Het ochtendoverleg bij BKB gaat, zoals bij veel bedrijven, over voetbal. Naast de winnende penalty in de halve finale van de Champions League, wordt er naarstig naar een slimme voetballer gezocht. ‘Phillip Cocu, is die een beetje slim?’ gooit Klusman in de groep. ‘En Overmars, wat doet hij tegenwoordig?’ Het programmaonderdeel Spanje moet nog ingevuld worden. Het plan is om een voetballer, die zowel van de Spaanse als van de Nederlandse cultuur genoten heeft, over het leven in de twee landen te laten vertellen. ‘Want wat is er meer Europees dan voetbal?’ vraagt Klusman zich hardop af.
Naast het regelen van de optredens moet ook het publiek nog warm worden gemaakt. In het kantoor aan de Amsterdamse Prinsengracht is iedereen die de deur uitgaat verplicht een setje posters en flyers mee te nemen om die op de locatie van bestemming te verspreiden. Klusman en collega’s zijn druk met het bellen naar kranten, Uitladders en andere media om de Nacht op de agenda te krijgen. Dat Europa maar moeilijk aan de man te brengen is, geloven ze niet bij BKB. De kracht is om verschillende werelden op zo’n avond bij elkaar te brengen. Klusman: ‘Als je politiek met muziek, cabaret, film en felle discussies combineert, loopt Nederland er echt wel warm voor.’
Vlak voor het locatiebezoek aan Felix Meritis gaat de telefoon van Klusman voor de dertigste keer. Buitenlandse Zaken wil het programma nog even doorlopen. Hoe is het onderdeel Spanje nu precies geregeld en hoe gaat het financiële plaatje er uiteindelijk uitzien, wil de dame aan de andere kant van de lijn graag weten. Klusman legt het rustig uit, maar staat te popelen om weer met organiseren in plaats van met verantwoorden door te gaan. Eenmaal bij Felix Meritis loopt Klusman met zijn collega’s door de zalen. Het geplande podium blijkt net iets te groot. Spinvis kan er wel spelen, maar de dj moet ergens anders worden neergezet. Met Tom Barman van de Belgische band dEUS als dj hoopt Klusman veel jong publiek te trekken.
Halverwege het bezoek laat Klusman zijn collega’s in Felix Meritis achter. Er wacht een afspraak in het AMC. Onderweg naar het ziekenhuis probeert Klusman nog een eurocriticus te regelen. Hij denkt aan het CDA-Kamerlid Van Dijk, maar de woordvoerder laat weten dat Van Dijk die dag een bestuursvergadering heeft. ‘Het vinden van een Europacriticaster blijkt nog verdomd lastig,’ zegt Klusman als hij zijn telefoon weer in het dashboardkastje legt. ‘SP’ers Marijnissen en Van Bommel stonden te springen, maar zij moesten met de kids op meivakantie. Wilders, Eerdmans en zelfs Pastors hadden al bedankt. Wie dan?’ Misschien een buitenlander, denkt Klusman, terwijl hij zijn busje de Amsterdamse ring op stuurt.
18
PM EU 09 4,233.indd 18
07-05-2007 18:14:47
N
G IN BEELD TEKST EN FOTO’S ARNE GIELEN
t
Nacht van Europa Klusman is als communicatieman bij een ziekenfondsproject voor Afrika betrokken. Samen met consultant Jacques Monasch en Marike Andriessen van het Aids Fonds bespreekt hij in het AMC de laatste stand van zaken. ‘Het mooie aan dit project is dat onze werkwijze totaal omgekeerd is aan wat ze normaal met ontwikkelingssamenwerking doen. Wij proberen in Afrikaanse landen ziekenfondsen op te zetten om vervolgens de zorg te verbeteren. Vooral grote Europese en Amerikaanse bedrijven doen er goed aan deze verzekering aan hun personeel te geven,’ zegt Klusman, die ook erg trots is op zijn T-shirt van het merk Red, dat door U2-zanger en activist Bono is opgezet ter bestrijding van aids in Afrika.
Na ruim 2,5 uur overleggen en een paar snelle boterhammen, keert Klusman terug naar kantoor en focust weer op de Nacht van Europa. ‘We moeten nog een Roemeen hebben, want Volkskrant-journalist Olaf Tempelman heeft net afgebeld,’ zegt Klusman als hij het pand aan de Prinsengracht binnenloopt. ‘Hij heeft podiumvrees, geloof je het zelf?’ ‘Pff… wat een werk,’ verzucht Klusman een kwartier later. De Europese aanbesteding Europacommunicatie is net uitgeschreven en dat betekent vooral heel veel bureaucratisch afstemmingsoverleg. En ka-tjing-tjing, het geluid van de kassa klinkt weer, want het woord ‘afstemming’ is verboden op de BKB-burelen: 20 cent in de ‘stukzitpot’.
‘Het vinden van een Europacriticaster blijkt nog verdomd lastig’ Met de fiets snelt Klusman richting het nieuwe kantoor van BKB aan de Westerstraat. De aannemer wil de laatste details bespreken, zodat er deze maand nog verhuisd kan worden. Naast de jaarlijkse Nacht van de Verenigde Naties en nu de Nacht van Europa stromen de opdrachten binnen, dus grotere kantoorruimte is dringend gewenst.
Rond halfnegen komen de eerste studenten van de BKB Academie het pand aan de Prinsengracht binnendruppelen. De studenten die een jaar lang door BKB begeleid worden, zijn net terug uit Frankrijk waar ze de eerste ronde van de presidentsverkiezingen hebben bijgewoond. Ze waren in Parijs bij de debatten, spraken met Le Pen en Bayrou en namen de jeugd in de Franse banlieus interviews af. Vanavond volgen ze het televisiedebat tussen Royal en Sarkozy met wijn, toastjes, paturain en vooral veel interesse.
19
PM EU 09 4,233.indd 19
07-05-2007 18:15:46
PM EU 09 4,233.indd 20
07-05-2007 18:16:41
