!
!
!
2015!
ETHIEK)IN)DE)KAPITALISTISCHE) WERELD) SHELL%IS%ONLANGS%EEN%HERNIEUWDE%SAMENWERKING%AANGEGAAN%MET%HET% RUSSISCHE%STAATSBEDRIJF%GAZPROM…%
ESSAY)ETHIEK) JULIA)BOUWMEESTER)|)513898) HOGESCHOOL!VAN!ARNHEM!EN!NIJMEGEN!|!2!OKTOBER!2015!)
SITUATIE!EN!MOREEL!VRAAGSTUK! Shell!is!onlangs!een!hernieuwde!samenwerking!aangegaan!met!het!Russische!staatsbedrijf!Gazprom.!! Dit!is!erg!merkwaardig!vanwege!de!sancties!die!zijn!opgelegd!door!de!Europese!Unie(EU)!tegen! Rusland!(Rijksoverheid,!2014).!Dit!zorgt!voor!veel!onrust!binnen!de!EU.!Het!verstoort!de!gezamenlijke! Europese!energiebeleid.!Maar!ook!de!afhankelijkheid!van!Rusland!kan!een!zwakte!en!gevaar!zijn!voor! Europa.!Michiel!Servaes,!Tweede!Kamerlid,!zegt!dan!ook:!“De#sancties#en#het#nieuwe#energiebeleid#zijn# erop#gericht#om#ons#op#langer#termijn#te#wapenen#tegen#de#Russische#assertiviteit.#De#afhankelijkheid# van#Russisch#gas#is#een#zwakte#voor#Europa.”!(Bhikhie,!2015)! ! Heeft!Shell!niet!de!morele!verplichting!om!beter!te!kijken!met!wie!ze!samenwerkt?!Worden!we!niet! steeds!afhankelijker!van!Rusland!zoals!de!EU!aangeeft?!En!kan!Shell!dit!wel!maken!tegenover!de!EU?! Of!kan!dit!allemaal!wel?!We!zijn!immers!allemaal!kapitalisten.! !
BETROKKEN!PARTIJEN!! Wie!zijn!er!allemaal!betrokken!bij!dit!moreel!vraagstuk?!Aan!de!hand!van!de!WaardeRing!worden!de! belangrijkste!partijen!hieronder!omschreven.! ! Shell! De!waarden!van!Shell!zijn!groei!en!continuïteit.!Shell!wil!geld!verdienen!en!een!grote!speler!blijven! binnen!de!gasmarkt.!Zakendoen!met!gasbedrijf!Gazprom!lijkt!daarom!een!logische!keuze.!Tijdens!de! internationale!top!in!St.!Petersburg!gaf!Ben!van!Beurden,!CEO!van!Shell,!aan!hoe!belangrijk!het!project! met!Gazprom!is.!Aardgas!blijft!een!integraal!onderdeel!van!de!Europese!energiemix.!Maar!vooral!door! het!feit!dat!de!binnenlandse!productie!van!gas!in!Europa!afneemt!is!een!dergelijke!samenwerking! noodzakelijk!(Gazprom,!2015).!! ! Europese!Unie!(EU)!/!Europese!Commissie! De!EU!is!de!partij!waar!de!waarden!het!meest!mee!botsen.!Zelf!wil!de!EU!ook!groeien,!maar!wel! onafhankelijk!zijn!van!Rusland.!Zo!heeft!de!EU!Europese!doelstellingen!geformuleerd!waarin!staat!dat! ze!minder!afhankelijk!wil!worden!van!Russisch!gas.!Ook!wil!de!EU!meer!spelers!op!de!gasmarkt!in! Europa!(Bhikhie,!2015).!Naast!deze!doelstellingen!zijn!er!ook!nog!sancties!opgelegd,!wat!ertoe!leidt! dat!zakendoen!met!Gazprom!lastig!is.!# # Nederlandse!overheid! De!Nederlandse!overheid!moet!in!principe!achter!de!EU!staan!vanwege!het!politieke!stelsel.!Je!zou! denken!dat!de!Nederlandse!overheid!neutraal!staat!in!deze!problematiek.!Maar!is!zij!wel!zo!objectief! hierin?!Nederlands!staatsbedrijf!Gasunie!is!namelijk!ook!een!samenwerking!aangegaan!met!Gazprom.! Dit!geeft!aan!dat!er!binnen!de!Nederlandse!overheid!ook!diverse!belangen!zijn.!Politicus!Servaes! spreekt!zijn!zorgen!uit!over!de!rol!van!de!Nederlandse!overheid.!"Bedrijven#hebben#een#eigen#rol,#maar# hebben#ook#een#verantwoordelijkheid.#Ik#wil#weten#of#de#Nederlandse#overheid#Shell#hierop#heeft# aangesproken,#maar#ook#of#de#Nederlandse#overheid#een#bemiddelende#rol#heeft#gespeeld.#Dat#zou# onacceptabel#zijn.#Dat#geldt#des#te#meer#voor#de#deal#tussen#Gasunie#en#Gazprom,#aangezien#de# Nederlandse#overheid#aandeelhouder#is#en#daarmee#verplicht#is#verder#te#kijken#dan#louter#economisch# gewin.”!(Bhikhie,!2015)! ! Gazprom!(Poetin)! President!Vladimir!Poetin!wil!natuurlijk!één!ding,!of!eigenlijk!twee!dingen:!geld!én!macht.!Gazprom!wil! een!afzetmarkt!en!Shell!wil!die!afzetmarkt!maar!al!te!graag!zijn.!! Nog!geen!halfjaar!geleden!klaagde!de!Europese!Commissie!nog!over!de!dominante!positie!van! Gazprom!op!de!gasmarkt!en!de!overtreding!van!de!Europese!antitrustaregelgeving!(Ormeling,!2015).!! ! !
ETHISCHE!THEORIEËN! Vanuit!verschillende!ethische!theorieën!wordt!er!gezocht!naar!mogelijke!oplossingen!voor!het!morele! vraagstuk.!!
! Deugdenethiek! De!deugdenethiek!stelt!dat!een!organisatie!deugdelijk!handelt!als!zij!handelt!in!het!verlengde!van!haar! daadwerkelijke!huidige!identiteit!of!cultuur,!gericht!op!een!bijpassende!gewenste!identiteit!(Krabbe,! 2011).!Shell!werkt!met!de!Algemene!Beleidsuitgangspunten,!de!gedragscode!en!de!ethische!code.!Op! die!manier!kan!iedereen!bij!Shell!handelen!volgens!de!kernwaarden.!De!kernwaarden!waar!volgens! Shell!naar!wordt!gehandeld!zijn:!eerlijkheid,!integriteit!en!respect!voor!anderen!en!alle!relevante! wetten!en!regels!naleven!(Shell,!z.d.).!! Botsen!deze!waarden!dan!niet!met!de!samenwerking!met!Gazprom?!Shell!geeft!wel!aan!dat!ze!binnen! de!regels!werkt!en!dat!ze!zich!houdt!aan!de!sancties!die!zijn!opgelegd.!Maar!de!kernwaarde!‘respect! voor!anderen’!wordt!niet!volledig!nageleefd.!Met!de!samenwerking!gaat!ze!in!tegen!de!belangen!van! de!EU.!! ! Discoursethiek! De!Discoursethiek!stelt!dat!je!eerst!met!alle!betrokkenen!vrij!moet!argumenteren!voordat!je!overgaat! tot!handelen!(Krabbe,!2011).!Shell!heeft!niet!veel!losgelaten!over!de!huidige!kwestie.!Wel!laat!Shell! weten!dat!ze!rekening!houdt!met!de!sancties.!Vanuit!de!discoursethiek!wordt!dus!aangeraden!om!met! diverse!partijen!te!overleggen!en!om!te!kijken!of!daar!een!gedeelde!mening!in!zit.!Als!Shell!het! onderwerp!gooit!op!de!toekomst,!zou!een!gedeelde!mening!kunnen!zijn!dat!Europa!gas!nodig!heeft.! Nu!is!er!nog!gas,!maar!het!neemt!steeds!meer!af!binnen!Europa.!Om!die!reden!hebben!we!de! samenwerking!met!Gazprom!nodig.! ! Zorgethiek! Binnen!de!zorgethiek!staan!relaties!centraal.!Relaties!vergen!aandacht!en!zorgzaamheid!waarbij!open! en!eerlijk!communiceren!een!must!is!(Krabbe,!2011).!Als!we!naar!Shell!kijken,!zien!we!dat!er!diverse! relaties!zijn.!Iedere!relatie!met!een!eigen!standpunt.!Kan!Shell!daarom!iedere!relatie!wel!tevreden! houden?!Zelf!denk!ik!dat!het!onmogelijk!is.!Wat!wel!mogelijk!is,!is!om!de!dialoog!aan!te!gaan!met! iedere!relatie.!Eerlijk!en!open!communiceren!waarom!Shell!het!nieuwe!project!met!Russisch!gasbedrijf! Gazprom!nodig!heeft.!Zoals!de!discoursethiek!al!liet!zien,!kan!een!gedeelde!mening!al!een!goede!start! zijn.!! ! Postmoderne!ethiek! De!postmoderne!ethiek!zegt!dat!moreel!oordelen!wordt!bepaald!door!opvoeding!en!culturele! opvoeding!(Krabbe,!2011).!Onze!westerse!wereld!is!opgegroeid!met!kapitalisme.!Hierdoor!kiezen!we! altijd!voor!datgeen!wat!de!meeste!winst!oplevert.!Waarom!zou!Shell!dat!dan!niet!mogen!doen?!! De!EU!is!immers!ook!kapitalistisch,!zij!denkt!ook!aan!de!economie!van!Europa.!Ze!hebben!die!sancties! opgelegd,!maar!denken!meteen!ook!aan!hun!eigen!economische!doelstellingen:!de!gasmarkt!binnen! Europa.!De!beste!oplossing!binnen!deze!problematiek!is!dat!Shell!de!dialoog!aangaat!met!EU!om!zo! tot!een!mogelijke!oplossing!te!komen.! ! Utilisme!van!Bentham!en!Mill! Volgens!de!Utilisme!van!Mill!theorie!moet!je!zo!handelen!dat!de!grootste!groep!het!grootste!geluk,! welvaart!en!welzijn!verkrijgt!(Krabbe,!2011).!Ik!vind!dat!deze!theorie!het!beste!bij!Shell!past.!! Ook!al!is!de!EU!politiek!gezien!niet!blij!met!de!situatie,!op!deze!manier!wordt!Europa!wel!honderden! jaren!voorzien!van!gas.!Van!gas!worden!we!gelukkig,!want!zonder!gas!heb!je!geen!warm!huis!en!geen! warme!douche.!Ook!is!het!door!de!samenwerking!met!Gazprom!mogelijk!om!de!LNGasector!naar!een! next!level!te!brengen,!wat!ook!weer!goed!is!voor!de!welvaart!en!welzijn.!LNG!is!namelijk!een!schoner! brandstofalternatief!voor!transport!(Z24,!2015).!
CONCLUSIE! Eigen!mening! Als!communicatiespecialist!moet!ik!nu!gaan!oordelen!over!deze!kwestie.!Als!ik!goed!naar!de! problematiek!kijk,!vind!ik!dan!ook!dat!het!probleem!niet!zozeer!aan!de!communicatie!van!Shell!ligt.! Alhoewel!Shell!best!meer!mag!communiceren!als!organisatie.!! Het!probleem!zit!in!het!kapitalisme.!Kapitalisme!is!het!economische!systeem!van!de!westerse!wereld.! De!wereld!van!Shell!en!Europa.!Zodra!je!bedrijven!de!vrijheid!geeft!om!zelf!geld!te!verdienen!zonder! dat!dit!via!de!staat!geregeld!wordt,!dan!gebeuren!er!dit!soort!dingen.!Hierdoor!worden!zakelijke! relaties!belangrijker!dan!politieke!relaties.!! Ethiek!en!kapitalisme!kunnen!onmogelijk!samengaan,!omdat!kapitalisme!altijd!staat!voor!de!meeste! winst.!Zelfs!voor!een!machtig!bedrijf!als!Shell!is!het!bijna!onmogelijk!om!niet!meer!zaken!te!doen!met! Gazprom.!Doet!Shell!geen!zaken!met!Gazprom,!dan!doet!een!ander!bedrijf!dat!wel.!We!zien!dan!ook! dat!Duitsland!dat!ook!doet.!Bedrijven!onderling!worden!dus!ook!door!elkaar!beïnvloedt.!Shell!heeft! weinig!keuze!en!wordt!eigenlijk!gedwongen!om!deze!strategie!te!kiezen.!! Nu!hebben!we!niet!alleen!het!probleem!dat!ethiek!en!kapitalisme!moeilijk!samengaan,!maar!ook!een! machtsprobleem.!Kunnen!we!hier!dan!niet!iets!mee?!Uit!testen!die!in!de!28!EUalidstaten!en!tien! buurlanden!zijn!gedaan,!blijkt!wel!hoe!kwetsbaar!Europa!is!als!Rusland!geen!gas!zou!leveren.!Rusland! is!de!grootste!gasleverancier!van!Europa,!op!deze!manier!heeft!Rusland!te!veel!macht.!Vooral!gezien! de!instabiele!relatie!tussen!de!EU!en!Rusland.! Maar!ook!hierbij!is!de!vraag:!is!het!vermijden!van!dit!probleem!mogelijk?!Ik!denk!dat!het!beter!is!om! te!stoppen!met!machtsspelletjes.!Die!hebben!namelijk!ook!gevolgen!voor!de!EU.!Vorig!jaar!zagen!we! dat!Rusland!terugvocht!door!middel!van!onder!andere!handelsbelemmeringen.!Dit!heeft!de!EU! minstens!125!miljoen!euro!gekost!(NU,!2015).!We!kunnen!blijven!doorgaan!met!machtspelletjes,!maar! dat!gaat!alleen!maar!ten!koste!van!de!economie.!En!we!zijn!tenslotte!kapitalisten.!
!
NIEUWE!KERNBOODSCHAP! Het!doel!van!de!TARESatest!is!om!respect!te!krijgen!van!degene!met!wie!je!communiceert! (Baker&Martinson,!2001).!Vanuit!de!verschillende!ethiek!theorieën!is!gebleken!dat!Shell!het!beste!een! dialoog!aan!kan!gaan!met!de!EU.!Daarnaast!mag!Shell!meer!naar!buiten!communiceren,!met!name! over!de!toekomst!van!Europa!omtrent!de!afname!van!gas!binnen!Europa.!! ! Tot!op!heden!wordt!er!niet!veel!gecommuniceerd!door!Shell.!De!woordvoerder!van!Shell!zei!onder! andere!het!volgende:!“Shell#blijft#gecommitteerd#aan#het#werken#in#Rusland#en#we#waarderen#de# samenwerking#met#onze#Russische#partners#en#collega's”!(FD,!2015).! ! De!uitspraken!van!Shell!gaan!voornamelijk!over!haar!eigen!belangen.!Om!respect!te!krijgen!van! andere!betrokken!kan!er!beter!ingespeeld!worden!op!de!toekomst,!zoals!al!bleek!uit!de!ethische! theorieën.!Onderstaand!is!een!boodschap!geformuleerd!die!voldoet!aan!de!TARESatest.! ! “Wij#leven#volgens#onze#kernwaarden#en#houden#ons#dan#ook#aan#alle#regels#en#wetten.#Shell# gelooft#in#de#samenwerking#met#Gazprom.#Als#zakelijke#partners#werken#wij#al#jaren#samen#en# wij#zijn#dan#ook#tevreden#over#deze#samenwerking.#Wij#dringen#bij#al#onze#bedrijfspartners#aan# om#onze#waarden#ook#na#te#leven#en#dus#ook#bij#onze#partner#Gazprom.# Samen#met#Gazprom#wordt#het#mogelijk#om#de#LNGHsector#verder#te#ontwikkelen.#LNG#is#voor# ons#erg#belangrijk#aangezien#dit#een#veel#schoner#brandstofalternatief#is#voor#transport.## De#EU#geeft#aan#meer#spelers#in#de#gasmarkt#binnen#Europa#te#willen,#maar#de#binnenlandse# productie#van#gas#in#Europa#neemt#af.#Als#wij#kijken#naar#de#gassector#binnen#Europa#op#lange# termijn,#dan#is#een#project#met#Gazprom#noodzakelijk.## Wij#richten#ons#op#de#toekomst.#Deze#samenwerking#maakt#het#mogelijk#om#nog#jarenlang#van#
gas#te#zijn#voorzien.”! ! Truthfullness!of!the!message! Shell!moet!niet!alleen!eerlijk!communiceren,!maar!ook!waarheidsgetrouw.!Misleidende!informatie! zorgt!ervoor!dat!de!ontvanger!je!verdacht!vindt!(Baker&Martinson,!2001).!Shell!communiceert! nauwelijks!over!de!situatie.!Wat!ze!tot!nu!toe!communiceert!is!wel!eerlijk,!maar!komt!niet!‘eerlijk’! over!omdat!ze!het!over!haar!eigen!belangen!hebben.! Daarom!adviseer!ik!Shell!om!meer!over!de!situatie!te!communiceren!en!met!name!vanuit!de!belangen! van!de!andere!partijen.! ! Authenticity!of!the!persuader! In!de!nieuwe!kernboodschap!laat!Shell!zien!loyaal!te!zijn!aan!Gazprom,!omdat!zij!al!zakelijke!partners! waren.!Misschien!is!Gazprom!niet!de!juiste!persoon,!maar!Shell!laat!tegelijkertijd!in!de!boodschap!wel! zien!dat!ze!om!de!toekomst!van!Europa!geeft.!Daarnaast!staat!in!de!Algemene!Beleidsuitgangspunten! van!Shell!dat!ze!bedrijfspartners!aan!dringen!om!ook!hun!waarden!na!te!leven!(Shell,!2014).!Hiermee! laat!Shell!zien!integriteit!belangrijk!te!vinden.! ! Respect!for!the!persuadee! In!de!nieuwe!kernboodschap!wordt!op!dit!punt!goed!gescoord.!Shell!volgt!haar!kernwaarden!en!dus! ook!de!wetten!en!regels.!Ook!wordt!de!interesse!in!welzijn!benoemt!door!LNG!in!de!boodschap!te! verwerken.!Hierdoor!krijgen!partijen!meer!begrip!voor!Shell!en!misschien!zelfs!wel!respect.! ! Equity!of!the!appeal! Met!deze!boodschap!denk!ik!dat!kwetsbare!partijen!wel!begrip!krijgen!voor!Shell.!Shell!legt!uit! waarom!deze!samenwerking!noodzakelijk!is!en!speelt!in!op!de!belangen!van!de!andere!partijen.! ! Social!Responsibility!for!the!common!good! We!zagen!dat!Shell!te!veel!communiceert!vanuit!eigen!perspectief.!Met!deze!nieuwe!kernboodschap! zien!we!dat!er!vanuit!verschillende!perspectieven!gekeken!is.!Er!wordt!ingespeeld!op!zowel!de!wetten! als!op!het!welzijn!en!welvarendheid!van!Europa.!Er!is!een!juiste!balans!tussen!het!belang!van!anderen! en!die!van!Shell.! ! !
# # ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Bronnenlijst! ! Baker,!S.!&!Martinson!D.!(2001).!The!TARES!Test:!Five!Principles!for!Ethical!Persuasion.!Journal#of#Mass# Media#Ethics:#Exploring#Questions#of#Media#Morality,#16!(2),!148a175!! ! Bhikhie,!A.!(2015)!PvdA#wil#opheldering#over#gasdeals#Gasunie,#Shell#en#Gazprom.# Geraadpleegd!op!30!september!2015,!van! http://www.nu.nl/politiek/4130085/pvdaawilaophelderingagasdealsagasunieashellaenagazprom.html! ! Gazprom.!(2015).!Gazprom,#E.ON,#Shell#and#OMV#agree#upon#developing#gas#transmission#capacities# to#deliver#Russian#gas#to#Europe.! Geraadpleegd!op!30!september!2015,!van! http://www.gazprom.com/press/news/2015/june/article229578/! ! FD.!(2015).!Plannen#voor#alliantie#Shell#met#Gazprom#in#gevaar.#! Geraadpleegd!op!30!september!2015,!van! http://fd.nl/ondernemen/1115100/plannenavooraalliantieashellametagazpromainagevaar! ! Krabbe,!H.!(2011).!Communicatieprofessionals#en#ethiek:#Morele#communicatievraagstukken#in# organisaties.#Den!Haag:!Boom!Lemma!Uitgevers.! ! NU.!(2015).!Overzicht#sancties#Rusland#tegen#EU.#! Geraadpleegd!op!30!september!2015,!van! http://www.nu.nl/economie/3841650/overzichtasanctiesaruslandaeu.html! ! Ormeling,!R.!(2015,!16!september).!Shell!buigt!opnieuw!voor!de!Russen.[LexisNexis].!Nederlands# Dagblad.!Geraadpleegd!op!30!september!2015,!van! http://academic.lexisnexis.eu/??lni=5GXVaTFD1aJC8WaY275&csi=263237&oc=00240&perma=true! ! Rijksoverheid.!(2014)!Sancties#tegen#Rusland.## Geraadpleegd!op!30!september!2015,!van! https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/internationaleasancties/inhoud/sanctiesategenarusland! ! Shell.!(2014).!SGBP#Dutch#2014,#1.!! Gedownload!op!1!oktober!2015,!van! http://s03.staticashell.com/content/dam/shellanew/local/corporate/corporate/downloads/pdf/sgbpa dutcha2014.pdf! # Shell.!(z.d.)!Onze#waarden.# Geraadpleegd!op!30!september!2015,!van! http://www.shell.nl/nld/aboutshell/whoaweaareatpkg/ouravalues.html! ! Z24.!(2015).!Gasunie#en#Gazprom#samen#in#LNGHklus.#! Geraadpleegd!op!1!oktober!2015,!van! http://www.z24.nl/ondernemen/gasunieaenagazpromasamenainalngaklus! ! ! ! ! ! !
Bijlage! ! !
1.!WaardeRing! ! ! Rol! Standpunt!
Belang!
Emoties!
Waarden!
# ! #
Shell!
x! Gas!binnen!Europa! neemt!af,!dergelijke! nieuwe!projecten! zijn!daarom!van! belang.! Geld!verdienen! ! Grote!speler!blijven! op!de!gasmarkt.! ! Aardgasvoorziening! voor! Europa/Nederland! Gedreven,! verleiding!van!geld! neemt!ethische! waarden!over.! Groei,!! continuïteit!! !
Nederlandse!overheid! !
Gazprom!(Poetin)! !
EU!! !
Staat!achter!de!EU!
Afzetmarkt:!meer! welvaart!voor! Rusland.! Streeft!naar! uitbreiding.! Geld!verdienen! ! Invloed!uitoefenen!
De!afhankelijkheid!van! Russisch!gas!is!een! zwakte!voor!Europa.!
Onmacht!
Onverschillig,! alleen!uit!op!winst! en!macht!
Angst,!gealarmeerd,! onmacht!
Groei! Onafhankelijkheid! Verantwoordelijkheid!
Groei!
Groei! Onafhankelijkheid! Vertrouwen! Verantwoordelijkheid!
Minder!gas!uit! Rusland,!tegelijkertijd! ook!economisch! belang!vanwege! Gasunie! ! !
Onafhankelijk!zijn!van! Rusland!en!meer! spelers!op!de!gasmarkt! in!Europa!
