enz... groepen in de samenleving beter

H

Het milieubeleid richt zich naar de bescherming van het milieu én de gezondheid van de burger. Jammer dus dat die burger zich te weinig realiseert wat de impact van het milieu op de gezondheid is, en wat hij kan doen om zijn eigen gezondheid en die van anderen te beschermen.

Dit is dan ook een moeilijke materie. De precieze impact van het milieu op de gezondheid vormt in veel gevallen onderwerp van wetenschappelijk onderzoek en kan dikwijls alleen in algemene termen gecommuniceerd worden. Bovendien vallen veel pijnpunten buiten het bereik van het publiek. Problemen als productnormering of de aanpak van luchtverontreiniging zijn complex en internationaal van aard.

municatie die effect heeft op woon-, vervoeren consumentengedrag meer aandacht te besteden aan het milieu- en gezondheidseffect. Met een beter milieu én een betere gezondheid voor ons allen tot doel. Vandaar deze publicatie, waarin we onze problemen en uitdagingen met betrekking tot milieu en gezondheid vanuit vier invalshoeken bekijken: als bewoners van een woning, als consumenten, als bouwers en verbouToch kan iedereen eenvoudige maatregelen wers en als weggebruikers. Met nemen die de eigen gezondheid en die eenvoudige tips en aanknopingsvan anderen ten goede komen. Kleine punten om mensen te helpen hun veranderingen in ons dagelijkse handelen gedrag aan te passen voor de eigen hebben onmiddellijk effect op de gezondheid en die van anderen. Al levenskwaliteit,en vooral op dat van de zwakke is die lijst van tips en aanknopingsgroepen om ons heen: kinderen, mensen met punten in geen geval volledig. ademhalingsmoeilijkheden, ouderen, mensen Deze brochure wil bovendien een die in minder kwaliteitsvolle woningen leven, aanzet geven om nieuwe initiatieven te nemen zodat verschillende enz... groepen in de samenleving beter Een groter milieubewustzijn heeft dus een po- geïnformeerd en gesensibiliseerd worden. sitieve invloed op het milieu én op de gezondheid. Zo maakt een andere kijk op mobiliteit Dominique Aerts een groot verschil op de levenskwaliteit van Projectleider Milieu en Gezondheid mensen met astma of allergieën. Vlaamse overheid Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Daarom roept de dienst Milieu en Gezondheid Afdeling Lucht, Hinder, Milieu en Gezondheid van de Vlaamse milieuoverheid sleutelfiguren Dienst Milieu en Gezondheid en organisaties in het middenveld op om het Tel.: 02/553 83 04 gezondheidsargument een plaats te geven in Email: [email protected] milieucommunicatie en om het publiek te inWeb: www.milieuengezondheid.be formeren over de wijze waarop ze hun gezondheid kunnen bevorderen in hun dagelijks doen en laten. Aan allen is er de warme oproep om in comGezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

inleiding

1

Wat doet deVlaamse overheid? ........3 Bewoners, woon gezond! ........5 Je manier van leven beïnvloed het buitenmilieu Het loont de moeite... Wat is gezond wonen? Verstandig tuinieren Afwisseling op het menu Meer informatie?

5 5 5 7 7 8

Consumenten, beperk afval! ........9 Bouwers en verbouwers, een leven lang gezond wonen! ......12 Bewust verbruiken Bewust inkopen Meer informatie?

9 9 11

Planning en ontwerp Isoleren en ventileren Denk aan je gezondheid: kies de juiste bouwmaterialen Meer informatie?

12 12 12 14

Automobilisten, mobiel en gezond! ......15 Laat je rijden... Rustig op de baan Type wagen Meer informatie?

Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

15 16 16 16

inhoud

2

W

Wat doet de Vlaamse overheid?

Vlaamse Milieumaatschappij De Vlaamse Milieumaatschappij geeft informatie over het milieu in het algemeen en over water en lucht in het bijzonder. Vlaamse Milieumaatschappij - Tel. 053/72 64 45 - [email protected] - www.vmm.be Op www.luchtkwaliteit.be kan je de luchtkwaliteit van het moment checken. Voor heel Vlaanderen.

Aquafin Via Aquafin zorgt de overheid ervoor dat steeds meer huishoudelijk afvalwater gezuiverd wordt voor het in de Vlaamse waterlopen terechtkomt. Aquafin - Tel. 03/ 450 45 11 - info@aquafin. be - www.aquafin.be

Via een net van meetposten houdt de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) de luchtkwaliteit voortdurend in het oog. Ze meet de aanwezigheid van zwavel, zwarte rook, fijn stof, zware metalen en ozon. En intussen zorgt de Vlaamse overheid met een waaier aan instrumenten voor een geleidelijke verbetering van onze luchtkwaliteit. Zo werd de uitstoot van dioxines door afvalverbrandingsovens in tien jaar tijd gehalveerd. Ook voor de industrie werden de normen verstrengd en dus zijn de huishoudens straks de belangrijkste bron van dioxinevervuiling.

leid. Dat beleid heeft drie duidelijke doelstellingen: de afvalberg verkleinen, zoveel mogelijk afval hergebruiken en recycleren en wat er dan nog rest op een milieuvriendelijke manier verwerken. OVAM - Tel. 015/28 42 84 - [email protected] - www.ovam.be

Vlaamse milieubeleid De accenten die worden gelegd in het Vlaamse milieubeleid kunt u volgen via www.milieubeleidsplan.be.

Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest En omdat de bodem waarop we leven zo belangrijk is voor onze gezondheid, saneert de Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest (OVAM) vervuilde gronden en voorkomt ze nieuwe vervuiling. De OVAM staat ook in voor het afvalstoffenbeGezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

informatie

3

Milieu en Gezondheid De dienst Milieu en Gezondheid binnen het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse overheid zorgt voor de structurering, opmaak en uitvoering van een beleid gericht op het vermijden van betekenisvolle negatieve gezondheidseffecten door milieuverontreiniging. Organisaties die een initiatief willen nemen met betrekking tot milieu en gezondheid kunnen hier terecht voor advies en begeleiding. Tel. 02/553 83 04 - dominique.aerts@lin. vlaanderen.be - www.milieuengezondheid. be

Vlaamse Gezondheidsinspectie Op initiatief van de Vlaamse Gezondheidsinspectie vormen dertien Medisch milieukundigen, elk in hun eigen regio, het lokale vangnet en signaleringspunt voor vragen, klachten en ongerustheden over zowel milieugerelateerde gezondheidsproblemen (zoals allergie en astma door blootstelling aan schimmel binnenshuis) als lokale milieuproblemen met een mogelijk negatief effect op de gezondheid (zoals schimmel, asbest en industriële activiteiten). www.mmk.be, bij de rubriek MMK Regionaal vind je per gemeente het telefoonnummer en het e-mailadres van de betreffende Medisch Milieukundige.

bijzonder met betrekking tot biomonitoring (door middel van metingen wordt nagegaan welke verontreinigende stoffen aanwezig zijn in het lichaam van de mens). Tel.02/629.39.68 - [email protected] - www.milieu-en-gezondheid.be

Milieu-integratie en -subsidiëringen De afdeling Milieu-integratie en -subsidiëringen van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie ontwikkelt en coördineert een doelgroepgericht aanbod rond natuur- en milieueducatie en is een aanspreekpunt voor elke organisatie die op dit vlak een initiatief wil nemen. Tel. 02/553 82 18 - [email protected] - www.milieueducatie.be

Steunpunt Milieu en Gezondheid Het Steunpunt Milieu en Gezondheid is een consortium van Vlaamse universiteiten en andere partners dat beleidsondersteunend onderzoek naar milieu en gezondheid verricht, in het Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

informatie

4

B

Bewoners, woon gezond!

Een gezond binnenmilieu, daar kan je werk van maken.

Je manier van leven beïnvloedt het buitenmilieu Milieuvervuiling is niet alleen een gevolg van de activiteiten van industrie of verkeer. De manier waarop mensen zich gedragen thuis heeft ook een grote invloed. Door de uitstoot van verwarmingsinstallaties bijvoorbeeld, of de aanwezigheid van vluchtige stoffen in verven en reinigingsmiddelen stapelen zich het hele jaar door vervuilende gassen op in de lucht. Op warme dagen wordt ozon gevormd, en vooral mensen met ademhalingsmoeilijkheden, ouderen en kinderen ondervinden hier last van.

Het loont de moeite... Er is een rechtstreeks effect tussen luchtvervuiling binnen- en buitenshuis en chronische aandoeningen aan de luchtwegen bij zwakke groepen zoals kinderen. Ook astma- en allergiepatiënten zijn extra gevoelig voor de kwaliteit van binnen- en buitenmilieu. Hier gaat het dus om één Vlaming op vier. Aandacht voor het milieu is dus niet alleen goed voor de eigen gezondheid, maar ook voor die van anderen.

Wat is gezond wonen? In een gezonde woning staan goede isolatie en ventilatie centraal.

Driekwart van ons leven brengen we binnen door. Thuis, op het werk of op school. Dus is de kwaliteit van het binnenmilieu erg belangrijk. Mensen staan er niet bij stil, maar vaak is de kwaliteit van het milieu buiten beter dan het milieu in huis. Terwijl we dat toch voor een groot stuk zelf in de hand hebben.

het energieverbruik daalt en dat is goed voor de portemonnee én voor de luchtkwaliteit. Maar luchtdicht wonen is ongezond. Isoleren moet daarom samengaan met ventileren. Tip 2: Goede ventilatie voorkomt immers dat hinderlijke en schadelijke stoffen (zoals producten met chemische bestanddelen) zich in de woning opstapelen. Bovendien moeten vocht (dat we produceren door te ademen, te wassen, te koken, ...), micro-organismen en onaangename geurtjes worden afgevoerd om te beletten dat de lucht in huis muf wordt. Ventilatie is dus erg belangrijk voor mensen, maar ook voor de goede werking van verbrandingstoestellen. Goed ventileren is een continu proces waarbij vervuilde lucht wordt afgevoerd in ruimtes waar vocht ontstaat (zoals badkamer en keuken) en verse lucht wordt aangevoerd via droge ruimtes (zoals slaapkamer of woonkamer). Tijdens het verven, koken of douchen is extra ventilatie nodig.

Tip 1: Goede isolatie houdt luchtvervuiling (van het verkeer in de buurt bijvoorbeeld) buiten en warmte binnen. Dat laatste betekent dat Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

woon gezond

5

Tip 3: Goed onderhouden van de woning Vochtplekken en schimmels vormen een bedreiging voor de luchtwegen en zijn vooral schadelijk voor astma- en allergiepatiënten.

Dus is het erg belangrijk om de oorzaken van vocht en schimmel aan te pakken: een lekkende dakgoot, opstijgend vocht, condensatie...

Vergiftiging door koolstofmonoxide verdient speciale aandacht. Want elk jaar sterven in België zo’n honderd mensen aan die vergiftiging, en moeten er 2.000 in het ziekenhuis worden verzorgd. De meeste daarvan zijn jonger dan 30 jaar. Deze ongevallen worden vaak veroorzaakt door warmwatertoestellen en boilers op gas. Niet verwonderlijk dus dat de helft van de vergiftigingen in de badkamer gebeurt.

grootst bij koud weer wanneer we alle deuren gesloten houden en de kieren afdekken. Ook bij windstil en stabiel weer wanneer de schoorsteen minder goed trekt, of omgekeerd, bij heel winderig weer wanneer de verbrandingsgassen weer in de afvoer worden geblazen, verhoogt het risico op CO-vergiftiging.

Wat is CO? CO of koolstofmonoxide is een uiterst gevaarlijk gas dat ontstaat bij gasgeisers of verwarmingstoestellen. Gas, kolen, hout, stookolie en petroleum hebben veel zuurstof nodig om goed te branden. Als er te weinig zuurstof in de kamer aanwezig is, kan er CO gevormd worden. Daarom kan bij alle gasgeisers en alle verwarmingstoestellen CO-vergiftiging ontstaan. Alleen elektrische toestellen zijn wat dat betreft veilig. CO ruik je niet, zie je niet, proef je niet en voel je niet. Maar je krijgt er wel concentratiemoeilijkheden, hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid en braakneigingen van. Hoe CO voorkomen? Het risico op CO-vergiftiging is het Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

• Verluchting: Elke kamer waar men regelmatig komt, moet goed worden verlucht. In kleine kamers, en zeker in badkamers waar een waterverwarmer is geïnstalleerd en in kamers die verwarmd worden met een verplaatsbare gas- of petroleumkachel, moeten speciale ventilatieroosters of eventueel zelfs een ventilator worden voorzien. • Laat schoorstenen en verwarmingstoestellen geregeld (1 keer per jaar) nakijken en reinigen. • Slaap nooit in een kamer waarin een waterverwarmer brandt of waarin een verplaatsbaar verwarmingstoestel staat op gas of petroleum. • Als je last hebt van hoofdpijn, onverklaarbare vermoeidheid en andere symptomen van een COvergiftiging, moet je de huisarts raadplegen. woon gezond

6

Tip 4: Rook niet in huis. In een huis waar gerookt wordt, is het binnenmilieu nooit gezond, zeker niet voor mensen met gevoelige luchtwegen zoals kinderen. Waar gerookt wordt, gaan fijne stofdeeltjes in de lucht circuleren. De impact van andere milieuvervuilende stoffen, zoals chemische reinigingsproducten, is dan ook extra groot.

trouwens ook heel wat alternatieve onderhoudsproducten die geen huidirritatie veroorzaken of gevaarlijk zijn voor de luchtwegen. Zo vermijd je ook dat chemische bestanddelen via de lucht, water en bodem in ons voedsel en dus in ons lichaam terechtkomen.

Verstandig tuinieren

Tip 5: Sta stil bij de keuze van je verwarmingsinstallatie. Aardgas scoort veruit het best als milieuvriendelijke warmtebron en levert dus gezondere lucht op. Kies voor een hoog rendement en een goed onderhoud. Tip 6: Gebruik je kachel en open haard verstandig. Kies niet voor de grootste kachel maar kies in functie van de grootte van het huis. Verbrand geen synthetische materialen of nat hout. En verbrand nooit afval, ook geen kranten en tijdschriften. Op die manier vermijd je dat je zelf giftige deeltjes inademt en zorg je voor gezondere lucht voor iedereen.

Tip 7: Stook geen vuurtjes. 25% van de dioxine-uitstoot wordt veroorzaakt door vuurtjes in de tuin. En dat terwijl de huisvuilverbrandingsovens, die in een recent verleden een kwalijke reputatie hadden, minder dan 0.5% van de dioxine-uitstoot in Vlaanderen voor hun rekening nemen. Door geen vuurtjes te stoken draag je dus bij tot gezondere lucht voor jezelf en je omgeving. Tip 8: Laat de lucht niet bederven door onderhoudsproducten en verven. De typische verflucht wordt veroorzaakt door vluchtige organische stoffen (VOS) die erg schadelijk zijn voor mens en milieu. Terwijl watergedragen natuurverven niet alleen erg handig zijn, maar vooral mens- en milieuvriendelijk. Er bestaan Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

Natuurlijk zijn bestrijdingsmiddelen schadelijk. Ze zijn bedoeld om levende organismen te doden. Jammer genoeg worden de resten ervan teruggevonden in regenwater, lucht, rivieren, grondwater en bodem. Ons lichaam neemt ze op via de huid of als we eten, drinken en ademen. Kinderen zijn er bijzonder gevoelig voor. Ze zijn in volle groei en verbruiken in verhouding tot hun lichaamsgewicht meer voedsel, lucht en water dan volwassenen. Alternatief? Een tuin beheren zonder bestrijdingsmiddelen. Geen gif meer gebruiken, meer wieden en harken. Of je tuin natuurlijker inrichten en het natuurlijke evenwicht in je tuin herstellen. Verstandig tuinieren doe je ook door je groente-, fruit- en tuinafval en groenafval in je eigen tuin te composteren of te verwerken. Je verkrijgt er zelfs een zeer nuttige grondstof mee: compost!

Afwisseling op het menu Er gaat niks boven groenten uit de eigen tuin of eieren van scharrelkippen. Maar wie dicht bij een drukke verkeersweg woont, of in een geïndustrialiseerde omgeving, eet het best niet alleen groenten van eigen kweek. Wissel ‘s af met groenten uit de winkel. En waar je fruit of groenten ook vandaan komen, overvloedig wassen of schillen is de boodschap. woon gezond

7

Meer informatie? De milieuvriendelijke dingswijzer

bestrij-

De Vlaamse overheid wil aan de openbare diensten, de huisgezinnen en de land- en tuinbouwers tonen dat het ook zonder pesticiden kan. Als we de handen in elkaar slaan, kunnen we het gebruik van bestrijdingsmiddelen aanzienlijk doen dalen.Want zonder is gezonder, zowel voor het leefmilieu als voor onszelf. www.zonderisgezonder.be.

Pesticiden? Nee, bedankt! De milieukoepel Bond Beter Leefmilieu coördineert verschillende publieksgerichte campagnes. Bond Beter Leefmilieu - 02/282 17 20 [email protected] - www.bblv.be. www.bblv.be De campagne ‘Pesticiden? Nee, bedankt!’ reikt alternatieven aan voor het gebruik van pesticiden. www.pesticide.be

Productinformatiefiche verven en vernissen www.stip.ovam.be

Thuiscomposteren Meer informatie over thuiscomposteren en andere manieren om groenafval in je tuin te verwerken op www.vlaco.be en www.thuiscomosteren.be. OVAM biedt nuttige brochures aan in verband met composteren. OVAM - Tel. 015/28 42 84 - [email protected] - www.ovam.be Argus vzw, het milieupunt van KBC biedt verschillende publicaties aan, met onder meer ‘Bloeien zonder sproeien. Alternatieven voor sproeistoffengebruik in en om het huis’. Argus vzw - 03/202 90 70 - info@argusmilieu. be - www.argusmilieu.be

Ecolife Ecolife ontwikkelt campagnes en vormingsmodellen om een ecologische gedragsverandering te realiseren. Zo zijn er lespakketten voor verGezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

enigingen over energiezuinig huishouden, ecologische schoonmaakmiddelen, milieuvriendelijk huishouden… Ecolife - 016/22 21 03 - [email protected] www.ecolife.be

VELT De Vereniging voor Ecologische Leef- en Teeltwijze wil de ecologische leefwijze concreet gestalte geven: in huis, tuin, keuken en daarbuiten. Velt biedt bijvoorbeeld verschillende publicities aan over ecologisch tuinieren. Velt - 03/281 74 75 - [email protected] - www. velt.be

VIBE Het Vlaams Instituut voor bio-ecologisch bouwen en wonen biedt informatie aan over gezond en milieuverantwoord bouwen, verbouwen, inrichten en wonen. VIBE - 03/239 74 23 - [email protected] - www. vibe.be.

184 Tips voor een gezondere lucht De brochure “Adem diep in” is gratis verkrijgbaar bij de Vlaamse overheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, afdeling Lucht, Hinder, Milieu en Gezondheid, dienst Lucht en klimaat - [email protected] - www.vlaanderen.be/lucht.

Subsidies en informatie i.v.m. rationeel energiegebruik en gebruik van duurzame energiebronnen Vlaamse overheid, Vlaams Energieagentschap - 02 553 46 00 - energie@vlaanderen. be - www.vlaanderen.be - www.energiesparen.be. Met onder meer de folder ‘Ventilatie. Gecontroleerd ventileren houdt meer in dan ramen en deuren openzetten’.

Informatie en premies over rationeel energiegebruik, ook bij ... Lokale elektriciteitsdistributienetbeheerder, aardgasnetbeheerder, stookolieverdeler, gemeente, provinciebestuur en sinds kort op de nieuwe website www.premiezoeker.be www.premiezoeker.be. woon gezond

8

C

Consumenten, beperk afval!

Bewust verbruiken Bewust omgaan met gevaarlijke producten in huis heeft een rechtstreeks effect op de gezondheid van het binnenmilieu. Verschillende pesticiden die we in huis gebruiken, doden niet alleen insecten, maar vervuilen ook de lucht die we inademen. Het komt er dus op aan die producten zo zuinig mogelijk of helemaal niet te gebruiken. Er zijn immers volwaardige alternatieven. Ook nogal wat schoonmaakmiddelen bevatten bijtende, giftige stoffen die via de huid of via de lucht worden opgenomen. Ammoniak is er zo een. Groenten en fruit uit eigen tuin en scharreleieren zijn een milieuvriendelijke keuze. Zeker wanneer voor milieuvriendelijke manieren van ongediertebestrijding gekozen wordt. Maar voor de eigen gezondheid is het raadzaam (indien men in de buurt van autosnelwegen, industrie, ... woont) om af te wisselen met voeding uit de (bio)handel. Op die manier beperk je het effect van vervuilende chemische bestanddelen uit de eigen tuin/omgeving.

Bewust inkopen Inkopen doen we zelden bewust, ook al vinden we milieu belangrijk. Zodra we een winkel binnenstappen, zijn we enkel nog consument. Nochtans kunnen we heel veel bijdragen tot Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

De lucht die we inademen heeft een enorme invloed op onze gezondheid. Maar het water en de bodem waarop we leven, zijn net zo belangrijk. Elke Vlaming consumeert dagelijks en als consument wegen we allemaal op de kwaliteit van lucht, water en bodem. Door bewust te consumeren en verstandig om te springen met afval dragen we dus bij tot een gezonder milieu.

een gezonder buitenmilieu door bewust voor bepaalde producten te kiezen. En die hoeven niet eens duurder te zijn: Tip 1: Koop uit eigen streek. De productie en het vervoer van goederen is energieverslindend en heeft een effect op de vervuiling van lucht en water. Daarom koop je het best uit eigen streek. Het vergt minder transport om bijvoorbeeld binnenlandse groenten tot in de winkel te krijgen. Dat betekent een lager brandstofverbruik en minder vervuiling bij het vervoer én minder energieverbruik bij de opslag (koeling). Vaak kan je aan de prijs merken of het al dan niet om binnenlandse producten gaat, maar niet altijd. Let daarom op de bordjes die groente- en fruithandelaars, grootwarenhuizen en kruideniers verplicht bij groenten en fruit moeten plaatsen. Zij geven aan uit welk land de producten afkomstig zijn.

beperk afval

9

Tip 2: Afvalverwerking heeft noodzakelijker wijze een invloed op de kwaliteit van lucht, water en bodem. Elke Vlaming zet per jaar gemiddeld meer dan een halve ton afval op straat. De Vlaamse overheid en de intercommunales hebben grote inspanningen gedaan op het vlak van afvalverbranding. Zo verminderde de uitstoot van dioxines en nam de capaciteit van de ovens toe zodat huishoudelijk afval vandaag niet meer gestort wordt.

bij kleine producenten. Tip 4: Gebruik spaarlampen. Gloeilampen zetten maximaal 10 % van de aangevoerde elektriciteit om in licht. De rest gaat als warmte verloren. Bovendien hebben ze een relatief korte levensduur (1000 branduren). Spaarlampen daarentegen, leveren een hoger rendement en hebben een langere levensduur (10.000 branduren). Indien ze 10 keer langer meegaan, besparen ze zowel geld, energie als afval. Tip 5: Met bewaardozen, brooddozen en afsluitbare drinkbekers kan heel wat aluminium- of huishoudfolie én energie worden bespaard. Vanuit milieuoogpunt is vooral aluminiumfolie geen aanrader. De productie van aluminiumfolie kost erg veel energie en is heel vervuilend voor lucht en water.

Dat wil niet zeggen dat de burger niets meer moet doen. Het is enorm belangrijk dat de inspanningen uit het verleden worden verder gezet. Voorkomen en sorteren blijft de boodschap. Een van de dingen die men kan doen is zo weinig mogelijk verpakkingen kopen: liever groente in bulk dan in folie, bijvoorbeeld. Gebruik daarom ook een boodschappentas in de plaats van plastic zakjes. Hoe langer producten meegaan, hoe minder afval ze opleveren en hoe minder grondstoffen en energie er nodig zijn voor de productie. Een langere levensduur betekent ook minder transport en dus minder luchtvervuiling. Wie voor duurzame producten kiest, kiest dus voor een gezonder milieu voor ons allen. Tip 3: Retourverpakkingen uit glas of kunststof hebben het voordeel dat er geen verpakkingsafval bij komt kijken. Vrij makkelijk verkrijgbaar in retourverpakking zijn water, limonade, melk, cola, bier en zelfs wijn. Naast dranken, worden er ook andere producten in retourverpakkingen aangeboden. Vaak kan je deze terugvinden in natuurvoedingswinkels of Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

beperk afval

10

Meer informatie? Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest (OVAM)

Afval voorkomen is de eerste prioriteit in het Vlaamse afvalstoffenbeleid. OVAM werkt regelmatig acties uit die de Vlaming aansporen om afval te voorkomen.

Handleiding “Milieuvriendelijk consumeren : tien productgroepen kritisch bekeken”

www.milieukoopwijzer.be

Netwerk Bewust Verbruiken Het Netwerk Bewust Verbruiken is het informatie- en actienetwerk van meer dan 30 Vlaamse organisaties actief op het gebied van mens- en milieubewust verbruiken. Netwerk BewustVerbruiken - Tel. 02/204 09 75 - [email protected] - www.bewustverbruiken.org

De ervaring leert dat consumenten wel milieuvriendelijke producten willen aankopen, maar door een gebrek aan juiste en eenduidige informatie vaak verdwaald geraken in allerlei labels en slogans. Het project “Milieuvriendelijke consumeren” is bedoeld om een bijdrage te leveren aan een goede informatievoorziening opdat de consument in staat wordt gesteld een juiste afweging te maken in het voordeel van milieuvriendelijke producten. In dit handboek vind je -als consument of inkoper van een bedrijf of overheid - een eerste hulp bij de aankoop van producten en uitgebreide milieuinformatie over de productgroepen batterijen, huishoudtoestellen, isolatie, kantoorartikelen, meubels, verlichting, verf, vloerbedekking, reinigingsmiddelen, meststoffen en bestrijdingsmiddelen. OVAM - Tel. 015/28 42 84 - [email protected] - www.ovam.be

Afvalarm winkelen Het Steunpunt en Informatiecentrum voor Preventie van Afval (STIP) van OVAM biedt een dossier “Afvalarm Winkelen” aan. www.stip.ovam.be

Milieukoopwijzer Het project Milieukoopwijzer wil aankoopverantwoordelijken van instellingen en organisaties een helder en toegankelijk instrument aanbieden om een milieuverantwoorde aankoop mogelijk te maken van de meest gebruikte producten bij instellingen of organisaties. Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

beperk afval

11

B

Bouwers en verbouwers, een leven lang gezond wonen!

Planning en ontwerp Bij de keuze van de bouwplaats en van het ontwerp van de woning staan budget, ligging en comfort vaak centraal. Terwijl net gezondheid het centrale uitgangspunt van elke bouwer en verbouwer zou moeten zijn. Vraag je architect daarom om uitgebreide informatie over gezond wonen. Hij kan je ook vertellen of er radon in de bodem van je bouwplaats zit. Dat is belangrijk, want radon is een reukloos gas dat je luchtwegen aantast en kanker veroorzaakt

Niet alleen producten die we regelmatig gebruiken, maar ook vele bouwmaterialen en meubels bevatten bestanddelen die je liever niet in huis haalt. Zij zorgen vaak voor een continue uitstoot van schadelijke stoffen in huis. Het loont dus zeker de moeite om bij het bouwen en verbouwen speciale aandacht te besteden aan de gezondheid van je huis.

dien geen kans.

Denk aan je gezondheid: kies de juiste bouwmaterialen

Isoleren en ventileren Een goed geïsoleerde woning verwarmen, kost minder energie en dat is goed voor de portemonnee én voor het milieu.. Je kan je woning dan ook nooit té goed isoleren. Overisoleren bestaat dus niet. Let er wel op dat de isolatie goed geplaatst is, want problemen duiken daar op waar niet of verkeerd geïsoleerd is. Behalve isolatie is ventilatie van het grootste belang voor een gezond huis. Door goed te ventileren, zorg je er immers voor dat schadelijke stoffen zich niet in je huis opstapelen. En je voert meteen ook vocht, micro-organismen en onaangename geurtjes af. Zorg bij het bouwen of verbouwen dus voor voldoende ventilatie, via roosters in de gevel van je woning of via mechanische ventilatiesystemen. In een goed geïsoleerde en geventileerde woning maken vochtplekken en schimmels bovenGezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

Tip 1: Gebruik weinig platen. De moderne woningbouw gebruikt veel plaatmaterialen. Ze zijn handig en goedkoop. Maar bij de productie en de verwerking ervan worden lijmen met formaldehyde gebruikt. Formaldehydegas komt achteraf (jarenlang) vrij in de woning en veroorzaakt duizeligheid, hoofdpijn en irritaties aan neus en slijmvliezen. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft het gas in 2004 zelfs op haar lijst van kankerverwekkende stoffen gezet. Heb je weinig platen nodig, dan gebruik je beter gewoon hout, multiplex of osb-platen. Heb je er veel nodig, vraag dan naar platen die weinig formaldehyde bevatten.

(ver)bouwen

12

Sommige materialen,zoals isolatiematerialen, bestaan uit kleine deeltjes die je inademt en zich in de longen nestelen. Asbest is daar een voorbeeld van. En omdat het op lange termijn kankerverwekkend is, is het gebruik van asbest vandaag verboden. Maar vroeger werd asbest vaak gebruikt, voor verschillende toepassingen. Misschien ook in en om jouw woning. De meest voorkomende voorbeelden zijn cementgolfplaten, leien, bloembakken en isolatie rond verwarmingsbuizen. Gelukkig hoef je asbestmaterialen in principe niet te verwijderen. Asbesthoudend materiaal in goede toestand mag blijven zitten waar het zit. Beschadigd of verweerd asbesthoudend materiaal moet wel verwijderd worden. Als dat verkeerd gebeurt, en er dus asbestvezels in de lucht verspreid worden, breng je je gezondheid ernstige schade toe. Neem daarom contact op met een erkende specialist als je het asbesthoudend materiaal niet zelf op een veilige manier kan wegnemen. Tip 2: Geef de gezondheid van je huis extra glans door de juiste verfsoorten en reinigingsmiddelen te kiezen. Want de verflucht die tijdens en na het schilderen blijft hangen, wordt veroorzaakt door de uitdamping van oplosmiddelen. Die vluchtige organische stoffen (VOS) irriteren ogen, huid en luchtwegen, en veroorzaken hoofdpijn en misselijkheid. Zorg

meer nodig. Ook white spirit, thinner en wasbenzine bevatten VOS. In het belang van je gezondheid kan je die producten dus maar beter vermijden. En gebruik white spirit nooit om je handen schoon te maken, want het trekt door de huid heen.

Tip 3: Een open haard of een kachel wordt vaak als het toppunt van gezelligheid beschouwd. Jammer dat dat net de grootste milieuvervuilers in huis zijn. In de rook van een open haard en een kachel zitten giftige gassen en fijne deeltjes die zich in de longen nestelen. Vooral bij mist en windstil weer is de trek van de schoorsteen moeilijk te regelen en verspreidt een deel van de rook zich in huis. Mensen met astma of gevoelige longen kunnen algauw ademhalingsmoeilijkheden krijgen, maar ook voor anderen is rook schadelijk. En als het hout in de haard of kachel nat is, wordt het niet volledig verbrand, wat erg schadelijke rook oplevert. Laat je schoorsteen daarom jaarlijks controleren en verbrand alleen hout dat één of twee jaar gedroogd heeft. Verbrand zeker nooit afval, zelfs geen krantenpapier. Of kies voor centrale verwarming met radiatoren. Als je weet dat ongeveer 70% van het energiegebruik in het huishouden naar verwarming gaat, dan opteer je vast voor een hoogrendementsketel. Op die manier bespaar je een flink bedrag aan stookkosten en zorg je voor een schonere en dus gezondere buitenlucht.

daarom voor extra verluchting als je binnen verft. En kies voor watergedragen natuurverven. Dan heb je geen chemische verdunner Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

(ver)bouwen

13

Meer informatie? Dialoog

Dialoog stimuleert duurzaam en energiezuinig bouwen en wonen met vormingsprogramma’s en advies voor een breed publiek en voor professionelen. Dialoog - 016/23 26 49 - [email protected] - www.dialoog.be

VIBE Het Vlaams Instituut voor Bio-ecologisch Bouwen en Wonen verzorgt publicaties en geeft cursussen rond gezond en milieuverantwoord bouwen en wonen. Zo verscheen er met de steun van de Vlaamse milieuadministratie en in samenwerking met de Gezinsbond het boek ‘Goed bouwen: gezond wonen’. Er is ook een cursus over beschikbaar. VIBE - 03/239 74 23 - [email protected] - www. vibe.be

Bouwwijzer Met de BouwWijzer.be kan je je bouwplannen of woning doorlichten op het vlak van energieverbruik, waterverbruik en duurzame materialen.

rialen te herkennen en te verwijderen. Vlaamse overheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, afdeling Lucht, Hinder, Milieu en Gezondheid, dienst Lucht en klimaat. 02/553 11 20 - [email protected] - www. vlaanderen.be/lucht

Energiezuinig wonen Tips om op een eenvoudige manier energie te sparen in huis vind je in de gratis brochure “Ideeën voor energiezuinig wonen”. Vlaamse overheid, Vlaams Energieagentschap. 02/553 46 00 - [email protected] www.energiesparen.be

Energieprestatieregelgeving Als je gaat bouwen en verbouwen kun je best de gratis brochure over energieprestatieregelgeving, “Praktische gids voor als u binnenkort gaat bouwen en verbouwen” raadplegen. Vlaamse overheid, Vlaams Energieagentschap. 02/553 46 00 - [email protected] www.energiesparen.be

www.bouwwijzer.be

Gezond Wonen? Wat zijn de gevolgen van een vervuild binnenmilieu? En belangrijker nog: wat doe je eraan? De antwoorden op die vragen vind je in de gratis brochure “Gezond wonen? Bouw of verbouw gezond”. Vlaamse overheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, afdeling Lucht, Hinder, Milieu en Gezondheid, dienst Milieu en Gezondheid. 02 553 83 04 - [email protected] - www.milieugezondheid.be

Asbest In de brochure “Asbest in en om het huis. Veilig omgaan met asbesthoudend materiaal” vind je het antwoord op de belangrijkste vragen over asbest, een leidraad om asbesthoudende mateGezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

(ver)bouwen

14

A

Automobilisten, mobiel en gezond!

Laat je rijden... Bij het verbruik van brandstof wordt er een aantal uitlaatgassen gevormd die in de lucht terechtkomen. Een van deze gassen is koolstofdioxide (CO2) dat in belangrijke mate verantwoordelijk is voor het broeikaseffect. En er komen nog meer vervuilende gassen vrij. Zo zijn stikstofoxiden (N0X) en koolwaterstoffen (KWS) verantwoordelijk voor de vorming van hoge ozonconcentraties. Elke zomer leidt die ozonsmog tot ademhalingsproblemen of beschadiging van de longen, vooral bij kinderen en bejaarden. Koolstofmonoxide is een ander uiterst giftig uitlaatgas. In België veroorzaakt het verkeer 70% van de CO-gassen. Vooral bij files en in tunnels kunnen de CO-concentraties gevaarlijk zijn, met hoofdpijn en misselijkheid als eerste symptomen. De zwarte rook uit de uitlaat wordt gevormd door allerlei deeltjes (roet, resten van brandstof en olie). Dit zorgt voor geurhinder en kan de longen ernstige schade toebrengen. Met longkanker als gevolg. Bovendien is het gemotoriseerd verkeer verantwoordelijk voor 20% van de stoffen die leiden tot zure regen. En die tast gewassen en gebouwen aan. Het gemotoriseerd verkeer is ook een belangrijke bron van geluidshinder. Vooral bij grote wegen en autosnelwegen vormt het een constante lawaaibron. Bij kruispunten is er dan weer veel lawaai van afremmende of optrekkende voerGezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

De uitlaatgassen van auto’s en bussen stapelen zich het hele jaar door op in de lucht. Vooral mensen met ademhalingsmoeilijkheden, ouderen en kinderen ondervinden hinder. Maar ook gezonde volwassenen kunnen problemen krijgen met hun ademhaling en last krijgen van geïrriteerde ogen en hoofd- en keelpijn. Elke zomer opnieuw steekt het ozonprobleem de kop op. Ozon ontstaat immers zodra de zon enkele dagen schijnt op de cocktail van vervuilende stoffen die wij de lucht injagen met onze auto’s, vrachtwagens, verwarmingsinstallaties, vuurtjes en dergelijke meer. Om de vorming van ozon in de zomer te vermijden, moeten we dus het hele jaar door zorgen voor minder luchtvervuiling. Gelukkig kan je de bovenstaande effecten op verschillende manieren zelf beperken…

tuigen. Voeg daarbij nog de verkeersonveiligheid: 1500 verkeersdoden in 2002. Laat daarom de wagen aan de kant voor korte afstanden. 38% van de autoritten zijn korter dan vijf kilometer. Vaak kan je die net zo goed te voet of met de fiets doen. Bovendien houdt regelmatig fietsen het functioneren van het hart op peil. En een fietser neemt veel minder vervuilende stoffen op dan een automobilist. De grootste vervuilende bron is dan ook de auto zelf, met zijn gassen die door de eigen motor worden verspreid. Binnen in de auto is de lucht 2 tot 8 keer meer vervuild dan buiten.

rij gezond

15

Rustig op de baan Je rijgedrag heeft een belangrijke invloed op de hoeveelheid schadelijke stoffen die je wagen uitstoot. Als je de volgende tips in acht neemt, rij je veiliger, milieuvriendelijker en economischer. Als je verstandig rijdt, verbruikt je auto tot 30% minder brandstof en draag je dus rechtstreeks bij tot een gezondere leefomgeving. Tip 1: Rij met een constante snelheid. Tip 2: Schakel zo snel mogelijk naar een hogere versnelling (bij 2.000 tpm voor een diesel, bij 2.500 tpm in het geval van een bezinemotor).

Tip 2: Als je een diesel koopt, kies dan een type met directe brandstofinjectie en een dieselroetfilter. Tip 3: Koop een auto met een groen energielabel: deze is zuiniger dan auto’s met een rood label. Tip 4: Surf naar www.milieuvriendelijkvoertuig.be en controleer daar de milieuscore en het brandstofverbruik van nieuwe auto’s op de Belgische markt.

Meer informatie?

Tip 3: Rem op de motor en laat hierbij de motor zo lang mogelijk in dezelfde versnelling. Tip 4: Rij niet te snel. Bij snelheden boven 100 km/u is de snelheid de bepalende factor voor het brandstofverbruik. Tip 5:Volg de verkeersstroom en anticipeer op wat voor je gebeurt. Tip 6: Leg de motor stil als je meer dan een halve minuut moet wachten.

Overheid

Op de website www.mobielvlaanderen.be vind je alle informatie over verkeer en mobiliteit in Vlaanderen, België en Europa. Van personenvervoer tot vrachtverkeer, van routeplanners tot beleidsnota’s.

Minder ozon De brochure “Minder ozon meer lucht” legt uit hoe ozon in onze leefomgeving terechtkomt en hoe we dat kunnen vermijden. Je kan de brochure downloaden of bestellen via de website van de Federale Diensten voor het Leefmilieu, www.environment.fgov.be. Op die webstek, en op www.schonelucht.be, kan je ook terecht voor de “CO2-gids voor de schone auto” waar je het brandstofverbruik of de CO2-uitstoot van een gezocht automodel kan achterhalen. De gids geeft ook informatie over belastingvoordelen.

Zuinig verbruik

Type wagen Denk ook aan het milieu als je een nieuwe auto koopt. Koop daarom een auto op maat, want hoe groter de auto, hoe meer hij verbruikt. Tip 1: Kies een benzineauto met een lichte motor. Die is minder gevoelig voor de rijstijl. Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

Ook op www.milieuvriendelijkvoertuig.be kan je de milieuscore en het brandstofverbruik van nieuwe auto’s op de Belgische markt nagaan.

Rustig op de baan Automobilisten die rustig zijn op de baan, verhogen niet enkel de verkeersveiligheid, ze rijden ook milieuvriendelijker. Op www.ikbenrob.be vind je tips voor milieuvriendelijk en veilig rijden.

rij gezond

16

Uitweg

Samen rijden

“Uitweg, Het blad voor een betere mobiliteit” is een tweemaandelijks gratis magazine van de Vlaamse overheid met informatie, tips en interessante weetjes over mobiliteit en verkeer.

De carpoolcentrale heeft een gegevensdatabank waarin aanvragers en aanbieders van carpoolplaatsen uit heel België gegroepeerd worden. Als individu kan je je aanvraag in deze databank inbrengen op www.carpool.be en www.taxistop.be

Uitweg - 02 553 79 07 - jenny.leemans@lin. vlaanderen.be - www.uitweg.be

Fietsen Twee kwartier bewegen per dag levert een belangrijke gezondheidswinst op en de fiets is daarvoor een uitstekend instrument. De Fietsersbond maakte in samenwerking met de CM een brochure waarin wordt uitgelegd hoe de fiets kan bijdragen tot een goede gezondheid, maar ook hoe je er aan begint, welke fiets je kiest, kledingtips, fietsen met kinderen, enzovoort. Fietsersbond - 03 231 92 95 info@fietsersbond.be - www.fietsersbond. be

Met belgerinkel naar de winkel “Met belgerinkel naar de winkel” is een lokale mobiliteitscampagne die het woon-winkelverkeer per fiets stimuleert. Met de campagne wil de Bond Beter Leefmilieu mensen ertoe aanzetten om voor korte ritten naar de winkel voor de fiets te kiezen. www.belgerinkel.be - www.bondbeterleefmilieu.be

Openbaar vervoer De snelste manier om met het openbaar vervoer van het ene naar het andere adres te reizen, kan je berekenen met de routeplanner die je vindt op www.delijn.be/reisinfo/. In die routeplanner zijn treinverbindingen inbegrepen.

Koepel Milieu en Mobiliteit (KOMIMO) KOMIMO is een permanent overlegforum tussen mobiliteits- en milieuverenigingen die hun inspanningen op het raakvlak tussen milieu en mobiliteit coördineren. KOMIMO is de drijvende kracht achter twee grote sensibilisatiecampagnes voor zacht en openbaar vervoer. - Tijdens de Week van de Zachte Weggebruiker (6-14 mei 2006) worden het fietsen en het te voet gaan gepromoot als deeloplossing voor het mobiliteitsprobleem. De Week van de Zachte Weggebruiker wil daarmee de weg vrijmaken voor een ander verkeersgedrag en een ander verkeersbeleid. - Tijdens de Week van Vervoering (september 2006) worden alternatieven voor het privé-autogebruik gepromoot. Aan de hand van diverse initiatieven worden alternatieve vervoersmiddelen in de kijker gezet, onder meer de Trein-Tram-Busdag, de Openstraatdag en de Europese autovrije dag. KOMIMO - 09-242 32 35 - contact@komimo. be - www.komimo.be

Autodelen Als je niet elke dag een auto nodig hebt, kan autodelen een uitkomst bieden. Je kan een auto huren wanneer en zolang je hem nodig hebt. Cambio - 070/22 22 92 - vlaanderen@cambio. be - www.cambio.be Autopia - 09/242 32 75 - autopia@autodelen. net - www.autodelen.net Gezond leven? Schenk aandacht aan het milieu!

rij gezond

17