Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: Abonnementen op aanvraag. Losse nummers 6,50

ENERGIE Actueel

Tips

voor de redactie? Tips voor de redactie? De redactie verwelkomt tips en onderwerpsuggesties van de lezers. Ook wil de redactie graag persberichten en overige van belang zijnde mailings ontvangen. Zie het colofon op pagina 8 voor het redactieadres.

Dinsdag 7 februari 2012, jaargang 15, nummer 2

Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: 5.500

Gazprom versterkt offensief op Europese markt Russisch gasconcern wil rechtstreeks leveren aan grote afnemers 2

Nieuwe website voor Netbeheer Nederland Netbeheer Nederland lanceerde afgelopen week haar nieuwe website: www.netbeheernederland.nl. Via deze website biedt de branchevereniging van alle energienetbeheerders informatie over energie, groen gas, smart grids, elektrisch vervoer, (internationale) wet- en regelgeving en meer. Op de website van Netbeheer Nederland komen onderwerpen op het gebied van energie en netbeheer prominent aan bod. Nieuwe media vormen een integraal onderdeel van de nieuwe site. Zo zijn twitterberichten direct zichtbaar op de homepage evenals google alerts. De vernieuwde website bevat veel consumenteninformatie waarmee belangstellenden een beter beeld krijgen wat de netbeheerders doen en wat het belang is van de energienetten in de Nederlandse energievoorziening. Op de website gebeurt dit volgens de brancheorganisatie op een aantrekkelijke manier met veel beeldmateriaal. “De komende tijd zullen we het webportaal verder ontwikkelen met filmpjes. Ook wordt een digitale nieuwsbrief ontwikkeld om geinteresseerden van de actualiteit op de hoogte te houden”, zegt Marcel Halma, directeur a.i. van Netbeheer Nederland. “De netbeheerders staan de komende jaren voor aan aantal belangrijke uitdagingen. De verduurzaming van de energievoorziening, de ontwikkeling van slimme netten en de uitrol van slimme meters zijn daarvan voorbeelden.” Voor specifieke doelgroepen is een verdieping van de informatie beschikbaar, evenals publicaties en relevante weten regelgeving. Halma: “Er is een groeiende bekendheid met het werk van de netbeheerders. De website draagt hier zeker toe bij.” n

opgemerkt

Maurits Groen start vergelijkingssite ‘Duurzaam online winkelen kan tot fluwelen revolutie op energiegebied leiden’

4

Abonnementen op aanvraag. Losse nummers € 6,50

Rolf Fouchier, Chief Executive Officer E.On Benelux

Franse stroom komende vier jaar 30 procent duurder

‘Wij zijn een van de duurzaamste energiebedrijven ter wereld’

EDF moet fors investeren in netten, duurzame energie en kerncentrales 7

5

V VD -EN ERG I EWO O R DVO ER DER I N DE TWEEDE KAMER, R E Né L E E GTE

‘Tweede kerncentrale moet er komen’ Het opschorten van de bouw van een tweede kerncentrale in ons land leidt niet tot afstel, verwacht VVD-energiewoordvoerder en Tweede Kamerlid René Leegte. “Want uiteindelijk zal die tweede kerncentrale er toch moeten komen.” Leegte is ervan overtuigd dat nieuwe marktpartijen zich zullen aandienen nu het Franse EDF als financier heeft afgehaakt en het Zeeuwse energiebedrijf DELTA voorlopig moet afzien van de bouw van een nucleaire centrale in Baorssele. Minister Verhagen van EL&I liet recentelijk weten de activiteiten te stoppen die te maken hebben met de vergunningaanvraag voor een tweede kerncentrale. Hij gaat in ge-

sprek met DELTA en het Duitse RWE over welke stappen zij nog willen gaan zetten. Ook RWE heeft eerder te kennen gegeven geïnteresseerd te zijn in de bouw van een nieuwe nu-

cleaire centrale in Borssele. Leegte: “DELTA heeft zich niet teruggetrokken, maar haar plannen uitgesteld. Wat het energiebedrijf onverstandig heeft gedaan, is om alle kaarten op één partner te zetten. En dat terwijl EDF nooit heeft gezegd de definitieve partner in dit project te zullen zijn. Het Franse energiebedrijf heeft zowel in Engeland als Frankrijk grote financiële verplichtingen en dus zou je daaruit kunnen afleiden dat het haar nu aan middelen ontbreekt om

ook in Nederland grootschalig in een kerncentrale te investeren. DELTA is pas op een heel laat moment gaan kijken naar mogelijke andere Europese investeringspartners. Maar ook die hebben op dit ogenblik geen geld voor zo’n miljardeninvestering.” Buiten Europa Volgens Leegte zal DELTA zich nu ook buiten Europa moeten gaan orienteren op een potentiële partner. Leegte: “Dan moet je denken aan

partijen in landen als Korea, China en Saoedi-Arabië. Saoedi-Arabië beschikt inmiddels over vier grote kerncentrales die het land voorzien van goedkope elektriciteit, terwijl het zijn dure olie exporteert en verkoopt aan het buitenland. Een scenario dat ook in andere landen steeds meer navolging krijgt. De hoge energieprijzen dwingen hen tot investeringen in, onder meer, kerncentrales.” Lees meer op pagina 3 n

Groen met behoud van groei domineert agenda EU-voorzitter Denemarken EU-voorzitter Denemarken focust sterk op groen en duurzaam. Tevens willen de Denen verder kijken dan 2020 en zet het land de door de partners te volgen energieroute tot 2050 hoog op de agenda. DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN

Schone gascentrale De topmannen van DONG Energy en Eneco, Anders Eldrup en Jeroen de Haas, feliciteren elkaar met de officiële inbedrijfname van de gasgestookte elektriciteitscentrale Enecogen in het Europoortgebied. De 870 megawatt-centrale produceert voldoende stroom voor 1,4 miljoen huishoudens. Met een energierendement van 59,5 procent is Enecogen de meest efficiënte elektriciteitscentrale van Nederland. De centrale, die 652 miljoen kostte, is in 31 maanden gebouwd door Siemens, in samenwerking met dertig aannemers. Enecogen is de derde gasgestookte centrale in Nederland in twee jaar tijd. Begin 2010 werd in Vlissingen de Sloecentrale van de energiebedrijven DELTA en EDF geopend, en afgelopen jaar nam GDF SUEZ Nederland de Maximacentrale bij Lelystad in bedrijf. n

Dat blijkt uit het programma dat de Deense regering in verband met haar EU-voorzittersschap heeft opgesteld. De tot 1 juli dit jaar aan het hoofdeinde van de tafel zittende Denen honoreren daarmee het door de Europese Commisie vorig jaar maart ingediende voorstel, de Roadmap 2050 en de Low-carbon Economy Roadmap. Daarin wordt al in grote lijnen aangegeven hoe het beleid tot verduurzaming na 2020 kan worden voortgezet. De Europese Commissie onderstreept de noodzaak van een visionaire Europese politiek op het gebied van energie-infrastructuur, doelmatigheid in de productie en van hernieuwbare bronnen, in nauwe relatie met het klimaatbeleid. Dat is iets waar de Deense voorzitter volledig achter zegt te staan.

Voortzetting Niet toevallig is ook Europees klimaatcommissaris Connie Hedegaard van Deense huize. Concreet mikt Hedegaard in 2050 op een reductie van de CO2-emissie met 80 tot 95 procent. De komende maanden zal door haar tevens duidelijk worden gemaakt wat dat de lidstaten zal gaan kosten en welke etappes daarbij zouden kunnen worden afgelegd. Daarop rekent in ieder geval de Deense regering, die ook het werk van voorganger Polen wil voortzetten ten aanzien van de energiehandel met niet-lidstaten van de EU. Het al op tafel liggende voorstel om daarvoor een mechanisme te creëren voor de uitwisseling van informatie over de handhaving van de regels van de interne markt, moet “zo snel mogelijk worden aanvaard.” Lees meer op pagina 6 n

Belangrijkste adviesorgaan EU wil Europese Energie Gemeenschap Het Europese Economisch en Sociaal Comité (EESC), het belangrijkste adviesorgaan van de EU, is vóór de oprichting van een Europese Energie Gemeenschap. schappelijke strategie ontwikkelen voor nog onopgelost gebleven speciDOOR JAN SCHILS, BRUSSEL fieke energieproblemen. Het EESC, dat bestaat uit vertegenwoordigers van werkgevers-, werk- Advies nemers- en maatschappelijke or- Het is Jacques Delors, de vroegere ganisaties in de 27 lidstaten van de voorzitter van de Europese ComUnie, wil daarmee de tijd inhalen die missie, die het idee voor het eerst verloren is gegaan met de nog altijd lanceerde. Het EESC goot het in een niet voltooide Europese interne ener- advies aan de drie EU-instellingen giemarkt. Ook wil zij een gemeen- (Commissie, Raad en Parlement),

getiteld ‘Involving civil society in the establisment of a future European Energy Community’. Het advies werd op 18 januari in de plenaire vergadering van het EESC goedgekeurd. Volgens het adviesorgaan vindt slechts 10 procent van de in de EU geproduceerde elektriciteit zijn weg over de grens naar een andere lidstaat, kunnen consumenten geen leverancier in het buitenland kiezen die bijvoorbeeld gunstiger voorwaarden biedt, neemt de energieschaarste toe, is netwerkplanning vooral een nati-

onale aangelegenheid en onderhandelt de EU te weinig als één blok met landen die gas en olie leveren. Gasinkoop Het EESC wil verder een gezamenlijke benadering van productie, transport en consumptie van energie en roept de lidstaten op tot het nemen van verantwoordelijkheid op dat vlak. Als eerste stap naar de Europese Energie Gemeenschap wil het EESC de oprichting van regionale energieclusters waarin landen en produ-

centen (operators) hun belangrijkste beslissingen over energiemix en netwerkontwikkeling coördineren. “Dat zou niet alleen aanzienlijke besparingen opleveren, maar ook de prijzen op één lijn brengen”, verklaarde de Fransman Pierre Jean Coulon, die het advies van het EESC opstelde. Tenslotte steunt het EESC ook het voorstel van Delors voor de oprichting van een Europese gasinkoopinstantie, die de onderhandelingspositie van de gasbedrijven en lidstaten zal versterken. n

ECONOMIE Financiën 2

DOOR PETER WESTHOF Met de aangekondigde reorganisatie hoopt E.On tot 2015 voor 9,5 miljard euro aan kosten te besparen. Het bedrijf wil zo meer ruimte creëren voor investeringen. Daar staat tegenover dat de herstructurering mogelijk 1 miljard euro gaat kosten. De zeven oudste kerncentrales van E.On waren al na de ramp bij Fukushima, op 11 maart vorig jaar, uitgeschakeld. De resterende negen kerncentrales van E.On worden de komende

jaren gefaseerd gesloten. Vooral door de kosten voor het stilleggen van kerncentrales zag het energiebedrijf de winst in de eerste 9 maanden van vorig jaar scherp dalen. In Duitsland kan E.On 3.000 arbeidsplaatsen, de helft van het beoogde aantal, door vervroegde uittreding opheffen. Al in augustus vorig jaar maakte het bedrijf bekend 11.000 van de 80.000 banen te schrappen. Een concretisering van deze plannen zou later volgen. De Duitse vakbonden zijn inmiddels met de herstructureringsplannen akkoord gegaan. Be-

leggers op de Duitse beurs waren wel te spreken over het schrappen van de banen door E.On. Het aandeel veerde licht op. Het heeft zich wat hersteld van de lagere niveaus die vorig jaar werden bereikt. Onhaalbaar Over de energietransitie in Duitsland liet Jürgen Grossmann, topman van RWE, zich op 17 januari kritisch uit. De Duitse regering wil dat ‘groene’ energie in 2050 voor 80 procent van de elektriciteitsvoorziening zorgt. Dat ligt nu nog op 20 procent. Veel te kostbaar en praktisch onhaalbaar, meent Grossmann. In een interview met de Duitse krant Handelsblatt schat hij dat een dergelijke transitie liefst 250 tot 300 miljard euro gaat kosten. Zo’n prijskaartje is tijdens de huidige financiële crisis onhaalbaar, omdat er onvoldoende kapitaal beschikbaar is. Grossmann wijst er ook op dat een

50 48

200.000

46

100.000

44 42

Wk05-12

Feb-12

Q2-12

Cal-13

25/01

24/01

23/01

20/01

18/01

19/01

17/01

16/01

13/01

12/01

11/01

10/01

09/01

06/01

0

Cal-14

22,50

60.000

17/08

16/08

15/08

12/08

11/08

10/08

09/08

08/08

05/08

04/08

03/08

02/08

01/08

20,00

Volume MWh (Transaction Day)

25/01

24/01

23/01

22/01

20/01 21/01

19/01

18/01

17/01

0

ALL DAY INDEX

ENDEX TTF Gas - Basislast Index & Volume

2.500.000

27 26

2.000.000

25

1.500.000

24

1.000.000

23

500.000

22

Volume Sum-12

Feb-12 Cal-14

25/01

24/01

23/01

19/01

20/01

18/01

17/01

16/01

13/01

WDNW 30-Jan-12 Cal-13

Q2-12 Cal-15

138 136

Q2-12

veel groter aandeel van windenergie gevolgen heeft voor de hoogspanningsnetwerken in de omringende landen. “Windenergie wordt vanuit Noord-Duitsland via de netwerken in Nederland en België naar Frankrijk gestuurd. Windenergie uit de deelstaat Mecklenburg-Vorpommern gaat via Polen en Tsjechië terug naar Duitsland. Als de capaciteit van windenergie flink wordt opgevoerd, heeft dat ernstige gevolgen voor de transportnetten in deze landen. Zij zijn niet blij met de energietransitie in Duitsland”, zei Grossmann. Reorganisatie bij Vestas In de windturbinesector zelf loopt ook niet alles op rolletjes. Vestas maakte op 12 januari bekend de kosten met 150 miljoen euro terug te willen dringen. Er worden fabrieken gesloten en banen geschrapt bij ondersteunende diensten. Er worden in

CAL-13

CAL-14

TTF Day-Ahead gewijzigde index • M.i.v. 16 Jan jl. geldt er een nieuwe methodologie voor de APX TTF indices, zie apxendex.com • De prijs beweegt tussen 20,98 €/MWh (20/1) en 22,26 €/MWh (16/1) • Het hoogste volume was 63.144 MWh (24/1) Prijzen TTF gas gestegen • €/MWh: WDNW 30-Jan-12: 22,45 (+0,25) Feb-11: 22,31 (+0,63) Q2-12: 22,40 (+0,39) Sum-12: 22,42 (+0,40) Cal-13: 25,93 (+0,10) Cal-14: 26,37 (+0,42) Cal-15: 26,40 (+0,46) • Hoogste dagvolume: 2.377.150 MWh (17 januari)

23/01

19/01

16/01

12/01

09/01

05/01

134

Feb-12

Prijzen Power NL verder omlaag • €/MWh: Wk 05-12: 51,06 (-0,38) Feb-11: 49,04 (-0,94) Q2-12: 44,40 (-1,88) Cal-13: 51,05 (-0,45) Cal-14: 51,09 (-0,59) Cal-15: 51,16 (-1,52) • Hoogste dagvolume: 435.300 MWh (10 januari)

Wood Pellets indices licht gestegen • €/MT: Feb-11: 135,69 (+0,69) Q2-12: 134,93 (+0,26) Cal-13: 135,79 (+0,59) Cal-14: 136,81 (+0,12) Cal-15: 138,71 (+0,10)

ENDEX Wood Pellets - Basislast Index

140 Base Index (e/MT)

12/01

11/01

10/01

21 09/01

0

20,50

Base Index (M/MWh)

10.000

29/07

21,00

27/07

21,50

30.000

M/MWh

22,00

50.000 40.000 20.000

Spot elektriciteit: volume omlaag, prijs omhoog • Het gemiddelde dagvolume daalde met 3% van 136.686 MWh naar 132.450 MWh • De gemiddelde prijs steeg van 41,57 €/MWh naar 45,01/MWh (8%). • Hoogste volume: 155.165 MWh (20/1) • Hoogste prijs: 50,02 €/MWh (17/1)

Cal-15

APX Gas NL - Index & Volume

70.000

Base Index (M/MWh)

52

Volume

Prijs (EUR)

27/01

25/01

23/01

24/01

21/01

22/01

19/01

20/01

17/01

18/01

15/01

16/01

13/01

14/01

11/01

12/01

10/01

09/01

07/01

26/01

54

300.000

Zware reorganisaties bij E.On en Vestas Het hing al een tijdje in de lucht, maar het Duitse energieconcern E.On maakte op 24 januari bekend dat het wereldwijd 11.000 banen gaat schrappen, waarvan 6.000 in Duitsland. Dit heeft te maken met besluit van de Duitse regering om op termijn alle kerncentrales te sluiten. Onder meer windenergie wordt als alternatief gezien. Maar dat het in die sector ook niet voor de wind gaat, bewijst Vestas. De Deense windmolenmaker moet vanwege hoge kosten en toegenomen concurrentie ruim 2.000 arbeidsplaatsen schrappen.

PRIJS (EUR)

ENDEX Power NL - Basislast Index & Volume

400.000

Goedkoper gas voor selectieve groep Tegen de gewoonte in heeft Gazprom vijf Europese afnemers aardgas tegen een lagere prijs aangeboden. Tot nu toe heeft het concern voor langetermijncontracten altijd vastgehouden aan de koppeling met de noteringen van de aardolieprijs op de beurzen, ondanks voortdurende strijd met importeurs over gunstiger condities. Dat het bedrijf nu wel korting geeft, is volgens Gazprom een gevolg van het overaanbod aan aardgas in enige Europese landen. Dat leidt tot omzetverlies. Volgens persberichten in Duitsland heeft Gazprom voor 2012 al 5 miljard euro minder begroot. De toegezegde prijskorting geldt slechts voor een selectieve groep grote afnemers, meldt Gazprom. Over de hoogte van de reductie doet het gasconcern geen mededelingen. Van de gunstigere condities profiteert ook Wingas, waarin Gazprom het samen met Wintershall (dochter van BASF) voor het zeggen heeft. Overige ‘spekkopers’ zijn het Franse GDF SUEZ , Sinergie Italiane en het Slowaakse SPP. Opvallend is dat het Oostenrijke ŐMV er ook toe behoort, terwijl die initiatiefnemer en opdrachtgever van de Nabucco-pijplijn is en daarmee een concurrent van Gazprom. E.On en RWE komen op de lijst (nog) niet voor. n

08/01

Volume (MWh)

NETTO VOLUME MWH (MWH)

28/07

Bezwaren Tegen die financiële ondersteuning voor de bouw van centrales heeft de EU echter bezwaren en stelt Europa voorwaarden die dit vrijwel onmogelijk maken. De Duitse regering wil daarbij ook niet meer dan 160 miljoen euro beschikbaar stellen. Maar de regering van Beieren is in Duitsland politiek zeer sterk en invloedrijk. Weliswaar blijft het moeilijk dat Gazprom vooral denkt aan directe gaslevering aan klanten, maar Miller’s toevoeging “dat dit mogelijkheden opent tegen lagere prijzen te leveren” is zeker een sterk punt. Voor andere stroomproducenten geldt dat zeker niet, want daarvoor gelden de hoge aan de olieprijs gekoppelde gasprijzen. n

M 69 M 63 M 57 M 51 M 45 M 39 M 33 M 27 M 21 M 15

16/01

Marktomstandigheden Het mislukken van de samenwerking met RWE ligt volgens insiders overigens voornamelijk aan de marktomstandigheden. Door de naar verhouding lage stroomprijzen en de hoge inkoopkosten voor aardgas zijn gasgestookte centrales minder rendabel. Niettemin had Gazprom kennelijk de hoop te kunnen profiteren van de zwakke positie van RWE als gevolg van de gewijzigde energiekoers in Duitsland. Of het met de deelstaat Beieren beter zal gaan, is intussen zeer de vraag. Beieren is tot op heden sterk afhankelijk van de stroom-

productie van kerncentrales. Door de sluiting daarvan is dringend behoefte aan vervanging. Daarbij wil de deelstaatregering zich vooral voor de bouw van gasgestookte centrales inzetten en daarvoor zowel bij de nationale regering als de EU voor gunstige voorwaarden pleiten. Daarvan kunnen overigens ook andere ondernemingen dan Gazprom profiteren, aldus de deelstaat.

160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0

06/01

Dat wijst erop dat de Russen nu spijkers met koppen willen slaan. Nadat de onderhandelingen vele jaren geleden met E.On ook al waren stukgelopen, is het lang stil gebleven rond Gazprom’s aspiraties om direct aan Europese eindverbruikers te gaan leveren. Met E.On ging het echter om een partner met wie de Russen al langer contact hadden. E.On Ruhrgas had zelfs al aandelen in Gazprom, zij het slechts iets meer dan 5 procent, maar voor zo’n groot concern is dat niet te verwaarlozen. Niettemin weigerde E.On met de Russen de invloed op de Duitse markt te delen. Ook toen al wilde Gazprom niet alleen gasleverancier maar ook investeerder

zijn, liet Gazprom-topman Alexey Miller destijds al weten. Tot nu toe is dat nog niet gelukt.

Volume (MWh)

DOOR JAN VAN HOOF, FRANKFURT

APX Markt Ontwikkeling 07/01/2012 t/m 27/01/2012 (EUR/MWh)

Volume MWh

Gazprom geeft de pogingen niet op om directe invloed te krijgen op de stroomproductie in Europa. Integendeel, Russische energieconcern lijkt eerder bezig met een versterkt offensief. Nog voor het besluit bekend werd van de afgeblazen samenwerking met RWE voor het bouwen en bedrijven van elektriciteitscentrales in Europa, waaronder ook in Nederland, hadden de Russen al besloten een mogelijke samenwerking met de Duitse deelstaat Beieren te onderzoeken.

Marktontwikkeling APX-ENDEX – 10-01-2012 / 27-01-2012

Volume (MWh)

Gazprom versterkt offensief op Europese markt

Energie Actueel, jaargang 15, nr 2 • dinsdag 7 februari 2012

CAL-15

totaal 2.335 banen afgestoten, waarvan de helft in Denemarken. Vestas wil daar bovenop nog eens banen schrappen in de Verenigde Staten, als daar een gunstige belastingmaatregel niet verlengd wordt. Dan zouden er nog 1.600 ontslagen kunnen bijkomen. Vestas zegt de omvang van de onderneming aan te passen aan de vraag in de markt. Vestas heeft na de reorganisatie nog 20.400 mensen in dienst, van wie 5.300 in Denemarken. Het bedrijf heeft al enige tijd veel last van de concurrentie van goedkopere Chinese fabrikanten. Bovendien wordt er in sommige afzetlanden bezuinigd op de aankoop van windmolens. Vestas heeft vorig jaar al twee keer een winstwaarschuwing afgegeven. In de Deense media is daarom al volop gespeculeerd op een aftreden van topman Ditlev Engel. Voorlopig blijft hij aan als CEO, maar financiele topman Henrik Norremark krijgt wel een andere baan. Hij wordt Chief Operating Officer bij Vestas, zodra een andere Chief Financial Officer is gevonden. n

Best en slechtst presterende beursfondsen periode 9 januari t/m 30 januari 2012 Best presterende

in %

Veolia Env

4,84%

RWE

4,60%

Centrica

2,86%

Enel

1,30%

National Grid Group

-0,41%

Minst presterende

in %

Endesa

-3,70%

E.On

-3,77%

Gasnatural Union Fenosa

-4,32%

Scottish & Southern

-6,20%

EDP

-9,13%

BINNENLAND Nieuws

Rust rond grootschalige CO2-opslag op Noordzee E.On Benelux en GDF Suez Nederland bundelen krachten in demonstratieproject (Pagina 4)

3

Energie Actueel, jaargang 15, nr 2 • dinsdag 7 februari 2012

VVD-Kamerlid Leegte: ‘Uitstel leidt niet tot afstel’ Volgens René Leegte, VVD-energiewoordvoerder in de Tweede Kamer, zal een tweede kerncentrale er in ons land op termijn komen. “Die tweede kerncentrale is noodzakelijk ter verbetering van de brandstofmix en om de energietransitie optimaal te kunnen faciliteren.” DOOR ALEXANDER HAJE De steeds verder stijgende energieprijzen in Europa nopen tot de bouw van nieuwe kerncentrales, zegt Leegte. “Duurzame energiebronnen, zoals zonne-energie, zullen de komende decennia ontoereikend en nog te kostbaar zijn om in de vraag naar elektriciteit te

kunnen voorzien. Nucleaire energie is noodzakelijk om onze energievoorziening betaalbaar te houden. Het is de meest schone vorm van niet-duurzame energie.” Verstandig Leegte: “In dit licht bezien is het verstandig dat DELTA uitstel heeft aangekondigd om nu eerst naar an-

VVD-Kamerlid René Leegte: “Wat voorstelbaar is, is dat DELTA een consortium van bedrijven om zich heen organiseert, die participeren in de bouw van een tweede kerncentrale.”

dere financieringsmogelijkheden te gaan kijken. Wat voorstelbaar is, is dat DELTA een consortium van bedrijven om zich heen organiseert, die participeren in de bouw van een tweede kerncentrale. Dan moet je denken aan de chemische industrie, zinksmelterijen en staalbedrijven. Dit zijn zeer energieintensieve industrieën die groot belang hebben bij een lagere elektriciteitsprijs.” Nieuw plan Leegte verwacht dat nieuwe ontwikkelingen zich binnen niet al te lange tijd zullen gaan voltrekken. “Eerst zal DELTA een nieuwe bestuursvoorzitter moeten zoeken nu CEO Peter Boerma bij het Zeeuwse bedrijf is vertrokken. DELTA zal een nieuw plan moeten ontwikkelen voor toekomstige stappen die zij wil gaan zetten. Het bedrijf heeft zich drie jaar lang gefixeerd op één partner, EDF, en zal zich nu verder moeten oriënteren. De aandeelhouders van DELTA staan nog steeds achter de bouw van een nieuwe centrale. Dat neemt niet weg dat zij niet erg gelukkig zijn met de strategie die DELTA de afgelopen jaren heeft gevoerd.”

Natuurlijk kenniscentrum Een duurzame kennisgenerator. Dat was de opdracht voor Claus en Kraan Architecten voor de nieuwbouw van het Nederlands Instituut voor de Ecologie (NIOO-KNAW) in Wageningen. Het gebouw is volledig ‘cradle to cradle’ gebouwd. Bovendien wordt er gebruik gemaakt van de nieuwste, vaak nog niet uitontwikkelde technieken op het gebied van energieopwekking, energiegebruik en materiaalkeuze. Een van de innovaties is hoogtemperatuuropslag. De overtollige zonnewarmte in de zomer wordt opgeslagen in diepere aardlagen, 350 tot 450 meter in de geohydrologische basis. Ook de overtollige warmte uit de kassen en kantoren wordt op die wijze afgevangen en kan dan in de winter worden ingezet. Deze wijze van opslag is ook voor de overheden nieuw. Daarom gedoogt de provincie het initiatief. Wel wordt als voorwaarde gesteld dat de temperatuur in de opslag niet hoger dan 25 graden is. Ook het sluiten van water- en nutriëntenkringlopen en het stimuleren van biodiversiteit op terreinen en daken speelt een belangrijke rol. Toiletafval dient bijvoorbeeld als energiebron, afvalwater wordt gezuiverd door algen en helofytenfilters, betonkernactivering zorgt voor verwarming van de gebouwen en er wordt gebruik gemaakt van de nieuwste generatie zonnecollecteren. Het NIOO-KNAW kreeg afgelopen jaar de award voor de meest duurzame gebruiker in de verkiezing die de Dutch Green Building Council uitschreef. n

Steun Leegte: “Omdat de huidige coalitie in Nederland stevig in het kernenergiedossier zit en niet dezelfde koers volgt als Duitsland - dat besloten heeft alle kerncentrales te sluiten -, is er vanuit de regering

ook steun te verwachten bij het zoeken van nieuwe partners in de bouw van een tweede kerncentrale. Dat minister Verhagen nu in gesprek gaat met DELTA en RWE geeft aan dat de politieke wil om

een nieuwe centrale in ons land te realiseren groot is. En mocht DELTA dat willen, dan ben ook ik bereid om ondersteuning te verlenen aan het formeren van een consortium van bedrijven rondom DELTA.” n

Slimme meter op proef bij 45 huiseigenaren Sinds september vorig jaar doen belangenorganisatie Vereniging Eigen Huis (VEH) en netbeheerder Liander samen een proef naar het gebruik van de slimme meter. De proef onder 45 VEH-leden moet uitwijzen hoe de slimme meter in de praktijk bevalt. Uit de eerste resultaten blijkt dat de tevredenheid over het gebruik en de toepassingen overheerst, maar dat de deelnemers ook een referentiekader missen om de verbruiksgegevens te interpreteren. DOOR PETER WESTHOF “We wilden graag weten wat de consument precies aan zo’n slimme meter heeft. Om onze achterban hierover te informeren zijn wij vorig jaar dit onderzoek in samenwerking met Liander gestart”, zegt Claudia Umlauf, beleidsadviseur Strategie & Belangenbehartiging bij Vereniging Eigen Huis. “Liander wil met deze proef eigenwoningbezitters inzicht geven in wat een slimme meter is en wat de meter mogelijk maakt. Door hun kennis over de slimme meter te vergroten, willen wij de leden van Vereniging Eigen Huis laten ervaren dat de meter, in combinatie met producten zoals energiedis-

plays, beter inzicht in hun energiegebruik kan geven”, zegt Karen Nitschke, woordvoerster van de netbeheerder. “Wij gebruiken daarnaast de resultaten van deze en andere pilotprojecten om te leren wat de behoeften van hun klanten zijn en de uitrol van de slimme meter soepel te laten verlopen. Die uitrol is recentelijk, op 1 januari, van start gegaan.” Drie groepen De vereniging van huiseigenaren heeft eerder onder de leden onderzoek gedaan naar het nut van de slimme meter. Hieruit bleek dat zij over het algemeen niet onwelwillend tegenover het meetapparaat staan. De slimme meter moet dan

Europese Unie De Europese Unie heeft bepaald dat in 2020 80 procent van de huishoudens binnen de EU-landen een slimme meter moet hebben. Doel hiervan is om energiebesparing te stimuleren en de kwaliteit van dienstverlening van energiebedrijven te vergroten. De netbeheerders vervangen de komende tijd alle ‘gewone’ meters, die aan vervanging toe zijn, door slimme meters. Ook bij renovatie- en nieuwbouwprojecten en bij klanten die ernaar vragen worden slimme meters geplaatst. Daarna volgt een verdere uitrol. Met dit in het achterhoofd zijn Vereniging Eigen Huis en Liander vorig jaar aan het onderzoek onder 45 VEH-leden begonnen. n

wel bijdragen tot meer bewustwording over het energieverbruik, geen extra kosten met zich meebrengen en bovendien moet de privacy niet in het geding komen. Bij het huidige onderzoek, dat nog tot en met september dit jaar duurt, is de groep van 45 deelnemers in drieën gesplitst. Eén groep krijgt maandelijks een verbruiksoverzicht per e-mail toegestuurd. Bij een andere groep is een display, de zogeheten Quby, aan de meter gekoppeld waarop het energieverbruik van minuut tot minuut is te volgen. De laatste vijftien personen kunnen hun verbruik bijhouden op een webpagina. “Aan dit testpanel stellen we regelmatig vragen en hieruit bleek dat het referentiekader ontbreekt. Ze zien wat hun verbruik is, maar wat zegt dat en wat kun je er vervolgens mee? Bij de terugkoppeling per mail heeft Liander wel aangegeven wat het gemiddelde verbruik over voorgaande jaren is. Dan kun je toch een vergelijking maken met je eerdere verbruik. Dat wordt als prettig ervaren. Maar ik denk dat hier nog veel meer uit te halen is. Er is hier bij het testpanel behoefte aan, want nu ontbreekt bij de Quby en de webpagina het referentiekader”, stelt Umlauf.

Te summier Uit de eerste testresultaten blijkt ook dat de deelnemers de informatievoorziening rondom de slimme meter nog te summier vinden. Zij hebben meer behoefte aan informatie over de ‘ins en outs’ van de slimme meter. Zij willen bijvoorbeeld weten hoe de slimme meter precies werkt en hoe er in het kader van de privacy met hun gegevens wordt omgegaan. Umlauf: “Een minderheid van onze leden is

tegen de installatie van de slimme meter, vanwege de mogelijke aantasting van de privacy. Als Vereniging Eigen Huis vinden wij ook dat die privacy gewaarborgd moet zijn. Het moet niet zo zijn dat die systemen gehackt kunnen worden, of dat iemand jouw verbruikspatronen kan aflezen. Dat moet absoluut niet kunnen. Belangrijk is dat de keuzevrijheid behouden blijft en dat mensen ervoor kunnen kiezen dat hun verbruik wel of

niet uitgelezen wordt.” De deelnemers met de display hadden volgens Umlauf ook kritiek op het installatieproces. “Voor het plaatsen van de display en de meter werden aparte afspraken gemaakt. Er kwamen twee monteurs over de vloer. De deelnemers vroegen zich af waarom de installatie van de meter en de display niet gecombineerd kon worden. Dat is voor ons dus ook een heel concreet onderzoeksresultaat.” n

BINNENLAND Nieuws 4

Energie Actueel, jaargang 15, nr 2 • dinsdag 7 februari 2012

Rust rond grootschalig CO2-opslagproject op Noordzee De energiebedrijven E.On Benelux en GDF SUEZ Energie Nederland hebben hun krachten gebundeld in een demonstratieproject voor CO2-opslag op de Noordzee. Dit project betreft het Rotterdam Opslag en Afvang Demonstratieproject (ROAD). Het wordt het eerste grootschalige CCS-demonstratieproject in Nederland. Anders dan bij de opslag op land is er geen rumoer rond dit project. Volgens ROAD is het zonder meer veilig. De kosten zijn wel een stuk hoger dan bij de onshore opslag. DOOR PETER WESTHOF In de periode tussen 2015 en 2020 wil ROAD circa 1,1 miljoen ton per jaar CO2 (0,6 procent van de jaarlijkse CO2-uitstoot in Nederland, red.) gaan afvangen van de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON op de Maasvlakte en opslaan in leegproduceerde gasreservoirs onder de Noordzee. Als demonstratieproject gaat ROAD bestaande CCS-technologieën, die zich op kleinere schaal hebben bewezen, integreren en op

industriële schaal toepassen. Naar verwachting gaat de bouw van de installaties later dit jaar van start. Europese subsidie ROAD krijgt van de Nederlandse regering en de Europese Unie 180 miljoen euro aan subsidie. “Het project is opgestart in het kader van de Europese crisis- en herstelwet, de EERP”, zegt Hans Schoenmakers, de directeur van ROAD. “Hierop konden verschillende projecten zich inschrijven en daarvan zijn er zes in

Gebrek aan draagvlak In november 2010 besloot het kabinet om af te zien van de omstreden plannen om onder de Zuid-Hollandse gemeente Barendrecht een opslagplaats voor CO2 aan te leggen. “De vertraging van het CO2-opslagproject met ruim drie jaar en het volledige gebrek aan lokaal draagvlak zijn de voornaamste redenen om te stoppen”, aldus minister Verhagen. Volgens Schoenmakers is onshore opslag goedkoper en zou het ook wenselijk zijn om het op deze manier te doen. “Als je CSS wereldwijd een kans wil geven, dan moet je natuurlijk ook onshore gaan, want daar zijn heel veel mogelijkheden voor opslag. Zeker bij gasvelden, die bewezen hebben dat ze gas kunnen vasthouden.” n

Meer overstappers van energieleverancier in 2011 Afgelopen jaar is bijna 10 procent van de Nederlandse huishoudens en bedrijven overgestapt naar een andere energieleverancier. Volgens brancheorganisatie Energie-Nederland laat het aantal overstappers zien dat de energiemarkt goed werkt. In 2010 bedroeg het aantal overstappers 9 procent en in 2009 11,6 procent. Uit de cijfers van Energie Data Service Nederland (EDSN) blijkt dat het aantal overstappers zich de afgelopen jaren stabiliseert rond de 10 procent. Daarbij gaat het om bijna 1,4 miljoen switches: in 2011 om ruim 735.000 elektriciteitsafnemers die een andere leverancier of een ander contract kozen en bijna 647.500 gasklanten. In 2004 – het jaar waarin de energiemarkt geheel werd vrijgegeven, lag het overstappercentage rond de 6 procent. Dynamiek Volgens Energie-Nederland is de energiemarkt inmiddels redelijk volwassen. Er is een grote verscheidenheid aan leveranciers en producten en problemen met overstappen doen zich nauwelijks voor. De branchevereniging ziet het aantal overstappers als een van de indicatoren voor de dynamiek in de markt: in hoeverre slagen leveranciers erin klanten over te halen over te stappen met aanbiedingen. Daarnaast proberen leveranciers ook hun bestaande klanten te behouden met aantrekkelijke aanbiedingen. Om het succes van marktwerking te meten is vooral de algemene klanttevredenheid van belang. Uit recent onderzoek van de toezichthouder (NMa – Energiekamer) blijkt dat 98 procent van de klanten neutraal tot heel tevreden is over de dienstverlening van zijn energieleverancier. Energiemarkt verbetert Ook uit ander recent onderzoek

een aantal Europese landen gekozen. Van tevoren wist je dat er een maximumsubsidie van 180 miljoen euro aan vastzat.” Het project heeft inmiddels een lichte vertraging opgelopen, omdat nog niet alle vergunningen rond zijn, maar volgens Schoenmakers kan het streefjaar 2015 nog steeds worden gehaald. “De twee energiebedrijven moeten de definitieve besluiten nog nemen. Daarbij speelt het kostenaspect een belangrijke rol.” Bezwaren Momenteel loopt ook de procedure, waarbij partijen bezwaren tegen het project kunnen indienen. In tegenstelling tot de onshore opslagprojecten bij Barendrecht en Bergen verwacht Schoenmakers geen grote problemen bij dit traject. “Ik denk het niet, omdat we hiervan nog weinig gemerkt hebben. Het scheelt wel heel erg veel dat het een offshore project is. Dat is anders dan we het

Veiligheid Volgens Schoenmakers is veiligheid een heel belangrijk punt bij ROAD. “We moeten ook zeker weten dat het veilig is. Als we hierover twijfels hebben, gaan we het niet doen. Er moeten geen calamiteiten gebeuren. En als die gebeuren, moeten er direct maatregelen worden genomen om ervoor te zorgen dat er geen verdere gevolgen zijn. Op pilot-niveau gaan we hiervoor tests uitvoeren, zodat we hierover zoveel mogelijk zekerheid hebben. We halen hiervoor ook zoveel mogelijk kennis uit andere delen van de wereld, zoals Amerika en Canada. Het unieke van ROAD is dat dit project op grote schaal plaatsvindt in samenhang met elektriciteitsproductie. Dat zie je nog niet op andere plaatsen in de wereld.” n

Injecteren in leeggeproduceerd gasveld Initiatiefnemers E.On Benelux en GDF SUEZ Energie Nederland willen CO2 van een elektriciteitscentrale gedeeltelijk afvangen, transporteren en permanent in leeggeproduceerde gasvelden in de diepe ondergrond van de Noordzee opslaan. De CO2-afvang zal plaatsvinden bij de nieuwe E.On-elektriciteitscentrale op de Maasvlakte. De afgevangen CO2 wordt gecomprimeerd tot circa 80 bar en daarna via een ondergrondse buisleiding van ongeveer 25 kilometer afgevoerd naar een platform op de Noordzee. Vanaf dit platform zal de CO2 gedurende minimaal vijf jaar in een leeggeproduceerd gasveld onder de zeebodem geïnjecteerd worden. n

COMMU N ICATI EADVISEU R MAU R ITS G ROE N START VE RG E L I J KI NG S S ITE

‘Duurzaam online winkelen kan tot fluwelen revolutie op energiegebied leiden’ Communicatieadviseur Maurits Groen heeft zich op het online winkelen gestort. Hij droomt ervan om het hele internetwinkelen in Nederland te vergroenen. Dat zou voor een ‘fluwelen revolutie’ op energiegebied zorgen. “Zonder dat het de consument iets extra kost en zonder dat hij er iets voor hoeft te doen.” DOOR FRANK KOOLS

blijkt die tevredenheid. De energiesector scoorde in het GfK-klanttevredenheidsonderzoek een 7,5 voor de totale dienstverlening. GfK houdt dit onderzoek ieder jaar met dezelfde vragen en onderdelen zoals deskundigheid, betrouwbaarheid, klachtenafhandeling, prijs en milieu. “De cijfers laten zien dat in de ogen van de consument de energiemarkt als geheel zich elk jaar verbetert”, zegt GfK-onderzoeker Jeroen Barten. Een verklaring voor de verbetering ziet hij vooral in het feit dat “energiepartijen hun processen steeds meer op orde hebben en dat de grote ict-projecten rond klantsystemen grotendeels achter de rug zijn.” Daarnaast constateert Bartens dat energiebedrijven beter naar de klant zijn gaan luisteren en in de gaten hebben gekregen dat een negatieve ervaring via sociale media snel gedeeld wordt met anderen. n

onder land zouden doen. Er is geen backyard. We hebben ons wel heel actief en transparant met de lokale gemeenschap ingelaten. Dan heb ik het over de kustgemeentes Hoek van Holland en Westvoorne. Daar zijn we voortdurend in contact mee geweest om eventuele problemen te bespreken. De mensen zijn heel erg geïnteresseerd, maar hebben geen bezwaren tegen het project.”

De man die in 2006 Al Gore naar Nederland haalde voor de première van zijn film ‘De Ongemakkelijke Waarheid’, die bedrijven adviseert over duurzame communicatie en bij vele ideële projecten betrokken is, lanceerde onlangs twee nieuwe initiatieven. Wie via zijn shoppingportal www.dothebrightthing.nl online winkelt, helpt meteen ook om zonnepanelen ergens in de wereld te plaatsen. En op de site www.greenem.nl kan een consu-

ment de ‘echte’ prijs van producten zien: de aanschafprijs plus de verbruikskosten. Laagdrempelig De keuze voor het online winkelen lag volgens Groen voor de hand. Dat groeit hard en biedt mensen de kans om “op een zeer laagdrempelige manier stevig bij te dragen aan de bevordering van zonne-energie.” Voor de consument die via Do The Bright Thing bijvoorbeeld een nieuwe fotocamera in een webwinkel koopt, gaat Groen de energie die

Maurits Groen: “Vorig jaar kocht Nederland voor 8,5 miljard euro via het internet. Als je die hele handel zou kunnen verduurzamen, krijg je een immense investering in schone energie.”

nodig was om die camera te maken met zonne-energie opwekken. Dat kan Groen doen omdat hij een commissie van de verkoper ontvangt. Die gebruikt hij als onderpand voor een banklening, waarmee hij nieuwe zonnepanelen koopt. Die worden binnen zestig dagen geplaatst. De consument krijgt per aankoop te horen hoeveel zonnepanelen er gekocht zijn en waar ze staan. Nauwkeurige prijsopgave Het potentieel van Do The Bright Thing is volgens Groen enorm. “Niemand beseft dat het 250 kilowattuur kan kosten om zo’n nieuwe camera te maken. Dat is een tiende van het energieverbruik van een huishouden per jaar. En dat voor één simpele aankoop.” Groen: “Vorig jaar kocht Nederland voor 8,5 miljard euro via het internet. Als je die hele handel zou kunnen verduurzamen, krijg je een immense investering in schone energie. Het kost de consument geen cent extra. En de hele aankoop en plaatsing van de zonnepanelen wordt voor hem geregeld. Het zou een fluwelen revolutie op energiegebied in gang zetten.” Precies en direct Met Greenem wil Groen consumenten bewust maken van het energieverbruik van apparaten. “Die kijken nu vaak alleen welk apparaat de laagste aankoopprijs heeft. Maar als je daar de verbruikskosten bij optelt, kost zo’n apparaat vaak meer dan een ander.” De site biedt consumenten ook de mogelijkheid

aan te geven hoe groot hun gezin is en hoe zuinig ze met het apparaat om willen gaan. Dat moet hen een nauwkeuriger beeld geven van wat een apparaat per jaar kost. Greenem baseert zijn verbruiksdata op gegevens die de leveranciers en fabrikanten zelf aanleveren en op onderzoek dat het laat uitvoeren. De energieratings van de site zijn volgens Groen “preciezer en directer dan het Energielabel. Dat hanteert een vrij grove maat en speelt traag in op vernieuwende technologie in de markt.” Geen winstoogmerk Do the Bright Thing is zonder winstoogmerk opgezet. Groen voert de promotie via de social media en via vrije publiciteit. Hij noemt de eerste resultaten hoopgevend. “We zijn pas eind september echt naar buiten getreden en hebben toch al een half miljoen omzet gedraaid, zonder één cent aan marketing uit te geven.” Hij is in gesprek met een supermarktketen die overweegt zijn non-food via de site te laten lopen. Greenem is nog te kort actief om al over resultaten te kunnen praten. Maar Groen zegt apetrots op de site te zijn. “Het biedt de consument veel meer dan een kale cijfertjessite. We geven onze informatie niet in één commerciële omgeving, tussen advertenties in, zoals andere vergelijkingssites. Op Greenem staan columns en kunnen mensen informatie en tips uitwisselen. Wij denken dat dat een interessante omgeving is voor wie wil weten wat een apparaat echt kost.” n

INTERVIEW Energie

Topman Mark Miller van Cuadrilla Resources “Schaliegas kan strategische asset zijn voor importafhankelijke Britten” (Pagina 6)

5

Energie Actueel, jaargang 15, nr 2 • dinsdag 7 februari 2012

RO LF FO U C H I ER, C H I EF EXEC UTIVE O FFIC ER E .ON B E N E LUX

‘Wij zijn een van de duurzaamste energiebedrijven ter wereld’ Het Duitse E.On is een wereldspeler van formaat. Het bedrijf is actief in derig landen en legt zich toe op energieproductie en levering. Voor het opwekken van energie maakt E.On gebruik van een brede mix van brandstoffen zoals kolen, aardgas, kernenergie, zon, wind, biomassa en waterkracht. Rolf Fouchier, sinds begin vorig jaar CEO van E.On Benelux: “We investeren in een zo’n breed mogelijke energiemix. Duurzame energie staat met stip boven aan het lijstje. Veel mensen weten dat niet, die kennen ons alleen van de kolencentrale op de Rotterdamse Maasvlakte terwijl we recent de Global Energy Award 2011 kregen vanwege onze prestaties op het gebied van duurzame energieopwekking.” DOOR ALEXANDER HAJE Het zit Fouchier niet lekker dat E.On in Nederland vaak het etiket van ‘vervuiler’ krijgt opgeplakt. Een beeld dat niet strookt met de werkelijkheid en dat hij graag wil rechtzetten. Fouchier: “Onlangs werd ik tijdens een congres aangesproken als ‘die meneer van E.On van de kolen’. Ik antwoordde met dat er geen energiebedrijf in Europa is dat meer in duurzaamheid investeert dan E.On. De cijfers tonen

dat ondubbelzinnig aan. De flessen wijn die ik had uitgeloofd aan een ieder om het tegendeel te bewijzen, bleven ingepakt.” U stoort zich aan de kritiek die met name uit de hoek van milieuorganisaties komt op de kolencentrales van E.ON in Nederland. Is die dan niet terecht? Fouchier: “Toen we zes jaar geleden de beslissing namen om een tweede kolencentrale te gaan bouwen op de Rotterdamse Maasvlakte was dat mede vanwege de politieke

Over Rolf Fouchier Rolf Fouchier (40) is per 1 januari 2011 CEO van E.ON Benelux en sinds 2008 als directielid in dienst van het Duitse energiebedrijf. Daarvoor werkte Fouchier, die werktuigbouwkunde studeerde aan de TU Twente, bij Heineken en Nuon. n

wens om te investeren in een solide mix van betaalbare brandstoffen. Ook vanuit de industrie was er steun voor dit besluit. Een kolencentrale is belangrijk voor een goede energiemix en belangrijk vanuit het oogpunt van goedkope elektriciteit. E.On gelooft in een mix met andere brandstoffen, daar horen ook kolen bij. Die mix moet duurzaam zijn, maar ook betaalbaar en leveringszekerheid bieden. Een derde overweging die ten grondslag ligt aan ons besluit om kolencentrales te bouwen, is dat de industrie niet alleen op zonne- en windenergie kan draaien. We willen niet uitsluitend afhankelijk zijn van aardgas en de prijs die daaraan vastzit. Een mix is dus essentieel. Het zijn dus zowel economische overwegingen als brede politieke besluitvorming die ten grondslag liggen aan onze activiteiten in Nederland.” U noemt economische overwegingen en politieke besluitvorming. Maar hoe zit het dan met milieuoverwegingen? Die zijn niet minder belangrijk. En daar is nu juist veel kritiek op. Beide kolencentrales, zowel de huidige Maasvlakte-eenheden als de nieuwe centrale in aanbouw voldoen aan alle wettelijke milieueisen.Het is echt een volstrekt verkeerd beeld dat deze centrales een onacceptabele belasting zouden vormen voor het milieu. En zoals ook blijkt uit de duurzame strategie van E.On nemen we milieuoverwegingen zeer serieus; zowel in het schoner krijgen van bestaande opwekcapaciteit als in nieuwe duurzame opwek.” Kunt u dat uitleggen? “Onze kolencentrales zijn veel meer dan ‘gewone’ centrales die op kolen worden gestookt en elektriciteit opwekken. Het zijn technisch zeer geavanceerde centrales. We halen alles uit die centrales wat

Rolf Fouchier, topman van E.On Benelux: “Een kolencentrale is belangrijk voor een goede energiemix en belangrijk vanuit het oogpunt van goedkope elektriciteit.”

er potentieel in zit. Qua efficiency en CO2-uitstoot. In onze bestaande centrale stoken wij biomassa bij. Daarnaast is co-siting, het delen van utilities in industriële clusters op de Maasvlakte, heel essentieel. De centrale is gekoppeld aan andere plants, waardoor er een uitwisseling is van energiestro-

‘Velen zien ons als het bedrijf van de kolencentrale. De realiteit is veel genuanceerder’ men. Wij leveren daar aan Lyondell, een grote chemische fabriek, restwarmte en daarvoor krijgen wij hun restproducten terug die we in plaats van kolen kunnen verbranden. Eenzelfde soort interactie hebben we met Neste Oil. Dat bedrijf levert ons biopropaan, dat wij in onze kolencentrale verbranden. Daarnaast leveren wij opgewarmd koelwater aan de GATE-terminal dat wordt gebruikt om vloeibaar gas te verdampen. Dat zijn enorme stromen. Die warmtestromen worden dus hergebruikt door andere partijen. En we zijn voornemens in onze nieuwe centrale CCS te gaan toepassen in een grootschalige productieomgeving, het afvangen en opslaan van CO2. Met andere woorden: De netto efficiency van de centrale, en daarmee de emissies, worden door al deze energiestromen sterk verbeterd. Het is dus geen standaard kolencentrale die E.ON heeft staan op de Maasvlakte, het is een zo geoptimaliseerd mogelijke fabriek. Vanuit milieuoogpunt is deze kolencentrale een verantwoorde beslissing geweest om die hier te bouwen. Uiteindelijk levert die voor alle partijen veel voordelen op. De nieuwe centrale die we nu realiseren zorgt ervoor dat de efficiency van onze centrales toeneemt Dat nuanceert het beeld dat de buitenwacht vaak heeft van kolencentrales. Die denkt dat wij een kolencentrale bouwen zonder oog voor de milieuaspecten, maar de realiteit is veel genuanceerder.” U noemt E.ON een van de duurzaamste

‘Investeringen onder druk door onvoldoende zekerheid’ Rolf Fouchier noemt de Green Deals van minister Verhagen van EL&I een goed initiatief en een stap voorwaarts naar een duurzamere samenleving. Maar, zegt hij, als je naar de totale energietransitie kijkt, dan rijst toch de vraag hoe die gefinancierd moet worden. “Ik maak mij daar zorgen over. Dat regelgeving en het proces van vergunningverlening er simpeler op worden, juich ik toe. Maar om een grootschalige transitie te realiseren, is vooral ook geld en een langdurig stabiel overheidsbeleid nodig. Vooral dat laatste is een voorwaarde voor bedrijven om in duurzaamheid te investeren.” n

energiebedrijven in Europa. Op welke terreinen is het bedrijf zoal actief ? “We zijn zowel binnen als buiten het Noordwest-Europese speelveld werkzaam. Vanuit die positie nemen we strategische beslissingen. We investeren wereldwijd in een zo breed mogelijke brandstoffenmix. Wereldwijd zijn we een van de grootste duurzame investeerders en investeren heel bewust op plaatsen waar het voor ons het meest gunstig is die investeringen te doen. Zowel op duurzaamheids- als conventioneel vlak. Grote windprojecten realiseren we vooral in het Verenigd Koninkrijk en Zweden. Daar is het investeringsklimaat voor dit soort kapitaalintensieve projecten het meest aantrekkelijk. Grote zonneenergieprojecten zijn vooral in de zuidelijke landen gesitueerd. Waterkrachtcentrales hebben we onder meer in Scandinavische landen. In Nederland zijn we al jaren actief als leverancier van warmte via stadsverwarming aan huishoudens, waaronder in Rotterdam en Leiden. En wat België en Nederland betreft, daar richten we ons de komende jaren vooral op biomassa.” Kunt u iets concreter zijn? “In België staan we nu op het punt om een bestaande kolencentrale in Langerlo Genk om te bouwen tot een volledige biomassacentrale. Er loopt ook een tender in de haven van Antwerpen voor een nieuwe standalone biomassacentrale. We zitten daarvoor bij de laatste drie. In Nederland hebben we een historie met biomassa in onze huidige kolencentrale op de Maasvlakte. Bijna tien jaar geleden zijn we daarmee begonnen en we zijn een van

de weinige die voornamelijk lokale reststromen verbranden. In de gang naar een meer duurzame transitie is het belangrijk dat er een goed stimuleringsregime komt om dat verder te ontwikkelen. We hebben grote ambities in die richting. Maar er moet eerst een stabiel verdienmodel van de grond komen om daar grootschalig in te investeren.”

‘In België en Nederland gaan we de komende jaren fors investeren in biomassa’ Hoe kijktz u aan tegen de ontwikkeling van decentrale duurzame opwekking van elektriciteit? En welke plannen heeft E.On Benelux op dit terrein? “Wij zien voor decentrale opwek een grote toekomst weggelegd. Nu is er nog een combinatie van centraal en decentraal waarbij centraal de overhand heeft, maar uiteindelijk zal decentraal in belang toenemen. Dat betekent dat wij dit jaar nog kleinere, decentrale projecten verder gaan uitrollen in Nederland. We willen de levering van zonnepanelen gaan faciliteren en zo het gebruik van zonne-energie stimuleren. Als E.On Benelux hebben we de afgelopen periode een aantal pilots op dit gebied gedaan en die waren heel positief. We geloven sterk in lokale opwekking van duurzame energie en zullen de ontwikkeling daarvan steunen en stimuleren. Daarnaast is E.On betrokken bij ontwikkelingen op het gebied van elektrisch vervoer. Binnen de Benelux zullen we daar de komende jaren ook stappen in gaan zetten.” n

‘Wij zullen niet gauw in een tweede kerncentrale investeren’

Zeven miljard euro in duurzame ontwikkelingen

Fouchier: “De ramp in het Japanse Fukushima vorig jaar heeft de rem gezet op kernenergie in Europa. Ook E.On wordt getroffen door de sluiting van kerncentrales in Duitsland. Politieke en maatschappelijke onzekerheid maakt dat marktpartijen niet gauw zullen investeren in de bouw van nieuwe kerncentrales. Ook niet in Nederland. Als je het besluit neemt om 9 miljard euro in zo’n centrale te stoppen, dan is zekerheid de belangrijkste voorwaarde. En omdat we niet weten hoe het politieke en maatschappelijke draagvlak zich verder zal ontwikkelen de komende jaren, komt kernenergie verder onder druk te staan. Er ligt een groot spanningsveld tussen noodzaak en uiteindelijke realisatie. En dat is spijtig, omdat ik denk dat we kernenergie nodig hebben in de energietransitie.” n

E.On investeert de komende jaren wereldwijd 7 miljard euro in duurzame ontwikkelingen. Fouchier: “Voor de totale energiemix, dus ook fossiel, proberen we er zoveel mogelijk efficiency uit te halen en ook daar investeren we fors in.” In 1990 bedroeg de CO2uitstoot van E.On 720 gram CO2 per kilowattuur. Op dit moment bedraagt dat minder dan 400 gram CO2 per kilowattuur. De ambitie is om in 2020 uit te komen op een uitstoot van 360 gram per kilowattuur. Fouchier: “We liggen, met andere woorden, goed op koers. Ik ben ervan overtuigd dat we die target zullen halen. Om dat voor elkaar te krijgen, investeren we niet alleen in nieuwe duurzame capaciteit, maar we doen er ook alles aan om de huidige energievloot te verbeteren.” n

BUITENLAND Nieuws 6

Energie Actueel, jaargang 15, nr 2 • dinsdag 7 februari 2012

TOPMA N MA R K MI L L ER VAN CUA D R I LL A R ESO U RC ES

‘Schaliegas kan strategische asset zijn voor importafhankelijke Britten’ De voorraden schaliegas in Groot-Brittannië zijn vele malen groter dan aanvankelijk gedacht. Cuadrilla Resources, het bedrijf dat ook onderzoek doet naar schaliegas in Brabant, vond dat er maar liefst 5,6 biljoen kubieke meter gas zit in het gesteente onder Lancashire, in het noordwesten van het land. Mark Miller, CEO van Cuadrilla, noemt het een aanzienlijke vondst. DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN Maar hoe kan het enorme verschil tussen deze en eerdere schattingen worden verklaard? Miller: “We hebben de hoeveelheid gas genomen per eenheid volume schalie in de proefputten die we hebben geboord. Als dat resultaat zich herhaalt, kun je dat als gemiddelde nemen. Vervolgens breng je het totale volume gesteente in het vergunningsgebied in kaart. Maar wat de eerdere studies niet begrepen, was dat alle schalie gashoudend was. Die gingen ervan uit dat er alleen gas zat in de allerbovenste lagen. Wat wij hebben kunnen laten zien, is dat we een laag van 1.000 tot 1.200 meter gashoudend gesteente onder de grond hebben.” Proefboringen Hoeveel daarvan kan worden gewonnen kan de Cuadrilla-topman nog niet precies zeggen. “We zullen tegen de zomer een beter idee hebben, wanneer we onze proefboringen hebben afgerond. Je hoort vaak zeggen dat ongeveer 20 procent kan worden gewonnen, maar het is belangrijk te begrijpen dat dat 20 procent is van het gas rond iedere individueel geboorde put. Onderdeel van de exercitie is dus vast te stellen op hoeveel plaatsen we zullen boren. We moeten nog een aantal proefboringen doen en dan fracken (kraken, red.) om te testen of we dat gas er echt in commerciële hoeveelheden uit kunnen halen. Het is niet ondenkbaar dat we, ondanks de enorme voorraad, niet overgaan tot ontwikkeling van het veld. We hopen klaar te zijn met het onderzoek ergens tussen het midden en het eind van 2012 en dan kunnen we besluiten of we overgaan tot volledige ontwikkeling van het veld.” Als alles volgens plan verloopt en het ook commercieel haalbaar is, zegt Miller, zou winning van schaliegas in Groot-Brittannië op zijn vroegst

Cuadrilla-topman Mark Miller: “In Noord-Amerika zag je door het schaliegas een aanzienlijke verlaging van de energieprijzen voor de consument. Hier in Groot-Brittannië heb je andere regels en belastingvoorschriften, maar het zou hier zeker de gasprijzen stabiliseren.”

rond het eind van 2013 of het begin van 2014 kunnen starten. Aardschokken Op het moment gaat het programma echter niet op volle kracht vooruit. Afgelopen april en mei deden zich in het gebied waar testen met fracken waren begonnen twee kleine aardschokken voor. Cuadrilla zag zich genoodzaakt het fracken stop te zetten. Het bedrijf liet een onafhankelijk geo-mechanische studie verrichten, waaruit bleek dat de aardschokken hoogstwaarschijnlijk inderdaad het gevolg waren van het

fracken. Maar de studie wees ook uit dat herhaling onwaarschijnlijk is en dat de schokken te klein zijn om schade aan te richten. Miller: “We hebben er goed zicht op waarom dit is gebeurd en weten waar we in de toekomst voor moeten uitkijken. Het rapport stelt ook een aantal maatregelen voor, waaronder een waarschuwingssysteem voor seismische activiteit. We passen ook onze werkwijze aan, dus we verwachten niet dat het nog een keer gebeurt.” Het Britse ministerie van Energie zal zich ook nog over het rapport buigen om toestemming te geven door te gaan met fracking. Gasmarkt opschudden Winning van schaliegas in Lancashire zou de Britse gasmarkt stevig kunnen opschudden. Miller: “In Noord-Amerika zag je door het schaliegas een aanzienlijke verlaging van de energieprijzen voor de consument. Hier in Groot-Brittannië heb je andere regels en belastingvoorschriften, maar het zou hier zeker de gasprijzen stabiliseren. Het zou het VK meer controle geven over prijzen door meer gas in eigen land te produceren in plaats van te importeren.” Maar niet iedereen is blij met het schaliegas. Afgezien van milieube-

zwaren, bestaat de vrees dat al dat nieuwe gas een negatief effect zou hebben op investeringen in duurzame energie. Miller gelooft dat niet zo: “Nee, dat zal niets veranderen aan de energiemix en het verandert ook de langetermijnstrategie voor duurzaam niet. Iedereen weet dat je zelfs met een volledig ontwikkeld programma voor duurzame energie nog steeds back-up capaciteit nodig hebt. Aardgas is de perfecte brandstof voor wanneer de wind gaat liggen. Je kunt een gascentrale binnen enkele minuten opstarten en zo de stroomlevering waarborgen. Dat kan niet met kolen of met kernenergie.” Activiteiten in Nederland Miller is nauw betrokken bij de activiteiten van Cuadrilla in Nederland. “We hebben daar een aantal jaren geleden vergunningen gekregen en zijn bezig aan een exploratieprogramma, maar zonder te boren. Het ministerie wil eerst een onafhankelijke studie om te kijken naar zaken als grondwater, veiligheid, seismische activiteit en de algehele impact. Dat zou in het midden van het jaar klaar moeten zijn. Daarna kan er besloten worden of wij mogen beginnen met proefboringen.” Cuadrilla staat te popelen om dat te doen, stelt Miller. “Als ik kijk naar schattingen van onder meer het TNO zijn de voorraden behoorlijk groot, maar we weten niet precies hoe groot, omdat we nog niet hebben kunnen boren.” n

EU-voorzitter wil hoge prioriteit geven aan slimme netten Vervolg van pagina 1 ’Groen’ en ’duurzaam’ zijn de trefwoorden in het Deense EU-voorzittersschapsprogramma. “Het doel is economische groei zonder meerverbruik van grondstoffen en energie,” zo heet het daarin. Het energie- en klimaatbeleid moet daarbij wel sterker worden geïntegreerd in de overige beleidsterreinen waar veel energie in het spel is, met name in de sectoren landbouw, visserij en transport. Dat houdt in dat de ‘vergroening’ ook in de EU-begrotingen voor 20142020 moet worden verdisconteerd. In het bijzonder de landbouw, nog steeds veruit de grootste post in de EU-boekhouding, is volgens de Denen niet alleen een klimaatzondaar maar tegelijkertijd een deel van de oplossing, namelijk als leverancier van biomassa. Die biomassa moet ook duurzaam zijn en initiatieven om op dat punt verbeteringen te realiseren, kunnen van de voorzitter rekenen op veel aandacht. Denemarken zet verder in op een sterke stem van de EU op de in juni te houden Rio+20-top, een VN-top over duurzame ontwikkeling.

Concrete resultaten boeken De Deense voorzitter focust ook op de voortzetting van de ontwikkeling van een geïntegreerde Europese energiemarkt. Daarbij moet het ‘makkelijker en goedkoper’ worden om de groeiende volumes duurzame stroom te transporteren. Daarvoor zijn slimme netten (‘smart grids’) nodig en hoewel dat geen nieuwe gedachte is, want onderdeel van de 2020-strategie, wil de voorzitter daaraan de komende maanden wel een hoge prioriteit geven. Hetzelfde geldt voor de voorstellen voor de richtlijn energie-efficiëntie met als einddoel 20 procent energiebesparing in de hele keten van productie tot verbruik. “We willen doelgericht werken aan concrete resultaten”, belooft de links-liberale energieen klimaatminister Martin Lidegaard. n

Eurocommissaris pleit voor fusie Duitse energieconcerns Van je vrienden moet je het maar hebben, moet de Europese commissaris voor Energie, Günther Oettinger, hebben gedacht. De Duitser kwam begin dit jaar in een interview met het idee voor een fusie van de energiebedrijven RWE en E.On als een belangrijke stap om de kracht van de Duitse energieindustrie te versterken voor de wereldwijde concurrentiestrijd. Hij heeft er vooral negatieve en smalende reacties op gekregen. DOOR JAN VAN HOOF, FRANKFURT Als eurocommissaris staat Oettinger erom bekend in zijn Heimat regelmatig de aandacht te trekken, ook met zaken die daar vaak niet goed vallen. Terwijl zijn eigen land bezig is alle kerncentrales te sluiten, liet hij vorig jaar weten dat Europa veel nieuwe atoomcentrales nodig heeft. De verkeerde timing schoot

de Duitsers in het verkeerde keelgat. En nu weer dat idee van de fusie. Mogelijk helemaal geen slecht idee, want E.On en RWE hebben moeite het hoofd boven water te houden. Maar de keerzijde is dat Oettinger de beide concerns als provinciale energiebedrijfjes neerzet. Wereldliga De namen RWE en E.On zijn in het interview toevallig als mogelijke

fusiepartners genoemd, want in de officiële versie van de tekst van Oettinger kwamen ze niet voor, uiteraard wel in de koppen van de dagbladen. “Wereldwijd gezien kunnen beide bedrijven slechts meedoen in de Europese competitie”, liet de eurocommissaris volgens het dagblad Rheinische Post weten. “Als Duitsland in de wereldliga mee wil spelen, hebben we een nationale speler van overeenko-

mende grootte nodig om de harder wordende, wereldwijde concurrentie op de energiemarkten de baas te kunnen.”

Europees energiecommissaris Günther Oettinger: “Als Duitsland in de wereldliga mee wil spelen, hebben we een nationale speler van overeenkomende grootte nodig.”

Pure spot Officieel hebben de twee grootste Duitse energieconcern niet gereageerd, omdat ze het idee volgens insiders “onzin” vinden en het als pure spot moeten hebben ervaren. De afgelopen jaren is vanuit Brussel de afgelopen jaren immers ook alles gedaan om de marktmacht van de energieconcerns te verkleinen. Onder meer door de bedrijven te verplichten tot verkoop van de netten, en door geen toestemming te

geven voor overnames of deelname in kleine energiebedrijven zoals Stadtwerke. Het ‘fusieplan’ van Oettinger kreeg trouwens bij organisaties voor de bescherming van concurrentieregels en consumenten de handen niet op elkaar. Zij wezen op de lastige weg langs de juridische instanties als zo’n energiegigant zou worden opgericht. Oetinger heeft zelf ook voor mogelijke problemen met het bestaande Europese concurrentierecht gewaarschuwd. “Maar een samenwerking van belangrijke spelers in de energiemarkt kan een stap zijn om die op te lossen.” n

BUITENLAND Nieuws

Slimme meter op proef bij 45 huiseigenaren Consumenten overwegend tevreden over pilot netbeheerder Liander en Vereniging Eigen Huis (Pagina 3)

7

Energie Actueel, jaargang 15, nr 2 • dinsdag 7 februari 2012

Franse stroom komende vier jaar 30 procent duurder een nieuwe laag ‘veiligheidsdiesels’ boven de bestaande. Aanvankelijk is één nieuw dieselaggregaat per centrale genoeg. Uiteindelijk moet dat er één per reactor worden. Kosten volgens de ASN: enkele tientallen miljoenen euro’s per ‘dieseltje’.

Ondanks een daling van het stroomgebruik met bijna 7 procent het afgelopen jaar - hoofdzakelijk dankzij de hoge temperaturen met 3 tot 4 graden boven het gemiddelde in de herfst - hangt de Fransen een verhoging van hun elektriciteitsrekening boven het hoofd van 30 procent tot 2016. Energiebedrijf EDF heeft een hele serie argumenten voor wat de consument toch beschouwt als een fikse aanslag op zijn portemonnee. DOOR JAN VAN ETTEN, PARIJS Hoge investeringen zijn nodig, heeft EDF laten weten, voor uitbreiding en onderhoud van het hoogspanningsnet, in nieuwe, duurzame energiebronnen, en in kerncentrales. Medio januari is een rapport verschenen van de ASN (Autorité de Sûreté Nucléaire) over de stand van zaken in en om de Franse kerncentrales na de ramp in Fukushima. De ASN ziet geen reden voor sluiting van ook maar één van de 58 Franse reactoren in de 19 bestaande centrales. Zelfs niet de oudste in Fessenheim in de Elzas, waar niet aflatende kritiek op is. Wel zijn gigantische

investeringen nodig, bijvoorbeeld voor versteviging van de betonnen funderingen. Hier en daar bestaan zelfs constructiefouten als het ontbreken van de stalen bewapening in het beton. Commandokamer In alle kerncentrales wil de ASN verder een ‘bunker commandokamer’. Nu bestaan die niet. In elke centrale moet ook een snelle nucleaire interventiemacht komen (FARN = Force d’Action Rapide Nucléaire). Dat vereist een speciale opleiding van enkele honderden mensen. Binnen 24 uur na een kernongeluk moeten die teams ter plaatse de situatie onder controle

hebben. Dat kost alles bij elkaar “een paar miljard euro”, aldus de ASN. Speciale aandacht is er in er in het rapport ook voor nieuwe, extra dieselmotoren om de koeling van reactoren op gang te kunnen houden. De bestaande diesels beant-

woorden volgens de ASN niet echt aan de eisen, zoals in Fukushima aan het licht kwam. Problemen met aanslaan zijn nu niet uitgesloten, en hier en daar bestaat zelfs het risico dat ze onder water komen te staan. In feite vraagt de ASN om

Kosten Alles bij elkaar kosten de nieuwe maatregelen ongeveer 10 miljard euro, denkt EDF, dat tot 1 juli heeft om te reageren op het ASN-rapport. Die komen op de 40 miljard die het energiebedrijf al had gereserveerd om de huidige kernreactoren tot zestig jaar te kunnen laten draaien in plaats van de aanvankelijk voorziene dertig jaar. De oudste Franse kernreactor in bedrijf staat in Fessenheim en is al 35 jaar in bedrijf. Ook al hoeft die van de ASN niet te sluiten, dan kunnen de reparatie- en andere nu verplichte kosten er zo hoog oplopen, dat exploitant EDF wellicht zelf kiest er maar een

punt achter te zetten uit overwegingen van rentabiliteit. Kritiek Het voorliggende ASN-rapport gaat overigens niet alleen over de 19 kerncentrales, maar betreft de hele Franse nucleaire industrie, die daarnaast nog eens twintig andere vestigingen heeft. Daaronder vallen bijvoorbeeld de nucleaire opwerkingsfabriek van Cap de La Hague en de mox-fabriek (een mengsel van uranium en plutonium) in Marcoule, Zuid-Frankrijk. Kritiek op het ASN-rapport is er uiteraard ook. Veel te weinig is bij de zogenoemde ‘stresstests’ gekeken naar mogelijke consequenties van terroristische acties, meent Greenpeace. Om dat te onderstrepen, hebben leden van die organisatie vorige maand ingebroken in de kerncentrales van Nogent en Cruas. Zij hebben uren op het dak van een reactor gezeten voordat de politie ze eraf haalde. n

Belgische wereldprimeur kan gevaar van nucleair afval sneller verminderen

Amerikaans energiebedrijf zet afnemers in voor ‘opslag’ windstroom

In het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) in het Belgische Mol is onlangs met succes een kernreactor gekoppeld aan een deeltjesversneller. Daarmee is voor het eerst in de geschiedenis van de nucleaire wetenschap een demonstratiemodel operationeel dat bestaat uit een reactor met een loodkern en een versneller. Met de installatie kan radioactief afval veel sneller worden afgebroken.

Een Amerikaans energiebedrijf is een pilot begonnen waarbij het op afstand boilers en kachels in huizen van consumenten kan aanzetten als er te veel windenergie op het net bij dreigt te komen. De utility gaat ook lokale bedrijven vragen meer energie te verbruiken als het hard waait. DOOR FRANK KOOLS

DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL

Bonneville Power Administration (BPA), een energieleverancier en -transporteur voor de noordwesthoek van de VS, kampt van tijd tot tijd met een te ruim aanbod van energie. Het bedrijf kreeg in het verleden vooral zijn stroom van waterkrachtcentrales in de Columbia Rivier, van enkele kolencentrales en één kerncentrale. Maar de afgelopen jaren groeit de windenergie enorm. Produceerde de regio in 2005 nog 250 megawatt, eind 2010 was dat al 3.250 megawatt, terwijl er nog turbines bijgebouwd worden.

Volgens de plaatsvervangend directeur-generaal Hamid Ait Abderrahim van het SCK is de nieuwe installatie ‘Guinevere’, waaraan een prijskaartje hangt van 10 miljoen euro, een wereldprimeur. Ze is subkritisch, hetgeen betekent dat wanneer de deeltjesversneller wordt uitgeschakeld, ook de nucleaire reacties stoppen en de reactor stilvalt. Dat is meteen het cruciale verschil met de klassieke kerncentrales waar nucleaire reacties in gang worden gezet, die moeilijker te stoppen zijn. Test Het Guinevere-project werd opgezet in samenwerking met het Franse Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS), het Commissariat á l’Energie Atomique et aux Energies Alternatives (CEA),

een tiental andere laboratoria in Europa en de Europese Commissie. Guinevere werd in 2010 in Mol ingehuldigd. Daarna werden de deeltjesversneller, het ventilatiesysteem en de monitoring van de installatie uitvoerig getest. In februari vorig jaar is de reactor op klassieke wijze opgestart en onderworpen aan een lange reeks testen, waarna onlangs de geslaagde koppeling van de reactor aan een deeltjesversneller volgde. Een woordvoerder van het SCK wijst erop dat Guinevere in feite een testinstallatie met een beperkt vermogen is, die werd ontworpen om het Myrrha-project te ondersteunen met allerlei experimenten en veiligheidstesten. Bij Myrrha gaat het om de bouw van een nieuwe grote subkritische onderzoeksreactor, die 1 miljard euro zal kosten, en die om deze en ecologische redenen op (politiek) verzet stuit. Deze nieuwe reactor moet de bestaande verouderde onderzoeksreactor BR2 vervangen, die het einde van zijn levensduur nadert.

Transmuteren Het SCK doet al vele jaren pogingen om het Myrrha-project tegen 2023 operationeel te krijgen. Wanneer dat onverhoopt niet zou lukken, is het SCK gedoemd op termijn te verdwijnen, zeker als tegen 2025 alle zeven kerncentrales in België dicht zouden gaan. Myrrha moet basisonderzoek en contractonderzoek voor producenten van kernenergie verrichten. De installatie kan ook worden ingezet voor de productie van medische isothopen voor de behandeling van kanker. Installaties als Guinevere en Myrrha zijn in tegenstelling tot de klassieke kernreactoren in staat om snelle neutronen te produceren die hoogradioactief afval kunnen transmuteren. Onder transmuteren wordt het splijten van langlevend radioactief afval verstaan in producten die veel minder toxisch zijn. Of anders gezegd: nieuw is dat door het onderzoek in Mol radioactief afval, dat 100.000 jaar ‘hoogtoxisch’ is, verbrand wordt tot afval dat slechts enkele honderden jaren toxisch is. n

Overbelast Het gevolg is dat het regionale stroomtransportnet in periodes van hoog water én krachtige wind overbelast dreigt te raken, wat voor black-outs kan zorgen. Om dat te voorkomen heeft BPA meermaals de turbines stil moeten laten zetten. Ook probeerde het de kolencentrales over te halen om in de maanden met hoge waterstanden niet te werken. Ze werden daarvoor gecompenseerd met gratis hydroenergie, die ze zelf mochten doorverkopen. Maar onder druk van windenergieproducenten die naar de rechter zijn gestapt met scha-

declaims, zoekt het bedrijf een andere oplossing. Het is een pilot begonnen om te zien hoe het grooten kleinverbruikers kan verzoeken in tijden van overvloedig aanbod meer in plaats van minder energie te gebruiken. Het bedrijf betaalt de kosten van de proef. Proef Bij zo’n tweehonderd huishoudens heeft BPA informatietechnologie geplaatst op boilers en kachels met keramische verwarmingselementen. Als overaanbod dreigt, kan een operator op afstand de kachels en boilers op volle kracht laten werken. Microchips zorgen ervoor dat de temperatuur van het kraanwater in dat huis amper verandert en dat de vertrekken even warm blijven. De keramische elementen en de boilers houden die warmte lang vast, zodat de bewoners die op een later tijdstip dat hun uitkomt, kunnen gebruiken. Ze hebben sowieso altijd de mogelijkheid om het op afstand opwarmen uit te zetten. Als de proef slaagt, wil BPA meer huishoudens als ‘tijdelijke opslag’ gebruiken. Daanaast heeft BPA een papierfabriek in de regio gevraagd in piektijden meer energie af te nemen. De fabriek kan dan besparen door zijn eigen stook van houtafval stil te leggen. Per saldo wordt zo niet meer verbruikt, maar alleen één vorm van schone energie tegen een andere ingeruild. Op termijn hoopt BPA ook meer windenergie te transporteren naar het zuiden, naar Californië. Die staat koopt al de helft van alle windenergie uit de noordwesthoek. n

OPINIE Energie 8

Energie Actueel, jaargang 15, nr 2 • dinsdag 7 februari 2012

Dimensionering

Door Coby van der Linde

We hebben net een redelijk lange periode achter de rug waar door middel van regulering waardeketens van vet zijn ontdaan en de efficiëntie is opgevoerd. Inmiddels is men er ook van doordrongen dat nieuwe investeringen moeten worden uitgelokt om toekomstbestendig te blijven. Immers, consumenten, inwoners, burgers, belastingbetalers gaan er wel vanuit dat ‘het systeem’ blijft ingericht op het met enige flexibiliteit opvangen van calamiteiten of andere onverwachte wendingen in de energievoorziening. Veel strategische investeringen komen niet of slechts moeilijk tot stand zonder de tussenkomst van

ENERGIE Actueel Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de Energiezaak i.s.m. de vereniging Energie-Nederland en Netbeheer Nederland Vereniging van Energienetbeheerders in Nederland. Energie Actueel verschaft nieuws, achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken. Redactieadres Energie Actueel Postbus 834 6800 AV Arnhem Tel. 026-3569 417 e-mail [email protected] Hoofdredactie Anne Sypkens Smit Bladmanagement & eindredactie PACT Mediaproducties BV, Den Haag Redactie Martijn Boelhouwer, Noud Köper, Sjoerd Marbus, Sander Schilders Correspondenten Henk van den Boom (Barcelona), Elro van den Burg (Warschau), Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt), Frank Kools (New York), Jan Schils (Brussel), Arjan Schippers (Londen), Wim Verseput (Kopenhagen) Lay-out & opmaak Do Company, Rotterdam Druk & Distributie Senefelder Misset Grafisch bedrijf bv, Doetinchem Abonnementen Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland of Netbeheer Nederland, in dienst van de overheid of hoger onderwijsinstelling en aan openbare bibliotheken. Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren. Een jaarabonnement kost € 99,Losse nummers € 6,50 Alle bedragen zijn inclusief BTW. Abonnementsgelden worden namens de uitgevers geïnd door Abonnementenland, Heemskerk. Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee maanden vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem

Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven aan: [email protected] Advertentie-exploitatie André van Beveren, Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam Prins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam t 020 3308998, f 020 4204005 [email protected] Overname van artikelen uitsluitend toegestaan na toestemming van de hoofdredactie. ISSN 2211-6230

een overheid, waartoe het politiekstrategische domein behoort. Kennis van dergelijke investeringen en andere maatregelen kan het vertrouwen in de crisisbestendigheid vergroten en de emoties op de markt intomen. De aandacht voor de mogelijke gevolgen van een afsluiting van de Straat van Hormuz – een belangrijke verkeersader voor aardolie tussen de Perzische Golf en de Golf van Oman - was een goed moment om niet alleen de gevolgen, maar ook de mitigerende maatregelen te beschrijven. In veel artikelen ontbrak de balans. Informatie In de pers werden, met mooie kaarten ter illustratie, de gevaren voor de olievoorziening van een afsluiting van deze nauwe zeeengte voor de olieaanvoer uitvoerig uiteengezet. Niet altijd werd in de artikelen of rapportages gewezen op de omvangrijke export van LNG van Qatar naar vooral Aziatische markten en de steeds belangrijker wordende stroom van NGL (aardgasvloeistoffen) voor de markt in vloeibare brandstoffen. Een duiding van de belangrijkste afnemers van de olie uit de Golf had belangrijke nuances kunnen aanbrengen in de informatie. Het ontbrak echter in veel artikelen aan een opmerking over de omvang van de strategische ruwe olieen olieproductvoorraden, waaraan de lezer enig gevoel van comfort kon ontlenen. Immers, de overheden in de OESO-landen houden al enkele decennia strategische voorraden aan voor juist een calamiteit als deze.

Hoewel de stroom olie die dagelijks door de nauwe straat gaat aanzienlijk is, kan een stremming van deze stroom best enige tijd opgevangen worden door een combinatie van maatregelen die de vraag beperken en het aanbod enigszins compenseren. Alternatieven Zo ontbrak het ook aan informatie of de stroom olie via andere routes de wereldmarkt kan bereiken. Zo heeft Saoedi-Arabië al in de jaren tachtig een pijpleiding van de olievelden richting de Rode Zee aangelegd om een aanzienlijke hoeveelheid olie niet door de Straat van Hormuz te vervoeren. Ook ligt er nog een pijpleiding van Irak naar Saoedi-Arabië om via de Rode Zee te kunnen exporteren. Deze pijpleidingcapaciteit is een erfenis van de Iran-Irak oorlog en de toenmalige problemen met vervoer in het Golfgebied. Vanuit Abu Dhabi wordt momenteel een pijpleiding aangelegd om olie naar de kust van de Golf van Oman te brengen, net voorbij de Straat van Hormuz. Er bestaan dus wel degelijk enkele alternatieve routes voor olie uit de Golf, hoewel de langere reistijd van de olie vooral in Azië, als belangrijkste afnemers van olie uit het gebied, voor problemen kan zorgen. Ook is het betrekken van olie uit andere landen niet altijd een oplossing omdat raffinaderijen, waar de marges toch al dun zijn, afhankelijk zijn van een bepaalde mix van oliesoorten om de juiste hoeveelheid olieproducten voor hun markt te produceren.

Nuance Een afsluiting van de Straat van Hormuz is ernstig en zal ongetwijfeld de nodige onrust op de wereldmarkten teweeg brengen, maar deze is veel minder totaal dan in veel media werd voorgespiegeld. Althans, als de informatie waarop gehandeld wordt ook de juiste is. Overheden in zowel producerende als consumerende landen hebben, rekening houdend met geopolitieke en andere calamiteiten, geanticipeerd met strategische investeringen in infrastructuur en voorraden die voor een normale situatie niet nodig zijn, maar die wel de effecten van een dreiging van een Iraanse afsluiting behoorlijk kan verminderen. In de afgelopen jaren is ook veel geïnvesteerd in een betere relatie tussen producerende en consumerende landen, zodat de lusten en lasten van strategische investeringen beter kunnen worden verdeeld. Dit vergt echter samenwerking en investeringen door de hele waardeketen om voldoende vertrouwen te scheppen dat calamiteiten van grote of kleine aard door het systeem kunnen worden opgevangen. De lusten en lasten zijn echter asymmetrisch verdeeld en maken het moeilijk om deze in gemakkelijke of moeilijke x-factoren te vangen, laat staan dat ze gelijkelijk verdeeld worden tussen samenlevingen.

Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuniversiteit Groningen. n

Abonnement op

ENERGIE Actueel Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem Ik abonneer mij op Energie Actueel Een abonnement kost €99,- incl. 6% btw Ik verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij: een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland een bedrijf dat lid is van Netbeheer Nederland de overheid een hoger onderwijsinstelling Titel(s) Voorletters en naam

M/V

Functie Telefoonnummer E-mail Naam organisatie/bedrijf Afdeling Postadres*

Locatiecode

Postcode/woonplaats Aard van het bedrijf * Tevens factuuradres.

Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres** Adres Postcode/woonplaats ** Bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen.

Datum Handtekening

Ordernr.

btw-nr.

07-02-2012

Hoe kun je markten verleiden tot het doen van investeringen in diversificatie van routes, en/of het aanleggen van extra capaciteit die op grond van normale marktomstandigheden niet nodig is, maar o zo handig is als de omstandigheden ineens niet zo normaal zijn? Dit is een typisch strategisch onderwerp waar we in de huidige ordening van de markt niet altijd zo gemakkelijk uit komen, want in welke dimensies moet je dan denken qua omvang, kosten, tijdsfactor, vertrouwen, onafhankelijkheid.

Terug naar de jaren ’50 Het zijn de bekende plaatjes uit de jaren ’50-’60: een gezin picknickend naast een auto, die weer geparkeerd staat langs de snelweg. Auto en snelweg symboliseren vooruitgang, welvaart en geslaagde wederopbouw. Hetzelfde geldt voor de vele flats, energiecentrales en industriële complexen die in de jaren ’50 en ’60 gebouwd worden. Het zijn de logische vervolgstappen na de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel. Daar werden de nieuwe technieken van wasmachine, stofzuiger, televisie en heel veel meer geshowd. Deze zaken legden de basis voor de welvaartspurt van de jaren ’60 en daarmee de forse behoeftegroei aan energie.

Door Frank van den Heuvel

Inderdaad, eigenlijk was mei ’58 het echte revolutiemoment en niet mei ’68. Het duurde tot begin jaren ’70 dat we technologie als heilstijding en plus zagen. De Clauscentrale, kolengestookt, in Limburg en de kerncentrale in Borssele passen eveneens in deze tijd. Ook koningin Beatrix vaart met Kerst 2011 een andere koers dan ‘Claus’ toen. En dan komen we in de jaren ’70. Zure regen, milieu en vervuilde rivieren krijgen de aandacht. Technologie en alles wat daarbij hoort, blijken niet alleen plussen te hebben, maar ook nadelen. Technologie kan zelfs mensen vernietigen. Van heil naar dreiging. Ongelukken op industriële sites als Bhopal en olierampen trekken de aandacht. Zeker in de westerse wereld gaat men een stapje hoger in de piramide van Maslov. De Vlaamse journalist Thomas Blommaert schrijft het in zijn recente boek ‘Ik was nog nooit in Zelzate geweest’. Hij ervaart en bespreekt de microkosmos van het Vlaamse dorpje langs het Kanaal van Gent naar Terneuzen. Hoe de zware industrie daar binnenkomt en dorp en bewoners worden ingehaald door tijd, vooruitgang en industrie. De politiek, de omgeving en de mensen worden geraakt hierdoor; met welvaart en vervuiling als gevolg. Sinds de jaren ’70 hebben we de ongemakkelijkheid ten aanzien van technologie. Sindsdien wordt deze houding sterker. En na de Golf van Mexico, Fukushima en de Chemiepack-brand in Moerdijk groeit deze dreiging. Iedereen wil elektriciteit, chemische producten en benzine; niemand wil de nadelen. Een vergelijkbare, maar ook andere aarzeling met betrekking tot technologie zien we bij internet bankieren, smart grids, OV-chipcard, elektronisch patiëntendossier. Allemaal van bovenaf, ogenschijnlijk opgedrongen, opgelegde technologische vooruitgang, maar men is, zeker in eerste instantie, terughoudend. Wat betekent dat? Hoe is de privacy geregeld? Heb ik nog greep op mijn eigen gegevens, mijn eigen leven? Schiet de drang naar perfectie en alles geregeld willen hebben niet door? Ondertussen hebben

600 miljoen mensen hun halve leven op Facebook gezet. Want dat is eveneens het geval: technologische hoogstandjes die het leven veraangenamen, vergemakkelijken en van onderop ingevoerd worden, worden omarmd. Deze zijn toegankelijk: computer, laptop, gsm, smartphone. Sterker, iedereen wil ze zo snel mogelijk. En liefst iedere twee jaar de nieuwste versie. Slimme marketing doet veel. En wat betekent dat voor de energiesector? Want juist in deze sector spelen technologie, acceptatie en draagvlak. Sterker, een energieproject met al zijn kolossaliteit en inbreuk op de omgeving gaat pas door wanneer er draagvlak is, wanneer mensen het tolereren. Van windmolens tot kerncentrales en van CO2-opslag tot kolencentrales. En natuurlijk, de kleinschalige initiatieven hebben de charme van het nabije, van het aaibare, maar dat is bij lange (nog) niet voldoende. Eigenlijk willen we bij energie de bekende gratis lunch. En dat is dan de uitdaging voor de energiesector: hoe kunnen we de adaptatie maximaal, of beter, optimaal laten zijn? Energieopwekking moet veel meer geïntegreerd worden. Energieopwekking moet in zekere zin onzichtbaar worden. Energieopwekking moet veel meer gebruik gaan maken van bestaande infrastructuur in de meest brede zin. Bouwwerken in de buurt van water moeten stroming, zoet-zout-overgang, et cetera gebruiken. De chemische industrie, die nodig blijft zal de slag maken naar biobased. En biomassa, die er toch is, zal worden gebruikt. Zonnecellen zullen op veel plaatsen geïncorporeerd worden in bestaande zaken. Op daken van huizen en andere gebouwen en op voertuigen. Interessant zijn ook de solar roads, waarbij zonnecellen in bestaand wegdek worden ingebouwd. En natuurlijk zullen we de komende decennia in de transitiefase ook nog enkele grote centrales nodig hebben, maar steeds meer zullen moderne vormen van energieopwekking het overnemen. Festina lente zeiden de Romeinen: haast je langzaam. Niet te snel, maar ook geen tijd verliezen. Onlangs presenteerde minister Verhagen zijn topsectorenbeleid. Eén van deze sectoren is de energiesector. Het interessante is dat in nagenoeg alle andere acht sectoren energie ook terugkomt. Het gaat dan om de sectoren chemie (meer biobased), logistiek (schoner vervoer), high tech (duurzame oplossingen), food & agri (biomassa en duurzame kassen) en water (inzet waterkracht). En wanneer we waar het over energie gaat steeds meer gebruik kunnen en moeten maken van hetgeen er al is, kan technologie daar steeds meer een oplossing brengen. Het is de kunst om de sterke punten van technologie van enkele decennia geleden en de eisen van de moderne tijd op een goede manier te combineren. En wanneer we dat goed doen, dan gaan we weer terug naar de jaren ’50: technologie als heilstijding. Frank van den Heuvel is director Public Affairs TNO n