Euring Swallow Project Nederland
Regioverslag Noord-Veluwe
Sperrende jongen boerenzwaluwen, J. Bos, Noordeinde.
2014 Samenstelling: B. van den Brink.
BOERENZWALUW PROJECT. Regioverslag Noord-Veluwe 2014.
Algemeen. In Nederland was het Euring Swallow Project een opvolging van het Boerenzwaluw Project Nederland, dat vanaf 1992 opgestart was. Vanaf 1998 werd de naam 'Boerenzwaluw Project Nederland' veranderd in "Euring Swallow Project". Het E.S.P.- project was als vervolg op het Nederlandse onderzoek voor vijf jaren gepland; het heeft in ons land gelopen van 1999 t/m 2004. Daarna is het bij verschillende ringers geleidelijk overgegaan in het RAS-project (Retrapping Adults for Survival). In 2012 is het ESP door de meeste landen afgesloten. Meestal is het overgegaan in afzonderlijke projecten in de betreffende landen en zijn het vaak RAS-projekten geworden hoewel de ringcentrale Hiddensee (voormalig Oost-Duitsland) een paar jaar geleden een nieuw boerenzwaluwproject heeft opgestart, geënt op het ESP-project. Het Vogeltrekstation wil echter het ringwerk aan boerenzwaluwen voortzetten en uitbreiden. Het uitroepen van 2011 tot “Jaar van de boerenzwaluw” is hierbij een flinke stimulans geweest. Er zijn verschillende nieuwe RAS-projecten door ringers opgestart en ook het ringen van nestjongen is uitgebreid. Dit laatste is ook een speerpunt van het VT omdat hierdoor cruciale gegevens kunnen worden verkregen over de eerste levensmaanden van de jonge boerenzwaluwen. De sterfte in deze periode is dan nl. het grootst. Hieraan gekoppeld wil VT ook het vangen van boerenzwaluwen op slaapplaatsen nieuw leven inblazen, omdat de jonge boerenzwaluwen na het uitvliegen hier teruggevangen kunnen worden en zo ook informatie opleveren. Het Vogeltrekstation heeft hiervoor de benodigde vergunningen verleend of uitgebreid zodat op langere termijn meer nestjongen en broedvogels geringd gaan worden. Op die manier krijgt men meer gegevens over dispersie en overleving. Een aantal „oude‟ ringers blijft doorgaan want hun reeks van gegevens wordt steeds waardevoller naarmate het onderzoek langer wordt voortgezet. Alle nestgegevens worden nu in het nestkaarten programma van SOVON opgenomen waardoor het jaarlijkse broedsucces, legselgrootte en overleving kunnen worden berekend. Alle eigenaren van gebouwen waarin boerenzwaluwen nestelen kunnen nog steeds de aantallen broedparen online doorgeven via www.jaarvandeboerenzwaluw.nl. Als men wil kan men ook de broedgegevens – aantal eieren, aantal geboren jongen en aantal uitgevlogen jongen – doorgeven zodat die opgenomen kunnen worden in het nestkaartensysteem van SOVON. Uiteraard heb ik dat voor al onze adressen gedaan. Een spectaculaire nieuwe ontwikkeling is in 2011 ingezet door het gebruik van geolocators. Op initiatief van Stichting Hirundo heeft Vogelbescherming Nederland in het “Jaar van de boerenzwaluw” geld beschikbaar gesteld voor de aanschaf van deze apparaatjes. Die zijn zo klein en licht dat ze ook bij boerenzwaluwen kunnen worden gebruikt. Het Vogeltrekstation heeft voor de aanvraag en speciale vergunningen gezorgd en de boerenzwaluwringers die al jaren net als ik hun boerenzwaluwen en adressen goed kennen hebben hieraan meegewerkt. Raymond Klaassen werd als bioloog voor de wetenschappelijke begeleiding en uitwerking benoemd. In 2011 en 2012 zijn 100 mannetjes van boerenzwaluwen van een geolocator voorzien. 24 van deze geloggerde boerenzwaluwen zijn teruggevangen. Deze vogels hebben fantastische gegevens opgeleverd over hun reis en verblijf in Afrika. In onze regio werd twee boerenzwaluwen met geolocator teruggevangen bij Cor de Zwaan in Oldebroek en één in de schapenschuur van Gerton en Nettie Huisman te Noordeinde. Voor alle details zie www.boerenzwaluw.nl.
2
Inleiding. In mijn regio Noord-Veluwe volg ik alle nesten in de dorpen Noordeinde en Kerkdorp, bij elkaar jaarlijks zo‟n 60 - 100 broedparen. Bijna alle nestjongen worden geringd. Buiten deze broedlocaties controleer ik op nog een aantal erven in Oldebroek en Oosterwolde eveneens alle nesten. In het kader van het RAS-project (Retrapping Adults for Survival) vang ik op een aantal broedplaatsen de oudervogels om die te onderzoeken. De gegevens hiervan zijn waardevol bij het berekenen van de verspreiding van de nestjongen en de overleving van de oudervogels. Ook is er weer gevangen op de gemeenschappelijke slaapplaats in de rietvelden van de randmeren nabij Elburg. De volgende zaken worden gevolgd: het tellen van het aantal broedparen op de vaste locaties. doel: vaststellen van toe- of afname van de aantallen broedparen. het terugvangen van de broedvogels (het RAS-project), doel: overleving en plaatstrouw van oudervogels bepalen en dispersie (verspreiding) van de nestjongen in beeld krijgen, het vangen op de slaapplaatsen. doel: inzicht krijgen over de herkomst van de vogels en het opvetten (voorbereiding voor de trek). Het broedseizoen 2014. 2014 is het warmste jaar sinds het begin van de regelmatige temperatuur-waarnemingen in 1706. 2014 is ook een zeer zonnig jaar geweest met gemiddeld over het land 1844 zonuren tegen 1639 normaal. Vooral in maart schitterde de zon. Op veel plaatsen was deze lentemaand in ruim een eeuw nog niet zo zonnig geweest. Met uitzondering van augustus zijn alle maanden warmer dan normaal verlopen. Maar liefst acht maanden zijn bij de warmste tien geëindigd. 2014 is gemiddeld over het land met 776 mm neerslag ook erg droog verlopen. (Bron: KNMI).
Het gunstige voorjaarsweer en de warme droge zomer was erg gunstig voor de zwaluwen. De broedresulaten waren dan ook uitstekend. In onderstaande tabel 1 zien we dat de gemiddelde legdatum van het eerste ei weer vroeg was. De meeste paren begonnen midden mei met de eileg. Voor de tweede broedsels was dat zelfs eind juni. Tabel 1. Overzicht van de gemiddelde legdatum van het eerste ei in de regio Noord-Veluwe. Gemiddelde legdatum 1e ei jaar 1e legsel 2e legsel 2005 17-mei 4-juli 2006 12-mei 4-juli 2007 12-mei 30-juni 2008 14-mei 4-juli 2009 10-mei 30-jun 2010 16-mei 2-juli 2011 12-mei 1-juli 2012 30 mei 3 juli 2013 16 mei 6 juli 2014 13 mei 30 juni
3
Vanaf de derde week van april begonnen verschillende paren met leggen. Het eerste ei werd gelegd op 21 april bij Cor de Zwaan, Oldebroek. Daarna volgden: 23 april L. van Norel Oosterwolde; 24 april L. van Norel, GW van Dijk Kerkdorp D. vd Wetering Noordeinde en G. Huisman Noordeinde; 25 april D. vd Wetering Noordeinde, G. Huisman 2x en wed. Scholten Oosterwolde; 26 april J. van Ommen jr Noordeinde, C. de Zwaan Oldebroek; 27 april H. vd Werfhorst Kerkdorp; 29 april HJ Boeve Kerkdorp, G vd Werfhorst Kerkdorp en R vd Wetering Noordeinde. In tabel 2 zien we het gemiddelde broedsucces van de nesten in onze regio. Mede door de gunstige zomer zijn de broedresultaten van zowel eerste als tweede broedsels goed te noemen. Als de overleving van deze jaargang ook goed is neemt in 2015 wellicht de populatie weer toe. Tabel 2. Overzicht van het aantal uitgevlogen jongen per nest en het nestsucces in % in de regio Noord-Veluwe. Het gemiddeld aantal uitgevlogen jongen per nest wordt berekend door het programma Nestkaart van SOVON. Een succesvol nest is een legsel waar tenminste 1 jong is uitgevlogen. Het nestsucces is het percentage nesten dat tenminste 1 uitgevlogen jong produceert. Uitgevlogen nestjongen en nestsucces N.-Veluwe. 1e broedsels 2e broedsels Uitgevlogen nestsucces Uitgevlogen jaar jongen per nest % jongen per nest 2005 4,4 85,5 3,7 2006 4,4 75,2 4 2007 4,7 83,4 4,3 2008 4,6 75,5 3,7 2009 4,2 92,8 4,1 2010 4,2 87,1 3,7 2011 4,2 86,7 3,5 2012 4,4 70,3 4,1 2013 4,5 79,3 3,7 2014 4,4 88,2 3,9
nestsucces % 79,3 69,8 81,2 79,6 91.9 77,5 76,7 69,1 82,7 85
Elk jaar worden door mij alle nestgegevens ingevoerd in het nestkaartenprogramma van Sovon. Alle andere ringers doen dit ook en zo krijgt Sovon een groot bestand aan broedgegevens over de boerenzwaluw. Alle nestgegevens ingevuld op de Nestkaart van SOVON leveren een belangrijke bijdrage in het berekenen van het jaarlijkse broedsucces (zoals in tabel 2). Het aantal geringde nestjongen kan in combinatie met het RAS project (het terugvangen van de broedvogels) een waardevolle bijdrage leveren in het bepalen van de overleving en dispersie ((verspreiding in het volgend broedseizoen) van de jonge vogels. In tabel 3 staan weer de aantallen broedparen van 2014. Er kwam een nieuw adres bij: in de carport van Jan Flier aan de Zomerdijk in Noordeinde broedde voor het eerst een paartje boerenzwaluwen. Het eerste broedsel vloog uit, het tweede mislukte helaas. Het zijn vaak jonge vogels die op een nieuw erf beginnen met broeden.
4
Tabel 3. Overzicht van het aantal broedparen op de diverse erven in Noordeinde en Kerkdorp. Aantal broedparen per erf: Noordeinde:
93
94
95
96
97
98
99
Veldschuur Plette
Code NN
2
2
1
2
3
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
J. Plette
NR
2
5
6
6
6
4
4
2
3
1
0
0
0
0
0
J. van Ommen
NA
7
1
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
0
1
0
W. v. Ommen
NU
0
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
5
R. v. d. Wetering
NB
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
2
3
J. van Oene
NQ
0
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
A. Korenberg
NP
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
K. Stijf
NC
1
2
2
2
0
1
0
0
0
0
1
1
1
0
D. v. d. Wetering
ND
10
6
7
4
7
8
10
9
7
9
15
16
18
17
H. Flier
NS
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Rietschuur Jan
NAB
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
Veldschuur Toon
NE
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
Gelderse Sluis
NF
6
5
3
3
2
2
2
2
3
3
2
3
J. Dekker Sr.
NW
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
J. Dekker Jr.
NM
3
5
12
17
20
16
18
13
7
8
9
A. Bos
NG
3
3
2
5
4
5
5
5
4
5
H. Kragt
NH
5
1
1
0
1
0
0
0
0
0
H. van ‟t Goor
NZ
0
0
0
0
0
0
0
0
1
J. v. Ommen Jr.
NI
1
1
0
0
0
1
1
0
H. Roersma
NV
0
0
1
1
1
1
0
0
H. v.d. Wetering
NO
1
1
0
0
0
0
0
H. van de Streek
NX
0
0
1
1
1
0
0
A. de Kok
NJ
2
0
1
1
0
0
G. Huisman
NT
2
5
6
8
7
H. van Bruggen
NK
0
0
2
3
3
J.W. Schoonhoven
NL
4
4
4
2
A. Boeve
NAA
0
0
0
0
A. v. Olst
NAC
J. Flier
NAD
Totaal:
Kerkdorp
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
0
0
1
1
1
0
0
0
0
2
2
1
1
0
1
0
2
0
0
0
5
4
6
6
2
0
0
1
1
0
2
3
2
3
3
6
8
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
17
15
8
8
13
13
13
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
2
2
2
2
2
2
2
3
3
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
14
15
13
10
12
16
18
8
8
6
10
7
11
10
5
5
3
0
2
2
2
2
3
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
2
3
7
5
4
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
1
2
3
4
6
3
1
0
0
1
0
0
9
2
0
1
1
2
3
7
11
15
19
25
34
29
18
10
14
1
1
1
2
1
1
2
3
1
0
1
3
4
6
3
2
2
3
4
6
5
5
5
9
15
3
4
2
3
3
2
4
5
6
7
0
0
0
0
0
0
1
0
0
2
2
0
0
1
1
1
0
0
1
2
1
2
4
2
2
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
49
44
52
59
60
55
54
41
36
37
51
70
69
68
68
69
76
88
85
64
54
62
93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14
Duiker Riethaere
Co -de GR
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
0
0
H. v. d. Werfhorst
GA
2
2
6
7
5
2
2
1
0
1
1
2
2
1
2
3
7
9
5
6
7
10
J. van Wijhe
GB
1
1
0
0
3
4
4
3
1
1
1
3
4
4
3
2
1
1
0
1
2
1
J. v.d. Meulen
GI
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
W. Bos
GG
6
5
6
8
10 10 16 19 13 10 18 24
7
8
4
2
2
3
3
4
1
1
J. Plender
GC
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
A. Bos
GD
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
H.J. Boeve
GE
2
1
2
2
2
3
2
4
2
1
0
0
4
5
3
4
4
4
4
5
4
3
A. van Dijk
GF
3
3
2
2
2
3
3
7
7
5
3
4
11
7
7
5
8
5
3
3
4
5
TOTAAL:
15 12 16 19 22 22 28 34 25 18 23 33 29 27 19 16 23 23 16 19 18 20
2 Losse adressen G. vd Streek
Code OD
93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 5 5 6 8 6 5 3 5 4 6 9 10 14 12 12 9 10 9 3 3
C. de Zwaan
OZ
19 15 15 18 16 16 14 11
10
14
H. Scholten
WS
10 10 11 10 11 12 13 10
8
6
L. v. Norel
WN
6
8
7
13 14 0 0
Tabel 4. Het aantal broedparen van de regio Noord-Veluwe verdeeld over de dorpen: Broedparen Noordeinde en Kerkdorp. 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 Noordeinde 52 49 44 52 58 60 56 54 41 36 Kerkdorp 15 20 16 20 27 28 22 28 34 24 Totaal 67 69 60 72 85 88 78 82 75 60
02 37 17 54
03 04 51 70 23 33 74 103
05 68 29 97
06 68 27 95
07 68 19 87
08 69 16 85
09 10 11 76 98 85 23 23 16 99 121 101
12 64 19 83
13 54 18 72
14 62 20 82
Figuur 1. De onderstaande grafiek van het aantal broedparen in de regio Noord - Veluwe vertoonde een scherpe daling na het topjaar 2010. Misschien is 2014 een keerpunt? De regressielijn toont voor onze regio nog steeds een lichte stijging ten opzichte van het begin, maar het aantal paren fluctueert jaarlijks.
aantal broedparen boerenzwaluw regio Noord-Veluwe totaal
noordeinde
kerkdorp
Lineair (totaal)
140 120 100 80 60 40 20
19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 20 14
0
jaar
In 2014 heeft de broedpopulatie van de boerenzwaluw in onze regio zich enigszins hersteld na de gestage daling van de afgelopen drie jaren. Een begin van verder herstel? De toe- of afname van de zwaluwenstand is echter ook voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de overleving van de vogels. Vooral de voorjaarstrek met oversteek van de Sahara kan door de dan heersende sterke noordoostenwinden erg zwaar zijn. Alleen de fitste en sterkste vogels overleven.
3
Bijzonderheden. De oudste boerenzwaluwen was twee vrouwtjes. Een broedde bij Gerton en Nettie Huisman in Noordeinde. Ze was als broedend vrouwtje hier geringd in 2010 en heeft ook in 2011 en 2012 in de schapenschuur gebroed. Ze was in 2014 dus minimaal vijf jaar oud, maar omdat we haar geboortejaar niet weten is dit niet zeker. Het andere wijfje broedde bij Willem Bos en was als nestjong geringd op 26 mei 2009. Ook zij had hier in 2011 en 2012 gebroed en was nu met zekerheid 5 jaar oud. Meetal zijn er wel oudere vogels, maar het hele huidige broedvogelbestand is vrij jong. In onderstaande tabel zien we de leeftijden van de broedvogels voor zover bekend. Tabel 5. Leeftijd van broedvogels in het RAS project. 2009 2010 2011 2012 2013 Man 1 6 7 5 Vrouw 1 1 2 5 2 Bij Cor de Zwaan broedde een paar dat dit jaar wel zeer succesvol was. Het paartje produceerde drie broedsels met elk 5 eitjes waarbij in totaal ook 15 jongen uitvlogen! Dit paar had haar eerste ei op 21 april. Rond 5 september vlogen de laatste jongen uit. De loopstal van Jan Dekker behoort ook tot de RAS-erven waar de broedvogels gevangen worden. Dit jaar werden er 14 broedvogels gevangen waarvan er slechts 1 een ring droeg. Dit was bovendien een Italiaanse ring. Alle vogels waren dus nieuw! Er was geen enkele terugvangst van broedvogels uit voorgaande jaren. Jan Dekker vertelde dat er in augustus/september van 2013 een tijdlang een steenuil in de stal heeft vertoefd. Hij vond veel prooiresten in de stal. Vermoedelijk heeft dit uiltje de meeste broedvogels gepakt, waardoor de broedplaats verlaten werd door de lokale vogels en er geen plaatstrouwe geringde vogels werden aangetroffen. In 2013 redde Cor de Zwaan het leven van een geringde man boerenzwaluw. Hij was onder het rooster in de „strontput‟ terechtgekomen en zat helemaal weggezonken in de drijfmest, bezig te verdrinken. Cor wist hem met een haak eruit te vissen en waste hem schoon onder de kraan. Daarna zette hij hem in de stal om te drogen. Om te zien wat er van deze vogel terecht zou komen deed hij een rood ringetje om de poot. Op 29mei2014 ving ik deze vogel met het rode ringetje in blakende gezondheid als broedvogel in de deel van de boerderij. Een goede reddingsactie!
Ringgegevens en RAS-project. Algemeen. RAS staat voor: Retrapping Adults for Survival, ofwel: Terugvangen van Volwassen dieren voor het bepalen van de Overleving, en is van oorsprong een Engels project dat op alle soorten vogels toegepast kan worden. Het RAS-project vraagt jaarlijks de gegevens van tenminste 30 broedparen, die elk jaar op dezelfde plek opnieuw gevangen moeten worden. Zo kan de jaarlijkse overleving berekend worden van deze vogels. Het is een arbeidsintensief werk. In Nederland waren in 2014 196 RAS-projecten actief met 46 soorten. Er waren 20 boerenzwaluw RAS-projecten ingeschreven bij het Vogeltrekstation. De langstlopende zijn koolmees, pimpelmees, bonte vliegenvanger en boerenzwaluw. De onderzoekers hebben meestal mensen die zich gespecialiseerd hebben in onderzoek aan een bepaalde vogelsoort of vogelringers die daar alles van willen weten. Dat geldt natuurlijk ook voor de deelnemers van het boerenzwaluwproject.
4
Vanaf 2005 na de beëindiging van het ESP-project heb ik in mijn regio een RAS-project aangemeld. Hiervoor heb ik een aantal erven gekozen waar: A: genoeg paren boerenzwaluwen broeden B: ze goed te vangen zijn. Ik heb daarvoor naast vertrouwde adressen ook nieuwe erven genomen die voordien niet of vroeger in ons project waren opgenomen. Ze zijn gekozen op grond van de goede vangmogelijkheden en spreiding van de broedlocaties. Het zijn: Noordeinde: D. van de Wetering (alleen in de voorste 2 stallen worden de broedvogels gevangen), J. Dekker Jr., G. Huisman. Kerkdorp: W. Bos en A. van Dijk (hier alleen de paren die broeden in de melkstal en werkplaats). Zomerdijk: W. Fikse. Oldebroek: C. de Zwaan. Op deze adressen broedden in 2014 tezamen 61 paren boerenzwaluwen , wat ruim voldoende is voor deelname aan het RAS-project (minimum aantal paren is 30). Tabel 6. Aantal boerenzwaluwen, geringd op alle broedplaatsen. Aantal boerenzwaluwen geringd op broedplaatsen in 2014. nestjong: adult: 1kj totaal: regio: N.-Veluwe 659 98 0 757 In onderstaande tabel 6 is weergegeven welk deel van de adulte (volwassen) broedvogels is gevangen en hoeveel hiervan al een ring droegen. 61 broedparen betekent 122 broedvogels. Ik heb 98 volwassen vogels gevangen, wat 80,3% is. Het aantal ongeringde vogels („nieuwe‟ vogels, herkomst onbekend) is hoger dan voorgaande jaren. Tabel 7. Aantal op de RAS-erven geringde boerenzwaluwen. Regio: aantal RAS Gevangen aantal ad. aantal ad. broedparen vogels ongeringd met ring N.-Veluwe 61 98=80,3% 57 41=41,8% Hieronder volgende de ringgegevens van alle reeds geringde boerenzwaluwen die gevangen zijn op de RAS-erven. NOORDEINDE. D. v.d. Wetering. Hier zijn alleen de vogels gevangen die in de oude grupstal en het 1e stierenhok broedden. Het betrof 4 broedparen. 6 broedvogels konden bemachtigd worden, waarvan er 5 waren geringd. Een geringde man werd op 5 juni dood in de stal gevonden. De gegevens zijn hieronder toch bij de broedvogels vermeld. Man, als nestjong geringd op 26juni2010 bij J. Kroes, Noordeinde. In 2013 broedend. Man, als nestjong geringd op 17juni2011 bij H. van Bruggen, Noordeinde. Man, als nestjong geringd op 29juli2013 bij Huisman, Noordeinde. Deze vogel lag op 5 juli vers dood in de stal. Vrouw, op 23aug2012 als 1e jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. Vrouw, broedend geringd in 2010 bij Huisman, Noordeinde. Broedde daar in 2011 en 2012. Nu verhuisd naar de Zomerdijk.
5
J. Dekker Jr. Circa 10 broedparen. Er werden 14 broedvogels gevangen waarvan er slechts 1 een ring droeg. Dit was bovendien een Italiaanse ring. Er was geen enkele terugvangst van broedvogels uit voorgaande jaren. Jan Dekker vertelde dat er in augustus/september van 2013 een tijdlang een steenuil in de stal heeft vertoefd. Hij vond veel prooiresten in de stal. Vermoedelijk heeft deze uil de meeste broedvogels gepakt, Deze locatie betreft een open loopstal, waarin de zwaluwen lastiger te vangen zijn. Er worden geen nestjongen meer geringd waardoor het exacte aantal bewoonde nesten niet bepaald is. De gegevens van de geringde vogel: Man, op 8mei2014 gevangen en geringd op slaapplaats in Verbania, Noord-Italië. Afstand 756 km. Deze vogel was in het voorjaar via Italië onderweg naar Noordeinde. G. Huisman. Van de 14 broedparen werden 33 broedvogels gevangen: 14 vrouwtjes en 19 mannetjes. We zien hier een mannenoverschot. Dat is vaak de oorzaak van schermutselingen tussen de paren want deze ongepaarde mannetjes proberen nog wel een vrouwtje te veroveren. Soms gaat dat ten koste van een zwakker mannetje, maar als er een man verongelukt of verdwijnt worden deze „weduwen‟ direct ingepalmd. Als die al een legsel hebben gaat dat soms gepaard met kindermoord. De broedresultaten lagen rond het landelijk jaarlijkse gemiddelde. Tabel 8. Gemiddeld aantal geringde jongen per jaar per broedpaar bij G. Huisman. 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 7,4 8,1 4,4 5,8 6,97 8,1 8,3 Van de gevangen vogels waren 17 zwaluwen al geringd. De gegevens ziet u hieronder. Man, hier als nestjong geringd op 1juni2011. In 2012 kreeg deze vogel een geolocator, waarop hij op 27juli2013 in de stal werd teruggevangen. Hij had overwinterd in Gabon. Broedde nu weer in de stal. Een geweldige prestatie! Man, als nestjong geringd op 6juni2011 bij DvdWetering, Noordeinde. In 2013 broedvogel. Man, als nestjong geringd op 28juli2012 bij D.vdWetering, Noordeinde. In 2013 broedvogel. Man, als nestjong geringd op 23juli2011 bij DvdWetering, Noordeinde. Man, als nestjong geringd op 4juni2012 bij DvdWetering, Noordeinde. Op 13aug2012 gecontroleerd op de slaapplaats bij Wilsum. In 2013 broedvogel. Man, als 1ejaars op 24aug2012 geringd op de slaapplaats bij Elburg. Man, in 2012 en 2013 broedvogel. Man, in 2012 en 2013 broedvogel. Man, hier als nestjong geringd op 9juni2012. In 2013 broedvogel. Man, hier als nestjong geringd op 29juli2013. Man, als nestjong geringd op 14juni2013 bij RvdWetering, Noordeinde. Man, hier als nestjong geringd op 18juni2013. Vrouw, op 17aug2011 als 1ejaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. In 2012 en 2013 broedvogel. Vrouw, als 1ejaars op 20aug2012 geringd op de slaapplaats bij Elburg. In 2013 broedvogel. Vrouw, in 2012 broedend bij JW.Schoonhoven, Noordeinde. In 2013 broedvogel. Vrouw, in 2012 en 2013 broedvogel. Vrouw, als nestjong geringd op 21mei2013 bij AvDijk, Kerkdorp
6
KERKDORP. W. Bos. Er was slechts 1 broedpaar aanwezig. Alleen het wijfje kon worden gevangen. Ze was ongeringd. Het mannetje dat wel geringd was liet zich niet vangen. A. v. Dijk. Alleen de broedvogels in de melkstal (2 paren) en de werkplaats (1 paar) zijn in het RAS-project opgenomen. 5 oudervogels werden gevangen, waarvan er 3 waren geringd. De gegevens van deze vogels zijn: Man, hier als nestjong geringd op 26mei2009. In 2011 en 1012 broedvogel. Man, in 2013 broedvogel. Vrouw, (broedend in de werkplaats) in 2012 en 2013 broedend bij W. Bos, Kerkdorp. Is dus verhuisd van bovenstaande locatie. Het mannetje van dit nest was geringd maar liet zich niet vangen. ZOMERDIJK. W. Fikse. Op deze vroegere projectlocatie worden geen nestjongen meer geringd (tenzij toevallig op de RASvangdag). De grote open loopstal was goed geschikt voor het vangen van de broedvogels doordat de zwaluwen een beperkte doorgang moesten passeren om in de stal te komen. Tijdens een verbouwing in de stal is in 2006 de kleine doorgang verdwenen, zodat de vangkans flink is verminderd. Er broedden in 2014 in de stal circa 14 paren boerenzwaluwen. Er konden 23 broedvogels worden gevangen. Hiervan waren er 8 geringd. Man, als 1e jaars geringd op 15aug2011 op de slaapplaats bij Elburg. Man, als nestjong geringd op 14juni2012 bij G.Huisman, Noordeinde. In 2013 broedvogel. Man, als 1ejaars geringd op 14aug2012 op de slaapplaats bij Elburg. Man, als 1ejaars geringd op 30juni2012 op de slaapplaats bij Elburg. In 2013 broedvogel. Man, op 25juli2013 als 1e jaars geringd op de slaapplaats bij Elburg. Vrouw, als nestjong geringd op 14juni2012 bij H.vdWerfhorst, Kerkdorp. Vrouw. In 2013 broedvogel. Op 27juli2013 gecontroleerd op de slaapplaats bij Elburg. Vrouw, op 6aug2013 als vrouw overjarig geringd op de slaapplaats bij Elburg. OLDEBROEK. C. de Zwaan, Deze boerderij heeft een deel en twee stallen met een lage zoldering. Dat is gunstig voor de vangkansen van de daar broedende boerenzwaluwen. In 2004 is hier voor het eerst gevangen, nadat de eigenaar had gezien dat er diverse geringde zwaluwen rondvlogen. Dit erf is daarna toegevoegd aan het RAS-project. Op deze locatie broedden in 2014 14 paren boerenzwaluwen en er vlogen 95 jongen uit. Dat is gemiddeld 6,8 per paar. Tabel 9. Gemiddeld aantal geringde nestjongen per jaar per broedpaar bij C. de Zwaan. 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 6,8 7,8 6,0 6,4 7,7 7,4 6,2 9,1
7
Er werden 16 broedvogels teruggevangen, waarvan er 7 geringd waren. De gegevens van de geringde boerenzwaluwen volgen hieronder. Vrouw, in 2012 en 2013 broedvogel. e Man, als 1 jaars geringd op 6aug2013 op de slaapplaats bij Elburg. Man, in 2013 broedvogel. Man, in 2013 broedvogel. Zie bijzonderheden! Man, in 2013 broedvogel. Vrouw, in 2013 broedvogel. Man, als 1ejaars geringd op 1aug2013 op de slaapplaats bij Elburg. Op alle andere broedlocaties zijn geen oudervogels gevangen. Wel zijn er nestjongen geringd op meerdere locaties buiten het project. Dat gebeurt soms op losse adressen, en systematisch bij L. van Norel en fam. Scholten. Beide locaties zijn gelegen aan de Winterdijk te Oosterwolde. Bij fam. Scholten broedden 8 paren en vlogen in 2014 40 jongen uit. Dat is een gemiddelde van 6,6 jongen per broedpaar. Bij buurman L. van Norel broedden 7 paren met 34 uitgevlogen jongen. Er was hier predatie door een steenmarter die enkele nesten leegroofde of verstoorde. In 2013 is op deze locatie voor het eerst alles systematisch gecontroleerd. Voorheen werden hier al wel alle nestjongen geringd. Tabel 10. Aantal broedparen en broedsucces (uitgevlogen jongen per paar per jaar) bij wed. Scholten en L. van Norel. 2014 2013 2012 2011 2010 Scholten 6 = 6,6 p.p. 8 = 7,2 p.p. 10 = 8,8 p.p. 13 = 7,5 p.p. 12 = 7,8 p.p. Van Norel 7 = 4,9 p.p. 8 = 6,8 p.p. Terugmeldingen van als nestjong geringde boerenzwaluwen. Zoals elk jaar vangen we verscheidene nestjongen na het uitvliegen terug op de slaapplaats bij Elburg. Onderstaande meldingen komen van verder weg. Geringd op 21juni2014 bij G. Huisman, Noordeinde. Op 4sept2014 gecontroleerd en los te Oosthoven, België. Afstand 145 km. Geringd op 4aug2014 bij JW. Schoonhoven, Noordeinde. Op 29sept2014 gecontroleerd en los te Oosthoven, België. Afstand 145 km. Geringd op 19juni2006 bij C. de Zwaan, Oldebroek. Op 27sept2008 gevangen en los te Murcia, Spanje. Afstand 1685 km. Deze melding kwam erg laat binnen.
Vindt u op uw erf zwaluwen met ringen, vergeet u dan niet het nummer te noteren (als de vogel nog leeft) of het ringetje te bewaren? U kunt me altijd bellen: 06 49654954.
8
Slaapplaatsen. Algemeen. Boerenzwaluwen bezoeken na het broeden of uitvliegen diverse slaapplaatsen in de wijde omgeving. Bij voorkeur gebruiken ze daar rietvelden voor. Soms zijn dit plekken waar enkele honderden vogels slapen, soms komen er aan het eind van de zomer duizenden vogels overnachten. In de nazomer bezoeken zwervende vogels uit een groot deel van Nederland zo'n slaapplaats, getuige de diverse vangsten van elders geringde zwaluwen. In onze omgeving zijn er slaapplaatsen bij Elburg, en het Zwarte Meer (Kampereiland). Ook zijn er slaapplaatsen aan het Zwartewater bij Hasselt (Veldiger Buitenlanden) en langs de IJssel bij Wilsum (Scherenwelle). Dit zijn echter meestal wat kleinere slaapplaatsen. Ook bij Nijmegen in de Ooypolder langs de Waal bevindt zich een slaapplaats en aan het Gooimeer bij Naarden. In het oosten van ons land zijn soms tijdelijke slaapplaatsen in maïsakkers. In de uitgestrekte rietvelden van de Oostvaardersplassen overnachten ook grote aantallen boerenzwaluwen. Dit gebied is echter moeilijk toegankelijk en een overzicht ontbreekt. Wel worden aan de Oostvaardersdijk ‟s avonds boerenzwaluwen gevangen die daar in de buurt slapen. De slaapplaats langs de Randmeren rond Elburg en in de Oostvaardersplassen behoren waarschijnlijk tot de grootste van Nederland, hoewel de aantallen overnachtende vogels de laatste jaren afnemen. Aan de hand van de ringvangsten kan men vaststellen dat zwaluwen uit het gehele gebied ten noorden van de Maas in de nazomer wel eens gebruik maken van deze slaapplaatsen. Na beëindiging van het Euring Swallow Project waarvan het vangen en ringen van boerenzwaluwen op slaapplaatsen onderdeel was, is het Vogeltrekstation begonnen om dit in Nederland opnieuw vorm te geven. De gegevens kunnen van belang zijn voor het analyseren van de overleving van nestjongen tussen het uitvliegen en het terugvangen op slaapplaatsen. Gedurende de eerste twee levensmaanden is de sterfte onder jonge vogels het grootst, maar het is moeilijk hier een goed beeld van te krijgen. Hervangsten van adulten op slaapplaatsen kunnen helpen bij het bepalen van de overleving van RAS-vogels. Slaapplaats Elburg. De boerenzwaluwen kiezen elk jaar rond Elburg een slaapplaats in het riet langs het Veluwemeer of Drontermeer. Soms zitten ze jarenlang op dezelfde plaats, soms verhuizen ze zomaar naar een andere plek. Het beeld van de slaapplaats te Elburg is jaarlijks ongeveer hetzelfde. Eind juni - begin juli ontstaat een bescheiden slaapplaats die allengs groter wordt naarmate er meer jonge zwaluwen van eerste broedsels uitvliegen. Ook de oudervogels komen dan naar de slaapplaats. Omstreeks de tweede helft van augustus zijn de hoogste aantallen overnachtende zwaluwen aanwezig. Na half september verminderen de aantallen snel en begin oktober zijn de zwaluwen naar Afrika vertrokken. De vaste ringers te Elburg zijn Kees Terpstra, Benno v.d. Hoek, Jan Klein en Bennie v.d. Brink.
9
In 2014 was de omvang van de slaapplaats niet zo groot. Naar schatting verbleven 5000 – 10.000 boerenzwaluwen op de slaapplaats. Net als vorig jaar zaten ze bij het eiland Eekt in het Drontermeer. Daar zijn ze ongeveer de rest van het seizoen gebleven. Wel fluctueerde de aantallen soms sterk en leek het alsof de plek verlaten werd. Wellicht verhuisden ze toen naar een andere plek. Na een paar weken was de groep dan weer aangegroeid tot enkele duizenden vogels. De laatste vangavond vond plaats op 11 september, toen nog twee zwaluwen gevangen werden. Ze waren dus vroeg vertrokken. Tabel 11. Overzicht van geringde boerenzwaluwen op de slaapplaats bij Elburg in 2014. slaapplaats: Elburg
>1kj 1kj totaal onger onger 327
4161
4488
hervang sten 85
Tabel 12. Geringde aantallen boerenzwaluwen op de slaapplaats bij Elburg vanaf 1998. 1998 1999 2000 2001
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
3277 7147 5927 6474 10210 9665 7839 4590 5427 7701 5847 5047 5759 3211 2692 2233 4488
De afstand van de broedplaatsen in Noordeinde of Kerkdorp naar de slaapplaats te Elburg bedraagt hemelsbreed maximaal 9 km. Bijna alle boerenzwaluwen uit de regio en ook daarbuiten gebruiken deze slaapplaats om te overnachten. Zodoende vangen we regelmatig door onszelf geringde nestjongen terug en een deel van de broedvogels. We vangen ook boerenzwaluwen terug die we in voorgaande jaren op de slaapplaats hebben geringd. Dat zijn de „eigen terugmeldingen‟. Deze blijven in ons eigen archief en worden niet in het verslag vermeld tenzij er iets bijzonders is. Elk jaar zijn er wel uitwisselingen van boerenzwaluwen die op hun zwerftochten andere slaapplaatsen aandoen. Doordat er slechts enkel malen gevangen is in het Zwartemeer en Wilsum zijn er weinig terugmeldingen van deze slaapplaatsen: Zwartemeer 3x, Wilsum 1x. Hieronder volgen de terugmeldingen van de slaapplaats te Elburg. De meldingen zijn van Kees Terpstra en mezelf en zijn allemaal boerenzwaluwen, geringd of gevangen op de slaapplaats. Elk jaar vangen we boerenzwaluwen, die buiten de regio zijn geringd en in het riet bij Elburg werden gevangen. Deze meldingen zijn vaak afkomstig van de broedplaatsen. Geringd als nestjong op 22juni2014 te Radioweg, Horstermeer NH. Op 30juli2014 gecontroleerd op de slaapplaats. Afstand 59 km Geringd als nestjong op 3juni te Achtkarspelen, Fr. Op 26aug2014 gecontroleerd op de slaapplaats. Afstand 80 km. Geringd op 24juni2014 als nestjong te Duiven, Gld. Op 25aug2014 gecontroleerd op de slaapplaats. Afstand 63 km. Geringd op 6aug2014 als 1ejaars in boerderij Hoenwaard, Hattem.. Op 26aug2014 gecontroleerd op de slaapplaats. Afstand 16 km Geringd op 31juli2014 als 1e jaars op slaapplaats Hoogkerk, Gr. Op 28aug2014 gecontroleerd op de slaapplaats bij Elburg. Afstand 92 km. Meldingen van zwaluwen geringd op de slaapplaats bij Elburg die elders in Nederland zijn teruggevonden. Deze terugmeldingen zeggen iets over de plaatsen waar de jonge zwaluwen in het volgend jaar zijn gaan broeden. Het zegt meteen iets over de mogelijke herkomst van de vogels, omdat we weten dat ze veelal hun geboortegebied weer opzoeken om te broeden.
10
e
Geringd op 2sept2009 als 1 jaars. Op 5juli2014 vers dood gevonden in broedruimte Kerkdijk, Doornspijk. Afstand 5 km. Geringd op 28juli2010 als 1e jaars. Op 6mei2014 dood gevonden te Nagelhoudsweg, Doornspijk. Afstand 3 km. Geringd op 5aug2011 als 1e jaars. Op 28juli2014 gevangen als vr. overjarig in boerderij Hoenwaard, Hattem. Afstand 16 km. Geringd op 5aug2011 als 1e jaars. Op 6aug2014 als vr. overjarig gevangen in boerderij Hoenwaard, Hattem. Afstand 16 km. Geringd als 1e jaars op 14aug2012. Op 5aug2014 gecontroleerd te Overdinkel, Ov. Afstand 85 km. Geringd op 26aug2014 als 1e jaars. Op 28aug2014 (na 2 dagen!) gecontroleerd op slaapplaats Hoogkerk, Gr. Afstand 92 km. Geringd op 29juli2014 als 1e jaars. Op 14aug2014 gecontroleerd op slaapplaats Hoogkerk, Gr. Afstand 92 km. Geringd op 14juli2014 als 1e jaars. Op 14aug2014 gecontroleerd op slaapplaats Hoogkerk, Gr. Afstand 92 km. Geringd op 10juli2014 als 1ejaars. Op 8aug2014 gecontroleerd op slaapplaats Oud-Valkenveen, Naarden NH. Afstand 48 km. Geringd op 3aug2014 als 1e jaars. Op 8aug2014 gecontroleerd te Oud-Valkenveen, Naarden NH. Afstand 48 km. Opvallend is de uitwisseling met de slaapplaats te Hoogkerk, Groningen. In de met riet begroeide vloeivelden van de aardappelmeelfabriek overnachtten behoorlijk veel boerenzwaluwen en ringer Lex Tervelde kon er flinke aantallen van ringen. De volgende terugmeldingen ontvingen we uit het buitenland: Geringd op 22juli2014 als 1e jaars. Op 11aug2014 gecontroleerd door ringers te Geel, België. Afstand 154 km. Geringd 9aug2014 als 1e jaars. Op 6sep2014 gecontroleerd te Geel, België. Afstand 154 km. Geringd op 28juli2014 als 1e jaars. Op 5sept2014 gecontroleerd te Geel, België. Afstand 154 km. Geringd op 6aug2013 als 1e jaars. Op 23sept2013 gecontroleerd te Oosthoven, België. Afstand 139 km. Geringd op 13aug2010 als 1e jaars. Op 21sept2013 gecontroleerd te Oosthoven, België. Afstand 137 km. Geringd op 27juni2013 als 1e jaars. Op 7aug2013 gecontroleerd te Oosthoven, België. Afstand 141 km. De kleine verschillen in afstand komt door de verschillende slaapplaatsen rond Elburg. Geringd op 28juli2010 als 1e jaars. Op 5april2013 gecontroleerd door ringer te Bentivoglio, Bologna, Italië. Afstand 958 km. Uit Afrika: Geringd op 6aug2008 als 1e jaars op de slaapplaats bij Elburg. Op 5febr2009 gedood te Malembe, Congo. Afstand 6831 km. Een late melding. Op 5 februari 2009 werd deze vogel vers dood gevonden bij het dorpje Malembe aan de N33 in de provincie Katanga in Oost Congo. De afstand van ringplek naar vindplaats is 6831 km. Er zijn verscheidene terugmeldingen van boerenzwaluwen uit Congo maar het merendeel is afkomstig uit het westelijk deel van dit immense land. Dat is ook het dichtst bevolkte deel, zodat de kans groter is dat daar een vogel gevonden en gemeld wordt.
11
Deze boerenzwaluw werd gemeld als „gevangen, gedood, etc.‟, maar wellicht is het een verkeersslachtoffer. Het bijzondere aan deze melding is dat die zo ver oostelijk is op 28°3‟Oost. Het is slechts 130 km verwijderd van het Tanganjika-meer, de grens tussen Kongo en Tanzania. Het is slechts van één Nederlandse boerenzwaluw bekend die ook zover oostelijk in Afrika is getraceerd. Dankzij het geolocator project weten we dat de man boerenzwaluw B882, geringd op 16mei2009 door Jan de Jong in Warga, Friesland en op 8juli2011 van een geolocator werd voorzien, in de winter van 2011-2012 in het Lower Zambesi National Park in Zambia heeft overwinterd, dat ook ongeveer op 28º Oost ligt.
Voor verdere informatie (ook uit Afrika) kan men terecht op www.boerenzwaluw.nl Benno van de Hoek is de webmaster en beheert de website. Samen proberen we er een prachtige website van te maken met veel informatie, foto‟s, kaartjes en gegevens. Alle eigenaren die weer hun toestemming gaven voor het betreden van erf, schuren en stallen wil ik zeer hartelijk bedanken voor hun medewerking. Bennie van den Brink.
