Trends in museum/erfgoedland
UtrechtAltijd Netwerkbijeenkomst Welkom: gastvrijheid in het 18 juni 2015 Aboriginal Art Museum museum
Programma
14.00-14.05 uur Welkomstwoord Mike Anderson, directeur AAMU
14.05-14.35 uur Olmo Garcia Koel over ‘MuseumNext’ 14.35-14.55 uur Arja van Veldhuizen: Trends in musea en erfgoedveld 14.55-15.15 uur Pauze 15.15-16.30 uur Tafelgesprekken: hoe kunnen we tendensen doortrekken naar de toekomst? 16.30-17.30 uur Zomerborrel
Uit Trendrede 2015:
http://www.trendrede.nl/
Trends in is musea en erfgoedveld Wat Wat isgastvrijheid? gastvrijheid? Diverse ‘bronnen’ - Over trends in het algemeen - Over trends in culturele sector Presentatie o.b.v. twee afstudeerscripties studenten Reinwardt Academie: • ‘Musea in de nieuwe Zeitgeist’ Tim Sprenger
• ‘In search of sustainable museology’ Julia Geven
‘Musea in de nieuwe Zeitgeist’
Een onderzoek naar de verschillende toekomstvisies van musea in Nederland en de verschillende visies over de nieuwe Zeitgeist. Door Tim Sprenger, juni 2014 verbaasd over ontbreken cultuur in toekomstscenario’s Daarom toekomstvisies algemeen vergeleken met toekomstvisies van musea (obv selectie)
Kijken naar de toekomst
Met verschillende brillen….
Veranderingen Wat isisgastvrijheid? Wat gastvrijheid? We zijn altijd in transitie, toch? Jazeker, maar toch is er nu iets aan de hand volgens de trendwatchers. ‘we leven niet in een tijdperk van veranderingen, maar in een verandering van tijdperken’ Herman Verhagen, sociaal geograaf In ‘De duurzaamheidsrevolutie’, 2011
Duiden van de Tijdgeest
aan de hand van aantal vragen: 1. Wat is precies de verandering die plaatsvindt? Wat is er anders of nieuw? 2. Wat is de oorzaak van deze transitie? Kunnen we daar al iets over zeggen? 3. Waar vindt deze beweging plaats? 4. Wie merkt er iets van de transitie, welke mensen doen mee, wie organiseert de beweging?
Wat? Wat Watisisgastvrijheid? gastvrijheid? • Weer menselijk maken van de maatschappij • Herstellen van verbroken verbindingen Bestaande systemen, gericht op goedkoper / efficiënter/ sneller voldoen niet meer Belangrijke waarden verloren, zoals - Vertrouwen - Kwaliteit Mens vervreemd van de systemen
Wat? Wat Watisisgastvrijheid? gastvrijheid? Nieuwe initiatieven, collectieven en samenwerkingsverbanden – uit mensen zelf, v. onderop Bv. op het gebied van zorg, energie, de bouw- en woningmarkt en de voedselindustrie
Maar ook: nieuwe waarden ‘De oude waarden zoals op korte termijn economisch rendement, efficiency en groei, hebben de systeemcrisis veroorzaakt. Nieuwe waarden zijn op lange termijn maatschappelijk rendement, kwaliteit, vertrouwen en welzijn.’ Jan Rotmans, in: Oog van de orkaan, 2011
Waarom?
Systemen die we hebben gemaakt werken niet meer. Grondstoffen raken op. Crisis in veel bestaande systemen spanning Spanning zet mensen in beweging ‘we gaan het zelf wel doen’
Waarom?
Andere factoren volgens Jan Rotmans:
1. glocalisering: mensen zoeken weer verbinding met de lokale cultuur en omgeving als tegenhanger van de globalisering
2. einde v.h. hyperindividualisme: mensen zoeken elkaar weer meer op, organiseren zich in groepsverband (omdat het handiger is)
3. opkomst van IT-technologie: daardoor kunnen mensen zich snel en effectief organiseren, info uitwisselen
4. verzet tegen type samenleving waarin een grote groep burgers zich niet meer herkent
Waar? Wat Watisisgastvrijheid? gastvrijheid? Overal in Europa en ook daarbuiten
Nieuwe Tijdgeest: - Lokaal - Maar over de hele wereld - Ook buiten de stad (geen stedelijke beweging)
Wie?
• Optelsom van alle lokale initiatieven • Geen leider, geen volgers, geen manifest. wereldwijde beweging, maar geen wereldbeweging Organisatie blijkbaar d.m.v. losse netwerken die gezamenlijk een nieuwe beweging vormen Nb. niet iedereen ziet deze signalen…
Toekomstvisies musea Wat Watisisgastvrijheid? gastvrijheid? Legitimeringsvraagstuk a.g.v. bezuinigingen, discussies en kritiek ‘Cultuur was opeens een linkse hobby en alleen voor rijke mensen.’ Behoefte aan toekomstvisies
Toekomstvisies musea Wat Watisisgastvrijheid? gastvrijheid? Drie bestudeerd: 1. Agenda 2026. Toekomstverkenning voor de Nederlandse museumsector (2010), Nederlandse Museumvereniging
2. Ontgrenzen en Verbinden, advies van de Raad van Cultuur (2013) 3. Het disruptieve museum, boek van Arnoud Odding Tim ontdekte wezenlijk verschil in benadering
Werkelijkheid of mogelijkheid?
‘Als musea nadenken over hun rol in de maatschappij, maakt het veel uit of je de huidige situatie als gegeven neemt of dat ze veel meer denken in termen van nieuwe mogelijkheden die in kunnen gaan op veranderingen in de omgeving.’ Michiel Schwartz in interview door Tim
Werkelijkheid of mogelijkheid?
2 benaderingen – kijken naar dat 1. wat er is, de realiteit 2. wat kan zijn, de mogelijkheden ‘het vermogen om te denken dat de werkelijkheid er net zo goed anders had kunnen uitzien.’ Eén niet beter dan het andere, heeft wel een andere blik/ visie tot gevolg!
Inhoudelijke thema’s Wat Watisisgastvrijheid? gastvrijheid? 1. Betekenis van het museum Arnoud Odding: • Voortgekomen uit collecties, gevormd door rijkdom en persoonlijke voorkeuren • 19de eeuw: uitdrukking identiteit, onderscheid • 20ste eeuw: verheffing van het volk Nu: mensen maken zelf wel uit of ze verheven willen worden…
• Bezoeker komt nu om geïnspireerd te raken – museum helpt de wereld te verbeelden Gevolg: geijkte paden niet meer de juiste weg…
Inhoudelijke thema’s Wat Watisisgastvrijheid? gastvrijheid? 2. Museum = werkplaats
Museum als werkzaam onderdeel van de samenleving, stelt zich actief op t.o.v. bezoeker Bezoeker kan eigen ding doen Gaat aan de slag met wat museum te bieden heeft, museum helpt daarbij Autoriteit / functie / betekenis van museum krijgt daarmee andere vorm
Inhoudelijke thema’s Wat Watisisgastvrijheid? gastvrijheid? 3. Actualiteit Opzoeken debat en actualiteit Lastig in praktijk Tim: makkelijker in kleinere instellingen? ‘Musea [vinden] het een groot goed om geen mening te hebben. Er zit een grote angst om een politieke uitspraak te doen. Dat is ingewikkeld. “Daar zijn we niet voor” en “we moeten ’t op een intelligente manier doen” zijn uitspraken die ik heel vaak tegenkom.’ Max Meijer in interview met Tim
Inhoudelijke thema’s Wat Watisisgastvrijheid? gastvrijheid? 4. Urgentie Door bezuinigingen: gevoel van urgentie Nb. Agenda 2026: hoopvol over Babyboomers ‘Er is op dit moment een groei van de babyboomers. Die gaan met pensioen en die zitten nog in het oude denken. Daarom is er weinig reden voor musea om fundamenteel te gaan veranderen. Maar de instellingen rotten eigenlijk van binnenuit weg, als een oude eik. Je ziet het nu nog niet aan de buitenkant, maar straks valt die plotsklaps om.’ Arnoud Odding in interview door Tim
Inhoudelijke thema’s Wat Watisisgastvrijheid? gastvrijheid? 5. Collectie en geheugen
Collectie blijft gereedschap van het museum om functies te blijven vervullen Teruggeven aan de mensen Collectief geheugen, open en beschikbaar helpt om duiding te geven ‘We the museum’ (Arnoud Odding)
Conclusies Tim Sprenger
Musea nog niet voldoende voorbereid op toekomst - wel veel mogelijkheden Betekenisgeving nieuwe basisbehoefte in veranderende maatschappij kan culturele sector in voorzien! Nu: deel van bestaande systemen Nodig: nieuwe vorm
Conclusies Tim Sprenger
Dus • Ogen open voor nieuwe Zeitgeist • Incl. nieuwe waarden die daarbij centraal staan Museum kan daar uitstekend bij aansluiten (o.b.v. besproken trends in toekomstvisies) Vraagt alleen andere houding + blik op mogelijkheden
In search ofissustainable museology Wat Wat isgastvrijheid? gastvrijheid? Scriptie Julia Geven (januari 2015) over lessen die erfgoedinstellingen kunnen leren uit ‘sustainisme’ Term uit 2010 van Michiel Schwarz en Joost Elffers
Poging om veranderingen die in verschillende domeinen merkbaar zijn handen en voeten te geven duiding aan de brede omslag in cultuur en maatschappij door labels te hangen aan nieuwe ideeën, gevoelens, projecten, enz. die voortkomen uit deze veranderingen Sustainisme biedt een ‘lens’ waardoor we richtlijnen en zichtlijnen zien, die ons voorheen niet opvielen
Sustainisme
Cultuurmaatschappelijke beweging, Niet alleen ecologische Richting: meer samen, dichterbij huis, socialer, kleinschaliger en milieubewust Met gebruik van internet en sociale media Zichtbaar in sociale projecten, bottom up Opvolger van (post)modernisme van vorige eeuw
Vier Wat isiskernwaarden gastvrijheid? Wat gastvrijheid? 1. Deelbaarheid ‘sharing society’, gekoppeld aan technologie/internet, maar ook voordelen economie, milieu en op sociaal gebied
2. Verbondenheid met elkaar, met omgeving en natuur. Samen maken van dingen, co-creatie, co-ownership
3. Lokaliteit herwaardering lokale producten en initiatieven, gevoel van verbondenheid in gemeenschap
4. Proportionaliteit groter/sneller niet altijd beter – juiste schaal vinden
Kritische noot…
Sustainisme: agendeert proportionaliteit, deelbaarheid, lokaliteit en verbondenheid, vaak in combinatie met duurzaamheidaspecten
Op zoek naar een betere toekomst is een ideaal, een streven Maar: oog voor negatieve uitwerking die het met zich mee kan brengen?
Kritische noot…
Deeleconomie heeft twee gezichten: - sociale gezicht - gericht op winstmaximalisatie mensen delen niet maar verhuren, geen verbondenheid
Het ideaal van het Sustainisme waarbij deelbaarheid ook een kernwaarde is werkt niet zodra er primair en uitsluitend een winstoogmerk ontstaat.
Toch heeft ideaal waarde…
Idealisme is misschien naïef, maar noodzakelijk om verandering in gang te zetten. Idealisme geeft hoop en brengt mensen in beweging. Michiel Schwarz
Toepassing op erfgoedinstellingen Wat gastvrijheid? Watisis gastvrijheid? In haar scriptie koppelt Julia de vier genoemde kernwaarden aan wat zij heeft aangetroffen in de door haar onderzochte literatuur en case studies bij erfgoedinstellingen Ze eindigt met ‘richt- en zichtlijnen’ die een erfgoedinstellingen kan toepassen om aan te sluiten bij de sustainisme-beweging vandaar uit kun je gaan programmeren
Richt- en zichtlijnen voor Deelbaarheid
Het Sustainist museum • erkent het bestaan van verschillende bezoekerstypes • speelt in op de ontwikkeling van het publiek en past waar mogelijk de tentoonstelling of andere vorm van programmering aan op de ontwikkelingen • deelt de locatie: door het delen van de locatie (pand of terrein) ontstaat er interactie tussen verschillende groepen mensen uit verschillende disciplines • creëert shared responsibility; Het delen van de verantwoordelijkheid bij het creëren van een tentoonstelling zorgt voor meer betrokkenheid bij degene waarmee je samenwerkt • werkt samen met andere kunstdisciplines (cocreation): Door samen te werken met andere kunstdisciplines, denk aan beeldende kunst, muziek, film, bouwkunst, theater, ontstaat kennisuitwisseling en nieuwe inzichten
Richt- en zichtlijnen voor Deelbaarheid
Vervolg • gebruikt de organisatie als een kapstok om verhalen aan te hangen en kennis met elkaar te delen. Op deze manier wordt de organisatie een plek waar je iets kwijt kunt. • faciliteert publieksparticipatie met voorwaarden: Kader participatie in door voorwaarden op te stellen. Het participatieve project heeft enigszins sturing nodig, anders blijft het te breed en vrijblijvend. Leg niet alle verantwoordelijkheid bij het publiek maar geef hen duidelijke richtlijnen om mee te werken. • maakt inzichtelijk hoe de organisatie werkt: bijvoorbeeld door atelierruimte aan de straatkant, museumdepots open voor bezoekers. • faciliteert transparantie bij publieksparticipatie: Nadat participanten hebben meegewerkt aan een project is het van belang dat de resultaten van hun participatie terug te vinden zijn.
Richt- en zichtlijnen voor Verbondenheid
Het Sustainist museum • betrekt mensen bij de organisatie zodat ze zich verbonden voelen met de organisatie (Social inclusion). • biedt verandering in structuur binnen het museumpersoneel; status/ functie van de curator gelijk stellen aan de andere personeelfuncties. • denkt niet in doelgroepen maar in gemeenschap. Wat kan de organisatie aan toegevoegde waarde bieden aan de gemeenschap? Nadruk leggen op de mensen die er nu zijn. • houdt de mensen die al verbonden zijn aan de organisatie op de hoogte van ontwikkelingen door middel van publicaties van activiteiten. • treedt buiten de muren en presenteert zich in de gemeenschap.
Richt- en zichtlijnen voor Verbondenheid
Vervolg • wil een functie gaan vervullen voor mensen die in eerste instantie nog niet verbonden zijn met de organisatie waardoor het ook voor deze mensen relevantie en actualiteit heeft. • betrekt vrijwilligers actief door hen veelzijdig in te zetten en hun mening te laten tellen. • wil een gevarieerd cultuurbezoek behalen. Dit doet het Sustainist Museum door bijvoorbeeld horeca met een fusion keuken en het organiseren van diverse events en workshops waar iedereen met elkaar kennis en ideeën kan uitwisselen. • gaat verbondenheid aan met de plek/ locatie. Dit doet het Sustainist museum door (kunst) projecten, geïnspireerd door de plek en door de oude functie van een gebouw/ plek zichtbaar te laten.
Richt- en zichtlijnen voor Lokaliteit
Het Sustainist museum • gaat verbindingen aan met mensen uit de directe omgeving (We the museum). De blik van het Sustainist museum is naar buiten toe gericht. • staat in dienst van de lokale gemeenschap en deelt netwerken met elkaar. • speelt in op de lokale buurt/ streek door veranderingen te agenderen en zo actualiteit te creëren voor mensen uit de buurt. • richt het gebouw zodanig in dat het ook toegankelijk is voor bezoekersgroepen naast kunsthistorici, het Sustainist museum heeft een open uitstraling. • is zich bewust van de lokale natuur en hecht hier veel waarde aan. Het Sustainist museum verkoopt lokaal geproduceerd voedsel in de aanwezige horeca of verbouwt zelf.
Richt- en zichtlijnen voor Lokaliteit
Vervolg • gaat verbinding aan met de locatie doordat een bestaand gebouw is herbestemd tot een cultureel maatschappelijke functie. • treedt buiten de muren door bijvoorbeeld de waterkant bij de organisatie te betrekken, routes door of langs het gebouw te realiseren en het terras te gebruiken als tentoonstellingsruimte. • creëert tentoonstellingen/ kunstwerken/ projecten/ samenwerkingen die zich verhouden tot de locatie of directe omgeving.
Richt- en zichtlijnen voor Proportionaliteit
Het Sustainist museum • maakt bij commerciële acties bewust afwegingen of het wel in een lijn is met de organisatie. • speelt in op actuele maatschappelijke thema’s. Bezig zijn met continu onderzoeken van actualiteit en effectiviteit vergt een flexibele instelling van de organisatie. • helpt mensen zich te oriënteren op de samenleving en bij de vorming van hun eigen identiteit. • is een organisatie om langer te verblijven (slow museum). De verblijfskwaliteit van het Sustainist museum is verhoogd, doordat het Sustainist museum zich profileert als ontmoetingsplek. Dit doet het Sustainist museum door bijvoorbeeld faciliteiten zoals café/ winkel samen te brengen in een grote publieke foyer.
Hoe snel gaan trends?
Veel v/d gebruikte bronnen uit ca. 2010 Grote verwachtingen t.a.v. de transitie van het achterhaalde systeem richting het noodzakelijke nieuwe Hoe is het nu??
Trendrede 2015: ‘De ondertussenheid’ bevrijd van zekerheid, experimenteren, van dromen naar doen, oude verliest betekenis, maar is nog niet weg
Uit: Trendrede 2015
Tafelgesprekken Wat isisgastvrijheid? Wat gastvrijheid? Wat zien we als we waargenomen tendensen doortrekken naar de toekomst? 1.Personeel van de toekomst? Agnes Vugts, Provinciaal Museumconsulent Limburg
2.Publiek van de toekomst? Anite Haverkamp, museum Catharijneconvent
3.Digitalisering tot in de haarvaten van onze samenleving? Annelot Vijn, Het Utrechts Archief
4.Businessmodellen van de toekomst?
Richting de toekomst…
Maar nu eerst… de zomerborrel
Fijne zomer!
