-tag (dat is meestal de laatste code in de broncode van je pagina’s).1 6. Ga naar je Google Analytics account en klik op ‘rapporten weergeven’. Dan kun je de statistieken over jouw website inzien en alles te weten komen over je (potentiële) klanten, hun wensen, gedrag en woonplaatsen. Overigens: dit kan pas een aantal uur nadat je de codes in je website hebt geplaatst.
1Bron: www.deondernemer.nl/kennisbron/artikel/957122/Installatie-Google-Analyticsin-10-stappen.html
28
Eerste hulp bij online ondernemen
29
Betaald
Er zijn ook webanalysetools waar je voor moet betalen, zoals Snoobi of Onestat. Een betaalde analysetool geeft ook inzicht in het effect van je website en de informatie over je bezoekers en hun gedrag. Bij Snoobi is dit laatste zeer uitgebreid, dit systeem biedt bovendien een koppeling met je CRM-systeem. Het grootste nadeel van professionele webanalyse is dat het geld kost. Google Analytics is helemaal gratis. ►
30
Interessante links: www.frankwatching.com/archive/2010/03/01/google-analytics-in-10stappen/ www.google.com/intl/nl_ALL/analytics/index.html www.youtube.com/profile?v=_qfG2d9etvk&user=googleanalytics&hl=nl
Online producten en diensten verkopen
Hoe begin ik een webshop? Wil jij online diensten of producten verkopen? Zorg voor een goede webwinkel. In dit hoofdstuk een stappenplan.
Eerste hulp bij online ondernemen
31
Maar liefst 8,2 miljard euro werd online door consumenten uitgegeven in 2010. Een stijging van 11 procent! Thuiswinkel.org, de brancheorganisatie voor webwinkels, verwacht dat we in 2011 zelfs de grens van € 9 miljard passeren. De belangrijkste groei zit in de bestedingen in producten (+16%). Dit is opvallend omdat volgens het CBS de detailhandel nonfood met 1,5% gedaald is.
• Reizen: 2,1 miljard euro • Telecom: bijna 1 miljard euro • Kleding: 550 miljoen euro
De bestedingen per online shopper zijn met 20 procent gestegen naar 7,4 bestellingen per persoon. De gemiddelde waarde per order is gedaald naar 119 euro per order en totaal wordt er gemiddeld door meer dan 9 miljoen online shoppers voor 890 euro besteed. Trend is steeds meer kleine orders.1
Stappenplan: hoe begin ik een webshop? 1. Is er behoefte aan je producten?
Begin je vanuit het niets een webshop, dan weet je nog niet naar welke producten veel vraag is. Voer daarom een marktonderzoek uit en maak een ondernemingsplan. Registreer je vervolgens bij je Kamer van Koophandel en vraag een btwnummer aan, om later btw te kunnen berekenen en af te dragen over je verkochte producten. De KvK meldt je aan bij de Belastingdienst en het Hoofdbedrijfschap Detailhandel. Begin je een webwinkel aan huis, dan moet je dit meestal melden bij de gemeente.
2. Website
De producten in je webshop zijn belangrijk, maar het uiterlijk van je shop minstens zo. Vinden klanten niet binnen twee klikken een product, dan gaan ze weg. Zorg daarom voor een overzichtelijke website, met goede afbeeldingen en duidelijke productomschrijvingen. Registreer een voor klanten goed te onthouden domeinnaam, die de lading dekt. Laat je een website bouwen, zorg dan dat je zelf de auteursrechten krijgt, zodat je hem later kunt wijzigen.
3. Systeem
Een website waar je dingen op wil verkopen, zit anders in elkaar dan een website waar je alleen informatie op plaatst. Je hebt een e-commerce platform nodig, bijvoorbeeld Magento. Dat is een open source softwarepakket met daarin onder meer productvergelijkingen, een winkelwagen met foto’s, productnamen, prijzen en hoeveelheden. Na het downloaden kun je je eigen producten in het systeem invoeren. Heb je weinig technische kennis? Dan kun je je aansluiten bij een webwinkelformule, bijvoorbeeld mijnwinkel.nl, een soort community waarbinnen je een eigen webwinkel op kunt zetten. Voordeel is dat je weinig geld kwijt bent, nadeel dat je minder keuze hebt qua layout.
4. Betaalmogelijkheden
Zorg dat je klanten verschillende betaalmogelijkheden hebben. Behalve creditcard heb je bijvoorbeeld ook een eenmalige machtiging en iDeal. Verzend je het bestelde product, stuur dan een schriftelijke bevestiging van de bestelling mee, met de algemene voorwaarden, garantiebepaling en adresgegevens.
Meer informatie over betaalmogelijkheden lees je in het hoofdstuk: Hoe krijg ik mijn geld? I Betaalmethodes, payment providers en regels
1 Bron: Thuiswinkel.org
32
Eerste hulp bij online ondernemen
33
I
N
T
E
R
V
I
E
W
5. Zorg dat je wordt gevonden!
Ook voor een webshop moet je reclame maken, je staat niet automatisch bovenaan de zoekresultaten van Google.
Meer informatie over online zichtbaarheid en vindbaarheid lees je in het hoofdstuk: Zo, alles is geregeld en nu nog bezoek! I Alles over online marketing
6. Wetgeving
Voor het runnen van een webshop zijn diverse wettelijke regels vastgesteld. Zo mag je bijvoorbeeld geen sterke alcohol verkopen zonder slijters- of drank- en horecavergunning. Onthoud ook dat je klanten niet ongevraagd elektronische reclame via e-mail of mobiele telefoon mag sturen.2
Tip: Aandachtspunten website • Zorg dat je webshop snel opent. Moeten eerst allerlei Flash animaties laden, dan jaagt dat klanten weg. • Bedenk dat je webshop door meerdere browsers bekeken moet kunnen worden, niet iedereen gebruikt Internet Explorer. • Beveilig je webshop goed, vooral wanneer je online je klant gegevens bewaart. • Zorg dat de algemene voorwaarden goed vindbaar zijn. Hierin vermeld je bijvoorbeeld regels over betaling, levertijd, garantie en geschillen.
Patrick Kerssemakers, fonq
’Alles draait om beloftes nakomen’
►
Wie? Wat? Medewerkers? Omzet?
fonq Online warenhuis en ruim 100 shop-in-shops 75 14 miljoen, groeide 43% in 2010.
Het online warenhuis fonq doet het goed. Zo goed zelfs dat het de FD Gouden Gazelle 2010 won voor het snelst groeiende middelgrote bedrijf van Midden-Nederland. CEO Patrick Kerssemakers (35): “Dat was absoluut een van de mooiste momenten uit het bestaan van fonq”.
2 Bron: www.antwoordvoorbedrijven.nl
34
Eerste hulp bij online ondernemen
35
http://www.fonq.nl/
We gaan bijna tien jaar terug in de tijd, naar 2002. Patrick Kerssemakers besluit om ondernemer te worden. Tot die tijd was hij marketingconsultant en hielp hij ondernemers de stap naar de online wereld te zetten. “Dat uurtjefactuurtje-gevoel vond ik eigenlijk maar niks. Ik wilde het liever zelf doen”, vertelt hij. Als consultant adviseerde hij voornamelijk gezondheidsgerelateerde webwinkels. Zo begon hij de website voeljegezond.nl, nu onderdeel van webwarenhuis fonq.
Overal verstand van hebben
“Als ondernemer moet je alles zelf doen. Zelf inkopen, zelf inpakken, zelf klantenservice doen, zelf teksten schrijven, zelf naar het postkantoor gaan. En je moet ook overal verstand van hebben. Dat kan helemaal niet. Je kan niet alles van boekhouden weten en alles van inkoop en verkoop, dat leer je gaandeweg pas”, zegt Kerssemakers. Heeft hij het ondernemerschap soms onderschat? “Nee… nouja, gelukkig onderschat je het, anders begin je er niet aan.”
Overnemen, overnemen en nog eens overnemen
Speciale strategie
De kracht ligt hem in specialisatie
Belangrijkste voorwaarde: kopen!
Hoe ontstond vanuit voeljegezond.nl het webwarenhuis fonq? “In 2002 begon ik mijn eigen webshop. Door overnames kwamen er meer webshops bij. Al die losse webwinkels bij elkaar was niet handig, dus ik bedacht dat ik ze allemaal onder één merknaam wilde hebben.” Kerssemakers besloot het al bestaande webwarenhuis (en dus concurrent) fonq te kopen.
Inmiddels is fonq een webwarenhuis plus ruim honderd gespecialiseerde shop-in-shops. Je kunt het zo gek niet bedenken of fonq heeft er een webwinkel voor. Weegschalen bijvoorbeeld. Of klokken. “Onze kracht ligt hem in de specialisatie. Onze klokwinkel heeft zo’n 5 tot 10 concurrenten. We moeten ons onderscheiden door echt alles van klokken te weten.”
Om dat specialisme te waarborgen, heeft Fonq een strategie. “Er werken ongeveer 75 mensen bij fonq. Twintig daarvan zijn ingedeeld in vijf clusters van vier mensen: een inkoper, een webshop manager, een online marketeer en een content marketeer”, vertelt hij. Elk cluster beheert twintig webwinkels. Zij focussen zich helemaal op die producten en zijn dus specialist.
De belangrijkste voorwaarde voor een webshop vindt Kerssemakers dat je er moet kunnen kopen. “Je moet alle poespas achterwege laten. Niks registreren of accounts aanmaken, bij ons kun je gewoon kopen. Dit proces staat nu twee jaar, het werkt het beste.”
Google Analytics is geen doel
Om te meten of de website voldoet aan de verwachtingen, gebruikt fonq Google Analytics. “We zijn daar serieus mee bezig, maar het is geen doel op zich. Het is een middel om te kijken of je het goed doet. Het gaat bij ons meer om het kunnen leveren tegen een goede prijs, een goede website en natuurlijk de perceptie van de consument.”
36
Eerste hulp bij online ondernemen
37
Basiselementen webshop
Een goede webshop bestaat volgens Kerssemakers uit de volgende basiselementen. “Het telefoonnummer moet er groot op staan, net als je basisvoorwaarden en je garanties. Je moet laten zien hoe jij met bestellingen omgaat en wat de retourtermijn is”, zegt hij. Naast een goede website is ook de perceptie van de klant belangrijk voor fonq. “Alles draait om beloftes nakomen. Onze belofte is: voor acht uur ’s avonds besteld, de volgende dag in huis. Hetzelfde geldt voor mailtjes. We beloven binnen 24 uur te reageren, maar de klantenservice krijgt van mij op z’n kop als ze niet binnen drie uur antwoorden. En als het past, doen we bij het pakketje bijvoorbeeld een gratis tijdschrift. Dat zeggen we niet, maar het verrast de klant wel”.
Afspraken nakomen
De voorwaarden van een goede website
Over gebruiksvriendelijkheid, conversie en betrouwbaarheid Afhankelijk van het doel van je website zijn verschillende elementen belangrijk. Verkoop
Waarom fonq als een van de vele duizenden webshops in Nederland het zo goed doet, durft Kerssemakers niet concreet te zeggen. “We hebben een heel toegewijd team, dat precies weet wat het moet doen om ons te laten groeien. Onze strategie is helder, de naam is helder, we hebben duidelijke producten. En we komen onze afspraken na. Daardoor weten mensen ons te vinden, uiteraard met een beetje hulp van Google Adwords, brandingcampagnes en social media.”
je aan consumenten dan zijn andere zaken
Gewoon heel hard doorgroeien
elkaar hebt!
En de toekomst? Die ziet er fonkelend uit: “Gewoon heel hard doorgroeien. Ik zou heel blij zijn als we dit soort cijfers kunnen volhouden. Het is een heel mooi en gezellig bedrijf om te werken, dat proberen we met de drie mededirecteuren en alle collega’s vol te houden. Elke dag met plezier naar je werk gaan, dat is uiteindelijk het belangrijkst.”
belangrijker dan wanneer je een virtuele etalage hebt. Toch zijn een paar punten voor alle websites van belang. Zorg ervoor dat je dit voor
Belangrijkste tip voor startende webwinkel? “Doe eerst alles zelf voordat je denkt dat je dingen moet gaan uitbesteden.” ►
38
Eerste hulp bij online ondernemen
39
Less is more
Heb je een duidelijk doel voor ogen met je website? Bijvoorbeeld het binnenhalen van een lead of het verkopen van een product? Er zijn boeken over volgeschreven, maar dit is de belangrijkste les: zorg dat er zo weinig mogelijk afleiding is. Less is more. Alles wat je op je website plaatst, moet bijdragen om de doelstelling te behalen. De rest leidt af en moet er dus niet staan.
Lees meer over het doel van je website in het hoofdstuk Wat is het doel van mijn website? I Wat is het meest effectief en kostenbewust?
Gebruiksvriendelijkheid
Hoe een website wordt ervaren door de bezoeker, hangt voor een heel groot deel af van de gebruiksvriendelijkheid (usability). Dit is voor verreweg de meeste websites veel belangrijker dan hoe mooi het er allemaal uitziet. Een goed voorbeeld hiervan is Marktplaats (niet mooi, wel functioneel). Gebruik een duidelijke navigatie. Vraag je bij alles af: hoe komt een bezoeker zo snel mogelijk bij de informatie. Daar gaat het om.
Betrouwbaarheid
Een van de grootste uitdagingen in de virtuele wereld is het krijgen van vertrouwen. Hoe weet een bezoeker nu dat achter jouw website een betrouwbaar bedrijf zit? Gelukkig zijn er een paar simpele manieren om argwaan snel weg te nemen: 1. Vermeld op de homepage op een prominente plek het adres en telefoonnummer (liefst een vast nummer) van je bedrijf. 2. Ben je aangesloten bij (branche) organisaties? Zet de logo’s op je website, bijvoorbeeld in de footer (onderkant). Zie kader keurmerken. 3. Vraag aan drie klanten van je of ze een korte aanbeveling willen geven en zet deze op je website.
Regelgeving
Zeker als je via je website verkoopt, heb je te maken met een aantal regels. Die staan in de wet ‘koop op afstand’1. Gelukkig vallen de regels over het algemeen wel mee. Je doet er dus verstandig aan om hier rekening mee te houden. Bovendien helpt navolging van deze regels met het verbeteren van de perceptie van betrouwbaarheid.
SEO (zoekmachine optimalisatie)
Steeds meer bedrijven besteden veel aandacht aan het verkrijgen van hogere posities in Google. Niet zo gek, het kan voor flinke omzetstijgingen zorgen tegen een relatief lage investering. Kijk of je website goed scoort in Google op belangrijke zoektermen voor je bedrijf. Scan je site op seo. mkbservicedesk.nl om er achter te komen wat er kan worden verbeterd. Bij Search Engine Advertising (SEA) maak je betaald reclame voor je producten en diensten in zoekmachines. Je kan dan op veel meer relevante zoektermen worden gevonden. Een voorbeeld is Google AdWords.
Meer over zoekmachine optimalisatie lees je in het hoofdstuk Zoekmachine optimalisatie I Hoe verbeter ik mijn website zodat ik beter vindbaar ben?
Communiceer met je klanten
Je website is een uitstekende manier om je relatie met je (toekomstige) klanten te verstevigen. Een eenvoudige manier is om de mogelijkheid te bieden een e-mailadres achter te laten zodat je regelmatig nieuwsbrieven kunt sturen om relaties warm te houden. Denk ook aan social media als Twitter, Hyves en Facebook. Het voordeel van deze tools is dat ze geen geld kosten en relatief makkelijk te gebruiken zijn.
Meer over social media lees je in het hoofdstuk Sociale media I Wat is het en wat kan ik ermee als ondernemer?
1 www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/vragen-en-antwoorden/wat-iskoop-op-afstand-en-wat-zijn-mijn-rechten-bij-koop-op-afstand.html
40
Eerste hulp bij online ondernemen
41
Keurmerken: zinvol of niet? Heeft je webwinkel een keurmerk, dan geeft dat klanten een veilig gevoel: als er iets misgaat, staan ze in hun recht. Uit onder zoek van vergelijk.nl2 blijkt dat 90 procent van de online shoppers veel waarde hecht aan een keurmerk van een webshop, vooral vanwege het vertrouwen dat ze voelen. Nadeel van een goed webwinkelkeurmerk is dat het je geld kost, een paar honderd euro per jaar. Hierbij gaat het om de enige twee keurmerken die zijn getoetst door de Raad van Accreditatie: Thuiswinkel Waarborg en Webshop Keurmerk. Deze merken zijn betrouwbaar. Thuiswinkel controleert jaarlijks de aangesloten webwinkels. Voldoet je winkel met het Thuiswinkel Waarborg-logo níet aan de vereisten, kan je winkel tijdelijk worden geschorst. Er zijn ook gratis keurmerken. Echter, deze keurmerken mogen door iedereen worden opgezet en de betrouwbaarheid wordt door niemand gecontroleerd3. ►
Hoe krijg ik mijn geld?
Betaalmethodes, payment providers en regels Je webshop staat, laat het geld maar binnenstromen. Maar hoe zorg je ervoor dat jij je geld krijgt? In dit hoofdstuk vertellen we je meer over verschillende betaalmethodes, payment providers en aan welke regels je je moet houden.
2 www.comparegroup.eu/index.php/media/47-press-2008/139-vergelijknl-2008-12-04- 90-online-shoppers-vindt-keurmerk-webshop-belangrijk 3 www.consumentenbond.nl/service/Uw-recht/betrouwbaarheid-webwinkel keurmerken
42
Eerste hulp bij online ondernemen
43
iDEAL
Deze betaalwijze mag rustig de Nederlandse standaard voor internetbetalingen worden genoemd. Het is voor ongeveer 54% van de online kopers het ideale betaalmiddel.1 Via iDEAL kun je geld snel overschrijven: van enkele seconden tot uiterlijk twee dagen (als het om verschillende banken gaat). Voor de consument is het gratis en het betalen gebeurt in de vertrouwde omgeving van het online bankieren. Hoeveel de aanschaf van iDEAL kost, verschilt per bedrijf. De aanvraagtijd is ongeveer twee weken. ►
Interessante link: www.idealintegreren.nl/pagina/ideal-vergelijk/
Achteraf betalen
Veel mensen geven de voorkeur aan betaling via acceptgiro, omdat je dan achteraf kunt betalen. Dit blijkt uit een onderzoek van betaalbeheerder Currence2. Betaalt jouw klant met een acceptgiro? Dan betaal je als webshop transactiekosten beginnend bij ongeveer 20 eurocent per transactie. Qua hipheid verliest de acceptgiro het van andere betaalmethodes. Daarom zijn er nieuwe systemen voor achteraf betalen, zoals Afterpay, Klarna en Buckaroo BetaalGarant. Omdat achteraf betalen klanten vertrouwen geeft, kan het je een omzetstijging opleveren. Twinkle Magazine schat die omzetstijging zelfs op 15 tot 30 procent3. Betaalt de klant niet? Afterpay en Klarna werken met een incassobureau, Buckaroo met een garantieverstrekker. Zo weet je als ondernemer zeker dat je je geld krijgt.
Creditcard
Wereldwijd is de creditcard het meest gebruikte betaalmiddel. De kosten voor creditcardbetalingen zijn vrij hoog. Als ondernemer draag je maandelijkse kosten of een eenmalig startbedrag af aan een creditcardmaatschappij. Daarnaast betaal je ook per transactie tussen de 1 en 5 procent. Dan zijn er ook nog de zogenaamde chargebackkosten (geldt niet voor iedere aankoop). Bij chargeback gaat het om het terugdraaien van de verkoop en geld terugkrijgen/halen. Deze kosten variëren tussen de 10 en 20 euro per chargeback.
1 + 2 www.currence.nl/Downloads/iD_PB_20101005_factsheetiDEAL2010.pdf 3 twinklemagazine.com/achtergronden/2011/02/focus-op-achteraf-betalen-drie aanbieders-op-een-rij/
44
PayPal
Met PayPal, een initiatief van de veilingsite eBay, kan de klant geld van zijn creditcard naar die van jou overmaken. Je klant registreert zich éénmalig met een e-mailadres en een bankrekening- of een creditcardnummer, waardoor het een beetje op iDEAL lijkt. Voor deze methode betaal je 0,35 euro per transactie, plus een provisie tussen de 2,7% en de 3,4%.
Google Checkout
Als je je aanmeldt voor Google Checkout, kunnen klanten je met een creditcard betalen via hun Google account. Handig is dat het Google Checkout icoontje naast je Adwords-advertentie en je notering in de zoekresultatenlijst komt te staan. Zo weten Google Checkout-gebruikers meteen dat ze bij jouw webwinkel via hun Google account kunnen betalen. Als verkoper betaal je per transactie 1,9% van het aankoopbedrag plus € 0,20.
CheckPay van TNT Post
Met de betaalmethode CheckPay betaalt de klant tijdens zijn bestelling het aankoopbedrag aan TNT Post. Pas als het pakje daadwerkelijk is bezorgd, gaat het geld van TNT Post naar de webwinkelier. Veilig voor zowel de klant als voor de winkelier: De klant vindt het gemakkelijk en het geeft hem/haar een veilig en zorgeloos gevoel: hij/zij hoeft niet bang te zijn dat er na betaling geen pakje komt. Als webwinkelier heb je de garantie dat je je geld krijgt en de garantie dat het pakket bij de goede persoon wordt bezorgd. Kosten? Je betaalt het pakkettarief plus € 4,50 en 1% van de orderwaarde.
Betaalmethodes, payment providers en regels Anders
4%
Paypal
5%
Machtiging Creditcard
2% 5%
Overschrijving
8%
Acceptgiro
IDEAL
22%
0% 10%
20%
54% 30%
40%
50%
60%
Bron: Currence Eerste hulp bij online ondernemen
45
Payment providers
Heb je veel bestellingen, dan is het aan te raden om het betaalproces uit te besteden aan een payment service provider (PSP). Een PSP bundelt diverse betaalmethodes van verschillende leveranciers in één contract en biedt deze aan webwinkeliers aan. Voorbeelden zijn Ogone en Buckaroo.
Regelgeving
Aan het laten rinkelen van je online kassa zijn eisen verbonden, om de consument te beschermen tegen de risico’s van kopen op afstand4. Je moet bijvoorbeeld de persoonsgegevens van je klanten beveiligen. Ook moet op je website voldoende informatie over je bedrijf te vinden zijn, onder andere je KvK en btw-nummer, de productprijzen, wijze van betaling, de bedenktijd (van minimaal zeven dagen) en het retourbeleid. Denk ook aan goed opgestelde algemene voorwaarden5, die klanten altijd moeten accepteren voordat ze een koop sluiten.
Administratie
Je bent wettelijk verplicht een goede administratie bij te houden en deze zeven jaar te bewaren. Tot je administratie horen onder meer: kasadministratie, kassabonnen, ontvangen facturen en kopieën van verzonden facturen, correspondentie, contracten, overeenkomsten en andere afspraken. Schaf een boekhoudprogramma aan om je administratie goed bij te kunnen houden. Als je nog geen zakelijke rekening hebt geopend, doe dit dan. Op die manier voorkom je dat zakelijke en privéfinanciën door elkaar gaan lopen.
Bezorgen van bestellingen
Hoe regel ik de logistieke kant van mijn webshop? Het verzenden van een pakket, het lijkt simpel, maar er zijn veel dingen waar je over na moet denken. Bovendien is de aflevering van de bestelling jouw visitekaartje! Besteed dus voldoende aandacht aan het logistieke proces van je webwinkel.
Vraag: Wat is een SSL-certificaat?
Zorg voor een beveiligde verbinding voor klantencontacten, door een SSL-certificaat te installeren. Dan worden internetgegevens beveiligd door persoonlijke codes. Houd verder altijd via fora, mailing lijsten en security reports in de gaten of er nieuws is over de veiligheid van de software die je gebruikt.6
4 www.antwoordvoorbedrijven.nl/regel/verkoop-op-afstand 5 www.kvk.nl/ondernemen/contracten-en-algemene-voorwaarden/ algemene-voorwaarden/ 6 Bron: Twinkle Magazine
46
Eerste hulp bij online ondernemen
47
Hoe verstuur ik pakketten?
In het begin is het geen probleem om zelf je producten in dozen te pakken en ze naar het postkantoor te brengen. Maar krijg je vele bestellingen per week, dan is dat niet meer te doen. Verstuur je meer dan honderd pakketten per jaar, dan kun je een contract sluiten met een pakketvervoerder.
Welke aanbieder kies ik?
Vooral belangrijk is dat je pakketdistributeur snel, flexibel, betrouwbaar en geautomatiseerd werkt. Het gemakkelijkste is om voor één pakketvervoerder te kiezen. Voor groot, klein, kostbaar of internationaal.
Bezorgen binnen 24 uur?
Jouw klant bestelt het liefst ’s avonds en verwacht daarnaast een snelle levering, het liefst binnen 24 uur.1 Wil je hieraan voldoen, dan bepaalt dit ook de keuze voor de vervoerder. Meestal worden pakketten aan het einde van de dag opgehaald en de volgende dag bezorgd.
Tip: Wil je dat je pakje diezelfde dag nog wordt bezorgd? Kies dan voor een koeriersdienst, zoals DHL, UPC of TNT Express. ►
Hoe doe ik dat met retourzendingen?
Wil de klant een product retourneren, kun je ervoor kiezen om hem zelf naar het postkantoor te laten gaan. Een andere optie is om je vervoerder het bij de klant op te laten halen. Voordeel van die laatste optie is dat je de regie houdt over het product. Bovendien zijn klanten sneller geneigd een aankoop te doen als ze gemakkelijk, snel en het liefst gratis de producten kunnen retourneren.2
Wat kost het mij als webwinkelier?
Om je een idee te geven van de kosten, verstuur je een pakket tot 10 kg, betaal je: • € 6,75 bij TNT • € 4,73 bij verzendpro • € 4,95 bij DHL • € 6,20* bij GLS (*hangt af van de afmetingen) Deze kosten worden meestal lager naarmate je meer pakketten verstuurt, maar dit is afhankelijk van de zakelijke overeenkomst die je met je vervoerder afsluit. Bij TNT kan dit bijvoorbeeld als je minimaal 100 pakketten per jaar verstuurt. Handig is dat je dan de kosten per maand kunt betalen.
Online
Wil je géén contract afsluiten, maar wil je ook niet dagelijks naar het postkantoor hoeven? Je kunt het verzenden van pakketten ook online regelen. Met een paar muisklikken frankeer je je pakje, weet je hoeveel je moet betalen en regel je dat de vervoerder je pakje komt halen. Dit kan bijvoorbeeld via www.tntpost.nl/verzendklaar of www.dhlforyou.nl/ Pakjevoorbereiden/Pages/Pakje%20voorbereiden.
Moet ik zorgen voor een afhaallocatie?
Een groot deel van de online kopers, ongeveer 26%, vindt het grootste nadeel van kopen op internet, de verzendkosten.3 De kunst is om de
Het overgrote deel van de online shoppers, 92%, krijgt het liefst een product thuisgestuurd. 5% geeft de voorkeur aan een afhaallocatie4. Kies je ervoor om een afhaallocatie te regelen? Houdt dan rekening met het feit dat 90 procent van de consumenten de voorkeur geeft aan een afhaallocatie in een supermarkt. Zo kunnen ze het ophalen van hun pakket combineren met de boodschappen.
1, 2, 3, Bron: Twinkle - TNT Post Pakketservice
4 Bron: Twinkle - TNT Post Pakketservice
Hoe hoog zijn de verzendkosten?
48
verzendkosten in de prijs door te berekenen, waardoor je kunt zeggen: ‘de verzendkosten zijn gratis!’ Een nadeel hiervan is dat je op prijsvergelijkingsites als dure webshop naar voren komt. Een andere mogelijkheid is om de verzendkosten pas vanaf een bepaald bedrag gratis te maken, zodat je je prijzen niet hoger hoeft te maken.
Eerste hulp bij online ondernemen
49
Diefstal en fraude: hoe voorkom ik dat?
De sterke groei van het aantal internetaankopen gaat helaas gelijk op met het aantal frauduleuze transacties. Volgens cijfers van Thuiswinkel. org komt de schade van identiteitsfraude in webwinkels neer op circa 85 miljoen euro per jaar. Bij identiteitsfraude worden gegevens gebruikt van een willekeurig slachtoffer, die later rekeningen en aanmaningen krijgt. Jij ontvangt zo nooit je geld en bent je spullen kwijt! Daarnaast bestellen consumenten en internetbendes steeds vaker producten online, betalen ze met een creditcard om vervolgens na ontvangst van de goederen de betaling terug te draaien. Dit heet het ‘chargebackrisico’. Ook komt het steeds vaker voor dat de klant beweert de bestelling niet te hebben ontvangen. Ze eisen hun geld terug of vragen de webwinkelier het product nogmaals te versturen.
Tips om risico’s te beperken Handtekening bij ontvangst
Op deze manier weet je zeker dat de zending is afgeleverd en dat er voor is getekend. Vervoerders hebben hiervoor een track & trace-systeem waarmee je dit kan bekijken.
Meer over CheckPay en betaalmethodes lees je in het hoofdstuk Hoe krijg ik mijn geld? I Betaalmethodes, payment providers en regels
Fulfilment
Wat doe ik als het verwerken van bestellingen te druk voor me wordt? Denk dan eens aan fulfilment. Hierbij neemt een bedrijf je klantencontact, orderverwerking, retourverwerking, opslag en debiteurenbeheer uit handen. Dit alles scheelt je veel energie, tijd en ruimte. Aanbieders zijn onder andere: S&H, Webvoorraad.nl, TNT Post.
Welke regels gelden er voor het verzenden van producten?
Vervoerders hebben zelf voorwaarden waar je je aan moet houden. Deze kun je vinden op de website van de aanbieder.
Tip: Onderhandel met aanbieders Aanbieders hebben er ook baat bij om een grote hoeveelheid van jouw pakketten te vervoeren. Sowieso is het slim bij meerdere aanbieders te informeren. Iets simpels als bij een aanbieder op de route liggen, kan je al een korting opleveren. Zo is er behalve TNT Post ook Sandd, SelektMail en Selektvracht. ►
Alleen huisadres
Kies ervoor om alleen op het huisadres te bezorgen. De meeste aanbieders bieden dit aan. Zo worden de producten nooit bij de buren afgeleverd.
Afleveren = betalen
Onder rembours houdt in dat de ontvanger bij ontvangst van het product aan de postbode betaalt. Nieuw is de betaalmethode checkPay van TNT Post Pakketservice. Hierbij is de betaling gekoppeld aan de levering van een bestelling. Volgens TNT hebben webwinkels daardoor zekerheid over aflevering en betaling waardoor fraude kan worden voorkomen.
50
Eerste hulp bij online ondernemen
51
Zo, alles is geregeld en nu nog bezoek!
Online marketing is een verzamelnaam van allerlei middelen en instrumenten die je kunt gebruiken om meer bezoek naar jouw site te trekken. We hebben het in dit boekje over zoekmachinemarketing (search engine optimalization - SEO en search engine advertising - SEA), social media en e-mailmarketing. Daarnaast kun je meer bezoek naar je website krijgen door te adverteren met banners (zie kader) of ervoor te zorgen dat jouw site veel genoemd wordt op andere sites.
Zoekmachinemarketing is meest succesvolle marketingkanaal
Zo alles is geregeld. Je website is in de lucht, laat
Uit het onderzoek van Traffic Builders ‘Zoekmachinemarketing in de thuiswinkelbranche 2010’1 naar aanleiding van de WebWinkel Vakdagen in 2010 blijkt dat zoekmachinemarketing door webwinkels als het meest succesvolle marketingkanaal wordt gezien, gemeten naar Return on Investment. Maar liefst 67,8% van de 753 respondenten is tevreden tot zeer tevreden over zoekmachine-optimalisatie (SEO). Bij adverteren in zoekmachines (SEA) is dit 48,2%.
het bezoek maar komen. Hoe zorg je ervoor dat
Redenen voor online marketing
Alles over online marketing
je website wordt gevonden? Online marketing kan je een handje helpen. Maar wat is dat nu precies en hoe zet je het op de juiste manier in?
Van de 753 webwinkeliers noemt het merendeel het genereren van leads en sales als belangrijkste reden voor online marketing. 41,1% van de webwinkels geeft aan online marketing primair in te zetten voor leadgeneratie, tegenover 21,3% ten behoeve van directe online verkopen. Slechts 6,8% noemt het vergroten van naamsbekendheid als belangrijkste reden. Grotere webwinkels hechten meer waarde aan online branding dan kleinere webshops.2
Zoeken via zoekmachine
Negen van de tien Nederlanders1 zoekt via Google om op het internet op de juiste site te komen. Search Engine Optimalization (SEO) en Search Engine Advertising (SEA) kunnen ervoor zorgen dat jouw website als een van de eerste zoekresultaten wordt getoond. Door je site goed te
1 + 2 Bron: www.marketingfacts.nl/berichten/39100707_onderzoek_online_marketing_webwinkels_2010/ 3 Twinkle - TNT
52
Eerste hulp bij online ondernemen
53
Social media
optimaliseren vinden de zogenaamde robots van Google je goed en zul je zonder enige cent uit te geven aan adverteren hoog eindigen in de zoekresultatenlijst. Dit worden ook wel de organische zoekresultaten genoemd.
Twitter, LinkedIn, Facebook, Hyves… Meer dan driekwart van de Nederlandse bevolking kent het en daarvan de helft gebruikt social media ook daadwerkelijk. Hoe makkelijk is het om grote groepen potentiële klanten te bereiken! Uit onderzoek blijkt dat ca. 71 procent van de ondernemers in het mkb zakelijk actief is op online netwerken, vooral op LinkedIn (91%), Facebook (40%), Twitter (34%) en Hyves (30%)4. Gebruik jij al social media? En waarom en hoe doe je dat dan?
SEA?
Als je op veel meer relevante zoektermen gevonden wil worden dan alleen die woorden waarop je hoog scoort in de organische resultaten of als je heel specifieke groepen klanten wil bereiken met een op hen afgestemde boodschap, dan moet je absoluut kijken naar het adverteren in een zoekmachine. Hoe uitgebreid je dat wilt doen ligt aan je strategie, het doel van de website en natuurlijk je budget. In Nederland wordt door ondernemers veel gewerkt met Google AdWords. Advertenties staan rechts of soms boven de organische zoekresultaten. Je kunt zelf bepalen bij welke zoekopdrachten jouw advertentie verschijnt.
E-mailmarketing
Met alle online netwerken, SEO of SEA geweld, vraag je je misschien af waarom je nog die wekelijkse e-mail naar je klantenbestand stuurt? Is het niet achterhaald en hopeloos ouderwets? In dit boekje vertellen we wat je vooral wel, maar ook vooral niet moet doen met e-mailmarketing.
Banners?
Lees meer over Google Adwords in het hoofdstuk Search Engine Advertising I Wat kan ik nog meer doen om gevonden te worden?
Door online te adverteren met een banner kun je aandacht vestigen op jouw website en genereer je bezoek. Maar let op: een banner is geen garantie voor meer bezoek. Zorg ervoor dat je op relevante sites advertenties plaatst. En met vormgeving kun je ook heel wat doen. Hulp nodig? Besteed bannercampagnes uit aan een mediabedijf, online salesbedrijf, of gebruik het Display Netwerk van Google.
Belangrijkste doelstelling online marketing Nieuwe producten verkopen Naamsbekendheid van bedrijf
21%
7%
Meer leads
Interactiviteit met klanten
Grotere zichtbaarheid op internet
0% 10%
41% 17%
►
14% 20%
30%
40%
50%
60%
Meer informatie? www.mkbservicedesk.nl/2185/welke-begrippenhoren-bij-online.htm
70%
Bron: Onderzoek Traffic Builders ‘Zoekmachinemarketing in de thuiswinkelbranche 2010’
4 Bron: Economisch Bureau ING, oktober 2010
54
Eerste hulp bij online ondernemen
55
Zoekmachine optimalisatie
Hoe verbeter ik mijn website zodat ik beter vindbaar ben? Heb je al een website, maar heb je het idee dat er meer uit te halen valt? Het is verleidelijk om een nieuwe website te laten maken, die wel helemaal is zoals je wilt. Maar in veel gevallen hoeft dat niet! Bespaar een hoop geld, en steek je energie in het verbeteren van je website. Dat levert vaak veel meer op!
In dit hoofdstuk gaat het met name over de vindbaarheid van je website. Want: niemand leest meer de Gouden Gids meer, mensen gebruiken zoekmachines om hun leveranciers te vinden. Je hebt dus een groot probleem als je niet goed scoort in zoekmachines. Je kunt natuurlijk adverteren bij Google, maar zorgen dat je site in de ‘gewone’ zoekresultaten komt, is ook belangrijk. Om de optimale mix te krijgen, moet je zowel je site optimaliseren (SEO) voor zoekmachines als Google Adwords inzetten om op veel meer relevante zoektermen te worden gevonden (SEA).
Wat is SEO?
Search Engine Optimalization oftewel zoekmachine optimalisatie (SEO) zorgt ervoor dat jouw website een hoge positie krijgt in de zoekresultaten. Bij Google gaat het dan dus over de resultaten in het midden van de pagina. Bij SEO gaat erom hoe je website is opgebouwd en is ingericht, zodat de ‘zoekrobot’ van de zoekmachine je een hoge positie geeft. Dit heet ook wel crawlen. Maar waar moet je op letten en hoe doe je dat nu precies? Een stappenplan:
Stap 1: Kijk hoe goed je website vindbaar is in zoekmachines
Toets in Google een paar relevante termen in en kijk op welke positie jouw website staat. Wil je dit verbeteren? Dan kun je een SEO-bureau inhuren (bijvoorbeeld Searchkings.nl of Checkit) of je gaat zelf aan de slag met de webmasterhulpprogramma’s van Google.
Stap 2: Wat is er aan de hand?
Voor SEO zijn drie zaken van belang: 1. Is je website technisch in orde, is je website goed leesbaar voor zoekmachines. 2. Hoe vertel je de zoekmachine waar jouw website over gaat, welke elementen binnen je website gebruik je om bepaalde termen te benadrukken. 3. Hoe populair is jouw website? Linken andere relevante sites naar jouw website toe?
56
Check deze onderdelen gratis op seo.mkbservicedesk.nl. Deze site geeft je een score voor elk onderdeel.
Eerste hulp bij online ondernemen
57
Tip: Laat de techniek voor je werken ►
Google heeft erg handige tools waarmee je kunt kijken welke zoekwoorden populair zijn op dit moment (Google Insights for Search: google.nl/ insights/search en de Keyword Tool: https://adwords.google.com/select/ KeywordToolExternal). Ook kun je bekijken met welke zoekwoorden mensen op je website zijn terechtgekomen (www.google.nl/analytics). Met zulke inzichten over je mogelijke bezoekers kun je nog beter gebruik maken van de webmasterhulppprogramma’s om je website te verbeteren (www.google.nl/webmasters).
Stap 4: Optimaliseer!
Uit de score van seo.mkbservicedesk.nl/ blijkt waar je zwakke punten liggen. Ga daar mee aan de slag. Meer informatie hoe je dit moet doen kun je op de website seo.mkbservicedesk.nl/ lezen. Onthoud: SEO is geen rocket science! Webmaster hulpprogramma
Stap 3: Kies de juiste zoektermen
Kies maximaal drie termen (keywords oftewel zoekwoorden) uit waarop je gevonden wilt worden, minder is ook goed. Dan hoeft de aandacht niet te worden verdeeld. Neem voor deze stap voldoende tijd want dit is heel belangrijk. Ben je bijvoorbeeld loodgieter in Middelburg, dan kan het verleidelijk zijn om te kiezen voor het woord ‘loodgieter’, maar dat is een stuk moeilijker (want algemener) dan de woordcombinatie ‘loodgieter Middelburg’. Gebruik niet je eigen (kenners-)taal, maar de woorden die een leek zou gebruiken. Denk ook na of je een woord in enkel- en/of meervoud wil gebruiken.
Uit onderzoek op basis van de MKB Servicedesk SEO scan blijkt dat bijna 400 websites op seo-gebied nog heel wat kunnen verbeteren. Gemiddelde score is 5,8.
SEO
5,8 58
Techniek
6,5
Inkomende links
102
Eerste hulp bij online ondernemen
59
Checklist bij optimaliseren
• Laat je zoekwoorden terugkomen in je titels, metatags en in de inhoud van je pagina’s. • Maak een sterke en unieke inhoud. De zoekwoorden moeten vooral in de eerste 200 woorden voorkomen. Let op, doe dit niet op iedere regel, want dan zullen de zoekmachines je als spam rapporteren. • Geef je verschillende pagina’s goede titels en beschrijving. De titel zie je terug in de zoekresultaten. De beschrijving moet meteen duidelijk maken waar die pagina over gaat. • Gebruik metatags. Een metatag is een code in de programmering die informatie geeft over een pagina. Metatags staan in de broncode van je website, dus zijn in principe niet te zien voor gebruikers. Maar zoekmachines gebruiken deze metatags wél om je website te indexeren. • Check of er geen foute links op je site staan. Zorg ervoor dat zowel interne als externe links naar de juiste pagina’s leiden. • Zorg ervoor dat de webpagina’s goed te ‘lezen’ zijn voor zoekrobots. Als het lang duurt voordat je pagina laadt of als de code onjuist is, dan heeft de zoekrobot moeite om te ‘crawlen’ en zie je dit terug in de zoekresultaten (voor een check hiervan ga je naar www.google.nl/webmasters).
Tip: Hoe krijg je goede links? • Vraag klanten en leveranciers om naar jouw website te linken. • Schrijf een artikel voor een blog of de website van een vaktijd schrift uit jouw branche. • Op veel sites kun je reageren. Schrijf goed onderbouwde reacties en noem in de afzender je website. • Kijk of er relevante directories (overzichtpagina’s) voor jouw branche zijn en vraag daar een link aan. • Betaal niet voor links om je positie in Google te verhogen, dat is tegen de regels van Google en kan een lagere positie in de resultaten opleveren.
►
Tip: Hoe ook aandacht voor je website? Een simpele manier om aandacht te vestigen op jouw website: Zet op alle communicatiemiddelen het internetadres: je online hand tekening in je mail, visitekaartjes, offertes, briefpapier en promotie materiaal. ►
Tip: Relevante en originele content Het wordt nog belangrijker om relevante en originele content op je website te plaatsen. Google heeft namelijk een wijziging in haar algoritme aangekondigd. Het doel is om meer ‘high quality web sites’ bovenaan de zoekresultaten te krijgen. ►
Stap 5: Controleer of je alle relevante informatie wel op je site hebt gezet
Staat je telefoonnummer groot op de homepage? Kunnen bezoekers je e-mailen of kunnen ze een contactformulier invullen?
Stap 6: Word populair
Nu je een goede website hebt, is het belangrijk om de wereld daarvan op de hoogte te stellen. Dit heeft twee voordelen:
Lees meer over het wijzigen van het algoritme Google op: www.mkbservicedesk.nl/4709/google-verandert-manierzoeken.htm
1. Google laat zwaar meewegen hoeveel inkomende links je hebt (en van welke site ze komen). 2. Bovendien krijg je door links een natuurlijke stroom van bezoekers op je website. 60
Eerste hulp bij online ondernemen
61
I
N
T
E
R
V
I
E
W
Het ontstaan
Annette van Herk, Letterpost
Marketing voeren zonder budget Naam: Bedrijfsnaam: Bedrijfsvorm: Opgericht: Werkt:
LetterPost is voortgekomen uit een door de twee ontwerpers bedacht alfabet, die de twee grafische ontwerpers ontworpen hebben. Omdat de kredietcrisis roet in het eten gooide, lukte het ze niet de kaarten bij winkels als Bijenkorf en V&D aan de man te brengen. De letters bleven een kleine twee jaar op de plank liggen, totdat een vriendin in 2010 aan Annette voorstelde: Waarom begin je geen kaartensite?!’ En daar was LetterPost.
Eisen website
De wens- en ansichtkaartenontwerpen van Letterpost zijn simpel en kleurrijk, net zoals de website. Volgens Annette zijn er twee eisen waar een goede website van een webshop aan moet voldoen: hij moet er goed uitzien en de gebruiksvriendelijkheid moet groot zijn.
Annette van Herk (39) LetterPost samenwerkingsverband november 2010 28 uur per week http://www.letterpost.nl/
‘Gratis’ marketing voeren voor je website, het kan. Ondernemers Annette van Herk, en Sabeth Elberse die samen de kaartenwebshop LetterPost runnen, verwerven bekendheid via ‘no budget marketing’. De kern? Mond-tot-mond reclame, ook wel ‘buzzmarketing’, waarbij je van je eigen klanten je fans maakt en van je fans je ambassadeurs maakt. Hoe enthousiaster zij zijn, hoe enthousiaster ze aan ánderen over je bedrijf zullen vertellen.
62
Eerste hulp bij online ondernemen
63
Gratis
Die website van LetterPost kost de ondernemers niks. Hij is onderdeel van Send a Smile, een community waar je je eigen kaartensite kunt vullen. De vormgeving van www.letterpost.nl is uniek, maar past wel binnen het vaste stramien van Send a Smile. Annette: ‘Het fijne is dat het Rotterdamse bedrijf voor ons de kaarten drukt en verstuurt. Wij kunnen ons volledig richten op de ontwerpen, die we ook zelf op de site zetten.’
Omzet
Daar staat tegenover dat Send a Smile een vergoeding ontvangt voor elke verkochte kaart. LetterPost zelf krijgt ook een vergoeding, voor een kaart van 1,39 is dat bijvoorbeeld 24 cent. Omdat Annette en Sabeth nog maar net zijn begonnen, is de omzet daardoor nog beperkt. Annette: ‘Maar het concept is nu ook in Engeland en de Verenigde Staten gestart. Dus we gaan internationaal, hopelijk volgt de omzet dan ook, haha!’
Persoonlijke benadering
Via LinkedIn, Facebook en Twitter vertelt Annette over LetterPost. ‘En verder vooral aan mensen persoonlijk. We laten 5000 ansichtkaarten drukken, die we uit gaan delen. Natuurlijk vertellen we dan meteen over onze webshop. Ook hebben we bijvoorbeeld aan het tijdschrift ‘Flow’ de letterkaart F gestuurd en aan ‘101 Woonideeën’ de 1. Op de kaart hebben we wat over onszelf verteld.
Search Engine Advertising
Wat kan ik nog meer doen om gevonden te worden? De eerder besproken manieren om je website beter gevonden te laten worden, zijn niet de enige methodes om extra bezoekers te genereren. Met behulp van advertenties kun je ook bezoekers naar je website trekken.
Buzz-marketing
En die persoonlijke aanpak werkt: Eind maart werd LetterPost in ‘Flow’ getipt, begin april in ‘101 Woonideeën’. Annette: ‘Iets wat bijna niks kostte, levert dus veel op. Net zoals buzz-marketing. We hopen dat klanten tegen vrienden zeggen: ‘Wil je een kaartje sturen? Doe dat eens via LetterPost.’ Het speciale visitekaartje dat Annette en Sabeth bedacht hebben met de naam ‘BuzzTicket’, helpt daarbij. Het heeft een afscheurrand, waardoor de klant – als hij enthousiast is – het deel van het visitekaartje met de website-informatie eraf kan scheuren en aan iemand anders kan geven. Annette: ‘Zo verkopen wij niet onszelf, het is onze klánt die ons verkoopt.’
64
Eerste hulp bij online ondernemen
65
Wat is Search Engine Advertising?
Bij Search Engine Advertising (SEA) maak je betaald reclame voor je producten en diensten in zoekmachines. Hiermee kan je beter gevonden worden op woorden die heel relevant zijn voor jouw bedrijf. Je vergroot als het ware je relevantie en vindbaarheid. Een voorbeeld is Google AdWords.
Hoe werkt het?
Koop je bij Google een advertentie, dan komt je advertentie boven of rechts naast de zoekresultaten te staan. Google Adwords werkt met het Pay-per-click systeem: Voor elke keer dat een bezoeker op je advertentie klikt, betaal je een vast bedrag. De hoogte van dit bedrag is afhankelijk van de populariteit van een zoekwoord en onder andere de kwaliteit van je advertentie en website. Je bepaalt zelf hoeveel je wilt uitgeven, wat je maximale budget per dag is dat je aan kliks op je advertentie wilt uitgeven. Is je maximale bedrag bereikt, dan verschijnt je advertentie die dag niet meer bij het door jou gekozen zoekwoord. Google streeft ernaar om jouw advertentie zo optimaal over de dag te vertonen. Je kan er ook voor kiezen om je advertentie op bepaalde tijden te vertonen.
Stappenplan Google Adwords 1. Bepaal op welk zoektermen je gevonden wilt worden
Eerder heb je al zoekwoorden gekoppeld aan de inhoud van je website, maar bij welke woorden wil je adverteren? Er zijn natuurlijk veel meer zoekwoorden die relevant zijn voor jouw bedrijf en waarop je gevonden wilt worden. Dit mag ook een combinatie van woorden zijn, zoals ‘pen met bedrijfslogo’. Om je bereik zo groot mogelijk te maken is het slim om zowel algemene woorden als meer specifieke woorden te kiezen waarop je gevonden wil worden. Dus zowel ‘dvd-speler’ als ‘Sony DVPNS305’. Denk bij deze eerste stap in het proces ook aan het doel van je website. Wat wil je bereiken? Wil je bijvoorbeeld vooral producten verkopen, richt je advertentie dan op de verkoop van bepaalde producten.
66
2. Maak je advertentie
De advertentie is de tekst zoals die verschijnt in de zoekresultaten van de zoekmachine. Die bestaat uit de titel (het blauwe gedeelte), de omschrijving (het zwarte gedeelte) en de URL. Tips om deze zo goed mogelijk te maken: • Beschrijf duidelijk wat je aanbiedt, houd het kort en simpel en laat de zoekterm terugkomen in de advertentie. • Reclametaal als ‘de goedkoopste’ of ‘de beste’ werkt! Het blijkt uit onderzoek dat het in veel gevallen extra traffic en conversie genereert. • Het wekt vertrouwen als je je bedrijfsnaam of de bij jou verkrijgbare merken noemt. • Zet aan tot actie en benadruk wat jou onderscheidt van je concurrent (Unique Selling Point). Gebruik woorden als ‘koop’, ‘vind’, ‘bestel’ enz. • Maak de ‘Weergave-URL’ (die bij de advertentie wordt getoond) duidelijk en aantrekkelijk. Zorg dat de ‘Bestemmings-URL’ (daar waar klanten daadwerkelijk terechtkomen) logisch volgt op de advertentie. Zorg dat klanten niet op je homepage terechtkomen, maar direct op de pagina waar het zoekwoord of de aanbieding staat.
3. Vergroot je bereik
Wil je lokaal goed worden gevonden? Als je via Google AdWords adverteert, denk dan ook aan Google Maps. Zo kun je specifiek in je eigen streek reclame voor je bedrijf maken.
4. Meet de resultaten
AdWords kun je integreren in Google Analytics. Kijk via webanalytics of je advertenties hebben gezorgd voor extra klanten. Bepaal op basis van de resultaten of online marketing werkt voor je bedrijf en hoe je (nog) betere resultaten zou kunnen realiseren.
Meer over het meten van resultaten lees je in het hoofdstuk Meten is Weten I Hoe verbeter je je website door webanalyse?
Eerste hulp bij online ondernemen
67
Hoe werkt Google Places? Een stappenplan
Miljoenen mensen zoeken elke dag naar lokale bedrijven via Google en Google Maps. Een gratis vermelding op Google en Google Maps maakt het ze een stuk gemakkelijker om je te vinden. Maak gebruik van Google Places om je gratis vermelding te maken. ►
1. 2.
68
Tips voor SEA Gebruik een keywordtool, zoals de Google Keyword Tool waar mee je heel specifiek kunt bepalen welke woorden veel verkeer naar je website kunnen genereren. Een andere mogelijkheid is Google Insights for Search. Daar kun je de trend van een zoek woord in bepaalde categorieën, gebieden en periodes bekijken. Dan krijg je een handige grafiek van bijvoorbeeld het aantal keren dat mensen tussen 2004 en 2011 naar het woord pen in Nederland hebben gezocht. Vind je het te lastig? Je kunt het ook uitbesteden. Er zijn veel bedrijven die precies voor je uit kunnen zoeken welke zoekwoor den effectief zijn voor jouw bedrijf.
Eerste hulp bij online ondernemen
69
1 Ga naar www.google.nl/places adres en vul de gevraagde gegevens in. Je moet hiervoor wel een Google-account hebben. 2 Voeg een nieuw bedrijf toe. Je moet daarvoor de volgende gegevens bij de hand hebben: a) Basis informatie: land, bedrijfsnaam, adres, telefoonnummer, e-mailadres, adres van de webpagina en een korte beschrijving van de dienst. Je kunt ook aangeven of je aan huis levert of niet. b) Openingstijden: Zorg ervoor dat je klanten weten wanneer je open bent. c) Betalingsmogelijkheden: Je kunt aangeven hoe klanten online kunnen betalen. d) Foto’s: Hier kun je foto’s uploaden van producten of bijvoorbeeld de ‘fysieke’ winkel, etalage of werknemers. e) Video’s: Verrijk je profiel! Voeg nog meer waarde toe aan de informatie die wordt weergegeven. Je kunt maximaal vijf You Tube video’s toevoegen. f) Aanvullende informatie: wat is nog meer belangrijk? Hoe werkt een merk, zijn er parkeerplaatsen beschikbaar voor klanten? 3 Tenslotte kun je kiezen hoe de informatie die jij hebt opgegeven gevalideerd kan worden. Dit kan telefonisch, per sms of per brief.
Google Places
Richt je niet alleen op Google, zorg dat je via álle kanalen goed gevonden wordt. Als je ook bij bijvoorbeeld Facebook, Marktplaats of Linkedin adverteert, kun je je bereik maximaliseren. Vergroot je bereik door inzet van sociale media, dan kun je het rendement verhogen en je investering sneller terugverdienen.
70
Eerste hulp bij online ondernemen
71
Sociale media
Wat is het en wat kan ik ermee als ondernemer?
Wat zijn social media?
media weg te denken. Meer dan driekwart van
Social media zijn alle internettoepassingen die het mogelijk maken om informatie met elkaar te delen op een gebruiksvriendelijke, leuke manier. Op deze plekken ‘praten’ mensen met elkaar over onderwerpen die zij belangrijk vinden. De gesprekken worden aangekleed met filmpjes, afbeeldingen en muziek.3
de Nederlandse bevolking kent Hyves, YouTube,
Wat levert social media op?
Het is tegenwoordig niet meer mogelijk om social
Twitter, Facebook en Linkedin. De helft gebruikt deze netwerken ook actief1 waardoor het een eenvoudige manier vormt om grote groepen potentiële klanten te bereiken.
1w ww.mediaonderzoek.nl/1479/ sociale-netwerken-in-cijfers/
72
Slechts een kleine groep mkb-ondernemers gebruikt social media actief voor hun bedrijf. De voornaamste reden hiervoor is onwetendheid. Dit blijkt uit het BusinessLocus-onderzoek Motivaction onder ruim 1.200 ondernemers.2
Aandacht krijgen voor je bedrijf en product is relatief duur via kanalen als radio, krant en tv. Daarnaast is het lastig om duurzaam contact te maken met klanten via deze kanalen. Via social media kun je snel een groot publiek bereiken. De kunst is om social media zo in te zetten dat je van je publiek je klanten maakt.
Welke social media zijn er?
• Sociale netwerksites als LinkedIn, Facebook en Hyves, waar gebruikers relaties kunnen leggen met andere gebruikers, organisaties, verenigingen en bedrijven. Leden kunnen eigen interessegroepen ontwikkelen, waardoor jij bij gebruikers terecht kunt komen die in jouw product of dienst geïnteresseerd zijn. • Microbloggingdienst Twitter. Hier kun je berichten van maximaal 140 tekens delen met bedrijven of personen die je volgen, eventueel aangekleed met een filmpje, website of foto. Vooral geschikt om nieuws te delen. • Video-platformen zoals Flickr, Youtube en Vimeo, waar je filmpjes of foto’s kunt delen met anderen. Handig om videoverslagen, advertenties of campagnes te plaatsen. Een gemakkelijke manier om filmpjes te plaatsen en Youtube is gemakkelijk te integreren in je eigen website.4 2 www.fd.nl/artikel/21795531/mkb-maakt-weinig-gebruik-social-media-business 3 Bron: Social-media.nl 4 Bron: MKB-Nederland Praktijkinfo Sociale Media (http://www.mkb.nl/images/PI%20Sociale%20Media.pdf) Eerste hulp bij online ondernemen
73
Hoe ga ik aan de slag?
Netwerkstrategie
Op welke manier benader ik nieuwe klanten via social media?
Gedragsregels
1. Onderzoek waar je doelgroep zit en kies voor passende social media5. 2. Meld je aan voor Twitter, Facebook of/en Linkedin en maak een Youtube-account aan. 3. Zorg ervoor dat het duidelijk is wat je aanbiedt of verkoopt in je profiel. 4. Plaats regelmatig links en berichten die interessant zijn voor je doelgroep.
Mensen houden niet van het gevoel dat je iets aan ze probeert te verkopen, maar mensen hóuden wel van kopen! Als je ze helpt met informatie of vragen, dan ben jij in beeld en kopen ze bij jou. Je kunt in beeld komen via informatiestrategie (geschikt voor ondernemingen die meer dan tien klanten nodig hebben) óf via netwerkstrategie (geschikt voor ondernemingen die minder dan tien klanten nodig hebben). Het grote verschil tussen beide: bij de informatiestrategie komt de klant naar jou toe en bij de netwerkstrategie ben jij degene die de klant benadert.
Informatiestrategie
Al jouw potentiële klanten, van retail tot dienstverlenende onder nemingen, hebben behoefte aan informatie. Ze hebben een probleem en zoeken naar een oplossing. Je kunt hierop inspelen door het schrijven van artikelen/blogs, e-books en whitepapers. Deze informatie kun je eenvoudig via social media verspreiden naar een grote groep mensen. Ook kun je artikelen sturen aan mensen die via social media relevante vragen stellen. Je kunt dankzij social media eenvoudig veel contactmomenten creëren om mensen tot een verkoop te verleiden.
Via social netwerken is het eenvoudig om koude contacten op te warmen. Je kunt zien wat jouw potentiële klanten op social media bezighoudt. Door actief te reageren op vragen of ze interessante content te sturen, kom je vaker bij ze in beeld. Als je iemand genoeg hebt opgewarmd kun je hem of haar benaderen voor een kop koffie en hopelijk iets te verkopen. Je zult zien dat je in 9 van de 10 gevallen een ja krijgt op je verzoek tot kennismaking.
Houd bij het benaderen van klanten via social media wel de volgende twee punten in je achterhoofd: 1. Zoals in het echte leven een relatie van twee kanten moet komen, geldt dat op sociale netwerksites ook. Gooi niet klakkeloos allerlei informatie op Facebook, doe ook mee in discussies en luister naar anderen. 2. Wees eerlijk en doe je niet slimmer voor dan je bent. Authenciteit kweekt meer vertrouwen dan jezelf profileren als een alleskunner.5
Wat moet je nog meer weten?
• Je bent beter vindbaar door Google als je ook aanwezig bent op social media. • Je kunt ook adverteren op sociale netwerksites als Hyves • Je kunt meer abonnees krijgen voor je e-mailmarketing via social media. • Je kunt ook personeel werven via social media.
5 www.slideshare.net/yme_bosma/social-media-in-nederland-in-cijfers-2010-update-5
74
Eerste hulp bij online ondernemen
75
I
N
T
E
R
V
I
E
W
Geen Adwords
Rogier de Mol, De Mol DrankenSpecialist
Slijter die zich wil onder scheiden van keten Naam: Bedrijfsnaam: Bedrijfsvorm: Opgericht: Werkt:
Rogier de Mol De Mol DrankenSpecialist bv 1979 als Slijterij Hans van Vugt Overname door De Mol in januari 2007 (na 13 jaar in dienst). Sinds februari 2011 onder de eigen naam 60 uur per week
Service en vakbekwaam personeel, dat is volgens Rogier de Mol de kracht van zijn winkels. “Daarin zijn wij beter dan een filiaal van een keten.” Om de klant te bereiken is meer nodig. Rogier organiseert daarom proeverijen, houdt acties, workshops (“ook buiten de regio”) en heeft een whisky en wijn van de maandaanbieding. “Onze e-mailnieuwsbrief wordt steeds meer gelezen. Via de mail krijgen we ook veel bestellingen binnen.” Adverteren doet de Mol vooral in de lokale media, met advertenties maar ook gesponsorde artikelen. Adwords inzetten om ook op internet beter gevonden te worden vindt Rogier niet nodig. “Ik sta hoog genoeg bij Google.”
Veilig en goedkoop
Bij het inrichten van een goede webwinkel komt veel kijken, zo ondervindt De Mol. Voorheen ging het vooral om de distributie: veilig en goedkoop. “Het maken van scherpe afspraken met distributeurs kost een hoop tijd.” Maar ook de betalingen zijn een punt van overweging. Rogier heeft gekozen voor iDeal, of de eigen overboeking van een klant.
http://www.demoldranken.nl/
Rogier de Mol gaat dit jaar met zijn slijterij een nieuwe fase in. Na vier jaar nog onder de naam van de oude eigenaar te hebben gewerkt, voert het bedrijf sinds februari 2011 zijn eigen naam. Het filiaal in Driebergen verhuist eind mei naar een groter pand. En als klap op de vuurpijl moet dan ook een echte webwinkel actief zijn. “De slijterijbranche kent een pittige concurrentie, vooral van grote ketens. Dan moet je onderscheidend zijn”, aldus Rogier.
76
Eerste hulp bij online ondernemen
77
Ook hier staan beheersen van risico’s en kosten voorop. De inrichting van de site is minstens zo belangrijk. Het moet vooral eenvoudig zijn voor de klant, praktisch. Samen met een webdesigner is De Mol nog volop aan het sleutelen. “Heel eerlijk: ik heb er vooraf te makkelijk over gedacht.”
Ballen in de lucht
Rogier houdt veel ballen tegelijk in de lucht. De verbouwing van de nieuwe winkel, de aanstaande verhuizing, de webshop en de introductie van een nieuw kassasysteem in alle filialen. De kassa is straks gekoppeld aan een camerasysteem dat ervoor moet zorgen dat minderjarigen geen drank kunnen kopen. Dat is nog wel een punt van zorg voor de webshop: daar is zo’n controle niet mogelijk. Hoe dit op te lossen weet Rogier nog niet. “Een distributeur heeft een knop waarbij klanten zelf aangeven of ze boven de 18 zijn. Maar vrijwaart zo’n button je van een boete als een jongere zich ouder voordoet?”
Funshoppen
Rogier voorspelt dat in de toekomst internet voor veel producten steeds belangrijker wordt. “Klanten informeren zich in de winkel en zoeken dan online naar de goedkoopste prijs.” Toch ligt dat met wijn net even anders, “dat is een gevoelsproduct, daar wil je advies over.” De fysieke winkel zal daarom altijd de grootste inkomstenbron blijven. “Funshoppen blijft. Dat moet ook, anders wordt de wereld er niet leuker op!”
78
De kunst van e-mailmarketing
Hoe verspreid ik gericht een boodschap? Is een nieuwsbrief nog van deze tijd? En mág je die uberhaupt nog zomaar versturen? Wil je met je e-mail mensen geïnteresseerd krijgen, wees dan helder. De kunst van e-mailmarketing.
Eerste hulp bij online ondernemen
79
Waarom e-mail?
E-mail is ideaal om aanbiedingen en ontwikkelingen van je webshop naar je klanten te communiceren. Je kunt deze informatie natuurlijk ook op je website plaatsen, maar via mail bereik je je klanten direct. Andere voordelen? Het is goedkoop, gemakkelijk en snel (zeker in vergelijking met bijvoorbeeld folders, flyers of radio/tv). Bovendien kun je gericht je boodschap verspreiden door de klantengegevens die je bezit.
Wat zet je in je mail?
Bedenk eerst wat het belangrijkste is dat je wil vertellen. Je kunt geen eindeloze opsomming van berichten in één mail zetten, dus je moet keuzes maken. Kies voor drie berichten en zorg dat je de boodschap hiervan helder brengt. Ligt de commerciële boodschap er te dik bovenop, dan delete de lezer je boodschap zonder pardon.
Tip: Schrijf direct en maak persoonlijk Schrijf je mail persoonlijk, dat kan zijn door de voor- en achternaam van de klant toe te voegen aan de mail, maar ook door in te springen op iemands persoonlijke interesses. ►
Aandachtspunten e-mailnieuwsbrief
• Zet je een aanbieding in je elektronische nieuwsbrief, zorg dat het product snel geleverd kan worden. En wees beschikbaar voor vragen en/of bestellingen in de dagen nadat je de nieuwsbrief hebt verstuurd. • Denk na over de optie om je klanten te laten kiezen hoe vaak ze de nieuwsbrief willen ontvangen. Zo laat je merken dat je meedenkt met de klant en hem geen spam-gevoel wil geven. Wil je die keuze niet geven? Wees ook dan duidelijk over de frequentie, zodat gebruikers weten waar ze aan toe zijn en ze niet worden afgeschrikt als ze ineens wekelijks een nieuwe editie van je nieuwsbrief ontvangen. • Klikken verschillende van je webshopbezoekers artikelen in hun winkelmandje, zonder daarna ook daadwerkelijk over te gaan op aankoop? Stuur een herinneringsmail, misschien besluiten ze later alsnog de artikelen aan te schaffen. Volgens Twinkle Magazine kan je conversie met 171 procent stijgen (naar een Amerikaans voorbeeld van een dierenwinkel) door het sturen van herinneringsmails.
Hoe vind je nieuwsbrieflezers?
Schrijf je je mail in de vorm van een nieuwsbrief? Zet een leuke actie op touw om nieuwe abonnees te verzamelen. Willen mensen meedoen met de actie, moeten ze daar wel iets voor terug doen: jou toestemming geven om hen een e-mail te versturen. Vermeld hierbij wel duidelijk dat het gaat om een abonnement op een nieuwsbrief: mensen moeten weten waarvoor ze toestemming geven. Vraag bij een werving overigens alléén een e-mailadres. Maak je er meteen een complete enquête van, dan is de kans groot dat iemand afhaakt. Je kunt iemand altijd later nog uitnodigen om zijn/haar profiel uit te breiden.
E-mailen, mag dat zomaar?
Sinds de invoering van de Telecomwet zijn er verschillende regels waar je je aan moet houden als je een e-mail wil sturen aan je klanten: • Klanten moeten zich bewust aanmelden voor je nieuwsbrief. Dit geldt óók voor klanten die je al voor de ingang van de Telecomwet in je bestand had. Reageren ze niet op je vraag of ze inderdaad je nieuwsbrief willen blijven ontvangen? Helaas, dan mag je ze niet commercieel mailen. • In elke mail die je stuurt, moet helder zijn dat de mail van jou komt. Zorg dat je gegevens goed te vinden zijn. • In elke mail moeten klanten de mogelijkheid vinden om zich te kunnen uitschrijven.
Bronnen: Twinkle Magazine, MKB Servicedesk
80
Eerste hulp bij online ondernemen
81
Online rendement door een virtueel kantoor Laat het internet voor je werken en bespaar geld
Bij een online kantoor draaien al je kantoorapplicaties zoals tekstverwerking, spreadsheets en presentatiesoftware op het internet en hoef je deze niet op je eigen computer te installeren. Hierdoor verlaag je je IT-kosten en kun je altijd en overal bij belangrijke bedrijfsgegevens zoals documenten, e-mail en agenda. Oftewel bespaar (vaak veel) geld. Dure softwarelicenties en servers kun je buiten de deur zetten, door het internet efficiënter en slimmer voor je te laten werken. Met Software as a Service (SaaS) bereik je veelal hetzelfde. Daarnaast kun je met slimme cloud oplossingen ook vele euro’s beparen op telefoonkosten.
social media kun je online rendement behalen
Waarom zou nog dure softwarepakketten aanschaffen als je door te werken met Software as a Service hetzelfde kunt bereiken? Bovendien hoef je dus geen servers in te kopen, als je gebruik maakt van cloud hosting. Daarnaast kun je met slimme cloud oplossingen een heleboel euro’s besparen op telefoonkosten.
door het invoeren van een online kantoor.
Wat is cloud computing?
Naast een webshop, een goede website en
Cloud computing is een verzamelnaam voor online diensten en toepassingen die het gebruik van lokale IT-diensten overbodig maken. Deze manier van werken is sterk in opkomst. Het nieuwe werken (plaats- en tijdonafhankelijk werken) genoemd, lijkt de toekomst te hebben. Door hierbij gebruik te maken van cloud computing, kun je besparen op de kosten voor je IT.1
Voordelen van cloud computing Beschikbaarheid
Overal en altijd toegang tot je online documenten en agenda.
Veilig
Gegevens hoeven niet meer lokaal te worden opgeslagen. Je hebt vanaf elke locatie toegang tot de informatie. Computer gestolen of gecrasht? Niet prettig natuurlijk, maar je (belangrijke) documenten staan op externe servers, zodat je er altijd weer bij kan. De de schade blijft dus beperkt.
1 Bron: www.mkbservicedesk.nl/3186/cloud-computing-iets-voor-jouw-bedrijf.htm
82
Eerste hulp bij online ondernemen
83
Relatief goedkoop
Hans Bootsma van Deloitte (afdeling Security and Privacy Services)2. “Cloud computing gaat het helemaal worden, zeker voor het mkb.” Hij legt uit: “Over het algemeen heeft het mkb niet de IT-faciliteiten die een grote organisatie wel heeft. Vaak doet iemand van de administratie het IT-werk erbij. Door alle IT-faciliteiten – server en applicaties – bij een externe partij op abonnement basis in te kopen en te laten beheren, kan de mkb-ondernemer zich volledig op zijn core competence concentreren; de zorgen over de beveiliging van zijn ICT omgeving worden hem uit handen genomen. Het is bovendien goedkoper. Forrester en Gartner Group, twee toonaangevende IT-analisten, houden rekening met een besparing van 50 procent.” Een voorbeeld van online kantoor software is Google Apps. Hiervoor zijn de licenties en hardware gratis, je betaalt alleen 40 euro per gebruiker per jaar. Kies je voor Microsoft dan tel je al snel honderden euro’s neer voor licentie en hardware.
Flexibel
Dankzij hosting in de cloud (het virtualiseren van servers) kun je makkelijk groeien. Of je nu 1 of tien servers nodig hebt. Bovendien kun je snel extra capaciteit inkopen indien je dat nodig hebt. En de serverruimte ook weer verlagen.
Overweeg je de overstap?
Je bent niet de enige! Maar er kleven ook nadelen aan cloud computing.
1. Veiligheid en juridische impact
Cloud leveranciers werken doorgaans met grote datacenters. Als hackers erin slagen om hier in te breken, vinden ze hier een schat aan informatie. Let er bovendien op dat je een goede gebruikersovereenkomst met de leverancier van de cloud-dienst regelt. Denk bijvoorbeeld aan de aansprakelijkheid bij storingen of het verlies van gegevens. Ook vereist de wet in sommige gevallen dat bepaalde gegevens (bijv. van banken) niet buiten de EU bewaard mogen worden. Terwijl juist een van de kenmerken van een cloud-dienst juist is dat de fysieke locatie van gegevens er niet meer toe doet.
2. Internet is onmisbaar
Werk je in de cloud? Dan ben je sterk afhankelijk van een goede internetverbinding. Een nadeel kan zijn dat je documenten niet bereikbaar zijn bij het wegvallen van de verbinding. Zorg er voor dat je bijvoorbeeld een dongel hebt voor mobiel internet.
Verdwijnende grens tussen grote en kleine bedrijven
De grens tussen grote bedrijven en mkb valt weg. Door Software-asa-Service (SaaS) kun je van dezelfde software gebruik maken als een multinational.
2 Bron: www.ondernemenjuistnu.nl/2010/07/hoe-veilig-is-mobiel-werken/
84
Eerste hulp bij online ondernemen
85
Online diensten (Software as a Service) Wat is het en wat kun je ermee?
Software as a Service (SaaS) is een onderdeel van cloud computing. Door gebruik te maken van online diensten voor bijvoorbeeld boekhouden of documentbeheer, kun je kosten besparen.
Wat is Software as a Service?
Bij online werken maak je gebruik van software die draait op een externe server. Je gebruikt dus niet de programma’s die op de computer zijn geïnstalleerd, maar programma’s die worden gehost op een server van leveranciers van online diensten. Je maakt dus gebruik van software als een dienst. Ook wel Software as a Service (SaaS) genoemd. Voorbeelden van SaaS zijn webmailprogramma’s zoals Hotmail en Gmail, kantoorsoftware als Google Apps, Microsoft Office 365, CRM-software van Salesforce en online boekhouding zoals Exact Online en Twinfield. ►
Handige links: office365.microsoft.com/en-US/online-services.aspx en www.mkbservicedesk.nl/2912/hoe-kan-online-werken-met-google.htm
Online documentbeheer, online agenda
Wil jij altijd en overal bij documenten kunnen? En geldt dit ook voor jouw werknemers? Creëer een online kantooromgeving en jouw bedrijf is een stap dichterbij het nieuwe werken. Dit kan bijvoorbeeld met Google Apps en Microsoft Office. Ook online agenda’s beheren en delen is mogelijk met deze dienstverlening.
Online boekhouden
Boekhouden kan ook online. Dit kan handig zijn als je altijd en overal bij je administratie wilt. Een extra voordeel: ook de accountant kan op afstand meekijken. Dat scheelt een hoop papierwerk en tijd. Voorbeelden zijn Exact Online en Twinfield. ►
Handige link: www.mkbservicedesk.nl/242/online-boekhouden.htm
Online CRM
CRM staat voor Customer Relationship Management. Bij CRM staat het optimaliseren van alle contacten met de klant centraal. Ook jouw CRM kun je online doen. Volgens onderzoeksbureau Forrester omarmt vooral het mkb deze oplossingen, mede vanwege de lage kosten en bij gebrek aan een speciale ict-manager. Belangrijke spelers zijn Salesforce.com, NetSuite en Rightnow. Het snel groeiende Microsoft Dynamics komt ook met een hosted oplossing.1 86
1 Bron: CRMsystemen.nl Eerste hulp bij online ondernemen
87
► Tip:
In what areas do you currently implement SaaS?
Web conferencing Salesforce automation
Accounting and billing
Email
66% 64% 43%
Collaboration
Web analytics
44% 43%
CRM
eRecruiting
41% 38% 30%
Content management
Office productivity software
23%
Human capital management
Business intelligence
18%
Security/compliance software
18%
Call centrer automation
Partner relationschip management
Enterprise resource planning software
Performance and talent management
Learning management systems
21% 21%
15% 15% 13% 12% 10%
Product life cycle management software
7%
Supply chain management
7%
Google Apps en dit boekje
5%
Data warehousing Other
10%
0% 10%
20%
30%
40%
50%
Bron: Goldman Sachs SaaS Survey februari 2010
Open Source
Altijd toegang, ook onderweg? Besluit je met online software te gaan werken, dan moet je natuurlijk wel altijd toegang hebben tot internet als je aan de slag wil. Wat doe je als je onderweg bent? In de trein kun je via een draadloos netwerk verbinding maken met internet. Om met je smartphone op het internet te kunnen, maak je gebruik van het UMTS-netwerk. De prijs die je voor het internetten betaalt is afhankelijk van het abonnement dat je hebt afgesloten. Als je met je laptop wil surfen, heb je een mobiel internetabonnement nodig. Je krijgt dan een modem dat je in de usb-poort van je laptop kan steken. In combinatie met een abonnement heb je dan overal toegang tot het internet. Sinds kort rijdt er ook een beperkt aantal treinen door Nederland met gratis internet via een WiFi-verbinding. Als je smartphone of laptop deze techniek ondersteunt, kun je hier kosteloos gebruik van maken.
60%
70%
Voor de productie van dit boekje is gebruik gemaakt van Google Apps. Door alle teksten, foto’s en grafieken via Google Docs beschikbaar te maken, konden alle betrokkenen altijd en overal meewerken. Zo werkten alle redacteuren online thuis aan de hoofdstukken in een en hetzelfde document. En werden hoofdstukken geproduceerd tijdens een vakantie hoog in de bergen. En werd er zelfs de laatste hand aan gelegd in een trein van Amsterdam naar Oostenrijk. Voor iedereen waren tegelijkertijd de inhoud en de wijzigingen zichtbaar, wat voor veel efficiency zorgde.
Naast de bovengenoemde betaalde SaaS-dienstverlening kun je ook gebruik maken van gratis open source software. De broncode van open source software is vrij. Dat betekent dat deze beschikbaar en aanpasbaar is. Een voorbeeld van een open source crm systeem is SugarCRM.
88
Eerste hulp bij online ondernemen
89
Slimmer en goedkoper communiceren Hoe bespaar ik op communicatiemiddelen
Vaste telefoons in het kantoor zie je steeds
Is Skype interessant voor mij?
Via Skype kun je gratis bellen naar mensen (nationaal én internationaal) die ook Skype hebben. Je belt via je iPhone of via je computer/laptop met een headset. Om te kunnen bellen naar reguliere nummers, heeft Skype speciale telefoonabonnementen. Voor zo’n 4 euro per maand kun je bijvoorbeeld onbeperkt bellen naar mobiele en vaste nummers in Noord-Amerika. Voor zo’n 5 euro per maand kun je onbeperkt bellen naar vaste nummers in Europa, inclusief Nederland. Skype-bellen doe je via je iPhone of laptop.
Wat is Google Talk en wat heb ik eraan?
communiceert via Skype, Google Talk of Office
Ook met Google Talk kun je gratis bellen met andere Google talk-gebruikers. Verschil met Skype is dat je niet kunt bellen - al dan niet tegen betaling - naar reguliere nummers. Voordeel van Google Talk is dan weer dat je gemakkelijker je contactenlijst kunt beheren. Om Google Talk te installeren, moet je een gmail-account hebben.
Communication Server. Vergaderen doe je
Hoe kan ik mobiel vergaderen?
minder. Je gebruikt je smartphone of
voortaan via videoconferencing. Communiceer zo efficiënt, slim en goedkoop mogelijk.
Een meeting met je werknemers kan prima vanuit huis en waarom zou je een vergadering met zakenpartners niet vanuit je eigen computer doen? Daarvoor heb je de volgende softwaretoepassingen: • Skype (gratis) • Live Meeting (gratis proberen, daarna tegen betaling) Of deze online toepassingen: • DimDim (tegen betaling) • Campfire (gratis proberen, daarna tegen betaling) • MindMeister (beperkt aantal diensten gratis, uitgebreider pakket tegen betaling)
Waar moet ik op letten bij online vergaderen?
Een online vergadering werkt anders dan een normale vergadering. Houd rekening met de volgende spelregels: • Zorg ervoor dat jij en je werknemers op de hoogte zijn van de technologie. Op die manier kan iedereen gelijkwaardig deelnemen aan de vergadering. 90
Eerste hulp bij online ondernemen
91
• Gebruik een webcam, zodat je elkaar kunt zien. Voor formele online vergaderingen is het ook belangrijk je goed aan te kleden en er verzorgd uit te zien. • Noem je naam voordat je begint te praten. Dan weten je gesprekspartners wie er aan het woord is: wel zo duidelijk.
► Tip:
Face-to-face ontmoeting Soms is een face-to-face ontmoeting beter, bijvoorbeeld bij een beoordelingsgesprek, de opening van een kantoor of een presentatie van een nieuw product. Als je gevoelige of persoonlijke informatie gaat bespreken, zorg dan dat je iemand fysiek ontmoet.
Wat is webconferencing?
Wil je behalve met elkaar praten, ook nog documenten met elkaar delen? Dan is webconferencing een handige optie. Je kunt gezamenlijk een presentatie delen, bekijken en bewerken of gebruik maken van een whiteboard waar iedereen op kan tekenen. Handige programma’s hiervoor zijn bijvoorbeeld WebEx of GoToMeeting. Dit zijn online toepassingen die je zelf kunt installeren op je computer of laptop. Zorg ook hierbij dat je een webcam hebt.
► Tip:
Hoe gebruik ik mijn mobiele telefoon optimaal? De uit-knop van hun mobiele telefoon: veel ondernemers weten niet eens waar die zit. Maar altijd en overal bereikbaar zijn is niet efficiënt. Je wordt regelmatig gestoord terwijl je nét geconcentreerd met iets bezig bent of een vergadering in wil gaan. Zet automatische notificaties van mail, social media en agenda uit en spreek in je voicemail in op welk moment je weer bereikbaar bent. Houd de communicatie via je smartphone kort. Typ geen uitgebreide mails en stel geen documenten op. Korte updates of twitterberichten voldoen.
►
Handige link: MKB TV: Waarom een smartphone? www.youtube. com/watch?v=y1Pf7gR6mpk&feature=player_embedded
De toekomst: Unified Communications
In de toekomst zullen meer bedrijven werken via Unified Communications, een combinatie van allerlei vormen van communicatie als instant messaging (chat), bellen via VoiP, e-mail, agenda en videovergaderen. Voordeel is dat je kunt aangeven of en hoe je bereikbaar bent (‘presence’). Alle contact loopt via IP (internet), zorg dus dat je je telefoon- en IP-netwerk integreert en het beheer op een centrale plek organiseert. Oftewel: je hebt geen hardware meer nodig, behalve internet en een laptop of smartphone.
92
Eerste hulp bij online ondernemen
93
I
N
T
E
R
V
I
E
W
http://www.oxyme.com/
Joep Arts, Oxyme
‘Wie is beter in systeembeheer? Jijzelf, of Google?’ Naam: Joep Arts Bedrijfsnaam: Oxyme Functie: mede-oprichter Aantal werknemers: 20 vaste werknemers, 160 thuiswerkers Soort bedrijf: bv Aantal uren: minimaal 60 uur per week
De eerste interne regel die Joep Arts en zijn compagnon Bob Rietveld invoerden? We doen álles op het web. Deze regel - die deels ontstond uit frustratie over kapotte computers vól belangrijke bestanden - vormt nog steeds de basis van marketingadviesbureau Oxyme. Boekhouding, mail, agendabeheer, tekstverwerking, fora: Alles gebeurt via het web. Gooit Joep nu zijn laptop de sloot in, werkt hij een minuutje later gewoon verder op een andere.
94
Oxyme
Oxyme begon in 2007 als ‘een projectje erbij’, maar is in vijf jaar tijd uitgegroeid tot een goedlopend marketingbureau dat ‘luistert’ naar wat er online gezegd wordt over klanten. Op allerlei plekken op internet wordt wel iets gezegd over een product of dienst: nieuwsblogs, fora, twitter, noem maar op. Joep Arts: “Wij verzamelen wereldwijd uitspraken en kunnen zo inzicht geven aan onze klanten welk beeld er over hen wordt geschetst.” Doel van Oxyme: De interactie van bedrijven met hun klanten slimmer maken.
Google Apps
Oxyme werkt met Google Apps. Het gemak ervan bleek al in de opstartfase. Binnen een paar muiskliks was de mail geconfigureerd. Server inrichten? Helemaal niet nodig. Inmiddels zijn de toepassingen van Google flink uitgebreid. Joep: “Zelfs onze telefoons werken via Google. Geen enkel contact of bericht staat in mijn telefoon opgeslagen, alles staat in the cloud. Dus behalve mijn laptop, zou ik nu óók mijn telefoon de sloot in kunnen gooien.” Een greep uit de handigheidjes aan de Google telefoon: Als Joep een contact toevoegt, krijgt zijn compagnon hem ook. Eerste hulp bij online ondernemen
95
‘Bel Piet even, het nummer staat in je telefoon.’ En hij kan chatten vanuit zijn mailaccount. Apps downloaden of upgraden is niet nodig. Het zit allemaal standaard in zijn account.
Google die Oxyme gebruikt zijn bijvoorbeeld Basecamp, Twinfield, en Harvest. En één programma van Microsoft: Powerpoint. Joep: “Omdat we nog niet tevreden zijn over Google Presentations.”
Samenwerken
Voor wie?
Voordelen
Cloud-imago
Een van de belangrijkste redenen voor Oxyme om met Google Apps te werken, is de snelle samenwerking die door werken in the cloud mogelijk is. Het bureau heeft 20 vaste medewerkers en werkt daarnaast samen met zo’n 160 analisten wereldwijd. “Als ik een document opstel en ik iemand uit Brazilië vraag om zijn mening, kan diegene vanuit de andere kant van de wereld inloggen en het Google doc. aanpassen.”
Andere voordelen? De ondernemer denkt even na. “Als chef zou ik zeggen: de kosten zijn voorspelbaar en laag - de eerste twee jaar was het gratis, nu betaal ik 99 dollar per gebruiker, per jaar - en je hebt geen systeembeheerder nodig. Als gebruiker vind ik Apps efficiënt, je kunt op zeven apparaten tegelijk werken zonder iets op te hoeven slaan. En als projectmanager ben ik blij dat als mijn laptop kapot gaat, ik zonder problemen de volgende kan pakken.”
Maar voor wie is Google Apps vooral geschikt? Joep denkt vooral voor groeiende of veranderende bedrijven, die flexibel of internationaal (samen)werken. “Dan wordt werken op de traditionele manier lastig en kostbaar. Maar, als je een heel stabiel bedrijf hebt, dat over twee jaar nog ongeveer dezelfde medewerkers heeft, dan zal het niet veel uitmaken of je wel of niet voor Google Apps kiest.”
Joep geeft toe dat cloudwerken soms even wennen is, als je niet weet hoe het werkt. “Maar stap er dan júist in. Speel ermee en je komt vanzelf tot de kern. The cloud lijkt iets engs voor veel ondernemers, maar het is juist gemakkelijker. Je werkt nog steeds via een server, alleen je besteedt het uit in plaats van dat je het zelf doet. En zeg nou zelf: wie is beter in systeembeheer, jijzelf, of Google?”
Stroomuitval
Het enige cruciale aan werken in the cloud: je moet altijd verbinding hebben. Joep: “Een tijdje geleden viel het internet uit, dan kun je naar huis. Maar aan de andere kant: werk je niet in the cloud, kan ook je stroom uitvallen en dan kan ík altijd nog met een laptop op accu inloggen bij mijn Google docs.”
Doe-het-zelf pakket
Een nadeel van Google Apps kan zijn dat het nooit helemáál naar je bedrijf is gevormd. Joep: “Maar dat kun je eigenlijk ook moeilijk van Google verwachten. Het is een uitdaging om zelf zo’n compleet mogelijk pakket te maken.” Daarom knoopt Oxyme nu zelf online tools aan elkaar en werken ze aan een programma om al die ‘geknoopte’ tools in één overzicht te krijgen. “Als het af is, hangen we een grote tv op in kantoor, zodat iedereen weet wat de stand van zaken is.” De tools buiten die van
96
Eerste hulp bij online ondernemen
97
Bijlage begrippenlijst online adverteren De onderstaande woordenlijst biedt een korte verklaring van de meest gebruikte termen in het online adverteren. Search Engine Advertising (SEA): Promotie van je producten en diensten via betaalde zoekresultaten. Denk hierbij aan Google Adword campagnes. Search Engine Optimisation (SEO): Promotie van je producten en diensten via organische (niet betaalde) zoekresultaten. Dit kun je deels realiseren door goed te schrijven voor het web. Je online content kun je hierop afstemmen. Search Engine Marketing (SEM): Via online marketing doelgericht verkeer naar je website krijgen. Dit bestaat uit SEO en SEA. Ad server: Geautomatiseerd systeem aan exploitant- of uitgeverszijde dat het afleveren van advertenties volgens meegegeven doelstellingen mogelijk maakt.
Behavorial targeting (BT): BT slaat informatie verkregen uit surfgedrag op in een bezoekersprofiel om later advertenties gericht aan die bezoeker te tonen. Bruto bereik: Het totaal aantal vertoningen (impressies) van een campagne. Netto bereik x gemiddelde contactfrequentie. Clickcommand: De gebruikte link van een advertentie die leidt naar de landingspagina via een advertentiesysteem zodat het aantal clicks wordt geteld. Clickratio /Clickthrough (CTR): Dit percentage drukt het aantal uit dat er op een advertentie is geklikt, in verhouding tot het aantal keren dat de uiting is getoond. Clicks gedeeld door het aantal views x 100%. Conversieratio: De verhouding tussen het aantal clicks op een advertentie en het aantal acties na het klikken. Cookie: Een bestandje dat door de ad server op de computer wordt achtergelaten om dezelfde bezoeker bij een 2e bezoek te herkennen. CPC/Cost per click: Tarief per klik op een advertentie. Hier vind je een voorbeeld: www.mkbservicedesk.nl/1944/online-adverteren-mkbservicedesk.htm CPL / CPA / CPS / CPX Cost per lead / action / sale: Tarief gebaseerd op daadwerkelijke actie na het zien van of klikken op een advertentie. Een actie kan bijvoorbeeld zijn bestellen of kopen. Een banner kan bijvoorbeeld uitkomen op een online wizard zoals het voorbeeld van Cameramanager: www.cameramanager.com/shop/index.php?s=1&ln=nl. CPM Cost per mille: Tarief per duizend vertoningen (impressies) van de advertentie: www.mkbservicedesk.nl/1944/online-adverteren-mkbservicedesk.htm DFA: Dart For Advertisers. Het softwaresysteem van Doubleclick dat de levering en meting van de advertenties aan adverteerderszijde mogelijk maakt.
98
Eerste hulp bij online ondernemen
99
DFP: Dart For Publishers. Het softwaresysteem van Doubleclick dat de levering en meting van advertenties aan exploitant- of uitgeverszijde mogelijk maakt. Expandable: Advertentie die uitklapt vanuit een standaardmaat. Frequency Cap: Bepaalt het maximaal aantal vertoningen per unieke bezoeker, meestal op basis van een cookie. IAB: Interactive Advertising Bureau. Layer ad: Advertentie die als laag over de website wordt getoond. Netto bereik (uniek): Het aantal bereikte personen (uniek bereik) van een campagne. OTS (opportunity to see - gemiddelde contactfrequentie): Totaal aantal vertoningen (bruto bereik) gedeeld door het unieke bereik (netto bereik). Peel-ad: Advertentie die zich na een actie opent vanuit de hoek van een website. Post click activity (clickthrough): Gemeten activiteit op de adverteerderspagina na het klikken van een advertentie. Post view activity (viewthrough): Gemeten activiteit na het hebben getoond van een advertentie, waarna de bezoeker via een andere wijze op de adverteerderspagina terecht is gekomen. Preroll, midroll, postroll advertising: Een video commercial die wordt getoond aan het begin, midden of einde van een online af te spelen videofilm. Roadblock: Wijze van plaatsing waarbij een advertentie in meerdere advertentieposities tegelijkertijd wordt getoond.
100
Selectiviteitsindex: Geeft de mate van het bereik van een bepaalde doelgroep binnen een omgeving aan, afgezet tegen de totale samenstelling van het bereik van internet (=100%). Een index van 200 geeft dus een hoge mate van selectiviteit van een bepaalde doelgroep aan, 50 juist een lage. Site take-over: Uiting waarbij vaste elementen van de website voor een bepaalde periode fixed in de look and feel van de advertentie worden opgemaakt. Sponsored header: Een header is een groot beeldelement boven aan een website, welke ruimte dan speciaal wordt opgemaakt in de look and feel van de advertentie. Spotlight tag: Een teller op de adverteerderspagina die is gerelateerd aan de uitgeplaatste advertenties, zodat postview en postclick activiteit gemeten kan worden. STIR: Stichting Internetreclame is opdrachtgever van het internet bereiksonderzoek. Tracking pixel: (1x1) Kleine afbeelding van 1 pixel die gelijktijdig met de advertentie wordt afgeleverd om het aantal vertoningen te meten. Umfeld: De omgeving of context van een advertentie, bestaande uit de redactionele inhoud, de vormgeving en andere communicatieuitingen binnen het medium. URL: Uniform Resource Locator. Oftewel het adres van een internetsite (of ander bestand) op het worldwideweb. Webanalyse: Het objectief vastleggen, meten, rapporteren en analyseren van kwantitatieve internet data met als doel het verbeteren van websites en online communicatie.
Eerste hulp bij online ondernemen
101
Bijlage Woordenlijst Sociale Media Addictomatic: www.addictomatic.com. Zoekdienst die aan de hand van een zoekterm een groot aantal internetbronnen doorzoekt op nieuws, nieuwe artikelen, video’s, foto’s, blogs, sites, enz. Wat zeggen alle bronnen over onderwerp X? AddThis: www.addthis.com. Levert een standaard set met knoppen waarmee artikelen op de eigen website via diverse nieuwe media met andere gebruikers te delen is. App: afkorting voor applicatie, bekend geworden sinds de introductie van de Apple iPhone. De term app wordt gebruikt voor programmaatjes op mobiele apparatuur zoals smartphones en tablet pc’s. Blog: verkorte vorm van weblog, een soort persoonlijk, openbaar dagboek op internet waar frequent updates verschijnen.
Community: aanduiding voor een groep op internet. Content: alle vormen van informatie op internet. De inhoud van een website wordt hier bijvoorbeeld mee aangeduid: artikelen, video’s, foto’s, geluid enz. Creative Commons: beweging op internet die zich inspant voor vrijere auteursrechten. Content onder deze licentie uitgebracht, mag veelal gratis gebruikt en worden aangepast, mits de oorspronkelijke bron/auteur wordt vermeld. Embedden: het insluiten van externe content in een website. Voorbeeld: een filmpje van YouTube op de eigen website plaatsen. Facebook: www.facebook.com. Wereldwijd de grootste sociale netwerksite waar gebruikers content met elkaar kunnen delen. Flickr: www.flickr.com. Grootste fotowebsite ter wereld waar gebruikers zelf geüploade foto’s met elkaar kunnen delen. Foursquare: www.foursquare.com. Location based game voor diverse mobiele telefoons op basis van gps. Gebruikers checken online in op hun fysieke locatie en verdienen daarmee punten. Gebruiker: term voor ‘consument’ binnen nieuwe media. Het verschil is dat gebruikers ook zelf aan de media bijdragen. Andere benamingen: user, prosumer (versmelting ‘producer’ en ‘consumer’). Google Alert: www.google.nl/alerts. Een dienst van Google waarbij de gebruiker op de hoogte wordt gehouden van de nieuwste zoekresultaten wanneer deze een bepaalde zoekterm gebruikt. Per e-mail worden deze resultaten verkregen. Hyves: www.hyves.nl. Binnen Nederland (nog) de grootste sociale netwerksite. In het najaar van 2010 overgenomen door Telegraaf Media Groep.
102
Eerste hulp bij online ondernemen
103
Iens: www.iens.nl. Online restaurantgids met alle restaurants in Nederland en beoordelingen van restaurantbezoekers. Layar: een gratis applicatie op de mobiele telefoon die ervoor zorgt dat de gebruiker de omgeving waarin deze zich bevindt kan ‘scannen’. Location Based Services: nieuwe mediadiensten die worden aangeboden op basis van een geografische locatie. Voorbeeld: Layar, Foursquare. Microblog: zelfde als een blog, maar dan geoptimaliseerd voor korte, snelle updates (zie ook: Twitter). Nieuwe media: verzamelterm; vormen van mediacontent die data, tekst, geluid en beelden combineren in digitaal formaat. Retweet: een doorgestuurde tweet. Gebruikers kunnen tweets van anderen doorsturen naar de eigen volgers. Sociale media: praktische uitvoering van de ideeën rondom Web 2.0 waar gebruikers content met elkaar delen. Social Mention: www.socialmention.com. Een website waar ‘real time’ kan worden gemonitord wat mensen over bepaalde onderwerpen en personen zeggen op sociale media. Gezocht kan worden in meer dan 100 sociale media, waaronder de bekende, zoals YouTube en Twitter en de wat minder bekende. Sociale netwerksite: site waarop de gebruiker een profiel onderhoudt en vrienden of relaties beheert. Voorbeeld: Facebook, Hyves.
Tweet: een bericht op Twitter, maximaal 140 tekens lang. Tweetdeck: www.tweetdeck.com. Gratis programma om op de pc te installeren waarmee kan worden bijgehouden wat er over een bepaald onderwerp wordt getwitterd. Twitter: bekendste vorm van microbloggen. Gebruikers plaatsen updates van onderwerpen die hen nu bezighouden. Volgers kunnen dit direct lezen. Vimeo: www.vimeo.com. videowebsite waar gebruikers zelf ge-uploade video’s kunnen delen. YouTube: www.youtube.com. Grootste videowebsite ter wereld waar gebruikers zelf ge-uploade video’s kunnen delen. Web 2.0: ideologie rondom interactie en participatie binnen het WWW. Met deze term wordt een generatie websites benoemd waar de gebruiker centraal staat en bijdraagt aan de content. Webcare: beleid van een bedrijf omtrent het monitoren van berichten en verlenen van service aan klanten binnen nieuwe media. Widget: kleine applicatie binnen een groter geheel die meestal slechts één taak uitvoert, zoals het bijhouden van de updates op een bepaalde website of het weergeven van een evenementenkalender. Wikipedia: www.wikipedia.org. Grootste online encyclopedie, waarvan de inhoud wordt aangemaakt en bewerkt door internetgebruikers.
Tag: een vaste zoekterm waarop content is terug te vinden. Behalve zoektermen kunnen tags ook datum, tijd, gps-locatie enz. inhouden. Dit wordt meta-data genoemd: aanvullende informatie bij een mediabestand. Tipping point: punt waarop een uiting op bijvoorbeeld Twitter of op een blog kritieke massa krijgt en breed wordt opgepakt (met de voor- of nadelen van dien). 104
Bron: MKB-Nederland www.mkb.nl Eerste hulp bij online ondernemen
105
Handige links www.mkbservicedesk.nl www.google.com/insights/search/?hl=nl# www.google.com/sktool/# www.google.nl/adwords www.apple.com/nl www.microsoft.com/nl/nl/default.aspx www.mijnwinkel.nl www.twinklemagazine.com www.snoobi.nl www.lipperhey.com/nl nl.wordpress.org www.joomla.org www.thuiswinkel.org/cms/showpage.aspx www.belastingdienst.nl www.socialimpact.nl
106
Lijst met bronnen Antwoord voor bedrijven CBS Compare Group Consumentenbond Currence CRMsystemen.nl De Ondernemer Economisch bureau ING Google Nederland Het Financieele Dagblad Kamer van Koophandel Lancelots Marketingfacts Mediaweb Internet Integrators Mediaonderzoek.nl MKB-Nederland MKB Servicedesk Now Nederland Ondernemen. Juist nu! Rijksoverheid Slideshare Snoobi Social-media Thuiswinkel TNT Post Pakketservice Twinkle Magazine You Tube
Eerste hulp bij online ondernemen
107
Colofon MKB Nederland Bezuidenhoutseweg 12 Postbus 93002 2509 AA Den Haag www.mkb.nl www.twitter.com/mkbnl MKB Servicedesk Radonweg 7 Postbus 40273 3504 AB Utrecht www.mkbservicedesk.nl www.twitter.com/mkbservicedesk Redactie: Lenneke Arts, Hellen Basari, Katja Lamers, Liesbeth Meenink, Willem Overbosch, Patty Sjerps Met bijdragen van: Abdul Advany, Social Impact Gijs Barends, Lipperhey David de Nood, MKB Nederland Vormgeving en realisatie: Barnyard Creative Powerhouse, Bilthoven Eerste druk: april 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande toemstemming van MKB Servicedesk BV. Ondanks dat de inhoud van dit boekje met zorg is samengesteld, kan MKB Servicedesk geen aansprakelijkheid aanvaarden voor schade die het gevolg is van een fout in de uitgave.
108