ESTETICKÉ POJMY 1. Frank SIBLEY

P R E K   L A D Y  

E S T E T I C K É  P O J M Y 1   F r a n k  S I B L E Y  

A n a l y t i c k é  m e t o d y  s e   v  p r ů b ě h u   2 0 .   s t o l e t í   r o z š í ř i l y  d o  m n o h a   f i l o s o f i c k ý c h   o b o r i l ,  e s t e t i k u   n e v y j í m a j e .  O d  r o k u   1 7 5 0 ,   k d y   v y d a l   A l e x a n d e r  B a u m g a r t e n   s p i s   A e s t h e t i c a   s i v é   t h e o r i a   l i b e r a l i u m   a r t i u m ,   r e š i   filosofové  a  e s t e t i c i   ­  s  p o m o c i   n o v é   t e r m i n o l o g i e   ­  v ě k o v i t é   p r o b l é m y   s p j a t é   s  v n í m á n í m   k r á s n a   a  p ř í b u z n ý c h  v ě c i ,  p a k l i ž e  t o  v ě c i  j s o u ,  n e b o  z k o u m a j í , c  o  v l a s t n ě  č i n í  u m ě l e c k é   d í l o  t í m ,  č í m  j e ,  p ř í p a d n ě  s e  z a b ý v a j í  o b o j í m .  C e s t a  ř e š e n í   t a k o v ý c h  p r o b l é m ů   j e .   pomineme­li  Baumgartenovy  předchůdce,  lemována  j m é n y   j a k o   Kant,  H e g e l ,  S c h o p e n h a u e r  či  S c h l e i e r m a c h e r .  V š i c h n i   t i t o   filosofové  m a j í  s p o l e č n é   t o ,  ž e  t a k   ěi  o n a k  b e z p r o s t ř e d n ě  z k o u m a j í  e s t e t i c k é  p r o b l é m y ,  p ř i č e m ž  j a z y k ,   k t e r ý  p ř i t o m  p o u ž í v a j í ,  p o v a ž u j i  z a  v í c e m é n ě  s a m o z ř e j m ý  p r o s t ř e d e k  z k o u m á n i   a  n e r e f l e k t u j í  j e j  j a k o  n ě c o ,  c o  je n e j p r v e  t ř e b a  p o d r o b i t  z e v r u b n é m u  v y š e t ř e n i   T e n t o   p r o s t ř e d e k   k l a s i k ů   ­  j a z y k   ­  j e  a n a l y t i c k ý m   m e t o d á m  c í l e m .   N a m í s t o   t o h o ,  a b y  s e  p í d i l  p o  d o m n ě l é  p ř í t o m n o s t i  e f e m é r n i h o  k r á s n a ,  v e z m e  a n a l y t i k   t e r m í n   k r á s n o '   a  p o d r o b í  h o  a n a l ý z e  s t r a n  j e h o  p o u ž í v á n i ,   v z t a h ů   k o s t a t n í m   p o d o b n ý m  t e r m í n ů m  d a n é h o  j a z y k a ,   l o g i c k ý c h   v a z e b ,   m o ž n é  r e f e r e n c e ,  n e b o   z k o u m á   m o ž n o s t   v y v o z e n í   h o d n o t o v é h o   z á v ě r u   /  f a k t u á l n í c h   p r e m i s   a i d   ;  a n a l y t i k   t e d y   h l e d á   p ř e d e v š í m   v ý z n a m   v ý r a z ů   ­  a ť   u ž   j e   t o   c o k o l i   ­ p o u ž í v a n ý c h  e s t e t i k o u   a  u m ě l e c k o u  k r i t i k o u .  V y c h á z í  o b e c n ě  /  p ř e s v ě d č e n i ,  ž e   p r o b l é m y   e s t e t i k y   či  u m ě l e c k é   k r i t i k y   lze  řešit  a n a l ý z o u   v ý r a z ů ,   k t e r é   s c   v d a n ý c h  o b l a s t e c h  p o u ž í v a j í .  E s t e t i k   či  filosof  p r a c u j í c í  t í m t o  z p ů s o b e m  p a t ř i   d o  š i r o k é h o   p r o u d u   t z v .   a n a l y t i c k é   e s t e t i k y .   A  j e d n í m   /  m i l n í k ů   a n a l y t i c k é   e s t e t i k y   je  č l á n e k   F r a n k a   S i b l e y h o   Estetické  pojmy,  s e   k t e r ý m   se  d n e s  n u   m o ž n o s t  s e z n á m i t   v č e s k é m   p ř e k l a d u   t a k e   č t e n á ř   n ě k d e j š í   f e d e r a t e   S i b l e y h o   č l á n e k  j e  v o d b o r n é  l i t e r a t u ř e  h o j n é  c i t o v á n   a  z a s l o u ž í   si  b y t  o b e c n é  z n á m   \ ť   u ž  j a k o  z d r o j  i n s p i r a c e  či p o l e m i k y .  

Kosti  slav  Xirdrrlť 

P o z n á m k y ,  k t e r c  č i n í m e  o  u m ě l e c k ý c h  d í l e c h ,  j s o u  r ů z n é .  V  t o m t o  č l á n k u   r o z l i š í m  j e j i c h  d v č  v e l k é  s k u p i n y .  Ř í k á m e ,  ž e  v  r o m á n u j  e  m n o h o  p o s t a v  a ž e   p o j e d n á v á   ž i v o t   v  p r ů m y s l o v é m   m ě s t ě ;   ž e   n ě j a k á   m a l b a   m á   b l e d é   b a r v y ,  

Ď a k u j e m e   r e d a k c i i   č a s o p i s u   The  Philosophical  S i b l e y h o  s t a t e  ( p o z n .  r e d a k c i e  Organonu  F).  1

Review 

 S i b l e y .  F .  ( 1 9 5 9 ) :  A e s t h e t i c  C o n c e p t s .  The  Philosophical 

O R G A N O N  F  8 ( 2 0 0 1 ) ,  N o .  4 .  4 1 2 ­ 4 3 7  

Copyright  ©  Filozofický  ústav  SAV,  Bratislava 

z a   s ú h l a s   s  u v e r e j n e n í m   p r e k l a d u   Review,  r o č .  XVI11, 4 2 1 ­ 4 5 0 .  

E S T E T I C K É  P O J M Y  

413 

p ř e v á ž n é  m o d r o u   a  b í l o u ,   a  ž e   v  p o p ř e d í  j s o u  k l e č í c í  p o s t a v y ;  ž e  s e  t é m a  v e   f u z e   v j e d n o m  o k a m ž i k u  p ř e v r á t i l o   a  ž c  n a  z á v ě r j  c  stretta; ž e  j e d n á n í  h r y   p r o b í h á  v  r o z p č t í  j e d n o h o  d n e  a ž c  v p á t é m  j e d n á n í j  e  s c é n a  u s m í ř e n í .  T a k o v é   p o z n á m k y  m ů ž e  č i n i t ,  a  n a  t a k o v é  r y s y  p o u k á z a t ,  k a ž d ý  s  n o r m á l n í m  z r a k e m ,   s l u c h e m   a  i n t e l i g e n c í .  N a  d r u h é  s t r a n  č  r o v n ě ž  ř í k á m e ,  ž e  b á s e ň  m á  v y r o v ­ n a n o u  s k l a d b u   či j e  h l u b o c e  d o j e m n á ;  ž c  o b r a z u   c h y b í  v y v á ž e n o s t  n e b o  ž e   v y z a ř u j e   j a k ý s i   k l i d   a  v y r o v n a n o s t ,   n e b o   ž e   s e s k u p e n í   f i g u r   v y v o l á v á   v z r u š u j í c í  n a p ě t í ;  ž e  p o s t a v y  n ě j a k é h o  r o m á n u  š u s t í  p a p í r e m ,  n e b o  ž e  n ě j a k á   p ř í h o d a   b r n k á   n a   f a l e š n o u   s t r u n u .   V y n á š e t   v ý š e  u v e d e n é  v ý r o k y   v y ž a d u j e   c v i č e n í  v k u s u ,  v n í m a v o s t i   či  citlivosti, e s t e t i c k é h o  r o z l i š o v á n í  č i  h o d n o c e n í .   Je­li  t e d y   s l o v o   či  v ý r a z   t a k o v ý ,  ž c  p r o  j e h o   p o u ž i t í  j e  t ř e b a   v k u s u   n e b o   v n í m a v o s t i ,  p a k   t a k o v ý  v ý r a z  b u d u  n a z ý v a t   estetickým  z e m ,   a  s h o d n ý m  z p ů s o b e m  b u d u   m l u v i t   o  estetických 

t e r m í n e m  n e b o  v ý r a ­ p o j m e c h   či  p o j m e c h  

2 

vkusu.  E s t e t i c k é   t e r m í n y   s e   r o z k l á d a j í  d o  m n o h a  t y p ů   a  l z e  j e  s e s k u p o v a t   d o   r ů z n ý c h   d r u h ů   a  p o d d r u h ů .   U s i l o v a t   o  t a k o v é   s e s k u p o v á n í   v š a k   z d e   n e n í   m ý m  c í l e m ;  z a j í m á m  s e   o  t o ,  c o  m a j í  s p o l e č n é h o .  J e j i c h  t é m ě ř  n e k o n e č n o u   r ů z n o s t  n a z n a č u j e  n á s l e d u j í c í  s e z n a m :  jednotné,  vyvážené,  komplexní,  mdlé,  jasné,  zádumčivé,  dynamické,  silné,  svěží,  křehké,  dojemné,  otřepané,  senti­ mentální,  tragické.  S e z n a m   s a m o z ř e j m ě   n e n í   o m e z e n   a d j e k t i v y ;   v  u m ě l e c ­ k ý c h   k o n t e x t e c h   s c   o b j e v u j í   v ý r a z y  j a k o  „ z p ů s o b u j e   k o n t r a s t ' 1 ,   „ v y v o l á v á   napětí 1 ', „ s d ě l u j e  s m y s l   ( n ě č e h o ) "  či  „ d r ž í  p o h r o m a d ě " ,   a j d e   o  s t e j n ě  d o b r é   p ř í k l a d y .   S e z n a m   o b s a h u j e   t e r m í n y ,   k t e r é   p o u ž í v a j í  j a k   n e o d b o r n í c i ,   tak  kritici,  j a k o ž   i  n ě k t e r é   t e r m í n y ,   k t e r é   p o u ž í v a j í   p o v ě t š i n o u   p r o f e s i o n á l n í   kritici  a s p e c i a l i s t é .   P r o   příklady  estetických  výrazů  j s e m   n a   prvním  místě  zabrousil  d o   k r i t i c k é h o   a  h o d n o t í c í h o   d i s k u r s u   o  u m ě l e c k ý c h   d í l e c h ,   n e b o ť  t a m  s e  p ř e ­ d e v š í m  h o j n ě  v y s k y t u j í .  N y n í  b y c h  v š a k  s v ů j  p ř e d m ě t  r á d  r o z š í ř i l ;  p o u ž í v á m e   t e r m í n y ,  j e j i c h ž   p o u ž í v á n í   v y ž a d u j e  u p l a t ň o v á n í   v k u s u   n e j e n   t e h d y ,   k d y ž   m l u v í m e   o  u m ě n í ,   n ý b r ž   z c e l a   l i b o v o l n ě   v k a ž d o d e n n í m   h o v o r u .   V ý š e   u v e d e n é  p ř í k l a d y  j s o u  v ý r a z y ,  k t e r é ,  v y s k y t u j í ­ l i  s e   v k r i t i c k ý c h  k o n t e x t e c h ,   m a j í  o b v y k l e  ­  p a k l i ž e  n e  v ý l u č n ě  ­  p o u ž i t í  e s t e t i c k é ;  v n ě  k r i t i c k é h o  d i s k u r s u   m á  v ě t š i n a  z  n i c h  č a s t o  n ě j a k é  j i n é  p o u ž i t í ,  k t e r é   s p o u ž i t í m  e s t e t i c k ý m  n e m á  

2

  B u d u  n e u r č i t ě  m l u v i t  o  „ e s t e t i c k é m  t e r m í n u " ,  i k d y ž  b y  b y l o  s p r á v n ě j š í  m l u v i t  o j e h o   používáni 

j a k o   e s t e t i c k é h o   t e r m í n u ,   p r o t o ž e   s e   t e n   v ý r a z   o b č a s   p o u ž í v á  j i n a k , .   R o v n ě ž   b u d u   m l u v i t   o  „ m i m o e s t e t i c k ý c h "   s l o v e c h ,   p o j m e c h ,  r y s e c h   a t d .   T e r m í n y  j a k o  „ p ř i r o z e n é " ' ,   „ p o z o r o v a t e l n é ' ' ,   „ v n í m a t e l n é " ,  „ f y z i k á l n í " ,  „ o b j e k t i v n í "  ( v l a s t n o s t i ) ,  „ n e u t r á l n í " ,  „ d e s k r i p t i v n í "  ( j a z v k ) ,  p o u ž i v a ­ n é  j i n ý m i   a u t o r y ,   k t e ř í   s e  z a b ý v a j í  m n o u   p o j e d n a n o u   d i s t i n k c í ,   p r o  m é  s k u t e č n é   ú č e l y   n e j s o u   vhodné. 

F r a n k  S I B L E Y  

414 

n i c  s p o l e č n é h o .  M n o h é  v ý r a z y  v š a k  s l o u ž í  d v o j í m  z p ů s o b e m  i v  k a ž d o d e n n í m   h o v o r u ,  n ě k d y  j s o u  p o u ž i t y  j a k o  e s t e t i c k é  v ý r a z y   a j i n d y  n i k o l i .  J i n á  s l o v a   z a s e ,  a ť  u ž  p o u ž i t a   v  u m ě l e c k é m  n e b o  k a ž d o d e n n í m  d i s k u r s u ,  f u n g u j í  p o u z e   č i   p ř e v á ž n č  j a k o   t e r m í n y   e s t e t i c k é ;   t a k o v é  j s o u   v ý r a z y   půvabný,  jemný, 

chutný,  hezký,  půvabný, 

elegantní,  okázalý.  N a k o n e c ,  j a k o  o p a k  v š e c h  p ř e d ­

c h o z í c h  p ř í p a d ů ,  j e  tu m n o ž s t v í  s l o v ,  k t e r é  s e  j a k o  t e r m í n y  e s t e t i c k é  p o u ž í v a j í   j e n  z c e l a   z ř í d k a :   červené,  hlučné,  poloslané,  lepkavé,  čtvercové,  poddajné, 

křiv o čare,  prchavé,  rozumné,  spolehlivé,  opuštěné,  váhavé,  podivínské.  N e p o c h y b n é ,  k d y ž  p o u ž í v á m e  n ě j a k á  s l o v a  j a k o  e s t e t i c k é  t e r m í n y ,  č a s t o   t v o ř í m e   a  p o u ž í v á m e  m e t a f o r y ,  n u t í m e  d o  n i c h   s l o v a ,   k t e r á   t a k t o  p r i m á r n ě   n e f u n g u j í .  J e  t a k é  j i s t ě  p r a v d a ,  ž c  m n o h á  s l o v a  s e   .s7í//í/ e s t e t i c k ý m i  t e r m i n y   n ě j a k o u  m e t a f o r i c k o u  t r a n s f e r e n c e  T a k  j e  t o m u  s e  s l o v y   j a k o  „ d y n a m i c k ý " ,   „ m e l a n c h o l i c k ý ' ' ,  „ v y v á ž e n ý " ,  „ s k l o u b e n ý " ,  k t e r á  k r o m ě  u m ě l e c k ý c h  a  kritic­ k ý c h   textů  estetickými  termíny  n o r m á l n ě   nejsou.  A v š a k   estetický  slovník  n e s m í  b ý t  u v a ž o v á n   t a k ,  ž c j  e  z c e l a  m e t a f o r i c k ý .  M n o h á  s l o v a ,  v č e t n  č  t ě c h   n e j b ě ž n ě j š í c h  ( p ů v a b n á ,  hezká,  krásná,  vkusná,  spanilá,  elegantní),  s e  j i s t č   n e p o u ž í v a j í  m e t a f o r i c k y ,  j s o u ­ l i  p o u ž i t y  j a k o  e s t e t i c k é  t e r m í n y ,   a  d ů v o d  p r o   t o  j e  t e n ,  ž e  t o t o  j e  j e j i c h  p r i m á r n í   či j e d i n é  užití, c o ž  z n a m e n á ,  ž e  n ě k t e r é   z  n i c h   n e m a j í   ž á d n é   b ě ž n é   m i m o e s t e t i c k é   užití.  A  i  k d y ž   s e   v ý r a z y  j a k o   „ d y n a m i c k é " ,  „ v y v á ž e n é "  a t d .   stávají  e s t e t i c k ý m i  t e r m í n y  s k r z e  m e t a f o r i c k o u   z m ě n u ,   o  j e j i c h  p o u ž i t í   v  k r i t i c e   lze s o t v a   říci  v í c e ,  n e ž  ž e j  e  q u a s i ­ m e t a f o ­ r i c k é .   J a k m i l e   v s t o u p í   d o  j a z y k a   u m ě n í ,   p o p i s u   a  k r i t i k y ,  j a k o   m e t a f o r y ,   s t á v a j í  s e  s t a n d a r d n í  s o u č á s t í  s l o v n í k u  t o h o t o  j a z y k a .   V ý r a z y ,   které  n a z ý v á m   estetickými  termíny,  představují  nemalou  část  n a š e h o  d i s k u r s u .  O v š e m  č a s t o  s e   i  p r o   lidi  s  n o r m á l n í  i n t e l i g e n c í   a  d o b r ý m   z r a k e m   a  s l u c h e m ,  a l e s p o ň  d o  j i s t é  m í r y ,  v y ž a d u j e  p r o  j e j i c h  a p l i k a c i   u r č i t á   c i t l i v o s t ;  č l o v ě k  n e m u s í  b ý t  h l o u p ý  n e b o  s l a b o z r a k ý ,  k d y ž  z r o v n a  n e v i d í ,  ž e   n ě c o j  e  p ů v a b n é .  V k u s  či  citl ivo s t  j e  t e d y  m n o h e m  v z á c n ě j š í  n e ž  j i n é  l i d s k é   z p ů s o b i l o s t i ;   lidé,  k t e ř í   v y k a z u j í   j i s t o u   c it li vo s t   j a k   v j e j i c h   šiří,  tak  v e   v y t ř í b e n o s t i ,  j s o u   v  m e n š i n ě .   J e   t é ž   z n á m o ,   ž e   p ř i   d i s k u s i   a  n e s h o d á c h  j e   a p l i k a c e   e s t e t i c k ý c h   t e r m í n ů   n č k d y   b e z r a d n ě   n e u r o v n a n á .   T é m ě ř   k a ž d >  j c   v š a k  s c h o p e n  n a  n ě j a k é  ú r o v n i   a  n ě j a k ý m  z p ů s o b e m  v k u s  p o u ž í t .  T u d í ž j  e   p ř e k v a p u j í c í ,  ž e  e s t e t i c k é  t e r m í n y  b y l y  d o  z n a č n é  m í r y  o p o m í j e n y .   V j i n ý c h   estetických  debatách  byly  pojednány  j e n   letmo;  avšak  j a k o   všeobecné  k a t e g o r i i  j i m  n e b y l a  v ě n o v á n a  t a k o v á  p o z o r n o s t ,  j a k o u  z a s l u h u j í .   3

  O p a k  ř e č e n é h o  s e  z e s í l í   n á s l e d u j í c í m .  K d y b y  n ě j a k ý   kritik  p o p s a l  j i s t o u   h u d e b n í  p a s á ž  j a k o  

š t ě b e t a j í c í ,  o s v ě ž u j í c í  či  v r z a j í c í ,  m a l í ř o v u  b a r e v n o s t  j a k o  s k e l n o u ,  m o u č n o u  či  v ý b u š n o u ,  n e b o   s p i s o v a t e l ů v  sty l j a k o  l e p k a v ý   či  d r s n ý ,  p o u ž i l  b y  j a s n é  m e t a f o r y ,  n i k o l i  n o r m á l n í   j a z y k   k r i t i k y .   S l o v a  j a k o  „ a t l e t i c k ý " ,  „ v í ř i v ý " ,  „ h e d v á b n ý "  m o h o u  s p a d a t  n ě k a m  m e z i .  

E S T E T I C K É  P O J M Y  

415 

P ř e d c h o z í  t e x t  v y z n a č i l  o b l a s t ,  v  n í ž  s e  b u d u  p o h y b o v a t .  S n a d  b y  s e  m é l o   p ř e d e s l a t  j e d n o  u p o z o r n ě n í .  K d y ž  v  t o m t o  č l á n k u  m l u v í m  o v k u s u ,  n e m á m  n a   m y s l i   p r o b l é m y  s o u s t ř e d ě n é  k o l e m  v ý r a z ů  j a k o  „ v ě c  v k u s u "  ( s   v ý z n a m e m ,   z h r u b a  ř e č e n o ,  „ v ě c  o s o b n í  p r e f e r e n c e  či z a l í b e n í " ) . N   a  m y s l i  m á m  s c h o p n o s t   p o z o r o v a t  č i  r o z e z n á v a t  v ě c i ,  o k t e r ý c h  z d e  m l u v í m .  

I  A b y c h o m  n a š i   a p l i k a c i   n ě j a k é h o  e s t e t i c k é h o  t e r m í n u   p o d p o ř i l i ,  o d k a z u ­ j e m e  z h u s t a  n a  ty r y s y  d a n é h o  t e r m í n u ,  k t e r é  o b s a h u j í  j i n é  e s t e t i c k é  t e r m í n y :   „ j e  t o  m i m o ř á d n ě  v i t á l n í  p r o  j e h o  n e n u c e n o u  a p e v n o u  k r e s b u " ,  „ p ů v a b n é  d í k   p ř í j e m n é m u   s p l y n u t í   linií",  „ l a h o d n é   p r o  j e m n o s t   a  h a r m o n i i  j e h o  b a r e v ­ n o s t i " .  J e  s t e j n ě  n o r m á l n í  t o t o  č i n i t j  a k o  o p r a v ň o v a t  j e d e n  m e n t á l n í  p ř í v l a s t e k   j i n ý m i  p ř í v l a s t k y  t é h o ž  o b e c n é h o  t y p u ,  t e r m í n   inteligentní  o p r á v n i t  t e r m í n y   důvtipný,  vynalézavý,  pronikavý  a t d .   Č a s t o   v š a k   p ř i   a p l i k a c i   e s t e t i c k é h o   termínu  vysvětlujeme,  proč  o d k a z u j e m e  n a   rysy,  které  p ř i   poznávání  n a   p o u ž i t í   v k u s u   n e z á v i s í :   „ k ř e h k é   p r o   p a s t e l o v é   o d s t í n y   a  o b l é   l i n i e " ,   či  „ p o s t r á d á  v y v á ž e n o s t ,  n e b o ť  j e d n a  s k u p i n a  p o s t a v  j e  p ř í l i š  v l e v o   a j e  j a s n ě   o s v ě t l e n a " .  N c n í ­ l i   n a b í d n u t o  ž á d n é  v y s v ě t l e n í   t o h o t o  d r u h u ,  j e  legitimní  o  j e d n o  t a k o v é  p o ž á d a t  či s e  p o n  ě m  p í d i t .  N a l e z e n í  u s p o k o j i v é  o d p o v ě d i  m ů ž e   být  n ě k d y   obtížné,  nelze  však  tuto  otázku  n o r m á l n ě   odmítnout.  K d y ž   n e m ů ž e m e   s a m i   f a k t i c k y   říci,  j a k é   e s t e t i c k é   r y s y   č i n í   n ě c o   k ř e h k ý m   či  n e v y v á ž e n ý m   či  d e f e k t n í m   n e b o   d o j e m n ý m ,   n a b í d n e   d o b r ý   kritik  s v o j i   p o m o c n o u   r u k u   n ě č í m ,   c o   n á m   l e c k d y   p ř i p a d n e  j a k o   s p r á v n é   v y s v ě t l e n í .   E s t e t i c k á  s l o v a  s e  a p l i k u j í  j a k o  p o s l e d n í  k v ů l i ,   a  e s t e t i c k é  k v a l i t y  v p o s l e d k u   z á v i s í   n a ,  p ř í t o m n o s t i   r y s ů ,  k t e r é   ­  j a k o  z a o b l e n í   či  h r a n a t o s t   linií, b a r e v n é   k o n t r a s t y ,  u m í s t ě n í  d o m i n a n t  či r y c h l o s t  p o h y b u  ­  j s o u  v i d i t e l n é ,  s l y š i t e l n é ,  či  j i n a k   rozlišitelné b e z  j a k é h o k o l i  o d k a z u  n a  v k u s  či  s e n s i b i l i t u . A   ť   u ž  j d e   o  j a k o u k o l i  z á v i s l o s t ,   a  e x i s t u j e  m n o ž s t v í  v z t a h ů  m e z i  e s t e t i c k ý m i  k v a l i t a m i   a  m i m o e s t e t i c k ý m i   r y s y ,   t o  c o  c h c i   v y j a s n i t   v t é t o   k a p i t o l c e  j e ,  ž e   n e e x i s t u j í   ž á d n é   m i m o e s t e t i c k é   r y s y ,   k t e r é   s l o u ž í   j a k o   podmínky  p r o   aplikaci  e s t e t i c k ý c h  t e r m í n ů .  P o j m y  e s t e t i c k é  či  vkusová  v  tomto  o h l e d u  n e j s o u  n i j a k   v á z á n y  p o d m í n k a m i .   N i c   n á s   n e n u t í   p ř e d p o k l á d a t ,  ž e   s e   e s t e t i c k é   t e r m í n y   p o d o b a j í  s l o v ů m ,   k t e r é   s e ,  j a k o   „ č t v e r e c " ,   a p l i k u j í   v  s o u l a d u   s n ě j a k o u   m n o ž i n o u   n u t n ý c h   a  p o s t a č u j í c í c h  p o d m í n e k .  N e b o ť  z a t í m c o  j e  k a ž d ý  č t v e r e c  č t v e r c e m  n a  z á k l a d ě  

stejné  m n o ž i n y  p o d m í n e k ,  č t y ř  s t e j n ý c h  stran  a č t y ř  p r a v ý c h  ú h l ů ,  a p l i k u j í  s e   e s t e t i c k é   t e r m í n y   n a  p ř e v e l i c e   r o z m a n i t é   o b j e k t y ;  j e d n a  v ě c  j e  p ů v a b n á   n a   z á k l a d ě  t ě c h t o   r y s ů ,  j i n á  n a  z á k l a d ě  o n ě c h   a  tak  d á l e  t é m ě ř  d o  n e k o n e č n a .   F i l o s o f o v é  n e d á v n o   p ř e s t a l i   m l u v i t   o  s t r i k t n í m   m o d e l u   n u t n é h o ­ a ­ p o s t a č u ­

416 

F r a n k  S I B L E Y  

j í c í h o   a  u k á z a l i ,  ž e  m n o h é  p o j m y  k a ž d o d e n n í h o  ž i v o t a   n e j s o u  t o h o t o   t y p u   .  N a m í s t o  t o h o  p o p s a l i   r o z l i č n é   t y p y  p o j m ů ,  k t e r é  j s o u   v á z á n y   p o d m í n k a m i   m n o h e m   volněji.  Protože  tyto  novější  modely  skýtají  uspokojivé  popisy  m n o h a   z n á m ý c h   p o j m ů ,  m o h l o   b y   s e   m í t  z a   t o ,   ž e   e s t e t i c k é   p o j m y  j s o u   t a k o v é h o   d r u h u   a  ž e  j s o u   p o d o b n ě   p o d m í n k a m i   ř í z e n y   v o l n ě j i .   M o d l á m   p r o k á z a t ,   ž e   s e   e s t e t i c k é   p o j m y   o d   j a k ý c h k o l i   z  t ě c h t o   o s t a t n í c h   p o j m ů   p o d s t a t n ě  liší.  M e z i  p o j m y ,  j i m ž  b y l a  n e d á v n o  v ě n o v á n a  p o z o r n o s t ,  j s o u  t a k o v é ,  p r o  n ě ž   n e l z e  p o s k y t n o u t  ž á d n o u   nutnou  p o d m í n k u ,  a l e  p r o  které e x i s t u j e  m n o ž s t v í   r e l e v a n t n í c h  r y s ů .  A ,  B ,  C ,  D ,  E ,  t a k o v ý c h ,  ž e  p ř í t o m n o s t  n ě k t e r ý c h  s k u p i n  či  k o m b i n a c í   t ě c h t o   r y s ů  j e  postačující  p r o   a p l i k a c i   d a n é h o   p o j m u .   S e z n a m   r e l e v a n t n í c h   r y s ů   m ů ž e   být  o t e v ř e n ý ;   j e ­ l i   totiž  d á n o   A ,   B ,   C ,   1),  E ,   n e m ů ž e m e  z a b l o k o v a t  m o ž n o u  r e l e v a n c i  j i n ý c h  r y s ů ,  k t e r é  n á s l e d u j í  z a   Ľ  a  k t e r é   v s e z n a m u   n e j s o u .  Z a  p ř í k l a d y  t a k o v ý c h  p o j m ů  m o h o u  s l o u ž i t   „ v á h a ­ v ý " ,  „ s p o r n ý " ,  „ c h t i v ý " ,  „ n á l a d o v ý " ,  „ ú s p ě š n ý " ,  „ i n t e l i g e n t n í "  ( o  t o m   v š a k   viz  dále).  Začínáme­li  s e z n a m   r y s ů   relevantních  p r o   v ý r a z   „inteligentní"  n a p ř í k l a d   s c h o p n o s t í   p o c h o p i t   a  s l e d o v a t   r ů z n é  p o k y n y ,  s c h o p n o s t í   o v l á d a t   f a k t a  a  s e ř a d i t  z k u š e n o s t i ,  m o h l i  b y c h o m  p o k r a č o v a t  tak, ž e  b u d e m e  n a  t e n t o   s e z n a m  p ř i d á v a t  t é m ě ř  d o n e k o n e č n a .   P o j m y  t o h o t o  d r u h u  j e  n i c m é n ě ,   i k d y ž j  e  r o z h o d n u t í  t ř e b a  u č i n i t   a  s o u d   p o u ž í t ,   v ž d y   m o ž n é   e x t r a h o v a t   a  tvrdit,  z  p ř í p a d ů ,   k t e r é   už  b y l y   j a s n ě   rozhodnuty,  m n o ž i n u   r y s ů   či  p o d m í n e k ,   které  s e   považují  z a   postačující  v  t ě c h t o  p ř í p a d e c h .  T y t o  r e l e v a n t n í  r y s y ,  k t e r é  n a z ý v á m  p o d m í n k a m i ,  j s o u   ­ m ě l o  b y  s e  p o z n a m e n a t   ­  r y s y ,   k t e r é ,   i  k d y ž   n e p o s t a č u j í c í   samv  o  sobě  a  v y ž a d u j í c í   k o m b i n a c i   s j i n ý m i   p o d o b n ý m i   r y s y ,   v ž d y   m a j í   u r č i t o u   v á h u   a  m o h o u   p o s t u p o v a t  p o u z e  j e d n o s m ě r n ě .  D o b r ý   h r á č   š a c h u  m ů ž e  p o s t u p o v a t   p o u z e  s m ě r e m   k  i n t e l i g e n c i ,   nikoli   proti  n í .   V z h l e d e m   k t o m u ,  ž e  z m í n k a   o  t o m  m ů ž e  r o z u m n ě  p r o v á z e t  j i n á  v y j á d ř e n í  j a k o  „ Ř í k á m ,  ž c  j e  i n t e l i g e nt n í  p r o t o ,  ž e . . . "  n e b o  „ N a z ý v á m  h o  i n t e l i g e n t e m  p r o t o ,  ž e . . . " ,  n e l z e  j i  p o u ž i t  p r o   k o m p l e t a c i  n e g a t i v n í c h  v ý r a z ů  j a k o  „ Ř í k á m ,  ž e  j e  n ť i n t e l i g c n t n i  p r o t o ,  ž e . . . "   Z e j m é n a  v š a k  c h c i   o  r y s e c h ,  k t e r é  f u n g u j í  j a k o  p o d m í n k y  n ě j a k é h o  t e r m í n u ,   z d ů r a z n i t ,  ž e  některá  j e j i c h  s k u p i n a  č i  m n o ž i n a  je  p l n ě  p o s t a č u j í c í  k  z a j i š t ě n í   č i  z á r u c e  a p l i k a c e  d a n é h o  t e r m í n u .  I n d i v i d u u m  t ě m i t o  r y s y  c h a r a k t e r i z o v a n é   j e š t ě  n e m u s í  b ý t  m i m o  v š í   p o c h y b n o s t  z p ů s o b i l é   k  t o m u ,  a b y   b y l o  n a z v á n o   l í n ý m   čí  i n t e l i g e n t n í m   atd.,  a v š a k   v š e ,   c o  j e  t ř e b a ,  j e   p ř i d a t   j i s t ý   d a l š í   ( n e k o n e č n ý )  p o č e t  t a k o v ý c h   c h a r a k t e r i z a c í ,   a  k  cíli  p a k   d o j d e m e ,  k d y ž  j i c h   m á m e  d o s t a t e k .  J s o u  i n d i v i d u a ,  k t e r á  m a j í  m n o ž s t v í  t a k o v ý c h  r y s  ů ,  i n d i v i d u a ,   o  n i c h ž  n e l z e  p o p ř í t ,  leč p ř i p u s t i t ,  ž c  j s o u  i n t e l i g e n t n í .  Z a  s e b o u  j s m e  n e c h a l i   n u t n é ­ a ­ p o s t a č u j í c í  p o d m í n k y ,  s t á l e  s e  v š a k  v  říši p o d m í n e k  n a c h á z í m e .  

ESTETICKEP   OJMY 

417 

E s t e t i c k é   p o j m y   v š a k   n e j s o u   ř í z e n y   p o d m í n k a m i   ani  t a k t o .   N e e x i s t u j í   žádné  postačující  podmínky,  ž á d n é   estetické  rysy  takové,  ž e   p ř í t o m n o s t   n ě j a k é  j e j i c h   m n o ž i n y   či  p o č t u   b e z p o c h y b y   o p r á v n í   či  g a r a n t u j e   a p l i k a c i   e s t e t i c k é h o   t e r m í n u .   J e   n e m o ž n é   ( k r o m ě   u r č i t ý c h   o m e z e n ý c h   v ý j i m e k ,   o  k t e r ý c h  s e  m l u v í  d á l e )  č i n i t  j a k á k o l i v  t v r z e n í  o d p o v í d a j í c í  t ě m ,  j a k á  m ů ž e m e   činit p r o  v ý r a z y  ř í z e n é  p o d m í n k a m i .  M ů ž e m e  říci „Je­li p r a v d a ,  ž e  u m í  d ě l a t   t o h l e ,  t a m t o ,   a  n ě c o  j i n é h o ,  p a k  m ů ž e m e  p r á v ě  říci, ž e j  e  i n t e l i g e n t n í " ,  n e b o   „ D č l á ­ l i  A ,  B ,   a  C ,  p a k   n e c h á p u ,  j a k  b y  s e  m o h l o  p o p ř í t ,  ž e j  e  líný' 1 , a v š a k   n e m ů ž e m e  č i n i t  jakékoliv  o b e c n é  t v r z e n í  f o r m y  „je­li t a t o  v á z a  l e h c e  r ů ž o v á ,   trochu  pokřivená,  n ě k d e   skvrnitá  atd.,  pak  j e   delikátní,  n e m ů ž e   nebýt  d e l i k á t n í " .  R o v n ě ž  a l e  n e m ů ž e m e  ř í k a t  žádné  t a k o v é  v ě c i  j a k o  „ b ý t  v y s o k ý  a  s l a b ý   samo  n e s t a č í ,  a b y   z a j i s t i l o ,  ž e  n ě j a k á  v á z a  j e  d e l i k á t n í ,  j e s t l i ž e  j e  a l e   t a k é  n a p ř í k l a d  t r o c h u  p o k ř i v e n á   a  p a s t e l o v ě  z b a r v e n á  (atd.), n e l z e  p o p ř í t ,  ž e   d e l i k á t n í  j e . "  M i m o e s t c t i c k ý m i   t e r m í n y   l z e  v ě c  p o p s a t   p o d l e   libosti,  p r o t o   v š a k  j e š t ě  n e j s m e   v  p o s t a v e n í ,  k d y  b y c h o m  m u s e l i   p ř i p u s t i t   (či  b ý t  s c h o p n i   p o p ř í t ) ,   ž e  j s o u   d e l i k á t n í   n e b o   p ů v a b n é   n e b o   p ř e p l á c a n é   n e b o   z n a m e n i t ě   vyvážené.4  B e z p o c h y b y  e x i s t u j í  j i s t é  r y s y ,   v  n i c h ž  e s t e t i c k é  t e r m í n y  p o d m í n k a m i  či  p r a v i d l y   ř í z e n y  jsou.  N a p ř í k l a d  b y  m ě l o  b ý t  n e m o ž n é ,  a b y  n ě j a k á  v ě c  b y l a   k ř i k l a v á ,  j s o u ­ l i  v š e c h n y  j e j í  b a r v y  s v ě t l e  p a s t e l o v é ,  či  p l a m e n n á ,  k d y ž  j s o u   v š e c h n y  j e j í   čáry  rovné.  M o h o u   totiž  existovat  popisy  používající  p o u z e   m i m o e s t e t i c k é  t e r m i n y ,  k t e r é  j s o u   s d e s k r i p c e m i  p o u ž í v a j í c í m i  u r č i t é  t e r m í n y   e s t e t i c k é  n e s l u č i t e l n é .   Ř e k n u ­ l i ,  ž e  m a l b a  v e  v e d l e j š í  m í s t n o s t i  s e s t á v á  p o u z e   z j e d n o h o  č i  d v o u  p r o u ž k ů  v e l m i  b l e d é  m o d ř e  a v e l m i  b l e d é  z e l e n ě  v  p r a v ý c h   ú h l e c h   n a  b l e d ě   o k r o v é m   p o d k l a d u ,   p a k   si  m o h u   b ý t  j i s t ,   ž e  n e m ů ž e   b ý t   v á š n i v á   či  k ř i k l a v á   či  b a r v a m i   h ý ř í c í .  T a k o v ý  p o p i s  m ů ž e  u č i n i t  u r č i t é  e s t e ­ t i c k é  t e r m í n y  / ^ a p l i k o v a t e l n ý m i  č i  n e p ř i m ě ř e n ý m i ;  a j e s t l i ž e  z  t é t o  d e s k r i p c e   o d v o d í m ,  ž e  ten  o b r a z  b y l ,   č i   b y  m o h l   b ý t ,   v á š n i v ý   či  k ř i k l a v ý  č i   b a r v a m i   hýřící,  dalo  b y   s e   to  chápat  j a k o   ukázka  toho,  ž e  j s e m   o n ě m   s l o v ů m   neporozuměl.  Nechci  tudíž  popírat,  ž e   p o j m y   vkusu  m o h o u   být  řízeny 

4

  V e  s v é m  č l á n k u ,  p ř e t i š t ě n é m   v  Aesthetics 

and  Language 

( W .  E l t o n   | e d . ] ,  O x f o r d   1 9 5 4 ,   131 — 

146), p o j e d n á v á  A r n o l d  I s e n b e r g  j i s t é  p r o b l é m y   s e s t e t i c k ý m i  p o j m y  a  v l a s t n o s t m i .  T a k  j a k o  j i n í ,   k t e ř í  s e  k t é m t o  p r o b l é m ů m  m a j í ,  j e  I s e n b e r g  n e o d d ě l u j e ,  j a k  t o  č i n í m  j á ,  o d  p r o b l é m ů   s v e r d i k t y  

o  hodnotách  (merits)  u m ě l e c k ý c h  děl či o d  p r o b l é m ů  s e  zalíbeními  a  preferencemi.  Ř í k á  n ě c o .  c o   j e  p a r a l e l n í   s m ý m i  v ý š e  u v e d e n ý m i  p o z n á m k a m i :  „ V  c e l é m  s v ě t ě  k r i t i k y  n e n í  j e d i n é  p ř í s l u š n é   p o u z e  d e s k r i p t i v n í  t v r z e n í ,  s j e h o ž  p o m o c í j  e  č l o v ě k  d o p ř e d u  p ř i p r a v e n   říci  ' j e ­ l i  t o  p r a v d a ,  p a k   n ě c o  podobného  t o m u t o  u d ě l á m  t í m  l é p e ' "  ( 1 3 9 ,  k u r z í v a   F.  S i b l e y ) .  M y s l í m ,  ž e  toto  j e  v y s o c e   sporné. 

418 

F r a n k  S I B L E Y  

p o d m í n k a m i   negativně?  C h c i   z d ů r a z n i t ,   ž e   z c e l a   p o s t r á d a j í   ty  v ů d č í   p o d m í n k y , j  a k é  m a j í  m n o h é j  i n é  p o j m y .  1 k d y ž  p ř i  pohledu  n a  m a l b u  m ů ž e m e   říci,  a  s p r á v n ě ,  ž e   je  d e l i k á t n í   n e b o  čistá n e b o  u k l i d ň u j í c í  n e b o  b l e d á   n e b o   f á d n í ,  ž á d n ý  p o p i s  p o m o c í  m i m o e s t e t i c k ý c h  s l o v  n á m  n e d o v o l í  t v r d i t ,  ž e  s e   n a  o n u  m a l b u  m u s í  n e s p o r n ě  a p l i k o v a t  t y t o  č i  j i n é  e s t e t i c k é  t e r m í n y .   Ř e k l   j s e m ,  ž e  j e ­ l i  o b j e k t  c h a r a k t e r i z o v á n  jedině  u r č i t ý m i  r y s y ,  ž e  b y  t o   m o h l o  p r ů k a z n ě  s v ě d č i t  p r o t i  m o ž n o s t i  a p l i k o v a t  n a  n ě j  u r č i t á  e s t e t i c k á  s l o v a .   S a m o z ř e j m ě   v š a k   p ř í t o m n o s t   p r á v ě   několika  t a k o v ý c h   r y s ů   n e m u s í   být  r o z h o d u j í c í ;  m ů ž e  b ý t  d o s t  j i n ý c h  r y s ů ,  k t e r é  p ř e v á ž í  t y ,  j e n ž  b y  s a m y  o s o b ě   z p ů s o b i l y ,  ž e  e s t e t i c k ý  t e r m í n j  e  n c a p l i k o v a t e l n ý .  O b r a z  m ů ž e  b ý t  k ř i k l a v ý ,   i  k d y  j e  v ě t š i n a  j e h o  b a r e v  m d l ý c h .  T o  u p o z o r ň u j e  n a  d a l š í  c h a r a k t e r i s t i c k o u   v l a s t n o s t  e s t e t i c k ý c h  p o j m ů .  Můžeme  n a l é z t  o b e c n é  r y s y  či d e s k r i p c e ,  k t e r é  s e   v u r č i t é m   s m y s l u   z a p o č í t á v a j í   p o u z e   v j e d n o m  s m ě r u ,   p o u z e   pro  či  p o u z e   proti  a p l i k a c i   u r č i t ý c h   e s t e t i c k ý c h   t e r m í n ů .   O s t r o s t ,   s y t o s t ,   s v ě t l o s t ,   či  • • •  •   11*1*  o  X  i n t e n z i t a  b a r v y  n e j s o u  t y p i c k y  s p o j o v á n y  s d e l i k á t n o s t í   či p ů v a b e m .  Stí h lost,  l e h k o s t ,  j e m n é  k ř i v k y ,  s l a b o s t  b a r e v n é  i n t e n z i t y  j s o u  s p o j o v á n y  s  d e l i k á t n o s t í ,   n e  v š a k   s o k á z a l o s t í ,  v e l k o l e p o s t í ,  v z n e š e n o s t í ,  n á d h e r o u  či o s l n i v o u  j a s n o s t í .   P r o t o   p ř i r o z e n ě   ř í k á m e ,   ž e   n a p ř í k l a d   d í v k a  j e   p ů v a b n á   proto,  že  j e   tak  subtilní,  a l e   n a v z d o r y   t o m u ,   ž e  j e  s a m á   k o s t   či  s i l n ě   s t a v ě n á ;   a  p o d o b n ě   p o d i v n ě   ř í k á m e ,   ž e   n ě c o   je  p ů v a b n é   proto,  že  j e   tak  s i l n é   či  h r a n a t é   či  d e l i k á t n í   dík  j a s n o s t i   a  i n t e n z i v n í   b a r e v n o s t i .  M ů ž e  t o   z n í t   d o c e l a  p o d o b n ě   t o m u ,  c o  j s e m  řekl  o p o d m í n k á c h .  J s o u  tu n i c m é n ě  v e l m i  v ý z n a m n é  r o z d i l y .   I  k d y ž   e x i s t u j i   v  t o m t o  s m y s l u ,   v e   k t e r é m  j s o u   m i n i a t u r n o s t ,   l e h k o s t ,  s l a b o s t   b a r e v n é   i n t e n z i t y  a t d . ,  p ř i č í t á n y   k,  nikoli  proti, j s o u   ty  r y s y ,   o  n i c h ž  j e   reč,   p ř i č í t á n y   k d e l i k á t n o s t i  p ř i n e j l e p š í m  p o u z e   typicky  či   charakteristicky;  n e j s o u   z a p o č í t á v á n y  v e  s t e j n é m  s m y s l u  j a k o   j s o u   k  lenosti  či  inteligenci  p řičítány  podmínky­rysy.  J e d n a  m o ž n o s t ,  j a k  t o  p o d p o ř i t ,  j e  v ě n o v a t  p o z o r n o s t  t o m u ,  j a k  r y s v ,  k t e r é   j s o u   c h a r a k t e r i s t i c k y   s p o j e n y   s j e d n í m   e s t e t i c k ý m   t e r m í n e m ,   m o h o u   b y t   r o v n ě ž  s p o j e n y  s j i n ý m i  a  z c e l a  o d l i š n ý m i  e s t e t i c k ý m i  t e r m i n y .  „ P ů v a b n ý "  a  „ d e l i k á t n í "   m o h o u   b ý t   n a   j e d n é   s t r a n ě   v o s t r é m   r o z p o r u   s t e r m í n y   j a k o   „výrazný",  „velkolepý",  „vášnivý",  „ k ř i k l a v ý "  či  „impozantní",  které  m a j í   c h a r a k t e r i s t i c k é   m i m o e s t e t i c k é   r y s y   n a p r o s t o   o d l i š n é  o d  r y s ů  v ý r a z ů   „ d e l i ­ k á t n í "  a „ p ů v a b n ý " .  N a  d r u h é  s t r a n ě  v š a k  m o h o u  b ý t   v  r o z p o r u   s e s t e t i c k ý m i  

5

  I s e n b e r g  ( o p .  cit.,  1 3 2 )  t o  v i d i  p o d o b n ě :  „ K d y b y c h o m  ř e k l i ,  ž e  b a r v y  u r č i t é  m a l b y  j s o u  k ř i k l a v é ,  

p a k  s h l e d a t ,  ž e j  s o u  všechny  v e l i c e  b l e d é  a  n e s y t é ,  b y  b y l o  u d i v u j í c í "  ( k u r z í v a  F .  S i b l e y ) .  J e s t l i ž e   a l e   ř e k n e m e  „ v š e c h n y " ,   n i k o l i   „ v e   v č t š í   m í ř e " ,   p a k  j e  v ý r a z  „ u d i v u j í c í "  n e v h o d n ý .  T o ,   Čemu  ř í k á m  „ n e g a t i v n í  p o d m í n k y "  s e  m u s í   r o z l i š i t  o d  t o h o ,  č e m u  d á l e  ř í k á m   r y s y   „ c h a r a k t e r i s t i c k y "   s p o j e n é  či n e s p o j e n é  s p o j m e m  v k u s u .  

ESTETICKÉ P O J M Y  

419 

t e r m í n y ,   k t e r é   j s o u   s  n i m i   ú z c e   s p j a t y ,   j a k o   j s o u   „ o c h a b l ý " ,   „ s l a b ý " ,   „ v y č e r p a n ý " ,  „ v y c h r t l ý " ,  „ c h ů d o k r e v n ý " ,  „ p o b l e d l ý " ,  „ n i j a k ý " ;  a r o z s a h  r y s ů   c h a r a k t e r i s t i c k ý c h  p r o  tyto  k v a l i t y ,  b l e d á  b a r e v n o s t ,  š t í h l o s t ,  j a s n o s t ,  a b s e n c e   h r a n a t o s t i   a  o s t r é h o   k o n t r a s t u ,  j e  m o ž n á   t o t o ž n á   s  r o z s a h e m   c h a r a k t e r i s t i k   „ d e l i k á t n í "   a  „ p ů v a b n ý " .  P o d o b n é  m n o h é   z r y s ů  t y p i c k y  s p o j o v a n ý c h   s  „ r a ­ d o s t n ý " ,  „ v á š n i v ý " ,  „ h ř m o t n ý "  či „ d y n a m i c k ý "  j s o u  t o t o ž n é   s  r y s y  s p o j o v a ­ n ý m i   s „ k ř i k l a v ý " ,  „ p r o n i k a v ý " ,  „ b o u ř l i v ý " ,  „ o k á z a l ý "  či „ r o z e r v a n ý " .  T a k ž e   v ú p l n o s t i   p o p s a n ý   o b j e k t ,   a v š a k   v ý l u č n ě  p o m o c í   k v a l i t   c h a r a k t e r i z u j í c í c h   delikátnost,  s e   m ů ž e   při  z k o u m á n í   ukázat  naprosto  nedelikátní,  n ý b r ž   a n c m i c k ý  či n a n i c o v a t ý .  N e z d a r y  n o v á č k ů  a  u m č l e c k á  n e o b r a t n o s t  p r o k a z u j í ,   ž e  ú z k á  p o d o b n o s t  stran  linie, b a r v y  či  t e c h n i k y  n e s k ý t a j í  p r a ž á d n o u  z á r u k u   p ů v a b u   n e b o   d e l i k á t n o s t i .   U m ě l e c k ý   n e z d a r   a  ú s p ě c h   n a   z p ů s o b   D e g a s e   m o h o u  m í t   k s o b ě  o b e c n é  blíže, p o k u d  j d e  o j e j i c h  m i m o e s t e t i c k é  r y s y ,  n e ž l i   n e z d a r   a  ú s p ě c h   u  v y d a ř e n é h o  F r a g o n a r d a .  N e n í  v š a k  n u t n é  z a c h á z e t  a ž  tak  d a l e k o ,  a b y c h   z d ů r a z n i l ,  c o  c h c i   říci.  O b r a z  m a j í c í  p o u z e   ty  r y s y ,  k t e r é  b y   č l o v č k   s p o j o v a l   s r á z n o s t í   a  e n e r g i í ,   k t e r ý   v š a k   p r á v ě  r á z n o s t   a  e n e r g i č n o s t   p o s t r á d á ,   nemusí  m í t  j i n ý   u r č i t ý   c h a r a k t e r ,  n e m u s í   b ý t   m í s t o  t o h o   ř e k n ě m e   k ř i k l a v ý   či  z m a t e n ý .   M ů ž e   p o s t r á d a t  j a k ý k o l i v  j e d n o t l i v ý   c h a r a k t e r .  M ů ž e   p o u ž í v a t  z á ř i v é  b a r v y   a  p o d o b n é ,  a n i ž  b y  b y l  v ů b e c  n é j a k  m i m o ř á d n ě  ž i v ý  či  i n t e n z i v n í ;   c í t í m e   v š a k   n e m o ž n o s t   t e n   o b r a z   p o p s a t   ani  j a k o   z m a t e n ý   či  k ř i k l a v ý   či  p ř e p l á c a n ý .  J d e   s p í š e   o  n e p ř í t o m n o s t  c h a r a k t e r u   (i  k d y ž  j e  t o t o   s a m o z ř e j m ě  t a k é  e s t e t i c k ý  s o u d ;  v k u s  j e  p o u ž i t  k  p o z n á n í ,  ž e  o n a  m a l b a  n e m á   charakter).  S a m o z ř e j m é  e x i s t u j í  m n o h é  r y s y ,  k t e r é  s e  t a k t o  c h a r a k t e r i s t i c k y  n e p o č í t a j í   p r o   (či  p r o t i )  j e d n o t l i v ý m  e s t e t i c k ý m   k v a l i t á m .   B á s e ň  j e  silná  a  m o c n á   dík  p r a v i d e l n o s t i   s v é h o   m e t r a   a  r ý m u ;  j i n á  j e  m o n o t ó n n í   a  d í k y   s v é m u   p r a v i ­ d e l n é m u   m e t r u   a  r ý m u   p r ů b o j n o s t   a  sílu  p o s t r á d á .  N e m á m e  p o t ř e b u  z a m ě ­ ň o v a t  v ý r a z  „ d í k  ( č e m u ) "  v ý r a z e m  „ n a v z d o r y " .  J á  j s e m  s e  v š a k  s o u s t ř e d i l  n a   r y s y ,   jež j s o u   c h a r a k t e r i s t i c k y   s p o j o v á n y   s  e s t e t i c k ý m i   k v a l i t a m i ,  p r o t o ž e   ­ p a k l i ž e  lze n a j í t  p ř í k l a d  p r o  n á z o r ,  ž e  p o j m y  v k u s u  j s o u   ř í z e n y  p o d m í n k a m i  ­ tyto s e  z d a j í  b ý t  n e j s l i b n ě j š í m i  k a n d i d á t y  p r o  to, a b y  b y l y  p o d m í n k a m i   ř í z e n y .   A v š a k   říci,  ž e   r y s y  j s o u   s p o j o v á n y   s  n ě j a k ý m   e s t e t i c k ý m   t e r m í n e m   p o u z e   charakteristicky  z n a m e n á   říci, ž e  t o  n e j s o u  p o d m í n k y ;  ž á d n ý  p o p i s ,  j a k k o l i   ú p l n ý ,  a n i   v t e r m í n e c h  c h a r a k t e r i z u j í c í c h  p ů v a b ,  n e n í  n e p o c h y b n ý   v  t o m ,  ž e   n ě c o j  e  n a  z p ů s o b  p o p i s u  p ů v a b n é ,  a l e  m ů ž e  b ý t  m i m o  p o c h y b n o s t ,  ž e  n ě k d o   j e  líný či i n t e l i g e n t n í .   J e   d ů l e ž i t é   si  p o v š i m n o u t ,  ž e  j s e m  n e t v r d i l  j e n   to, ž e  p r o  p o j m y  v k u s u   n e l z e  tvrdit ž á d n é  p o s t a č u j í c í   p o d m í n k y .  N e b o ť  k d y b y  t o  b y l o  v š e ,  c o  j s e m   tvrdil,  p o j m y  v k u s u   b y   s e   k o n e c k o n c ů   v e   s k u t e č n o s t i   nelišily  o d  j e d n o h o  

4 2 0  

F r a n k  S I B I . H Y  

d r u h u  p o j m ů ,  j e n ž  byl  n e d á v n o  p ř e d m ě t e m  s p o r u .  M o ž n á  b y  s e  d a l y  s l o u č i t   s  t ě m i   p o j m y ,   k t e r é   p r o f e s o r   H .   L .   A .   Mart  n a z v a l   „ z a m í t n u t e l n é " ;   p r o   z a m í t n u t e l n é  p o j m y  j e  c h a r a k t e r i s t i c k é ,  ž e  p r o n  ě  n e m ů ž e m e  tvrdit p o s t a č u j í c í   p o d m í n k y   z  t o h o   d ů v o d u ,   ž e   p r o   j a k é k o l i   d a n é   m n o ž i n y   e x i s t u j e   v ž d y   ( o t e v ř e n ý )  s e z n a m  z a m í t a j í c í c h  p o d m í n e k ,  z  n i c h ž  l i b o v o l n á  b y  m o h l a  a p l i k a ­ ci  t o h o  p o j m u  v y l o u č i t  j a k o  n e p l a t n o u .  V e  p r o s p ě c h   z a m í t n u t c l n ý c h  p o j m ů   m ů ž e m e  m a x i m á l n ě   n á z o r n ě   říci,  ž e   n a p ř í k l a d   A ,   B  a  C  j s o u   d o h r o m a d y   p o s t a č u j í c í  p r o  a p l i k o v a n ý  p o j e m ,  není­li  p ř í t o m e n  r y s ,  k t e r ý j  e a  n u l u j e  č i činí  n e p l a t n ý m i .  M u s í m  v š a k   z d ů r a z n i t ,  ž e   p r á v ě   f a k t ,  ž e   t a k o v o u   v ě c   můžeme  říci,  u k a z u j e ,  ž e   s e   n a c h á z í m e   s t á l e   v  říši  p o d m í n e k .   R y s y ,   k t e r ý m i  j s o u   z a m í t n u t e l n é   p o j m y   ř í z e n y ,   lze  o b v y k l ý m   z p ů s o b e m   sčítat  p o u z e   j e d n o ­ s m ě r n ě ,   buď  p r o   anebo  p r o t i .   V e z m e m e ­ l i   H a rt ů v  p ř í k l a d ,   m o h o u   s e   „ n a b í d k a "   a  „ p ř i j e t í "   v á z a t   p o u z e   k e x i s t e n c i   p l a t n é   ú m l u v y ,   a  k l a m n á   d e z i n t e r p r e t a c e ,   n á t l a k   a  d i a g n o s t i k o v a n é   š í l e n s t v í   s e   m o h o u   sčítat  p o u z e   proti n í .  S t e j n é  j e  t o  s e  z a m í t n u t e l n ý m i  p o j m v :  k d y ž  totiž  ř e k n e m e ,  ž e  n e j s o u   p ř í t o m n y  ž á d n é  n e p l a t n é  r y s y ,  p a k  v í m e ,  ž e  n ě j a k á  m n o ž i n a  p o d m í n e k  či r y s u   A ,   B ,  C , . . . ,  j e  p ř i   a b s e n c i   n e p l a t n ý c h   r y s ů   p o s t a č u j í c í   k  z a j i š t ě n í   e x i s t e n c e   n ě j a k é  d o h o d y .   P r á v ě  p o j e m  z a m í t n u t e l n é h o   p o j m u   p o d l e   v š e h o  v y ž a d u j e ,   a b y  n ě k t e r é  s k u p i n y   r y s ů   byly  při  a b s e n c i   p ř e h l í ž e n ý c h   či  n e p l a t n ý c h   r y s u   p o s t a č u j í c í .  Z a m í t n u t e l n é  p o j m y  p a k  p o s t r á d a j í  postdčujiei  p o d m í n k y ,  p ř e s t o   j s o u  v e  v ý š e  u v e d e n é m  s m y s l u  p o d m í n k a m i  v e d e n y .  M o j e  t v r z e n í  o  p o j m e c h   v k u s u  j e  s i l n ě j š í ;  totiž ž e  n e j s o u ,  v y j m a  n e g a t i v n í c h ,  v ů b e c  v e d e n y  p o d m í n ­ k a m i .   I k d y b y c h o m  s e  d o h o d l i  n a  a b s e n c i  v š e c h  „ n e p l a t n ý c h "  či  n c c h a r a k t c  ­ r i s t i c k ý c h  r y s ů  ( ž á d n á  h r a n a t o s t   a  p o d o b n ě ) ,  n e m o h l i  b y c h o m  s e  d o h o d n o u t ,   ž e   o b j e k t   m u s í   b ý t   j i s t ě   p ů v a b n ý ,  j a k k o l i   n á m   byl  z e v r u b n ě   p o p s á n  j a k o   m a j í c í  r y s y ,  k t e r é  p ů v a b n o s t  c h a r a k t e r i z u j i .   M o j e   a r g u m e n t y   a  p ř í k l a d y   b y l y   a ž   d o s u d   s p i š e   j e d n o d u c h é   a  s c h e ­ m a t i c k é .   M n o h é   p o j m y ,   v č e t n ě   v ě t š i n y   m n o u   u v e d e n ý c h   p ř í k l a d ů   (inteli­

gentní,.  v i z   v ý š e ) ,   j s o u   m n o h e m   v o l n ě j š í   a  s l o ž i t ě j š í   n e ž   m o j e   p ř í k l a d y   n a z n a č u j í .  N e j e n ž e  z d e  m ů ž e   být  o t e v ř e n ý  s e z n a m   r e l e v a n t n í c h   p o d m í n e k ;   m ů ž e  b ý t  n e m o ž n é  p o d a t  p r a v i d l a ,  k t e r á  b y  n á m   ří ka l a ,  j a k  j s o u  m n o h é  r y s y   z o n o h o  s e z n a m u   v y ž a d o v á n y   p r o   p o s t a č u j í c í   m n o ž i n u   či  v  j a k ý c h   k o m b i ­ n a c í c h ;   p o d o b n ě   m ů ž e   b ý t   n e m o ž n é   p ř e d l o ž i t   p r a v i d l a   k r y j í c í   r o z s a h   či  s t u p e ň ,   d o   n i c h ž  j e   t ř e b a ,   a b y   t a k o v é   r y s y   b y l y   v  t ě c h t o   k o m b i n a c í c h   p ř í t o m n y .  V e  s k u t e č n o s t i   b y c h o m  s e  m u s e l i  v z d á t  j a k o  m a r n é h o  j a k é h o k o l i v   p o k u s u  p o p s a t  p o d m í n k y  č i  f o r m u l o v a t  p r a v i d l a   a  s p o k o j i t  s e   s  p ř e d l o ž e n í m  

6

  H a r t ,  H .  L .  A .  ( 1 9 5 1 ) :  T l i e  A s c r i p t i o n  o f  R e s p o n s i b i l i t y  a n d   R i g h t s .   In:  Logic  and  Language,  F irst S e r i e s ,  A .  G . N   .  F l e w  ( e d . ) ,  O x f o r d .  H a r t  s k u t e č n ě  n e u s t á l e  m l u v i  o „ p o d m í n k á c h " ,  v i z   14S. 

ESTETICKÉ POJMY 

421 

p o u z e   j a k é h o s i   v e l i c e   p o v š e c h n é h o   p o p i s u   p o j m u   tak,  ž e   b y c h o m   s e   o d v o l á v a l i   n a   u k á z k y   n e b o   p ř í p a d y   či  p r e c e d e n t y .   T y t o   p o j m y   si  t u d í ž   n e m ů ž e m e  o s v o j i t   a n i  j e  p o u ž í v a t   p r o s t é   tak,  ž c  s e  v y z b r o j í m e  s e z n a m e m   p o d m í n e k ,   o k a m ž i t ě   a p l i k o v a t e l n ý m i   p r o c e d u r a m i   či  l i b o v o l n ě   s l o ž i t ý m i   m n o ž i n a m i   p r a v i d e l .  N e b o ť  a b y c h o m  si  o s v o j i l i   p o u ž í v á n í  j e d n o h o   z  t č e h t o   p o j m ů ,  m u s í m e  b ý t  s c h o p n i  p o s t u p o v a t  v p ř e d  a  a p l i k o v a t  t o  s l o v o  s p r á v n é  n a   n o v é  i n d i v i d u á l n í   p ř í p a d y ,  a l e s p o ň   n a   ty  h l a v n í ;   a  k a ž d ý  n o v ý  p ř í p a d  m ů ž e   b ý t  j e d i n e č n é  o d l i š n ý  o b j e k t ,  s t e j n é  j a k o  s e  k a ž d é  i n t e l i g e n t n í  d í t č  či  s t u d e n t   m ů ž e  o d   o s t a t n í c h   o d l i š o v a t   v  r e l e v a n t n í c h   r y s e c h   a  p r o k a z o v a t  j e d i n e č n o u   k o m b i n a c i  d r u h ů   a  s t u p ň ů  v ý k o n u   a  s c h o p n o s t i .  P ř i  p o j e d n á n í  t č e h t o  n o v ý c h   p ř í p a d ů  b y   b y l y  m e c h a n i c k á  p r a v i d l a   a  p r o c e d u r y   z b y t e č n é ;  m u s í m e  c v i č i t   naši s o u d n o s t ,  ř í z e n o u  c e l k o v ý m  s o u h r n e m  p ř í k l a d ů  a p r e c e d e n t ů .  T u  a t a m j  e   p a t r n á   p o v r c h o v á   p o d o b n o s t   s e s t e t i c k ý m i   p o j m y .   N e b o ť   při  p o u ž í v á n í   e s t e t i c k ý c h  t e r m í n ů  s e  u č í m e  z  u k á z e k  a  p ř í k l a d ů ,  nikoli  z  p r a v i d e l ,  a n a d t o  j e   m u s í m e   a p l i k o v a t   n a   n o v é   a  j e d i n e č n é   p ř í p a d y   a n i ž   b y c h o m   byli  v e d e n i   p r a v i d l y   či  s n a d n o   a p l i k o v a t e l n ý m i   p r o c e d u r a m i .  Ž á d n ý  p o j e m  n e p ř i p o u š t í   „ m e c h a n i c k é "  p o u ž í v á n í .   I  tak j e  a l e  p ř i n e j m e n š í m  p o z o r u h o d n é ,  ž e  p ř i   a p l i k a c i   s l o v  j a k o  „ l í n ý "   n e b o   „ i n t e l i g e n t n í "   n a   n o v é   a  j e d i n e č n é  p ř í p a d y  s e  p o  n á s   c h c e ,   a b y c h o m   p o u ž i l i  soud;  b y l o  b y  s k u t e č n č  p o d i v n é  říci, ž e  p o u ž í v á m e  vkus.  Při p r o v á d č n í   s o u d u  j s m e  v y z v á n i ,  a b y c h o m   n a v z á j e m  uvážili  p r o   a  proti  a  o b č a s  s n a d   i  r o z h o d l i ,  z d a  n č j a k ý  z c c l a  n o v ý  r y s  m á  b ý t  z a p o č í t á n  t a k ,  ž e  v ě c  p ř e v á ž í  n a  t u   či  o n u   s t r a n u .   T o   a l e   u k a z u j e ,   ž c   i  k d y ž   s e   m ů ž e m e   učit  z  p ř í k l a d ů   a  p r e c e d e n t ů   a  j s e m   n a   n i c h   závislí  s p í š e  n e ž  n a  n ě j a k é  m n o ž i n ě   t v r z e n ý c h   p o d m í n e k ,  n e n a c h á z í m e  s e  m i m o  říši o b e c n ý c h  p o d m í n e k  a v ů d č í c h  p r i n c i p ů .   P ř í k l a d y   a  p r i n c i p y  n u t n ě  z t ě l e s ň u j í  ­  a m y j e  p o u ž í v á m e  k  ilustraci  ­  s l o ž i t é   t k a n i v o   v ů d č í c h   a  r e l e v a n t n í c h   p o d m í n e k .   A b y c h o m   z í s k a l i   p r e c e d e n t y ,   m u s í m e   j i m   p o r o z u m ě t ;   a  m y   m u s í m e   p ř í p a d   o d   p ř í p a d u   k o n z i s t e n t n ě   a r g u m e n t o v a t .   P r á v ě   t o  j e   f u n k c e  p r e c e d e n t ů .   T a k t o  j e  m o ž n é   ­  i  u t ě c h   p o j m ů ,   k t e r é  j s o u   p o d m í n k a m i   v e d e n y   v e l i c e  v o l n ě   ­  o b j a s n i t   či  o t y p o v a t   prípady,  d e j m e  t o m u  „ t o t oj  e X   ,  p r o t o ž e . . . " ,   a  n a v á z a t   n a  n ě j  p o p i s e m  r y s ů ,   k t e r é  n á š  z á v ě r  p o t v r d í .   N i c  t a k o v é h o   s e s t e t i c k ý m i  t e r m í n y  n e n í  m o ž n é .  P ř í k l a d y  h r a j í  p ř i  n a š e m   u c h o p o v á n í   t č e h t o   p o j m ů   n e p o c h y b n ě   k l í č o v o u   r o l i ;   a v š a k   m y   z  t ě c h t o   p ř í k l a d ů   n e o d v o z u j e m e ,   a  a n i   t a k   činit  n e m ů ž e m e ,   p o d m í n k y   a  p r i n c i p y ,   j a k k o l i  složité, k t e r é  n á s  k o n z i s t e n t n ě  a  s r o z u m i t e l n ě  p o v e d o u  p ř i  a p l i k o v á n í   t č e h t o   t e r m í n ů   n a  n o v é  p ř í p a d y .   K d y ž   ­  s j a s n ý m  p ř í p a d e m   n ě č e h o ,  c o j  e   s k u t e č n ě  p ů v a b n é  č i  v y v á ž e n é  či d o k o n a l e  s k l o u b e n é ,  c o  j s e m  v š a k  n e v i d  ěl ­

422 

F r a n k  S I B L E Y  

m i  n ě k d o  ř í k á ,  p r o č  je t o  t a k ,  j a k é  r y s y  t o  z p ů s o b u j í ,  v ž d y  m o h u  p o c h y b o v a t ,   z d a j e  t o  ­  n a v z d o r y  t ě m t o  r y s ů m  ­  s k u t e č n ě  p ů v a b n é ,  v y v á ž e n é  a t d .   C o  j s e m   tvrdil  lze  d o l o ž i t   n á s l e d u j í c í m   z p ů s o b e m .   Č l o v ě k ,   k t e r ý   si  n e u v ě d o m u j e   p o v a h u   p o j m ů   v k u s u ,   či  n ě k d o ,   k d o   ­  p ř i   v ě d o m í   t o h o ,   ž e   e s t e t i c k o u   s e n s i t i v i t u   p o s t r á d á   ­  n e h o d l á  t e n t o   n e d o s t a t e k   v y j e v i t ,   b y   m o h l   v y t r v a l o u   a p l i k a c í   a  b y s t r ý m   p o z o r o v á n í m   s á m   s o b ě   p o s k y t n o u t   n ě j a k á   p r a v i d l a  a z o b e c n ě n í ;  a  i n d u k t i v n í m i  p r o c e d u r a m i   a r o z u m n ý m i  d o m n ě n k a m i   b y   m o h l   č a s t o   říkat  s p r á v n é   v ě c i .   N e m o h l   b y   v š a k   m í t   n i j a k   v e l k o u   s e b e d ů v ě r u   a  j i s t o t u ;   n e p a t r n á   z m ě n a   v  o b j e k t u   b y   m o h l a   k d y k o l i   j e h o   k a l k u l a c e   z n i č i t   a  o n   b y   m o h l   u p a d n o u t   v  o m y l   s t e j n ě  s n a d n o  j a k o  m l u v i t   s p r á v n ě .   B e z   o h l e d u   n a   t o ,   jak  p e č l i v ý   b y l   p ř i   v y p r a c o v á n í   s o u b o r u   k o n z i s t e n t n í c h  p r i n c i p ů   a  p o d m í n e k , j  e  p o u z e  v t a k o v é  p o z i c i ,  k d y  m á  z a  to,  ž e  d a n ý  o b j e k t  j e   s v y s o k o u  p r a v d ě p o d o b n o s t í   d e l i k á t n í .   S  p o j m y  j a k o  líný,  inteligentní  či  omezený,  by  n ě k d o  ­  k d o  r o z u m n ě  f o r m u l u j e  p r a v i d l a ,  k t e r á  h o   v e l m i  č a s t o  v e d o u  s p r á v n ě  ­  u k á z a l ,  j a k  c h á p á n í  t ě c h t o  p o j m ů  v z n i k l o ;  a v š a k   o s o b a ,  k t e r o u  z d e  u v a ž u j e m e ,  n e m á  a n i  t u š e n í ,  c o  d e l i k á t n o s t  j e .   1 k d y ž  o b č a s   ř í k á  v ě c i  s p r á v n ě ,  to, k t e r ý  o b j e k t j  e  d e l i k á t n í ,  n e v i d ě l ,  n ý b r ž  o d h a d o v a l .  A ť   b y  ta o s o b a  b y l a  j a k k o l i  i n t e l i g e n t n í ,  m o h l i  b y c h o m  j í  s n a d n o  a  c h y b  n  ě  s d ě l i t ,   ž e  n ě c o  j e  d e l i k á t n í   a  „ v y s v ě t l i t "  m u  p r o č ,  a n i ž  b y  p o z n a l ,  ž e  h o  k l a m e m e .   ( V  t é t o   c h v í l i   p o m í j í m   k o m p l i k a c e   s p j a t é   s  n e g a t i v n í m i   p o d m í n k a m i . )   K d y b y c h o m  a l e   p r o v e d l i   t o t é ž   s  d e j m e  t o m u   v ý r a z e m   „ i n t e l i g e n t n í " ,   z h u s t a   b y   alespoň  poodhalil  určitou  neslučitelnost  n e b o   něco, c o   b y   vyžadovalo  v y s v ě t l e n í .  S á m  o d  s e b e  b y  z k r á t k a  n e m ě l  ž á d n é  v o d í t k o  p r o  u / i t í  p o j m ů  j a k o   j e  d e l i k á t n o s t .   P o d l e  v š e h o  b y   t y t o  p o j m y  h r á l y   v j e h o  ž i v o t ě  d o s t  o d l i š n o u   ú l o h u .  N e m ě l  b y  o  nic v í c e  d ů v o d ů ,  p r o č  v y b í r a t  p ř e d m ě t y  v k u s u ,  o b r a z y  a t d . ,   n e ž  m á  h l u c h ý  č l o v ě k   k t o m u ,  a b y  s e  v y h ý b a l  h l u č n ý m  m í s t ů m ,/  a  p o u ž í v á n í   v k u s u  b y  n e b y l  c h v á l e n ;   v n e j l e p š í m  p ř í p a d ě  b y  m o h l a   stát / a  z m í n k u  j e h o   d u c h a p l n o s t   a  i n t e l i g e n c e .  P ř i  „ h o d n o c e n í "  o b r a z ů ,  s o c h ,  b á s n í ,  b y  d ě l a l  n ě c o   z c e l a  o d l i š n é h o  o d  t o h o ,  c o  č i n í  o s t a t n í  lidé, k d y ž  p o u ž í v a j í  v k u s .   Z d e   b y c h   rád  m i m o c h o d e m   p o z n a m e n a l ,   ž e  j s o u   c h v í l e ,   kily  t o   m ů / c   v y p a d a t ,  j a k o  b y   b y l o   e s t e t i c k é   s l o v o  a p l i k o v á n o  p o d l e  n e j a k é h o  p r a v i d l a .   T y t o  p ř í p a d y  t y p o v ě  k o l í s a j í ;  z m í n í m  p o u z e  j e d e n .  N ě k d o  m ů ž e  p o u ž í t  v ý r a z   „ d e l i k á t n í "  t ř e b a   o  s k l e n ě n é m  n á d o b í   t a k ,  ž e  č í m  t e n č í   to s k l o   je  ­  p ř i č e m ž   o s t a t n í   v l a s t n o s t i  j s o u   z a c h o v á n y  ­ ,  t í m  j e  d e l i k á t n ě j š í .   S t e j n ě   tak  u  l á t e k ,   n á b y t k u   a t d .   j s o u   c h v í l e ,   k d y   č í m   tenčí  či  u h l a z e n ě j i   a d j u s t o v a n é   n e b o   v y l e š t ě n ě j š í  n ě c o  j e ,  t í m  j i s t ě j i  s e  t e n  či o n e n  e s t e t i c k ý  t e r m í n  a p l i k u j e .  P o d l e   t a k o v ý c h  p ř í p a d ů  b y  n ě k d o  m o h l  f o r m u l o v a t  n ě j a k é  p r a v i d l o  a  řídit s e  j í m  p ř i   a p l i k a c i  o n o h o  s l o v a  n a  d a n o u   ř a d u  v ě c í .  M o h l o  b y  s e   stát, ž e   v  p ř í p a d e c h ,   k d y  j e  t o m u   t a k ,  s e  t o  s l o v o  v e  s k u t e č n o s t i  v ů b e c  n e p o u ž í v á  j a k o  e s t e t i c k ý  

E S T E T I C K É  P O J M Y  

423 

t e r m í n ;   t e r m í n   „ d e l i k á t n í " ,   a p l i k o v a n ý   t a k t o   n a   s k l o   t e n t o k r á t   s k u t e č n  ě  n e z n a m e n á   n i e   v i e   n e ž  „ t e n k ý "  či  „ k ř e h k ý " .  J i s t č   t o  v š a k   n e p l a t í  v e  v š e c h   p ř í p a d e c h ;   l i d é   z h u s t a   používají  v k u s   i  t e h d y ,  k d y ž   ř í k a j í ,  ž e  s k l o  j e  v e l i c e   d e l i k á t n í  d í k  t o m u ,  ž e j  e  t a k  t e n k é ,   a  v ě d í  p ř i t o m ,  ž e  b y  b y l o  m é n ě  d e l i k á t n í ,   k d y b y   b y l o   s i l n ě j š í ,   a  d e l i k á t n ě j š í ,  k d y b y  b y l o   tenčí.  T y t o   p ř í p a d y ,  k d e   t o   v y p a d á   n a   p r a v i d l a ,  j s o u   o k r a j o v é  p ř í p a d y   p o u ž í v á n í   e s t e t i c k ý c h   t e r m í n ů .   K d y b y   n ě k d o   s l e d o v a l   p o u z e   n ě j a k é   p r a v i d l o ,   n e m ě l i   b y c h o m   říkat,  ž e   p o u ž í v á  v k u s  a  n e m ě l i  b y c h o m  j e n  t a k  b e z e  v š e h o  p ř i p u s t i t ,  ž e  m á  j a k ý k o l i v   s k u t e č n ý  p o j e m  d e l i k á t n o s t i ,  d o k u d  n á s  n e u j i s t í ,  ž e  u m í  d e l i k á t n o s t  r o z e z n a t  i  v j i n ý c h  p ř í p a d e c h ,  k d y  ž á d n é  p r a v i d l o  n e n í  p o  r u c e .   V  k a ž d é m  p ř í p a d ě  j s o u   t y t o  p ř í p a d y ,  k d y   l z e   e s t e t i c k é  s l o v o  a p l i k o v a t  p o m o c í  p r a v i d l a ,  v ý j i m e č n é ,   nikoli k l í č o v é  či t y p i c k é . 7   N e m ů ž e m e  s e  o v š e m  d o m n í v a t ,  ž e  n e m o ž n o s t  tvrdit j a k é k o l i v  p o d m í n k y   ( j i n é  n e ž   n e g a t i v n í )  p r o   a p l i k a c i   e s t e t i c k é h o   t e r m í n u   v y p l ý v á   z  n a h o d i l é h o   n e d o s t a t k u  č i  ztráty j a z y k o v é  p ř e s n o s t i ,  n e b o  ž e  j d e  p r o s t ě  o  o t á z k u  e x t r é m n í   složitosti.  J e   p r a v d a ,   ž e   s l o v a   j a k o   „ r ů ž o v ý " ,   „ n a m o d r a l ý " ,   „ z a k ř i v e n ý " ,   „ s k v r n i t ý "   n e p ř i p o u š t í   n i c   t a k o v é h o  j a k o  j e   s p e c i f i c k é   o z n a č e n í   k a ž d é h o   z m n o h a  r ů z n ý c h   o d s t í n ů ,  k a ž d é   z m n o h a  k ř i v e k ,  s k v r n ,   a  b a r e v n ý c h  s m ě s í .   K d y b y c h o m   a l e   d á v a l i   s p e c i á l n í   j m é n a   m n o h e m   l i b e r á l n ě j i   n e ž   m y   či  d o k o n c e   odborníci  d á v a j í   (a  bezpochyby  existují  hranice,  které  nelze  p ř e k r o č i t ) ,  n e b o  i k d y b y c h o m  m í s t o j  m e n  p o u ž i l i  v e l k ý  p o č e t  v z o r ů  a  u k á z e k   j e d n o t l i v ý c h   o d s t í n ů ,   t v a r ů ,   s k v r n i t o s t í ,   č a r   a  k o n f i g u r a c í ,   b y l o   b y   i  t a k   z t ý c h ž  d ů v o d ů  n e m o ž n é  d o d a t  j a k é k o l i v  p o d m í n k y .   7

  V  r á m c i  t o h o t o  č l á n k u  n e m o h u  p o j e d n a t  j i n é  t y p y  z j e v n ý c h  v ý j i m e k   k m o j i  t e z i .  P ř í p a d y ,  k d y  

b y  si n ě j a k ý  č l o v ě k  p o s t r á d a j í c í  s e n s i t i v i t u  m o h l  o s v o j i t  p r a v i d l o   a j e d n a t  p o d l e  n ě j  t a k ,  j a k  b y l o   u v e d e n o  v ý š e ,  b y  s e  m ě l y  o d l i š o v a t  o d  p ř í p a d ů ,  k d y  b y  n ě k d o ,  k d o  s e n s i t i v i t u   má,  m o h l  z m i m o ­ e s t c t i c k ý c h   d e s k r i p c í   v ě d ě t ,  ž e  a p l i k u j e  e s t e t i c k ý   t e r m í n .   S v o j i   t e z i   t v r d í m   t a k ,  j a k o  b y  s e   t e n   d r u h ý   p ř í p a d   n i k d y   n e v y s k y t o v a l ,   p r o t o ž e   s e   z a m ě ř u j i  n a   l o g i c k é   r y s y   typických 

estetických 

s o u d ů   a  s v ů j  p o h l e d   s p í š e   p ř e h á n í m   n e ž   z m í r ň u j i .  A l e   u j i s t ý c h   e s t e t i c k ý c h   t e r m í n ů ,   z e j m é n a   negativních,  m o h o u   existovat  vzácné  v ý j i m k y   tehdy,  když  n á m   deskripce  umožni   plnou  v i z u a l i z a c i ,   a  k d y ž   to, c o  s e  p o p i s u j e ,  p a t ř í  d o  u r č i t é  o m e z e n é  t ř í d y   v ě c í ,  d e j m e  t o m u   l i d s k ý c h   t v á ř í  či  t v a r ů  z v í ř a t .  T ř e b a  d e s k r i p c e  j a k o  „ J e d n o  o k o  z a r u d l é  a  o t e k l é ,  d r u h é  c h y b í ,  n o s  p o k r y t ý   b r a d a v i c e m i ,   z k r o u c e n á   ú s t a ,   n a z e l e n a l á   b l e d o s t " ,   m ů ž e   o p r a v ň o v a t   v u r č i t é m   s i l n é m   s m y s l u   ( " m u s í  b ý t " ,  „ n e m ů ž e  n e b ý t " )  s o u d y  „ o š k l i v ý "  č i  „ o h y z d n ý " .  Je­li t o m u  t a k ,  j s o u  t a k o v é  p ř í p a d y   o k r a j o v é ,  t v o ř í  p o u h o u  m e n š i n u ,   a j s o u  t o  o b e c n ě  n e c h a r a k t e r i s t i c k é  či a t y p i c k é  e s t e t i c k é  s o u d y .   K d y ž   o b v y k l e   s l y š í m e   n ě j a k o u   d e s k r i p c i   a  ř í k á m e   „ t o   musí  b ý t   v e l i c e   k r á s n é   ( p ů v a b n é ,   a  p o d o b n ě ) " ,  n e m í n í m e  t í m  n i c  v í c  n e ž  „ t o  j i s t ě  m u s í  b ý t , j  e  j e n  v z d á l e n ě  m o ž n é ,  ž e  n e n í " .  S i t u a c e   j s o u  z n o v a  o d l i š n é  v e  v e l k é m  p o č t u  p ř í p a d ů ,  k d y  m ů ž e m e  p o s t o u p i t   z c e l a  p r o s t ě  o d  „ z á ř i v ý c h   b a r e v "  k  „ ž i v o s t i "  n e b o  o d  „ č e r v e n ý c h   a  ž l u t ý c h "  k  „ h ř e j i v ý m " ,  a v š a k  k d y  s e  n a c h á z í m e  a ž  d o   t é t o   c h v í l e   p o u z e   n a   p o m e z í   n ě č e h o ,  c o  b y c h o m   m o h l i   n a z v a t   v ý r a z e m   v k u s u   č i   e s t e t i c k o u   s e n s i b i l i t o u .   D ů l e ž i t o s t   t é t o   p ř e c h o d o v é   a  h r a n i č n í   o b l a s t i   m e z i   m i m o e s t e t i c k ý m i   a  z j e v n ě   e s t e t i c k ý m i  s o u d y  z d ů r a z ň u j i  n í ž e .  

424 

F r a n k  S I B L E Y  

K d y ž   m l u v í m e   o  u m ě l e c k é m   díle,  m á m e   v  s k u t e č n o s t i   c o   d o   č i n č n í   s j e d n o t l i v ý m i   a  s p e c i f i c k ý m i  r y s y .   Ř í k á m e ,  ž e  d í l o j  e  d e l i k á t n í  n e j e n  p r o t o ,   ž e  m á  p a s t e l o v é  b a r v y ,  n ý b r ž  dík   těmto  p a s t e l o v ý m  b a r v á m ,  ž e  je p ů v a b n é  n e   p r o t o ,   ž e   s e  j e h o   l i n k y  j e m n ě  z a k ř i v u j í ,  n ý b r ž   k v ů l i   tomuto  j e d n o t l i v é m u   z a k ř i v e n í .   P o u ž í v á m e   v ý r a z y  j a k o   „ d í k   jeho  p a s t e l o v é   b a r e v n o s t i " ,   „ k v ů l i  

těmto  s k v r n á m  z á ř i v é  m o d ř i " ,  „ k v ů l i  tomuto  z p ů s o b u , j  a k ý m  s e  č á r y  s b í h a j í " ,   k d e  j e  j a s n é ,  ž e  s e  v z t a h u j e m e  n i k o l i   k  p ř í t o m n ý m  o b e c n ý m  r y s ů m ,  n ý b r ž   k r y s ů m  p o v ý t c e  s p e c i f i c k ý m   a  j e d n o t l i v ý m .  J e  v š a k  z ř e j m é ,  ž e   i  s p o m o c i   p ř e s n ý c h  j m e n  či  u k á z e k   a  n á z o r n ý c h  p ř í k l a d ů  b a r e v n ý c h   o d s t í n ů ,  k o n t u r   a  čar,  b y   b y l   j a k ý k o l i v   p o k u s   tvrdit  p o d m í n k y   m a r n ý .   T ý ž   rys,  ř e k n ě m e   j e d n o t l i v á  b a r v a  č i  j e d n o t l i v ý  t v a r  n e b o  j e d n o t l i v á  č á r a ,  k t e r é  p o m á h a j í  t v o  řit  j e d n o   d í l o ,   b y   m o h l y  j i n é   p ř e c e   jen  ú p l n ě   p o k a z i t .   „ B y l o   b y   t o   n a p r o s t o   d e l i k á t n í ,  j e n   k d y b y  t a m t a   b a r v a   n e b y l a  p ř e s  t á m h l e t u   p a s t e l o v o u "   l z e   říci  p r á v ě   o  b a r v ě ,   k t e r o u   v y b e r e m e   v j i n é m   o b r a z e  j a k o ž t o   p ř e v á ž n ě   z o d p o ­ v ě d n o u  z a  v l a s t n o s t  d e l i k á t n o s t i .  B e z p o c h y b y  j e d n í m  z e  z p ů s o b ů ,  j a k  t o h o t o   d o s á h n o u t , j  e  říci, ž e  t y  r y s y ,  k t e r é  č i n í  n ě c o  d e l i k á t n í m  či p ů v a b n ý m  a t d . ,  s e   v l a s t n í m  a j e d i n e č n ý m  z p ů s o b e m  k o m b i n u j í ;  ž e  e s t e t i c k á  k v a l i t a  z á v i s í  p ř e s n ě   n a  t é t o  j e d n o t l i v é   a j e d i n e č n é  k o m b i n a c i  p r á v ě  t ě c h t o  s p e c i f i c k ý c h  b a r e v   a  t v a r ů ,  t a k ž e  i n e p a t r n á  z m ě n a  b y  m o h l a  z p ů s o b i t  v e l k ý  rozdíl. K d y b y c h o m  s e   p o k u s i l i   d a n é  r y s y  v y č l e n i t  č i  s e p a r o v a t   a  p o v š e c h n ě   o  n i c h   m l u v i t ,  n i č e h o   b y c h o m  n e d o s á h l i .   T v r d i l  j s e m ,  ž e  p o j m y  v k u s u  n e j s o u  a n e m o h o u  být  ř í z e n y  p o d m í n k a m i  či  o  •  f  p r a v i d l y .   T o ,   ž e   t a k t o   ř í z e n y   n e j s o u ,   j e   j e d n o u   /  j e j i c h   p o d s t a t n ý c h   c h a r a k t e r i s t i k .  P ř i  a r g u m e n t a c i  v e  p r o s p ě c h  t o h o t o  j s e m  n e j p r v e  o b e c n ě  tvrdil,  ž e  ž á d n é  m i m o e s t e t i c k é   r y s y   n e j s o u   k a n d i d á t y   p o d m í n e k ,   a  n á s l c d n  ě  j s e m   u v a ž o v a l  z v l á š ť  j a k  „ c h a r a k t e r i s t i c k é "  o b e c n é  r y s y  s p j a t é  s  e s t e t i c k ý m i  t e r m i ­ n y ,   t a k   j e d n o t l i v é   č i   s p e c i f i c k é   r v s y   n a l é z a n é   v  j e d n o t l i v ý c h   o b j e k t e c h .   N e p o k o u š e l  j s e m  s e  p r o z k o u m a t ,  j a k ý   v z t a h   t y t o  j e d n o t l i v é   r y s y   p ř i n á š e n i   e s t e t i c k ý m   k v a l i t á m .  Z k o u m á n í   v ý r a z ů ,   k t e r é   p ř i   o d k a z u   n a  n e  p o u ž í v á m e   b ě h e m  v y s v ě t l e n i  č i  p ř i  p o d p o ř e  n a š í  a p l i k a c e  e s t e t i c k é h o  t e r m i n u ,  p o d p o r u j e  

Q 

H e l e n  K n i g h t  ř í k á   ( E l t o n ,   op.  cit.,  152), ž e  „ d r á ž d i v ý "  ( j e d e n   z m ý c h  „ e s t e t i c k ý c h "  t e r m í n ů )   „ z á v i s í  n a "  r ů z n ý c h   r y s e c h   ( n a   retroussé  n o s u ,   š p i č a t é   b r a d ě   a t d . ) ,   a  ž e  t y t o   r y s y  j s o u   p r o t o   kritéria;  t a k  t o h l e  o d m í t á m .  H e l e n  K n i g h t  r o v n ě ž  t v r d í ,  ž e  „ d o b r é " ,  k d y ž  s e  a p l i k u j e  n a  u m ě l e c k é   d í l o ,   z á v i s í   n a   kritériích  j a k o  j s o u   v y v á ž e n o s t ,   s o u d r ž n o s t ,   h l o u b k a ,   d ů m y s l n o s t   ( o p ě t   m ů j   e s t e t i c k ý  t e r m í n ;  j e š t ě  b y c h  m ě l  p ř i p o j i t  p i k a n t n o s t )   . T o  r o v n ě ž  o d m í t á m ,   i  k d y ž  t o  p o v a ž u j i  z a   o d l i š n o u   o t á z k u ,   k t e r o u   s e   v t o m t o   č l á n k u   n e z a b ý v á m .   T y   d v a   p r o b l é m y  j e   t ř e b a   u v a ž o v a t   o d d ě l e n ě :   v z t a h   m i m o e s t e t i c k ý c h   r y s ů   ( r e t r o u s s é ,   š p i č a t á )   k e s t e t i c k ý m   k v a l i t á m ,   a  v z t a h   e s t e t i c k ý c h   k v a l i t   k  „ e s t e t i c k y  d o b r é m u "  ( ú s u d k y ) .   V ě t š i n a   z  a u t o r ů ,   kteří  s e   d o t ý k a j í  p o v a h y   e s t e t i c k ý c h   p o j m ů ,  m á  n a   m y s l i   tu  d r u h o u   o t á z k u   ( o t á z k u   ú s u d k u ) .  H e l e n   K n i g h t   t e n t o   r o z d í l   z a s t í r á ,  k d y ž  n a p ř í k l a d  ř í k á ,  ž e  , p i k a n t n í ' j  e  s l o v o  t é h o ž  d r u h u  j a k o  , d o b r é ' .  

E S T E T I C K É  P O J M Y  

425 

j a z y k o v o u   e v i d e n c i   f a k t u ,   ž e  j e  j i s t ě   n e p ř e d k l á d á m e  j a k o   v y s v č t l u j í c í   či  o p r a v ň u j í c í  podmínky.  J s m e ­ l i  d o t á z á n i ,  p r o č  ř í k á m e ,  ž e  určitá o s o b a j  e  l íná či  i n t e l i g e n t n í  n e b o  o d v á ž n á , j  s m e  t á z á n i  n a  z á k l a d  č  t o h o ,  ž e  j i  t a k t o  nazýváme',  o d p o v í d á m e ,  ž e  „ k v ů l i  s n a d n o s t i ,  s  n í ž  s e  v y p o ř á d á v á   s t a k o v ý m i   a  t a k o v ý m i   p r o b l é m y " .  K d y ž  s e  v š a k  p o  n á s   c h c e ,  a b y c h o m   u v e d l i   p r o č  p o d l e   n a š e h o   n á z o r u  n č j a k ý  o b r a z  p o s t r á d á   v y v á ž e n o s t  n e b o  p r o č  j e  j e h o  b a r e v n ý  o d s t í n   z á d u m č i v ý ,  n e b o  p r o č j  e  b á s e ň  d o j e m n á  či  z h u š t ě n á ,  č i n í m e  n č c o  o d l i š n é h o .   M ů ž e m e   p o u ž í t   p o d o b n é   o b r a t y :   „ j e j í  p o e z i e   m á   sílu  a  r o z m a n i t o s t   dík  způsobu,  j a k ý m   p r a c u j e   s m e t r e m   a  j a k   p o u ž í v á   c é s u r y " ,   n e b o   „ o b r a z  j e   n o b l e s n é   v á ž n ý   dík  tomu,, ž e  m á  m á l o   d e t a i l ů   a  dík  o m e z e n é   p a l e t č " .  C o   c h c e m e   ale  m ů ž e m e   také  vyjádřit  použitím  úplné jiných  výrazů:  „Je  to  z a c h á z e n í  s m e t r e m  a  c é s u r a m i ,  c o j  e  zodpovědné 

z a  o n u  sílu  a  r o z m a n i t o s t " ,  

„ o n a   n o b l e s n í   v á ž n o s t  j e  t a m   dík  a b s e n c i   d e t a i l u   a  t é ž  d í k   p o u ž i t í  o m e z e n é   p a l e t y " ,   „ c h y b ě j í c í   v y v á ž e n o s t   plyne  z n a h r o m a d ě n í   f i g u r  n a   l e v é   s t r a n č " ,   „ m o l l o v á  t ó n i n a  j i   činí  v e l i c e  d o j e m n o u " ,  „ty  s b í h a j í c í  s e   linie t o m u   dávají  m i m o ř á d n o u  j e d n o t u " .  T o  j s o u   o b r a t y ,  k d e  n e l z e  p o u ž í v a t   v ý r a z y  „ l í n ý "  či  „ i n t e l i g e n t n í " ;   říci,  c o  h o   činí  l í n ý m ,  c o  j e  zodpovědné 

za  j e h o  l e n o s t ,   dík 

čemu  j e  t a k o v ý ,  z n a m e n á  z a b ý v a t  s e  ú p l n ě j  i n ý m  p r o b l é m e m .   V  n e d á v n ý c h  d i s k u s í c h  a u t o ř i  j e d e n  p o  d r u h é m  trvali n a  t o m ,  ž e  e s t e t i c k é   s o u d y  n e j s o u  „ m e c h a n i c k é " :  „ K r i t i c i  n e f o r m u l u j í  o b e c n é  s t a n d a r d y   a  m e c h a ­ n i c k y  j e  n e a p l i k u j í  n a  v š e c h n a  u m ě l e c k á  díla  či  n a  j e j i c h  t ř í d y " .  „ T e c h n i c k é   v ě c i   lze a p l i k a c í  p r a v i d e l  s t a n o v i t  r y c h l e " ,  a v š a k  e s t e t i c k é  p r o b l é m y  „ s t a n o v i t   j a k o u k o l i v   m e c h a n i c k o u   m e t o d o u   n e l z e " .   M í s t o   t o h o   tito  a u t o ř i   o  e s t e t i c e   z d ů r a z ň o v a l i ,  ž e  n e e x i s t u j e  n i c ,  c o  b y  „ n a h r a d i l o   i n d i v i d u á l n í   s o u d "   s  j e h o   „ s p o n t a n e i t o u   a  s p e k u l a c í " ,   a  ž e   „ K o n e č n ý m   s t a n d a r d e m   . . .   [ j e ]   s o u d   o s o b n í h o  v k u s u " . 9  P ř e k v a p u j í c í  j e ,  ž e   i k d y ž  s e  t a k o v é  v ě c i  o p a k o v a l y  z n o v a   a  z n o v a ,   n i k d o   n e ř e k l ,  c o  s e  m í n í   „ v k u s e m "  n e b o  v ý r a z e m   „ m e c h a n i c k ý " .   E x i s t u j e   m n o ž s t v í   s o u d ů   ­  m i m o   t y ,   k t e r é   v y ž a d u j í   v k u s   ­  ž á d a j í c í c h   „ s p o n t a n e i t u "   a  „ i n d i v i d u á l n í   s o u d " ,   a  n e j s o u   p ř i t o m   „ m e c h a n i c k é " .   B e z   p o d r o b n é h o   s r o v n á n í   n e j s m e  s c h o p n i   p o c h o p i t ,  j a k ý m  z v l á š t n í m  z p ů s o b e m   n e j s o u   estetické  s o u d y   „ m e c h a n i c k é " ,   či  v  č e m   s e   t y t o   o d l i š u j í   o d   j i n ý c h   s o u d u ,  a  n e m ů ž e m e  a n i  z a č í t  u p ř e s ň o v a t ,  c o  j e  t o  v k u s .  O  t o  j s e m  s e  p o k u s i l .   J d e  o  c h a r a k t e r i s t i c k ý  a  p o d s t a t n ý  r y s  s o u d ů ,  k t e r é  p o u ž í v a j í  n ě j a k ý  e s t e t i c k ý   t e r m í n ,   a  k t e r ý   n e l z e   s t a n o v i t   o d v o l á n í m ,   v e   v ý š e   u v e d e n é m   s m y s l u ,   n a   p o d m í n k y . 1 0   D o m n í v á m   s e ,  ž e  z d e  j d e   o  l o g i c k ý   r y s   e s t e t i c k ý c h   s o u d ů   či  9

  V i z  č l á n k y  M a r g a r e t  M a c d o n a l d  a  J. A .  P a s s m o r a ,  in E l t o n ,  op.  cit.,  1 1 8 .  4 1 ,  4 0 ,  1 1 9 .  

 J a k  u ž j  s e m  v ý š e  n a z n a č i l ,  z a b ý v á m  s e  z d e  p o u z e  v z t a h e m  mimoestetických  a  e s t e t i c k ý c h  r y s ů .   M o ž n á ,   ž e   d e s k r i p c e   v e s t e t i c k ý c h   t e r m í n e c h   m ů ž e   b ý t   p ř í l e ž i t o s t n ě   p r o   a p l i k a c i   j i n é h o   estetického  termínu  postačující.  Johnsonův  slovník  vykládá  výraz  „ h e z k ý "   jako  „důstojně  10

F r a n k  S I B L E Y  

426 

s o u d ů  v k u s u  o b e c n ě ,   i k d y ž  j s e m  t o  z d e  o b h a j o v a l  p o u z e  p r o  o m e z e n o u  t ř í d u   s o u d ů  p o u ž í v a j í c í c h  e s t e t i c k é  t e r m í n y .  J e  t o  s o u č á s t  t o h o ,  c o  z n a m e n á  „ v k u s " .  

II  N a  p o j m e c h  v k u s u  z b ý v á  u d ě l a t  j e š t ě  v e l k ý  k u s  p r á c e .  V e  z b ý v a j í c í  části  t o h o t o  č l á n k u  n a b í d n u  n ě k t e r é  další n á v r h y ,  k t e r é  b y  m o h l y  sloužit  k  l e p š í m u   p o r o z u m ě n í  p o j m ů m  v k u s u .   P o z n á n í ,  ž c  e s t e t i c k é  p o j m y  n e j s o u  v e d e n y  p o d m í n k a m i ,  p r a v d ě p o d o b n ě   z p ů s o b í   r o z p a k y   n a d   t í m ,  j a k   v  n a š e m   e s t e t i c k é m   s l o v n í k u   z a ř í d i t   a p l i k a c i   t ě c h t o   s l o v .   J e s t l i ž e   n e s l e d u j e m e  p r a v i d l a   a  n e e x i s t u j í   ž á d n é  p o d m í n k y ,   n a   n ě ž  b y c h o m  s c   o d v o l á v a l i ,   jak  m á m e  v ě d ě t ,  k d y  j e  a p l i k o v a t ?  J e d e n   v e l i c e   p ř i r o z e n ý   z p ů s o b ,  j a k  t o m u t o  p r o b l é m u   čelit, j e  p o u k á z a t   n a   to,  ž e  n ě k t e r é   j i n é   d r u h y  p o j m ů   p o d m í n k a m i   r o v n ě ž   n e j s o u   v e d e n y .   J e d n o d u c h é   t e r m í n y   p r o  b a r v y  n e a p l i k u j e m e  p o d l e  p r a v i d e l   n e b o   v s o u l a d u   s  n ě j a k ý m i   p r i n c i p y .   V i d í m e ,  ž e  k n i h a j  e  č e r v e n á  tak, ž c  s c  d í v á m e ,  s t e j n ě  j a k o  ř í k á m e ,  ž c  č a j j  e   s l a d k ý  p o t é ,  c o  h o  o c h u t n á m e .  D á  s c   říct, ž c  s t e j n ě  tak  v i d í m e  (či  n e v i d í m e ) ,   ž e  v ě c i  j s o u  d e l i k á t n í ,  v y v á ž e n é  a p o d .  S k u t e č n ě j  e  tu  u r č i t á  p o d o b n o s t   m e z i   p o u ž í v á n í m  v k u s u  a p o u ž í v á n í m  p ě t i  s m y s l ů ;  n a š e  p o u ž í v á n í  s a m o t n é h o  s l o v a   „ v k u s "  u k a z u j e ,  ž e  t o  s r o v n á n í  j e  s t a r é   a  v e l i c e  p ř i r o z e n é .   I p ř e s  p o d o b n o s t i   j s o u   tu  v š a k  v ý z n a č n é  r o z d í l y .  N e l z e  z d e  v š a k   p r o v é s t   z e v r u b n é  s r o v n á n i ,   i  k d y ž   b y   t o   b y l o   ž á d o u c í ;   j i s t é   r o z d í l y   s c   v š a k   u k a z u j í   a  a u t o ř i ,   kteří  z d ů r a z ň u j í ,  ž e  e s t e t i c k é  s o u d y  n e j s o u  „ m e c h a n i c k é " ,   o  nich  o b č a s  h o v o ř í   a  j s o u  p r o  n ě  m a t o u c í .   P ř e d e v š í m ,  z a t í m c o  n a š e  s c h o p n o s t  r o z p o z n a t  e s t e t i c k é  r y s y  j e  z á v i s l á  n a   t o m ,  ž e  m á m e  d o b r ýJ  z r a k ,  s' l u c h  atd., m a v e n i  s m v s lJ v     o h o u  lidé,  n o r m á l n ě  v v b J   

J

J 

a  c h á p á n í m ,   v r o z e z n á v á n í   t ě c h t o   r y s ů   s e l h á v a t .   „ T i ,   k t e ř i   p o s l o u c h a j í   k o n c e r t ,  p r o c h á z í  galerií, č t o u  b á s e ň ,  m a j í  z h r u b a  p o d o b n é  s m y s l o v é  v n í m á n i ,   a v š a k   n ě k t e ř í   h o   o s u d e m   dostali  m n o h e m   v í c   n e ž   d r u z í " ,   řiká  s l e č n a   M a c D o n a l d ;  D o d á v á  a l e ,  ž e j  e  „ z m a t e n a  t í m t o  r y s e m   ' v  p r e d m e t u ' ,  k t e r ý  lze  n a h l é d n o u t  p o u z e  s p e c i á l n ě  k v a l i f i k o v a n ý m  p o z o r o v a t e l e m "  a  t á ž e  s c ,  „ C o  j e   t o t o   n ě c o  n a v í c ' ? " . 1 1   J e  t o   r o z d í l   m e z i   e s t e t i c k ý m i   a  p c r c e p t u á l n í m i   v l a s t n o s t m i ,   k t e r ý   zčásti  v e d e   k n á z o r u ,   ž e   „ u m ě l e c k á   díla  j s o u   e s o t e r i c k é   o b j e k t y . . . n i k o l i   p r o s t ě  

k r á s n ý " ;  S t r u č n ě j š í  s l o v n í k  O .  E .  D .  v y k l á d á  v ý r a z  „ h e z k á "  j a k o  „ s u b t i l n é ,  v á b i v č ,  či d r o b o u n c e   krásná".  11

  M a c d o n a l d  in E l t o n ,  op.  cit.,  1 1 4 ,  1 1 9 ;  v i z  r o v n ě ž  120,  122. 

ESTETICKÉ P O J M Y  

427 

o b j e k t y  s m y s l o v é h o  v n í m á n í " . 1 2  N e m á m e  v š a k  d o b r ý  d ů v o d  n a z ý v a t  n ě j a k ý   o b j e k t  e s o t e r i c k ý m  p r o s t e  p r o t o ,  ž e   v n ě m  r o z e z n á v á m e  e s t e t i c k é  v l a s t n o s t i .   Předměty,  n a   n č ž   a p l i k u j e m e   e s t e t i c k é   t e r m í n y ,  j s o u   r o z l i č n ý c h   d r u h ů   a  n i k t e r a k  e s o t e r i c k ý c h :  lidé a b u d o v y ,  k v č t i n y  a z a h r a d y ,  v á z y  a n á b y t e k  s t e j n ě   j a k o   b á s n ě   a  h u d b a .   N e e x i s t u j e   a n i   d o b r ý   d ů v o d   n a z ý v a t   s a m o t n é   t y t o  

vlastnosti  e s o t e r i c k ý m i .  J e  p r a v d a ,  ž e  n ě k d o  s d o k o n a l ý m  z r a k e m  či s l u c h e m   b y  j e  m o h l   o p o m i n o u t ,  m y   v š a k   p ř e s t o   ř í k á m e ,  ž e  j e  pozorujeme  či  si j i c h   všímáme  ( „ V š i m l  j s t e   si, j a k   b y l a   p ů v a b n á ? " ) .  V e  s k u t e č n o s t i  j s o u   v e l i c e   p o d o b n é .  U ž  v  r a n é m  v ě k u  s e  u č í m e  p o u ž í v a t  m n o h á  e s t e t i c k á  s l o v a ,   i k d y ž   to  n e j s o u ,  j a k  m ů ž e m e  o č e k á v a t   p o d l e  j e j i c h   z á v i s l o s t i   n a   naší  s c h o p n o s t i   v i d ě t ,  s l y š e t ,  r o z l i š o v a t  b a r v y  a p o d o b n ě ,  t a  ú p l n ě  p r v n í  s l o v a ,  k t e r á  s e  u č í m e ;   a  n a š e   o v l á d n u t í   t ě c h t o   s l o v   a  k u l t i v o v a n o s t  p ř i  j e j i c h   p o u ž í v á n í   s e   r o z v í j í   s p o l u  s e  z b y l o u  částí n a š e h o  s l o v n í k u .  N e j s o u  t o  ž á d n é  v ý j i m k y ;  o b r a t y ,  k t e r é   j e  o b s a h u j í ,  s e  v b ě ž n é m  h o v o r u  p r a v i d e l n ě  p o u ž í v a j í .   D r u h ý  p o z o r u h o d n ý  rozdíl m e z i  u p l a t n ě n í m  v k u s u   a  p o u ž i t í m  p ě t i  s m y s l ů   s p o č í v á   v  t o m ,   ž e   s e   o  t y   s o u d y ,   v  n i c h ž   j s o u   p o u ž i t y   e s t e t i c k é   p o j m y ,   o p í r á m e .   I k d y ž  t y t o  p o j m y  p o u ž í v á m e  b e z  p r a v i d e l  či p o d m í n e k ,  s v é  s o u d y   o b h a j u j e m e  n e b o   s e   o  n ě  o p í r á m e   a  s l o v n ě   p ř e s v ě d č u j e m e  d r u h é   o  j e j i c h   s p r á v n o s t i ;  j a k   ř í k á   s l e č n a   M a c d o n a l d ,   „ r o z p r a v a   o  u m ě n í   n e n í   z b y t e č n á " ,   n e b o ť  s e  kritici „ p o k o u š e j í  o  u r č i t ý  d r u h  v y s v ě t l e n í  u m ě l e c k ý c h  d ě l  z a  ú č e l e m   s t a n o v e n í  s p r á v n ý c h   s o u d ů " . 1 3  T a k ž e   i  k d y ž  r o z p r a v a   o  u m ě n í  n e s p o č í v á   v  „ d e d u k t i v n í m   či  i n d u k t i v n í m   o d v o z e n í "  či  „ z d ů v o d n ě n í " ,  u ž  v ý s k y t   t a k o v é   r o z p r a v y  p o s t a č u j e ,  a b y  s e  u k á z a l o ,  n a k o l i k  s e  t y t o  s o u d y  o d l i š u j í  o d  s o u d  ů  p o  uz  e  p e r  c  e p t u á 1 n íc h .   N y n í j  e  z ř e j m é ,  ž e  ř e č  kritika č a s t o  s p o č í v á  v e  z m i ň o v á n í  či p o u k a z o v á n í   n a   t y t o   r y s y ,  v č e t n ě  s n a d n o  r o z e z n a t e l n ý c h  r y s ů  m i m o e s t e t i c k ý c h ,  n a  n i c h ž   e s t e t i c k é  k v a l i t y  z á v i s í .  Z ů s t á v á  v š a k  n e j a s n á  o t á z k a ,  j a k   ­  t í m ,  ž e  t y t o  r y s y   z m i ň u j e   ­  t í m t o   kritik  o p r a v ň u j e   či  p o d p o r u j e  s v é   s o u d y .  N a  t u t o   o t á z k u   n e d á v n o  o d p o v í d a l o  m n o ž s t v í   a u t o r ů .   N a p ř í k l a d   S t u a r t   H a m p s h i r e   ř í ká,  ž e   „ Č l o v ě k   v e d e   e s t e t i c k o u   r o z p r a v u   k v ů l i   t o m u ,   a b y   v  ž i v o t ě   v i d ě l   . . .  j e ­ l i   v e d e n   k t o m u ,  a b y  v i d ě l   v  p ř e d m ě t u  to, c o  v i d ě n o  b ý t  m á ,  b y l o  c í l e  r o z p r a v y  

12

  M a c d o n a l d   in  E l t o n ,   op.  cit.,  114. 2 0 ­ 1 2 3 .  M l u v í  z d e   o  m i m o e s t e t i c k ý c h  v l a s t n o s t e c h  j a k o  o 

v l a s t n o s t e c h   „ f y z i c k ý c h "   či  „ p o z o r o v a t e l n ý c h "   a  r o z l i š u j e   m e z i   „ f y z i c k ý m i   o b j e k t y "   a  „ u m ě l e c k ý m i  d í l y " .   13

  Ibid., 

1 1 5 ­ 1 1 6 ;   s r o v n e j   t é ž   J o h n   H o l l o w a y ,   Proceedings 

S u p p l e m e n t a r y  V o l .  X X I I 1  ( 1 9 4 9 ) ,  s s .  1 7 5 ­ 1 7 6 .  

of  the  Aristotelian 

Society, 

428 

F r a n k  S I B L E Y  

d o s a ž e n o   . . .   C í l e m  j e   lidi  v é s t ,   a b y   t y t o   r y s y   v i d ě l i " . 1 ' 1   K r i t i k o v a   ř e č   t o t i ž   č a s t o   s p e c i á l n ě   s l o u ž í   k  p o d p o ř e  j e h o   s o u d ů ;   v e d e   n á s   k t o m u ,   a b y c h o m   viděli,  c o  u v i d ě l  o n ,  t o t i ž  e s t e t i c k é  k v a l i t y  p ř e d m ě t u .   I k d y ž j  e  v š a k  s h o d a   v  t o m ,  ž e  t o t o j  e  j e d n a   z  h l a v n í c h  v ě c í ,  k t e r o u   kritici d ě l a j í ,  r o z p a č i t o s t  p a n u j e   s t r a n   t o h o ,  j a k  t o  d ě l a j í .  J a k j  e  m o ž n é ,  ž e  m l u v e n í m   o  ( p ř e v á ž n ě  m i m o c s t e ­ t i c k ý c h )   r y s e c h   d í l a   m ů ž e m e   d r u h é   p ř i v é s t   k  t o m u ,   a b y   v i d ě l i ,   c o   d o s u d   n e v i d ě l i ?  „ C o  j e  t o  z a  v l o h u ,  k t e r o u  lze m o d i f i k o v a t   mluvením?  D i s k u s e  z r a k   a s l u c h  n e z l e p š u j e "  ( k u r z í v a  F .  S i b l e y ) . "   P ř e s t o   v š a k   ú s p ě š n ě   e s t e t i c k é   t e r m í n y   a p l i k u j e m e ,   a  t é ž   č a s t o   ú s p ě š n ě   m l u v e n í m  ( a   u k a z o v á n í m   a  u r č i t o u   g e s t i k u l a c í )  v e d e m e  d r u h é   k  t o m u ,   a b y   v i d č l i ,   c o   v i d í m e   m y .   Č l o v ě k   z a č í n á   tušit,  ž e   r o z p a č i t o s t   n a d   t í m ,   jak  j e   m o ž n é ,  ž e  t o  m ů ž e m e  činit  a  t a k é  r o z p a č i t o s t  n a d  „ e s o t e r i c k ý m "  c h a r a k t e r e m   e s t e t i c k ý c h   v l a s t n o s t í   m á   z d r o j   v t o m ,   ž e   n a p o d o b u j e m e   n e p a t ř i č n é   f i l o ­ s o f i c k é   v z o r y .   K d y ž   n ě k d o   n e m ů ž e   v i d ě t ,   ž e   k n i h a   n a   s t o l e  j e   h n ě d á ,   n e m ů ž e m e  h o  m l u v e n í m  p ř i m ě t   k t o m u ,  a b y  v i d ě l ,  ž e  t a k o v á  j e ;   v  d ů s l e d k u   t o h o  s e  z d á  n e j a s n é ,  ž e  b y c h o m  m o h l i  n ě k o h o  m l u v e n í m  p ř i m ě t ,  a b y  v i d ě l ,  ž e   v á z a  j e  p ů v a b n á .  M á m e ­ l i  t u t o  z á h a d n o s t  rozptýlit  a  p o z n a t  e s t e t i c k é  p o j m y  a  v l a s t n o s t i  tak, j a k  j s o u ,  m u s í m e  s c  n e p ř i m ě ř e n ý c h  v z o r ů  z b a v i t  a z k o u m a t ,  jak  t y t o  p o j m y  s k u t e č n ě  p o u ž í v á m e .  S  t a k o v o u  ú m l u v o u   a z á j m e m  o  to,  co  kritik  d ě l á ,  b y c h o m  m o h l i  o č e k á v a t  p o p i s y  t o h o ,  jak  t o  d ě l á ,  a b y  t o h o  d o s á h l .  O  t o m   v š a k  b y l o  ř e č e n o  j e n  m á l o ,  a  to, c o  b y l o  ř e č e n o ,  n e u s p o k o j u j e .   S l e č n a   M a c d o n a l d   s e   n a p ř í k l a d   6  p o d e p i s u j e  p o d   t a k o v ý   n á z o r   n a   ú k o l   k r i t i k a ,   p o d l e   n ě h o ž   t e n t o   n a b í z í   „ t o ,   c o   n e n í   n e d b a l é m u   či  n e p o u č e n é m u   z k o u m á n í  z j e v n é " ,  a  k l a d e  o t á z k u  „ j a k ý c h  ú v a h j  e  t ř e b a  k o p r á v n ě n i  k r i t i c k é ­ h o  v e r d i k t u ,  a jak  t o  p r o v é s t ? "  ( k u r z í v a  ľ .  S i b l e y ) .   K o d p o v ě d i  n a  t u t o  o t á z k u   s e   v š a k   v e   s k u t e č n o s t i   n e d o s t a n e .   M í s t o   t o h o   k l a d e   s a m a  s o b ě  o d l i š n o u ,   i  k d y ž   n e   tak  o d   v ě c i ,   o t á z k u   p o   interpretaci  u m ě l e c k ý c h   d ě l .   V e  s l o ž i t ý c h   d í l e c h  r o z l i č n í  kritici v y ž a d u j í ,  č a s t o  o p r á v n ě n ě ,  r o z e z n á v á n i  o d l i š n ý c h  r y s u ;   p r o t o   s l e č n a  M a c d o n a l d   n a v r h u j e ,  a b y   n á s   kritik  v  k r i t i c k é m   d i s k u r s u   vedl  k p o c h o p e n i  t o h o ,  c o  vidi  o n ,  t i m ,  ž e  n a b í z í   n o v é  i n t e r p r e t a c e .  J e s t l i v š a k   o t á z k a   z n í   „ c o   ( k r i t i k )   d ě l á   a  j a k   t o   d ě l á " ,   p a k   h o   n e l z e   p ř e d s t a v i t   a n i   v  ú p l n o s t i ,  a n i   p ř e v á ž n ě  t í m ,  ž e  b y  m ě l   p ř i n á š e t  n o v é   i n t e r p r e t a c e .  Č a s t o  j e   j e h o  ú k o l e m  n á m  p r o s t ě  p o m o c i  o c e n i t  v l a s t n o s t i ,  k t e r é   v j í m  p o j e d n á v a n ý c h   14

  S t u a r t   H a m p s h i r e   in  E l t o n   (op.  cit..  165).  V i z  r o v n ě ž  p o z n á m k y   I s e n b e r g o v y   v  E l t o n   ( 1 4 2 .   145),  P a s s m o r o v y   (op.  cit.,  3 8 ) ,   W i s d o m o v y   v  Philosophy  and  Psycho­analysis,  2 2 3 ­ 2 2 4 .   a  H o l l o w a y o v y ,  (op.  cit.,  175).  13

 M a c d o n a l d ,  op.  cit.,  1 1 9 ­ 1 2 0 .  

10

  Ibid,  v i z   1 2 7 .   122,  125,  1  15.  J i n í   a u t o ř i  k l a d o u  d ů r a z  r o v n ě ž  n a   i n t e r p r e t a c i ,  s r o v .  H o l l o w a y ,  

op.  cit.,  1 7 3  a j i n d e .  

E S T E T I C K É  P O J M Y  

429 

d í l e c h   j i n í   kritici  n a l é z a l i   p r a v i d e l n ě .   K l á s t   d ů r a z   n a   n o v é   i n t e r p r e t a c e   z n a m e n á   p o n e c h a t   n e d o t č e n o u   o t á z k u   j a k ,   t í m ,   ž e   n č c o   říká,  n á m   m ů ž e   p o m o c i  p o c h o p i t   buď  novč  o c e n e n e ,  nebo  s t a r é  e s t e t i c k é  vlastnosti. A ť  t ak  či  o n a k ,   k r o m ě   s l o ž i t ý c h   b á s n í   či  h e r ,   k t e r é   m o h o u   b ý t   nositeli  m n o h a   interpretací,  e x i s t u j í   t é ž   díla  j e d n o d u c h á .   J s o u   t u   r o v n ě ž   v á z y ,   b u d o v y   a  n á b y t e k ,   n e ř k u ­ l i   t v á ř e ,   z á p a d y   s l u n c e   a  k r a j i n y ,   u  n i c h ž   s e   o t á z k y  j e j i c h   i n t e r p r e t a c e  n e k l a d o u ,  o  n i c h ž  a l e  m l u v í m e  p o d o b n ě  a č i n í m e  o  nich p o d o b n é   s o u d y .  T a k ž e j  e  z d e  s t á l e  o n a  „ m a t o u c í "  o t á z k a :  j a k  p o d l o ž í m e  o n y  s o u d y   a  j a k  p ř e d á m e  o s t a t n í m  t o ,  c o  v i d í m e  s a m i ?   H a m p s h i r e , 1 7   k t e r ý   s e   r o v n ě ž   d o m n í v á ,   ž c   kritik  n á s   v e d e ,   a b y c h o m   „ v i d ě l i   to,  c o   v p ř e d m ě t u   v i d ě n o   b ý t   m á " ,   p o p i s u j e ,  j a k   t o   kritik  d ě l á .   „ N e j v č t š í   s l u ž b a   k r i t i k a "  j e   v  t o m ,   ž e   p o u k a z u j e ,   o d d ě l u j e   u p o z o r ň u j e  n a   „jednotlivé  rysy  j e d n o t l i v é h o   p ř e d m ě t u ,   které  h o   činí  ošklivým  n e b o   k r á s n ý m " ;  n e b o ť j  e  „ o b t í ž n é  v i d ě t   a  slyšet v š e ,  c o j  e  tu  k  v i d ě n í   a  s l y š e n í " ,  a  p r o s t ě  p ř e d p o k l á d a t ,  ž c  z a t í m c o  „ v ě c i  s k u t e č n ě  m a j í  b a r v y   a  t v a r y  . . .  s o u l a d   b a r e v   a  v n í m a n ý c h  r o z m ě r ů   a  v y v á ž e n o s t  t v a r ů   v  n i c h   n e e x i s t u j í  d o s l o v n č  a  o b j e k t i v n ě " .   A v š a k   t y t o   „ z v l á š t n í   (extraordinary)   v l a s t n o s t i " ,   k t e r é   kritik  „ d o v e d e  v i d č t  (v š i r š í m  s m y s l u  s l o v a  „ v i d č t " ) " ,  j s o u  „ v l a s t n o s t i ,  k t e r é  n e j s o u   v e  v z t a h u   k ž á d n é m u  p r a k t i c k é m u  z á j m u " .  P r o t o  kritik, a b y  n á s  v e d l   k  j e j i c h   vidění,  „při  popisu  používá  slova  nepřirozeně";  „ p r o   praktické  účely  v y t v o ř e n ý  b ě ž n ý  s l o v n í k  j a k é m u k o l i v  n e z a u j a t é m u  v n í m á n í  v ě c í  p ř e k á ž í " ;   a  tak  j s o u   t y t o   v l a s t n o s t i   „ n o r m á l n ě  p o p s a n é   m e t a f o r i c k y  u r č i t ý m   p ř e n o s e m   t e r m í n ů  z b ě ž n é h o  s l o v n í k u " .   M n o h é   z t o h o ,  c o   H a m p s h i r e   říká,  je  s p r á v n é .  J e   v š a k   též  m n o h o  z c e l a   c h y b n é h o  v n á z o r u ,  ž e  „ b ě ž n ý "  s l o v n í k  „ p ř e k á ž í "  n a š i m  e s t e t i c k ý m  c í l ů m ,  ž e   j e  „ n e p ř i r o z e n é "  h o  p ř e v z í t   a  p o u ž í t   m e t a f o r i c k y ,  a  ž e  kritik  „ m u s í  v y s t a v ě t   . . .  s v ů j  s l o v n í k   v protikladu  k  hlavnímu  eíli  svého  jazyka"  ( k u r z í v a  F .  S i b l e y ) .   Z a p r v é ,   k d y ž  z h u s t a   r a z í m e  n o v é  m e t a f o r y ,  a b y c h o m   tak  p o p s a l i   e s t e t i c k é   k v a l i t y ,   n e j s m e   n i j a k   n u c e n i   v y n u c o v a t   si  „ b ě ž n ý   s l o v n í k "   z  j e h o   „ p ř i r o ­ z e n é h o "  p o u ž í v á n í ,  a b y  t a k t o   s l o u ž i l   n a š i m  c í l ů m .  J a k  u ž  j s e m  p o z n a m e n a l   v ý š e ,   e x i s t u j e  r o z s á h l ý   a  a k c e p t o v a n ý   s l o v n í k   e s t e t i c k ý c h   t e r m í n  ů ,   z  n i c h ž   některé  nejsou,  bez  ohledu  n a  jejich  metaforický  vznik,  v ů b e c   žádnými  m e t a f o r a m i ,  o s t a t n í  j s o u  n a n e j v ý š  q u a s i ­ m e t a f o r i c k é .  Z a  d r u h é  n á z o r ,  ž e  n a š e   p o u ž í v á n í  m e t a f o r  a  q u a s i ­ m e t a f o r  p r o  e s t e t i c k é  c í l e  j e  n e p ř i r o z e n é  n e b o  ž e   j d e   o  n á h r a ž k u ,   v n u c e n o u   n á m  j a z y k e m ,   u r č e n ý m   p r o  j i n é   cíle,  tak  t e n t o   n á z o r  z á s a d n í m  z p ů s o b e m  z k r e s l u j e  p o v a h u   e s t e t i c k ý c h   v l a s t n o s t í   a j a z y k a   e s t e t i k y .   V  kritice  n e n í   n a   p o u ž í v á n í   s l o v  j a k o  „ p ů s o b i v é " ,  „ d y n a m i c k é "  či 

17

  Op.  cit.  1 6 5 ­ 1 6 8 .  

430 

F r a n k  S I B L E Y  

„ d o k o n a l e  s k l o u b e n é "  n i e  n e p ř i r o z e n é h o ;  s v o j i  f u n k c i  k o n a j í  d o k o n a l e  a j s o u   t o   p ř e s n ě   ta  s l o v a ,   k t e r ý c h   j e   t ř e b a   p r o   c í l e ,   k j e j i c h ž   d o s a ž e n í   s l o u ž í .   N e c h c e m e   a  n e p o t ř e b u j e m e  j e  n a h r a z o v a t   s l o v y ,   k t e r á   m e t a f o r i c k ý   n á d e c h   p o s t r á d a j í .  P ř i  j e j i c h  p o u ž í v á n í   k  p o p i s u  u m č l e c k ý c h  d é l  j e  z á s a d n í  p r á v ě  to,  ž e  p o j e d n á v á m e   e s t e t i c k é   v l a s t n o s t i   s p j a t é   s j e j i c h  d o s l o v n ý m i   ěi  b ě ž n ý m i   v ý z n a m y .  M á m e ­ l i  z c e l a  o d l i š n é  s l o v o  o d  „ d y n a m i c k é " ,  l z e  j í m  p o u k á z a t  n a   e s t e t i c k o u   v l a s t n o s t   n i j a k   s p j a t o u   s b ě ž n ý m  v ý z n a m e m   s l o v a   „ d y n a m i c k ý " ,   a l e  p a k  n e l z e  o n o  o d l i š n é  s l o v o  p o u ž í t   k  p o p i s u  té v l a s t n o s t i ,   k j e j í ž  o z n a č e n í   s l o v o  „ d y n a m i c k é "  s l o u ž í .   H a m p s h i r e   líčí  „ k o l o n i i   e s t é t u   p r o s t ý c h   p r a k t i c ­ k ý c h  p o t ř e b  a n á v y k u "  a ř í k á ,  ž e  „ p o p i s y  e s t e t i c k ý c h  v l a s t n o s t í ,  k t e r é  j s o u  p r o   n á s  m e t a f o r i c k é ,  b y  t i t o   m o h l i   p o v a ž o v a t  z a  n a p r o s t o  d o s l o v n é   a  s  b ě ž n ý m   s m y s l e m " ;  m o h l i  b y  p o u ž í v a t  „ m n o h e m  p ř í m ě j š í  d e s k r i p t í v n i  s l o v n í k " .  J e s t l i ­ ž e  v š a k   m a j í  n o v ý   a  „ p ř í m o  d e s k r i p t í v n i "  s l o v n í k   p o s t r á d a j í c í  v a z b y  n a   ty  m i m o c s t e t i c k é  v l a s t n o s t i   a v ý z n a m y ,  k t e r é  m á  n á š  s l o v n í k ,  m u s e l i  b v  m l č e t   o  m n o h a  z e s t e t i c k ý c h  v l a s t n o s t í ,  k t e r é  p o p i s u j e m e  m y ;  n a v í c ,  k d y b y  byli z c e l a   „ p r o s t i   p r a k t i c k ý c h  p o t ř e b "  a j i n ý c h  m i m o e s t e t i c k ý c h  p r o j e v ů   a  z á j m ů ,  c h t ě   n e c h t ě  b y  z ů s t a l i  s l e p í   k m n o h a  e s t e t i c k ý m  k v a l i t á m ,  k t e r é  o c e ň u j e m e .  S e p ě t í   m e z i   e s t e t i c k ý m i   k v a l i t a m i   a  k v a l i t a m i   m i m o e s t e t i c k ý m i  j s o u  j a k   o č i v i d n é ,   tak z á s a d n ě  d ů l e ž i t é .  V š e c h n y  e s t e t i c k é  p o j m y  s s e b o u  n e s o u  u r č i t é  p ř í d a v k y   a  v  t é  č i  o n é  m í ř e  j s o u  s p j a t y   s  m i m o e s t e t i c k ý m i  r y s y ,  či  n a  n i c h   p a r a z i t u j í .   S k u t e č n o s t ,   ž e   m n o h é   e s t e t i c k é   t e r m í n y   jsou  m e t a f o r i c k é   n e b o   q u a s i   m e t a f o r i c k é ,   n i j a k   n e z n a m e n á ,   ž e   b ě ž n ý   j a z y k  j e   n e u z p ů s o b e n ý   n á s t r o j ,   s n í m ž  m u s í m e  z á p a s i t .  K d y ž  n ě k d o  p í š e  j a k o  H a m p s h i r e ,  č l o v e k  n a o p a k  z a s e   t u š í ,  ž e  j a z y k  k r i t i k y j  e  z d e  k l a d e n  p r o t i  j i n ý m  v z o r ů m .  P o u ž í v a t  j a z y k ,  k t e r ý   j e   č a s t o   m e t a f o r i c k ý ,   b y   m o h l o   b ý t   p r o   n ě j a k ý   jiný  cíl  n e b o   /  h l e d i s k a   č i n n o s t i  n ě k o h o  j i n é h o  n e s r o z u m i t e l n é ,  a v š a k  p r o  c í l e  a  /.  h l e d i s k a  e s t e t i c k ý c h   p o z o r o v á n í   t o m u   tak  n e n í .   K d y ž   ř e k n e m e ,   ž e   p o u ž i t i   j a z y k a   n a   roto  j e   n e p ř i r o z e n é ,  p a k  t o  n u t n ě  v e d e   k z á v ě r u ,  ž e  p r o  t a k o v ý  cil e x i s t u j e  n e b o  b y   m o h l o  e x i s t o v a t  n ě j a k é  j i n é   a  „ p ř i r o z e n é "  p o u ž i t i .  P r a v ě  t o t o  v š a k   p ř i r o z e n é   z p ů s o b y ,  j a k  m l u v i t  o  e s t e t i c k ý c h  v ě c e c h  .jsou.  A b y c h  p ř i s p ě l   k  l e p š í m u  p o r o z u m ě n í  t o m u ,  c o  kritik d ě l á   i\ j a k  n a s l e d l l č   p o d p í r á  s v é  s o u d y   a  v e d e  s v é  p u b l i k u m   k  t o m u ,  a b y  v i d ě l o  to, c o  v i d í   o n ,   p o k u s í m  s e  o  s t r u č n ý  p o p i s  m e t o d ,  k t e r é  j a k o  kritici p o u ž í v á  m e . 1 8   (1)  M ů ž e m e   prostě  zmínit  či  poukázat  n a   mimocstetické  rysy:  „ P o v š i m n ě t e   si  t ě c h   b a r e v n ý c h   s k v r n ,  o n é  t e m n é  m a s y ,  t ě c h   l i n i í . "   T í m ,  ž e  t o l i k o  u p o z o r n í m e  n a   t y t o  s n a d n o  r o z p o z n a t e l n é  r y s y ,   k t e r é  

1S

  H o l l o w a y ,  o p .  c i t . .  1 7 3 ­ 1 7 4 ,  n ě k t e r é  z  n i c h  v e  s v é m  v ý č t u  v e  s t r u č n é  p o d o b ě  p ř e d k l á d á .  

E S T E T I C K É  P O J M Y  

431 

č i n í  d a n o u  m a l b u  j a s n o u  č i  t e p l o u  č i  d y n a m i c k o u , j  s m e  č a s t o  ú s p ě š n í   v t o m ,  ž e  n ě k o h o  p ř i v e d e m e   k  t o m u ,   a b y   t y t o   e s t e t i c k é   k v a l i t y   s á m   v i d č l .  V e d e m e  h o ,  a b y  v i d ě l  B ,  t a k ,  ž e  z m í n í m e  n ě c o  o d l i š n é h o ,  t o t i ž   A .   K d y ž   toto  činíme,  u p o z o r ň u j e m e   n a   rysy,  které  m o h l y   z ů s t a t   n e c v i č e n ý m   n e b o   n e d o s t a t e č n ě   p o z o r n ý m   z r a k e m   či  s l u c h e m   n e p o v š i m n u t y :  „ S l e d u j t e  o p a k o v a n o u  p o s t a v u  n a l e v o " ,  „ V š i m l  j s t e  si  v B r e u g h e l o v y  p o s t a v y   I k a r a ?  J e  v e l i c e  d r o b n á " .  N ě k d y  j d e   o  r y s y ,   k t e r é  b y l y  v i d ě n y  či s l y š e n y ,  a l e  j e j i c h ž  d ů l e ž i t o s t  či s m y s l  b y l y  n č j a k   o p o m e n u t y :  „ V š i m n ě t e  si a u t o r e m  m n o h e m  s y t č j i  p o j e d n a n é  ú s t ř e d n í   p o s t a v y ,   o č   z á ř i v ě j š í   j s o u   ty  b a r v y   n e ž   b a r v y   k  n i m   p ř i l é h a j í c í " ,   „ S a m o z ř e j m ě ,  v  p o p ř e d í  v i d í t e  o r á č e ;  u v a ž o v a l i  j s t e  a l e   o  t o m ,  ž e  o n ,   s t e j n ě  j a k o  ostatní p o s t a v y  n a  o b r a z e ,  p i l n ě  p r a c u j e ,  a n i ž  b y  si p o v š i m l   Ikarova  p á d u ? "   Při  zmiňování  rysů,  které  m o h o u   být  rozeznány  k ý m k o l i   s n o r m á l n í m  z r a k e m ,  s l u c h e m  a  i n t e l i g e n c í ,  o d l i š u j e m e  t o ,  c o   m ů ž e  s l o u ž i t  j a k o  j i s t ý  k l í č   k  p o c h o p e n í   či  n a h l é d n u t í  n ě č e h o  j i n é h o   ( a  t e n t o  klíč n e m u s í  b ý t  p r o  v š e c h n y  o s o b y  s t e j n ý ) .   (2)  N a   druhé  straně  často  prostě  z m i ň u j e m e   právě  vlastnosti,  které  c h c e m e ,  a b y   lidé v i d ě l i .  U k a z u j e m e  n a  o b r a z  a  ř í k á m e  „ V š i m n ě t e  si,  j a k  n e r v ó z n í  a d e l i k á t n í  ta k r e s b a  j e " ,  n e b o  „ P o d í v e j t e  s e ,  j a k o u  t o  m á   e n e r g i i   a  vitalitu".  T o h o t o   triku  lze  d o s á h n o u t   p o u ž i t í m   s a m o t n é h o   e s t e t i c k é h o  t e r m í n u ;  ř í k á m e ,  j a k á  o n a  v l a s t n o s t  či c h a r a k t e r  j e ,  a  lidé,  kteří j i  p ř e d t í m  n e v i d ě l i ,  j i  m a j í  z č i s t a j a s n a  p ř e d  o č i m a .   ( 3 )   N e j č a s t ě j i  s l u č u j e m e  p o z n á m k y   o  r y s e c h   e s t e t i c k ý c h   a  m i m o e s t e t i c  ­ k ý c h :  „ V š i m l i  j s t e  si  t é t o   a  t a m t é  č á r y ,   a  tu  a  t a m  j a s n ý c h  b a r e v n ý c h   s k v r n e k  . . . n e d á v a j í  t o m u  vitalitu, e n e r g i i ? "   ( 4 )   K r o m ě  t o h o  č a s t o  p o u ž í v á m e  š i r o k á   a  u ž i t e č n á  p ř i r o v n á n í   a  s k u t e č n é   m e t a f o r y :  „ J e  to, j a k o  b y  t a m  h o ř e l y  d r o b n é  s v ě t e l n é  b o d y " ,  „ j a k o  b y   b a r v y  n a  p l á t n o  m e t a l  p r u d c e  a v e  v z t e k u " ,  „ s v ě t l a  b l i k a j í ,  č á r y  t a n č í ,   v š e c h n o  j e  v z d u š n é ,  j a s n é  a  v e s e l é " ,  „ j e h o  p l á t n a  h o ř í ,  j i s k ř í ,  p l a n o u  a  září,  d o k o n c e   i  ty  n e j m í r n ě j š í  v ž d y  n e p o k o j n ě  p o b l i k á v a j í ,  č a s t o  s e   v š a k   r o z h o ř í   v p l a m e n ,  o h r o m n o u   p y r o t e c h n i c k o u   p ř e h l í d k u " ,   a  t a k   dále.  ( 5 )   P o u ž í v á m e   p r o t i k l a d y ,   s r o v n á n í   a  r e m i n i s c e n c e :   „ K d y b y   v z a l   t u t o   s v ě t l e  ž l u t o u ,  p ř e m í s t i l  j i  d o p r a v a ,  j a k  b y  t o  b y l o  p l o c h é " ,  „ N e m y s l í t e ,   ž e   t o   m á   n ě c o   z k v a l i t   R e m b r a n d t o v ý c h ? " ,   „ N e m á   t o   t u t é ž   v y r o v n a n o s t ,   klid  a  s v ě t e l n o s t   l e t n í c h  v e č e r ů   v N o r f o l k u ? " .  M u s í m e   z n á t   citlivost,  v n í m a v o s t   a  m í r u   z k u š e n o s t i   n a š e h o  p o s l u c h á č s t v a   a  p o d l e  t o h o  p o u ž í t  p ř i m ě ř e n ý  k l í č .   Kritici  a  k o m e n t á t o ř i  s e  v e  s v ý c h   m e t o d á c h   m o h o u   p o h y b o v a t   o d   j e d n é   k r a j n o s t i   k d r u h é ,   o d  

432 

IŤunk S I H L I í Y  

p u n t i č k á r s k e h o  s o u s t ř e d ě n í  s e  n a  detail, k r e s b u  a b a r v u ,  s a m o h l á s k y  a  r ý m y ,   k v í c e   či  m é n ě   k v ě t n a t ý m   a  b u j n ý m   m e t a f o r á m .   P o s l o u ž í   i  e n t u z i a s t i c k ý   ž i v o t o p i s n ý   n á č r t   o z d o b e n ý   v h o d n ý m   p ř í v l a s t k e m   a  m e t a f o r o u .  R o z h o d n u t í  p r o  t o  n e j  lepší j e  z á v i s l e  j a k  n a  p o s l u c h á č s t v u ,   tak n a  d o t y č n é m  díle. N e m ě l  b y  t o  v š a k  b ý t  n á č r t  j e n  tak b e z e  v š e h o ,   a n i ž  b y c h o m  p ř i d a l i  j i n é  p o z n á m k y .   ( 6 )   Z h u s t a  h r a j í  p o d s t a t n o u  roli o p a k o v á n í  a  r e i t e r a c e .  K d y ž  s t o j í m e  p red  p l á t n e m ,  m ů ž e m e  s e  s t á l e  z n o v u   v r a c e t   k  t ý m ž  p o l o ž k á m   a  v ě n o v a t   p o z o r n o s t  t ý m ž  l i n i í m  a t v a r ů m ,  m ů ž e m e  o p a k o v a t  t á ž  s l o v a ,  „ v í ř e n í " ,   „ v y v á ž e n o s ť ' ,   „ z á ř i v o s t " ,   n e b o   t á ž   p ř i r o v n á n í   a  m e t a f o r y ,  j a k o   b y   m o h l y  b ý t  n á p o m o c n y  č a s  a d ů v ě r n á  o b e z n á m e n o s t ,  p ř í s n ě j š í  p o h l e d ,   p e č l i v ě j š í  p o s l e c h ,  d ů k l a d n ě j š í  p o z o r n o s t .  Č i l i  z n o v u   a  s  o b m ě n o u ;  t o   č a s t o  p o m á h á  k r o u ž i t  k o l e m  t o h o ,  c o  c h c e m e   říci, u p e v n i t  to, d o p l n i t   v í c e  t v r z e n í m i   téhož  druhu.  K d y ž  n ě k d o  p o m i n e  k v a l i t u  v í ř e n í ,  k d y ž   s e   n e o s v ě d č í  j e d e n   p ř í v l a s t e k   č i   j e d n a   m e t a f o r a ,   p ř i p o j í m e   n ě j a k é   p ř í b u z n é ;   m l u v í m e   o  n e s p o u t a n é m   p o h y b u ,  j a k   s e   o b j e k t   k r o u t í   a  o t á č í ,  j a k  s e   s v í j í   a  k r o u ž í ,  j a k o  b y c h o m ,  k d y ž  s e  n e m ů ž e m e   trefit  p ř í m o ,  m o h l i   u s p ě t   s p ř í v a l e m  s y n o n y m  či  s l o v   s  p o d o b n ý m   v ý z n a ­ mem.  ( 7 )   N a k o n e c  je, k r o m  n a š i c h  v e r b á l n í c h  p r o j e v ů ,  d ů l e ž i t é   i n a š e  c h o v á n í .   V o l í m e  v h o d n ý   t ó n   h l a s u ,   v ý r a z u ,  p ř i t a k á n í ,   p o h l e d ů   a  g e s t .   Kritik  m n o h d y  d o k á ž e  v í c  m á c h n u t í m  p a ž e  nežli p r o s l o v e m .  V h o d n é  g e s t o   n á s   u p o z o r n í   n a   z u ř i v o s t   p ř í t o m n o u   v m a l b ě   n e b o   n a   c h a r a k t e r   m e l o d i c k é  linie.  T y t o  z p ů s o b y  j e d n á n í   a  m l u v e n í   s e  n i j a k  z á s a d n ě  neliší a ť  u ž  s e  z a b ý v á m e   j e d n o t l i v ý m  d í l e m ,  j e d n o t l i v ý m  o d s t a v c e m  n e b o  linií, n e b o  a  ť m l u v í m e  o  d í l u   u m ě l c e  j a k o  o  c e l k u  č i  u p o z o r ň u j e m e  n a  z á p a d  s l u n c e  č i  k r a j i n u .   I k d y ž  a l e   t o t o   v š e c h n o   m l u v č í   d ě l á ,   n e m u s í m e   v i d ě t   to,  c o   vidi  o n .   M o ž n á   e x i s t u j e   n ě j a k á  v ě c ,   i  k d y ž  n e j s m e  n i j a k   o m e z e n i   v y j m a  o m e z e n í   d a n ý c h   č a s e m   a  t r p ě l i v o s t í ,   k t e r o u   v y n e c h a l   a  n á m  ( n e b o  s á m  s o b ě )  t o   v y k l á d á  j a k o  s v é h o   d r u h u  n e d o s t a t e k ,  s e n z i t i v n í  v a d u .  M ů ž e  n á m  říci, a b y c h o m  s e  z n o v a  p o d í v a l i   či j e š t ě  j e d n o u   četli, n e b o  a b y c h o m   četli  či  p o h l é d l i   n a  j i n é  v č c i ,   a  p a k   s e   vrátili  k v ě c i  p ů v o d n í ;  m ů ž e  n a b ý t  d o j m u ,  ž e  j s o u  u r č i t é  ž i v o t n í  z k u š e n o s t i ,   k t e r ý c h   j s m e   n e n a b y l i .   A l e   t o   v š e c h n o  j e   n á p l n í   j e h o   p r á c e .   V e d e   t o   k ú s p ě c h u ,  a ť  t o  p r o v á d í  k d o k o l i ;  a v e  s k u t e č n o s t i j  e  t o  v š e ,  c o  d ělat lze.  K d y ž  si j a s n ě  u v ě d o m í m e ,  a ť  u ž  s e  z a b ý v á m e  u m ě n í m  n e b o  k r a j i n o u  n e b o   lidmi n e b o  p ř í r o d n í m i  p ř e d m ě t y ,  to, j a k   s e s t e t i c k ý m i  p o j m y  p r a c u j e m e ,  p a k   m ů ž e m e   t u t o   o b l a s t   l i d s k é   a k t i v i t y   n a h l é d n o u t   tak,  j a k   j e .   P r a c u j e m e  

Ľ S T E T I C K É  P O J M Y  

433 

s  o d l i š n ý m i   p o j m y   o d l i š n ý m i   z p ů s o b y .   J e s t l i ž e   c h c e m e   n ě k o h o   p ř i m č t   k  s o u h l a s u ,   ž e   u r č i t á   b a r v a  j e   č e r v e n á ,   m ů ž e m e   h o   p o s t a v i t   d o   v h o d n é h o   o s v e t l e n í   a  v y z v a t   h o ,   a b y   s e   z  t é   p o z i c e   p o d í v a l ;  j d e ­ l i   o  z e l e n o m o d r o u ,   m ů ž e m e   p ř e d l o ž i t   b a r e v n o u   t a b u l k u   a  v y z v a t   h o ,   a b y   p r o v e d l   s r o v n á n í ;   c h c e m e ­ l i ,   a b y   s o u h l a s i l ,   ž e   u r č i t á   p o s t a v a  j e   s l o ž e n a   z e   čtrnácti  p l o c h ,   v y z v e m e  h o ,  a b y  j e  s p o č í t a l ;   a  c h c e m e ­ l i   h o  p ř i m č t   k s o u h l a s u ,  ž e  n č c o  j e   z c h á t r a l é  n e b o  ž e j  e  n ě k d o  líný, m ů ž e m e  t o  p r o v é s t  j i n a k ,  t ř e b a  v ý č t e m  r y s ů ,   j e j i c h  o d ů v o d n ě n í m   a  a r g u m e n t a c í   v j e j i c h   p r o s p ě c h ,  v á ž e n í m   a  v y v a ž o v á ­ n í m .   T o   v š e c h n o   j s o u   m e t o d y   t ě m t o   r o z l i č n ý m   p o j m ů m   vlastní.  A v š a k   z p ů s o b y ,  j a k   n ě k o h o  p ř i m ě t ,  a b y   n a z ř e l   k v a l i t y   e s t e t i c k é ,  j s o u  j i n é h o   r á z u ;   totiž j s o u   t a k o v é ,   j a k  j s e m  j e   p o p s a l   v ý š e .   U  k a ž d é h o   t a k o v é h o   p o j m u   m ů ž e m e  u v é s t ,  c o  a j a k   s n í m  d ě l á m e .  A v š a k  m e t o d y  v h o d n é  p r o  j i n é  p o j m y   n e j s o u   v h o d n é   p r o   p o j m y   e s t e t i c k é ,   a  vice  versa.  A r g u m e n t ,   ž e   n č c o  j e   p ů v a b n é ,  p o d a t  n e l z e ;  t o  v š a k  n e n í   o n i c  v í c  m a t o u c í  nežli n a š e  n e s c h o p n o s t   p r o k á z a t  ­  p o m o c í  m e t o d y ,  m e t a f o r y  a  g e s t  u m ě l e c k é h o  k r i t i k a   ­  ž e  d e s á t ý m   tahem  nastane  mat.  Nadhozené  otázky  nepřipouští  odpověď,  která  b y   s e   v y m y k a l a   t o m u   d r u h u   p o p i s u ,  j a k  j s e m  j e j   u k á z a l .   R o z p a č i t ě   p o k r a č o v a t   v d o t a z o v á n í  j a k  to, ž e  když  t y  v ě c i  p r o v á d í m e ,  z a č n o u  lidé j i s t é  v ě c i  v i d ě t , j  e   j a k o  p t á t  s e  j a k  to, ž e  k d y ž  p o l o ž í m e  k n i h u  d o  v h o d n é h o  s v ě t l a ,  b u d e  s  n á m i   n á š   p a r t n e r   s o u h l a s i t ,  ž e j  e  č e r v e n á .  T a k o v é  o t á z k y   či  h á d a n k y  z d e  n e m a j í   m í s t o .  E s t e t i c k é  p o j m y  j s o u  s t e j n ě  p ř i r o z e n é ,  s t e j n ě  p o n ě k u d  e s o t e r i c k é ,  j a k o   j a k é k o l i v   j i n é   p o j m y .   Ž e   s e   z d a j í   b ý t   p o d i v n é   či  m a t o u c í ,  j e   z á s l u h o u   p o d h o u b í  r o z l i č n ý c h  a z n á m ý c h  f i l o s o f i c k ý c h  v z o r ů .   P o p s a l  j s e m ,  jak  lidé o p r a v ň u j í  e s t e t i c k é  s o u d y   a  m a j í  d r u h é   k  t o m u ,  a b y   v e  v ě c e c h  n a h l é d l i  e s t e t i c k é  k v a l i t y .  S k o n č í m  u k á z k o u  t o h o ,  ž e  m e t o d y ,  k t e r é   j s e m   n a č r t l ,  j s o u   m e t o d y   o d   s a m é h o   z a č á t k u   p r o   p o j m y   v k u s u   v h o d n é   a  c h a r a k t e r i s t i c k é .   K d y ž   s e  m ě  n ě k d o  p o k o u š í   p ř e s v ě d č i t ,  ž e  určitá  m a l b a  j e   d e l i k á t n í   či  v y v á ž e n á ,   d i s p o n u j i   u ž   u r č i t ý m   c h á p á n í m   t ě c h t o   t e r m í n ů   a  v u r č i t é m   s m y s l u   v í m ,  c o  h l e d á m .   P a n u j e ­ l i  v š a k   r o z p a č i t o s t   o h l e d n ě  t o h o ,   j a k  m ě  n ě k d o  m ů ž e  řečí p ř i m ě t ,  a b y c h  u r č i t é  k v a l i t y   v  o b r a z e  u v i d ě l ,  p a k  b y   tu  m ě l a  p ř e d e v š í m  b ý t   i  o d p o v í d a j í c í  r o z p a č i t o s t  o h l e d n ě  t o h o ,  j a k  j s e m  s e   n a u č i l  p o u ž í v a t  e s t e t i c k é  t e r m í n y   a  r o z e z n á v a t   e s t e t i c k é  k v a l i t y .  M ů ž e m e  s e   t e d y   tázat, j a k  s e   s  t ě m i  v ě c m i  u č í m e  z a c h á z e t   a  p o u ž í v a t  j e ;   a  t o  z n a m e n á   z k o u m a t   ( 1 )   j a k é   m a j í   lidé  p ř i r o z e n é   s c h o p n o s t i   a  s k l o n y   a  ( 2 )  j a k   t y t o   k a p a c i t y   r o z v í j í m e   a  v y u ž í v á m e  p ř i   p r o c v i č o v á n í   a  u č e n í .   A  p r o   t o   d r u h é   j m e n o v a n é   n e p o c h y b n ě   platí,  ž e   n a š e   s c h o p n o s t   v n í m a t   a  r e a g o v a t   n a   e s t e t i c k é   k v a l i t y   s e   k u l t i v u j e   a  r o z v í j í   p r o s t ř e d n i c t v í m   n a š i c h   k o n t a k t ů   s  r o d i č i   a  učiteli  u ž  o d   ú p l n ě  r a n é h o  v ě k u .   P r o  m é  ú č e l y  j e  z a j í m a v é ,  ž e   z a t í m c o  j s m e   v s o u č a s n o s t i   c v i č e n i   n a   p ř í k l a d e c h   v  t o m   s m y s l u ,  j a k  j s o u  

434 

F r a n k  S I B L E Y  

p ů v a b n é ,   d e l i k á t n í   atd., j s o u   p o u ž í v a n é   m e t o d y ,  j a z y k   a  c h o v á n í ,   s o u č á s t í   m e t o d  kritiky.  A b y c h o m   o n y   d v e   otázky  zodpověděli,  u v a ž u j m e   slova j a k o   „ d y n a ­ m i c k é " ,  „ m e l a n c h o l i c k é " ,  „ v y v á ž e n é " ,  „ n a p j a t é " ,  „ k ř i k l a v é " ,  j e j i c h ž  e s t e t i c k é   p o u ž i t í   j e   r/z/tfj/mctaforické.  U ž  j s e m   z d ů r a z n i l ,   ž e   t a k t o   j e   n e m ů ž e m e   p o u ž í v a t ,  a n i ž  b y c h o m   byli  v y b a v e n i   u r č i t o u   z k u š e n o s t í   v  s i t u a c í c h ,   k d y   s e   p o u ž í v a j í  d o s l o v n ě .  T e ď  j d e  o  t o  p r o z k o u m a t ,  j a k  d o c h á z í   k  p o s u n u  o d  j e j i c h   d o s l o v n é h o   použití  k  p o u ž it í   e s t e t i c k é m u .   P r o   t e n t o   ú k o l  j e   t ř e b a   j i s t ý c h   s c h o p n o s t í   a s k l o n ů  s p o j o v a t  z k u š e n o s t i ,  p o v a ž o v a t  u r č i t é  v ě c i  z a  p o d o b n é ,  a  t y t o   p o d o b n o s t i  u v á d ě t ,  z k o u m a t  j e  a  z a j í m a t  s e   o  n ě .  T y t o  v ě c i   p r o v á d í m e   s p o n t á n n ě ,  lze  je k u l t i v o v a t   a  r o z v í j e t ,  c o ž j  e  o b e c n ý  r y s  l i d s k é  i n t e l i g e n c e   a  sensitivity.  Ž e   e s t e t i c k é   t e r m í n y   p o u ž í v á m e   n e n í   o  nic  z á h a d n ě j š í   n e ž   ž e   v ů b e c  u m í m e  t v o ř i t  m e t a f o r y .  N e n í  t ě ž k é  n a l é z t  s n a d n é  a  h l a d k é  p ř e c h o d y ,  p o   n i c h ž  p o s t u p u j e m e  k  p o u ž í v á n í  e s t e t i c k ý c h  t e r m í n ů .  D ě t e m  v y s v ě t l u j e m e ,  ž e   j e d n o d u c h é  p í s n i č k y  j s o u  p ř e k o t n é  či  s p ě š n é  n e b o  h o p s á v é  n e b o   l o u d a v é ,   a  o d t u d  s e  p ř e s u n e m e   k ž i v ý m ,  v e s e l ý m ,  p ř í j e m n ý m ,  š ť a s t n ý m ,  ú s m ě v n ý m   či  s m u t n ý m  a ,  j a k  s e  r o z š i ř u j í  j e j i c h  z k u š e n o s t i   a  s l o v n í k ,  p o s t o u p í m e   k  v e l e b ­ n ý m ,   d y n a m i c k ý m   či  m e l a n c h o l i c k ý m .   D í t ě   v š a k   z a č a s t o   s a m o   o b j e v u j e   m n o h é  z t ě c h t o  paralel  a  p r o j e v u j e  o n ě  z á j e m  či  z  nich m á  p o t ě š e n i .  N e j s p í š   s h u d b o u  z a č n e  s a m o  o d  s e b e  p o s k a k o v a t ,  p o c h o d o v a t ,  tleskat n e b o  s e  s m á t ,  a  bez  této  přirozené  tendence  b y   naše  školeni  přišlo  vniveč.  P o k u d   ale  této  t e n d e n c e  v y u ž i j e m e  a  o n a  n a m  p o m ů ž e  při š k o l e n í ,  děláme  práve  to,  co  dělu  kritik.  M ů ž e m e   d í t ě   t o l i k o   p ř e s v ě d č o v a t ,   a b y   b y l o   p o / o r n é ,   a b y   s e   d í v a l o   n e b o   p o s l o u c h a l o ;   n e b o   m ů ž e m e   d a n o u   h u d b u   p r o s t ě   nazývat  v e s e l o u .   P r a v d ě p o d o b n ě   v š a k   a l e   t é ž   p o u ž i j e m e ,   s t e j n ě   j a k o   kritik,  o p a k o v a n í ,   s y n o n y m a ,  p a r a l e l y ,  p r o t i k l a d y ,  p o d o b n o s t i ,  m e t a f o r y ,  b u d e m e  g e s t i k u l o v a t   a  v ů b e c  s e  c h o v a t  e x p r e s i v n ě .   R o z p o z n á n í   p o d o b n o s t í   a  r o z s a h u   m e t a f o r   n e n í   s a m o z ř e j m ě   j e d i n ý m   p ř e c h o d e m   k e s t e t i c k é m u  p o u ž i t í  j a z y k a .  J s o u   i j i n é  p ř e c h o d y ,  j i n é  / p u s o b y ;   n a p ř í k l a d  p o m o c i  o k r a j o v ý c h  p ř í p a d ů ,  j a k   j s e m   o  n i c h   m l u v i l  v ý š e .  K d y /  s e   o b d i v u j e m e   n ě č e m u   tak  p r o s t é m u  j a k o  j e   štihlost  p o h á r u   n e b o   h l a d k o s t i   s t a v b y ,   n e n í   t ě ž k é   n a   t a k o v é   v ě c i   u p o z o r n i t ,   e v o k o v a t   p o d o b n ý   p r o ž i t e k   a  zavést  v h o d n é   estetické  termíny.  T y t o   p ř e c h o d y   nejsou  p o u h ý m i   začátky;  č a s t o  l z e  m í t  p o c h y b n o s t i  o t o m ,  z d a  t e r m í n j  e   či n e n í  p o u ž i t  e s t e t i c k y .  M n o h é   z t e r m í n ů ,  k t e r é  j s e m  z m í n i l ,   l z e  p o u ž í t  t a k o v ý m i  z p ů s o b y ,  ž c  n e j s o u  p ř í m o   d o s l o v n é ,  a l e  k d y  b y c h o m  s e  z d r á h a l i   říci, ž c  v y ž a d u j í  m n o h e m  v í c  e s t e t i c k é   s e n s i t i v i t y .  M l u v í m e   o  t e p l ý c h   a  s t u d e n ý c h  b a r v á c h ,   a  m ů ž e m e  m l u v i t  t é ž   o  j a s n ě  b a r e v n é m   o b r a z e ,  k t e r ý  j e  p ř i n e j m e n š í m  v e s e l ý   a  v z r u š u j í c í .  K d y ž  u ž   n ě k o h o  p ř i m ě j e m e ,  a b y  s e  t a k o v é h o  m e t a f o r i c k é h o  r o z s a h u  t e r m í n ů  d o v t í p i l ,  

E S T E T I C K É  P O J M Y  

435 

u č i n í   t e n t o   j e d e n   z p ř e c h o d o v ý c h   k r o k ů ,   o d   n č h o ž   s e   m ů ž e   p o h y b o v a t   k t a k o v ý m   p o u ž i t í m   t e r m í n ů ,   k t e r é   si  z j e v n ě   z a s l o u ž í   b ý t   n a z ý v á n y   e s t e t i c k ý m i   a k t e r é  v y ž a d u j í  v í c e  e s t e t i c k é h o  p o r o z u m ě n í .  K d y ž  j s e m  v  ú v o d u   prohlásil,  ž e   estetická  sensitivita j e   v z á c n ě j š í   n e ž   j i n é   přirozené  vlohy,  n e p o p ř e l  j s e m ,  ž e  m á  r ů z n é  s t u p n ě ,  o d  z á k l a d n í  a ž  p o  v y t ř í b e n o u .  V ě t š i n a  lidí  s e   p o z n á m k á m ,   o  k t e r ý c h  j e  z d e   ř e č ,   n a u č í   s n a d n o .   K d y ž   a l e   n ě k d o   u m í   n a z v a t  z á ř i v á  p l á t n a  v e s e l ý m i   a  ž i v ý m i   a n i ž  b y   byl  s c h o p e n   v y p á t r a t ,  k t e r é   plátno  těmito  kvalitami  p ř e k y p u j e   v e   skutečnosti,  n e b o   u m í   rozpoznat  z j e v n o u  v n č j š í  b u j n o s t   a  e n e r g i i  s t u d e n t s k é  k o m p o z i c e  h r a n é   con  fuoco  b e z   t o h o ,   ž e   b y   n a h l é d l ,   ž e   ten  k u s   p o s t r á d á   v n i t ř n í   žár  a  p r ů b o j n o s t ,   p a k   n e b u d e m e   e s t e t i c k o u   s e n s i t i v i t u   d o t y č n é h o   v  t é t o   o b l a s t i   p o v a ž o v a t   z a   d o s t a t e č n ě   r o z v i n u t o u .   J a k m i l e  s e  v š a k   d o  p ř e c h o d ů  o d  b ě ž n é h o  p o u ž í v á n í   k p o u ž í v á n í   e s t e t i c k é m u   p u s t í m e   v e   z j e v n ě j š í c h   p ř í p a d e c h ,   p a k   s e   m ů ž e   d o m é n a   e s t e t i c k ý c h   p o j m ů   rozšířit,  z p ř e s n i t ,   a  m ů ž e   s e   stát  i  č á s t e č n ě   a u t o n o m n í .   P o č á t e č n í   k r o k y   ­  j a k k o l i   s e   r ů z n í   v  m e t a f o r i c k ý c h  p o s u n e c h   a  j a k k o l i   s c   r ů z n í   v e   z k u š e n o s t e c h ,   n a   n i c h ž   p a r a z i t u j í   ­  j s o u   p ř i r o z e n é   a  snadné.  B e z m á l a   t o t é ž   platí,  i  k d y ž   v e z m e m e   t a k o v á   s l o v a ,   k t e r é   n e m a j í   s t a n d a r d n í   m i m o e s t e t i c k é   p o u ž i t í ,  j a k o  j s o u   „ p ů v a b n á " ,  „ h e z k á " ,   „ l á k a v á " ,   „ p ů v a b n á " ,   „ e l e g a n t n í " .   N e l z e   říci,  ž c  j d e   o  s l o v a ,  j i m ž  s e   u č í m e   v j e j i c h   m e t a f o r i c k é m  p o s u n u .  J s o u   v š a k   m n o h a  z p ů s o b y   s p j a t y   s  m i m o e s t e t i c k ý m i   r y s y   a  n a u č e n í   s e   j i m   u m o ž ň u j e   u r č i t o u   p ř i r o z e n o u   o d e z v u ,   r e a k c i   a  z p ů s o b i l o s t .  U č í m e  s e j  i m  n e  t a k ,  ž c  si  v š í m á m e  p o d o b n o s t í ,  n ý b r ž  t a k .  ž e  si  u v ě d o m í m e   n a š i   p o z o r n o s t   a  z a m ě ř í m e  j i   j i n a k .   Z r a k   či  s l u c h   s c   c h o p í   u r č i t ý c h  n á p a d n ý c h  n e b o  p o z o r u h o d n ý c h  n e b o  n e o b y č e j n ý c h  j e v  ů ,  t y  u c h v á t í   n a š i   p o z o r n o s t   a  z á j e m ,  a  n á s l e d n ě  n á s  p ř e k v a p u j í ,  o b d i v u j e m e  s e  j i m .  j s m e   p o t ě š e n i ,  z a c h v á t í  n á s  s t r a c h  n e b o  c í t í m e  o d p o r .  D ě t i  t a k t o  z a č í n a j í  r e a k c í  n a   e f e k t n í  v e l k o l e p é  z á p a d y  s l u n c e ,   n a   p o d z i m n í   lesy,  n a  r ů ž e  a  p a m p e l i š k y   a  j i n é  n á p a d n é   a  b a r e v n é  o b j e k t y ,   a  m y  z a  t ě c h t o  o k o l n o s t í  z a v á d í m e  o b e c n á   e s t e t i c k á   s l o v a  j a k o  „ ú ž a s n é " ,  „ p ě k n é " ,  „ š e r e d n é " .  N e n í   n á h o d o u ,  ž e   p r v n í   l e k c e   e s t e t i c k é h o   p o r o z u m ě n í   s p o č í v á   v  n a v e d e n í   p o z o r n o s t i   d í t ě t e   s p í š e   k r ů ž í m  n e ž   k  d r n u   t r á v y ;   a  n e p ř e k v a p u j e  ani, ž e  j e  v e d e m e   k  t o m u ,  a b y   si  p o v š i m l o   s p í š e   b a r e v   p o d z i m u   n e ž  t l u m e n ý c h   o d s t í n ů   z i m y .   M y   v š i c h n i ,   n e j e n   d ě t i ,   t a k o v ý m  n á p a d n ý m   a  s n a d n o  p o z o r o v a t e l n ý m  v ě c e m  v ě n u j e m e   e s t e t i c k o u   p o z o r n o s t   m n o h e m   o c h o t n ě j i   a  p o h o d l n ě j i .   S p o t ě c h o u   si  p o v š i m n e m e  t r á v y   r a n é h o  j a r a   či  p r v n í h o  s n ě h u ,  p o z o r u h o d n ě  t v a r o v a n ý c h   k o p c ů   s r o z l i č n ý m i   o b r y s y ,   k r a j i n y  p o s e t é  r ů z n ý m i   b a r e v n ý m i   s k v r n a m i   či  b o h a t ě   p o s e t é  s v ě t l e m   a  s t í n e m .  J s m e  z a s a ž e n i   a  d o j a t i   v e l i k o s t í   či  m a s o u ,   j a k o  j e  t o m u   v p ř í p a d ě  h o r  n e b o  k a t e d r á l .  J s m e  p o d o b n ě  citliví n a  n e o b v y k l o u  

I T;I n k  vSIBI J i Y  

436 

p ř e s n o s t   a  d r o b n o s t   či  p o z o r u h o d n o u   a  z r u č n o u   d o v e d n o s t  j a k o   v  p ř í p a d ě   s l o ž i t ý c h   a  p r o p r a c o v a n ý c h  f i l i g r á n s k ý c h  p ř e d m ě t ů ,  či  s p l e t i t ě  p o k r o u c c n é h o   a  v l n i t ě   s k l e n u t é h o   d ř e v a .   S v y u ž i t í m   t ě c h t o   p ř i r o z e n ý c h   z á j m u   a  o b d i v u   v t o m   čase  poprvé  vyučujeme  j e d n o d u c h ý m   estetickým  v ý r a z ů m .   Lidé  s  u m í r n ě n o u   e s t e t i c k o u   s e n s i t i v i t o u   a  r a f i n o v a n o s t í  v y k a z u j í  stálý  e s t e t i c k ý   z á j e m   p ř e d e v š í m   v  u v e d e n ý c h   p ř í p a d e c h   a  p o u ž í v a j í   p o u z e   o b e c n ě j š í   e s t e t i c k é   v ý r a z y   ( „ h e z k é " ,   „ r o z k o š n é "   a  p o d . ) .   T y t o   s i t u a c e   v š a k   m o h o u   s l o u ž i t  j a k o  o d r a z o v ý  m ů s t e k ,  o d  n ě h o ž  s v é  e s t e t i c k é  z á j m y  r o z š i ř u j e m e  d o   v ě t š í c h  či m é n ě  r o z l e h l ý c h  o b l a s t í  s  t í m ,  ž c  si p o s t u p n ě  o s v o j u j e m e  j e m n ě j š í  a  u r č i t ě j š í  s l o v n í k  v k u s u .  P r i n c i p y  s c  n e m ě n í ;  z á k l a d e m  p r o  u č e n í  s e  u r č i t ě j š í m   t e r m í n ů m  j a k o  j s o u  „ p ů v a b n é " ,  „ d e l i k á t n í "  a  „ e l e g a n t n í "  j e  s t á l e  n á š  z á j e m  o  v ě c   a  n á š  o b d i v  r o z l i č n ý m  p ř i r o z e n ý m  v l a s t n o s t e m  ( „ J a k   l e h c e  s e  p o h y b u j e ,   j a k o  b y  s e  v z n á š e l a " ,  „ T a k  s l a b á   a  k ř e h k á , j  a k o  b y  j i  m ě l  zabít v á n e k " ,  „ T a k   m a l é  a  p ř e s t o  tak  s l o ž i t é " ,  „ T a k  ú s p o r n é   a  d o k o n a l e  u p r a v e n é " ) . ' ' '   I  s  t ě m i t o   v ý r a z y ,  k t e r é  s a m y  o  s o b ě  n e j s o u  m e t a f o r i c k é ,  s e   i  tak s p o l é h á m e  n a  m e t o d y   kritika, v č e t n ě  s r o v n á v á n í ,  n á z o r n é h o  p ř í k l a d u   a  m e t a f o r y ,  a b y c h o m  n ě k o h o   naučili či n ě k o m u  o b j a s n i l i ,  c o  ty v ý r a z y  z n a m e n a j í .   V e   d r u h é   části  t o h o t o   č l á n k u   j s e m   k l a d l   d ů r a z   n a   p ř i r o z e n ý   z á k l a d   r o z l i č n v c h  r e a k c í ,  b e z  n i c h ž  b y c h o m  s e  e s t e t i c k ý m  v ý r a z ů m  n e m o h l i   n a u č i t .   R o v n ě ž  j s e m  n a č r t l ,   jaká j e  p o v a h a  t ě c h   r y s ů ,   n a   n ě ž  p ř i r o z e n ě   r e a g u j e m e :   r ů z n é   p o d o b n o s t i ,   n á p a d n é   b a r v y ,   t v a r y ,  v ů n ě ,  r o z m ě r y ,   složitost  a  m n o h é   j i n é .   D o k o n c e   i  n e m e t a f o r i c k é   e s t e t i c k é   v ý r a z y   m a j í   d ů l e ž i t á   s p o j e n í   s  r ů z n ý m i  p ř i r o z e n ý m i  r y s y ,  k t e r é  v z b u z u j í  n á š  z á j e m ,  ú d i v ,  o b d i v ,  p o / i t e k  či  n e c h u ť .  Z e j m é n a  j s e m  v š a k  a r g u m e n t o v a l ,  ž e  b y c h o m  n e m ě l i   p o v a ž o v a t   za  m a t o u c í ,   k d y ž   kritik  s v é   s o u d y   p o d p o r u j e   a  k  t o m u ,   a b y c h o m   n a h l é d l i   e s t e t i c k é  k v a l i t y ,  n á s  v e d e  p o u k a z o v á n í m  n a  k l í č o v é  r y s y   a  n á s l e d n ě   o  n i c h   s v ý m   v l a s t n í m   z p ů s o b e m   h o v o ř í .   T ý m i ž   m e t o d a m i   n á m   lidé  p o m á h a j í   o d   z a č á t k u  r o z v í j e t  n á š  e s t e t i c k ý  s m y s l  a o v l á d n o u t j  e h o  s l o v n í k .  J e s t l i / c  j s m e  n a   J 

19

7

 

J 

J 

y 

 M ě l o  b v  s e  p o z n a m e n a t ,  ž e  v ě t š i n a   z t ě c h t o  v ý r a z ů ,  k t e r é  j s o u  p ř i  b ě / n c m  p o u ž í v á n i  p ř e d e v š í m  

či v ý l u č n ě  v ý r a z y  e s t e t i c k ý m i ,  m ě l a  d ř í v e  p o u ž i t í  m i m o e s t e t i c k á   a  s v o j e  s o u č a s n é  p o u ž i t í  z í s k a l a   dik jistému  m e t a f o r i c k é m u posunu. A n i ž   bych  těmto  etymologickým  skutečnostem  přikládal  p ř í l i š  v e l k ý  v ý z n a m ,  m ě l o  b y  b ý t  z ř e j m é ,  ž e  j e j i c h  h i s t o r i e  o d r á ž í  s o u v i s l o s t   s o d e z v a m i ,  z á j m y  a  p ř i r o z e n ý m i  r y s y ,  k t e r é  j s e m  u v e d l j  a k o  p o d s t a t n é  p r o  u č e n í  a p o u ž í v á n i  e s t e t i c k ý c h  v ý r a z ů .  T y t o   p ř e c h o d y  n a z n a č u j í  j a k  z á v i s l o s t  e s t e t i č n a  n a  j i n ý c h  z á j m e c h ,  tak  i t o ,  j a k é  n ě k t e r é  z t ě c h t o  z á j m ů   j s o u .   S o u v i s l o s t   s e   z a l í b e n í m ,   p o t ě š e n í m ,   n á k l o n n o s t í ,   ú c t o u ,   v á ž n o s t í   či  v o l b o u   m a j í   v ý r a z y  

krásné,  půvabné, 

delikátní, 

rozkošné. 

znamenité, 

elegantní, 

vábivé',  souvislost  s obavami  či 

o d p o r e m  m á  v ý r a z   šeredné;  s  t í m ,  c o  j e  p o z o r u h o d n é  p r o  z r a k   či  p o z o r n o s t  j s o u  s p j a t y  v ý r a z y   křiklavé,  skvostné,  okázalé;  s tím,  c o   p ř i t a h u j e   n á p a d n o u   v z á c n o s t í ,   p ř e s n o s t í ,   z r u č n o s t í ,   d ú v t i p n o s t í ,   z p r a c o v á n í m   j s o u   to  v ý r a z y   líbezné,  milé,  roztomilé,  dokonalé;  s p ř i z p ů s o b e n í m   f u n k c i ,  u s n a d n ě n í m  z a c h á z e n í  s p ř e d m ě t e m ,  j e  t o  v ý r a z  prijemný. 

E S T E T I C K É  P O J M Y  

437 

u v e d e n é   metody  reagovali  tehdy,  pak  neprekvapí,  ž e   na  kritikovu  řeč  r e a g u j e m e   i  d n e s .   S p í š e   b y   b y l o   p ř e k v a p u j í c í ,   k d y b y   n á s   lide,  p ř i   p o u ž i t í   t o h o t o   j a z y k a   a  c h o v á n í ,   ne byli  s c h o p n i   o b č a s   p ř i m ě t   k t o m u ,   a b y c h o m   e s t e t i c k é  v l a s t n o s t i  v č c í  n a h l é d l i   t é ž ;  n e b o ť  t o  b y  p r o k á z a l o ,  ž e  n á m  n e b y l o   d á n o  j e d n o  c h a r a k t e r i s t i c k y  l i d s k é  v č d o m í  i aktivita.  j 

Přeložil  Rostislav  Niederle 

ERRÁTA  U p o z o r ň u j e m e   č i t a t e ľ o v ,   ž e   při  z a l a m o v a n í   č e s k é h o   p r e k l a d u   W i t t g e n s t e i n o v ý c h   p o z n á m o k   o  f i l o z o f i i ,  k t o r ý   v y š i e l   p o d   t i t u l o m   „ F i l o s o f i e "   v  2 .   č í s l e   Organonu  F  ( 2 0 0 1 ) ,  s a  n e d o p a t r e n í m  stratili m e d z e r y  m e d z i  n i e k t o r ý m i  o d s e k m i ,  č o  m ô ž e  v y v o l a ť   f a l o š n ý  d o j e m  s ú v i s l é h o  t e x t u ,  k t o r ý  o r i g i n á l u  c h ý b a .  P r e k l a d a t e ľ o m  a j  č i t a t e ľ o m  s a  z a   t e n t o  n e š ť a s t n ý  l a p s u s  ú p r i m n e  o s p r a v e d l ň u j e m e .  ( P o z n .  r e d a k c i e )