Eindrapport. Samenvatting (publieksversie) Afval = Grondstof. Periode: Januari 2011 Januari In opdracht van:

Eindrapport Samenvatting (publieksversie)

“Afval = Grondstof” Periode: Januari 2011 – Januari 2012

In opdracht van:

Haven Amsterdam, Gemeente Zaanstad en Dienst Milieu en Bouwtoezicht, Gemeente Amsterdam

Siem Haffmans m.m.v. Saskia de Lint / Peter Karsch 24 Februari 2012

__________________________________________________________________________________________________ Samenvatting Eindrapport: “Afval = Grondstof”

1

Inhoud 1.

Inleiding ...................................................................................................................................... 3

2.

Overzicht belangrijkste reststromen .......................................................................................... 4 2.1

Fosfaatrijke reststromen .................................................................................................... 5

2.2

Bleekaarde.......................................................................................................................... 7

2.3

Autobanden (vezelfractie).................................................................................................. 9

2.4

Textielvezels ..................................................................................................................... 10

2.5

Geactiveerde kool ............................................................................................................ 13

2.6

Houtachtige reststromen ................................................................................................. 14

2.7

Kunststofafval................................................................................................................... 17

2.8

Bodemas / Calcium Chloride ............................................................................................ 19

2.9

Natriumsulfaat ................................................................................................................. 20

2.10

Reststroom Kaliumsulfaat ................................................................................................ 21

2.11

Restwarmte ...................................................................................................................... 22

3.

Overzicht kansrijke projecten .................................................................................................. 23

4.

Conclusies ................................................................................................................................. 26


2

1.

Inleiding

Wat voor het ene bedrijf een reststroom of afvalproduct is, kan bij het andere bedrijf gebruikt worden als grondstof of energiebron. Het project ‘Afval=Grondstof in de havenregio Amsterdam/Zaanstad’ is een gezamenlijk initiatief van de Gemeente Zaanstad, Haven Amsterdam en de Gemeente Amsterdam (Dienst Milieu en Bouwtoezicht) en is officieel van start gegaan in september 2009. Het doel van het project is een fikse impuls geven aan een efficiënt en hoogwaardig (her)gebruik van grondstoffen en reststromen in het bedrijfsleven in de havenregio Amsterdam/Zaanstad. Partners for Innovation is in januari 2011 gevraagd om het project ‘Afval=Grondstof’ een succesvol vervolg te geven. De doelstelling was om gedurende de projectperiode (1 februari 2011 – 31 januari 2012) minimaal vier projecten op te zetten, die passen binnen de doelstellingen van het programma en waarvan er minimaal twee met de realisatie gestart zijn. Dit eindrapport geeft een overzicht van de uitgevoerde werkzaamheden, bevindingen en de resultaten tot aan de einddatum van het project (eind januari 2012). Mogelijk starten als gevolg van de uitgevoerde werkzaamheden ook na januari 2012 nog projecten. Hierover volgt uiterlijk in augustus 2012 nog een aanvullende korte rapportage.

Het projectteam vanuit de opdrachtgevers bestond uit de volgende personen: Harmen Veldman, Projectleider Haven Amsterdam ([email protected]) Yvonne van den Berg, Beleidsadviseur Milieu, Gemeente Zaanstad ([email protected]) Edgar Zonneveldt, Beleidsadviseur, Dienst Milieu en Bouwtoezicht, Gemeente Amsterdam ([email protected]) Voor meer informatie over het project kunt u ook contact opnemen met: Siem Haffmans, Partners for Innovation ([email protected])


3

2.

Overzicht belangrijkste reststromen

Er zijn gedurende het jaar ruim 100 bedrijven in de Haven Amsterdam en Gemeente Zaanstad benaderd via telefoon, mail en met persoonlijke bedrijfsbezoeken. De volgende reststromen zijn nader onderzocht op hergebruikmogelijkheden: 1. Fosfaatrijke reststromen (ICL fertilizers en diverse voedingsmiddelenbedrijven) 2. Bleekaarde (diverse voedingsmiddelenbedrijven) 3. Autobanden vezelfractie (Granuband) 4. Textielvezels (Wieland en diverse andere bedrijven) 5. Geactiveerde kool (Norit) 6. Houtachtige reststromen (Van Wessem en diverse andere bedrijven) 7. Kunststofafval (Draka / Forbo) 8. Bodemas / Calcium Chloride (AEB) 9. Natrium Sulfaat (Jan Schoemaker) 10. Reststroom Biodiesel (Rotie / Biodiesel Amsterdam) 11. Reststroom warmte (ACC / Wine Excel) Deze reststromen zijn in dit hoofdstuk kort beschreven, inclusief mogelijkheden voor vervolgprojecten.


4

2.1

Fosfaatrijke reststromen

De vraag naar fosfaat neemt toe, maar volgens deskundigen is er hooguit nog voor 100 jaar fosfaat voorradig wereldwijd. Dit zou een enorm probleem zijn voor de voedselproductie en kunnen leiden tot hongersnood en politieke spanningen. Bovendien zijn er geen alternatieven voor fosfaat. Fosfaat is een verbinding van fosfor met zuurstof en is belangrijk voor mensen, dieren en planten om te leven. Fosfaat is één van de belangrijkste bestanddelen van kunstmest. In Europa wordt bijna al het fosfaat geïmporteerd. Uiteindelijk wordt 15% daarvan weggespoeld via het riool. Door fosfaatterugwinning kan Europa minder afhankelijk worden van de import van fosfaaterts. ICL Fertilizers is één van de grootste producenten van kunstmest ter wereld en is geïnteresseerd in alternatieve bronnen voor fosfaat om de voorraden te sparen en transport te beperken.

Figuur 1/2: ICL Fertilizers (links) en WaterNet (rechts) In de Regio Amsterdam zijn verschillende bedrijven die afvalstromen hebben met fosfaten. Hierbij kan gedacht worden aan de RWZ, WaterNet, Cargill, en diverse voedingsmiddelenbedrijven in Zaanstad. Het doel van dit project is om de fosfaat kringloop te sluiten door ICL Fertilizers en deze partijen samen te brengen. Bij het vergisten van zuiveringsslib, blijft struviet (ca. 1.000 ton/jaar) over. Struviet is eenvoudig te scheiden van het slib. Waternet is zeer geïnteresseerd om een toepassing voor struviet te vinden. Figuur 3 geeft een overzicht van de verschillende partijen in de fosfaatketen. AEB verbrandt veel organische reststoffen, waaronder het slib van WaterNet. Hierbij ontstaat bodemas met een lage concentratie fosfaten en veel verontreinigingen, die niet geschikt is als grondstof voor ICL Fertilizers. Dit kan veranderen als de organische reststoffen schoon worden aangeleverd en apart verwerkt worden van andere afvalstromen. Cargill is in Amsterdam bezig met een proefinstallatie om sojaschillen te verbranden om stoom op te wekken voor het eigen proces. Er is een proefinstallatie gebouwd met ondersteuning uit het Duurzaamheid- én Innovatiefonds Haven Amsterdam. Bij dit proces komen bodemassen vrij die __________________________________________________________________________________________________ Samenvatting Eindrapport: “Afval = Grondstof”

5

geschikt zijn voor kunstmestproductie. De eerste resultaten zijn goed en er wordt onderzocht of deze installatie kan worden opgeschaald naar ca. 100.000 ton. Dit betekent dat er extra capaciteit komt voor het verwerken van andere organische reststromen, zoals cacaodoppen. Orgaworld (Greenmills) heeft sinds 2011 in de haven van Amsterdam een vergisting- en waterzuiveringsinstallatie draaien. Er zijn al diverse contacten met bedrijven in de omgeving om reststoffen te gaan verwerken. Orgaworld verwerkt onder meer het over datum voedsel van diverse voedingsmiddelenbedrijven. De fosfaatrijke droge reststof kan worden afgezet als meststof, maar hier is meer onderzoek voor nodig. Samenwerking met ICL is een interessante optie om dit te realiseren.

Figuur 3: Huidige situatie (dichte pijlen) en beoogde situatie (gestippelde pijlen) Status: • Partners for Innovation heeft voor ICL Fertilizers een subsidie aangevraagd voor het Duurzaamheid- én Innovatiefonds Haven Amsterdam (DIHA) welke is toegekend. • ICL Fertilizers is in 2011 bezig geweest met het regelen van de benodigde vergunningen bij de Provincie Noord-Holland, hetgeen inmiddels vrijwel rond is. • Uit proeven van WaterNet en ICL met struviet, blijkt dit een goede grondstof is voor het produceren van kunstmest.

•

Begin 2012 zal de investering worden gedaan in enkele silo’s en een transportband om de fosfaatrijke reststroom van bijvoorbeeld: WaterNet en Orgaworld in het proces van ICL te kunnen inbrengen.


6

2.2

Bleekaarde

Diverse Zaanse en Amsterdamse voedingsmiddelenbedrijven maken gebruik van bleekaarde en filteraarde voor het zuiveren en filteren van oliën, vetten en aroma’s. Partners for Innovation heeft onderzoek uitgevoerd om de mogelijkheden te verkennen voor hoogwaardig hergebruik van bleekaarde. Bleekaarde is een fossiele kaolienklei (betoniet of montmorilloniet) die zeer poreus van structuur is, waardoor slijmstoffen en kleurstoffen uit de rauwe olie door de bleekaarde geabsorbeerd worden. De bleekaarde is na een bepaald gebruik verzadigd en wordt dan als afval verwerkt. In Nederland wordt ongeveer 12 kton bleekaarde verwerkt, bestaande uit natuurklei en vetten met een energie-inhoud van ca. 10 MJ/kg1.

Figuur 4/5: Bleekaarde grondstof (links) en Inzameling van afgewerkte bleekaarde (rechts) Verschillende bedrijven in de Gemeente Zaanstad en de Haven van Amsterdam die bleekaarde en filteraarde gebruiken, hebben aangegeven dat zij geïnteresseerd zijn in hergebruikmogelijkheden voor deze reststroom. Er is een aantal alternatieve verwerkingsmogelijkheden gevonden voor bleekaarde: oliën terugwinning (voor energiedoeleinden), vergisten of verbranden van bleekaarde. Verder zijn composteren of afzet in de asfaltindustrie mogelijke opties. Bij verwerking kan onderscheid gemaakt worden tussen energie- en grondstoffenterugwinning (zie figuur 5). Een hoogwaardige toepassing voor de oliën en vetten is biodiesel. De Nederlandse biodieselvraag bedroeg in 2010 680 kton bij 5,75 % bijmenging (EU doelstelling op basis van Richtlijn 2003/30) en iets minder dan 500 kton bij 4% bijmenging. Voor 2020 zou bij 10% bijmenging de inzet 1.350 kton kunnen bedragen.

1

J.Koppejan et al 2005, ‘De verwachte beschikbaarheid van biomassa in 2010’ opgesteld door TNO Industrie en Techniek in opdracht van SenterNovem __________________________________________________________________________________________________ Samenvatting Eindrapport: “Afval = Grondstof”

7

Figuur 6: Overzicht van huidige en alternatieve verwerkingsroutes voor bleekaarde en filteraarde De conclusies van het door Partners for Innovation uitgevoerde onderzoek zijn: Het terugwinnen en nuttig toepassen van oliën en vetten uit bleekaarde levert de hoogste milieuwinst op en het hoogste economische rendement. De oliën en vetten die uit de bleekaarde worden geëxtraheerd, vallen in de categorie technische oliën. Dit betekent dat ze niet meer kunnen worden ingezet voor food of feed. De teruggewonnen oliën en vetten kunnen worden verkocht als technische oliën voor zeep, cosmetica, biodiesel of de opwekking van duurzame energie. Hergebruik van bleekaarde na terugwinning van de oliën en vetten is mogelijk als: bodemverbeteraar, hydrocultuur korrels of in bakstenen. De eerste twee opties vergen nader onderzoek naar de samenstelling van de verschillende stromen. Status: • Partners for Innovation heeft een verkenning uitgevoerd en er zijn 3 offertes opgevraagd voor een haalbaarheidsonderzoek naar hergebruikmogelijkheden. Deze resultaten zijn teruggekoppeld aan de bedrijven, maar concrete oplossingen zijn er nog niet gevonden. De bedrijven geven daarom op dit moment geen prioriteit aan de reststroom bleekaarde.

•

AEB heeft aangegeven om de mogelijkheden te willen onderzoeken om bleekaarde te regenereren met restwarmte.


8

2.3

Autobanden (vezelfractie)

Granuband houdt zich bezig met de recycling van (auto)banden en andere rubberproducten, zoals transportbanden. De banden worden geshredderd en vermalen, waarna rubber (70%), staal (15%) en kunststofvezels (15%) gescheiden worden. Rubber wordt gebruikt voor rubbertegels in speeltuinen, staal wordt gerecycled en de vezels worden verbrand. Voor de vezels wordt nog gekeken naar een andere toepassing, bijvoorbeeld als: geluidspanelen (isolatie) of in asfalt. Dura Vermeer Divisie Infra houdt zich bezig met infrastructuur, waaronder wegenbouw. Ze hebben ook een eigen researchafdeling. Dura Vermeer heeft in haar assortiment circa honderd verschillende asfaltproducten met uiteenlopende eigenschappen. Ze zijn mogelijk geïnteresseerd in het toepassen van kunststofvezels, maar ook rubber in asfalt.

Figuur 7/8: “fluff”van de autobanden recycling (links) en Dura Vermeer Infra (rechts) De inzet van de reststroom textielen kunststofvezels in asfalt heeft alleen zin als het de eigenschappen verbeterd en economisch haalbaar is. Mogelijke eigenschappen zijn: Afdruipremming: toegepast voor ZOAB asfalt. Wapening: verbindende matrix, minder scheurvorming en veroudering. Dura Vermeer verwerkt jaarlijks ca. 1 miljoen ton asfalt/jaar, waarvan ca. 100.000 - 200.000 ton asfalt met afdruipremmer (0,3%), dit komt neer op een mogelijke afzet van 1.000 ton vezels/ jaar. Op dit moment worden er cellulose vezels gebruikt als afdruipremmer. Status: • Haalbaarheidsonderzoek; Dura Vermeer heeft een labtest gedaan, waaruit blijkt dat het fluff materiaal geschikt is als afdruipremmer. Er is wel ongeveer twee keer zoveel fluff vezelmateriaal nodig als van de cellulose vezels die nu gebruikt worden om de zelfde specificaties te halen. Economisch gezien blijft dit ongeveer een even grote besparing omdat de fluff vezels een negatieve waarde hebben. • Pilot project > eerste kwartaal 2012.


9

2.4

Textielvezels

In Nederland wordt ongeveer 35% van het textiel afval gerecycled en 65% wordt verbrand (circa 124 miljoen kilo textiel). Uit onderzoek blijkt dat 65 % van het textiel dat nu verbrand wordt, geschikt is voor hergebruik of recycling2. Het textiel moet dan wel gescheiden worden aangeboden. Hergebruik zou per jaar een reductie van ruim 425 miljoen kilo CO2 mogelijk maken. Regionaal aanbod van textiel Diverse Zaanse en Amsterdamse bedrijven hebben textiel reststromen zoals: oude kleding (Wieland Textiel), jute zakken (Starbucks, Vollers, Handelsveem, etc.), bloembollennetten en niet verkochte kleding (G-Star). Wieland Textiel verzorgt jaarlijks de recycling van zo'n 8 miljoen kilo gebruikte kleding. Er wordt meer dan 100 ton kleding per week handmatig gesorteerd voor wederverkoop. Ongeveer 55% van de kleding is herdraagbaar en wordt verkocht aan landen als Ghana en Roemenië. De overige 45% is niet meer draagbaar en wordt verwerkt tot non-woven. Wieland is partner in het Textiles4Textiles programma, een Europees programma, waarbinnen een automatische sorteerinstallatie voor post-consumer textiel en kleding wordt ontwikkeld. De machine wordt begin 2012 geplaatst bij Wieland Textiel in Zaanstad.

Figuur 9/10: Sorteren van gebruikt textiel (Wieland Textiel) De Haven Amsterdam is wereldwijd de belangrijkste doorvoerhaven voor cacao, waar 20% van de wereldwijde cacao productie wordt overgeslagen. Vollers is een overslagbedrijf voor koffie, cacao en andere goederen. Handelsveem Amsterdam is het cacaospecifieke bedrijfsonderdeel van C. Steinweg Handelsveem BV. Handelsveem beschikt over ruime faciliteiten voor opslag van zakken en bulk in combinatie met gespecialiseerde apparatuur voor reiniging voorafgaand aan de levering aan klanten. Hierbij komen grote hoeveelheden jute zakken vrij.

2

Eureco: 2010 “Kwaliteit van textiel in het huishoudelijk restafval” in opdracht van Vereniging Herwinning Textiel (VHT) en Agentschap NL __________________________________________________________________________________________________ Samenvatting Eindrapport: “Afval = Grondstof”

10

Starbucks Manufacturing EMEA is een koffiebranderij, die een kleine 1.600 filialen bedient in tientallen landen in Europa, Afrika en het Midden-Oosten. Bij Starbucks komen grote hoeveelheden jute zakken vrij, waarvoor nog een goede afzet mogelijkheid zoekt.

Figuur 11/12/13: Overslag van Cacao in de Haven Amsterdam (Vollers en Handelsveem) Amsterdam is de basis van meerdere grote modemerken, die veel textielafval genereren. Om te zorgen dat de oude collecties niet in het tweedehands-circuit terecht komen wordt deze kleding vernietigd en gerecycled.

Regionale verwerking van textiel Er is een aantal verwerkingsmogelijkheden gevonden voor textiel. In dit onderzoek richten we ons op grondstoffen terugwinning en niet op energetische verwerking. Een kansrijke toepassing voor gerecyclede jute vezels zijn geotextielen. Dit zijn doorlaatbare textielen die gebruikt worden in combinatie met grond, in water- en wegenbouwkundige toepassingen. Het gebruikte materiaal is vaak polypropyleen en polyester, maar steeds vaker ook jute, hennep of kokos als het materiaal biologisch afbreekbaar moet zijn.

Figuur14/15: Geotextiel toepassingen in de wegen waterbouw


11

Status: Er ligt een interessante businesscase om in de regio Amsterdam/Zaanstad een verwerkingsinstallatie voor het vervezelen van textielafval neer te zetten. De hoeveelheid textielafval die in de regio vrijkomt is ca. 15.000 - 20.000 ton/jaar. Dit is voldoende om een vervezel installatie te kunnen laten draaien. In samenwerking met Wieland textiel kan een hoogwaardige stroom vastgelegd worden, die vanaf begin 2012 ook op kleur en samenstelling gesorteerd kan worden. Jute zakken afkomstig van koffie- en cacaobedrijven kunnen worden herverwerkt tot geotextielen, die worden ingezet in de wegen waterbouw. De afzetmogelijkheden voor vervezelde materialen (non-wovens) en de recycling van polyester- en nylonvezels moeten nog verder worden onderzocht. Met name de laatste twee materialen hebben een hoge restwaarde, mits ze in zuivere vorm.


12

2.5

Geactiveerde kool

Norit produceert en levert ca. 150 verschillende producten op basis van geactiveerde koolstof, die worden toegepast in allerlei filtratie- en reinigingsprocessen. Actieve kool is een speciaal behandelde koolstof die door adsorptie allerlei stoffen aan zich kan binden. Afnemers zijn: de voedingsmiddelenindustrie, waterzuivering en diverse andere markten. Een deel van de actieve kool (17.000 ton) wordt na gebruik weer opgehaald bij de klanten, geregenereerd en opnieuw geleverd aan dezelfde klanten. Dit gebeurt alleen als de gebruikte kool niet te vervuild is, anders moet de klant het zelf afvoeren, bijvoorbeeld naar de cementoven.

Figuur 16/17: Norit geactiveerde kool (links) en Afvalcontainer met reststroom (rechts)

Vroeger werd er gebruik gemaakt van Houtafval van de Zaanse meubelfabrieken en turf dat vercokest werd. Tegenwoordig worden de cokes geïmporteerd uit Azië. Norit heeft de volgende afvalstromen: Hoogcalorisch afval (cokes, actieve kool) > 350 ton/jaar. Hoogcalorisch afval wordt opgehaald voor energieopwekking. Big-bags, metalen en houten pallets worden opgehaald voor hergebruik of recycling. Status: Het vinden van een lokale toepassing voor de hoogcalorische afvalstroom. Het bijmengen bij kolen (OBA) voor energieopwekking is niet mogelijk zonder toestemming van de klanten. Vattenfall (Nuon) geeft aan dat de hoeveelheden te klein zijn om te worden bijgestookt in de Hemweg Centrale.


13

2.6

Houtachtige reststromen

Diverse bedrijven in de haven van Amsterdam en Zaanstad hebben houtachtige reststromen, zoals houten pallets, stuwadoorshout, resthout, cacaodoppen, etc. Een deel hiervan gaat naar de spaanplaatindustrie in Duitsland of België en een deel wordt bijgestookt in energiecentrales. Houtafval is er in drie klassen: A-hout (schoon en onbehandeld hout), B-hout (geverfd en gelakt hout, plaatmaterialen, etc.) en C-hout (verduurzaamd hout). A-hout heeft de hoogste waarde. Van Wessem Houtbewerking verkoopt momenteel houtschaafsel (krullen) en zaagsel dat gebruikt wordt als bodembedekker voor koeienstallen, kippenschuren, varkensstallen, paardenboxen en bloembedden. Van Wessem heeft een machine staan voor het verkleinen van hout naar houtsnippers met een capaciteit van ca. 7.500 ton / jaar. Van Wessem is bezig met een vergunning om A-hout in te zamelen, voor de bestaande markt en de productie van pellets.

Figuur 18/19: Houten pallets (links) en houtpellets (rechts) Het prijsverschil tussen A- en B-hout is gering en wordt daarom vaak niet gescheiden aangeleverd. Het meeste A-hout wordt hergebruikt in de spaanplaatindustrie, voor productie van palletblokken en in toenemende mate voor de productie van groene energie. Het B-hout wordt afgevoerd door verschillende afvalverwerkers en verwerkt in speciale afvalverbrandingsinstallaties, zoals bij HVC Alkmaar. C-hout gaat naar erkende verwerkingeninrichtingen en kan alleen als brandstof dienen.


14

Figuur 20: Hout reststromen en huidige verwerking

Strooisel voor stallen en paden Houtvezels en houtkrullen worden veel gebruikt als strooisel in maneges en voor stallen. Voordeel is dat houtvezel stofvrij is en makkelijk in het gebruik. Zaagsel verschilt in grootte van de houtvezel en wordt vooral als bedding gebruikt in varkens- en rundveehouderijen. Dit materiaal is door het grote absorptievermogen erg functioneel. Spaanplaat en palletblokken Spaanplaat wordt gemaakt van fijne houtsnippers gemengd met 10 tot 30% kunsthars. Het wordt voornamelijk gebruikt in de meubelindustrie en in de bouw. Spaanplaat is beperkt vochtbestendig en niet geschikt voor buitentoepassingen. Voor de productie van spaanplaat, hardboard en zachtboard, OSB en MDF wordt voornamelijk gebruik gemaakt van resthout uit de houtindustrie en van dunningshout uit Europa. In de regio is geen spaanplaatfabriek aanwezig en transport naar België of Duitsland is vaak duurder dan verbranding, in bijvoorbeeld een biomassa centrale. Biomassa: houtpellets Het gebruik van energie uit biomassa, waaronder houtpellets wordt gezien als CO2 neutraal. Bij de verbanding van pellets komt CO2 vrij, maar de boom die de grondstof voor de houtpellet levert, heeft tijdens zijn leven CO2 opgenomen. Biomassa in de vorm van geperste houtkorrels worden aangeduid met de term ‘pellets’. Duitsland en Scandinavische landen zijn voorlopers van het gebruik van deze alternatieve brandstof. Houtpellets worden gebruikt voor de verwarming van ruimtes en het opwekken van elektriciteit. Geperste houtpellets hebben een bijzonder hoge verbrandingswaarde van ongeveer 18 MJ/kg. Hiermee komt 1,8 kilogram pellets overeen met ongeveer één liter stookolie of 1 m3 aardgas.


15

Figuur 21/22: Verpakte houtpellets (links) en houtpelletkachel (rechts) Het bedrijf Passie voor Pellets verkoopt houtkachels voor bedrijven en particulieren. Zij verkopen zelf geen houtpellets. Pelletkachels zijn geavanceerde houtkachels met een zeer hoog rendement van 85% tot 95%. Met een pelletkachel is het mogelijk lokaal een ruimte te verwarmen, met een geschakelde (cv-) pelletkachel is het mogelijk om (bestaande) radiatoren, vloerverwarming en/of sanitair water verwarmen. Daarnaast is er een afzetmarkt voor houtpellets bij bedrijven, zwembaden en particulieren. De houtpellets worden geleverd in zakken van 10 of 15 kg. Biomassa centrales Energiebedrijven zijn ook steeds meer geïnteresseerd in biomassa in de vorm van woodchips en pellets. Essent importeert voor de Amercentrale al op grote schaal houtpellets uit de Verenigde Staten en Canada. De Amercentrale gebruikt jaarlijks bijna een miljoen ton biomassa. Andere bioenergie centrales staan in Cuijk (Essent) en nabij Lelystad (Nuon), beide draaien op afvalhout. Ook in de regio Amsterdam/Zaanstad zijn mogelijke afnemers voor houtpellets, bijvoorbeeld de Hemweg Centrale van Vattenfall (Nuon). Zij hebben plannen om vanaf 2012 biomassa te gaan bijstoken. Nuon heeft echter aangegeven dat zij geïnteresseerd zijn in leveranciers die minimaal 20 kton per jaar kunnen leveren. Status: Er ligt een interessante businesscase voor Van Wessem houtbewerking om in de regio Amsterdam/Zaanstad een verwerkingsinstallatie voor A-hout neer te zetten. De markt voor houtpellets is sterk groeiend. De hoeveelheid houtafval die vrijkomt in de Haven van Amsterdam en Gemeente Zaanstad is meer dan voldoende om een houtpellet installatie te kunnen laten draaien. De afzetmogelijkheden voor houtpellets zijn uitstekend, maar de afzet van hoogwaardiger producten moet nog verder worden onderzocht. Van Wessem houtbewerking gaat dit traject zelfstandig oppakken.


16

2.7

Kunststofafval

Er zijn verschillende bedrijven met kunststofafval. De meeste stromen zoals: productieafval, bigbags en kunststoffolie wordt al apart gehouden en gerecycled. Er zijn tijdens het project daarnaast enkele stromen geïdentificeerd waarvoor nog geen goede oplossing is. Hordijk Verpakkingen heeft een systeem waarbij al het productieafval intern wordt gerecycled tot nieuwe verpakkingen. Er is wel interesse in rPET, ofwel gerecycled PET. Tapijtlappen Forbo Flooring Coral is een dochterbedrijf van Forbo dat inloop tapijten en matten produceert. Forbo Flooring heeft een reststroom van tapijtlappen van ca. 180 ton per jaar.

Figuur 23/24: Forbo Flooring Coral droogloopmatten (links) en reststroom tapijtlappen (rechts) Status: Granuband is geïnteresseerd om deze afvalstroom te verwerken. Zij kunnen de vezelfractie scheiden van de Vinyl backing. Er zijn al proeven gedaan en een vervolgafspraak is gepland. XLPE Draka is internationaal actief in de ontwikkeling, productie en verkoop van kabels voor een grote verscheidenheid aan klanten. De producten van Draka worden gebruikt in onder andere vliegtuigen, treinen, auto's, schepen, op booreilanden, windmolens, huizen en kantoren. Bij de productievestiging in Amsterdam komen onder meer de volgende afvalstromen vrij: Kabelafval, dit wordt al volledig gerecycled, vanwege de hoge restwaarde van het koper. XLPE gevulcaniseerd > 100-200 ton/jaar hier is nog geen oplossing voor. Op dit moment wordt deze stroom afgevoerd naar de verbrandingsoven. XLPE is een gevulcaniseerde (ofwel crosslinked) polyethyleen, dat veel wordt gebruikt als isolatie voor elektrische draden en kabels. XLPE is een materiaal dat hittebestendig is en het zijn vorm


17

behoudt. Doordat het niet kan worden gesmolten, is het vrijwel onmogelijk om XLPE te recyclen in dezelfde toepassing. Onderzoek in Japan3 heeft aangetoond dat het mogelijk is XLPE te recyclen, met behulp van thermoplasticizing. Status: Het bedrijf Van Maren Systems is geïnteresseerd om dit materiaal te recyclen tot pallet blokken. Deze pallet blokken worden gebruikt voor poolpallets. Het XLPE materiaal zou de nagelvastheid kunnen verbeteren, waardoor spijkers beter hechten in het blok.

Figuur 25/26: XLPE kabelafval en chips (links) en pellets van gerecycled XLPE (rechts) Bollennetten In de bloembollenteelt wordt veel gebruik gemaakt van bloembollennetten en zakken. Deze netten zijn gemaakt van HDPE en ze worden veelal ingezameld door GP Groot. Het gaat om een stroom van ca. 3.000 ton / jaar. De netten en zakken zijn echter nogal vervuild met grond, en GP Groot zoekt mogelijkheden om deze netten hoogwaardiger te kunnen recyclen. Bollennetten kunnen worden gerecycled tot kunststof maar moeten eerst worden vervezeld en schoongewassen.

Figuur 27/28: Bloembollennetten (GP Groot)

3

Thermoplasticizing Technology for the Recycling of Crosslinked Polyethylene, Shigeru Tokuda, e.a., Furukawa Review, No. 23, 2003 __________________________________________________________________________________________________ Samenvatting Eindrapport: “Afval = Grondstof”

18

2.8

Bodemas / Calcium Chloride

Het Afval Energie Bedrijf (AEB) is onderdeel van de gemeente Amsterdam en houdt zich bezig met verwerken van afval, het opwekken van energie en het terugwinnen van materialen. Het AEB is bezig met een transitie waarbij de herwinning van grondstoffen een belangrijke rol gaat spelen.

Figuur 29/30: Afval Energie Bedrijf (links) en de reststroom bodemas (rechts) Huidige situatie: • Het Afval Energie Bedrijf heeft een reststroom bodemas, dat tot nu toe gebruikt word bij de aanleg van wegen. Er is een pilot gestart om meer grondstoffen uit de bodemas terug te winnen. Hierdoor bevat de rest fractie minder verontreinigingen en kan beter worden hergebruikt. • Het AEB heeft verder een reststroom van CalciumChloride (CaCl2) en zoekt hiervoor een toepassing, bijvoorbeeld als strooizout. Deze reststroom is een oplossing en moet eerst gedroogd worden. Dit is pas rendabel als er een afnemer gevonden kan worden. Status: Bodemas / SOI: er is nog geen beslissing over investering in nieuwe opwerkingsinstallatie, discussie gaat momenteel met name over organisatievorm (PPP). Er is wel meer druk ontstaan op het vinden van goede toepassingen omdat RWS geen bodemas meer wil toepassen in wegenbouw. CaCl2: Deze stroom is beschikbaar maar zeer verdund, opwerken / indampen naar industriële/commerciële kwaliteit is mogelijk maar er moet dan eerst een goede businesscase zijn om investering in verdampingscapaciteit te rechtvaardigen. AEB is zeer geïnteresseerd in toepassingen. Wellicht zijn er mogelijkheden (b.v. chemische industrie). Laagwaardige toepassingen (b.v. als strooizout) zijn waarschijnlijk niet rendabel door de noodzaak tot (energie-intensief) indampen.


19

2.9

Natriumsulfaat

Het bedrijf Jan Schoemaker in Zaandam verwerkt cacaoresiduen en produceert geraffineerde cacaoboter. Er is een reststroom van 100 ton per jaar Natriumsulfaat (Na2SO4, een zout), een vaste stof, vrij puur, maar iets nattig, vanwege Eltesol (basische vloeistof). Deze reststroom wordt nu geloosd. Ze zouden graag een andere toepassing zien. Hiervoor moet het waarschijnlijk wel eerst gedroogd worden. Dit is pas rendabel als er een afnemer gevonden kan worden.

Figuur 31/32: Jan Schoemaker (links) en de reststroom Natriumsulfaat (gedroogd) Mogelijke toepassingen voor Natriumsulfaat zijn te vinden in de papierpulp industrie, de glasindustrie en de wasmiddelenindustrie. Deze industrieën zijn echter niet aanwezig in de regio Amsterdam/Zaanstad.


20

2.10 Reststroom Kaliumsulfaat Biodiesel Amsterdam produceert tweede generatie biodiesel van gerecycled organisch afval. Door energie te winnen uit afval is onze tweede generatie biodiesel geen bedreiging voor voedselproductie. Deze milieuvriendelijke brandstof vormt een van de meest veelbelovende alternatieven voor de transportsector. Biodiesel Amsterdam is onderdeel van Greenmills, een ultramodern productiecomplex in de haven van Amsterdam. Greenmills combineert procestechnologie en industriële processen om het (her)gebruik van afvalproducten te maximaliseren en de behoefte aan ruwe grondstoffen te minimaliseren.

Figuur 33: Biodiesel Amsterdam Biodiesel Amsterdam heeft een fosfaatrijke reststroom van ca. 3.000 ton per jaar. De bestanddelen zijn: Kaliumsulfaat (50-75 %), Glycerine ( 5-10%), Vetzuren (5-15 %), Kaliumfosfaat (0-4%), Methanol (5%) en Water (0-20%). Op dit moment wordt het verwerkt in Duitsland. Het betreft een Categorie 1 materiaal (dierlijke bijproducten), waardoor het niet kan worden ingezet voor de productie van kunstmest bij ICL Fertilizers. Status: • ICL Fertilizers heeft een test gedaan en is geïnteresseerd, maar mag geen Categorie 1 stromen verwerken. Wanneer Biodiesel er in slaagt om de reststroom zodanig te behandelen dat het geen Categorie 1 materiaal meer is dan is er zeker interesse. • Problematiek van Categorie 1 zal onder de aandacht worden gebracht van het Nutriëntenplatform en het Ketenakkoord Fosfaat.

•

Andere potentiële afnemers zijn in de regio vooralsnog niet gevonden.


21

2.11 Restwarmte Ahold Coffee Company (ACC) is één van de grootste koffieproducenten in Nederland en levert producten aan grootwinkelbedrijven en groothandelsbedrijven, zowel in Nederland als in het buitenland. In de moderne fabriek in Zaandam is meer dan honderd jaar kennis en ervaring aanwezig in het branden, malen en verpakken van koffie. ACC heeft veel warmte over, dat nu wordt geloosd via 4 pijpen. De warmte komt vrij bij het branden van de bonen. Ze hebben 2 branders die elk de warmte lozen via 2 pijpen. De bonen worden opgewarmd tot 400 graden. Het is geen continue proces maar een batch proces.

Figuur 34: Bedrijfspand Ahold Coffee Company en Wine Excel (Zaandam) Wine Excel B.V. (opgericht in juli 2001) is een wijn bottelbedrijf gespecialiseerd in de inkoop, het bottelen en de verkoop van wijnen. Wine Excel is een dochteronderneming van de Baarsma Wine Group, een internationale speler in de Europese wijnmarkt met een brede selectie aan kwaliteitswijnen voor alle marktsegmenten. Wine Excel bottelt jaarlijks miljoenen liters wijn voor de grotere supermarktketens, slijterijen en horeca. Wine Excel heeft warmte nodig voor de volgende processen: 1. Sealen van producten 2. Opwarmen van de wijn (in de winter), nodig 15 -60 graden (400 kw/uur) 3. Spoelwater Er staat een boiler 15 – 60 graden, gebruiken een paar duizend liter/dag. Ze stoken met gas, waarmee het water wordt opgewarmd. Er zitten al warmte wisselaars in. Warmte zou op de boiler aangesloten kunnen worden of voor de wijnopwarming zou er een extra boiler tussen gezet kunnen worden. De afstand warmtebron en warmte vraag is ongeveer 50 -100 meter. Status: Partners for Innovation maakt een inventarisatie van de exacte omvang van het warmte aanbod en de warmte vraag. Er wordt een stappenplan gemaakt en er wordt gekeken naar subsidiemogelijkheden.


22

3.

Overzicht kansrijke projecten

Eind januari zijn er acht projecten geïdentificeerd. In al deze projecten zijn reeds stappen ondernomen, variërend van tests met reststromen en haalbaarheidsonderzoeken tot vergunningaanvragen en het voorbereiden van investeringen. In de komende maanden zal in de meeste gevallen duidelijk worden in welke vorm en omvang de inzet van reststromen in deze projecten zich zal ontwikkelen. Partners for Innovation zal zich blijven inspannen om deze projecten te ondersteunen. Eind juli 2012 zal met het projectteam worden de status van deze projecten (en mogelijk nieuwe projecten) nogmaals worden geëvalueerd. Project 1: Fosfaatrijke reststromen ICL Fertilizers is bezig haar installaties geschikt te maken voor het inzetten van fosfaatrijke reststromen. Er zijn contacten gelegd met aanbieders van deze stromen en er is een subsidie verkregen van het DIHA. Dit project is eind 2010 geïnitieerd en begin 2012 zijn de benodigde vergunningen geregeld. Begin 2012 is een investering gepland door ICL Fertilizers. Project 2: Autobanden vezelfractie Dura Vermeer is geïnteresseerd om de reststroom textielen kunststofvezels afkomstig van Granuband in asfalt in te zetten als afdruipremmer. • Haalbaarheidsonderzoek; Dura Vermeer heeft een labtest gedaan, waaruit blijkt dat het fluff materiaal geschikt is als afdruipremmer. Er is wel ongeveer twee keer zoveel van nodig als van de cellulose vezels die nu gebruikt worden. • Wegens een capaciteitsprobleem bij de innovatieafdeling van Dura Vermeer kan het vervolg niet direct opgepakt worden. Volgens de planning zal er een haalbaarheidsonderzoek en pilot project gestart worden in het tweede kwartaal van 2012. Project 3: Textiel Recycling Er liggen goede mogelijkheden om in de regio Amsterdam/Zaanstad een verwerkingsinstallatie voor textielafval neer te zetten. De hoeveelheid textielafval die vrijkomt in de regio ligt op ca. 15-20.000 ton/jaar. Dit is voldoende om een vervezel installatie te kunnen draaien. In samenwerking met Wieland textiel kan een hoogwaardige stroom vastgelegd worden, die vanaf begin 2012 ook op kleur en samenstelling gesorteerd kunnen worden. Jute zakken afkomstig van koffie- en cacaobedrijven kunnen worden herverwerkt tot geotextielen, en vervolgens worden ingezet in de wegen waterbouw. De recycling van polyester- en nylonvezels moeten nog verder worden onderzocht, maar deze materialen hebben een hoge restwaarde.


23

Project 4: Houtpellets Van Wessem Houtbewerking overweegt een investering in een grootschalige pellet persmachine. Er ligt een interessante businesscase voor Van Wessem houtbewerking om in de regio Amsterdam/Zaanstad een verwerkingsinstallatie voor A-hout neer te zetten. De markt voor houtpellets is sterk groeiend. De hoeveelheid hout afval die vrijkomt in de Haven van Amsterdam en Gemeente Zaanstad is meer dan voldoende om een houtpellet installatie te kunnen draaien. De afzetmogelijkheden voor houtpellets zijn uitstekend, maar de afzet van hoogwaardiger producten moet nog verder worden onderzocht. Project 5: Kunststof tapijtlappen Forbo Flooring Coral heeft een reststroom van de productie van inloopmatten. Dit is een combinatie van kunststof vezels en vinyl. Granuband heeft interesse om de textiellappen van Forbo Flooring Coral te verwerken. Granuband kan de vezelfractie scheiden van de Vinyl backing. Er zijn al proeven gedaan en een vervolgafspraak is gepland. Project 6: kunststof XLPE afval Draka heeft een reststroom XLPE van ca. 180 ton per jaar. Dit is gevulcaniseerd materiaal dat niet gerecycled kan worden. Het wordt op dit moment door Van Gansewinkel ingezameld en verbrand. Van Maren Systems heeft in januari 2012 via Van Gansewinkel een tweetal big-bags (ca. 200 kg) XLPE materiaal ontvangen en gaat een proef doen om de verwerkbaarheid en eigenschappen te testen. Project 7: Bollennetten In de bloembollenteelt wordt veel gebruik gemaakt van bloembollennetten en zakken. Deze netten zijn gemaakt van HDPE en ze worden veelal ingezameld door GP Groot. De netten en zakken zijn echter nogal vervuild met grond, en GP Groot zoekt mogelijkheden om deze netten hoogwaardiger te kunnen recyclen. Het materiaal van bollennetten kan nadat het vervezeld en gewassen is, worden gerecycled. Een mogelijke toepassing is palletblokken, waarvoor een geïnteresseerde afnemer gevonden is. Van Maren Systems heeft in januari 2012 via GP Groot een monster van 10 kg vervezelde en gewassen materiaal ontvangen en gaat een proef doen om de verwerkbaarheid en eigenschappen te testen.


24

Project 8: Restwarmte Ahold Coffee Company (ACC) heeft veel warmte over, wordt nu geloosd via 4 pijpen. De warmte komt vrij bij het branden van de bonen. Wine Excel heeft warmte nodig voor verschillende processen. De afstand tussen de warmtebron en de warmte vraag is ongeveer 50 -100 meter. Partners for Innovation heeft twee adviesbureaus gevraagd om een offerte te maken voor een haalbaarheidsonderzoek. Daarnaast wordt er gekeken naar subsidiemogelijkheden, bijvoorbeeld via de MJA (Meerjarenafspraken) Energiebesparing.

Besparingspotentieel Wanneer alle bovenstaande projecten tot volledige uitvoering komen, dan betekent dit dat er een besparing van 56.000 – 70.000 ton aan grondstoffen wordt gerealiseerd. De potentiële besparing van CO2 equivalenten is berekend op: ca. 175.000 – 200.000 ton. Hierbij moet vermeld worden dat deze berekeningen gebaseerd zijn op enkele grove aannames en deze getallen kunnen daarom slechts gezien kunnen worden als een indicatie. Projecten

Besparing grondstoffen (ton/jaar)

Schatting van de besparing CO2 eq. (ton/jaar)

1. Fosfaatrijke reststromen

30.000 – 40.000

39.000 – 52.000

2. Autobanden vezels

1.000-2.000

278 - 556

3. Textiel recycling

15.000 – 20.000

22.800 - 30.400

4. Hout pellets

7.500

7.417

5. Kunststof tapijtlappen

180

468

6. XLPE recycling

100 - 200

260 - 520

7. Bollennetten

3.000

7.800

8. Restwarmte

-

50.000 - 100.000

Totaal

Ca. 56.000 – 70.000

Ca. 125.000 -200.000


25

4.

Conclusies

Bedrijven zijn zich over het algemeen bewust van de kosten van afval en staan open voor mogelijkheden om kosten te besparen en hoogwaardige toepassingen te vinden voor reststromen. Het is niet eenvoudig gebleken om grote reststromen te vinden die geschikt zijn voor hoogwaardig hergebruik, maar daarvoor nog niet worden ingezet. De afvalmarkt is behoorlijk concurrerend en afvalverwerkers bezoeken regelmatig hun klanten om te bekijken of er meer mogelijk is met de beschikbare afvalstromen. De overcapaciteit van verbrandingsinstallaties maakt het economisch gezien minder snel rendabel om reststoffen te recyclen. De “gate-fee” voor brandbaar afval ligt momenteel tussen de 50 tot 80 euro/ton. Desondanks is er een aantal interessante business kansen gevonden. Door het onzekere economische klimaat en de vaak hoge benodigde investeringen, duurt het soms lang voordat projecten daadwerkelijk van start gaan. Naar onze mening zijn in het project de belangrijkste reststromen onderzocht. Er zijn tijdens het project acht mogelijk kansrijke reststromen geïdentificeerd. Het ontbreekt de bedrijven soms aan de tijd, contacten en investeringsmogelijkheden om deze kansen om te zetten in concrete projecten. Een partij die als aanjager en katalysator optreedt in dit soort trajecten kan in deze trajecten het verschil maken. Als hier vanuit de opdrachtgevende partijen vraag naar is kan Partners for Innovation hiervoor een voorstel opstellen. Overige mogelijkheden voor vervolg DIHA: Het Duurzaamheid- én Innovatiefonds Haven Amsterdam biedt voor bedrijven goede mogelijkheden om projecten op te starten op het gebied van Afval = Grondstof. Mogelijk is dit nog niet bij alle bedrijven voldoende bekend. Een voorlichtingsbijeenkomst of serie kleinere voorlichtingsbijeenkomsten kan bedrijven interesseren om plannen in te dienen binnen dit fonds. Green Deal: “Afval is Grondstof” kan een mooi thema zijn voor een Green Deal. Green Deals bevorderen duurzaamheid en economische groei. Hierbij helpt de overheid om belemmeringen weg te nemen om duurzame verandering tot stand te brengen.


26

Eindrapport. Samenvatting (publieksversie) Afval = Grondstof. Periode: Januari 2011 Januari In opdracht van:

Recommend Documents