Energieke gedachten voor studenten (door Gijsbert Tweehuijsen)

LECTORAAT NIEUWE ENERGIE: NIEUWSBRIEF VOOR STUDENTEN januari 2010

Energieke gedachten voor studenten (door Gijsbert Tweehuijsen) Klimaathoax? Als docent aan een HBO-instelling wordt je geacht de resultaten van wetenschappelijk onderzoek toegankelijk te maken voor je studenten. Ten behoeve van de klimaattop in Kopenhagen zijn er dikke rapporten geschreven en is er een vloed van informatie vrijgegeven uit onderzoeken die allemaal de conclusie rechtvaardigen dat het niet goed gaat met het klimaat en dat actie dringend nodig is. De presentaties van Al Gore hebben de politiek en het brede publiek wereldwijd gealarmeerd en een indringend beeld geschetst van de catastrofes die te verwachten zijn als ingrijpende acties achterwege blijven. In dit publicitaire en politieke geweld worden nu ook tegengeluiden hoorbaar die de geloofwaardigheid waarmee de beweringen van de klimaatwetenschappers worden gepresenteerd in een heel ander daglicht stellen. Daarbij wordt er melding gemaakt van manipulatie en achterhouden van gegevens, blokkeren van publicatie van afwijkende inzichten in vooraanstaande wetenschappelijke tijdschriften, is er twijfel over de integriteit van de onderzoekers en worden zelfs de conclusies van het meest vooraanstaande instituut op dit gebied (IPCC) ter discussie gesteld en wordt aan hun wetenschappelijke integriteit getwijfeld. Politici die op basis van de in een dubieus daglicht gestelde rapportage beleid proberen te maken krijgen de hoon over zich heen van opportunistische tegenstanders en verliezen zo de vertrouwensbasis bij hun kiezers. Deze onduidelijkheden hebben natuurlijk ook hun weerslag op het werk dat we doen in de lectoraten die rondom het thema duurzaamheid activiteiten ontplooien. Studenten en medewerkers stellen vragen over de onderbouwing van de posities die je inneemt en vragen in colleges naar duiding van al deze geluiden. Dus dit onderwerp is er een waar je iets mee moet! Toen ik aan het begin van de 90-er jaren bij DSM werkte, werd voor de eerste keer de Business Strategic Dialog (BSD) georganiseerd. Daarin werden we uitgedaagd om na te denken over de toekomst door een schets te maken van de wereld zoals die er over 25 jaar zou uitzien. Ik vond dat een hele uitdaging, 25 jaar is een eeuwigheid vooruit om een businessomgeving voor een bedrijf te kunnen projecteren. Inmiddels zijn we bijna die 25 jaar verder en zitten we midden in datgene wat we hadden voorzien: een wereld die gedomineerd zou worden door de effecten van het aanlopen tegen zijn eigen begrenzingen. In de 80-er jaren werden twee bewegingen zichtbaar: het ontwikkelen van de wereldwijde netwerken voor grondstofwinning, productie en distributie (globalisering en internationalisering) enerzijds en het verfijnen van het aanbod van producten tot op het niveau van de

1

LECTORAAT NIEUWE ENERGIE: NIEUWSBRIEF VOOR STUDENTEN januari 2010 behoefte van een enkele consument (mass-customisation) anderzijds. Bij de enorme mensenmassa‟s in de niet-westerse wereld voor wie een dergelijke ontwikkeling steeds meer in beeld kwam door de ontwikkeling van de communicatiemedia was het verlangen naar het delen in die welvaart volkomen gerechtvaardigd. Maar daarbij was het ook volstrekt duidelijk dat de begrenzingen van het gesloten systeem “aarde” onherroepelijk zouden worden bereikt als die ontwikkelingen zich zouden voltrekken op de manier zoals dat was gebeurd in de westerse wereld. Ook de eerste inzichten over het gedrag van chaotische systemen en het onvoorspelbare karakter van de toestand van een systeem nadat er een kantelpunt was overschreden maakten het duidelijk dat de vrijheid die je had om een complex systeem zoals de aarde te beïnvloeden eigenlijk zeer beperkt was. Je kon het risico niet nemen om het systeem over een onbekende grens heen te duwen omdat daarmee mogelijk een keten van gebeurtenissen zouden worden getriggerd waarover je geen controle meer zou hebben. Met deze inzichten kijk ik nu naar de discussie tussen verschillende kampen in de klimaatdiscussie. Steeds duidelijker wordt het dat de posities niet alleen maar op wetenschappelijke gronden wordt gevoerd, maar dat er ook grote belangen in het geding zijn. Wetenschappelijk prestige, financiering van onderzoeksinstituten, belangen in bedrijven, politiek gewin, corruptie, etc, etc. Een beetje surfen op internet levert je de ene case na de andere op en al deze cases worden je ook voorgehouden door de studenten. Ook zij proberen hun positie te bepalen in dit dispuut en als docent moet je in dat proces een ondersteunende rol spelen. Waar sta ik nu als het gaat om de motivatie waarmee ik mij inzet voor duurzaamheid en nieuwe energie? Allereerst is het voor mij duidelijk dat de processen die nu aan de orde zijn in potentie een effect kunnen hebben op globale schaal. Mijn vermogen om op dat niveau ook maar het kleinste deukje in het boterpak te slaan is natuurlijk futiel. Ook onderzoek doen dat ook maar iets aan de inzichten over het al dan niet optreden van en milieucatastrofe toevoegt, ligt ver buiten mijn bereik. Voor mij is het van belang dat het voor onze studenten duidelijk wordt dat het zo langzamerhand wel steeds relevanter wordt om kritisch te staan ten aanzien van hun handelen. Vooral techniekstudenten komen in posities waarin ze beslissingen nemen over het gebruik van materialen en hulpmiddelen, de organisatie van productie- en logistieke netwerken en de resources die ze daarbij inzetten. Inzicht in de mogelijke effecten van die beslissingen is dus een belangrijke competentie die je als opleidingsinstituut moet ontwikkelen. Maar je kan ze ook een perspectief te bieden dat een veranderende wereld niet alleen bedreigend is, maar ook kansen biedt. Nieuwe randvoorwaarden vereisen nieuwe vormen waarin voorzien kan worden in de behoeften van consumenten, of deze nu wonen in Europa, Amerika of in Afrika. Maar dan wel op een heel andere manier. Een van de doelen van het studentenbedrijf E-Grr is inzicht bieden in de mogelijkheden om de negatieve impact van je beslissingen ten aanzien van de inrichting van gebouwen en processen zo beperkt mogelijk te maken en om de waarde van hulpbronnen als energie naar waarde in te kunnen schatten. Het project Wijkenergie is erop gericht veel nauwkeuriger 2

LECTORAAT NIEUWE ENERGIE: NIEUWSBRIEF VOOR STUDENTEN januari 2010 te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om lokaal in de energiebehoeften te voorzien binnen een gebied met een beperkte omvang. De insteek van Ribuilt is om dat heel consequent te onderzoeken op een veel breder gebied dan alleen op het gebied van energie. Waar sta ik dus in het grote debat over het al dan niet stijgen van de temperatuur met 2 graden of meer en of daarvan de mens of de zon daarvan de veroorzaker is? Het kan mij eerlijk gezegd niet meer zo boeien. Mijn conclusie is dat voor mij, in mijn rol als docent aan een HBO-instelling en als lid van een kenniskring, iedere ontwikkeling interessant is die gericht is op het vermijden van verspilling, voorkomen van uitputting en het maximaal benutten van de lokaal beschikbare menselijke en materiële hulpbronnen. Voorlopig kan ik daarmee al heel aardig uit de voeten. Meer weten: [email protected]

Energieke projecten Stage Enviromental Management Zuid-Afrika Tot nu toe ging het in de nieuwsbrief alleen over binnenlandse stages op het gebied van duurzaamheid. Er worden echter ook internationale stages op dit gebied aangeboden. Deze maand krijgen jullie meer te weten over de stage van Afke van Druenen in Zuid-Afrika. Zij is studente in het vierde jaar van haar opleiding aan de Hoge Hotelschool in Maastricht. Afke zal nu meer vertellen over haar ervaringen tijdens deze interessante stage. “Als je aan Afrika denkt, dan denk je waarschijnlijk niet direct aan groen. Je denkt waarschijnlijk eerder aan droge woestijnen, zandduinen en uitgestrekte berglandschappen. Toen ik het aanbod kreeg om stage te lopen bij een Zuid-Afrikaans hotel in de afdeling “greening” was dit dus een aangename verrassing voor mij. Mijn naam is Afke van Druenen en ik ben vierdejaars studente aan de Hoge Hotelschool in Maastricht. Voor mijn eerste stage in het derde jaar had ik voor Zuid Afrika gekozen. Het leek mij namelijk heel erg interessant om lekker ver van huis in een totaal vreemde cultuur te werken en te wonen. Ik kwam terecht in Franschhoek, in de winelands net buiten Kaapstad en ik heb daar vijf maanden in het restaurant en in het conferentiecentrum meegelopen. Ik had het hier enorm naar mijn zin. Het leek me dus geweldig om mijn afstudeerstage ook in Zuid-Afrika te lopen. Mijn stagebegeleider had een hele interessante vraag voor mij: Ben je geïnteresseerd in een stage op het gebied van Corporate Social Responsibility (een term vergelijkbaar met Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen), met de nadruk op environmental management? Dit sprak mij heel erg aan en na een gesprek met de vertegenwoordigers van de stageplek was ik zelfs nog enthousiaster. Begin september 2009 ben ik toen begonnen aan mijn “environmental management” stage bij het Vineyard Hotel & Spa in Kaapstad. Al gauw werd het me duidelijk dat dit hotel een koploper is in het invoeren van een “milieuvriendelijk” beleid. Chris van Zyl, de horticultural manager, heeft in de afgelopen jaren de taak op zich genomen om alle processen in het hotel “groener” te maken. Om te laten zien dat iedereen serieus is over milieuvriendelijker werken hebben de directeuren en de

3

LECTORAAT NIEUWE ENERGIE: NIEUWSBRIEF VOOR STUDENTEN januari 2010 General Manager een “Environmental Policy” getekend. Het personeel ondergaat daarnaast ook nog eens gespecialiseerde training. Omdat een hotel verschillende afdelingen omvat en iedere afdeling veel verschillende werkzaamheden verricht is het invoeren van een Environmental Policy een hoop werk. Men heeft er daarom voor gekozen om de nadruk te leggen op 3 vlakken: het terugdraaien van elektriciteitsverbruik, het besparen van water en het verminderen van afval gecombineerd met een recycling programma. Deze maatregels zijn te zien in alle afdelingen van het hotel. In de kamers zijn waterbesparende kranen en douchekoppen geïnstalleerd en er is een selectief beleid ingevoerd voor het wassen van lakens en handdoeken. Bovendien zijn alle gloeilampen en spotlichten door het hele hotel heen vervangen met spaarlampen. Dit alleen zorgde al voor een elektriciteitsbesparing van 70%! Zowel in de restaurants als in de keukens zijn drie verschillende afvalbakken te vinden: één voor “nat” afval (etensresten etc.), één voor plastic, blikjes en glas en één voor papier en melkpakken. Al het afval wordt daarna nog verder gescheiden waarna het gewogen en opgehaald wordt door een recyclingbedrijf. Door deze maatregelen beland per maand 9.000 tot 14.000 kg minder afval op de vuilstort! Verder wordt er voor alle conferentiezalen “groene” energie ingekocht (in totaal ongeveer 20% van het totale energieverbruik). Deze groene energie komt af van een molen waar suiker verwerkt wordt en het heeft dus geen negatieve gevolgen voor de natuur. Naast deze algemene projecten werk ik ook aan een hoop andere dingen bij verschillende afdelingen. Zo heb ik bijvoorbeeld een nieuw trainingsplan opgezet, alternatieven gevonden voor niet milieuvriendelijke schoonmaakmiddelen, een nieuw inkoopbeleid opgesteld dat zich meer richt op gerecyclede producten en gezorgd voor promotiemateriaal om gasten en belangstellende beter te laten zien waar we mee bezig zijn. Het werk is erg gevarieerd en ik geniet heel erg van wat ik doe. Ik zou het zeker iedereen aanraden. Werken aan sustainability of duurzaamheid is niet alleen “voor een goed doel”, maar gaat in de toekomst ook zeker een belangrijk deel uitmaken van het beleid van bedrijven over de hele wereld. Een kleine voorzet is in Zuid Afrika al gemaakt.” Voor meer informatie over dit project kun je contact opnemen met Afke van Druenen: [email protected]

Innovatieve productconcepten In de nieuwsbrief van november 2009 is al meer verteld over het afstudeerproject van Stefan Sigwarth. Hij is bezig met het ontwikkelen van duurzame productinnovaties. Hij heeft zijn stage bijna afgerond en daarom zal hij nu zelf meer gaan vertellen over de resultaten die zijn project heeft opgeleverd. “Het afstudeerproject waaraan ik de afgelopen 18 weken heb gewerkt, is afgerond. De resultaten zijn een top 6 van te ontwikkelen producten en een aantal conclusies en aanbevelingen die tot een nog betere samenwerking met DSM en andere bedrijven in de regio kunnen leiden.

4

LECTORAAT NIEUWE ENERGIE: NIEUWSBRIEF VOOR STUDENTEN januari 2010

De top 6 van bedachte innovatieve productconcepten: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

isolerende zonwering; composteerbare natuurvoedende verpakkingen; composteerbare technische composieten; phase change materials als isolatie en warmteopslag; OLED kantoorpaneel; zonnepaneel als/in overkapping.

Deze top 6 heeft als doel om het energieverbruik terug te dringen bij zowel particulieren als in de industrie. De isolerende zonwering zorgt er ‟s nachts voor dat de warmte niet via de ramen naar buiten ontwijkt. De composteerbare natuurvoedende verpakkingen kan het zwerfafvalprobleem oplossen, zodat er ook minder energie nodig is voor het verwerken van dit „afval‟. De composteerbare technische composieten dienen vooral in de industrie ervoor dat producten die steeds meer en meer van composieten worden gemaakt, composteerbaar zijn. Op dit moment zijn composieten alleen te verbranden of eindigen op het stort. Phase change materials als isolatie en warmteopslag is een concept dat nog enig onderzoek vereist. Een PCM is een stof die bijvoorbeeld van vast naar vloeiblaar verandert en daarbij energie opneemt of afstaat. Ideaal dus om warmte in op te slaan. Helaas staat deze techniek nog in de kinderschoenen, maar met DSM als partner kan onderzoek gedegen verlopen. Het OLED kantoorpaneel zorgt ervoor dat verlichting een stuk efficiënter wordt door gebruik te maken van (organische) LEDs. Door middel van een slimme schakeling kan elke werkplek wel of niet belicht worden zodat niet een hele ruimte verlicht moet worden voor een enkel persoon. Het laatste product valt op door zijn simpliciteit. Een zonnepaneel als overkapping met als variatie ook nog het verwerken van zonnepanelen in overkappingen zoals een serre. Het eerste geval dient de zonnepaneel letterlijk als een afdakje zoals we die bij deuren kennen. Het tweede geval is iets complexer. Het verwerken van zonnepanelen in een serre van een huis is moeilijker omdat mensen niet willen dat het zonlicht minder wordt wanneer ze dat willen. Dit betekent dus dat de zonnepanelen in een”. Als je meer wil weten over dit project stuur dan een mail naar Stefan Sigwarth: [email protected].

5

LECTORAAT NIEUWE ENERGIE: NIEUWSBRIEF VOOR STUDENTEN januari 2010 Duurzaamheid Loont 2010 Op 27 januari 2010 vindt de 2de editie van de Limburgse Dag van de Duurzaamheid plaats. Dit zal gebeuren in het kader van Duurzaamheid Loont. Het congres wordt georganiseerd in het Continium in Kerkrade en staat dit jaar geheel in het teken van de jeugd. Het congres zal bestaan uit een klimaatdebat, een opleidingen- en banenmarkt en diverse lezingen en workshops. In het klimaatdebat zullen studenten van 5-6 VWO het opnemen tegen vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, onderwijs en semi-overheid. Deze rol zal worden ingevuld door Bert Kersten, Ralf Krewinkel, Leo Gommans en Ton Goedmakers. Ze zullen hun beleid op het gebied van duurzaamheid verdedigen tegen de kritische vragen van de studenten. De leiding van het debat zal in handen liggen van excentrieke kunstenaar Dick Evers. Op de opleidingen- en banenmarkt zullen scholen en bedrijven vertegenwoordigd zijn, die opleidingen en werk aanbieden op het gebied van duurzaamheid. Hierdoor worden de studenten in contact gebracht met deze scholen en bedrijven en komen ze zo alles te weten over carrièremogelijkheden in de duurzame sector. Op de opleidingen- en banenmarkt zullen o.a. stands van diverse opleidingen van Hogeschool Zuyd en van de Wijk van Morgen komen te staan. Er vinden ook diverse lezingen en workshops op het gebied van duurzaamheid plaats. Lezingen worden gegeven door Dr. Jacques Kimman en Ir. Ronald Rovers van Hogeschool Zuyd en door de eerder genoemde debatleider Dick Evers. In de workshops gaan de studenten interactief aan de slag met duurzaamheid. Als afsluiting zal er een leuke mystery act met muziek en dans plaatsvinden. Voor meer informatie kun je terecht op de website: www.duurzaamheidloont.eu.

HS Zuyd: Studenten in beweging De Sun Jar is dé duurzame sfeermaker voor de tuin, woonkamer of slaapkamer. Overdag verzamelt de Sun Jar zonlicht en in het donker verspreidt de Sun Jar de opgeslagen energie op een sfeervolle manier. De Sun Jar combineert de ouderwetse wekpot met moderne zonnecellen en led verlichting. Als je de Sun Jar in direct zonlicht plaatst wordt de zonne-energie in de accu opgeslagen.

6

LECTORAAT NIEUWE ENERGIE: NIEUWSBRIEF VOOR STUDENTEN januari 2010 Wanneer het donker wordt gaat de led verlichting automatisch aan. De verlichting wordt verdeeld door het matte glas van de wekpot. Hierdoor wordt het licht lekker sfeervol gemaakt. De Sun Jar is voorzien van een lichtsensor, waardoor hij automatisch aan gaat als het donker wordt. Het is uiteraard ook mogelijk om hem handmatig aan en uit te schakelen. De Sun Jar is waterdicht en geschikt voor buitengebruik. Er zijn drie verschillende kleuren verkrijgbaar: geel, blauw en roze. De afmetingen zijn 16 x 10 cm en de brandtijd bedraagt maximaal 5 uur. Kijk voor meer informatie op: http://www.sunjar.nl/.

Studenten gezocht voor (mede)redactievoering Heb je zelf nog interessante projecten m.b.t. je studie? Heb je leuke verhalen op het gebied van duurzaamheid, die je met je medestudenten wilt delen? Weet jij veel af van leuke en duurzame gadgets voor studenten? Dan is nu de perfecte gelegenheid! Ik ben namelijk op zoek naar studenten die me helpen met de redactievoering van deze nieuwsbrief. Afhankelijk van de geleverde bijdrage en je opleiding kan dit ook als invulling dienen voor je vrije studieruimte. Meer weten? Stuur even een mailtje naar mij: [email protected].

Colofon De nieuwsbrief wordt uitgegeven door het lectoraat Nieuwe Energie. Heb je vragen en/of opmerkingen neem dan contact op met Peter Schieren. [email protected] Of kijk op de website van het lectoraat. www.hszuyd.nl/nieuweenergie Hier vind je nieuwsberichten en links op het gebied van nieuwe energie etc.

7