Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: Abonnementen op aanvraag. Losse nummers 6,50

ENERGIE Actueel

Tips

voor de redactie? Tips voor de redactie? De redactie verwelkomt tips en onderwerpsuggesties van de lezers. Ook wil de redactie graag persberichten en overige van belang zijnde mailings ontvangen. Zie het colofon op pagina 8 voor het redactieadres.

Dinsdag 22 mei 2012, jaargang 15, nummer 7

Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: 5.500

Britse investeringen in duurzaam dreigen te verslappen Geldstroom droogt op en financiering projecten wordt moeilijker 2

Zweedse energiesector grootste investeerder in eigen land De Zweedse elektriciteits- en warmtesector behoort tot de allergrootste investeerders in de totale industrie in Zweden. Dat blijkt uit een analyse van brancheorganisatie Svensk Energi. Met plannen van ruim 4 miljard euro in 2012 is het aandeel van het energiebedrijfsleven in de industriële investeringen 40 procent. Tevens stelt Svensk Energi vast dat het investeringsniveau met het genoemde bedrag een nieuw record bereikt. Het oude record werd gevestigd in 2009. De financiële crisis zorgde in de twee jaren daarna voor een lichte dip, die nu volledig overwonnen lijkt. “Het massieve investeringsprogramma begint nu ook betekenis te krijgen in termen van het bruto nationaal inkomen”, aldus Svensk Energi. Sinds 2004 zijn de investeringen van de Zweedse energiebranche opgelopen naar 33 miljard euro. Onder andere de stroomnetten zijn flink aangepakt. Een slordige 50.000 kilometer aan kabels is vernieuwd en voor het grootste deel en passant onder de grond gelegd, mede als uitvloeisel van de omvangrijke schade die in 2005 door een orkaan werd aangericht. De leveringszekerheid op grote delen van het uitgestrekte Zweedse platteland is door deze aanpak aanzienlijk vergroot. Ook de installatie van nieuwe en slimmere meters heeft een forse financiële inspanning gevergd. De uitbouw van de windenergiefaciliteiten en de overige productievoorzieningen, waaronder de upgrading van kerncentrales, de aanleg van stadsverwarming en de verbetering van waterkrachtcentrales, namen echter de veruit grootste hap uit het budget. n

opgemerkt

Joop Atsma, staatssecretaris Infrastructuur en Milieu ‘Ik wil Nederland veiliger en schoner achterlaten’ 5

Abonnementen op aanvraag. Losse nummers € 6,50

Serie: Kirsten van Gorkum, innovator Enexis

Verenigde Staten nemen langzaam afscheid van steenkool

‘Draagvlak krijgen voor ons mooie werk, daar ga ik voor’

Obama wil strenge CO2-regels voor nieuwe energiecentrales 7

6

L I ESb EtH vA N tO N GER EN (GRO EN LI N kS) OvER H Et StAb I L ItE ItSAkkO OR D

‘Dit is de groenste begroting sinds jaren’ Dit is de groenste begroting sinds jaren. Dat zegt Liesbeth van Tongeren van GroenLinks over het stabiliteitsakkoord dat VVD, CDA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie onlangs sloten, nadat gedoogpartner PVV uit de coalitie is gestapt. “Ik denk dat dit de groenste begroting is die ik ken als Kamerlid. Zelfs groener dan die minister Cramer in het vorige kabinet voor elkaar heeft gekregen.”

ten met een houdbaarheidsdatum die tot de verkiezingen in september strekt. Vijf partijen hebben het ondertekend, met uitzondering van PvdA en SP. Zij hebben niet deelgenomen aan het overleg.

treden alleen maar groter gemaakt, zegt Van Tongeren. In recordtijd is op initiatief van D66, GroenLinks en ChristenUnie met minister De Jager van Financiën een akkoord geslo-

Ruimte De ondertekenaars van het akkoord zeggen dat Nederland juist nu in tijden van economische crisis niet in een politiek vacuüm terecht moet

Er is een crisis voor nodig geweest om partijen tot dit akkoord te brengen. Het mislukken van het Catshuisoverleg tussen VVD, CDA en PVV heeft de urgentie tot slagvaardig op-

komen. Want dat zou ons land op een nog grotere achterstand zetten. Maar wat stelt dit akkoord precies voor? Na de verkiezingen is de kans immers groot dat er weer een andere weg wordt ingeslagen. Van Tongeren: “Voorspellen is lastig, maar dit akkoord staat, totdat er een nieuwe regering is die een begroting kan wijzigen. Dit tijdelijke akkoord geeft een richting aan waar we volgens mij naar toe moeten. Nederland heeft

altijd een vrij stevige rol gespeeld op duurzaamheid, op energie- en ook op klimaatgebied. Dat is de laatste jaren onder stevige invloed van onder andere de PVV naar de achtergrond verbannen. En nu zie je opeens dat er bij de VVD en het CDA toch ruimte is voor dit soort groene maatregelen. Blijkbaar komt Nederland eindelijk weer eens klein beetje tot zinnen.” Lees meer op pagina 3 n

Vijf jaar Windfarm Egmond aan Zee In 1997 begon de overheid met een studie voor het realiseren van een 100 megawatt windpark op de Noordzee. Na het uitvoeren van een Milieueffectrapportage, het vaststellen van een financieel raamwerk en een Monitoring en Evaluatie Programma werden Shell en Nuon aangewezen als ontwikkelaar van de windfarm voor de kust van Egmond aan Zee. Dit jaar viert het park zijn eerste lustrum. Zesendertig windturbines op 10 tot 18 kilometer uit de Noord-Hollandse kust leveren sinds begin 2007 stroom aan 100.000 huishoudens. Partners in de Windfarm Egmond aan Zee zijn Shell en Nuon, verenigd in NoordZeeWind. Shell tekent voor het management, Nuon voor de stroomafname.

Kweekvijver op zee

Onderhoud offshore wordt het stokpaardje van de School voor Zeevaart, Energie- en Productietechnologie in Delfzijl. Met uitzicht op zee realiseert onderwijsinstelling Noorderpoort een nieuw onderkomen van 3.000 m2 in de vorm van een schip. De school investeert ruim 1 miljoen euro voor de realisatie van een trainingscentrum. De nieuwe opleiding richt zich specifiek op het onderhoud van windturbines op zee. Delfzijl is in Nederland momenteel het epicentrum van de offshore windenergie. Zowel Nederlandse als Duitse bedrijven gebruiken de haven als uitvalsbasis voor de turbinebouw op zee. Het provinciaal bestuur wil dat Groningen hiervan profiteert en onderstreept daarom het belang van de nieuwe opleiding. Naast de aantrekkingskracht voor bedrijven bevordert de opleiding de kansen op de arbeidsmarkt voor jongeren in de regio. De Noorderpoort kan met het nieuwe trainings- en opleidingencentrum rekenen op een provinciale subsidie van 275.000 euro. n

Leren van de praktijk De voorbereidingen en bouw van het windpark verliepen destijds voorspoedig, blikt Henk Kouwenhoven van Nuon terug. “Sinds het park operationeel is wordt het continu gemonitord. De opzet van het windpark is om te leren van de praktijk. Het gaat erom dat we gestructureerd kennis verzamelen. Daarbij wordt gekeken naar de techniek, hoe die functioneert

op zee en naar de invloed van het windpark op de levende omgeving. Hoe reageren vogels en vissen op de aanwezigheid van de windturbines? Ook vond gedurende 2005 tot 2008 monitoring plaats van de publieke opinie.” Aanloopproblemen De 36 Vestas-turbines van elk 3 megawatt vermogen ondervonden in de beginperiode wat technische problemen met de tandwielkast en generatoren. Er waren funderingsproblemen, maar alle zijn afdoende opgelost. Kouwenhoven: “Monitoring van de invloed van het park op de levende omgeving geeft aan dat er geen grote effecten zijn op vogels. De turbines blijken geen verstoring op te leveren voor vissen. En de publieke opinie over het windpark is neutraal tot positief.” n

Betere prijsinformatie voor Britse energieconsumenten Britse energieleveranciers moeten hun klanten voortaan één keer per jaar aanschrijven om hen te informeren of zij naar een goedkoper tarief kunnen overstappen. Die maatregel is onderdeel van een overeenkomst tussen de zes grote energiebedrijven en de overheid om het vertrouwen van consumenten in de energiemarkt te herstellen. DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN Dat vertrouwen is namelijk erg laag. Stijgende energierekeningen, een ingewikkelde tarievenstructuur, energiebedrijven die misleidende informatie verschaffen, het zijn allemaal zaken die het vertrouwen van de Britten in hun energieleveranciers op een

dieptepunt heeft doen belanden. Het switchpercentage is de afgelopen jaren dan ook gedaald. Het enthousiasme waarmee de Britten een paar geleden regelmatig op een andere leverancier overstapten, heeft plaatsgemaakt voor apathie. Dat lijkt vooral te komen omdat men denkt dat het toch allemaal niet zoveel uitmaakt.

En dat terwijl zeven op de tien klanten niet op het gunstigste tarief zit. Alarmklok Het zijn allemaal zaken waarover toezichthouder OFGEM al jaren de alarmklok luidt. OFGEM wil een eenvoudiger tarievenstructuur, zodat de consumenten beter kunnen

kiezen. Die wens is nog geen onderdeel van de overeenkomst met energiebedrijven, maar ze hebben wel beloofd daar werk van te maken. De overeenkomst bevat, behalve de verplichting klanten eens per jaar te informeren over lagere tarieven, ook de verplichting klanten daarop te wijzen wanneer er een eind komt aan een contract met een vaste prijs voor een bepaalde periode. Ook moet deze informatie iedere keer wanneer een klant daarom vraagt worden

verschaft. Klanten die subsidies krijgen om de woning warm te houden moeten twee keer per jaar worden aangeschreven met informatie over scherpere prijzen. OFGEM heeft de overeenkomst verwelkomd, maar consumentenorganisatie Consumer Focus reageert wat behoedzamer. Volgens de organisatie is het een stap in de goede richting, maar zal er veel meer nodig zijn dan een paar brieven om het vertrouwen in de energiemarkt te herstellen. n

ECONOMIE Financiën 2

11/05

10/05

07/05

08/05

05/05

06/05

03/05

04/05

01/05

02/05

30/04

29/04

27/04

28/04

50 100.000

48 46 44

Volume

Wk 20-12

Q3-12

Cal-13

Cal-14

Cal-15

26.00 25.00

17/08

16/08

15/08

12/08

11/08

10/08

09/08

08/08

05/08

04/08

03/08

01/08

02/08

29/07

23.00 22.00 21.00

DOOR PEtER WEStHOF Gas Natural Fenosa zag in het eerste kwartaal de winst met 5,2 procent naar 407 miljoen euro stijgen. De zwakke vraag in thuisland Spanje, dat door de economische crisis zwaar is getroffen, en de “moeilijke algemene marktsituatie” zorgden voor een beperkte winststijging. De winst van Gas Natural Fenosa is met name tot stand gekomen door kostenbesparingen. Daarnaast profiteerde Gas Natural Fenosa van de goede resultaten van de activiteiten in Latijns Ame-

rika. Gas Natural Fenosa is vertegenwoordigd in Argentinië, Brazilië, Colombia en Mexico. De mogelijke nationalisatie van deze divisies zorgt wel voor onzekerheid rond Gas Natural Fenosa. De nettoschuld van Gas Natural Fenosa kwam op 31 maart uit op 16,8 miljard euro. Het bedrijf wil dit jaar de schuld terugbrengen naar tussen de 15 en 16 miljard euro. De winstdoelstelling voor dit jaar komt uit op 1,5 miljard euro. Hiermee bevestigde Gas Natural Fenosa een eerder gedane prognose. Het aandeel Gas Natural Fenosa steeg op de Spaanse beurs als gevolg van de resultaten

Flinke stijging nettowinst Eni Het Italiaanse Eni kon eind maart heel wat betere cijfers presenteren. De nettowinst ging in het eerste kwartaal met liefst 42 procent omhoog. Dit was te danken aan de gestegen olieprijzen en het herstel van de activiteiten in Libië. Ook de lagere koers van de euro tegenover de dollar speelde een rol. De zwakke raffinagemarges blijven voor Eni nog wel een punt van zorg. Eni zegt dat 2012 een “uitdagend” jaar is, waarin de winstmarges onder druk zullen staan. Ook zal een toegenomen concurrentie negatief uitwerken op de cijfers. De olie- en gasproductie nam in de eerste drie maanden van 2012 met 0,6 procent af. Voor geheel 2012 verwacht Eni wel een stijging. Paolo

TTF Gas Day-Ahead • Laagste prijs deze periode: 24,11 €/MWh (27 april), hoogste prijs: 25,62 €/MWh (2 mei) • Het hoogste dag volume was 76.632 MWh (23 april), het laagste 13.104 MWh (3 mei)

09/05

07/05

05-06/05

04/05

03/05

02/05

01/05

30/04

28-29/04

27/04

26/04

25/04

24/04

08/05

29 28 27

2.000.000

26 25

1.000.000

24

Volume Win-12

WDNW 14-May-12 Cal-13

Jun-12 Cal-14

09/05

08/05

07/05

04/05

03/05

02/05

27/04

30/04

26/04

25/04

24/04

23 22

Q3-12 Cal-15

138 136

Q3-12

CAL-13

07/05

03/05

23/04

26/04

134

Jun-12

Scaroni, topman van Eni: “In het eerste kwartaal boekte Eni excellente resultaten, dankzij het verdere herstel van de activiteiten in Libië en de hogere olieprijs. Daar stonden moeilijke marktomstandigheden voor onze gas-, raffinage-, en chemieactiviteiten tegenover.” E.On door het dal In het eerste kwartaal van 2012 boekte E.On een nettowinst van 1,71 miljard euro. Dat is een daling van 24 procent, in vergelijking met de 2,27 miljard euro van een jaar geleden. De omzet steeg daarentegen met 28 procent naar 35,73 miljard euro. Dit was veel hoger dan de analistenverwachting van 27,89 miljard euro. Voor geheel 2012 verwacht E.On een winst (na aftrek van belastingen) van tussen 2,3 en 2,7 miljard euro. Het bevestigde hiermee een eerder afgegeven prognose.

Prijzen jaarcontracten TTF omlaag • €/MWh: WDNW 14-mei-12: 24,97 (+0,65) Jun-12: 24,84 (+0,37) Q3-12: 25,05 (+0,36) Win-12: 27,69 (+0,04) Cal-13: 26,63 (-0,06) Cal-14: 26,42 (-0,32) Cal-15: 26,17 (-0,28) • Hoogste dagvolume: 2.614.440 MWh (9 mei) Wood Pellets indices overwegend omlaag • €/MT: Jun-12: 128,08 (-1,25) Q3-12: 129,61 (-0,74) Cal-13: 135,78 (+0,14) Cal-14: 137,71 (-0,17) Cal-15: 139,14 (-0,17)

ENDEX Wood Pellets - Basislast Index

140

CAL-14

CAL-15

Zwakke thuismarkt drukt resultaten Gas Natural Fenosa licht. Het aandeel is sinds half maart wel flink in waarde afgenomen.

Prijzen Power NL grotendeels gedaald • €/MWh: Wk 20-12: 43,00 (+0,33) Jun-12: 44,60 (-0,28) Q3-12: 45,65 (-1,05) Cal-13: 50,78 (-0,82) Cal-14: 50,32 (-0,98) Cal-15: 50,10 (-0,90) • Hoogste dagvolume: 109.680 MWh (2 mei)

APX TTF DAY-AHEAD INDEX

ENDEX TTF Gas - Basislast Index & Volume

RWE timmert het hardst aan de weg van de Grote Zes. Het heeft de meeste duurzame capaciteit aan zijn portfolio toegevoegd, maar ook de meeste nieuwe conventionele centrales gebouwd.

De laatste resultaten van de Europese utilities over het eerste kwartaal druppelden de afgelopen weken binnen. Gas Natural Fenosa liet over de eerste maanden van 2012 een bescheiden winststijging zien. Eni deed het in het eerste kwartaal een stuk beter. E.On maakte begin mei kwartaalresultaten bekend, die in lijn waren met de verwachtingen. Het Duitse concern voorziet een positief 2012.

Record dagvolume op spotmarkt elektriciteit • Hoogste volume: 171.392 MWh (7 mei), hoogste volume ooit. • Laagste volume: 119.440 MWh (22 april) • Hoogste prijs: 52,42 €/MWh (4 mei) • Laagste prijs: 38,77 €/MWh

20.00

3.000.000

Base Index (e/MT)

M/MWh

24.00

Volume MWh (Flow Day)

Achterblijvers en voorlopers

Prijs (EUR)

09/05

08/05

07/05

04/05

03/05

02/05

Jun-12

APX TTF Day-Ahead Index & Volume

27/07

90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0

27/04

26/04

25/04

24/04

23/04

42

Base Index (M/MWh)

Volume (MWh)

0

Base Index (M/MWh)

25/04

26/04

23/04

24/04

21/04

22/04

09/05

54 52

0

Een groot deel van RWE’s nieuw duurzame capaciteit bestaat overigens uit de voormalige kolencentrale in Tilbury, die is overgegaan op biomassa. De drie bedrijven die relatief het minst investeren in duurzame energie zijn Centrica, EDF Energy en E.On. Vooral Centrica is behoedzaam. Misschien niet toevallig is dat het bedrijf met de hoogste winstmarge en de hoogste dividenduitkering van de Grote Zes. Ook EDF investeert weinig in duurzaam, maar het bedrijf heeft wel hoge kapitaaluitgaven. Die hebben te maken met voorbereidingen voor investeringen in nieuwe kerncentrales. Dat zou ook gelden voor E.On, maar dat bedrijf trekt zich (net als RWE) terug uit de bouw van nieuwe kerncentrales in het VK. Tegenover deze achterblijvers staan SSE en Scottish Power. Tweederde van de nieuwe capaciteit van SSE is in hernieuwbare energie, vooral na de overname in 2008 van duurzame stroomproducent Airtricity. Scottish Power spant de kroon en heeft sinds 2005 zelfs uitsluitend in duurzaam geïnvesteerd. n

M 96 M 90 M 84 M 78 M 72 M 66 M 60 M 54 M 48 M 42 M 36 M 24 M 18 M 12 M6 M0

AVG Base PRIJS (EUR)

ENDEX Power NL - Basislast Index & Volume

200.000

28/07

Onzekerheid wegnemen Volgens de berekeningen van Bloomberg zal het aandeel duurzaam in de stroomproductie in 2020 daarom niet meer dan 25 procent zijn. De doelstelling van 30 procent kan nog worden gehaald als meer kolencentrales overgaan op biomassa of als er sneller investeringsbeslissingen worden genomen over offshore windparken. Maar daarvoor moet eerst de onzekerheid uit de markt worden genomen. De overheid moet snel duidelijkheid verschaffen over zijn Electricity Market Reform. Onderdeel daarvan is de invoering van langetermijncontracten voor koolstofarm opgewekte stroom waarbij producenten een min of meer vaste prijs gegarandeerd krijgen. n

VOLUME (MWH)

23/04

Winstmarges Ondanks de enorme toename in wind-, biomassa- en zonne-energie van de afgelopen jaren is het rapport somber over de vooruitzichten. Het investeringstempo dreigt af te nemen omdat de recessie de vraag naar energie drukt en de winst-

marges van gasgestookte centrales aan het dalen zijn. De geldstroom droogt op en projectfinanciering wordt steeds moeilijker. Het is niet voor niets dat samenwerking met andere ontwikkelaars, pensioenfondsen en investeringsfondsen noodzakelijk is geworden bij grote kapitaalintensieve projecten. Er zijn veel offshore windparken gepland, maar definitieve investeringsbeslissingen duren lang of worden steeds uitgesteld.

180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0

23/04

Volgens een rapport van Bloomberg Energy Finance wordt dat moeilijk. Het rapport levert een gedetailleerde analyse van investeringen in hernieuwbare energie in het VK sinds 2006. Opvallend is dat de grootste toename in nieuwe duurzame opwekkingscapaciteit uit zonne-energie komt. Ruim 14 procent van de geïnstalleerde duurzame capaciteit komt namelijk voor rekening van particuliere eigenaren van zonnepanelen. Het energiebedrijf dat in het VK het meest investeert in duurzame capaciteit is RWE (13 procent van het totaal). RWE is één van de zogeheten Grote Zes, die de Britse energiemarkt domineren. Behalve RWE zijn dat Centrica, E.ON, EDF Energy, Scottish Power en SSE. Ondanks hun dominantie op de leve-

ranciersmarkt bezitten zij minder dan de helft van de duurzame opwekkingscapaciteit. En dat terwijl het toch deze bedrijven zijn die de financiële armslag hebben om veel van de gewenste nieuwe capaciteit te bouwen. Die is noodzakelijk voor de energietransitie, maar ook omdat oude kolencentrales en kerncentrales moeten sluiten. Er zijn echter, aldus het rapport, grote verschillen tussen de Zes (zie kader) als het gaat om investeren in hernieuwbare energie.

Volume (MWh)

DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN

APX Markt Ontwikkeling 21/05/2012 t/m 11/05/2012 (EUR/MWh)

Volume MWh

De afgelopen jaren zijn er in Groot-Brittannië miljarden geïnvesteerd in duurzame energie en is het aandeel duurzaam in de brandstofmix gestegen tot 9,5 procent. In 2020 moet het land volgens de EU 15 procent van alle energie betrekken uit duurzame bron. Dat betekent onder meer dat elektriciteitsproductie voor maar liefst 30 procent duurzaam moet zijn. Gaat dat lukken?

Marktontwikkeling APX-ENDEX – 21-04-2012 / 11-05-2012

Volume (MWh)

Britse investeringen in duurzaam dreigen te verslappen

Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012

Na het zwakke jaar 2011 ziet het bedrijf weer licht aan de horizon. Vorig jaar had E.On veel last van de sluiting van een aantal kerncentrales in Duitsland en de Duitse belasting op nucleaire energie. Dat leverde E.On een verliespost op van 2,5 miljard euro. “Wij hebben het dal doorkruist. De kwartaalcijfers hebben dat bewezen”, stelde topman Johannes Teyssen. E.On profiteerde de afgelopen maanden ook van de heronderhandelingen over gasverdragen met onder meer het Noorse Statoil. Lange tijd waren de ongunstige voorwaarden in eerder gesloten contracten een blok aan het been van E.On. Op de Duitse beurs zijn de aandelen E.On dit jaar zo’n 4 procent in waarde gestegen. Het bedrijf presteert daarmee beter dan de aandelen van andere utilities. De totale beurswaarde van E.On bedraagt nu zo’n 32 miljard euro. n

Best en slechtst presterende beursfondsen periode 23 april t/m 14 mei 2012 Best presterende

in %

National Grid Group

6,67%

EDP

4,15%

International Power

2,21%

Scottish & Southern

0,76%

Centrica

-0,12%

Minst presterende

in %

GdF Suez

-12,10%

E.On

-13,85%

Gasnatural Union Fenosa

14,50%

veolia Env

-16,54%

Iberdrola

-17,81%

BINNENLAND Nieuws

Vijf jaar Windfarm Egmond aan Zee Eerste offshore windpark van Nederland viert lustrumfeest (Pagina 1)

3

Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012

R E N é L E E GtE ( vvD)

LI ESb EtH vAN tONG E R E N (G ROE N L I N kS )

‘Kostenverhoging die niets te ‘Minder steun voor fossiel, maken heeft met duurzaamheid’ meer geld voor groene energie’ René Leegte, energiewoordvoerder van de VVD, is niet erg enthousiast over de energieparagraaf in het stabiliteitsakkoord. Het is een compromis tussen vijf partijen om de Nederlandse economie op orde te krijgen, zegt hij. Over de energieparagraaf: “We hebben het over een kostenverhoging die niets te maken heeft met duurzaamheid.” Leegte: “Het allerbelangrijkste waarvoor we nu staan, is het op orde krijgen van de financiële huishouding. En we zullen moeten werken aan hervormingen voor een houdbare economie in ons land. We geven nu veel te veel geld uit. We moeten bezuinigen en de economie proberen sterker te maken. Daar is dit akkoord een eerste aanzet voor.” Over energie zegt hij: “Wat het afgelopen kabinet goed heeft gedaan, is dat er veel hernieuwbare energie bij is gekomen. Eén instrument voor één doelstelling: minder CO2-uitstoot. Dat betekent minder afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Het langetermijninstrument daarvoor is het emissiehandelssysteem, ETS. Op korte termijn is het zaak om hernieuwbare energie te stimuleren door de SDE-plusregeling.”

Duurder Leegte: ““Het is misplaatst en stompzinnig om dit akkoord duurzaam te noemen.Door de kolenbelasting zullen kolencentrales verdwijnen. Daarmee verdwijnen 600-2000 arbeidsplaatsen. Maar het verdwijnen van centrales zal niet leiden tot minder elektriciteitsgebruik. Wij zullen die elektriciteit importeren. Daarmee importeren wij dus ook CO2. Deze maatregel doet dus weinig tot niets aan het klimaatprobleem. Bovendien zal hierdoor ook de biomassabijstook verdwijnen, althans sterk verminderen. Dat is ook slecht voor de haven in Rotterdam. De kolenbelasting heeft dus een negatieve impact op duurzaamheid en leidt tot hogere kosten voor de samenleving. Bovendien, met het sluiten van centrales, of veel minder

vaak aanzetten, zal er ook geen belastingopbrengst zijn. Het mag voor GroenLinks goed voelen, maar het heeft natuurlijk niets met duurzaamheid te maken, integendeel. Een lichtpunt is dat kerncentrales weer aantrekkelijker worden.” n

René Leegte (VVD): “Wat het afgelopen kabinet goed heeft gedaan, is dat er veel hernieuwbare energie bij is gekomen.”

‘Basis voor nieuw regeerakkoord’

Volgens VVD-Kamerlid Leegte is het is niet waarschijnlijk dat het ‘Kunduz’- of stabiliteitsakkoord van tijdelijke duur is. In theorie is het tijdelijk, zegt hij. “Maar in de praktijk hebben alle grote partijen zich gebonden aan het stabiel krijgen van de Nederlandse economie. En dat zal ook zo blijven. Als je kijkt naar de mogelijke coalities die na de verkiezingen in september mogelijk zijn, dan zullen deze vijf partijen daarin een zekere rol spelen. Het ligt daarom voor de hand dat dit akkoord de basis zal vormen voor een nieuw regeerakkoord.” n

StI E NtJ E vA N vEL D HOvEN ( D 66)

‘Grijs duurder maken, groen stimuleren’

Vervolg van pagina 1 Fossiel meer belasten, duurzame energie bevorderen en daarvoor ook prikkels geven. Dat behelst in grote lijnen het akkoord dat onlangs door VVD, CDA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie is gesloten. “Minder overheidssteun voor fossiele energie, meer geld voor schoon.” DOOR ALEXANDER HAJE Het akkoord ligt er nu op hoofdpunten, zegt Liesbeth van Tongeren, Kamerlid voor GroenLinks. “Dat gaan we nu verder uitwerken. Er zijn een heleboel verschillende overleggen bij de verschillende partijen. Gezamenlijk moeten we nu de puntjes op i zetten.” Er melden zich heel veel mensen uit het maatschappelijk middenveld bij Van Tongeren. Ook ondernemers, zegt zij. “Zij komen met ideeën en suggesties. Die zijn wij nu aan het verzamelen en we kijken welke daarvan verder uitgewerkt kunnen worden. Door het ministerie van Financiën wordt koortsachtig gewerkt om dit zo goed mogelijk overal te laten neerslaan.” - Kunt u iets concreter zijn? Van Tongeren: “Toen ik voor GroenLinks in de Kamer kwam, heb ik erop gehamerd dat het onterecht is dat er in verhouding te veel overheidsgeld naar fossiele brandstoffen gaat en dat groene energie daardoor tekort wordt gedaan. Nu, voor het eerst, zie je in dat hele pakket een verschuiving van fossiel naar schoon ontstaan. Concreet: woningisolatie wordt mogelijk gemaakt. Er wordt ruimte gecreëerd voor zonnestroomsystemen en zonneboilers. Die komen nu binnen handbereik voor de individuele huishoudbeurs. Er komt 200 miljoen euro beschikbaar voor verduurzaming van de economie, waaronder voor woningisolatie.

Dat kan groene banen opleveren, zoals in de bouw waar nu veel werkloosheid is. Dat betekent ook dat de energierekening van huiseigenaren naar beneden gaat. Met die gedeeltelijke subsidie trek je huiseigenaren of woningcorporaties over de streep om te investeren in woningisolatie. Dat levert een mooie winwinsituatie op.” - U zegt eigenlijk: schone energie wordt gesteund, fossiele energie belast. “GroenLinks heeft altijd gezegd dat de vervuiler betaalt. Dus je mag wel vervuilen, maar dan gaat het geld kosten. Neem de kolencentrales. De inspanningen die je daarvoor moet leveren om die schoner te maken, is echt niet zo groot. Er is maar een kleine prikkel voor nodig om die minder vervuilend te maken. Zo’n prikkel brengt de huidige centrales en de in aanbouw zijnde centrales ertoe een techniek toe te passen waarbij er veel meer duurzame biomassa bijgestookt kan worden. Dat zou fantastisch zijn voor Nederland, want zo’n kolencentrale staat er veertig jaar. Als je dat nu met een prikkel voor elkaar kan krijgen, dan is dat iets wat heel lang een positief effect heeft.” - En aardgas? “Wij vinden, net als bij elektriciteit, dat het niet redelijk is dat grootgebruikers maar heel weinig energiebelasting betalen, terwijl burgers de volle mep betalen. Dat betekent niet dat je grootgebruikers moet dooddrukken. Maar een klein beet-

je meer prikkel, zodat zij efficiënter aan de gang gaan en nog meer gaan vergroenen, zou een goede stap zijn. En je kunt ook kijken naar dat deel van de glastuinbouw waar men eigenlijk meer energieproducent is dan dat men met tuinbouw bezig is. Met andere woorden: levert de korting op de aardgasprijs nog wel datgene op waar wij die eigenlijk voor bedoeld hadden? Een kleine financiële prikkel kan al zorgen dat er efficiënter en schoner gewerkt wordt. En dat meer tuinders met aardwarmte in plaats van aardgas aan de slag gaan. Dat zou een heel grote stap in de goede richting in zijn.” n

Liesbeth van Tongeren (GroenLinks): “Er is maar een kleine prikkel voor nodig om kolencentrales minder vervuilend te maken.”

Stientje van Veldhoven, D66-energiewoordvoerder in de Tweede Kamer, noemt het akkoord dat VVD, CDA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie hebben gesloten een flinke stap voorwaarts. “Ik ben ontzettend blij met de winst die we nu kunnen boeken met de vergroening van de energiemix.” Van Veldhoven: “Met het akkoord is een totaalbedrag gemoeid van 1,3 miljard euro. Dat bestaat uit gelden voor natuur, 200 miljoen voor onder meer vergroening van de woningbouw en daarnaast nog bijna 900 miljoen euro voor de vergroening van de energiemix. Die laatste is een hele belangrijke. Het is de hoogste tijd voor een ommezwaai in het tot nog toe gevoerde energiebeleid. Energiebesparing én vergroening van de energiemix, een betere combinatie is niet denkbaar. Want zonder energiebesparing halen we de CO2-doelstellingen niet. De schoonste en goedkoopste energie is nog altijd de energie die je niet gebruikt. Dat is goed voor de koopkracht van onze burgers, goed voor de concurrentiekracht van onze economie, en goed voor de schatkist.” Verschil Het is belangrijk dat het verschil tussen groen en grijs groter wordt, meent Van Veldhoven. “In het pakket zit een aantal zaken dat dit onderscheid aanbrengt. Daarbij richten we ons op elektriciteit en op aardgas. Nederland is het enige land in Europa waar huishoudens in zo’n

grote mate afhankelijk zijn van gas. Als die afhankelijkheid blijft en we doen daar niets aan, dan zitten we straks – als het aardgas op is – niet met een nationale rijkdom maar met een grote nationale rekening. Daarom moeten we het gebruik van aardgas terugdringen.” Groen gas Er moet meer ruimte komen voor groen gas, zegt Van Veldhoven. “In een land als Denemarken zie je op grote schaal decentrale opwek van groen gas ontstaan. Wij moeten dat ook in Nederland meer gaan stimuleren. Door aardgas duurder te maken, wordt die impuls alleen maar groter. Het is tevens een stimulans om meer te investeren in energiebesparing, de isolatie van woningen. Ook restwarmteprojecten worden daardoor interessanter en kunnen meer gaan renderen. Kortom, je krijgt meer bewegingen richting groen in plaats van grijs.” Duurder Van Veldhoven: “Als mensen niets doen aan hun energiegebruik, gaan ze automatisch meer betalen voor hun energie. Om hem te prikkelen

11 juni 2012, Jaarlijkse conferentie Energie Nederland

Stientje van Veldhoven (D66): “Het is de hoogste tijd voor een ommezwaai in het tot nog toe gevoerde energiebeleid.”

minder fossiele stroom en aardgas te gebruiken, is het belangrijk om investeringen in isolatie en energie-efficiency aantrekkelijker te maken. Daarvoor is die 200 miljoen euro bedoeld. Vooral in de gebouwde omgeving valt nog ontzettend veel besparingswinst te boeken.” Ook kolencentrales zullen meer worden belast, zegt Van Veldhoven. “Hun concurrentiepositie wordt daardoor lastiger vergeleken met gascentrales die veel minder vervuilend zijn. We trekken daarmee de situatie recht die allang had moeten bestaan: De vervuiler betaalt. Daarbij is het wel belangrijk dat we kijken hoe deze maatregel en het emissiehandelssysteem ETS elkaar kunnen versterken en elkaar niet gaan ondermijnen.” n

WIE STEEKT ZIJN GELD IN DE ENERGIEVOORZIENING VAN MORGEN? Steek je licht op bij dwarse denkers. Discussieer met politici over de cruciale maatschappelijke keuzes. Deel jouw inzicht met financieel experts.

De energie conferentie vindt plaats op 11 juni 2012, van 13.30 uur tot 17.30 uur, in de Glazen Zaal, Prinsessegracht 26, 2514 AP, Den Haag. Keynote van Roland Kupers, Universiteit Oxford, en Hans Alders, Energie Nederland. Inclusief debat met energiewoordvoerders van Tweede Kamer fracties. Dagvoorzitter Peter van der Geer.

PIL_ADV_ENNL_131x131_v2.indd 1

Meld je aan op www.energieconferentie.nl of stuur een email naar [email protected]

15-05-12 08:40

BUITENLAND Achtergrond 4

O RGA N ISAtOR LON D EN HA A Lt D UU RZAME EN ERGI EDO ELEN N I E t

De groenste Olympische Spelen ooit? Toen Londen de Olympische Spelen kreeg toegewezen, beloofde het organiserend comité dat het de groenste Olympische Spelen ooit zouden worden. Dus hoe staan de zaken er nu voor? Volgens Shaun McCarthy, voorzitter van de commissie voor een duurzaam Londen, worden de meeste doelstellingen gehaald. Maar niet die voor energie. DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN Sommige van de voorgaande edities van de Spelen waren zich ook al bewust van de klimaatimpact van een evenement op een dergelijke grote schaal. Sydney 2000 bijvoorbeeld deed veel aan zone-energie, afvalen watermanagement. Beijing 2008 investeerde flink in energiezuinige verlichting en windenergie. Dus Londen kan niet achterblijven. Met betrekking tot energie werden twee doelstellingen geformuleerd; eentje voor het energieverbruik tijdens de Spelen en een voor de nalatenschap van het Olympisch park. Geen van beiden zal worden gehaald.

Alternatieven De Olympic Delivery Authority (ODA) stelde zich ten doel dat het Olympisch Park 50 procent minder CO2 zou uitstoten dan als er gebouwd was volgens normale bouwvoorschriften. “Daar hadden ze het bij moeten laten”, zegt McCarthy, “maar ze wilden ook nog eens dat 20 procent daarvan uit duurzame energie zou komen. Dat was een fout, om zich aan duurzame energie te committeren. Ze hadden gewoon moeten zeggen ‘de helft minder CO2’, want daar gaat het immers om.” Toen twee jaar geleden de installatie van een windturbine op het terrein plotseling niet doorging had de organisatie snel alternatieven

nodig. Er was al een gasgestookte warmtekrachtinstallatie op het terrein met een goede verwarmingsinfrastructuur. “Maar”, zegt McCarthy, “het probleem was dat de eigenaar daar al een exclusief contract van 40 jaar voor had. Dus toen de ODA op zoek ging naar duurzame energie, was dat moeilijk omdat ze het recht die warmte te verkopen al hadden weggegeven.”

besloten geld te geven aan plaatselijke projecten voor woningisolatie en energiezuinige verbeteringen in scholen in de buurten rond het park. McCarthy: “Met een paar miljoen voor die projecten bereiken we toch dat doel van een 50 procent vermindering in CO2-uitstoot. Uiteindelijk denk ik echter dat er een oplossing moet worden gevonden op lange termijn om gas uit afval te produceren voor die WKK-installatie.” Energieprestatie Het bleek al net zo moeilijk 20 pro-

Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012

Windturbinefiasco

Op het Olympisch Park had een windturbine moeten verrijzen als symbool voor duurzaamheid. Maar in 2010 werd het plan afgeblazen. “Het bleek zakelijk gezien geen goed idee”, zegt McCarthy. “Het was moeilijk particuliere financiering rond te krijgen en de windsnelheden daar waren niet zo gunstig als aanvankelijk gedacht. Nieuwe veiligheidsregels hadden tot gevolg dat er een verboden gebied rond de turbine moest komen. Dat is nogal moeilijk wanneer je elf miljoen bezoekers verwacht. Het was daarom beter het project stop te zetten.” n

cent nieuwe, lokaal geproduceerde, duurzame energie te vinden voor de stroomvoorziening tijdens de Spelen. “Het organiserende comité heeft het daar kennelijk moeilijk mee. Ze richten zich liever op energiebesparing, maar ik heb nog geen gedetailleerd plan gezien. Ze zijn er nu mee bezig, maar dat is een beetje laat.” Desondanks is McCarthy over het

algemeen vrij positief: “Het wordt een goede energieprestatie, maar niet zo goed als was beloofd. Maar wat betreft de algehele duurzaamheidsprestatie kun je niet ontkennen dat het goed is. Er komen fraaie groene ruimten in een deel van Londen dat erg achtergesteld was, dus die zullen dienen als katalysator voor buurtvernieuwing.” n

Dure opties Andere opties bleken erg duur, dus er zal maar een kleine hoeveelheid duurzame opwekkingscapaciteit komen met wat biomassaboilers, zonnepanelen op het mediacentrum en microwindturbines. Om dat te compenseren heeft de ODA

Imagoschade

Een van de zaken die het groene imago van deze Olympische Spelen zeker geen goed heeft gedaan, is de bestelling van 4.000 luxe auto’s om vierduizend sporters en hoge sportfunctionarissen rond te rijden. De sporters wonen op het Olympisch park en hebben de auto’s nauwelijks nodig. Ze zullen dus voornamelijk worden gebruikt voor de bobo’s. Van de 4.00 luxe auto’s zullen er slechts 200 elektrisch zijn. De rest rijdt op benzine of diesel. Een gemiste kans, vinden critici. De zaak is breed uitgemeten in de pers. n

Artist impression van het Energy Centre dat in het Olympisch Park in Londen staat.

Gerbrand Bruin & Max Jutters en voorstanders van Open Lab Duurzaam Ameland

De grote vaart bracht mij naar alle hoeken van de wereld. Ik heb veel van de wereld gezien, maar op Ameland ben ik thuis. Hier weten we hoe kwetsbaar onze natuur is en zoeken we daarom naar manieren om het eiland schoon te houden. Dat betekent minder energie gebruiken en slimmer energie produceren. Als jutter help ik mee mijn eiland schoon te houden.  Dat geldt ook voor GasTerra. Als initiatiefnemer van het project “Duurzaam Ameland” laten we zien hoe alternatieve energietoepassingen een reële oplossing vormen in de overgang naar een duurzame samenleving. Aardgas blijkt daarbij steeds weer een onmisbare schakel. Zo zijn we onderdeel van de oplossing. www.iampartofthesolution.nl

INTERVIEW Beleid

Tweede-Kamerlid Stientje van Veldhoven (D66) ‘Grijs duurder maken, groen stimuleren’ (Pagina 3)

5

Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012

JO OP AtSMA , StA AtSSEC R EtAR IS I N F RAStRU CtUU R E N M I L I E U

‘Ik wil Nederland veiliger en schoner achterlaten’ Joop Atsma, staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu in het inmiddels demissionaire kabinet Rutte, stapte in 1998 als Tweede-Kamerlid voor het CDA in de landelijke politiek. In de Kamer hield hij zich bezig met sport, landbouw, voedselkwaliteit, media en de Waddenzee. “Ik wil Nederland veiliger en schoner achterlaten.” DOOR ALEXANDER HAJE Atsma: “De milieuportefeuille is een lastige portefeuille, omdat het altijd voor een deel van de Kamer te ver gaat en voor een deel niet ver genoeg. Je moet altijd zoeken naar een middenweg. Vandaar dat ik veel in en buiten de Kamer ben om zo meerderheden voor het kabinetsbeleid te vinden. Maar ik zoek de tegenstellingen daarbij niet op. Ik manifesteer mij bewust niet heel pregnant op de voorgrond. Ik denk ook dat het geen enkele zin heeft om tegenstellingen op te zoeken als je resultaten wilt boeken.” Realist Atsma noemt zichzelf een realist. “Ik ben niet iemand die evangeliseert, maar juist praktiseert. Dat is de weg die we in Nederland moeten volgen. Duurzaam denken is goed, maar doen is beter. Het vorige kabinet koos meer een idealistische koers. Dit kabinet is op klimaat- en milieugebied een stuk realistischer. Als ik zie wat er in Europa gebeurt en wat haalbaar is, dan bepleit dit kabinet dat. Verwacht niet van mij dat ik kom met idealistische droomscenario’s die niet haalbaar zijn. De kritiek van buitenaf dat we onvoldoende op het gebied van mi-

lieu en klimaat doen, deel ik niet. We draaien in Europa nog steeds mee in het peloton. Op een aantal terreinen zetten we zelfs de toon en zitten we in de kopgroep, zoals met het afvalbeleid. Andere landen kunnen daarvan leren.” - U zegt: De markt moet het zelf doen, de overheid moet de weg banen. Is dat niet veel te vrijblijvend, zeker nu in tijden van crisis? Atsma: “Milieu, klimaatdoelen en het vergroenen van de economie - kortom duurzaamheid - wordt door het bedrijfsleven gezien als een kans. Er is geen enkel signaal dat het bedrijfsleven dit niet wil. Een voorbeeld: duurzaam inkopen. Dat staat dik gedrukt op de agenda. Zeker in het bedrijfsleven, maar ook bij de overheid. Minder bureaucratie en meer innovatie. De stelling dat de economische situatie duurzame initiatieven on hold zet, bestrijd ik. Nog een voorbeeld. Iedereen is ervan overtuigd dat je efficiencyslagen kunt maken op het terrein van verlichting. Ik zie dat het bedrijfsleven daar flink in investeert. Ook in onze eigen overheidsorganisatie gebeurt dat. Led-verlichting, het stimuleren van zonnepanelen. Langs de hele Nederlandse kust

gaan we de komende jaren innovatieve duurzame verlichting plaatsen. Dat zijn investeringen die zich in betrekkelijk korte tijd terugverdienen. Er is geen ondernemer die daar – ook in tijden van crisis – zijn ogen voor sluit. Dat geldt ook voor duurzame energieopwekking in algemene zin. En als je ziet wat er in de luchtvaart gebeurt op het gebied van duurzaamheid, dan is dat juist heel veel.”

‘Niet evangeliseren maar praktiseren’ Haalbare doelen - U gelooft in de markt. Is hier dan toch een idealist aan het woord? “Volstrekt niet. Ik vind dat bedrijven zelf de verantwoordelijkheid moeten nemen om duurzaamheidsdoelstellingen te halen. Dat is heel realistisch. En dat gebeurt ook. Als we spreken over een CO2reductiedoelstelling van 20 procent, dan zijn er heel veel bedrijven die daarin veel verder gaan. Wij zeggen 20 procent CO2-reductie in 2020, dat is haalbaar en realistisch. In 2030 zou dat 40 procent CO2vermindering kunnen zijn en daarmee heeft Nederland de toon gezet in Europa. Bedrijven willen weten waar ze aan toe zijn. Ze verlangen duidelijkheid van de overheid. Dit kabinet geeft hen die duidelijkheid door het stellen van realistische,

haalbare doelen. Dat stimuleert bedrijven juist om met duurzaamheid aan de slag te gaan. Daarom ben ik er ook van overtuigd dat we die 20/20 doelstelling gaan halen.” - De markt doet het dus goed in algemene zin. Wat kan en moet nog beter? “De scheepvaartsector zou zich meer kunnen inspannen. Maar dat moet in mondiaal verband gebeuren. Dat is tegelijkertijd het lastige aan het klimaat- , lucht- en CO2-reductiebeleid. Het is geen puur Nederlandse aangelegenheid. Je kunt wel zeggen: Wij voeren strengere regels in voor de luchtkwaliteit, maar wat betekent dat dan voor de positie van bijvoorbeeld de Rotterdamse haven? Je kunt niet eenzijdig een regime opleggen. Je hebt ook te maken met een Europees speelveld. Die spagaat is er doorlopend. We hebben dat recentelijk ook gezien in de luchtvaart. Je zult altijd dat wereldwijde speelveld in de gaten moeten blijven houden.” Initiatieven Atsma: “Als je ziet wat er ten tijde van dit kabinet op het gebied van initiatieven van duurzame energie is gebeurd, dan is er al veel meer van de grond gekomen dan in de vorige kabinetsperiode. Of het nu gaat over wind of zon - ondanks het feit dat er nu andere subsidievoorwaarden zijn -, je ziet veel meer initiatieven ontstaan. Juist door marktwerking komen die veel beter van de grond.”

Joop Atsma, demissionair staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu: “De milieuportefeuille is een lastige portefeuille, omdat het altijd voor een deel van de Kamer te ver gaat en voor een deel niet ver genoeg.”

‘Milieubewustzijn bij burgers is toegenomen’ Atsma: “Ik geloof niet dat de burger zich niet manifesteert op het gebied van milieu en klimaat. Natuurlijk, het kan altijd beter, je zult hem moeten blijven prikkelen. Maar het milieubewustzijn bij burgers is zeker toegenomen. Onlangs heb ik een discussie aangezwengeld over de afschaffing van statiegeld op flessen. Doel daarvan is om te komen tot een schonere leefomgeving, waarbij je met dezelfde middelen een groter resultaat bereikt. Als je ziet wat het voorstel statiegeld afschaffen teweegbracht bij burgers, dan is dat enorm. Het illustreert dat mensen heel goed nadenken over het milieu. Sommigen zeggen: laten we dat statiegeld houden. Ik zeg: het is een heel duur systeem. Het geld dat we daaraan uitgeven, kunnen we nog optimaler inzetten voor het milieu. In plaats van statiegeldautomaten wil ik naast elke glasbak een kunststofbak. Daarmee kunnen we veel meer inzamelen dan PET-flessen alleen. Dat is een discussie die ik graag met 16 miljoen Nederlanders aanga.” Stimuleren, activeren Atsma: “95 procent van het glasafval verdwijnt in de glasbak. Dan kun je toch niet zeggen dat milieu de mensen niet raakt. Ook het feit dat kleinere, zuinige auto’s goed worden verkocht, is een bewijs van dat groeiende bewustzijn. Het scheelt mensen bovendien flink in hun portemonnee. Waarom is er een run op energiezuinige voorzieningen in het eigen huis? Waarom is de vraag naar zonnepanelen omhoog geschoten? Het is goed voor milieu én portemonnee. Dat proces is nu goed in gang gezet. Er zijn heel veel voorbeelden te noemen die aangeven dat het bewustzijn van burgers groeit. Maar ik vind wel dat milieubeleid vooral iets is dat mensen en bedrijven zelf moeten oppakken. De overheid mag best het voorbeeld stellen, stimuleren, activeren en coördineren. Dat is haar taak. Maar ik geloof niet in dwang.” n

- Méér initiatieven op het gebied van windenergie? “Er is de afgelopen jaren heel veel op land gebeurd. Als je ziet wat er in de polder, in Noord-Holland, Friesland en Groningen aan initiatieven wordt genomen, dan is dat veel. Die ontwikkeling zet zich alleen maar verder door. Er worden nu meer windinitiatieven uitgerold dan de afgelopen jaren bij elkaar. Wind op zee is stukken duurder dan op land. Dat is een ander verhaal. Toch zijn er gebieden op zee aangewezen waar windparken moeten komen. Het bedrijfsleven zal dat moeten oppakken. Wie heeft het initiatief genomen om wind op de Afsluitdijk in beeld te brengen? Wie heeft nu het initiatief genomen om er een duurzame energiefabriek van te gaan maken? Ik wil best de discussie aangaan met criticasters die beweren dat dit kabinet niets aan wind doet. Kijk ook naar wat wij met waterschappen in gang hebben gezet op het gebied van de productie van duurzame energie. Kijk naar groen gas. Er is veel meer ruimte gecreëerd de afgelopen maanden dan al die jaren ervoor. Neem covergisting en monovergisting. Daar doen we heel veel aan. Ik heb daar tien jaar lang in de Kamer aan moeten trekken en ik zie nu dat er eindelijk stappen in die richting worden gezet. Niemand kan beweren dat er geen initiatieven op het gebied van duurzame energie van de grond komen. Dat is een verdienste van het hele kabinet.”

Doelen - Wat wilt u als staatssecretaris tijdens deze kabinetsperiode bereiken? Heeft u zich persoonlijke doelen gesteld? “Ik zou Nederland op het gebied van water nog veiliger willen maken. Dat heeft alles te maken met klimaatontwikkelingen. En ik wil dat op een fatsoenlijke manier doen, zodat mijn opvolgers daarop verder kunnen borduren. Tweede is, dat ik Nederland ook schoner wil achterlaten. Kijk naar de am-

‘Duurzaam denken is goed, maar doen is beter’

bities die we hebben gesteld op de afvalagenda. In drie jaar tijd hebben we de recyclingambitie nog hoger gesteld. We gaan minder afval storten. En we gaan de afvalsector stimuleren om nog beter en efficiënter te werken. Dat is een ambitie die geen enkel ander Europees land ten uitvoer brengt. Ik heb ook gevraagd om juist die afvalagenda op de agenda van de Klimaatconferentie in Rio de Janeiro te zetten, die in juni dit jaar wordt gehouden. Omdat ik denk dat de kennis van Nederland op dit gebied een voorbeeld kan zijn voor andere landen. Een schonere lucht en bodem, en schoner water. Die drie thema’s zie ik ook terugkomen in de debatten en discussies die nu worden gevoerd. En daar zet dit kabinet zich voor in.” n

SERIE Fresh energy 6

Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012

k I RStE N vA N GOR kUM, I N NOvAtO R b IO GAS- GRO EN GAS EN EXIS

‘Draagvlak krijgen voor ons mooie werk, daar ga ik voor’ “De combinatie maatschappij en techniek heeft me altijd gefascineerd. In mijn middelbare schooltijd waren scheikunde en biologie mijn favoriete vakken. Natuurkunde iets minder, dat zou wel een logische link zijn naar energie. Maar uiteindelijk ben ik een studie gaan doen waarmee ik naar het buitenland kon. Zo ben ik bij commerciële communicatie beland. Iets totaal anders. Wel erg leuk en leerzaam, waarbij vooral de organisatiestructuren, de economie, de externe factoren, zeg maar het bedrijfskundige naar voren kwam. Nadat ik die studie had afgerond, miste ik de bètakant. Zo ben ik op de universiteit in Wageningen terechtgekomen. Daar hadden ze een opleiding waarbij de sociale processen rondom technische ontwikkelingen centraal stonden. Dat klonk mij bijzonder goed in de oren.” DOOR SANDER SCHILDERS “Techniek heeft een enorme impact op de maatschappij. Uitvindingen als de auto, de telefoon of de computer hebben de levenswijze en het gedrag van mensen ingrijpend veranderd. Een voorbeeld. Wageningen doet heel veel in wat ze levenswetenschappen noemen. Dat zijn de natuurtechnische wetenschappen die direct te maken hebben met het leven van mensen. Neem genetisch gemodificeerd voedsel, bijvoorbeeld tomaten die genetisch aangepast zijn. Dan kunnen we fantastische genetische tomaten hebben ontwikkeld die langer goed blijven en optimaal van smaak zijn, maar het label ‘genetisch gemodificeerd’ heeft onmiskenbaar effect op de klant. Die ziet die tomaten in de winkel liggen en denkt: ‘daar is mee gerotzooid, die moet ik niet’. Mij trekt het om die negatieve perceptie ten aanzien van zo’n techniek weg te nemen. Door interactie. Dat gaat verder dan praten, uitleggen. Nee, je moet je verplaatsen in de perceptie van vooren tegenstanders om van daaruit voortgang in technische ontwikkeling te krijgen.” Zorgvuldig omgaan met risico’s en belangen “Alles wat ik in Wageningen heb opgestoken, daar doe ik nu mijn voordeel mee als innovator bij Enexis. Voor de technische inno-

vaties die wij bij het netwerkbedrijf doen, hebben we gelukkig specialisten die alle kennis van de techniek hebben. Zij ondersteunen mij om de vertaalslag te kunnen maken naar strategie en beleid van het bedrijf. En naar wat het voor onze klanten betekent. Maar ook naar onze monteurs die uiteindelijk te maken krijgen met in mijn geval nieuwe gassen op het gasnet. Dus niet alleen presenteren: ‘jongens, dit komt eraan, en uitrollen maar’. Nee, ik wil draagvlak krijgen. Dat die mensen het gaan omarmen en daar zonder angst mee aan de slag gaan. Bij groengas is dat minder spannend, omdat het is opgewerkt naar de normale aardgaskwaliteit. Wij dragen er zorg voor dat dat allemaal veilig door ons net stroomt. Maar biogas, dat direct uit een vergister komt en nog niet op aardgaskwaliteit is, is andere koek. Biogas brengt meer veiligheidsrisico’s met zich mee dan aardgas of groengas. Neem de biogasleiding BioNOF in Friesland die in ontwikkeling is. Die zal langs de provinciale weg, door boerenlanden en langs dorpen lopen. Dit moet net zo veilig en betrouwbaar gebeuren als aardgas. Biogas is een gas en dus gewoon ontplofbaar en ontvlambaar. En omdat het van biologische oorsprong is, zit er ook een zwavelcomponent in, en mogelijk ook – dat zijn we nog aan het onderzoeken - bacteriënsporen en virussen. Om vei-

ligheidsredenen en omdat biogas een nieuw fenomeen is, vinden wij dat we daar uiterst zorgvuldig mee moeten omspringen. Op het vlak van vergunningen en milieuregels is nog niets geregeld. Iedere persoon, jij en ik, kunnen zo’n leiding aanleggen en dat biogas transporteren. Zonder welke eis dan ook. Ik hou me naast de lobby voor biogas daarom bezig met de technische invulling van de eisen die er gesteld zouden moeten worden. Daarmee ondersteunen wij het ministerie bij het opzetten van goede regels, zodat de vergunningverleners niet onwetend vergunningen gaan verlenen aan iets dat behoorlijk wat risico met zich meebrengt. Hetzelfde geldt voor boerenland, want zo’n leiding kan door het land moeten van een boer en die wil dat misschien niet graag. Dan krijg je met een totaal ander soort gesprek te maken. Moet je het hebben over recht van overpad, over aantonen dat we het allemaal veilig doen en dat zijn vee wat daar graast of wat hij verbouwt op zijn land geen schade ondervindt van onze leiding.” Groen gas blijft in de energiemix “Voor duurzaam gas zie ik een leuke toekomst. De overheid verwacht dat in 2020 zo’n 3 procent van het aardgas op het Nederlandse net groen is. Dat lijkt niet veel. Maar als je bedenkt dat bijna de helft van alle energie die naar de huis-

houdens wordt getransporteerd gas is, dan hebben we het al over 6 procent duurzaam. Misschien stijgt het aandeel groengas richting 2050 wel flink door naar 10 of 15 procent, afhankelijk van de beschikbaarheid van biomassa. Dan praten we, buiten groene stroom van windmolens en zonnepanelen en zo, over 20 tot 30 procent verduurzaming van onze energievoorziening. Ik geloof niet dat straks alles elektrisch is. Het zal de overhand krijgen, maar er zal altijd een aandeel groengas inzitten. Als we op zo’n duurzame manier dit gas geproduceerd krijgen, waarom zouden we er dan geen gebruik van maken? We hebben een fantastisch aardgasnet in Nederland, ontzettend betrouwbaar, veilig en grootschalig. Zonde om dat te laten verpieteren.”

‘Wat Enexis zo fantastisch maakt, is dat je zoveel kan en mag’

Nieuwe uitdagingen in het vooruitzicht “Het mooie van een innovatie is ook dat het een vernieuwing is voor het bedrijf. Met mijn collega-innovators kijk ik of iets wel of niets is voor Enexis en brengen het dan naar een reguliere bedrijfsactiviteit. Groengas en biogas zijn nu heel belangrijk, want dit is het jaar dat deze innovaties omgezet gaan worden in onze standaardprocessen. Er blijven nog wel wat technische zaken die onderzocht en opgelost moeten worden, maar voor mij als innovator zit het werk er dan op. We werken eraan om het gewone

De toekomst van de energievoorziening Ze zijn jong en ambitieus en geven mede richting aan een duurzame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening van de toekomst. Wat drijft deze nieuwe lichting medewerkers van energiebedrijven en netbeheerders? Waarom hebben ze voor deze dynamische sector gekozen? En hoe geven zij op hun terrein vorm aan oplossingen voor de essentiële energievraagstukken? In deze serie laat Energie Actueel de aanstormende top van de Nederlandse energiesector aan het woord over hun werk, hun doelen en hun visie op het energielandschap van straks. In dit derde deel Kirsten van Gorkum van Enexis. n

business te maken. Ik kijk uit naar een nieuwe uitdaging als groengas binnen het bedrijf is geïmplementeerd. Naast de technische kant van duurzaamheid, wil ik straks mijn tanden graag nog meer zetten in de sociale kant ervan. Ik vind mensen erg interessant. Het lijkt me daarom leuk om mensen echt op hun plek te krijgen binnen het bedrijf. Dat ze de volle energie uit hun werk krijgen, de juiste mensen op de juiste plek en werkomgeving. Of dat nou innovatie is, een reorganisatieproject, in de aansturing of meer vanuit de persoonlijke ontwikkelingskant, heb ik allemaal nog niet duidelijk. Zolang het maar een leuk complex probleem of strategische uitdaging is. Er is zoveel mogelijk bij Enexis dat die keuze nog niet is gemaakt. Eerst dit maar netjes afmaken; ik hou niet van open eindjes. Ik heb nooit de ambitie gehad om manager te worden of in de Raad van Bestuur te zitten. Veel belangrijker vind ik plezier in mijn werk, leuke mensen om me heen, een fijne werkcultuur en uitdagende dingen doen. Zolang ik dat ervaar, vind ik het prima, heb ik het naar mijn zin. Ik hoef niet per se hogerop.” We helpen je verder “Wat Enexis zo fantastisch maakt, is dat je zoveel kan en mag, dat er zoveel vrijheid wordt gegeven. Het uitgangspunt is dat ze alle vertrouwen in je hebben en als je je werk goed doet, is er van alles mogelijk. Ik heb heel weinig last van de officiële hiërarchische stapjes die moeten worden doorlopen. Natuurlijk hebben we een officieel werkproces. En als ik met grote projecten bezig ben, moet ik de bestuurders goed op de hoogte houden en natuurlijk kan ik niet zomaar miljoenen euro’s vrij gaan uitgeven. Daar zitten echt wel officiële stappen tussen. Maar het vertrouwen wordt me geschonken om met een project aan de slag te gaan. Als ik voldoende communiceer en goede resultaten lever, blijft dat vertrouwen. Het bedrijf heeft het vertrouwen dat je een groot project aankan en helpt je verder als je laat weten wanneer

het niet goed gaat. Vooral dat ‘we helpen je verder’, vind ik heel mooi. In plaats van als het niet goed gaat, dat dat zich uit in een negatieve beoordeling of als een bewijs van: het is misschien een stapje te hoog voor haar geweest.”

‘Voor duurzaam gas zie ik een leuke toekomst’

Elkaar in je waarde laten “Wat ik bijdraag aan het bedrijf ? Veel energie, openheid en enthousiasme. Ik kan mensen verbinden. Het maakt mij niet uit of ik als jongedame bij de Raad van Bestuur aanklop, of dat ik met de monteur in het veld praat. Bij mij is echt ‘what you see is what you get’. Soms geef ik een presentatie voor de technische mannen in het bedrijf. Zitten ze te kijken: ‘daar heb je weer zo’n meisje van communicatie die van alles wil’. Kan ik me niet druk om maken. Nee, ik sta daar gewoon en ik wil ze heel graag betrekken in een ontwikkeling en heb daarover informatie voor hen. En op het moment dat ik mijn verhaal vertel en mijn verhaal is grotendeels technisch inhoudelijk, - ik ben er al drie jaar mee bezig en ik heb een aantal vakken gevolgd bij een gastechniekopleiding - is het prima. Natuurlijk testen ze me in het begin uit met vragen om te weten wat voor vlees ze in de kuip hebben. Maar als ik daar een goed antwoord op heb, maakt het ze niet uit of je groen, geel, blauw, zwart, man, vrouw of wat dan ook bent. Is wel kenmerkend voor Enexis. Als je je werk goed doet en je laat zien wat je doet, dan is er respect. Het gaat minder om je titel en je positie en hoe vaak je bij de Raad van Bestuur naar binnen stapt. Elkaar in je waarde laten, vertrouwen en betrouwbaarheid zijn veel belangrijker. Onze kernwaarde trouwens, en op menselijk gebied een heel belangrijke. Dat vind ik het mooie aan dit bedrijf. Wat fijn hé, het is een en al geknuffel, niet?” n

CV Kirsten van Gorkum 1981: 1999: 2004:

Kirsten van Gorkum (Enexis): “Ik geloof niet dat straks alles elektrisch is. Het zal de overhand krijgen, maar er zal altijd een aandeel groengas inzitten.”

geboren in Wageningen diploma Nederrijn College Arnhem diploma integraal communicatiemanagement Hogeschool van Utrecht 2006: diploma toegepaste communicatiewetenschappen Universiteit van Wageningen 2006- 2007: diverse functies, o.a. docent verandermanagement Universiteit van Wageningen 2008 - 2010: managementtrainee Essent 2010 – heden: innovator Enexis n

BUITENLAND Nieuws

Tweede-Kamerlid René Leegte (VVD) ‘Kostenverhoging die niets te maken heeft met duurzaamheid’ (Pagina 3)

7

Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012

Ook na forse prijsverlagingen blijft Electrabel onder vuur liggen Gedwongen door het weglopen van 77.000 klanten in het eerste kwartaal van dit jaar en onder druk van de nieuwe federale regering in Brussel, heeft Electrabel niet alleen een forse verhoging van de aardgasprijs per 1 april teruggedraaid, maar per 1 mei ook haar vaste prijzen voor elektriciteit en gas sterk verminderd. Voor elektriciteit gaat het om een prijsverlaging van gemiddeld 11 procent (in bepaalde gevallen tot min 16 procent), terwijl de aardgasprijs met ruim 10 procent omlaag gaat. De nieuwe prijzen gelden zowel voor huishoudens als voor bedrijven. DOOR JAN SCHILS,bRUSSEL Volgens Sophie Dutordoir, topvrouw van Electrabel, betekenen deze maatregelen voor een gemiddeld gezin met twee kinderen met een verbruik van 5.000 kilowattuur en 2.000 kubieke meter een jaarlijkse besparing van circa 200 euro. Electrabel, Belgisch grootste energiebedrijf in Frans bezit (GDF Suez), heeft ook de schadevergoeding van 50 euro voor wie naar een andere energieleverancier overstapt, geschrapt. Inmiddels hebben de andere energieleveranciers op de Belgische markt, onder wie Eneco, hun aangekondigde prijsverhogingen voor aardgas ingetrokken. In België wordt gesproken van een charmeoffensief van Electrabel, niet alleen om het weglopen van klanten af te stoppen, maar ook om een confrontatie met de federale overheid te vermijden. “Daar klopt niets van”,

pareert Dutordoir. Volgens haar was Electrabel de prijsverlagingen al in de herfst van vorig jaar aan het voorbereiden. Criticaster Zoals in het verleden al het geval was, vond Electrabel ook deze keer federaal minister van economie Johan Vande Lanotte (socialist en langjarig criticaster van het energiebedrijf ) op haar weg. Vande Lanotte, die een strijd met Electrabel levert, want al sinds de jaren ‘80 van de vorige eeuw heeft hij het geregeld aan de stok met het bedrijf, klopt zichzelf op de borst na de prijsverlagingen, maar weet kennelijk niet van ophouden. “We hebben een veldslag gewonnen, maar de energieoorlog gaat nu de tweede fase in.” Samen met federaal minister van energie Melchior Wathelet heeft hij inmiddels niet alleen de prijzen van alle energieleveranciers tijdelijk bevroren tot eind 2014.

Nieuwe tariefregels Vande Lanotte heeft de federale energietoezichthouder CREG, ook al op gespannen voet levend met Electrabel, nieuwe tariefregels laten opstellen voor alle energieleveranciers. Die regels komen erop neer dat deze alleen nog maar ‘transparante en eerlijke’ parameters mogen hanteren bij hun prijsvorming, die echt terzake zijn en die de klanten gemakkelijk en gratis kunnen controleren. Of anders gezegd: personeelskosten, olieprijzen, afschrijvingen, consumptieprijsindexen en dergelijke mogen niet meer worden gebruikt om elektriciteits- en gastarieven vast te leggen. Dat is een vooruitgang, want de Belgische elektriciteitsmarkt met zijn twintig vaak ter discussie gestelde parameters was in de loop der jaren ontaard in een regelrechte jungle. Wel moeten de nieuwe tariefregels nog door de voltallige regering worden goedgekeurd. n

Prijsverlagingen onder vuur

De prijsverlagingen van Electrabel worden intussen al weer op de korrel genomen. Zo verklaarde CREGdirecteur Prijzen, Guido Camps, onlangs dat “Electrabel nog zeker 35 procent duurder blijft dan de concurrenten.” De Vlaamse energiewaakhond VREG becijferde dat het prijsverschil tussen Electrabel en de concurrentie “nog tot 25 procent kan oplopen.” Intussen blijkt uit een meer objectieve beoordeling van de prijzenactie van Electrabel, dat de totale energiefactuur voor de vaste klanten van het bedrijf gemiddeld met 7 procent zal dalen. Het kWh-tarief van Electrabel ‘drukt’ immers maar voor 35 tot 40 procent op de energiefactuur. Voor de overige 60 tot 65 procent is niet het bedrijf verantwoordelijk maar de torenhoge overheidsheffingen, -belastingen en distributiekosten, die in de buurlanden een stuk lager liggen. In deze context is het op zijn minst gezegd wel wat ‘gedurfd’ dat de Vlaamse distributienetbeheerder Eandis onlangs bij de voorstelling van zijn jaarverslag een “bruuske stijging” van zijn nettarieven aankondigde - gesproken wordt van 10 tot 15 procent - zodra de huidige prijsbevriezing afloopt, om zo de kostenstijgingen van 2013 en 2014 op de consumenten af te wentelen. n

Verenigde Staten nemen langzaam afscheid van steenkool Amerika bouwt geen nieuwe steenkolencentrales meer, als het aan de regering-Obama ligt. Zij wil strenge CO2-regels voor nieuwe energiecentrales instellen, die alleen gasgestookte productie-eenheden halen. DOOR FRANk kOOLS

‘EU-landen stoken voor 500 miljard euro per jaar voor de kraaien’ In de EU kan jaarlijks voor 500 miljard euro ofwel 1000 euro per burger op de energierekeningen worden bespaard als het potentieel van stadsverwarming en warmtekracht beter zou worden benut. DOOR WIM vERSEPUt, kOPENHAGEN In de EU kan jaarlijks voor 500 miljard euro ofwel 1000 euro per burger op de energierekeningen worden bespaard als het potentieel van stadsverwarming en warmtekracht beter zou worden benut. Die concrete cijfers werden afgelopen maand in Kopenhagen gepresenteerd op een conferentie van de internationale stadsverwarmingsorganisatie Euroheat & Power. Volgens de Deense voorzitter van deze organisatie, Birger Laursen, doet het tegen de achtergrond van deze reusachtige verspilling op zijn minst nogal paradoxaal aan om te spreken over een crisis in Europa. “Heel simpel omdat in de totale EU zonder enig nut meer energie weggooit dan de hoeveelheid die wordt verbruikt. Momenteel verspillen we 53 procent van de beschikbare primaire energie nog voordat er iets aankomt bij de consument voor verlichtings- en verwarmingsdoeleinden. Men produceert dus dubbel zoveel als nodig is, primair omdat de restwarmte van de elektriciteitsproductie verloren gaat.”

Energieslurper Uitbouw van de stadsverwarmingsvoorzieningen en warmtekrachtinstallaties is daarom volgens Laursen zonder meer geboden. “Een relatief gemakkelijke manier om de doelmatigheid bij de energie-inzet te verbeteren, de import van fossiele brandstoffen te beperken en het klimaat te beschermen.” Nog een paar cijfers van Euroheat & Power onderbouwen het verhaal verder: warmte is met een aandeel van 37 procent in de totale vraag de grootste energieslurper. Elektriciteit staat voor 21 procent en transport voor 32 procent. Denemarken zelf doet het qua stadsverwarming in de Europese vergelijking niet slecht. “Ruim 60 procent van de Deense huishoudens is aangesloten”, constateert de Deense brancheorganisatie Dansk Fjernvarme. Des te meer verwondert het deze organisatie dat het geen cent ontvangt uit de heffingen die de overheid heeft ingevoerd om hernieuwbare energie te bevorderen. “Research en ontwikkeling van stadsverwarming is echter de beste manier om zowel arbeidsplaatsen te creëren als de CO2-uitstoot te beperken.” n

Het Amerikaanse ministerie van Milieu maakte onlangs CO2-regels bekend, waardoor nieuwe centrales voortaan slechts 43 procent van de broeikasgassen van traditionele kolencentrales mogen uitstoten. Deze voorschriften gelden niet voor al in aanbouw zijnde kolencentrales. Maar daarna zullen nieuwe kolencentrales een belangrijk deel van hun CO2-uitstoot moeten afvangen en ondergronds opslaan (CCS). Op dit moment gebruikt geen enkele Amerikaanse kolencentrales zo’n techniek. De kosten zijn het grote struikelblok. Zij blijven dat, zeggen experts, zolang Amerika dankzij de winning van schaliegas veel goedkoop aardgas heeft. De gascentrales die nu in Amerika gebouwd worden voldoen wél aan de C02-normen. Beademing Milieu - en natuurorganisaties juichten de aankondiging uit Washington

toe. “Dit betekent in de praktijk dat we nooit meer vuile oude kolencentrales gaan bouwen”, stelde directeur Michael Brune van de Sierra Club vast. Volgens Brune is er sprake van “het einde van een tijdperk.” De macht van Koning Steenkool, “de leidende energiebron van de 19de en de 20ste eeuw zal nooit meer hetzelfde zijn.” “Als Koning Steenkool nog niet dood is, dan dreigt hij zeker snel aan de beademing te hangen”, sneerde voorzitter Frank O’Donnell van Clear Air Watch in Washington. Voor zijn organisatie kwamen de regels als een opluchting. Het CO2-beleid van het ministerie voor Milieu ligt onder vuur van de Republikeinen in het Congres. Clean Air Watch vreesde dat het Witte Huis met het oog op de presidentsverkiezingen in het najaar de CO2-regels zou uitstellen. Fel uithalen Niet verwonderlijk haalde de mijn-

bouwsector fel uit naar de nieuwe regels. “Als je van kolencentrales verwacht dat ze voldoen aan uitstootnormen die op aardgas zijn toegesneden, dan ben je er overduidelijk op uit een groot deel van Amerika’s energievoorziening te vernietigen”, zei voorman Hall Quinn van de Nationale Mijnbouwvereniging. Senator Joe Manchin uit mijnbouwstaat West Virginia, een partijgenoot van Obama, beschuldigde het ministerie van Milieu ervan “een oorlog tegen steenkool” te voeren. Hij noemde het gevaarlijk voor zijn land om helemaal op goedkoop aardgas te varen.

“Wat gebeurt er als later de prijzen stijgen?” Onafhankelijke experts erkennen dat de CO2-regels de bouw van nieuwe kolencentrales in de weg staan. Maar zij wijzen er op dat energieproducenten toch al nauwelijks nieuwe kolencentrales planden. Voor de komende jaren staan nog 24 nieuwe kolencentrales op stapel, maar er bestonden al geen plannen voor na 2017. De nieuwe regels CO2-zijn nog niet definitief. Het Congres en een eventuele nieuwe Republikeinse president kunnen die nog altijd afschieten, afzwakken of uitstellen. n

Troon Koning Steenkool wankelt flink Ondanks het feit dat Amerika nog voldoende voorraden heeft om 200 jaar op het huidige niveau door te gaan, wankelt de troon van Koning Steenkool flink. Het belang van kolen in de stroomproductie zakt naar een historisch dieptepunt. Het verval gaat snel. In 2000 haalde Amerika nog 52 procent van zijn elektriciteit uit kolen. Twee jaar geleden was dat nog slechts 45 procent. Vooral door de opkomst van goedkoop aardgas zakte dat cijfer eind vorig jaar al onder de 40 procent. Dat is het laagste niveau sinds 1978. Volgens experts zet de trend zich door. In 2025 zou steenkool zijn koppositie als voornaamste bron van stroomopwekking in Amerika verliezen aan aardgas. Experts bij Deutsche Bank schatten dat tegen 2030 steenkool nog voor 20 procent van de elektriciteitsopwekking zorgt. Ook zonne- en windenergie snoepen een steeds groter deel van de portie van Koning Steenkool af. De mijnbouwsector probeert de inzakkende binnenlandse vraag op te vangen door meer te exporteren, onder andere naar China. Maar de export beslaat nu slechts een tiende van de productie. n

OPINIE Energie 8

Onbehagen

Door Coby van der Linde

De energierelaties van de EU voelen, in tegenstelling tot die van Japan, nog wat onbehaaglijk aan. Dat heeft deels te maken met de verzengende preoccupatie met zichzelf, maar ook met het grote geloof in de eigen plannen voor een snel afnemende afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. De energieboodschappen die uit de EU komen, moeten menig producerend land tot wanhoop drijven. Japan Na de schade aan elektriciteitscentrales door de aardbeving en tsunami en de daaropvolgende sluiting van alle kerncentrales werd snel overgeschakeld op andere energiedragers, met name LNG (vloeibaar gemaakt aardgas, red.). Deze omschakeling werd uiteraard ook geholpen door het ruime aanbod van LNG op de wereldmarkt, maar de jarenlange inspanningen van de Japanse regering in het onderhouden van

ENERGIE Actueel Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de Energiezaak i.s.m. de vereniging Energie-Nederland en Netbeheer Nederland Vereniging van Energienetbeheerders in Nederland. Energie Actueel verschaft nieuws, achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken. Redactieadres Energie Actueel Postbus 834 6800 Av Arnhem tel. 026-3569 417 e-mail [email protected] Hoofdredactie Anne Sypkens Smit Bladmanagement & eindredactie PACt Mediaproducties bv, Den Haag Redactie Martijn boelhouwer, Noud köper, Sjoerd Marbus, Sander Schilders Correspondenten Henk van den boom (barcelona), Elro van den burg (Warschau), Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt), Frank kools (New York), Jan Schils (brussel), Arjan Schippers (Londen), Wim verseput (kopenhagen) Lay-out & opmaak Do Company, Rotterdam Druk & Distributie Senefelder Misset Grafisch bedrijf bv, Doetinchem Abonnementen Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland of Netbeheer Nederland, in dienst van de overheid of hoger onderwijsinstelling en aan openbare bibliotheken. Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren. Een jaarabonnement kost € 99,Losse nummers € 6,50 Alle bedragen zijn inclusief btW. Abonnementsgelden worden namens de uitgevers geïnd door Abonnementenland, Heemskerk. Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee maanden vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 Av Arnhem

Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven aan: [email protected] Advertentie-exploitatie André van beveren, Recent bv, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam Prins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam t 020 3308998, f 020 4204005 [email protected] Overname van artikelen uitsluitend toegestaan na toestemming van de hoofdredactie. ISSN 2211-6230

nauwe relaties met de gas- en olieexporterende landen zorgen voor een snelle omschakeling. Uiteraard betaalde Japan hiervoor de marktprijs, maar het fluks ombuigen van stromen is toch opmerkelijk. De rol van de overheid in het verbinden van verschillende partijen kan belangrijk zijn, ook al blijft deze rol soms slechts beperkt tot bijvoorbeeld het instaan voor de afspraken van marktpartijen. Markt en zekerheid In de afgelopen jaren is er veel gefilosofeerd over de magie van de internationale marktwerking, die zichtbaar en onzichtbaar allerlei marktpartijen en systemen naadloos aan elkaar kan knopen. Daarbij wordt vaak vergeten dat overheden een belangrijke rol hebben in het tot stand brengen en behouden van energierelaties. Deze relaties moeten vooral standvastig zijn, zodat beide landen zich comfortabel voelen in de relatie zonder dat de eigenbelangen geweld hoeven te worden aangedaan bij een oprisping. Het is dus een zoeken naar een evenwicht tussen zekerheid van de vraag en het aanbod, zonder het contact te verliezen met de dynamiek van de internationale markt. Bovendien blijkt de energiemarkt afhankelijk van bepaalde infrastructuur, die de relatie tussen marktpartijen en landen minder vrijblijvend kan maken. Het investeren in een pijpleiding knoopt niet alleen verschillende markten, maar ook landen langdurig aan elkaar. De relaties tussen landen zullen tijdens de levensduur van de infrastructuur aan veranderingen onderhevig zijn, maar omdat

de effecten van beleidsveranderingen via de pijpleiding de ander gemakkelijk bereiken, is het zaak om goed te blijven overleggen zodat het vertrouwen in elkaar niet geschaad wordt. EU zoekt De EU heeft de afgelopen jaren de energierelaties danig op de proef gesteld in de communicatie richting producerende landen. De totstandkoming van de interne energiemarkt vergde zoveel interne overredingskracht dat een dialoog over de effecten op de belangen van de belangrijkste externe energieleveranciers niet paste. Vooral de exporteurs van gas waren kwetsbaar voor veranderingen in de marktordening, omdat de logica van de pijpleidingen niet gemakkelijk ongedaan kon worden gemaakt. Vervolgens bleek dat een nieuwe marktinrichting de structurele importafhankelijkheid van enkele deelmarkten nauwelijks veranderde, waardoor de druk werd opgevoerd op de externe producenten om de eigen marktinrichting aan te passen aan die van de EU. Rusland, Algerije en Noorwegen waren hier niet echt van onder de indruk. Inmiddels is de invoer van LNG gestegen, maar blijft diversificatie van de gasaanvoer op sommige EUdeelmarkten beperkt. Ook is door de grotere aanvoer van LNG de prijs nog niet gedaald naar Amerikaanse niveaus. Dat heeft natuurlijk te maken met de Amerikaanse balans van vraag en aanbod, maar ook omdat de bereidheid van Japan en andere Aziatische landen om een premie te betalen voor voorzieningszekerheid, de prijs voor LNG op de internationale markt hoger maakt dan het Amerikaanse gas. Het traditionele pijpleidingengas blijkt helemaal

niet zo duur te zijn dan eerst werd verondersteld. EU zegt De relaties van de Europese Unie met producerende landen worden ook beïnvloed door de onzekerheid over de langetermijnvraag. De kordate wijze waarop steeds weer de omschakeling naar een koolstofarmere economie naar voren wordt gebracht, brengt menig energie-exporteur aan het twijfelen over de investeringen in exportcapaciteit. De grafieken, waarop de vraag naar bijvoorbeeld olie en gas na 2030 behoorlijk gaat afnemen, beïnvloeden de energierelaties van vandaag. Immers, de exporterende landen zijn in grote mate afhankelijk van de inkomsten van energieexporten. Ook in de toekomst. De EU stuurt dan soms erg verwarrende boodschappen de wereld in door enerzijds te wijzen op de grote energierevolutie die aanstaande is en tegelijkertijd min of meer stampvoetend te eisen dat landen gas committeren voor de Europese markt. Bij een bijeenkomst over de energievoorziening van een land met forse problemen ondanks de grote energiepotentie, wist een EUvertegenwoordiger niets bij te dragen aan hoe Europa het land ging helpen met het organiseren van een betere en schonere energievoorziening in het land, maar werd wel op hoge toon geëist dat er gas onze kant op moest komen. Het aanhoren van dergelijke ondiplomatieke opmerkingen veroorzaakt een steeds groter gevoel van onbehagen over de toekomst van de Europese energiediplomatie. Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuniversiteit Groningen. n

Abonnement op

ENERGIE Actueel Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem Ik abonneer mij op Energie Actueel Een abonnement kost €99,- incl. 6% btw Ik verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij: een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland een bedrijf dat lid is van Netbeheer Nederland de overheid een hoger onderwijsinstelling titel(s) voorletters en naam

M/v

Functie telefoonnummer E-mail Naam organisatie/bedrijf Afdeling Postadres*

Locatiecode

Postcode/woonplaats Aard van het bedrijf * tevens factuuradres.

Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres** Adres Postcode/woonplaats ** bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen.

Datum Handtekening

Ordernr.

btw-nr.

22-05-2012

Het goed onderhouden van internationale relaties tussen landen is belangrijk, zodat in tijden van crisis gemakkelijker beroep op elkaar gedaan kan worden. Japan heeft het afgelopen jaar bewezen dat goede relaties een belangrijk onderdeel zijn van de voorzieningszekerheid.

Energie Actueel, jaargang 15, nr 7 • dinsdag 22 mei 2012

1 uur

Er is geen energiecrisis. Sterker nog, er zal nooit een energiecrisis komen. Want de zon geeft ons in minder dan één uur meer energie dan dat we in de wereld in een heel jaar verbruiken. De energie die we elk jaar van de zon ontvangen is 5.450.000 EJ (1018 Joule). Deze geweldige hoeveelheid energie is maar een zeer kleine fractie van de energie die de zon produceert. Maar 0,000 000 05% van alle energie die door de zon wordt geproduceerd bereikt de aarde. Maar het wereldwijde energieverbruik is slechts zo’n 500 EJ. U ziet, we ontvangen van de zon meer dan 10.000 keer energie dan dat we per jaar gebruiken. En dan verspillen we ook nog eens ruwweg 98% van de energie die we gebruiken. We kunnen dus met gemak wel 10 keer zoveel mensen meer dan 10 keer zoveel energiediensten leveren dan dat we nu doen. Er is geen sprake van een energiecrisis nu of in de toekomst.

Door Ad van Wijk

Maar waarom spreken we dan over energiecrisis en afnemende energiereserves? Waarom voeren we oorlog om energie? En waarom leggen we strategische energievoorraden aan als er zoveel is? We denken dat energie uit de grond moet komen. We steken ons kop in het zand om naar olie, gas of kolen te zoeken. Maar daar zit maar een klein beetje van de zonne-energie in de vorm van plantenrestjes die miljoenen jaren geleden toevallig in de grond zijn gekomen en daar nu in de vorm van kolen, olie of gas zijn opgeslagen. We moeten dan ook niet onze kop in het zand steken om naar energie te zoeken, nee, we hoeven simpelweg maar omhoog te kijken. Eigenlijk toch wel gek en zó stenen tijdperk dat we de zonne-energie eerst in de bodem opslaan, miljoenen jaren gaan wachten, dan enorm in de bodem gaan staan wroeten om daar met veel moeite dat hele kleine beetje energie uit te halen. De zon geeft ons dus enorm veel energie, maar wat gebeurt er met deze energie van de zon. Zo’n 34% van de zonne-energie wordt gereflecteerd door de aarde en verdwijnt dus weer; 42% van de zonne-energie wordt gebruikt voor verwarming van het land en het water; 23% van de energie van de zon gaat in het verdampen van water zitten, in de zogenoemde watercyclus. 1-2% van de zonne-energie wordt gebruikt om wind en golven te maken. En 0,05% van de energie wordt gebruikt door planten om er biomassa van te maken. Dus ook windenergie, golfenergie, waterkracht, energie uit biomassa zijn naast wat wij zonneenergie noemen allemaal afgeleide vormen van zonne-energie. Naast zonne-energie zijn er eigenlijk nog twee andere vormen van duurzame energie. Getijde-energie wordt veroorzaakt door de zwaartekracht, de aantrekkingskracht van aarde, maan en zon. En aardwarmte, voort-

komend uit radioactieve vervalprocessen in het binnenste van de aarde. Het kan dan wel waar zijn dat we wereldwijd meer dan voldoende duurzame energie hebben, maar hoe zit dat in ons kleine, dichtbevolkte Nederland met veel energieslurpende industrie? Heeft dat genoeg oppervlak om al zijn energie uit duurzame bronnen te produceren? Jazeker, ook Nederland kan meer dan genoeg energie uit duurzame bronnen produceren om in al zijn energiebehoefte te voorzien. In Nederland gebruiken we zo’n 110 tWh per jaar aan elektriciteit, 110 miljard kWh is dat. Dit kunnen we met offshore windenergie produceren als we in een gebied van 3.000 km2 om de kilometer een windturbine neerzetten. Het Nederlands continentaal plat beslaat 60.000 km2, dus slechts 5% hiervan benutten we voor het neerzetten van windturbines. En ook deze 5% van de zee is niet vol met windturbines, nee daar kunnen de mooiste natuurgebieden ontstaan, daar kunnen we zeewier kweken voor farmaceutische producten, veevoer en bio-energie, golfenergie winnen, mosselen kweken aan de palen van de windturbines en zelfs zal dit gebied de kraamkamer voor de visstand worden. We hebben nog meer energie nodig natuurlijk, bijvoorbeeld voor rijden. In Nederland rijden we per jaar bijna 1.000 miljard autokilometers. Als we dit elektrisch gaan rijden, zouden we daarvoor nog eens zo’n 140 tWh per jaar nodig hebben. Dat kan er met gemak bij op ons deel van het continentaal plat. We zouden deze windenergieproductie in de Noordzee in de eerste fase ook heel goed kunnen combineren met elektriciteitsproductie uit de laatste restjes gas en olie die we nog in de Noordzee hebben. We zetten gewoon een elektriciteitscentrale op een platform en stoppen de CO2 die daarbij vrijkomt direct weer in het olieveld. krijgen we in principe nog meer olie uit het veld. Als de olie dan echt op is, stoppen we er gewoon biomassa in om elektriciteit mee te produceren, waarvan we de CO2 ook nog eens opslaan. En we bouwen op de Noordzee een aantal nieuwe ‘Maasvlakten’, waarop we deze nieuwe energie, landbouw en biochemische industrie en bedrijvigheid neerzetten. Een geweldige uitdaging voor onze internationaal vooraanstaande offshore bedrijven, onze chemische en petrochemische industrie en onze agro-industrie. Dat creëert nieuwe innovatieve, hoogtechnologische, duurzame bedrijvigheid en werkgelegenheid. Want tja, die Noordzee loopt echt niet naar China of turkije en die wind blijft ook nog wel even waaien. Misschien een ideetje voor een volgend kabinet, want hier liggen geweldige kansen voor Nederland, voor duurzame energie, voor onze industrie en voor de werkgelegenheid. De nieuwe duurzame vOCmentaliteit, waarom niet? Ad van Wijk is duurzaam energieondernemer, adviseur en professor in Future Energy Systems aan de TU Delft. n