Energie nú: nieuws, tips en achtergronden voor woningbouwcorporaties 2KPWB0623 SenterNovem

Energie nú: nieuws, tips en achtergronden voor woningbouwcorporaties 2KPWB0623 SenterNovem factsheets over bestaande bouw en nieuwbouw: 2KPWB0624, Woonvisie uitgangspunt voor energiebesparing woningbouw 2KPWB0604, Groen financieren: duurzame winst voor uw woningcorporatie 2KPWB0606, Duurzame energie voor woningcorporaties: 5 aantrekkelijke opties op een rij 2KPWB0605, Eerste hulp voor woningcorporaties bij toepassing van duurzame energie 2KPWB0608, Woonkwaliteit, nu en in de toekomst 2KPWB0619, Nieuwbouw of herstructurering: geen visie zonder Energievisie!

Kompas, energiebewust wonen en werken

Bestaande bouw

Duurzame energie voor woningcorporaties: 5 aantrekkelijke opties op een rij •

•

De toepassing van duurzame energie-

1 ZONNEBOILER: gratis zonnewarmte voor warm tapwater en ruimteverwarming

bronnen sluit nauw aan op maatschappelijke

Een zonneboilersysteem maakt gebruik van zonnewarmte om tapwater te verwarmen.

doelstellingen en een hoogwaardige kwaliteit

De techniek is zeer betrouwbaar en toepasbaar in de bestaande bouw, zowel op

van wonen.

woningniveau als bij gestapelde bouw. Toepassing van een klein systeem laat al snel

Door minder beslag te leggen op schaarse

een halvering van het gasverbruik zien. Er zijn ook geïntegreerde systemen mogelijk

energiebronnen, blijft aantrekkelijk en

voor zowel warm tapwater als verwarming.

betaalbaar wonen ook in de toekomst

•

•

gegarandeerd.

2 WARMTEPOMP: energiezuinig verwarmen én koelen

Duurzame energie kan worden toegepast

Warmtepompen zetten warmte van lage temperatuur om in bruikbare warmte voor

voor verwarming warm tapwater,

verwarming en/of warm tapwater. Als bron fungeert bijvoorbeeld de bodem onder de

verwarming, koeling en verlichting (zie optie

woning. Gekoppeld aan een lagere temperatuur afgifte-systeem (LTV) ontstaat een zeer

1 t/m 3).

aangenaam en gezond binnenklimaat, tegen zeer lage energielasten. Voor nog meer

Daarnaast kunt u zelf elektriciteit opwekken

comfort kan het systeem ook aangepast worden om te koelen in de zomer.

(zie optie 4 en 5).

•

comfort, veiligheid en gezondheid en een

3 PASSIEVE ZONNE-ENERGIE: gratis warmte, natuurlijk licht en optimaal comfort

goed imago.

Passieve zonne-energie gaat uit van een slim zongericht bouwkundig ontwerp. Dit kan

Uw winst: lagere energiekosten, meer

eenvoudig worden bereikt door bij de verkaveling, de woningindeling en het raamoppervlak rekening te houden met de stand van de zon. In combinatie met een goede zonwering en ventilatie ontstaat een optimaal leefklimaat bij minimale kosten.

Duurzame energie: lagere energielasten, meer comfort en een goed imago

4 ZONNESTROOM (PV): voor veilig, stil en onderhoudsvrij stroom opwekken Een techniek voor elektriciteitsopwekking die u overal kunt

De technieken nader voorgesteld

toepassen: elke woning of wooncomplex heeft wel een plek

elektriciteitsnet teruggeleverd. PV-cellen springen in het

1 ZONNEBOILER: gratis zonnewarmte voor warm tapwater en verwarming Techniek

oog vanwege hun milieuvriendelijke karakter. Ze zijn goed

Op het dak wordt een collector geplaatst. Hierdoor loopt

te integreren in bestaande gebouwen.

een netwerk van buisjes. De vloeistof die door deze buisjes

om een PV-paneel (PV staat voor Photo Voltaïc) te plaatsen. Eventueel te veel opgewekte elektriciteit wordt via het

stroomt, wordt door het zonlicht verwarmd en kan bij fel

5 MINI-WINDTURBINES: aansprekend energie-

zonlicht wel 90°C bedragen. Via een leiding komt de

opwekken in de gebouwde omgeving

warmte bij een warmtewisselaar die de warmte overdraagt

De opgewekte energie van kleinschalige windturbines kan

aan een voorraadvat met tapwater. Vanuit het voorraadvat

rechtstreeks aan uw bewoners ten goede komen, of kan

loopt het warme water naar een naverwarmer (bijvoorbeeld

bijdragen in een verlaging van de kosten voor verlichting

de bestaande combiketel), die het water verwarmt op

van algemene ruimten en liften in appartementen-

dagen dat er niet voldoende zon is. Een zonneboiler kan per

complexen. Vanwege hun esthetische vormgeving, zullen

woning geïnstalleerd worden, voor flats kan ook een

kleinschalige turbines niet misstaan op of naast gebouwen

collectief systeem worden toegepast met één collectorveld

of woningcomplexen, als uithangbord voor maatschappelijk

en één voorraadvat voor de hele flat. Als een zonneboiler

verantwoord ondernemen.

ook moet dienen voor centrale verwarming, kan voor een zonneboilercombi worden gekozen. Doordat beide functies in een apparaat geintegreerd zijn komen de kosten voor een CV-ketel te vervallen. Een goed moment om zonneboilers te plaatsen is bij het vervangen van het dak, het vervangen van de CV-ketel of als open geisers in flats vervangen moeten worden.

ZO N N E B O I L E R Betrouwbaarheid

Zonneboiler:

Zonneboilercombi:

Levensduur: 20 jaar

++ Bestaande bouw

+ Bestaande bouw

Onderhoud: jaarlijks (gelijk met CV-ketel)

++ Nieuwbouw

++ Nieuwbouw

Aantal aanbieders: meer dan 350 installateurs,15 fabrikanten en

++ Hoogbouw

+ Hoogbouw

importeurs

++ Laagbouw

++ Laagbouw

Gerealiseerd: ruim 80.000 zonneboilers Aanpassing Energiebesparing

Uit- en inpandig (Bij de meeste typen zonneboilers komt het voor-

150 tot 200 m 3 aardgas per jaar per woning

raadvat op zolder.)

Kosten

Systeemomvang

€ 1.300 -1.700 voor individuele zonneboiler, ongeveer het dubbele

3m 2 collector voor zonneboiler, 6m 2 voor zonneboilercombi

voor zonneboilercombi (excl. BTW en installatie) Positieve invloed EPC: 0,1 - 0,2

WA R MT E P O M P Betrouwbaarheid

Combiwarmtepomp

Warmtepompboiler

Levensduur: minimaal 15 jaar

0/+ Bestaande bouw

+ Bestaande bouw

Onderhoud: jaarlijks

++ Nieuwbouw

++ Nieuwbouw

Aantal aanbieders: 14 leveranciers in Stichting WP; diverse importeurs

++ Hoogbouw

0/+ Hoogbouw

Gerealiseerd: ca. 19.000 stuks

++ Laagbouw

++ Laagbouw

Energiebesparing (op primaire energie)

Aanpassing

Combiwarmtepomp: 30% - 50% besparing

Inpandig

Warmtepompboiler: 10% - 15% besparing Systeemomvang Kosten

CWP: afzonderlijke bron en warmtepomp

Combiwarmtepomp: € 3.000 - 8.500 (excl. BTW en installatie)

WPB: bron (buiten-/ventilatielucht) en warmtepomp in één apparaat

(inclusief bron, afhankelijk van individuele/collectieve toepassing en type; geen CV nodig!)

Positieve invloed EPC:

Warmtepompboiler: € 1.700 -2.200 (excl. BTW en installatie)

CWP: 0,15 - 0,30 (afhankelijk van configuratie) WPB: 0,07 - 0,10

2 WARMTEPOMP: energiezuinig verwarmen

3 PASSIEVE ZONNE-ENERGIE: gratis warmte,

én koelen

natuurlijk licht en optimaal comfort

Techniek

Techniek

De warmtepomp benut warmte uit bijvoorbeeld bodem of

Passieve zonne-energie staat voor de techniek, waarbij de

(grond)water om die naar een verwarmingstemperatuur van

warmte en het licht van de zon worden benut, zónder

bijvoorbeeld 55°C te brengen. De werking van een

tussenkomst van apparaten. Een woningontwerp dat

warmtepomp is te vergelijken met die van een koelkast. Het

zonlicht optimaal invangt, opslaat en distribueert en ook de

principe is gebaseerd op het feit dat iets wat koud is, bij

zon weert wanneer dat nodig is, betekent meer

verdamping energie nodig heeft en bij condensatie - het

woonkwaliteit, een comfortabel binnenklimaat,

omgekeerde van verdampen - energie afstaat. In de zomer

energiebesparing en een duidelijk lagere EPC.

werkt de warmtepomp ‘omgekeerd’: hij kan dan worden

Elke woning biedt mogelijkheden voor passieve zonne-

benut om de woning te koelen.

energie. In het ontwerp van een woning met optimale

De pomp die nodig is om de warmte uit de bron vrij te

zonbenutting zijn zonwering en ventilatie essentiële

maken, gebruikt vele malen minder energie dan de

onderdelen van passieve zonne-energie om oververhitting

vrijkomende energie, waardoor netto energie gewonnen

en discomfort te vermijden.

wordt. Het rendement van een warmtepompsysteem is

Zonnewarmte is gratis, en dat zijn zongerichte verkaveling,

altijd groter dan 100%. Een warmtepomp bespaart zo ca.

kamerindeling en plaatsing van vensters ook als ze tijdig

50% primaire energie ten opzichte van een CV-ketel.

worden meegenomen in het ontwerp. De kosten voor

Er bestaan zowel door aardgas als door elektriciteit

ventilatie en zonwering kunnen relatief hoog zijn, daar

aangedreven systemen.

tegenover staat de verbetering van het wooncomfort die

Voor toepassing door woningcorporaties dienen zich twee

door bewoners in het algemeen zeer hoog gewaardeerd

opties aan: een warmtepompboiler die zorgt voor warm

wordt. Dat geldt ook voor het toepassen van bijvoorbeeld

tapwater alleen, of eencombiwarmtepomp die ook voor de

een serre (ruimtewinst).

verwarming zorgdraagt. In geval van appartementencomplexen is vaak sprake van een collectief systeem.

4 ZONNESTROOM (PV): voor veilig, stil en onderhoudsvrij stroom opwekken Techniek

in luifels, nokken en zonwering. Het elektriciteitgebruik van

PV-cellen zetten licht om in elektriciteit. Ook bij bewolkt

teruggeleverd. Hoe beter de zonlichtinstraling, hoe hoger

weer wordt er stroom opgewekt. Een compleet PV-systeem

het rendement.

bestaat uit een set PV-panelen, een bevestigingssysteem

PV-cellen zijn geruisloos, veilig, nagenoeg onderhoudsvrij

(eventueel met ondersteuningsconstructie) een of meer

en kunnen onopvallend worden geïntegreerd. De ervaring

omvormers (om de opgewekte gelijkstroom om te zetten in

is dat de panelen bij regen schoonspoelen zodat er geen

wisselstroom) en bekabeling.

verlies aan rendement optreedt. Fabrikanten verlenen 10

PV-cellen zijn toepasbaar op elke bestaande of

tot 20 jaar garantie op hun zonnepanelen. De omvormer

nieuwbouwwoning, op platte en hellende daken, op gevels,

vraagt om de 7 à 8 jaar onderhoud of vervanging.

de bewoners speelt geen rol: eventueel teveel opgewekte elektriciteit wordt gewoon via het elektriciteitsnet

ZO N N E S T R O O M Betrouwbaarheid

Toepassing

Levensduur: 25 jaar (uitgezonderd omvormer)

++ Bestaande bouw

Onderhoud: alleen omvormer elke 7 jaar onder-

++ Nieuwbouw

houd of vervanging

++ Hoogbouw

Aantal aanbieders: meer dan 15 leveranciers

++ Laagbouw

Gerealiseerd: meer dan 80.000 projecten Aanpassing Uitpandig

Energiebesparing 2

Maximaal 110 kWh/m per jaar Systeemomvang Gemiddeld 4m 2 per wooneenheid

Kosten Vanaf € 2.250 (incl. montage, exlc. BTW) voor 400 kWh-systeem

Positieve invloed EPC: 0,1 - 0,2

PA S S I E V E ZO N N E - E N E R G I E Betrouwbaarheid

Toepassing

Levensduur: gelijk aan levensduur gebouw

- Bestaande bouw (bij ingrijpende renovatie)

Onderhoud: normaal bouwkundig

++ Nieuwbouw

Aantal aanbieders: alle bouwkundige aanbieders

+ Hoogbouw

Gerealiseerd: wordt toegepast sinds de oudheid

++ Laagbouw

Energiebesparing

Aanpassing 3

5 - 10% op ruimteverwarming, meestal zo’n 50 - 100 m aardgas

Voornamelijk uitpandig

per jaar Systeemomvang Kosten

Veelheid aan uitvoeringen

Bij integreren in ontwerp geen kosten. Extra’s als een serre of zonwering verdienen zich niet terug door lagere energiekosten,


maar leveren wel extra comfort.

0,1 - 0,2

E R VA R I N G E N U I T D E P R A K T I J K : T W E E I N T E R V I E W S

Staedion: “Energiemaatregelen werken positief door

staat van de constructies en technische aspecten. Zaken als

op andere beleidsterreinen”

veiligheid, gezondheid en goede constructies komen in het programma van eisen voor bestaande bouw op de eerste plaats, op

Staedion is ontstaan uit een fusie van drie woningcorporaties in

de voet gevolgd door energiebesparing.

Den Haag en beheert ruim 34.000 woningen in de regio Haaglanden. De corporatie heeft een energiebeleidsplan dat

We moeten ons realiseren dat energiebesparende maatregelen óók

loopt van 2002 tot 2006. Ir. A. Kabbaj, adviseur vastgoed bij

doorwerken op andere beleidsterreinen. Door het plaatsen van HR++

Staedion geeft aan hoe energie in het strategische

glas gaan de woonlasten omlaag

voorraadbeheer van Staedion is geïntegreerd.

en is er minder geluidsoverlast. Hetzelfde geldt voor de

“Staedion maakt beleid op diverse terreinen en stemt dit grotendeels

toepassing van duurzame

af op het herstructureringsbeleid van de gemeente Den Haag. Voor

energie. Huurders krijgen meer

alle complexen die we nog 25 jaar of langer willen beheren, maken

woonruimte als er een serre

we beleid voor energiebesparing.

wordt gerealiseerd. Woningcorporaties die kiezen

Mijn ervaring is dat energiebesparing toch vaak het stiefkindje is. Bij

voor zonne-energie, kunnen

het nemen van onderhoudsbeslissingen, bijvoorbeeld, zijn andere

hiermee het imago van de

zaken meestal van doorslaggevend belang, zoals verhuurbaarheid, de

corporatie verbeteren.”

WonenBreBurg: “Naast imago-voordeel ook bouwen aan duurzame ontwikkeling”

De opbrengst van deze kleinschalige turbines is in deze setting voldoende om te voorzien in de galerijverlichting van bijvoorbeeld twee flats. Echter niet de opbrengst staat bij dit project centraal, maar

WonenBreburg beheert in de gemeente Breda ruim 9.900, en in

de bijdrage aan de techniek. Wonen BreBurg neemt actief deel aan de

Tilburg 19.600 woningen, garages en bedrijfsruimten. Sinds

ontwikkeling van deze mini-windturbine. We hebben daarvoor

enige tijd heeft de woningcorporatie twee mini-turbines

contact met producent en technici. Als we binnenkort in Breda nog

operationeel.

twee turbines zullenneerzetten, worden metingen gedaan. Een van de doelen is te kijken naar gevarieerde formaten ensamenstellingen.

Op één van onze flats in Tilburg en op één dak van ons kantoor in

Als de tests goed uitpakken, geeft

Breda hebben wij een miniwindturbine geplaatst. De keuze voor deze

dat weer een nieuwe impuls aan

nieuwe techniek is tweeledig: we willen als woningcorporatie actief

de toepassingsmogelijkheden.

meewerken aan duurzame ontwikkelingen die passen binnen onze

Want dat verdient deze vorm van

service naar de klant. Door zelf stroom op te wekken, zijn woonlasten

energie.”

te verlagen, bijvoorbeeld. Daarnaast geven we met de toepassing van deze techniek een positief signaal naar buiten toe. WonenBreBurg wil een concrete bijdrage leveren aan duurzaamheid. De miniwindturbines op onze daken geven dat beeld duidelijker weer dan spouwmuurisolatie.

5 MINI-WINDTURBINES: aansprekend energieopwekken in de gebouwde omgeving Techniek

Kleinschalige windturbines kunnen door hun beperkte vorm,

Windturbines kunnen worden ingedeeld op basis van hun

energievraag te dekken. Voor de gebouwen waarop de

werkingsprincipe: weerstand of lift. Bij het weerstands-

windturbines worden toegepast geldt de normale

principe ‘duwt’ de wind als het ware een blad van de

bouwregelgeving.

windturbine weg. Hierdoor kan dat blad nooit sneller

Het opgewekte vermogen is afhankelijk van de

bewegen dan de wind zelf, de ‘wieken’ bewegen met de

plaatsingshoogte. Hoe hoger, hoe meer opbrengst.

wind mee. Bij het liftprincipe wordt er door slim ontwerp

Kleinschalige windturbines worden nu nog weinig

van het bladprofiel voor gezorgd dat de bladen sneller

toegepast, waardoor er nog geen gegevens over werkelijke

kunnen draaien dan de wind zelf, tot 7 à 8 keer de

opbrengsten zijn.

gewicht en hoogte eenvoudig op en nabij gebouwen en woningen geplaatst worden, om zo een deel van de

windsnelheid. Er zijn windturbines met een horizontale en een verticale as.

MINIWIND TURBINES Betrouwbaarheid

Toepassing

Levensduur: 20 jaar

+ Bestaande bouw

Onderhoud: 1 maal in tien jaar

++ Nieuwbouw

Aantal aanbieders: ca. 6 leveranciers

++ Hoogbouw

Gerealiseerd: nog in pilotfase, eerste projecten recent

- Laagbouw

opgeleverd Aanpassing Uitpandig

Energiebesparing 2

500 - 800 kWh/m per turbine; afhankelijk van plaatsingshoogte, locale windaanbod, type, etc.

Systeemomvang 3 - 6 m 2 op gebouw of mast

Kosten 400 - 1000 p/m 2 voor horizontale as-turbine


2.000 - 3.000 p/m 2 voor verticale-as turbine (lift)

niet in EPC, wel via gelijkwaardigheidsprincipe

De factsheet is te downloaden op http://www.senternovem.nl/kompas/Woningbouw/Downloads/Index.asp SenterNovem levert een bijdrage aan duurzame ontwikkeling en innovatie door een brug te slaan tussen markt en overheid, nationaal en internationaal. Op professionele wijze voert SenterNovem overheidsbeleid uit rond innovatie, energie & klimaat en milieu & leefomgeving. Bedrijven, instellingen en overheden kunnen bij SenterNovem terecht voor het realiseren van maatschappelijke doelstellingen op deze terreinen.

Catharijnesingel 59 Postbus 8242 3503 RE Utrecht Telefoon 030 239 35 33 Telefax 030 231 64 91

Swentiboldstraat 21 Postbus 17 6130 AA Sittard Telefoon 046 420 22 02 Telefax 046 452 82 60

SenterNovem is een agentschap van het Ministerie van Economische Zaken. Meer informatie: www.senternovem.nl.

www.senternovem.nl/kompas/woningbouw

2KPWB0606

in opdracht van Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan SenterNovem geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Bij publicaties van SenterNovem die informeren over subsidieregelingen geldt dat de beoordeling van subsidieaanvragen uitsluitend plaatsvindt aan de hand van de officiële publicatie van het besluit in de Staatscourant.


Bestaande bouw en nieuwbouw

Groen financieren: duurzame winst voor uw woningcorporatie Wat is een groene financiering? Renovaties of nieuwbouwprojecten die u

Een groene financiering is gebaseerd op de fiscale Groenregeling. Met deze regeling

duurzaam laat uitvoeren, komen in principe

stimuleert de Nederlandse overheid sinds 1995 investeringen die een concrete bijdrage

voor groene financiering in aanmerking.

leveren aan het behoud en de bescherming van natuur en milieu. Door middel van een fiscaal voordeel wordt het spaarders en beleggers aantrekkelijk gemaakt om via een

Dit betekent dat u leent tegen een lagere rente

Groenfonds in groene projecten te investeren. Hierdoor kan een Groenfonds met een

dan bij een gewone lening.

lagere rentevergoeding voor zijn spaarders en beleggers werken, waardoor het fonds voor groenprojecten een lager rentetarief kan hanteren. Uw voordeel: een rentetarief

Hiervoor vraagt u voor uw project een

dat ca. 1% lager ligt dan bij een gewone lening*).

Groenverklaring aan.

Voor welke projecten geldt dit financiële voordeel? Als voorwaarde gelden de criteria van de Maatlat

Als woningcorporatie kunt u een groene financiering aanvragen voor:

voor duurzame woningbouw of Maatlat voor

1. Nieuwbouwprojecten.

duurzame renovatie die u kunt vinden op

2. Herbestemming van bestaande panden en woningen.

www.senternovem.nl/groenbeleggen

3. Renovaties van bestaande woningen die gebouwd zijn vóór 1980. Een voorwaarde voor een groene financiering is dat de stichtingskosten van een woning

Uw voordeel: een rentetarief dat ca. 1% onder

niet hoger mogen zijn dan € 272.268,-. Ook de hoogte van de lening is aan een

de marktrente ligt*.

maximum gebonden: € 34.034,-per woning. Elk jaar wordt voor maximaal 5000 nieuwbouwwoningen en 5000 renovatiewoningen

*) gebaseerd op ervaringen met de financiering van projecten

een Groenverklaring uitgegeven. Naast de bouwprojecten kunt u ook een

van woningcorporaties met een Groenverklaring. De uiteinde-

Groenverklaring aanvragen voor duurzame energievoorzieningen zoals zonne-energie,

lijke rentekorting is afhankelijk van diverse omstandigheden,

warmtepompen, windenergie, enzovoort. Hiervoor wordt gekeken naar de werkelijke

zoals de kapitaalmarktrente, het risicoprofiel, de omvang van

kosten van de investering.

de lening, een eventuele WSW-garantie en de bank die de woningbouw lening vertrekt.

U stelt voor een groot deel zélf uw maatregelenpakket samen, dat daardoor optimaal op uw doelstellingen kan worden afgestemd Hoe komt mijn project in aanmerking?

Waar vind ik een bank voor mijn Groenverklaring?

Om in aanmerking te komen voor een groene financiering, vraagt u

Banken en instellingen die beschikken over een Groenfonds, zullen u

voor het betreffende bouwproject een Groenverklaring aan. U krijgt

graag helpen bij de aanvraag van een Groenverklaring.

zo’n verklaring op basis van het aantal punten dat u met bepaalde

U kunt terecht bij:

maatregelen uit de Maatlat duurzame woningbouw of Maatlat

ABN AMRO Groen Fonds

Telefoon 020 628 39 48

duurzame renovatie kunt ‘scoren’. Denk bijvoorbeeld aan

ABN AMRO Groenbank

Telefoon 010 282 03 37

maatregelen op het gebied van milieuvriendelijke, duurzame

ASN Groenprojectenfonds

Telefoon 070 356 93 59

materialen en energie- en waterbesparende voorzieningen. Maar ook

Fortis Groenbank BV

Telefoon 010 401 80 49

aan een gezond binnenklimaat en een goede geluidsisolatie. De

ING/Postbank Groen NV

Telefoon 020 652 38 93

Maatlatten bestaan uit een aantal verplichte en een aantal

Rabo Groen Bank BV

Telefoon 030 216 68 79

keuzemaatregelen. U stelt dus voor een groot deel zélf uw pakket

Nationaal Groen Beleggingsfonds

Telefoon 033 253 92 55

samen, dat daardoor zo veel en breed mogelijk op uw doelstellingen

Triodos Groenfonds NV

Telefoon 030 694 27 02

kan worden afgestemd.

Hoe gaat de aanvraag in zijn werk?

Hoe maak ik efficiënt gebruik van duurzame toepassingen?

Hier dient u een projectplan inclusief een investeringsplan in. U doet

De criteria die aan een Groenverklaring worden gesteld, liggen over

dit ruim vóór de start van de eigenlijke bouwwerkzaamheden. De

het algemeen hoger dan de algemene standaardeisen in de

bank vraagt de Groenverklaring namens u aan bij SenterNovem.

woningbouw. Dat kan hogere investeringskosten tot gevolg hebben.

SenterNovem beoordeelt het project in opdracht van het ministerie

Echter door al bij de eerste planvorming rekening te houden met de

van VROM. De beoordeling van uw aanvraag duurt, afhankelijk van de

duurzame voorzieningen, zullen de meerkosten tot een minimum

geleverde achtergrondinformatie, twee tot acht weken. Hoe

kunnen worden beperkt. Bovendien leert de ervaring dat het effect

vollediger uw aanvraag, hoe sneller de beoordeling zal verlopen. Als

van energiebesparende maatregelen op andere woonkwaliteiten,

over uw aanvraag positief wordt beslist geeft SenterNovem de

extra voordeel kan opwerpen. Denkt u aan de voordelen van HR++

Groenverklaring aan uw bank af, met een afschrift aan u. De

glas om het comfort te verhogen en straatgeluiden buiten de woning

Groenverklaring blijft tien jaar geldig. Projecten worden

te houden. Een ander voorbeeld is HF-verlichting met daglicht- en

steekproefsgewijs gecontroleerd. Verandert de uitvoering van uw

bewegingssensoren die bijdragen aan meer gebruiksgemak en

project dan bent u verplicht dit te melden aan het Groenfonds dat

veiligheid. Zo zijn er rond het thema kwaliteitsverbetering talloze

vervolgens SenterNovem op de hoogte stelt.

maatregelenpakketten samen te stellen waarbij energiebesparing een ondersteunende rol speelt.

Een handleiding voor uw aanvraag alsmede de Maatlat duurzame woningbouw en Maatlat duurzame renovatie vindt u op

De factsheet is te downloaden op http://www.senternovem.nl

www.senternovem.nl/groenbeleggen.

/kompas/Woningbouw/Downloads/Index.asp

SenterNovem levert een bijdrage aan duurzame ontwikkeling en innovatie door een brug te slaan tussen markt en overheid, nationaal en internationaal. Op professionele wijze voert SenterNovem overheidsbeleid uit rond innovatie, energie & klimaat en milieu & leefomgeving. Bedrijven, instellingen en overheden kunnen bij SenterNovem terecht voor het realiseren van maatschappelijke doelstellingen op deze terreinen.



www.senternovem.nl/kompas/ woningbouw

2KPWB06.04





Nieuwbouw of herstructurering: geen visie zonder Energievisie! De Energievisie: wat kunt u ermee?

•

•

•

Hebt u als woningcorporatie nieuwbouw

Om ervoor te zorgen dat nieuwbouw- of herstructureringswijken optimaal zijn

op de agenda staan of zijn er in het kader van

afgestemd op de energiebehoefte van de toekomst, kunt u als corporatie sámen met uw

een herstructurering acties gepland?

gemeente, projectontwikkelaar(s) en andere betrokkenen een Energievisie opstellen. In

Mogelijk dat u binnenkort aan tafel zit met uw

een Energievisie wordt per locatie bekeken en vastgelegd:

gemeente en andere partijen om te kijken naar een gezamenlijke invulling van het

• •

thema ‘energie’.

Een Energievisie dankt haar kracht aan een geïntegreerde aanpak, waarbij u, samen met

Energie is geen item dat op zichzelf staat,

de gemeente en projectontwikkelaars, invulling geeft aan wederzijdse ambities.

welke kansen er zijn voor energietoepassingen; hoe deze kansen vanuit een gezamenlijke ambitie kunnen worden ‘ingekopt’.

maar nauw verbonden met gezond,

• • • •

comfortabel en

Passend in vernieuwingsopgave

kostenbewust wonen.

De Energievisie gaat uit van de potentie van een locatie. Denk daarbij bijvoorbeeld aan

Energie is daarom één van de pijlers onder

de nabijheid van een restwarmtebron. Deze is te benutten voor een collectief

strategisch voorraadbeheer.

warmtenet waarop alle woningen kunnen worden aangesloten. Dit soort verwarming

En de juiste beslissingen nú zijn vaak bepalend

biedt bij uitstek kansen om een gezond en comfortabel woonklimaat te realiseren. Een

voor de komende vijftig jaar!

ander voorbeeld is de dichtheid van de geplande bebouwing. Hoge dichtheid maakt het

Die kans laat u toch niet liggen?

mogelijk om een duurzaam energiesysteem te kiezen waarmee in de zomer goed en

Neem contact op met de energiecoördinator

goedkoop kan worden gekoeld.

van uw gemeente of met uw contactpersoon

Het onderwerp energie dient zo meerdere belangen; van vergroting van de

bij SenterNovem.

woonkwaliteit tot verlaging van de milieulasten. Het past daarmee perfect in de vernieuwingsopgave.

Wat zeggen twee corporaties over de Energievisie in de praktijk? Lees hun ervaringen op de volgende pagina’s!

Ervaringen uit de pra Gesteund door onpartijdig onderzoek

Singelveste: “Uitgaan van keuzepakketten, visie ook

Voor het signaleren, beoordelen en berekenen van de kansen per

benutten voor EPA”

locatie zullen u en de andere deelnemers vaak gezamenlijk een extern en onpartijdig advies inwinnen. Door onderzoek kunnen verschillende energieopties worden doorgelicht op energiebesparing, hun toegevoegde waarde voor de woonkwaliteit en de kosten. Hieruit kan de optimale optie worden gekozen. De Energievisie resulteert in duidelijke afspraken over een plan van aanpak voor deze optie. Het plan wordt bij voorkeur bekrachtigd door de besturen van de deelnemende partijen.

Gouden regels

•

Een Energievisie sorteert het meeste effect als de eerste uitwisseling van ideeën en wensen vroegtijdig plaatsvindt. Als er al vergevorderde plannen op tafel liggen betekent dat een beperking van de kansen.

•

Een Energievisie gaat uit van de voordelen van schaalvergroting en dichtheid van de bebouwing. Dit geeft meer mogelijkheden voor de energie-infrastructuur. Bij voldoende woningen kan bijvoorbeeld gedacht worden aan opwekking van warmte op de locatie.

•

Een Energievisie wordt bij voorkeur breed gedragen. Buiten, maar ook binnen uw organisatie. Communiceer daarom tijdig met andere afdelingen, zodat ook zij inbreng kunnen hebben. Het zal niet de eerste keer zijn dat op die manier vanuit een corporatie méér gerealiseerd kan worden.

Met het oog op de herstructurering van de wijk Breda Noordoost (2005 > 2015) heeft de gemeente Breda verschillende partijen uitgenodigd deel te nemen aan een Energievisie. Singelveste is een van de drie deelnemende woningcorporaties. Ir. Marieke Ghijsen, projectleider van Singelveste binnen het herstructureringsgebied, geeft enkele ervaringen weer.

aktijk: twee interviews “Onze insteek om mee te werken aan de Energievisie, is het kunnen realiseren van een optimale woonkwaliteit en optimaal wooncomfort gericht op de komende 25 jaar en daarna. Met die lange-termijnblik willen we bijvoorbeeld voorkomen dat er straks aanpassingen moeten worden gedaan die veel meer investeringen vergen. Onze tweede invalshoek is de relatie met het EPA. Met de komst van de EPBD wordt het verplicht bij nieuwbouw of een transactie een energiecertificaat voor de woning te hebben. De Energievisie kan leiden tot goede investeringen en aanpassingen in de woning waardoor de energieprestatie gunstiger zal zijn.

Verder hebben wij de vraag geformuleerd om de mogelijkheid van keuzepakketten voor de woningen op deze locatie te onderzoeken. Wij willen bij voorkeur werken met een goed basiskwaliteitpakket, dat de bewoner door bijvoorbeeld huurverhoging kan aanvullen met extra comfortmaatregelen. Hierdoor creëren we keuzevrijheid en de mogelijkheid om aanpassingen in de woning aan te brengen die aansluiten bij de eigen eisen en wensen van de huurders omtrent wooncomfort. Met de gegevens van de Energievisie kunnen wij daar handen en voeten aan geven.

Dit was mijn eerste kennismaking met de Energievisie. Je wordt in het begin meteen geconfronteerd met vragen over de techniek en de meerwaarde waar je naartoe wilt werken. Mijn advies is: zorg ervoor dat iedereen zo snel mogelijk op de hoogte is van de doelen en de manier waarop de visie tot stand gaat komen. Daarnaast komt er een stuk techniek om de hoek kijken. Je moet je er op korte termijn iets

Dongeradeel: “Inzicht in energiekansen, ruimte voor netwerken, ontwikkelingen bijhouden!”

van eigen maken maar je hoeft geen deskundige te worden. Interessant is het verschil tussen de techneuten in de groep en de projectmanagers. Beiden ben je gewend vanuit je eigen perspectief naar het onderwerp te kijken. We moeten er met elkaar voor zorgen de juiste balans te vinden. De Energievisie heeft een uitstekend stuk opgeleverd, waar wij als corporatie goed gebruik van kunnen maken.”

Tussen nu en 2010 wordt in de gemeente Dongeradeel een nieuwbouwlocatie ontwikkeld en vindt er op eenaantal andere locaties herstructurering plaats. De gemeente vindt Woningcorporatie Dongeradeel aan haar zijde, als ontwikkelaar van de projectmatig te bouwen woningen. Een Energievisie is onderdeel van die samenwerking. Wim Megens, directeur Woningcorporatie Dongeradeel licht toe:

“Als corporatie willen wij woningen realiseren die zijn voorbereid op

genomen met een verplichte EPC van 0,8 hadden wij al

de toekomst. Dat betekent rekening houden met aanpasbaarheid en

nieuwe woningen ontwikkeld met een EPC van 0,8. We doen dat

multifunctionaliteit, maar ook met de toekomstige

omdat we willen bijdragen aan CO2-reductie. Maar die extra

energievoorziening. Het gaat er om dat je al die aspecten een

inspanning moet uiteraard wel betaalbaar zijn.

evenwichtige plek geeft. En de Energievisie is daarbij een goed hulpmiddel. Om drie redenen. Allereerst geeft het snel en

Ik ben dan ook niet iemand die ‘ervoor zal gaan’ zónder eerst precies

overzichtelijk inzicht in je mogelijkheden: ‘wat kun je meteen

te weten waarover het gaat, wat het oplevert en hoe ik ermee moet

afkaarten en wat houd je in het achterhoofd voor nader onderzoek?’

omgaan. Men vindt mij daarom wel eens te kritisch. Maar bekijk het

Daarnaast brengt het je, heel belangrijk, op ongedwongen manier in

ook eens vanuit mijn standpunt als corporatiedirecteur: mij wordt

contact met andere partijen. Tenslotte helpt het je ook nog eens om technische ontwikkelingen op de voet te volgen.

We zijn een corporatie die bereid is

gevraagd te bouwen voor specifieke

“Er is meer tussen hemel en aarde Zo’n Energievisie maakt je daarvan bewust.“

doelgroepen, namelijk de minder draagkrachtigen van onze samenleving. Dat betekent dat elke investering die je doet, ‘uit’ moet kunnen. Laat mij dus af en toe maar

haar nek uit te steken. Zo zijn we er onlangs in geslaagd om de

een kritische noot hebben. Als dat tot gevolg heeft dat de keuzes die

Slimste Woning (www.smart-homes.nl) naar Dokkum toe te krijgen,

we maken voor ons én voor onze klanten ook echt financieel háálbaar

als voorbeeld van een toekomstgerichte woning die kan bijdragen

zijn, is daar toch niks op tegen?”

aan de leefbaarheid op het platteland. Voordat het bouwbesluit was

De factsheet is te downloaden op http://www.senternovem.nl /kompas/Woningbouw/Downloads/Index.asp SenterNovem levert een bijdrage aan duurzame ontwikkeling en innovatie door een brug te slaan tussen markt en overheid, nationaal en internationaal. Op professionele wijze voert SenterNovem overheidsbeleid uit rond innovatie, energie & klimaat en milieu & leefomgeving. Bedrijven, instellingen en overheden kunnen bij SenterNovem terecht voor het realiseren van maatschappelijke doelstellingen op deze terreinen.

Catharijnesingel 59 Postbus 8242 3503 RE Utrecht Telefoon 030 239 3533 Telefax 030 231 64 91



2KPWB06.19




Bestaande bouw

Eerste hulp voor woningcorporaties bij toepassing van duurzame energie •

Een veelgehoorde vraag van woningcorporaties die aan de slag willen met

Zaken waarmee onze SenterNovem-adviseurs u graag verder helpen:

duurzame energie: ‘Waar moet ik beginnen?’

Inzicht in technieken, uitvoeringen en concepten

•

•

SenterNovem beschikt over diverse experts

Technieken van duurzame energie ontwikkelen zich in een rap

op het gebied van duurzame energie in de

tempo. Wij informeren u met het oog op de laatste relevante

gebouwde omgeving.

ontwikkelingen.

Zij informeren u graag over uw mogelijkheden

Weten wat u betaalt en bespaart

om binnen uw woningbestand duurzame

Wij helpen u aan duidelijke informatie over de kosten en baten van

energie toe te passen en maken u wegwijs in

duurzame energie-opties. Ook de wijze van financiering komt aan bod.

de wereld van duurzame energie.

Alles over uw subsidiemogelijkheden

•

Centraal staat een helder inzicht in kosten en

Wij informeren u over de ontwikkelingen op het gebied van subsidies.

baten.

Aan de slag met diverse instrumenten

•

U hebt de beschikking over een onafhankelijke

SenterNovem heeft diverse software voor het doorberekenen van de

bron van kennis en kunde.

effecten van duurzame maatregelen. Die programma’s staan natuurlijk ook tot úw beschikking. Vragen over het gebruik? Ze worden

•

Bovendien is ondersteuning door onze

persoonlijk beantwoord.

SenterNovem-adviseurs geheel kosteloos.

Van oriëntatie tot beleid en implementatie

•

Dus wat let u? Bel 030 239 36 87.

U kunt ondersteuning krijgen tijdens het plannings- en uitvoeringstraject. Wij werken ‘op maat’: de mate waarin u behoefte hebt aan onze kennis of andere inbreng, bepaalt de reikwijdte en diepgang.

Excursies naar voorbeeldprojecten Een goed voorbeeld doet goed volgen. Rond dat thema organiseren onze SenterNovem- adviseurs excursies naar voorbeeldwoningen en andere proeftuinen van duurzame energie. Over één van deze activiteiten leest u meer op de achterzijde.

U krijgt toegang tot onderzoeken Het helpen initiëren van pilots en onderzoeken rond duurzaamheid en energie behoort tot de hoofdtaken van SenterNovem. Resultaten en conclusies stellen wij geheel en al tot uw beschikking - via cd-roms, brochures en rapporten. U hoeft het wiel zelf niet opnieuw uit te vinden.

‘Brug’ naar leveranciers en fabrikanten Wanneer u belangstelling hebt voor bepaalde duurzame energietechnieken, kunnen wij u in contact brengen met de leverancier. Niet voor niets staat SenterNovem in de markt als onafhankelijke intermediair tussen gebruiker en producent.

Meer weten? Kennismaken? Op de internetsite www.senternovem.nl/duurzameenergie/gebouwgebonden vindt u via DEplanner Woningbouw informatie over technieken, mogelijkheden, aandachtspunten en voorbeeldprojecten bij collega-corporaties. Een persoonlijke kennismaking met een van onze SenterNovem-adviseurs regelt u met één telefoontje: 030 239 36 87.

Duurzame energie-advies in de praktijk:

Woningcorporatie Woonwaard Noord-Kennemerland over excursie warmtepompen “Door die excursie konden enkele belangrijke vraagtekens worden weggenomen” Een excursie naar Dubotechniek en een proefwoning eerder dit jaar leverde woningcorporatie Woonwaard Noord-Kennemerland belangrijke informatie op over de implementatie van warmtepompen. Marnette Vroegop, projectleider Vastgoed bij Woonwaard: “Je krijgt suggesties aangereikt voor toepassingen. Onze vragen over warmtepompen zijn hierdoor voor een groot deel beantwoord.”

Waarom warmtepompen? Volgens Vroegop ligt de keuze voor warmtepompen niet direct voor de hand. “De techniek staat relatief nog in de kinderschoenen, terwijl wij als corporatie natuurlijk graag beslissen op basis van ervaringen en beheer op de lange termijn. Een belangrijk voordeel van warmtepompen is het comfort dat met warmtepompen gerealiseerd kan worden. Je kunt er immers niet alleen energiezuinig mee verwarmen, maar je kunt er ook mee kóelen. Met onze ervaringen in hete zomers - toen het vaak niet uit te houden was in veel woningen was onze belangstelling snel gewekt. Het comfort en de gezondheid van de woningen staan in onze optiek centraal. Mensen moeten zich lekker voelen in hun woning.”

Het initiatief voor de excursie kwam vanuit SenterNovem. Eerst is een bezoek gebracht aan Dubotechniek in Zaltbommel waarbij alle mogelijke vormen en varianten van de warmtepomp aan de orde kwamen. Daarna is een proefwoning bezichtigd in Zoetermeer. Hier lag de nadruk op een gezond binnenmilieu, waarbij gebruik werd gemaakt van een warmtepomp. “Wat mij met name opviel, was het

“De SenterNovem-adviseur helpt onze duurzaamheiddoelstelling te bewaken, denkt mee en draagt suggesties aan”

gebruik van mechanische ventilatie met warmteterugwinning. Ik vond altijd dat je met deze vorm van ventileren ‘fabriekjes’ in huis bouwde, waardoor er continu gezoem klonk en de ramen potdicht moesten blijven om het systeem niet te verstoren. In de proefwoning kreeg ik een heel ander beeld, wat mijn visie heeft genuanceerd: de ramen mochten gewoon open, zonder dat dit het systeem op zich verstoorde. Die wetenschap pas ik - uiteraard kritisch en zorgvuldig -

Herstructureringsplannen

toe bij nieuwe projecten.”

Woonwaard is vooruitstrevend in duurzaamheid. Vroegop: “In onze startnotities van projecten is duurzaamheid ingebed. Om de ‘overall’

De factsheet is te downloaden op http://www.senternovem.nl

aandacht voor duurzaamheid echter ook in de

/kompas/Woningbouw/Downloads/Index.asp

herstructureringsplannen te bewaken, hebben we samen met de gemeente en een collega-corporatie besloten een adviseur van SenterNovem in de arm te nemen. In ons geval lag de ondersteuning op integraal niveau -dus geen projectniveau. De SenterNovemadviseur helpt onze duurzaamheiddoelstelling te bewaken, denkt mee en draagt suggesties aan.” De gekozen aanpak was tevens de gelegenheid om een werkgroep Duurzaamheid in het leven te roepen, waarin naast de woningcorporatie en de SenterNovemadviseur ook de gemeente en collega-woningcorporatie deelnemen. “Het voordeel van een integrale aanpak is dat je vanuit samenhang handelt. Vanuit het totaal bekijk je welke ambities per complex efficiënt te realiseren zijn en welke niet of minder, zodat je gebruik maakt van de lokale omstandigheden en kansen.”





2KPWB0605





Strategisch voorraadbeleid in de praktijk

Woonkwaliteit, nu en in de toekomst Strategisch voorraadbeleid leidt tot kwaliteit. Dat is in ieder geval het Praktijkervaring WonenBreburg “Je zou kunnen zeggen dat we de methodiek op

uitgangspunt van SenterNovem. In samenwerking met een aantal woningcorporaties is een methodiek ontwikkeld om strategisch voorraadbeleid op te zetten. Centraal staat bij de aanpak het bieden van woonkwaliteiten, nu

maat hebben gemaakt voor onze eigen situatie.”

en in de toekomst. Om te weten welke kwaliteit je als corporatie aan je Wooninvest

klanten wilt aanbieden, is het nodig eerst een strategische visie op het

“Ons streven is om goede huisvesting te realiseren voor onze klanten.”

totale woningbezit te ontwikkelen.

DeltaWonen “Een overeenkomst tussen de aanpak van SenterNovem en die van DeltaWonen is dat niet

Aan de hand van een kwaliteitsscan wordt de gewenste kwaliteit van complexen in kaart gebracht. Daarbij wordt gekeken naar de specifieke

alle complexen op hetzelfde niveau zitten.”

woonbehoeften van verschillende groepen bewoners, ook wel marktsegmenten genoemd. Ouderen die gesteld zijn op luxe en comfort hebben immers heel andere woonwensen dan jonge gezinnen die vooral een betaalbare woning willen. Een keuzewijzer helpt vervolgens om bij de gewenste kwaliteit de juiste (energiebesparende) maatregelen te selecteren. Die worden opgenomen in beheerplannen.

Hoe dit in de praktijk werkt weten de corporaties WonenBreburg,

voorraadbeleid gebruik gemaakt van de methodiek die door

DeltaWonen en WoonInvest inmiddels uit ervaring. De methodiek

SenterNovem is ontwikkeld. Niet iedereen hoeft daarbij de ins- en

helpt om beredeneerde keuzes te maken, is hun mening. Dat wil niet

outs van de methodiek te kennen vindt Van den Bragt. “Het gaat er

zeggen dat je alle mogelijke maatregelen ook daadwerkelijk moet

om dat onze medewerkers herkennen dat de keuzes die zijn gemaakt

uitvoeren. Door de woonwensen van verschillende groepen

niet zomaar uit de lucht zijn komen vallen.” En dat is gelukt.

bewoners centraal te stellen, kun je juist besluiten om bepaalde

“Regelmatig zaten we bij het management team en bij de vestigingen

maatregelen niet te nemen.

om strategieën vast te stellen en doelgroepen te kiezen. We hebben gekeken bij elk complex of het nodig en nuttig is om

WonenBreburg

kwaliteitsverbeteringen aan te brengen. Vervolgens is gekeken welke

Ambitieus, maar met oog voor realiteit

maatregelen dan nodig zijn. Dat kunnen energiebesparende maatregelen zijn zoals dubbel glas of isolatie. Dat zijn ook bij uitstek

“Alle maatregelen die de kwaliteit van de woningvoorraad verbeteren

maatregelen die het comfort in de woningen verbeteren en de

moet je opnemen in het strategisch voorraadbeleid”, is de overtuiging van Michèle van den Bragt, senior beleidsadviseur vastgoed bij WonenBreburg, met 27.000 woningen in Tilburg en Breda. “Dat

woonlasten voor de bewoners

Alle maatregelen die de kwaliteit van de woningvoorraad verbeteren moet je opnemen in het strategisch voorraadbeleid

voorkomt dat er allerlei ad-hoc

kunnen verlagen. Maar het goede van de methodiek vind ik dat er ook maatregelen opgenomen kunnen worden die weinig of niets met energiebesparing te maken hebben. Zo hebben wij bijvoorbeeld als

maatregelen genomen worden. Maar dan moet je eerst wel weten

kwaliteitsverbeterende maatregelen toegevoegd dat we achterpaden

waar je voor kiest in je woningvoorraad. En je moet jezelf de vraag

afsluiten in verband met sociale veiligheid of een

stellen of dat wel hout snijdt.” Het is daarbij de uitdaging volgens Van

wasmachineaansluiting aanbrengen in een woning wanneer deze nog

den Bragt om voldoende ambitie te hebben, maar tegelijkertijd ook

niet aanwezig is. Als corporatie heb je dus de ruimte om in deze

de realiteit niet uit het oog te verliezen.

methodiek zelf maatregelen op te nemen. Dat zorgt er voor dat het

Bij WonenBreburg is bij het opstellen van het strategisch

een integraal strategisch voorraadbeleid wordt, waar energiebesparende maatregelen structureel deel van uitmaken.” Van den Bragt heeft wel een kanttekening bij de methodiek: “Het hele traject van het ontwikkelen van een strategische visie tot het uitwerken in beheerplannen is zeer tijdrovend. Dat heeft ook zeker te maken met de complexiteit, waardoor je heel veel tijd en energie moet blijven steken in goede communicatie en het krijgen en behouden van draagvlak voor het project. Maar we weten nu wel waar we als corporatie voor staan en welke maatregelen we de komende jaren moeten nemen om aan toekomstige woonbehoeften van verschillende groepen te voldoen.” Het hele traject is intern uitgewerkt. “Natuurlijk kost dat veel tijd, maar naar onze mening was de methodiek zo helder beschreven dat je er goed zelfstandig mee aan de slag kon. Voordeel is ook dat je er als organisatie echt goed in zit. Het gevaar bij het inhuren van een externe adviseur is toch dat zo’n strategie niet echt onderdeel uit gaat maken van je eigen organisatie.” Teugkijkend constateert Van den Bragt dat nog ongeveer 80% van de methodiek van SenterNovem is. WonenBreburg heeft gedurende het proces voor 20% een eigen

Dat is volgens Van der Hulst ook de kracht van de methodiek van SenterNovem: dat je bewust een onderscheid maakt in gewenste kwaliteit van de verschillende complexen. “Wij behandelden al onze woningen hetzelfde. We maakten bij onderhoud en renovatie geen onderscheid tussen goedkope en dure woningen. Dat moeten we wel doen. Door te kijken naar marktsegmenten en bijbehorende kwaliteitsprofielen kun je keuzes maken. Durf te labelen.” Door de verschillende kwaliteiten te koppelen aan de marktsegmenten weet WoonInvest nu wat ze wil met de complexen. “Daarbij willen we wel blijven inspelen op de ontwikkelingen”, vertelt Van der Hulst. “We gaan zeker niet elk jaar deze hele exercitie over doen, maar we willen ook niet stug vast blijven houden aan onze keuzes. Als we bijvoorbeeld problemen krijgen met de verhuurbaarheid van een bepaald complex kunnen we ook kijken wat voor consequenties het heeft als we in gaan zetten op andere woonkwaliteiten voor een ander marktsegment. “ Het blijft volgens Van der Hulst een kwestie van lokaal maatwerk. Wat willen je klanten en in hoeverre kun je als corporatie daar op in spelen? “Als een bepaalde groep huurders veel belang hecht aan sausje toegevoegd. “Je zou kunnen zeggen dat we de methodiek op

openbaar vervoer voor de deur kan ik niet bij elk complex lijn 6 voor

maat hebben gemaakt voor onze eigen situatie.”

de deur laten stoppen. Maar als er klachten zijn over het binnenmilieu dan kunnen we wel maatregelen nemen. Die maatregelen maken dan

WoonInvest

een integraal onderdeel uit van ons strategisch voorraadbeleid. Op

Over wat goed is verschillen de meningen

die manier voorkom je ad-hoc maatregelen.” In het kader van de Europese richtlijn energieprestatie gebouwen

WoonInvest is één van de woningcorporaties die door SenterNovem

zullen alle woningen in de toekomst een label krijgen, te vergelijken

zijn betrokken voor de ontwikkeling van de methodiek van

met het energielabel op koelkasten en wasmachines. “Dit label zou je

strategisch voorraadbeleid. De methodiek hielp WoonInvest om een

als corporatie ook kunnen gebruiken in de advertenties voor

strategie te ontwikkelen voor de 8000 woningen in Leidschendam-

woningen”, vindt Van der Hulst. “Niet alleen op gebied van energie,

Voorburg en Delft. “Ons streven is om goede huisvesting te realiseren

maar op de kwaliteit van de woning. Dat weet de huurder precies

voor onze klanten”, vertelt John van der Hulst, manager

waar hij voor kiest.”

Vastgoedbeheer van WoonInvest. “De vraag is wel hoe ver je daarin wilt gaan wat betreft energieverbruik van een woning. Voor nieuwe

DeltaWonen

woningen gelden er allerlei regels, die ik overigens niet altijd

Woonlasten in plaats van huurlasten

haalbaar en realistisch vind. Bij bestaande woningen hebben we al een grote slag geslagen door het isoleren van daken, dubbelglas en

Voor deltaWonen was de Europese richtlijn energieprestatie

plaatsen van HR-ketels. Als een woning nu ongeveer 1400 kuub

bestaande gebouwen de directe aanleiding voor een herziening van

aardgas per jaar verbruikt, moet je je afvragen hoeveel moeite en

het strategisch voorraadbeleid. deltaWonen, met zo’n 15.000

investeringen je nog wilt doen voor die laatste paar 100 kuub

woningen in Noordoost Nederland rond de delta van de IJssel, stond

besparing.” Huurders vragen volgens Van der Hulst niet om

voor de vraag hoe dat als corporatie aangepakt kon worden. “Bij

energiezuinige woningen. “Ze selecteren op buurt en hoe snel een

nieuwbouw gaat dat door regelgeving vanzelf”, vertelt Henk

woning beschikbaar is. Natuurlijk willen ze wel een goede woning,

Schapink, strategie en onderhoud van deltaWonen. “Maar van onze

maar over wat goed is verschillen de meningen.”

bestaande woningvoorraad wisten we niet wat het energieverbruik

was. Eerlijk gezegd had het energieverbruik van onze woningen de

HR-ketel, HR++ dubbel glas en verbeterde kierdichting. Bij het derde

laatste jaren niet echt hele hoge prioriteit. Dus die berichten over het

niveau wordt dat aangevuld met onder andere gebalanceerde

komende energielabel schudde ons wel wakker.”

ventilatie met warmteterugwinning en leidingisolatie.

Zo’n energielabel gaat volgens Schapink zeker iets los maken bij

Afgelopen jaar heeft deltaWonen in een strategisch beleidsplan

bewoners. Net als bij de labeling van wasmachines wordt het wel heel

vastgelegd welke complexen welke energiekwaliteit krijgen. Daarbij is

zichtbaar hoe het met de energieprestatie van een woning staat. Een

overigens geen gebruik gemaakt van de methodiek van

hoog energiegebruik zal zeker klachten van bewoners opleveren.

SenterNovem. Schapink:”In die methodiek wordt uitgegaan van welke

Door de stijgende energieprijzen wordt het energieverbruik sowieso

marktsegmenten je als corporatie in bepaalde complexen wil hebben.

een issue, meent Schapink. “Bij sommige woningen is de verhouding

Wij gaan uit van de wensen en de behoeften van de bewoners die nu

stook- en huurlasten nu al 50/50. We moeten daarom steeds meer in

in onze complexen wonen. Aan de hand van

termen van woonlasten gaan denken in plaats van huurlasten.”

klanttevredenheidsonderzoeken geeft de klant zijn beoordeling over

Om klachten van huurders voor te zijn heeft deltaWonen een

de (woon-) technische aspecten van zijn woning en de

adviesbureau ingehuurd om middels een quick-scan de

woonomgeving. Als maar tien procent ontevreden is gaan we geen

energieprestatie te laten bepalen voor alle complexen vanaf 1985. Op

maatregelen nemen. Maar we kijken dan wel met die ontevreden

grond daarvan werden drie gewenste kwaliteitsniveaus voor de

huurders of ze niet beter in een ander complex kunnen gaan wonen

woningen vastgesteld. Bij het eerste niveau wordt gekozen voor een

waar wel aan hun wensen wordt voldaan.” Een overeenkomst tussen de aanpak van SenterNovem en die van deltaWonen is dat niet alle complexen op hetzelfde niveau hoeven te zitten. Dat is mede afhankelijk van de woonkwaliteit die de huurder wil. De uitvoering van het strategisch voorraadbeleid gaat volgend jaar van start. Te beginnen met een tweetal proefprojecten om te kijken hoe huurders reageren op de energiemaatregelen. In het proefproject zullen daarbij geen huurverhogingen worden doorgevoerd. In de toekomst wil detaWonen dat wel gaan doen. “Daarbij willen we het met onze huurders hebben over woonlasten. Maar dan moeten we de bewoners wel een soort garantie kunnen geven dat ze er financieel niet op achteruit gaan.”

De factsheet is te downloaden op http://www.senternovem.nl /kompas/Woningbouw/Downloads/Index.asp





2KPWB0608





Samenwerking gemeenten en woningcorporaties

Woonvisie uitgangspunt voor energiebesparing woningbouw Het energiegebruik in huishoudens is de laatste jaren weliswaar licht gedaald, maar de woningbouw blijft één van de grootste energiegebruikers in Nederland. Uit onderzoek blijkt dat die lichte besparing vooral wordt veroorzaakt door relatief eenvoudige maatregelen in de nieuwbouw. De aanpak van complexere gebouwen en het nemen van complexere maatregelen zijn in de woningbouw nog lang geen gemeengoed. Zeker in de bestaande bouw zijn er nog veel mogelijkheden om woningen energiezuiniger te maken. Door de stijgende energieprijzen en de aandacht voor klimaatverandering staat energiebesparing duidelijk weer hoger op de agenda. Een goed uitgangspunt voor gemeenten om invloed uit te oefenen op alle partijen die betrokken zijn bij het energiegebruik in de woningbouw. Daarvoor kunnen gemeenten verschillende instrumenten inzetten. Een aanpak om het energiegebruik in woningen te verminderen past naadloos in de door gemeenten ontwikkelde Woonvisie en de daarop gebaseerde Prestatieafspraken.

Kwaliteit Een ander kernbegrip in de Woonvisie is de kwaliteit van de woningvoorraad. Er is op diverse plekken in Nederland een verschuiving aan de gang van een kwantitatief naar een kwalitatief tekort. Er valt weer iets te kiezen en mensen kiezen in dat geval voor kwaliteit. Door te investeren in maatregelen die de kwaliteit verbeteren, neemt tegelijkertijd het energiegebruik van een woning af. Het gaat daarbij om maatregelen die invloed hebben op het comfort, de gezondheid, het binnenmilieu, geluid, uitstraling en (inbraak)veiligheid.

Betaalbaarheid Betaalbaarheid van woningen is in de Woonvisie uitgangspunt, met

Energielabel

name voor de kernvoorraad en voor groepen als starters en

Vanaf 1 januari 2007 is de Europese richtlijn Energieprestatie

studenten. In het licht van die betaalbaarheid worden de integrale

gebouwen omgezet in Nederlandse wetgeving. De ministerraad heeft

woonlasten steeds belangrijker. De kale huur bepaalt immers maar

half november 2006 ingestemd met het Besluit energieprestatie

een deel van de betaalbaarheid. Energiekosten maken een steeds

gebouwen. Hiermee wordt het laatste onderdeel van de richtlijn

groter deel uit van de totale woonlasten. Aangezien de energieprijs

geregeld: het energielabel voor gebouwen.

de afgelopen jaren procentueel veel sterker gestegen is dan de huren

Het energielabel voor gebouwen moet in de toekomst bij bouw,

en de woningprijzen, wordt het aandeel van energie in de totale

verkoop of verhuur worden overlegd. De nieuwe gebruiker van een

woonlasten steeds groter. Dit geldt met name voor woningen waar

gebouw krijgt zo vooraf inzicht in het energieverbruik en een advies

de huur relatief laag is en de energiekosten relatief hoog zijn.

voor verbetering.

E E N E R G I E KO S T E N N E D E R L A N D S E H U I S H O U D E N S

180 170 Indexcijfer (1996 = 100)

160 150 140 130 120 110 100 90 80 1996

1997

1998

1999

2000

Jaar

Bron: www.CBS.nl/statline

Stijging energiekosten vanaf 1996 afgezet tegen de gemiddelde huurprijs

2001

2002

2003

Opnemen in Woonvisie Bestaande bouw

Energieprestatiecertificaat Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen.

1

Kantoor

2

Energieklasse

3

integrale woonlasten en de energiekwaliteit van de woningvoorraad.

5a

zeer energie zuinig

4b

A ++ <0,50 A + 0,51-0,70 0,71-1,05

A

.,..

A

B

B

1,06-1,15

B

1,12

C

C

1,16-1,30

C

.,..

D

D

1,31-1,45

D

.,..

E

E

1,46-1,60

E

.,..

F

F

1,61-1,75

F

.,..

G

G

>1,75

G

A

5b

De energieprestatie van een bestaand utiliteitsgebouw wordt uitgedrukt in de energie-index. Het getal

gemaakt. Woningcorporaties kunnen immers een deel van de gemeentelijke ambities in de woningvoorraad realiseren. De gemeente schept daarvoor randvoorwaarden door onder andere locaties voor nieuwsbouw aan te wijzen en door vergunnings-

.,..

de openbare ruimte.

6 .,..

schappen, gebouwgebonden installaties en een gestandaardiseerd bewoners/gebruikersgedrag.

6a

(Het gestandaardiseerde energiegebruik per vierkante meter gebruiksoppervlak is .......... MJ/m

8a .......................................................... ..........................................................

opnamedatum: cerificaatnummer:

Is het certificaat afgegeven op basis van een ander representatief gebouw of gebouwdeel?

7

2 .)

8d 8e 8f

9

.......................

certificaat geldig tot: .....................

.................................

volgnummer gebouw:

..

Bij het maken van Prestatieafspraken kan de gemeente ook de

.......................

energetische kwaliteit van de woningen betrekken. Het gaat daarbij

8b

.......................

8d 8e

adres ander representatief

8c .................................

opnamedatum:

gebouw of gebouwdeel:

.................................

certificaat geldig tot: .......................

Adviesbedrijf

Op basis van de Woonvisie worden afspraken met woningcorporaties

procedures. Daarbij investeert de gemeente zelf ook in onder andere

geeft de energieprestatie van een gebouw aan. Deze wordt berekend op basis van de gebouweigen-

adres gebouw:

Prestatieafspraken met woningcorporaties

5a

zeer energie onzuinig

In de Woonvisie passen uitgangspunten over de huidige en gewenste

4a

.......................

10a 10b 10c

om het betaalbaar houden van woningen voor mensen met een laag 11

Naam: ......................................................

inkomen en om de kwaliteit van de woningen.

Inschrijvingsnummer: ................................. Handtekening adviseur:

Voorbeelden afspraken Er zijn verschillende mogelijkheden om samen met een woningVoorbeeld van een uitwerking van het Energielabel, zoals

corporatie te werken aan het verbeteren van de energetische

dat verplicht wordt in het kader van de Europese richtlijn

kwaliteit van woningen. Enkele voorbeelden van de afspraken die een

Energieprestatie gebouwen.

gemeente met een corporatie kan maken:

• Voor wonigen waar renovatie of groot onderhoud plaats zal vinden Vanaf januari 2007 wordt gestart met de opleidingen van

wordt een minimale energetische kwaliteit, zoals uitgedrukt in het

toekomstige adviseurs en de certificering van bedrijven die

energielabel, afgesproken;

energielabels mogen uitgeven. Als er voldoende adviseurs zijn, treedt

• nieuwbouwwoningen krijgen een energetische kwaliteit die bepaald

het besluit in werking en stelt het kabinet het verplicht om bij een

wordt door (exploitatie)technische mogelijkheden in plaats van

huizentransactie een energielabel te overleggen.

door het wettelijke minimumniveau Bouwbesluit;

Diverse partijen, waaronder woningcorporaties, maakten al voor januari 2007 op vrijwillige basis gebruik van de voorloper van dit energielabel, het EnergiePrestatieAdvies met bijbehorende Energie Index. Zie ook www.senternovem.nl/epadesk/index.asp

Momenteel wordt onderzocht of het Energielabel zal worden opgenomen in het Woningwaarderingsstelsel (WWS). Dit zal op zijn vroegst in 2008 het geval zijn. Als het Energielabel wordt opgenomen in het WWS weegt de energetische kwaliteit ook mee in de maximaal toegestane huur. Een corporatie mag dan de huur verhogen als de energetische kwaliteit hoog is en moet de huur verlagen als de kwaliteit laag is.

• de energetische kwaliteit van de (kern)voorraad wordt binnen een bepaalde tijd in beeld gebracht;

• de energetische kwaliteit van de (kern)voorraad wordt binnen een bepaalde tijd op een minimaal niveau gebracht;

• de omvang van de kernvoorraad wordt niet meer bepaald op basis van de kale huur, maar op basis van de integrale woonlasten;

• binnen het strategisch voorraadbeheer wordt de energetische kwaliteit als wegingsfactor meegenomen;

• over de energetische kwaliteit van de woningen wordt gecommuniceerd met bewoners(vertegenwoordigers);

De randvoorwaarden hiervoor zijn gunstig, immers gemeente en corporatie:

• hebben beide maatschappelijke doelstellingen; • hebben beide belang bij inzicht in en het verhogen van de (energetische) kwaliteit en de economische waarde van de woningen;

• hebben elkaar wederzijds nodig bij het realiseren van kwaliteitsverbetering in zowel de woning als de woonomgeving.

Daarnaast zijn verbeteringen van de energetische kwaliteit financieel rendabel. Niet alleen voor de huurder, die een lagere energierekening krijgt, maar ook voor de corporatie, via:

• een eventuele huurverhoging • een eventuele verlenging van de exploitatieperiode; • een eventuele verhoging van de boekwaarde; • een eventuele verrekening via de servicekosten in geval van collectieve installaties.


SenterNovem ondersteunt corporaties bij het realiseren van energetische kwaliteit binnen strategisch voorraadbeheer, zie www.senternovem.nl/kompas/woningbouw/index.asp




2KPWB0624



Energie nú: nieuws, tips en achtergronden voor woningbouwcorporaties 2KPWB0623 SenterNovem

Recommend Documents