Sessie 11 “de puntjes op de ‘i’” Hoe schrijf ik een leesbaar beleidsplan Cursusgever: Isabelle Rossaert
Enkele bedenkingen, tips en oefeningen bij het schrijven van een goede zakelijke tekst 1. Het schrijfproces ‘Schrijven doe je ook onder de douche’ Schrijven doe je niet alleen achter je PC of voor je blad papier. Je hebt al heel wat werk gedaan voor je je eerste zinnen op papier zet en nadat je een eerste versie geschreven hebt, volgen er nog een aantal stappen. De verleiding is groot om stappen over te slaan, maar dat bekoop je meestal met meer werk achteraf of met een minder goede tekst. Grosso modo zijn de stappen tussen eerste idee of opdracht voor een tekst en het uiteindelijke resultaat: -
research/info verzamelen materiaal ordenen kerngedachten identificeren en schema maken kladversie schrijven laten liggen en herlezen of laten lezen door een derde herwerken (eindredactie) layout eindcorrectie
Ga na op welk moment en onder welke omstandigheden je elk van deze stappen het beste voor mekaar krijgt. Sommige stappen, zoals bijvoorbeeld het schrijven zelf, vergen tijd en ruimte om je te concentreren. Andere kan je bij wijze van spreken tussen de soep en de patatten doen, of onder de douche… Sommige mensen schrijven het beste ’s ochtends, andere het beste ’s nachts… Nog enkele tips: -
hou op het moment dat je aan een grote tekst aan het schrijven bent een notitieboekje op zak, voor invallen onderweg besef dat schrijven een bezigheid is die erg veel energie vergt. Hou daar rekening mee wanneer je je planning opmaakt: 8 uur aan een stuk schrijven is maar voor weinigen realistisch. 11 Leesbaar beleidsplan- p1 Isabelle Rossaert – Redactie, eindredactie, verslaggeving, schrijftraining
[email protected], gsm 0495-51 29 15, www.isabellerossaert.be
-
-
-
Geef jezelf ook tijd om ‘er in te komen’. Soms betekent dat gewoon ook lang genoeg op je stoel blijven zitten. Je moet niet noodzakelijk bij het begin beginnen. Sla de inleiding over: die schrijf je op het einde. Als je vastzit in een tekst –je vindt bijvoorbeeld de juiste zinswending of het juiste woord niet– dan kan het enorm helpen om te gaan wandelen. Een ommetje naar de koffieautomaat is soms al genoeg. Starten en stoppen met schrijven is het moeilijkste. Een goed tekstschema (zie verder) is een aanzienlijke hulp om ‘het witte blad’ te overwinnen. Het helpt je ook om je tekst na een pauze te hervatten. En het zorgt ervoor dat je ze halverwege opzij kunt leggen zonder te moeten wakker liggen dat je iets zou vergeten. Gebruik hulpmiddelen, ze zijn ervoor. andere…
2. Hulpmiddelen ‘Taal is geen exacte wetenschap’ … en er zijn maar heel weinig mensen die op taalvragen een pasklaar antwoord hebben zonder iets te moeten opzoeken. Enkele hulpmiddelen bij het schrijven: -
-
-
-
De spelling- en grammaticacontrole van je WORD-tekstverwerker heeft het zeker niet altijd bij het rechte eind. Je mag het niet blindelings vertrouwen, maar je kan hem wel gebruiken om je alert te houden Het groene boekje is de bijbel voor spelling, en je vindt er ook de splitsingen en (meestal) het geslacht van woorden De dikke van Dale is een must voor elk kantoor waar wel eens teksten geschreven worden. Op bijna alle persredacties geldt de van Dale als dé standaard. Staat een woord niet in van Dale, dan is het geen Nederlands. In de van Dale kan je ook terecht als je niet zeker bent of je een woord wel in de juiste betekenis gebruikt, voor uitdrukkingen en spreekwoorden met een bepaald woord, voor synoniemen enz. Soms wil je iets zeggen maar kom je nooit op het juiste woord. Het juiste woord is een soort omgekeerd woordenboek dat je helpt om het woord te vinden dat je zoekt. Op www.taaluniversum.org vind je antwoorden op heel wat taalvragen, maar je moet het opzoeken wat onder de knie krijgen. De mensen van de Taaltelefoon 078 15 20 25 beantwoorden je taalvragen elke werkdag van 9 tot 12 uur en elke schoolwoensdag ook van 14 tot 16 uur Schrijfwijzer van Jan Renkema (uitg. Sdu/Standaard ) is een goed naslagwerk met een heel handig register. Er bestaat nu ook een handzame ‘babyversie’ Schrijfwijzer Compact In Klare Taal, efficiënt leren schrijven (uitg. Davidsfonds) tips en oefeningen om de leesbaarheid en efficiëntie van je tekst te verhogen. Check je tekst van Eric Tiggeler (uitg. Sdu uitgevers): een heel handige checklist met do’s en dont’s voor een vlotte tekst. Met ook een overzicht van de meest voorkomende stijl-, taal- en spellingsfouten. Andere: zie ook http://www.schrijf.be/taalboeken.htm 11 Leesbaar beleidsplan- p2 Isabelle Rossaert – Redactie, eindredactie, verslaggeving, schrijftraining
[email protected], gsm 0495-51 29 15, www.isabellerossaert.be
Specifiek voor het schrijven van je jeugdbeleidsplan: www.vvj.be/jeugdbeleidsplan, http://www.cjsm.vlaanderen.be/jeugdbeleid
3. Mind Map: de spelregels Een mindmap* is een intuïtief schema waarmee je de kerngedachten van je tekst op papier zet. Het heeft het grote voordeel dat je het organisch opbouwt en dat het niet lineair is, zodat je niet in de knoei geraakt met de structuur. -
-
Start in het centrum: zet daar de opdracht /het onderwerp van je tekst –indien mogelijk met een beeld Teken vanuit het centrum een web van lijnen, voor elk begrip 1 lijn (als de takken van een boom) Schrijf op elke lijn het begrip in één woord, in blokletters, of maak een tekening (geen zinnen), associeer vrij Werk snel en intuïtief, je hoeft nog niet na te denken over de structuur. Zorg dat je alle elementen die je wil schrijven op papier hebt staan. Neem een aantal kleurtjes (fluostiften zijn prima) en trek een lijn rond alle ‘takken’ die inhoudelijk met elkaar samenhangen. Baken zo diverse deelthema’s af in verschillende kleuren. Je plan is nu klaar. Als je begint te schrijven begin je in principe bij 1 idee, dus 1 tak. Het schema leidt je automatisch verder. Je kan de ideeën die je al in je tekst hebt opgenomen doorstrepen op de mindmap, zo vermijd je herhalingen of overlappingen.
(* de Mind Map-techniek is een uitvinding van Tony Buzan. Meer uitleg erover vind je in Gebruik je verstand, Tony Buzan, uitg. De kern, ISBN90-325-0530-0)
4. Richtlijn goede alinea’s ‘Begin met het belangrijkste’ Een goede alinea zet een lezer zo snel mogelijk op het goede spoor. Kijk of je volgende regel kunt toepassen om je alinea vlot en bondig te maken. ZIN 1 De kerngedachte of belangrijkste boodschap/stelling van je alinea ZIN 2 De relevantie: waarom moet de lezer dit weten? Waarom is het belangrijk? ZIN 3 en volgende Uitleg/toelichting LAATSTE ZIN (eventueel) Conclusie of aanzet naar volgende alinea.
11 Leesbaar beleidsplan- p3 Isabelle Rossaert – Redactie, eindredactie, verslaggeving, schrijftraining
[email protected], gsm 0495-51 29 15, www.isabellerossaert.be
DE ‘BOMMARICHTLIJN’ Als je niet goed weet hoe je je boodschap op papier moet zetten, stel je dan voor hoe je hem aan je grootmoeder (buurvrouw, zoontje, de bakker...) zou uitleggen. Zeg het –desnoods luidop– en schrijf het zo op.
5. Stijlkeuzes In Klare Taal, efficiënt leren schrijven somt Jan Van Coillie een aantal keuzes op die je, bewust of onbewust, maakt wanneer je een tekst schrijft. -
moeilijkheid (vs gemakkelijk): moeilijke termen, vakjargon, al dan niet gekende info vaag (vs exact): vage woorden en uitdrukkingen wijdlopig (vs bondig): stopwoorden, holle woorden, onnodige herhalingen, voorzetseluitdrukkingen… afstandelijk (vs familiair): lijdende vorm, naamwoordstijl… saai (vs levendig): afwisseling zinsconstructies vs gekapt stro
Het is niet zo dat de ene stijl fout is en de andere niet, maar het is wel belangrijk dat je bewust de keuze maakt en dat je weet waarom je dat doet. Een tekst kan te moeilijk zijn, maar ook te gemakkelijk, te afstandelijk, maar ook te familiair... Afhankelijk van je lezer en de doelstelling van je tekst moet je het juiste midden vinden.
6. Draken van zinnen ‘Met betrekking tot het construeren van vlotte teksten dient het gebruiken door de auteur van de lijdende vorm, de naamwoordstijl, vage voorzetseluitdrukkingen en vakjargon niet te worden aanbevolen.’ Met andere woorden, vermijd zoveel mogelijk: De lijdende vorm -
Bij de jeugdwerking zal aandacht gegeven worden aan Klachten werden geformuleerd in verband met In de toekomst zal gezorgd worden voor…
De naamwoordstijl -
Het aanstellen van een verantwoordelijke voor de uitleendienst zal zorgen voor… Door het creëren van nieuwe inspraakmogelijkheden zal… Het niet tijdige inleveren van spelmateriaal leidt tot…
11 Leesbaar beleidsplan- p4 Isabelle Rossaert – Redactie, eindredactie, verslaggeving, schrijftraining
[email protected], gsm 0495-51 29 15, www.isabellerossaert.be
Voorzetseluitdrukkingen -
met betrekking tot ten aanzien van met behulp van in verband met ten behoeve van met het oog op op het gebied van in het kader van door middel van naar…toe onder invloed van ten gevolge van ten opzichte van ter gelegenheid van …
Meestal kan je deze door een eenvoudig voorzetsel (met, bij, aan…) vervangen (Zie: Jan Van Coillie, Klare taal, Efficiënt leren schrijven, p.77)
Vakjargon
7. ABCD-richtlijn Met deze richtlijn kom je al een heel eind. Schrijf: ACTIEF (vermijd de lijdende vorm) BONDIG (ga direct naar de kern) CONCREET (versus vaag en abstract) DUIDELIJK (vraag je af of je lezer begrijpt wat je schrijft)
11 Leesbaar beleidsplan- p5 Isabelle Rossaert – Redactie, eindredactie, verslaggeving, schrijftraining
[email protected], gsm 0495-51 29 15, www.isabellerossaert.be
