EERLIJKE HANDEL IN CONFLICTGEBIEDEN

EERLIJKE HANDEL IN CONFLICTGEBIEDEN 1

2

EERLIJKE HANDEL IN CONFLICTGEBIEDEN 3

Verantwoordelijk uitgever Carl MICHIELS

www.phenyx43.be  COÖRDINATIE Phenyx43 REDACTIE Dan AZRIA - Phenyx43 CONCEPT Julie RICHTER - Phenyx43 Foto cover United Nations Environment Programme

De meningen die in deze publicatie naar voren worden gebracht zijn die van de auteurs en weerspiegelen niet noodzakelijk de opvattingen van BTC of de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Uittreksels uit deze publicatie mogen worden gebruikt voor niet-commerciële doeleinden en op voorwaarde dat de herkomst en de auteur worden vermeld. © BTC, Belgisch ontwikkelingsagentschap Brussel, mei 2012

4

EERLIJKE HANDEL ONTSTAAN VAN EERLIJKE HANDEL WAT IS EERLJKE HANDEL? GELABELDE EN GEINTEGREERDE KETENS CRUCIALE FACTOREN VAN EERLIJKE HANDEL

10 11 12 13

EERLIJKE HANDEL IN CONFLICTGEBIEDEN GEVALLEN WAARIN conventionele handel NIET WERKT Wat EERLIJKE HANDEL betreft

15 17

Initiatieven van EERLIJKE HANDEL IN CONFLICTGEBIEDEN AFRIKA MIDDEN-OOSTEN AZIË ZUID-AMERIKA

28 54 64 74

EERLIJKE HANDEL steunen om de vrede te ondersteunen DE ROL VAN DE INTERNATIONALE ORGANISATIES DE ROL VAN de CONSUMENT als burger

5

78 80

6

 LGEMENE A INLEIDING Tussen 1989 en 2003 kende de wereld bijna 125 conflicten, met een trieste balans van meer dan 8 miljoen slachtoffers en 30 miljoen vluchtelingen. Het aantal conflicten neemt geleidelijk af sinds het einde van de Koude Oorlog, maar de resterende conflicten duren vaak langer en eisen een buitengewoon hoge tol aan mensenlevens. Ook de ecologische, economische en sociale prijs is hoog.1 Oorlogen treffen vaak de bevolking van autoritaire staten of – net omgekeerd – van verzwakte en machteloze landen. Hun economieën zijn verlamd, hun infrastructuur is verwoest en dynamische krachten zien zich verplicht het land te verlaten. Als de gesel van de oorlog is uitgewoed, volgen vaak hongersnood, militaire bezetting of terrorisme. Miljoenen mannen, vrouwen en kinderen worden met onheil en lijden geconfronteerd. De grootste uitdaging voor de internationale gemeenschap is een oplossing vinden voor deze conflicten. Ze beschikt daartoe over een brede waaier van instrumenten, gaande van militaire interventie over humanitaire hulp tot de financiering van de wederopbouw. We verdedigen in deze brochure het feit dat de steun aan eerlijke en duurzame handel ook deel moet uitmaken van de gereedschapskoffer die internationale organisaties en democratische staten gebruiken om aan vrede te werken. Fair trade speelt een belangrijke rol in de normalisering en de wederopbouw van landen en regio’s die door oorlog werden getroffen. In deze brochure richten we de schijnwerpers op de specifieke voordelen van eerlijke en duurzame handel bij het oplossen van spanningen of het dichter bij elkaar brengen van gemeenschappen en bij het stimuleren van een snelle sociale en economische ontwikkeling van de betrokken landen. We staven dit met een aantal voorbeelden van initiatieven en projecten in conflictgebieden in Afrika, Azië en Zuid-Amerika.

7

Crédit : Artisans du Monde - Ndem

8

EERLIJKE HANDEL

ONTSTAAN VAN EERLIJKE HANDEL WAT IS EERLJKE HANDEL? GELABELDE EN GEINTEGREERDE KETENS CRUCIALE FACTOREN VAN EERLIJKE HANDEL

9

Fotocredits: Max Havelaar - Frederic Raevens

ONTSTAAN VAN EERLIJKE HANDEL Eerlijke handel is ontstaan uit een eenvoudige vaststelling: ondanks de bedragen die in ontwikkelingshulp worden geïnvesteerd, blijft de armoedekloof tussen de bevolking van de armste en rijkste landen almaar groeien. Er zijn verschillende oorzaken voor deze ongelijkheid; oorlogen, natuurrampen, zwakke infrastructuur, corruptie… Ook structurele economische problemen spelen mee, net als mechanismen die de opleving van de armste landen belemmeren die hun ontwikkeling niet zelf in handen hebben: de speculatie over grondstoffen, de schuldenspiraal en de concurrentie met gesubsidieerde producten uit geïndustrialiseerde landen.  De commerciële ongelijkheden werden al in de 19de eeuw aangekaart onder meer met de roman van de Nederlander Eduard Douwes Dekker in 1860, met Max Havelaar in de hoofdrol. Toch verschenen de eerste projecten voor eerlijke handel pas na de Tweede Wereldoorlog: Ten Thousand Villages in de Verenigde Staten en de ngo Oxfam in het Verenigd Koninkrijk. In 1964 werd tijdens de Conferentie van de Verenigde Naties voor Handel en Ontwikkeling (UNCTAD) voor het eerst het concept eerlijke handel gedefinieerd met als basisprincipe Trade not aid (Handel, geen liefdadigheid). Vanaf de jaren zestig gingen in Europa de eerste fairtradewinkels open, terwijl in de ontwikkelingslanden producentencoöperaties en -organisaties werden opgericht die voordeel haalden uit een eerlijker handelsverkeer. De landbouwsector en ambachten kwamen als eerste aan bod.

10

WAT IS EERLIJKE HANDEL? In 1999 zijn de belangrijkste internationale fairtrade­ organisaties (World Fair Trade Organisation, Fair Trade Labelling Organizations – FLO en het Network of European World Shops) het eens geworden over een gemeenschappelijke definitie:

“Eerlijke handel is een commercieel partnerschap dat steunt op dialoog, transparantie en respect, met als doelstelling te komen tot een rechtvaardigere wereldhandel. Eerlijke handel draagt bij tot duurzame ontwikkeling door betere handelsvoorwaarden te bieden en de rechten van producenten en gemarginaliseerde werknemers te waarborgen, in het bijzonder in het zuidelijke halfrond. Met de steun van consumenten verbinden fairtradeorganisaties zich ertoe de producenten actief te ondersteunen, het grote publiek te informeren en campagne te voeren om de regels en praktijken van de conventionele internationale handel te veranderen.”

Concreet garandeert eerlijke handel producenten in de armste landen betere aankoopprijzen dan de wereldmarktprijzen, een relatieve prijsstabiliteit en gunstige betalingsvoorwaarden en -termijnen, eventueel zelfs met prefinancieringsmogelijkheden. Zo moeten boeren en ambachtslui hun producten niet onder de prijs verkopen of woekerleningen aangaan.

Een eerlijke prijs dekt alle productiekosten en verzekert een aanvaardbare levensstandaard aan de producenten. Bovendien engageren de kopers zich om de zogenaamde ontwikkelingspremies te betalen die worden gebruikt voor technische investeringen en/of om sociale programma’s te financieren (alfabetisering, toegang tot onderwijs en gezondheidszorg).

11

De betrokken organisaties hebben een lijst opgesteld met 11 grote principes die de invoering van dit alternatieve economische model moeten ondersteunen: De 11 grote principes: 1. K ansen creëren voor producenten die zich economisch in een benadeelde situatie bevinden. 2. Transparantie en geloofwaardigheid bevorderen. 3. Individuele competentie aanmoedigen. 4. Eerlijke handel stimuleren. 5. Betaling van een rechtvaardige prijs garanderen. 6. Toezien op gendergelijkheid. 7. A  anvaardbare arbeidsomstandigheden garanderen. 8. Kinderarbeid verbieden. 9. Het milieu beschermen. 10. H  andelsrelaties aanmoedigen die gebaseerd zijn op vertrouwen en wederzijds respect. 11. H  et respect en de verspreiding van de culturele identiteit promoten die naar waarde wordt geschat in de producten en productievoorschriften (nieuw criterium).

GELABELDE EN GEÏNTEGREERDE KETENS Sinds de oprichting van WFTO (World Fair Trade Organization) enerzijds (die tot 2009 IFAT heette, de internationale federatie voor eerlijke handel) en de lancering van het Max Havelaar-label in 1988 anderzijds zijn er twee ketens voor de regulering van eerlijke handel die naast elkaar bestaan: de geïntegreerde keten en de gelabelde keten. De geïntegreerde keten is de historische organisatievorm van eerlijke handel en heeft als belangrijkste kenmerk dat alle actoren die bij de ontwikkeling en commercialisering van het product betrokken zijn (producent, verwerker, importeur en verkooppunten) deelnemen aan eerlijke handel en zich vrijwillig houden aan de principes ervan. De gelabelde keten berust op de certificatie van het gecommercialiseerde product. Bedrijven die zich engageren, respecteren een specifiek lastenboek en bevoorraden zich bij producentenorganisaties in het Zuiden die erkend zijn door een keurmerk. Dit keurmerk wordt uitgereikt door een onafhankelijke organisatie die instaat voor het naleven van de gedefinieerde criteria. De gelabelde producten kunnen vervolgens in om het even welke winkel worden verkocht, ook in de klassieke grootdistributie. Het label Fairtrade Max Havelaar is het bekendste, maar er zijn er andere (Fair for Life, FairWild, Ecocert, ESR, Naturland Fair) die een specifieke aanpak of logistiek voorstellen. Het naast elkaar bestaan van deze twee ketens illustreert het bestaan van verschillende visies op eerlijke handel. Deze visies hebben hoofdzakelijk betrekking op het soort relaties dat met de economische privéspelers wordt aangegaan (multinationals, grootdistributie). Enerzijds is er een ontwikkelingsvisie (die de praktijken van de internationale handel aanklaagt), anderzijds is er een commercieel perspectief op basis van controle.

Fotocredits: Max Havelaar - Candico

12

CRUCIALE ACTOREN VAN EERLIJKE HANDEL Drie groepen zijn betrokken bij eerlijke handel: - De producenten- of arbeidersorganisaties vertegenwoordigen producenten, landbouwers en verwerkers van lokale grondstoffen. Alvorens ze kunnen deelnemen aan de programma’s voor eerlijke handel, moeten ze lid zijn van een erkende organisatie. In de landen van het Zuiden wordt het fairtradelabel doorgaans uitgereikt door FLO (Fairtrade Labelling Organizations). Maar er verschijnen ook nieuwe labelingorganisaties zoals Ecocert of Fair for Life.2 - Daarnaast zijn er verschillende marktspelers die in- en uitvoeren of de producten verwerken. Voorbeelden zijn Solidar’Monde in Frankrijk en uiteraard Oxfam Fair Trade en Oxfam-Wereldwinkels of Oxfam-Magasins du Monde in België. Sommige spelers uit de traditionele handel bieden ook de invoer of de verwerking aan van gecertificeerde fairtradeproducten. - De handelaars tenslotte verkopen rechtstreeks aan de consument, ofwel in gespecialiseerde zaken, zoals de Wereldwinkels, ofwel – en in toenemende mate – via de traditionele supermarktketens.

Fotocredits: Alter Eco

13

EERLIJKE HANDEL IN CONFLICTGEBIEDEN

ECONOMIE, HANDEL, VREDE EN ONTWIKKELING Tal van economische theorieën benadrukken het verband tussen economische ontwikkeling, vrede en stabiliteit. De principes achter die gedachtegang zijn relatief eenvoudig: wanneer het handelsverkeer in een bepaald gebied economische vooruitgang brengt, groeit het besef dat samenwerking meer oplevert dan conflict. De bevolking wordt beter van eerlijke handelsrelaties. Eerlijke handel biedt burgers een uitweg uit de armoede en voorziet hen in basisbehoeftes als water en voedsel. De inkomsten uit eerlijke handel laten hen toe te investeren in gezondheidszorg en onderwijs waardoor ze nieuwe economische activiteiten kunnen ontwikkelen met een grotere meerwaarde. Zo kunnen ze zelf instaan voor de duurzame ontwikkeling van hun gemeenschap. Deze theorieën hebben in veel gevallen hun waarde bewezen. Ze liggen bovendien aan de basis van het ideaal dat de stichters van het verenigde Europa voor ogen hadden, na de vreselijkste oorlog uit de geschiedenis. Door de economieën van de voormalige vijanden met elkaar te verbinden, kon volgens hen het gevaar van een nieuwe oorlog worden afgewend. Bij een nieuwe oorlog was er immers meer te verliezen dan te winnen.

14

GEVALLEN WAARIN CONVENTIONELE HANDEL NIET WERKT Toch zijn bovengenoemde theorieën niet universeel geldig. Er bestaan immers voldoende tegenvoorbeelden van economische bedrijvigheid die conflicten en spanningen in de hand werken of gebruik maken van de chaos die heerst in landen in oorlog. Voorbeelden hiervan zijn te vinden in de diamantoorlogen van de jaren negentig in Centraal-Afrika. De internationale afnemers werkten oorlogsmisdaden in de hand door activiteiten van rebellen te financieren in ruil voor toegang tot grondstoffen uit de mijnbouw. In Colombia ondersteunden grote ondernemingen de paramilitaire milities om hun beheersing over de rijkdommen van het land veilig te stellen in plaats van te onderhandelen met lokale producenten en overheden. En dan hebben we het nog niet over de oliemultinationals in de Afrikaanse landen of in Zuidoost-Azië.

Wat hebben deze voorbeelden gemeen? Fotocredits: Adam Cohn

Wanneer schaadt klassieke handel het vredesproces en de ontwikkeling van een land? Bestaan er voorwaarden of minimumvereisten waaraan handel moet voldoen om de ontwikkeling te bevorderen?

Eerst het algemeen belang Handelsrelaties streven per definitie het belang van de betrokken partijen na (koper en verkoper). Als deze betrokken partijen tot een corrupte elite behoren die haar eigenbelang nastreeft en de regels van de groep afwijst, zullen de transacties alleen het belang van de sterksten dienen en ingaan tegen het algemene belang. Dat geldt des te meer als de machthebbers de vruchten plukken van de dwangarbeid van de lokale bevolking, zoals dat jarenlang het geval was met de mijnwerkers in de diamantconcessies. Zij werden door milities en soms ook door het nationale leger als slaven ingezet. Goud, diamanten, zeldzame ertsen … ellende Dergelijke toestanden zijn altijd het schrijnendst in landen met veel natuurlijke rijkdommen. De rijkdom van zo’n land is niet recht evenredig met het ontwikkelings- en onderwijsniveau van de bevolking. Als degenen die het economisch voor het zeggen hebben alleen gemotiveerd zijn door rendement en dus niet in het algemene belang handelen, hebben ze geen dwingende reden om de opbrengsten van de rijkdommen op de internationale markten te delen met de betrokken bevolkingsgroepen. Voor landen die stabiliteit zoeken om te groeien en zich te ontwikkelen, zijn natuurlijke rijkdommen – en zeker de kostbaarste – eerder een vloek dan een zegen. Ze wakkeren immers de hebzucht aan van gewetenloze buitenlandse spelers en geven de elite geen stimulans om te investeren in onderwijs, met andere woorden in hun menselijk kapitaal als ultieme rijkdom.

15

De gebreken van het systeem De klassieke economische theorieën houden vol dat handel de ontwikkeling van de bevolking ten goede komt. Ze pleiten dan ook voor de invoering van de democratie die ontstaat dankzij een goed opgeleide elite die naar vrijheid en vrede streeft. Zoals blijkt uit talrijke voorbeelden is dat ook vaak het geval, zeker in Europa en Azië. Anderzijds zijn bepaalde disfuncties eigen aan het wereldwijde economische systeem. Door buitensporige speculatie toe te staan en zelfs aan te moedigen, gaat dit systeem vaak in tegen de belangen van de plaatselijke bevolking en het ontwikkelingsbeleid. Die vergen perspectieven op middellange termijn met de mogelijkheid om investeringen te plannen gebaseerd op resultaatverwachtingen. Olivier De Schutter, Speciaal VN-rapporteur voor het recht op voedsel, onderstreept die incompatibiliteit: “Als je de regels van de vrije markt volgt, zullen water en grond in handen komen van enkele kapitalistische krachten. (…) We leren nog altijd niet genoeg uit onze fouten. Ngo’s en boerenorganisaties weten al lang dat kleinschaligheid de toekomst is.”3 Ook het systematisch openstellen van markten, zoals dat door de grote economische mogendheden wordt gepredikt (hoewel ze zelf de toegang voor bepaalde producten tot hun nationale markten blokkeren), kan een hinderpaal vormen voor de ontwikkeling van de kwetsbaarste landen. Dit geldt in het bijzonder als ze met conflictsituaties en grootschalig geweld worden of werden geconfronteerd. Al te vaak zijn die landen afhankelijk van internationale hulp en moeten ze hun opkomende economische sectoren kunnen afschermen voor ze in staat zijn om met geïndustrialiseerde landen te concurreren. De blinde toepassing van bepaalde dogma’s speelt in die gevallen niet in het voordeel van de plaatselijke bevolkingsgroepen die willen produceren en werken voor het welzijn van hun gezinnen en de ontwikkeling van hun gemeenschappen.

Haat als laatste struikelblok Het streven naar welzijn ligt uiteindelijk aan de basis van alle economie. De mens probeert zijn gezin en zijn gemeenschap (clan, dorp, streek of land) welzijn en comfort te bieden. Voor zover de handel hem helpt om die doelstellingen gemakkelijker te verwezenlijken dan door te roven of te stelen, zal hij geneigd zijn om aan het werk te gaan en rijkdom te verwerven. Als het door gemeenschappelijke regels kan worden omkaderd, vormt dit “minimale materialisme” een fundamenteel bindmiddel van de menselijke samenleving. Toch zijn er situaties waarin deze menselijke neiging het laat afweten. De haat voor de andere wordt dan zo sterk dat die het verlangen overstemt om in de eerste plaats in de behoeften van zijn naasten te voorzien. Dat geldt in het bijzonder voor de aloude conflicten waarbij men bereid is het leven van zijn kinderen op het spel te zetten ter nagedachtenis van de vorige generaties die in de strijd gebleven zijn. Als het geloof deel gaat uitmaken van de strijd, wordt de situatie vaak nog erger. Dan ontzeggen individuen zichzelf en hun omgeving het perspectief op comfort, vrede en welzijn in naam van religieuze dogma’s die vaak een beter leven na de dood voorspellen, in ruil voor de offers die mensen bereid zijn te brengen of van hun naasten te eisen.

16

WAT EERLIJKE HANDEL BETREFT In de meest getroffen landen hebben oorlog, militaire bezetting, aanslagen of onderdrukking de infrastructuur vernietigd, de dynamische krachten opgeëist, generaties kapotgemaakt, de gematigde elite verzwakt en een verkrampte vlucht in de eigen identiteit in de hand gewerkt. Het klassieke economische model is dan niet altijd de ideale oplossing om de bevolking te motiveren om te werken aan projecten die leiden tot een gemeenschapsgevoel en stabiliteit.

DE VOORDELEN VAN EERLIJKE EN DUURZAME HANDEL IN KWETSBARE OORLOGSGEBIEDEN In vergelijking met klassieke handel vertoont eerlijke en/of duurzame handel voordelen van economische, sociale of politieke aard die het engagement van de internationale spelers voor dit soort van initiatieven verklaren.

Responsabilisering van de lokale actoren “Externe partijen zoals buitenlandse regeringen, intergouvernementele organisaties en ngo’s kunnen een belangrijke rol spelen om de oplossing van conflicten te bevorderen. Toch is bijna iedereen het erover eens dat de plaatselijke betrokkenen de grootste verantwoordelijkheid dragen in het vredesproces.”4 De meeste actoren van vredesprocessen en wederopbouw zullen bovenstaande opvatting onderschrijven. De actieve deelname van de plaatselijke bevolking veronderstelt evenwel dat zij een duidelijk beeld heeft van de voordelen die het proces haar oplevert. Goed, de wapens neerleggen, maar wat dan? Leven van het medelijden van het Westen? Mijn lot in handen leggen van multinationals die in Londen, Parijs of New York over mijn toekomst beslissen? Doordat de spelers van eerlijke en duurzame handel rechtstreeks met de lokale producenten werken, geven ze hen de kans om (opnieuw) hun lot in eigen handen te nemen. Ze krijgen immers zichtbare en haalbare perspectieven en aangepaste technische ondersteuning aangeboden.

17

Fotocredits: UNESCOCaro Gardiner J.

Markttoegang

Realisatie van sociale en gezondheidsprojecten

Geen toegang hebben tot de markten vormt in door oorlog verzwakte landen en in conflictgebieden het grootste obstakel voor de plaatselijke bevolking die haar producten wenst te commercialiseren.

De productie- of sociale infrastructuur van deze landen heeft vaak geleden onder de gevechten.  Eerlijke handel combineert commerciële activiteiten met productieve of sociale investeringen. Dankzij specifieke premies bovenop de gehanteerde aankoopprijzen wordt er gegarandeerd dat een groot gedeelte van de inkomsten naar projecten gaat die een reële en snelle impact hebben op het welzijn en het comfort van de bevolking.

Onveiligheid, militaire controleposten, administratieve pesterijen, een vernietigde infrastructuur en in beslag genomen transportmiddelen vormen obstakels voor het handelsverkeer dat ervoor zou kunnen zorgen dat economische projecten zich ontwikkelen, productieve investeringen plaatsvinden of sociale programma’s worden opgestart. Ook in dit verband biedt eerlijke handel waardevolle en gunstige oplossingen Harriet Lamb vandaag aan het hoofd van Fairtrade International, benadrukt dit: “De boeren in conflictgebieden zoals Palestina, de Democratische Republiek Congo en Afghanistan staan voor immense problemen alleen al om hun werk te doen, maar ook om afzetmarkten te vinden voor hun producten, zeker markten waar ze een eerlijke prijs krijgen. Daarom vinden wij het zo belangrijk dat de boeren de kans krijgen om hun producten onder het fairtradelabel te verkopen. Het opent daadwerkelijk meer deuren, ze krijgen een duurzamer inkomen en de toekomstperspectieven van hun gemeenschappen verbeteren. (…) Wij brengen levensnoodzakelijke bevoorradingslijnen en handelsroutes tot stand, waarvan ook producenten uit andere regio’s kunnen profiteren. Zo hopen wij de economische basis voor vrede te scheppen.”5

18

Harriet Lamb citeert vooral fairtradeprojecten in Irak en Pakistan en benadrukt dat “de labeling van producten uit eerlijke handel de kleine producenten een eerlijke prijs garandeert en een inkomen dat doorgaans wordt besteed aan de basisbehoeften van elke dag, zoals de aankoop van voeding en kleding maar ook de scholing van de kinderen.”6 In Oost-Timor hebben de koffieproducenten coöperaties gevormd om een eengemaakte structuur tot stand te brengen. De Cooperativa Café Timor heeft een netwerk van ziekenhuizen en mobiele gezondheidsposten in het leven geroepen. Daarmee is de organisatie de belangrijkste zorgverstrekker in de landelijke gebieden van Oost-Timor.7

“Na een conflict zijn vrouwen vaak een drijvende kracht voor de economische groei.” Maria Livanos Cattaui, voormalig secretaris-generaal van de Internationale Kamer van Koophandel

Fotocredits: Erik Törner

Respect voor vrouwen Vrouwen zijn vaak direct of indirect de grootste oorlogsslachtoffers. In de zwaarste conflicten zien ze hun mannen en zonen de wapens opnemen, worden ze zelf beroofd of worden ze het slachtoffer van verkrachting en mishandeling. En zelfs wanneer de spanning minder hoog oploopt, bijvoorbeeld onder militaire bezetting of kolonisatie, kan een verkrampt identiteitsgevoel ertoe leiden dat ze buiten het maatschappelijke leven gehouden worden en hun rechten verliezen. In Palestina en Israël “hebben ongeschoolde Arabische vrouwen af te rekenen met een driedubbele handicap: ze zijn Arabisch in een Joodse staat, vrouw in een mannenmaatschappij en arbeidster zonder enige vorm van opleiding.”8 Eerlijke of duurzame handel bevordert de deelname van vrouwen aan het economisch leven, zodat ze actief kunnen meebouwen aan een vreedzame omgang tussen vroegere tegenstanders. Gespecialiseerde organisaties erkennen “meer en meer de rol die vrouwen kunnen spelen in het vredesproces en hun bemiddelende rol op verschillende niveaus van de samenleving. Vaak nemen zakenvrouwen belangrijke initiatieven en meer in het bijzonder stellen ze de genderproblematiek in het conflict aan de orde. De bestaande voorbeelden hiervan zijn onder meer een vrouwenvereniging die over de etnische grenzen heen werkt aan inkomstenopbouw en een

19

organisatie van zakenvrouwen die naar verzoening streeft door economische samenwerking tussen kleine ondernemingen.”9

Respect en waardering voor culturen en identiteiten Een van de belangrijkste uitdagingen in het normalisatieproces is het herstel van het gevoel van eigenwaarde bij gemeenschappen die door onderdrukking of geweld zijn getroffen. Het gevoel van vernedering houdt de vicieuze cirkel van geweld in stand door de verhalen over gevangenissen, pesterijen en moordpartijen. Ze worden doorgegeven aan de volgende generaties die er hun drijfveer in vinden om de trots van de eigen gemeenschap te herstellen door zich te wreken. Ngo’s die actief zijn in deze regio’s weten dat de psychocollectieve dimensie een van de meest complexe is. Massale financiële hulp is belangrijk voor de wederopbouw, maar helpt niet om de trots van een gemeenschap te herstellen. Eerlijke handel is een geweldige oplossing om de gemeenschappen te helpen hun culturele identiteit op een positieve manier weer op te bouwen en met het conflict te leren omgaan. Nasser Abufarha, oprichter van Canaan Fair Trade en de Palestijnse vereniging voor eerlijke handel (Palestinian Fair Trade Association) benadrukt dit punt heel sterk in de con-

text van het Palestijns-Israëlische conflict: “De mensen zijn enthousiast over het positieve beeld van Palestina dat onze kwaliteitsproducten overbrengen. (…) Canaan Fair Trade geeft een andere kijk op wat Palestina is en wat de Palestijnen willen. Wij hebben niet voor dit conflict gekozen; het is ons opgedrongen. We betreuren het dat de meeste landen Palestina en de Palestijnen enkel bekijken in de context van een conflict. We werken eraan om dat imago achter ons te laten. We willen een ander beeld geven van de producten van onze landbouw en onze artisanale sector, die qua kwaliteit niet moeten onderdoen voor die van pakweg Toscane of de Napa Valley. Dat is onze bijdrage tot de kwestie. We bieden een alternatief en een correcte voorstelling van Palestina.”10

“We hebben de boeren hoop gegeven dankzij eerlijke handel die hun rechten erkent en respect heeft voor wat grond echt betekent voor hen. Na de ontzegging van hun rechten ten gevolge van de Israëlische bezetting is dat een grote verwezenlijking.” 11 – Nasser Abufarha

Fotocredits: Small Farmers Big Change.coop

Opvoeding tot democratie Projecten van eerlijke handel hebben een krachtige, educatieve dimensie die de lokale producenten en hun gezinnen ten goede komt. Deze educatieve componenten hebben betrekking op de beheersing van productie- en marketingtechnieken maar ook op de principes van lokale en participatieve democratie. De overstap naar eerlijke handel houdt in dat de producenten zich samen organiseren in een bepaalde structuur met beslissingsmechanis-

men die voldoen aan de principes van democratische besluitvorming en transparantie (regelmatige verkiezingen, open kandidaturen, enz.). De initiatiefnemers van de projecten verdedigen dat standpunt heel duidelijk: “Een van de strategische doelstellingen van eerlijke handel is gemarginaliseerde producenten en landarbeiders in staat stellen hun kwetsbare situatie om te zetten in economische zekerheid, hen te laten deelnemen in de organisatie en hen te helpen om hun commerci-

ële capaciteiten te ontwikkelen. (…) De producenten vormen democratische coöperaties en kiezen eigen leiders. Ze benoemen samen hun directeur en het personeel.”12 De toegang tot eerlijke ketens brengt meestal een hoger inkomen met zich mee, maar eist ook dat de gemeenschappen – die zich door de oorlog noodgedwongen op zichzelf hebben teruggeplooid – zich collectieve werkingsvormen eigen maken die de culturele basis vormen voor democratie.

Respect en toenadering tussen gemeenschappen Een verkrampt identiteitsbesef, gebaseerd op etnische, religieuze of culturele criteria, is vaak een doorslaggevende factor in het losbarsten of aanhouden van geweld tussen gemeenschappen. De geweldspiraal radicaliseert de standpunten en voedt haatgevoelens die uiteindelijk integraal deel gaan uitmaken van de identiteit en de cultuur. Het is bekend dat in dergelijke omstandigheden het vaak generaties duurt om het radicalisme en de haat te overwinnen. Als gemeenschappen kunnen worden gemotiveerd om samen te werken, kan eerlijke handel een bijdrage leveren om de spanningen tussen geografisch nabijgelegen gemeenschappen te beperken. Volgend voorbeeld van Land of a Thousand Hills13 uit Rwanda is bijzonder veelzeggend: “De organisatie helpt om het leven van duizenden, zo niet miljoenen Rwandese koffieproducenten te veranderen. Tijdens de genocide van 1994 werden 800 000 mensen gedood. Bijna de helft van de slachtoffers waren koffieboeren. Hele families hebben de rassenhaat met hun leven moeten bekopen. De tribale gemeenschappen die tijdens de oorlog tegenover elkaar stonden, de Hutu en de Tutsi, bewandelen nu de lange weg naar verzoening. De Hutu- en Tutsiproducenten werken zij aan zij om hun koffie te verkopen aan Land of a Thousand Hills. Mensen die anders elkaars vijanden zouden blijven, zien zich nu genoodzaakt om samen te werken om de levensomstandigheden van hun gemeenschappen te verbeteren. (…) Op die manier kunnen de gezinnen hun kinderen naar school sturen en gezondheidszorg geven. Voor elke pond koffie die wordt verkocht, gaat een dollar in een fonds dat microkredieten verstrekt aan de weduwen van de genocide.”14

20

Opvoeden tot ecologisch denken en duurzame ontwikkeling Na een conflict is milieubehoud niet de eerste zorg voor de burgerbevolking die er woont. Veiligheid en de toegang tot de eerste levensbehoeften hebben voorrang. Toch is milieubehoud cruciaal, aangezien het ecosysteem door de gevechten meestal ernstige schade heeft opgelopen. Daarom is het volstrekt noodzakelijk om in deze verzwakte landen niet alleen aan stabilisatie, normalisatie en wederopbouw te werken, maar ook rekening te houden met de milieuproblematiek en deze op te nemen in de ontwikkelingsprogramma’s.

Het wordt immers beschouwd als een van de pijlers van de algemene ontwikkeling. Tal van voorbeelden beamen dit: “Green Action Israël bevordert actief de bescherming en hernieuwing van de natuurlijke bodemrijkdommen en waakt over de sociale duurzaamheid van de achtergestelde gemeenschappen. Green Action werkt met Palestijnse boeren in drie kleine dorpen nabij Nablus, op de Westelijke Jordaanoever. Ze helpt hen met de export van olijfolie die wordt gebruikt voor de productie van ‘Peace Oil’, in samenwerking met Canaan Fair Trade.”15

Respect voor het milieu maakt deel uit van alle activiteiten van eerlijke handel.

Handel drijven om te overleven Hoe kan men ervoor zorgen dat mensen die zich onrechtvaardig behandeld voelen hun frustratie op een andere manier uiten dan met wapens? Hoe kunnen zij (blijven) bestaan zonder bommen te leggen of mensen te gijzelen? Eerbied en waardering voor tradities en culturen zijn essentiële aspecten van eerlijke en duurzame handel. Voedingsproducten die via deze kanalen op de markt zijn gebracht, worden niet voorgesteld of ervaren als producten zonder herkomst. Integendeel, bij eerlijke handel levert de hele keten inspanningen om zowel de producenten met hun geschiedenis en identiteit als het product zelf onder de aandacht te brengen. De wereld begint eerlijk of duurzaam produceren te zien als een manier van zijn.

Producenten informeren over het belang van milieubehoud is een belangrijke stap voor de waardering van het patrimonium en het opnemen van de verantwoordelijkheid. Ook producenten in Sri Lanka hebben dat ervaren: “Wij willen een bloeiende samenleving opbouwen die respect heeft voor het milieu. Daartoe hebben we opleidingsprogramma’s opgezet met zowel informatica- als landbouwcursussen. Er wordt onder meer uitgelegd hoe je bodem­ erosie bestrijdt, hoe je correct een plantage onderhoudt en hoe je composteert. Produceren zonder pesticiden heeft ook een positieve invloed op onze gezondheid, want de chemische producten zijn erg agressief voor de ogen en de huid. (…) Wij willen de meest milieubewuste bioproducent van zuidelijk Azië worden.”16 Tijdens de burgeroorlog in Sri Lanka stond de regering met haar Singalese boeddhistische meerderheid tegenover de Tamiltijgers van de gelijknamige afscheidingsbeweging Tamil Eelam, die vocht voor de oprichting van een onafhankelijke staat in het oosten en het noorden van het land. Het conflict eiste sinds 1972 meer dan 70 000 slachtoffers.

Deze positieve actieve dimensie wordt door veel producenten fel benadrukt. Zo ook door de dZi-Tibet Collection. De organisatie werkt rechtstreeks samen met Tibetaanse, Indiase en Nepalese handarbeiders die de schoonheid en de cultuur van Tibet in hun werk tot uiting laten komen. “Als stichtend lid van de Fair Trade Federation leveren wij inspanningen om ethische relaties op te bouwen en ijveren we voor betere salarissen en arbeidsvoorwaarden voor de handwerkers. (…) We stimuleren ook ngo’s en andere onafhankelijke groepen die de Tibetaanse cultuur ondersteunen of promoten, zoals de International Campaign for Tibet in Washington en het Tibet House in New York.”17 Dit specifieke aspect van eerlijke of duurzame handel vormt zelfs een bijkomende motivatie voor de producenten, zoals voormalig directeur Judeh Jamal van de Palestijnse ngo Palestinian Agricultural Relief Committees, bevestigt: “Het is belangrijk dat wij met elke verkochte fles de geschiedenis van onze Palestijnse boeren vertellen.”18

21

Fotocredits: Forest People

OBSTAKELS OP DE WEG Eerlijke handel kent veel uitdagingen, maar het resultaat maakt de inspanningen de moeite waard. Met welke specifieke obstakels moet de sector van eerlijke of duurzame handel rekening houden in zijn projecten ten voordele van de bevolking in conflictgebieden?

Basisbehoeften vervullen Ongeacht de beschikbare middelen of de knowhow van de lokale producenten in de kwetsbare gebieden moet een project in de eerste plaats voorzien in hun basisbehoeften (water, voedsel, kleding, enz.) Die humanitaire dimensie wordt erkend door fairtradeorganisaties die ze als basisvoorwaarde in hun aanpak hebben geïntegreerd.

Een minimum aan veiligheid Een van de belangrijkste operationele obstakels is het gebrek aan veiligheid voor de betrokkenen en voor de inspecteurs die belast zijn met de certificatie en de controle van de producten en productiesystemen. Bij Tropical Wholefoods kennen ze het probleem maar al te goed. De organisatie is opgericht in de jaren 90 en importeert fair trade en biologisch gecertificeerd gedroogd fruit in Europa. Vertragingen aan de controlepunten, betwiste zones, risico’s voor internationale medewerkers en consultants, … Al die aspecten klinken hen vertrouwd in de oren. Kate Sebag, oprichtster van Tropical Wholefoods vertelt: “We zijn in de jaren 80 begonnen in Oeganda dat toen geteisterd werd door oorlog. We wilden markten creëren voor boeren die anders moesten vechten voor hun afzet.”19 Tropical Wholefoods importeert vandaag fairtradeproducten uit twee van de meest gemediatiseerde conflictgebieden in de wereld, Afghanistan en Pakistan. Een groot aantal van de externe inspecties waaraan de Pakistaanse producenten als partner van de onderneming onderworpen zijn, gebeurt door een expert uit Sri Lanka die actief is in het hele Indiase subcontinent. Maar tot op vandaag wordt het te gevaarlijk geacht om een inspecteur naar Afghanistan te sturen om er de producenten van rozijnen en krenten in de vlakten van Shomali ten noorden van Kaboel te controleren.20

22

De kostprijs van markttoegang De invoering van lokale productieketens in getroffen gebieden houdt in dat er vooraf wordt nagedacht over de aanzienlijke kosten die gepaard gaan met de markttoegang van de producten, zowel de directe kosten (vernieuwen van voertuigen, corruptie) als de indirecte kosten (blokkades, militaire controles). Nasser Abufarha, verklaart de strategie die zijn organisatie hanteert om met deze problematiek om te gaan: “Het spreekt vanzelf dat werken onder een militaire bezetting een hindernis vormt die de logistieke en commercialiseringskosten aanzienlijk opdrijft. Ons hoofdprobleem wordt dus uiteindelijk de hoge prijs van onze producten, als gevolg van die specifieke kosten. We compenseren dat probleem door producten van superieure kwaliteit aan te bieden met een sociale en ecologische meerwaarde, die bovendien goed zijn voor de gezondheid van de consument.”21

Samenwerken om wantrouwen te overwinnen Anders dan bij traditionele handel, zet eerlijke handel de lokale producenten er (sterk) toe aan om zich te organiseren in structuren met verkozen beslissingsorganen en beheersinstanties met duidelijk omlijnde bevoegdheden. Dat betekent wel dat ze moeten samenwerken en overleggen. Een van de allereerste opdrachten voor wie in conflictgebieden werkt, is het herstel van het wederzijdse vertrouwen. Dit geldt zeker als het geweld samengaat met conflicten tussen gemeenschappen.

Fotocredits: Max Havelaar

23

In Zuid-Libanon was het wachten tot in mei 2000 en op de terugtrekking van de Israëlische troepen voor eerlijke handel er zijn opgang kon maken. Philippe Adaime trekt in 2003 naar Zuid-Libanon als lid van de hulporganisatie Sint Vincentiusvereniging (SSVP). “Onder de Israëlische bezetting waren de inwoners van deze regio volledig afgesneden van de rest van het land. Velen onder hen werkten in Israël. Na de Israëlische terugtrekking heeft de Libanese staat hen als collaborateurs bestempeld en de regio in de steek gelaten.” Hezbollah nam de rol van de staat over en werkte aan de ontwikkeling van de sjiitische dorpen waar sociale centra, ziekenhuizen en scholen werden gebouwd. Niemand bekommerde zich echter om de 15 000 tot 25 000 mensen in de christelijke dorpen. “Wij vonden dat we iets moesten doen om een vredelievend klimaat in te voeren”, herinnert Philippe Adaime zich. “De christenen zagen hun buren vooruitgaan dankzij Hezbollah, terwijl zij gewoon met hun producten bleven zitten. Het wantrouwen, dat ervoor zorgde dat mensen niet eens onderling handel dreven, moest worden weggenomen.” In 2004 wordt Fair Trade Lebanon opgericht. De organisatie staat open voor iedereen en stelt zich tot doel om via eerlijke handel de verschillende gemeenschappen dichter bij elkaar te brengen. “Door de verschillende gemeenschappen tot samenwerking te dwingen, brengen we hen ertoe elkaar te ontmoeten en de discussie aan te gaan. Dat levert niet meteen hechte vriendschappen op, maar het is een begin”, vat Philippe Adaime samen. En hij benadrukt met plezier dat net die diversiteit de rijkdom uitmaakt van het land. “Als Libanon wil blijven bestaan, moet er een levendige dialoog komen tussen de gemeenschappen. Wij dragen daar graag toe bij.” 22

Flexibiliteit van de fairtrademodellen Het laatste obstakel waarmee producenten en distributeurs in conflictgebieden moeten afrekenen, is dat van de certificatiesystemen zelf. Ze zijn immers niet ontworpen voor dergelijke bijzondere omstandigheden. Corinne Ingels beheert Mountains of the Moon, een onderneming die vanille en cacao produceert en verkoopt in Noord-Kivu in de Democratische Republiek Congo. “Oorspronkelijk waren wij geïnteresseerd in het FLO-label. Vanwege de onveilige situatie in het land bleek het echter onmogelijk om de inspecties georganiseerd te krijgen. Daarop hebben we ons tot Fair for Life/IMO gericht dat onze biologische boerderij al certificeerde en een hulpprogramma voor kleine biologische boeren heeft. Het label aanvaardt ook de boeren die bij ons onder contract staan. Bovendien legt het geen vaste aankoopprijs op voor de producenten. Al bij al zou ik dus zeggen dat Fair for Life zich pragmatischer en minder dogmatisch opstelt dan FLO. (…) Als we willen werken volgens de principes van eerlijke en duurzame handel is het een absolute must om correcte en fatsoenlijke prijzen te betalen aan de producenten. Daar komt nog de eis van een transparant beheer bij. Ik betreur evenwel de bekrompenheid en de monopoliepositie van FLO binnen de internationale eerlijke handel. Dat model is ontworpen voor Latijns-Amerika en kan niet zonder meer worden overgeheveld naar andere gebieden. Fair for Life/IMO is veel flexibeler en zou er goed aan doen om aan een grotere wereldwijde bekendheid te werken.” 23

Fotocredits: COMEQUI

24

Bestaande systemen kunnen nochtans wel degelijk soepelheid aan de dag leggen, zeker bij projecten voor eerlijke handel in risicogebieden.

 Adam Brett en Richard Friend van Tropical Wholefoods werken sinds 2006 aan de invoering van een eerlijke productieketen voor rozijnen in Afghanistan. “De fairtradecertificatie verkrijgen voor onze druivenproducenten was een van onze belangrijkste doelstellingen. Qua beheer is dat evenwel een delicate kwestie omdat de onveiligheid in de regio zo groot is dat de inspecteurs van FLO niet naar Afghanistan konden komen. Daarom hebben we in nauwe samenwerking met de Fairtrade Foundation en Mercy Corps geprobeerd om een FLO-certificatiesysteem op te zetten dat kan worden gebruikt bij groepen boeren in kwetsbare en moeilijke gebieden als Afghanistan en de Democratische Republiek Congo. Er is een aanzienlijke vooruitgang geboekt in die richting.” 24 Kate Sebag, de vennoot van Adam Brett en Richard Friend, is optimistisch: “Tot aan de Sovjetinvasie hadden Afghaanse druiven de reputatie de beste ter wereld te zijn. (…) Maar rekening houdende met de verkoopvolumes is het verkrijgen van een certificatie voor eerlijke handel van essentieel belang voor de commercialisering. Hoewel de inspecteurs de producenten bij wie Tropical Wholefoods zich bevoorraadt nog niet hebben kunnen bezoeken, heeft de onderneming in februari een vrijstelling gekregen van Fairtrade Foundation zodat we dit uiterst belangrijke logo toch op het etiket van onze rozijnen mogen aanbrengen.” 25 Niet alle fairtradeinitiatieven in gevaarlijke gebieden genieten een dergelijke vrijstelling, zoals we vernemen van Michel Verwilghen van de Belgische vzw Commerce Equitable Grands Lacs (COMEQUI ASBL). Deze Belgische vzw ondersteunt de coöperatie SOPACDI in de Democratische Republiek Congo. “De grootste moeilijkheid waarmee wij geconfronteerd werden om SOPACDI uit Zuid-Kivu aan een certificatie te helpen, houdt verband met de administratieve vereisten. De Congolese coöperaties zijn niet erg ontwikkeld, amper gestructureerd en hebben vaak geen administratief beheer. Soms ontbreekt ook het lokale leiderschap om de ontwikkelingsprojecten voor eerlijke handel te doen slagen.” 26 Momenteel is er al veel veranderd voor SOPACDI. De coöperatie brengt met de steun van Oxfam-Wereldwinkels sinds 2011 haar fairtrade Kivu koffie op de markt.

25

Fotocredits: COMEQUI

26

Initiatieven

van EERLIJKE HANDEL IN CONFLICTGEBIEDEN AFRIKA / MIDDEN-OOSTEN / AZIË / ZUID-AMERIKA

Momenteel zijn er wereldwijd honderden projecten voor eerlijke handel, voornamelijk in Latijns-Amerika, Afrika en Azië. In deze continenten concentreren zich sinds het einde van de Koude Oorlog ook de belangrijkste conflicten. De complexiteit van de processen van wederopbouw wordt nog versterkt doordat deze landen zich snel moeten kunnen aanpassen aan het wereldwijde kader van de mondialisering, willen ze een duurzame economische start nemen. Dat betekent dat ze hun productiesystemen, hun hulpmiddelen en rijkdommen en hun arbeidskrachten moeten aanpassen aan de regels van het wereldwijde systeem, terwijl ze tegelijk de strategische sectoren van hun verzwakte economieën moeten beschermen. Eerlijke of duurzame handel biedt dynamische en originele oplossingen om dat te bereiken. Volgende projecten tonen dit aan.

27

IN AFRIKA Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft Afrika onder tal van conflicten te lijden gehad. Vandaag komen nieuwe elites aan de macht waardoor een verantwoordelijke middenklasse ontstaat die zich inzet voor eerlijke of duurzame handel.

Fotocredits: COMEQUI

28

De Democratische Republiek Congo heeft met ongeveer 68 miljoen inwoners de derde grootste bevolking van Afrika. Het land telt bovendien honderden verschillende etnieën en vormt dankzij zijn bodemrijkdommen een ware schatkist.

IN DE Democratische republiek Congo Diamanten, edelstenen, zeldzame metalen, ruwe olie… zijn bodemrijkdommen die buitenlandse mogendheden en multinationals aantrekken die niet aarzelen om geweld en corruptie te gebruiken. Lange tijd werden ze gebruikt ten voordele van een regime dat alleen maar bedacht leek om de belangen te dienen van de historische leider, Mobutu Sese Seko. Zijn bewind werd in 1997 tijdens de eerste Congo-oorlog omvergeworpen door Laurent-Désiré Kabila. Daarnaast krijgt het land, door zijn immense oppervlakte en zijn centrale ligging in het hart van Afrika, aanzienlijke vluchtelingenstromen te verwerken uit conflictgebieden in naburige landen (Oeganda, Angola, Soedan, Rwanda, enz.). Ook dat heeft bijgedragen tot de verstoring van de wankele evenwichten tussen lokale etnieën en tot het ontstaan van tal van spanningsgebieden. De burgeroorlog maakte meer dan vier miljoen slachtoffers en ontheemde nog eens twee miljoen mensen. Officieel is die dan wel afgelopen, in werkelijkheid blijven de doodstrijd en het verval verder gaan. Dit conflict is ongetwijfeld een van de meest verwaarloosde tragedies van onze generatie, hoewel het een van de bloedigste is sinds de Tweede Wereldoorlog. Decennia van hardnekkig geweld hebben geleid tot wat de Verenigde Naties vandaag de grootste humanitaire uitdaging van de wereld noemt.27 Wellicht meer nog dan haar buren moet de Democratische Republiek Congo inspanningen leveren om te evolueren van een situatie van artificiële koloniale constructie, waarin tal van etnieën met heel uiteenlopende culturen vermengd werden, naar een natiestaat, samengesmolten uit verschillende lagen met een gemeenschappelijke identiteit. Daarnaast moet het land een antwoord vinden op de inhaligheid van weinig scrupuleuze organisaties of staten die niet noodzakelijk belang hebben bij de eenmaking van het land of bij vrede. In die omstandigheden biedt eerlijke en duurzame handel interessante perspectieven om de gemeenschappen dichter bij elkaar te brengen, de bevolking een beter inkomen te geven en de producenten te kwalificeren en op te leiden. Dat alles in een land dat edelstenen, zeldzame metalen, ruwe olie en koffie uitvoert met weinig of geen toegevoegde waarde. Een hele uitdaging voor het hart van Afrika.

29

Fotocredits: Tim Dirven / Oxfam Fairtrade

SOPACDI / OXFAM-WERELDWINKELS Geweld overstijgen Als gevolg van het jarenlange geweld in de Democratische Republiek Congo heeft fair trade in dit land niet hetzelfde succes gekend als in sommige buurlanden: Zuid-Afrika, Kenia, Tanzania of Oeganda bijvoorbeeld. Toch hebben de Congolese boeren de voordelen van eerlijke certificeringsystemen hard nodig.

Omwille van de etnische spanningen, gebrekkige infrastructuur, verouderd materiaal… ondervinden de kleine producenten enorme moeilijkheden om in hun eigen behoeften en die van hun gemeenschappen te voorzien. Deze moeilijkheden zijn duidelijk aanwezig in de koffiesector die door de nationale overheden wordt erkend als een strategische activiteit. In Zuid-Kivu, aan de grens met Rwanda en Oeganda, is het zo onveilig dat de boeren vaak verplicht zijn om te vluchten en hun plantages te verlaten omdat die worden geplunderd door rovers en milities. Elk jaar verdrinken honderden koffieboeren in hun pogingen om het Kivumeer over te steken en zo in Rwanda te geraken waar ze hopen kopers te vinden voor hun oogst.28 Terwijl de fairtradeinitiatieven toenemen in de buurlanden, werd DRC – toch één van de grootste landen van het continent – als te gevaarlijk beschouwd door de fairtradespelers (in het bijzonder door de certificeringsagentschappen).

30

De weg naar ontwikkeling loopt vandaag ook door Kivu De zaken zijn aan het veranderen. In Zuid-Kivu zet de koffiecoöperatie SOPACDI (Solidarité Paysanne pour la Promotion des Actions Café et Développement Intégral) zich sinds jaren in voor een economische en sociale ontwikkeling die gebaseerd is op solidariteit. SOPACDI werd opgericht in 2003 op initiatief van Joachim Munganga met de steun van COOPAC, een Rwandese coöperatie die fairtradegecertificeerd is sinds 2003.29 SOPACDI werd opgericht om de negatieve spiraal te doorbreken waarin de kleine producenten uit de regio zich bevonden.

Omwille van de herhaaldelijke beschadigingen aan hun bezittingen, het interetnische geweld, de volatiliteit van de koffieprijs en de chantage door de weinige handelaars die zich in dit gebied waagden, waren de boeren van Zuid-Kivu vaak verplicht hun plantages achter te laten om zich aan te sluiten bij de stroom van vluchtelingen of rovers. Om dit lot af te wenden heeft SOPACDI zich georganiseerd in een coöperatie. Ze koopt de oogst op van haar ongeveer 3000 leden om deze door te verkopen tegen een betere prijs. Daarnaast zet de organisatie ook ontwikkelingsprojecten op. De uiteindelijke ambitie bestaat erin de levensomstandigheden van deze duizenden arme gezinnen te verbeteren.

Fotocredits: Tim Dirven / Oxfam Fairtrade

Een nieuwe aanpak Dankzij de partnerschappen met COOPAC, de Britse ngo Twin Trading en COMEQUI is de Congolese coöperatie erin geslaagd commerciële banden aan te gaan die veel rendabeler zijn en zo de inkomsten van haar leden aanzienlijk heeft doen toenemen. De organisatie heeft bovendien geïnvesteerd in wasinstallaties, hangars en materiaal voor de boeren. SOPACDI begrijpt de noodzaak om te werken aan de kwaliteit van de koffiebonen en zette daarom voorlichtings- en vormingsprogramma’s op om de koffietelers de beste koffietechnieken aan te leren.

En nu de certificering Geïnspireerd door het voorbeeld van COOPAC is SOPACDI zich al vlug gaan interesseren in een fairtradecertificering voor haar koffie, een logische volgende stap voor de coöperatie. Ondanks de contacten die reeds waren gelegd met organisaties uit de sector is deze ambitie gedurende jaren verstoord door de realiteit in Zuid-Kivu. De certificeringsagentschappen die werden aangesproken, wilden zich niet engageren uit onzekerheid over de veiligheid van hun vertegenwoordigers. Maar ook op dit vlak bewegen de zaken. De internationale spelers erkennen het werk dat SOPACDI heeft verricht. Ze stellen de (relatieve) vermindering van het geweld vast in de regio en zien het belang in van deze initiatieven in een van de meest fragiele regio’s ter wereld.

31

“De fairtradecertificering en het engagement van onze partners hebben vele voordelen. Dankzij hen hebben we het onderhoud van toegangswegen en de oprichting van scholen en poliklinieken kunnen betalen en kunnen werken aan de bescherming van de gronden en aan de herbebossing van de koffieplantages.” Joachim Munganga, Voorzitter van SOPACDI

Fotocredits: Tim Dirven / Oxfam Fairtrade

Momenteel scharen nieuwe organisaties zich aan de zijde van de Congolese coöperatie. Onder meer dankzij de commerciële en financiële steun van Oxfam-Wereldwinkels en Alterfin in België begon SOPACDI in 2009 aan het proces van fairtradecertificering. Na een laatste reeks verbeteringen werd een aanzienlijk deel van de productie in juli 2011 door FLO als fair trade gecertificeerd. De eerste containers van deze koffie werden geleverd aan Oxfam-Wereldwinkels. Zij verkopen de koffie sinds september 2011 onder de naam Lake Kivu-koffie.

De steun van het Trade for Development Centre van BTC De fairtradecertificering beloont de moed van de SOPACDI-verantwoordelijken die erin slaagden een visie in werkelijkheid om te zetten. Er zijn echter nog vele obstakels. Terwijl het ledenaantal voortdurend toeneemt, moet de coöperatie opboksen tegen de dreiging van de verouderde koffieplanten (die dateren uit de koloniale periode) en de achteruitgang van de grond (onder meer door ontbossing). Dit alles brengt een voortdurende daling van de productiviteit met zich mee.

Fotocredits: Tim Dirven / Oxfam Fairtrade

Op verzoek van Oxfam-Wereldwinkels zet het Trade for Development Centre van BTC, het Belgisch ontwikkelingsagentschap, zich sinds begin 2011 in om SOPACDI te helpen met deze situatie om te gaan. Na afloop van een terreinstudie heeft het Belgisch agentschap 150 000 euro ter beschikking gesteld voor de financiering van een groot project dat werkt aan een algemene verbetering van het landbouw- en productiesysteem van de coöperatie, aan de versterking van haar organisatie en aan de ontwikkeling van haar commerciële sterkte. Er worden acties opgezet om de plantages te vernieuwen, producenten te trainen in duurzaam beheer van plantages, besluitvormingsstructuren te versterken, de rol van de vrouwen aan te scherpen, de coöperatie en haar producten op handelsbeurzen te vertegenwoordigen… Op die manier wordt er vooruitgang geboekt op vele vlakken.

In enkele jaren tijd heeft SOPACDI vele problemen overwonnen en op die manier duizenden erg arme gezinnen op het spoor gezet van ontwikkeling.

Meer lezen: Fotocredits: Tim Dirven / Oxfam Fairtrade

32

www.oxfamwereldwinkels.be www.fairtrade.org.uk

De vzw Commerce Equitable Grands Lacs De Belgische vzw Commerce Equitable Grands Lacs, afgekort COMEQUI ASBL, is opgericht in 2008 en ondersteunt kleine boeren uit de streek van de Grote Meren door hun eerlijke en/of biologische landbouwproducten te promoten. Het sterke partnerschap van de Belgische organisatie en de koffiecoöperatie SOPACDI komt tot uiting in zeer concrete acties: - levering van klein gereedschap aan de producenten - verbetering van de installaties voor het wassen van de koffie - distributie van meer dan 200 000 koffiestruiken in 2009 - oprichting van een kwekerij met 500 000 koffieplanten bestemd voor de kleine telers in 2010 - oprichting van een administratieve organisatie om de Fairtradecertificatie aan te vragen en voor te bereiden -p  romotie van de producten van de coöperatie bij de grote Belgische en Europese invoerders

Fotocredits: COMEQUI

- bewustmaking van het Belgische publiek van de noodzaak van steun aan de landbouwsector in de regio van de Grote Meren

“Landbouw is zonder twijfel de activiteit die het snelst en aan de grootste groep de mogelijkheid biedt om een fatsoenlijk inkomen te krijgen. Het is een onmisbare stap in het stabiliseren van de regio en de weg naar vrede op lange termijn.” Michel Verwilghen - Commerce Equitable Grands Lacs (COMEQUI ASBL) - www.comequi.org

LEVENS EN BOMEN REDDEN Fotocredits: Cassandra Nelson - Mercy Corps

In 2009 verbleven meer dan twee miljoen ontheemden in de oostelijke regio’s van de Democratische Republiek Congo, in de grensgebieden met Rwanda, Burundi en Oeganda. Het geweld en de ongezonde omstandigheden in de vluchtelingenkampen dwongen duizenden mannen, vrouwen en kinderen om in de bossen te vluchten om zo te ontsnappen aan de aanvallen van de milities en de oorlogvoerende partijen. Ze organiseerden raids om de konvooien met humanitaire hulp te overvallen en om mensen onder dwang te rekruteren. Als gevolg daarvan dwalen nog steeds kleine groepen vluchtelingen door de bossen van Oost-Congo. Ze leven er zo goed en zo kwaad als mogelijk van wat het woud te bieden heeft. In veel getuigenissen wordt gesproken over verkrachtingen van vrouwen en meisjes die de noodnederzettingen verlaten om op zoek te gaan naar hout om te koken. In die bossen in het oosten van de DRC, werkt de ngo Mercy Corps. Deze organisatie biedt wereldwijd hulp aan bevolkingsgroepen die getroffen zijn door geweld en natuurrampen. Ze helpt er de behoeftige gemeenschappen en heeft onder andere een opleidingsprogramma opgezet voor bedreigde vrouwen en meisjes. Daar leren zij ovens bouwen met een laag brandstofverbruik en briketten maken van biomassa. Zo moeten ze minder vaak in onveilige zones op zoek naar hout. Dankzij de hoogrendementskachels en biomassabriketten wordt ook de massale ontbossing in de streek een halt toegeroepen.30

33

Meer lezen: www.mercycorps.org.uk

in RWANDA Rwanda vormt het hart van Oost-Afrika, tussen Tanzania en Oeganda. In 1994 kende het land een genocide die meer dan een miljoen inwoners uitroeide omdat ze als Tutsi geboren waren of doorgingen voor tegenstanders van de dictatuur. Vandaag is het land van duizend heuvels op een waardige wijze aan zijn wederopbouw bezig. De terugkeer van de veiligheid, de relatief beperkte corruptie en het goede, stipte transport zijn troeven voor de bezoeker en voor de ontwikkeling van eerlijke en duurzame handel.

In 2000 lanceerde de Rwandese overheid Vision 2020. Dit ambitieuze programma wil de verzoening tussen slachtoffers en daders bevorderen via de economische ontwikkeling van het land. Het moedigt ondernemerschap aan, moderniseert landbouw en trekt buitenlandse investeerders aan, voornamelijk uit Europa en Amerika. In die context van wederopbouw danken de initiatieven voor duurzame en eerlijke handel hun volle bestaansreden aan de manier waarop ze de gemeenschappen dichter bij elkaar brengen.31

In Rwanda werkt ongeveer 90% van de bevolking in de landbouw, voornamelijk in de koffie- en theeteelt. Ook voedingsgewassen als bonen, bananen, erwten, maniok en zoete aardappelen worden veel verbouwd.

Samenwerken: DE COÖPERATIE

ABAHUZAMUGAMBI BA KAWA “Mensen die zich aansluiten bij een vereniging of coöperatie beoefenen een gemeenschappelijke activiteit die inkomsten oplevert. Dat maakt het gemakkelijker om zich te verzoenen.”

Tot in de jaren 70 behoorde de Rwandese koffie tot de beste van de wereld. Rwandese koffie Sindsdien is het met die reputatie langzaam maar zeker achteruitgegaan. De oorzaak is de prijsinstorting op de internationale markten en de liberalisering van de sector. Die ging vanzelfsprekend gepaard met een forse daling van de inkomsten uit de export.32 Veel boeren verlieten tijdens de burgeroorlog om evidente redenen hun velden of rooiden hun struiken om ze te vervangen door teelten die belangrijker waren om te overleven. “Voor de genocide waren 52 000 hectaren beplant met koffie. Vier jaar later, in 1998, waren het er naar schatting nog maar 24 000.”33

François Habimana, directeur van de koffiecoöperatie Abahuzamugambi Ba Kawa39

Fotocredits: Borlaug Institute

34

Sinds het begin van de jaren 2000 herstelt de sector zich beetje bij beetje. Rwanda plant 4 tot 6 miljoen nieuwe koffiestruiken per jaar en kan tegelijk profiteren van heroplevende prijzen op de wereldmarkt en een daling van de muntkoers waardoor de competitiviteit stijgt.

Fotocredits: Alter Eco

Ook de komst van het internet heeft grote veranderingen teweeggebracht. De consumenten kunnen hun producten nu kiezen in functie van de kwaliteit en geven in het geval van de Rwandese koffie voorrang aan koffie uit streken met een bekende en erkende kwaliteit. Dat nieuwe gegeven heeft de mentaliteit bij de planters veranderd. Zij beginnen meer te mikken op kwaliteit dan op kwantiteit. In die context ontstaan de eerste bescheiden fairtradeinitiatieven in Rwanda.

“Een kwaliteitskoffie produceren in een van de armste streken van het land om de natie aan te moedigen.” Dit was in 2001 de uitdaging van de Dienst voor Industriegewassen in Rwanda (OCIR) die rechtstreeks afhankelijk is van het ministerie van Landbouw. Het district Maraba in de provincie Butare geldt als een van de armste van Rwanda. Het werd geselecteerd als vestigingsplaats voor een koffiewasstation, gebouwd in het kader van het PEARL-project (Partnership for Enhancing Agriculture in Rwanda through Linkages). Dit pilootproject loopt in samenwerking met de Michigan State University en Texas A&M University en wordt mee gefinancierd door USAID, het Amerikaanse agentschap voor internationale ontwikkeling.34 “Het richt zich op de verbetering van de productie en de kwaliteit van de koffie uit dit district om op de gespecialiseerde koffiemarkt te kunnen verkopen. Het project zorgt voor een betere omkadering en organisatie van de producenten, betere teeltpraktijken en een betere verwerking van de koffie.”35 Een van de eerste organisaties die gebruik konden maken van het programma was de coöperatie Abahuzamugambi Ba Kawa, waarvan de naam perfect de filosofie verwoordt: “Zij die gemeenschappelijke doelstellingen hebben”. Na de genocide richtten 300 kleine producenten de organisatie op om hun levensomstandigheden te verbeteren. Ze telt vandaag bijna 2000 leden en zorgt er merkwaardig genoeg voor dat Tutsi en Hutu zij aan zij werken in de groene heuvels rond Butare. Etienne Bihogo, een van de verantwoordelijken van de coöperatie, geeft het graag toe: “Het klopt dat deze coöperatie bijdraagt tot de verzoening. Vooral in de koffiewasstations zien we dat mensen zich aan dezelfde taken zetten. Ze redeneren voortaan in termen van winst en denken niet meer aan wat hen uiteen zou kunnen drijven.”36 De koffie van de coöperatie wordt sinds oktober 2002 verdeeld door Union Hand-Roasted Coffee en gecommercialiseerd in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, onder meer in de 350 winkels van de Sainsbury’s-keten. Dankzij haar kwaliteit heeft de onderneming ongeveer € 20 000 winst kunnen maken. Ze verkoopt haar koffie nu voor het drievoud van de prijs dan diegene die andere Rwandese producenten ontvangen. Volgende cijfers illustreren duidelijk de weg die de coöperatie heeft afgelegd: een pond koffie werd in 2004 verkocht voor $ 1,36 (€ 0,90), tegenover $ 0,14 (€ 0,09) in 2001.37 Vandaag heeft Abahuzamugambi Ba Kawa veel weduwen in dienst. Met het geld van de koffieverkoop kopen ze koeien en sturen ze hun kinderen naar school. “Het is veelzeggend dat de honderden kinderen van producenten in de streek van Maraba allemaal schoollopen, dat er geneesmiddelen voorhanden zijn in de gezondheidsposten en vooral dat de huizen heropgebouwd of gerenoveerd zijn. En daar zal het niet bij blijven.”38

Meer lezen: www.befair.be

35

Fotocredits: Bead for Life

36

Europese avonturiers die op zoek waren naar de mythische Nijlbronnen ontdekten Oeganda. Aangetrokken door zijn prachtige en fascinerende landschappen en zijn geavanceerd politiek systeem noemde Sir Winston Churchill het koninkrijk

de “Parel van Afrika”.

Schitterende landschappen, een rijk gevarieerde fauna en flora, een vruchtbare bodem, bloeiende plantages en welstellende boeren: toen Oeganda in 1962 onafhankelijk werd, had het sterke troeven om zich tot een modern land te ontwikkelen.

IN OEGANDA De dekolonisatie Ondanks de sterke aanwezigheid van katholieke en protestantse missionarissen heeft Oeganda nooit een massale inwijking van Britse of Europese kolonisten gekend. Zoals in de meeste kolonies begint de onafhankelijkheidsoorlog zich ook hier vooral na de Tweede Oorlog te manifesteren. Na lange en moeizame onderhandelingen wordt Oeganda op 9 oktober 1962 erkend als een onafhankelijke staat. Zeer snel stellen zich echter problemen rond de politieke en territoriale organisatie van de nieuwe staat.

Van de postkoloniale crisissen tot nu In 1971 grijpt Idi Amin Dada de macht met een bloedige staatsgreep. Hij breidt het leger uit, laat zijn politieke tegenstanders vermoorden en voert een terreurbewind zowel tegen de Baganda, de belangrijkste volksgroep in Buganda, als tegen de Nijlvolkeren in het noorden. Het aantal slachtoffers van zijn bloedig regime – mannen, vrouwen en kinderen – wordt op 200 000 geraamd. In november 1978 valt het Tanzaniaanse leger Oeganda binnen als vergelding voor Oegandese strooptochten in het grensgebied. Het schaart zich achter de Oegandese rebellen en verjaagt dictator Idi Amin Dada, die naar Saoedi-Arabië vlucht. De onlusten blijven echter duren en nieuwe dictaturen volgen elkaar op. De inflatie bereikt een recordhoogte, een vreselijke hongersnood decimeert de bevolking in het noorden en de oppositie wordt brutaal onderdrukt. In januari 1986 komt Yoweri Museveni, chef van het Nationale Verzetsleger, aan de macht. Hij begint met de wederopbouw van het land. De nieuwe regering lanceert allerlei hervormingen om het land de weg van de ontwikkeling te laten inslaan. Op economisch vlak kent het land enorme verbeteringen: stabilisatie van de inflatie, duurzame groei, … De toestand in de regio blijft echter instabiel. De gewelddadige rebellie van het Lord’s Resistance Army in het noorden houdt aan en zaait terreur met steun van het islamitische Soedan. Op politiek niveau is er een pluri-etnische regering van nationale eenheid gevormd die zich inspant om het machtsevenwicht tussen de oude koninkrijken te stabiliseren.

37

MIREMBE KAWOMERA: Heerlijke vrede EERLIJKE, BIOLOGISCHE, KOOSJERE EN HALAL KOFFIE Het verbazingwekkende verhaal van de coöperatie Mirembe Kawomera is het gevolg van de bijzonder religieuze geschiedenis van Oeganda.

Kakungulu is een charismatische krijgsheer uit de stad Mbalé. Sinds zijn kinderjaren staat hij aan de zijde van de Britse kolonisatoren, in de hoop onderkoning van Buganda te kunnen worden. Tijdens een grootschalige kerstening van de plaatselijke bevolking door Britse protestantse zendelingen in 1919, ontvangt Semei Kakungulu een bijbel. Het verhaal gaat verder dat hij na het lezen van de Heilige Schrift besloot dat hij dichter stond bij de lessen van het Oude dan bij die van het Nieuwe Testament. “In dat geval bent u geen christen maar een jood”, moet een pater hebben geantwoord. Semei Kakungulu – ondertussen uit de gratie gevallen bij de Britse bezetters – besluit om jood te worden en bekeert zich samen met 3 000 volgelingen en hun gezinnen. Gedurende jaren probeert de nieuwe gemeenschap de voorschriften van de Thora te volgen zonder contact te hebben met het volk van Israël. Pas in 1926 ontmoet Semei Kakungulu in Kampala een joodse handelaar die hem de werkelijk beoefende rituelen en praktijken aanleert. De gemeenschap leeft teruggetrokken in de streek van Abayudaya en vormt het enige geval van een endogene verdwijning van een joodse religieuze gemeenschap in de geschiedenis. Doorheen haar bestaan kent ze moeilijke periodes, zoals de dood van haar historische leider, maar vooral tijdens het terreurbewind van Idi Amin Dada. Hij laat de gemeenschap vervolgen en dwingt een groot aantal leden zich te bekeren tot de islam of het christendom. In 1979 zijn ze nog met 300, maar met de steun van de staat Israël – die toch wel wat moeite had om deze volstrekt unieke gemeenschap te erkennen – en de joodse diaspora herleeft de gemeenschap en verwerft ze religieuze erkenning en steun door Israëlische en Amerikaanse rabbijnen. De oprichting van de coöperatie Mirembe Kawomera is een nieuwe episode in deze buitengewone geschiedenis.

Mirembe Kawomera

Een coöperatie voor de vrede Sinds het begin van de jaren 2000 klopt de leider van de joodse gemeenschap Joab Jonadav Keki aan bij alle producenten uit de regio Mbalé. Hij wil samen met hen, ongeacht hun religieuze overtuiging, een oplossing vinden voor de crisis die al enkele jaren in de koffiesector woedt. De mondiale koffiecrisis heeft het leven van de Oegandese koffietelers erg aangetast. Sommigen zagen zich verplicht hun land te verkopen of hun kinderen van school te halen om mee te werken op de plantages. “Toch is het geloof ons grootste probleem.” Joab Jonadav Keki  wijst op de hevige spanningen tussen de gemeenschappen sinds de periode onder Idi Amin Dada: de joden werden veracht, gepest en openlijk beschuldigd als “Christusmoordenaars” door de christenen en “godvergeten” genoemd door de moslims.40 De open en tolerante aanpak van Joab Jonadav Keki werpt in 2002 uiteindelijk vruchten af. Met de steun van de drie religieuze gemeenschappen die in hem een geloofwaardig leider zien, wordt hij verkozen in de raad van het ondergraafschap Namanyonyi. In 2004 wordt na lange gemeenschappelijke beraadslagingen de coöperatie Mirembe Kawomera opgericht, wat heerlijke vrede betekent in het Luganda, een van de Oegandese talen. Het doel van de coöperatie is de gemeenschappen dichter bijeen te brengen en bij te dragen tot hun ontwikkeling. “We hebben lang nagedacht en ons vooral toegelegd op wat ons verenigt”, zo vertelt Joab Jonadav Keki. “We zijn in onze heilige geschriften op zoek gegaan naar overeenkomsten. Zo hebben we ontdekt dat we allemaal groeten met het woord vrede: Shalom, Salaam, Mirembé.”

38

“Ik koop alles. Ik wil de hele geschiedenis.”

Nadat de gemeenschappelijke waarden waren erkend en aanvaard door de leden van de coöperatie moest een economisch project worden uitgewerkt en moest worden gezocht naar nieuwe markten. De coöperatie kreeg daarbij heel wat steun van onder meer Paul Katzeff, de directeur van de Thanksgiving Coffee Company. Hij besloot een meerprijs van 30% te betalen voor de productie ten opzichte van de marktprijs. Bovendien wilde hij de coöperatie begeleiden op de weg naar certificatie. “Ik koop alles. Alles of niets. Ik wil het hele verhaal. De wereld moet dit weten”, aldus Paul Katzeff. De coöperatie Mirembe Kawomera verenigt momenteel bijna 1000 kleine producenten en hun gezinnen. Ze maakt op haar beurt deel uit van de grotere coöperatie Gumutindo.

“Wij willen onze coöperatie nu laten uitgroeien tot een model voor ontwikkelingsprojecten”, vertelt hij “we hopen ook dat nog coöperaties het model van Mirembe zullen overnemen om vreedzaam samen te leven. We komen nu zoveel beter overeen. Het is ongelooflijk wat een harmonie en vrede deze gemeenschap kent sinds de coöperatie werd opgericht.” Joab Jonadav Keki, oprichter van Mirembe Kawomera

Het Trade for Development Centre van BTC ondersteunt de activiteiten van de organisatie Gumutindo, waar Mirembe Kawomera deel van uitmaakt. Het Trade for Development Centre werkt samen met de Britse fairtrade-ngo Twin aan een programma dat koffie van de beste kwaliteit wil produceren en op de markt brengen. Het project krijgt hiervoor een financiering van € 26 250. www.befair.be

In de raad van bestuur zijn de drie grote religieuze gemeenschappen vertegenwoordigd. Momenteel is de voorzitter joods, de ondervoorzitter christen en de schatbewaarder moslim. De plantages van de leden zijn gelegen op de flanken van de Mount Elgon, een uitgedoofde vulkaan in het oosten van het land nabij de grens met Kenia. Daar kweken ze een zachte variant van de arabica die gecertificeerd is als fair trade, bio, koosjer en halal. Hoewel de productie van Mirembe Kawomera relatief beperkt is (zo’n 50 ton), staat ze bekend om haar kwaliteit, zachtheid en smaak. Dankzij fairtrade- en biocertificaties brengt de verkoop van de koffie genoeg op om fatsoenlijk te leven. Daarnaast kan de coöperatie ook een gedeelte herinvesteren in sociale en economische ontwikkelingsprojecten, in opleiding van de koffietelers en in duurzame projecten. De fairtradecertificatie geeft de producenten bovendien toegang tot krediet en betaalt een deel van hun productie voor de oogst. Zo hebben de leden van de coöperatie de voorbije jaren samen een dynamische gemeenschap ontwikkeld en een hele reeks concrete acties ondernomen voor de boeren en hun gezinnen. Er werden scholen gebouwd, elektriciteit aangelegd in de dorpen en er is een verbeterde toegang tot drinkbaar water.

Meer lezen: www.mirembekawomera.com www.thanksgivingcoffee.com

39

De ngo BeadforLife (parel voor het leven) is in 2004 opgericht door drie Amerikaanse dames die onder de indruk waren van de schoonheid en kwaliteit van de papieren parels die de Oegandese vrouwen maakten. De organisatie wil het levenspeil van de armste vrouwen opkrikken. Dat zijn vaak oorlogsweduwen, verlaten of met een hiv-besmetting. BeadforLife helpt hen door de producten van hun handenarbeid te verkopen op de lokale markten en in winkels die de organisatie in april 2009 opende in de Verenigde Staten (Boulder Colorado) en in Europa (Montpellier).

BEADFORLIFE Fotocredits: Bead For Life

Het werk van BeadforLife past duidelijk in de doelstelling van armoedebestrijding en zorg voor de Oegandese vrouwen die slachtoffers zijn van de oorlog. Het voorziet een opleiding in het maken van juwelen en tassen met geschilderde of verniste parels van gerecycleerd papier. Zodra de vrouwen voldoende vaardigheid en knowhow hebben, begeleidt BeadforLife hen bij de oprichting van een onderneming. De organisatie garandeert ook de afzet van hun productie tegen prijzen waarmee ze kunnen voorzien in hun behoeften en die van hun gezin. De organisatie verzorgt commerciële opleidingen en ontwerpcursussen en geeft toegang tot bijkomende financiering voor het oprichten en ontwikkelen van micro-ondernemingen.

“Zo worden die parels een inkomen, eten, gezondheidszorg, een plaats op school en de bijbehorende hoop. Dat is een klein mirakel waar we allemaal beter van worden.” 41 Ze voegt er nog aan toe: “Onze parelmaaksters en naaisters zijn zeer arme vrouwen die heel hard werken en leven van minder dan twee dollar per dag. Ze zijn intelligent en hebben een enorme kracht en wil om vooruit te komen.”

Het werk van de creatieve Oegandese vrouwen ziet er prachtig uit. Ze maken uit gekleurd papier parels van allerlei grootte. Die beschilderen of vernissen ze met natuurlijke kleurstoffen alvorens er halssnoeren, tassen, armbanden en oorbellen van te maken. De vervaardiging van de parels, waarvoor uitsluitend gerecycleerd papier wordt gebruikt, draagt op een heel concrete manier bij tot het behoud van het milieu. De parelmaaksters knippen de driehoeken papier uit glossy tijdschriften en magazines, oude kalenders, strooibiljetten of dozen van ontbijtgranen. Ze worden vervolgens met de hand gerold en gelijmd alvorens met een ecologische en geurloze acrylvernis te worden versierd en afgewerkt.

BeadforLife koopt en verkoopt niet alleen de parels van de vrouwen. De organisatie ondersteunt ook tal van lokale ontwikkelingsprojecten in de gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting en zelfs in de beroepsopleiding van jongeren. De projecten worden volledig gefinancierd door de parelverkoop en verbeteren niet alleen het bestaan van de maaksters zelf maar ook die van andere mensen in armoede. BeadforLife heeft daartoe een subsidieprogramma in het leven geroepen dat steun verleent aan andere non-profitorganisaties die actief zijn in de armoedebestrijding.

Jennifer Rowell-Gastard is de coördinatrice van BeadforLife in Europa. Zij vat de filosofie van haar organisatie als volgt samen: “BeadforLife werkt aan het uitroeien van extreme armoede door bruggen te bouwen van begrip en handelsverkeer tussen de armste Afrikanen en betrokken burgers overal ter wereld. De Oegandese vrouwen verwerken gekleurd papier tot mooie parels en attente mensen openen hun hart, hun huis en hun gemeenschap om die parels te kopen en te verkopen.”

Jennifer Rowell-Gastard onderstreept dit: “Al onze winst wordt opnieuw geïnvesteerd in onze ontwikkelingsprojecten (Community Development Projects). BeadforLife heeft een eigen programma voor de steun aan andere ngo’s die zich inzetten om de armoede uit te bannen. Via die samenwerking kunnen wij onze inspanningen in de strijd tegen de extreme armoede exponentieel uitbreiden. Momenteel ondersteunen wij financieel een twaalftal organisaties.”

40

Fotocredits: Bead For Life

Terug leven

Fotocredits: Bead For Life

In de Seattle Times42 vertelt journaliste Theresa Morrow het verhaal van Fatuma, een van de parelvrouwen van BeadforLife. Haar verhaal is slechts een voorbeeld van de tragische lotgevallen die veel Oegandese vrouwen te beurt vielen en van het belang van organisaties als BeadforLife die de hand reiken naar zij die door iedereen worden verworpen.  Fatuma werd ontvoerd toen ze 13 was en het Lord’s Resistance Army haar dorp in het noorden van het land binnenviel. Zij en de andere kinderen zaten op dat moment op school. “Ze kwamen aan toen we in de klas zaten. Het was 10 uur ’s morgens. Toen de bel ging voor de ochtendspeeltijd, merkte een van de onderwijzers op dat we waren omsingeld”. De rebellen lieten de jongste kinderen ter plaatse maar namen de ouderen, waaronder Fatuma, mee. “Dat is als doodgaan. Je verdort, je laat het leven voor wat het is. Er zijn ook heel wat kinderen gedood. Zij die zich hebben verzet of hebben geprobeerd om te vluchten. Ze zijn op een afgrijselijke manier omgebracht.” Fatuma blijft twee jaar onder het juk van de rebellen tot de dag dat ze de kans ziet om de benen te nemen. Ze is dan 15 en zwanger van een van de talrijke rebellen die haar hebben verkracht. Haar familie dreigt ermee de baby te doden, dus vlucht ze opnieuw. Later trouwt ze, maar haar man sterft als ze opnieuw zwanger is. Zo blijft ze alleen achter met haar vier kinderen.

Meer lezen:

Daarop wordt ze opgevangen door BeadforLife. Fatuma leert er juwelen maken. Ze krijgt onderdak in het “Vriendschapsdorp”, een woonproject beheerd door BeadforLife en Habitat for Humanity, een andere ngo die zich specialiseert in de bouw van huizen voor de armste bevolking in ontwikkelingslanden. Met die steun heeft Fatuma een eigen huis kunnen bouwen, waar ze nog steeds woont met haar gezin. Haar vier kinderen gaan naar school.

www.beadforlife.org www.beadforlifestore.org

BeadforLife is lid van de Federatie voor eerlijke handel (Fairtrade Federation).

41

Fotocredits: Charles Reger US Gov.

IN SOMALIË Somalië kende sinds zijn onafhankelijkheid in 1959 nauwelijks perioden van stabiliteit. De democratische ambities van de eerste jaren (1960 – 1969) hebben nooit ergens toe geleid en sinds de staatsgreep van Siad Barré in 1970 leeft Somalië onder een dictatuur. In 1991 doet een burgeroorlog het land in totale chaos verzeilen. Sindsdien heeft Somalië geen centrale regering meer. De macht is in handen van krijgsheren en milities. Die ondanks de humanitaire interventies van de Verenigde Naties (Operatie van de Verenigde Naties in Somalië – UNOSOM) in 1992 en de operatie Restore Hope van de Verenigde Staten een jaar later. 43

Nicolas Vercken is voor het CCFD (Comité Catholique contre la Faim et pour le Développement) verantwoordelijk voor de Hoorn van Afrika en vat de situatie in het Oost-Afrikaanse land als volgt samen: “Somalië is een schoolvoorbeeld van een falende staat”. Een land op drift, waar sinds de omverwerping van de dictatuur van Siad Barré door facties en clans in 1991 de burgeroorlog woedt. Een land in volle chaos dat tot op vandaag onder het juk van zijn krijgsheren leeft, “groepen schurken die zich beperken tot de controle van bepaalde wijken en regio’s, zonder enig politiek project voor ogen”, benadrukt Nicolas Vercken nog.44 Somalië is in de steek gelaten door de internationale gemeenschap en behoort dan ook tot de acht landen die het meest vatbaar zijn voor hongersnood: 71% van de bevolking heeft af te rekenen met voedseltekorten.45 In juni 2010 kon de Amerikaanse journalist van Keniaanse afkomst Charles Kituku de hoofdstad Mogadishu bezoeken. Hij was er getuige van de nieuwste absurditeiten van de islamisten die de meeste wijken van de stad controleren. Mannen zijn verplicht om een baard te laten groeien. Klokgelui is verboden in scholen, bioscopen, tijdens folkloristische dansen, in de muziek en in het voetbal. Het ergste is evenwel het lot dat de vrouwen is beschoren. Elk verzet tegen mannen wordt als een politieke daad gezien. Op bevel van de fundamentalistische militieleden moeten ze een sluier dragen en de beha afzweren.46 De verantwoordelijke van COGWO (Coalition of Grassroots Women Organizations) getuigde onlangs via Amnesty International: “Vrouwen zijn duidelijk het doelwit. Aan mijn collega’s en mezelf is gevraagd om ons werk ten bate van vrouwen publiekelijk af te zweren als een criminele activiteit. We hebben bedreigingen ontvangen en verscheidene van mijn collega’s zijn vermoord.” 47

In dergelijke omstandigheden is eerlijke handel niet eens een optie. De toestand van verval, onveiligheid en geweld is te ernstig. Men zal eerst aan de basisbehoeften van de bevolking moeten voldoen en het land veiliger maken voor de lancering van dergelijke initiatieven zelfs maar kan worden overwogen. En toch worden zelfs in die extreme omstandigheden, die van Somalië een van de gevaarlijkste gebieden ter wereld maken, enkele zeldzame projecten opgezet. Het zijn pogingen om bepaalde gemeenschappen uit hun isolement te halen door de resultaten van hun kennis en kunde te verhandelen.

42

GECERTIFICEERDE BIOLOGISCHE WIEROOK UIT SOMALIË Weg van de door geweld geteisterde steden, in de extreme hitte en de dorre en brandende omgeving van de Somalische woestijn, leeft het Samburuvolk. Het bestaat uit semipastorale nomadenstammen die leven van hun magere kudden koeien, geiten en kamelen. De vrouwen vangen in de woestijn het hars op van de doornige boswelliastruiken. Op basis daarvan maken ze Arabische gom die ze met stoom distilleren om etherische wierookolie te verkrijgen. De Britse onderneming S & D Aroma Ltd die duurzame cosmetische fairtradeproducten verhandelt, werkt in het kader van haar steun aan de afgelegen plattelandsgemeenschappen bij wie ze inkoopt samen met de nomadische volkeren om een biocertificatie voor hun essentiële wierookolie te verkrijgen. In 2009 zijn ze daar ook in geslaagd. Vandaag wordt de essentiële wierookolie van de Samburuvrouwen verkocht als afgewerkt product of als ingrediënt voor cosmetica en schoonheidsproducten, met name door Neal’s Yard Remedies.48

Meer lezen: www.nealsyardremedies.com

DE EERLIJKE HANDEL SNELT SOMALISCHE VLUCHTELINGEN TE HULP We bevinden ons niet meer in Somalië, maar in Springfield, Massachusetts in de Verenigde Staten. Verscheidene tientallen vluchtelingen uit Somalië belandden hier in 2009. Ze hebben het ene land na het andere doorkruist. Ze staken illegaal de Middellandse Zee over om na veel omzwervingen in de Verenigde Staten te belanden, het voorlopige einde van de nachtmerrie. Maar door de culturele en taalbarrières is integratie geen haalbare kaart. Om uit die situatie te geraken, hebben de gevluchte Somalische vrouwen zich georganiseerd. Hun vereniging de Walaalo Sisters vertegenwoordigt hen bij de overheid. De verantwoordelijken van Dean’s Beans, een van de bekendste in-

voerders van fairtrade- en biologische koffie in de Verenigde Staten, waren geraakt door de hele toestand en besloten hen op te zoeken in een poging “om een manier te vinden om hen te helpen, zoals we dat ook doen met de koffieproducenten in elk van de landen waar we actief zijn.”49 Uit de ontmoeting is een project ontstaan voor het maken van originele boodschappentassen uit gerecycleerd jute. De tassen worden door de vrouwen ontworpen en genaaid. “Ze spreken elke week af om samen te naaien en verhalen uit te wisselen over hun dramatische levens en hun strijd”, aldus Dean op zijn site. “Mijn vrouw Annette heeft bepaal-

de van die bijeenkomsten bijgewoond. Dankzij haar vaardigheden als begeleidster, opgedaan in haar organisatie MotherWoman, heeft ze die vrouwen geholpen. We stellen oude naaimachines ter beschikking zodat ze kunnen leren naaien. Twee van de vrouwen, Yasmin en Nasra, hebben binnen MotherWoman ook een opleiding gekregen tot begeleidster en gebruiken die nieuw verworven competenties nu binnen de vrouwengroep. Na enkele tests begonnen ze kisten en boodschappentassen te maken. Ze bewaren de kwaliteit van de voedingsmiddelen, ze zijn sterk, herbruikbaar en vervaardigd uit gerecycleerde koffiezakken. De winst gaat volledig naar de groep, zodat de vrouwen hun gezinnen kunnen onderhouden.”50

Eerlijke en duurzame handel verbeteren niet alleen het lot van de bevolking in de conflictgebieden zelf, maar bieden ook de mogelijkheid om de duizenden vluchtelingen die door oorlogen en geweld bij ons terechtkomen beter op te vangen en te integreren. Het gaat daarbij niet om liefdadigheid, maar om handel. Mensen krijgen hun waardigheid terug.

43

www.deansbeans.com

Sierra Leone is een klein land in West-Afrika. In 1961 werd het onafhankelijk, maar het kende sinds die tijd nog niet veel stabiliteit.

IN SIERRA LEONE De geschiedenis van Sierra Leone is onlosmakelijk verbonden met de exploitatie van zijn uitzonderlijke diamantmijnen. Vaak weerhielden die de politieke en economische elite ervan de noodzakelijke structurele her­vormingen door te voeren om tot een democratie te komen en een meerwaarde-economie op poten te zetten in de plaats van of aanvullend op de diamantopbrengsten die maar een heel kleine minderheid van de bevolking verrijken. Tussen 1991 en 2002 kende het land een bloedige burgeroorlog met enkele van de afschuwelijkste wreedheden uit de recente geschiedenis. De oorlog, die voornamelijk draaide rond de controle over de diamantontginning, eiste bijna 200 000 levens en verdreef ruim twee miljoen mensen, omgerekend een derde van de toenmalige bevolking, uit hun huizen. Mensen werden op grote schaal verminkt en de strijdende partijen schakelden massaal kindsoldaten in. Momenteel leeft het land in vrede. De maatregelen van de VN worden geleidelijk teruggeschroefd en zelfs ingetrokken. Zo is het embargo op de uitvoer van bloeddiamanten opgeheven. Toch werken om economische redenen nog altijd heel wat kinderen in zeer gevaarlijke omstandigheden in de mijnen. Ook de verspreiding van aids is een groot probleem: 16 000 kinderen jonger dan 15 zijn seropositief. In 2000 maakte de ontwikkelingsindex (de Human Development Index of HDI) van Sierra Leone het minst ontwikkelde land van de wereld. Sindsdien is er vooruitgang geboekt maar het ontwikkelingsniveau blijft zwak. Sierra Leone stond in 2011 op de 180ste plaats van de 187 landen.51

DE GODDELIJKE CHOCOLADE VAN SIERRA LEONE Binnen de producentengemeenschappen van eerlijke of duurzame handel geldt Kuapa Kokoo als een pionier en een toonbeeld. Deze Ghanese coöperatie kiest in 1998 als cacaoproducent voor een geïntegreerde commerciële aanpak. Ze richt in het Verenigd Koninkrijk het handelsmerk Day Chocolate en haar eigen chocolademerk Divine Chocolate op en verdeelt rechtstreeks op de Engelse markt. Deze controle van de volledige waardeketen van het product betekent een grote vooruitgang voor de Ghanese cacaoproducenten van Kuapa Kokoo. Divine Chocolate begint ook te werken met producenten uit Sierra Leone. Begin 2010 laat Kuapa Kokoo trots weten dat met de ondersteuning van Twin, een eerste container gecertificeerde fairtradecacao van de productiecoöperatie Kpeya Agricultural Enterprise (KAE) in de boeken van het goddelijke chocolademerk is ingeschreven.52

44

Fotocredits: Kennet Havgaard -Max Havelaar

De coöperatie Kpeya Agricultural Enterprise

Fotocredits: Divine Chocolate

KAE bevindt zich in Kenema op bijna 300 kilometer van de hoofdstad Freetown en telt ruim 1200 leden die georganiseerd zijn in 50 dorpscomités. De coöperatie is opgericht in 1996 tijdens de burgeroorlog. De groei van de organisatie is grotendeels het werk van één man, Ibrahim Moseray, cacaoboer en algemeen directeur van de coöperatie. Moseray is erin geslaagd zijn medeproducenten ervan te overtuigen dat het voordelig is lid te zijn van een coöperatie die zich bekommert om het welzijn van haar leden. Met de hulp van TWIN, het FAO en de Duitse instantie Agro Action leerde KAE de producenten hoe cacao van een betere kwaliteit te telen en te commercialiseren en hoe ze zich moeten organiseren op basis van democratische en multi-etnische structuren.

Fotocredits: TransFair USA

De problemen om in Sierra Leone een coöperatie uit te bouwen zijn veel groter dan die van de coöperatie Kuapa Kokoo in Ghana. De markt is geliberaliseerd met hevigere concurrentie tot gevolg. Bovendien waren de producenten vroeger afhankelijk van marktoperatoren die hun cacao tegen extreem lage prijzen opkochten nog vóór hij geoogst was. Ibrahim Moseray legt uit dat net die situatie aan de basis ligt van zijn project: “Ik ben een cacaoboer, net als mijn ouders. Tijdens de oorlog heb ik mijn broers zien vechten, terwijl wij door de inkopers werden bedrogen. Ik wou iets ondernemen om ons aan een beter leven te helpen.” 53 Andere boeren die zich van de toestand bewust waren, sloten zich aan bij KAE om van dezelfde hogere prijzen en steunmaatregelen voor producenten te genieten. Cacao uit Sierra Leone is lange tijd beschouwd als van mindere kwaliteit, maar de leden van KAE hebben geleerd om een betere kwaliteit te produceren door aan hun fermentatie- en droogtechnieken te werken. Daardoor genieten ze van de fairtradepremies die Divine Chocolate hen toekent.

Meer lezen: www.divinechocolate.com www.twin.org.uk www.kuapakokoo.com

45

Door die nieuwe bronnen van inkomsten heeft de coöperatie Kpeya Agricultural Enterprise een school kunnen bouwen en betaalt ze een leerkracht op dagelijkse basis. De opslagplaatsen voor cacao werden vernieuwd en de coöperatie heeft in Kenema ook nieuwe kantoren en een magazijn laten bouwen.54

Soedan is het grootste land van Afrika. Sinds zijn onafhankelijkheid in 1956, kende het niets dan burgeroorlogen en staatsgrepen.

IN SOEDAN

Tussen 1983 en 1989 eiste de burgeroorlog 2 miljoen levens en werden meer dan 4 miljoen inwoners uit hun dorpen verdreven.

Fotocredits: Uniterre

De gewapende groepen in de door animistische en christelijke stammen overheerste gebieden in het zuiden van het land komen in opstand tegen de regering van islamisten in Khartoem. Die besloot in 1983 om de sharia of het islamitische recht uit te breiden tot het hele land met steniging en amputatie als gangbare straffen. Bovenop die bloedige conflicten kwam de droogte die in het zuiden en het westen van het land schaarste en regelrechte hongersnood bracht. Sommigen vluchtten naar de steden in het zuiden of naar het noorden tot in Khartoem. Anderen zochten hun heil over de grens in Ethiopië, Kenia, Oeganda of Egypte. Als slachtoffers van ondervoeding of hongersnood vallen die bevolkingsgroepen onder wat internationale humanitaire organisaties een “verloren generatie” noemen; zonder opleiding, zonder toegang tot basiszorgen en zonder ernstige kans om ook maar ergens aan de slag te kunnen. Begin 2003 begon in de westelijke provincie Darfur een nieuwe rebellie. Zowel regering als rebellen werden tijdens deze oorlog beschuldigd van wreedheden, vooral de Arabische Janjawid-militie die werd betaald door de met de islam sympathiserende regering. Op drie jaar tijd heeft deze oorlog aan meer dan 300 000 mensen het leven gekost en het tienvoud ervan als vluchtelingen uit hun dorpen verdreven. Het Soedanese staatshoofd Omar al-Bashir bevindt zich sinds 2010 onder internationaal aanhoudingsmandaat omdat hij door het Internationaal Strafhof (ICC) beschuldigd wordt van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide tijdens de burgeroorlog in Darfur. De splitsing van het land in 2011 heeft de problemen niet opgelost. De lokale bevolking is meermaals slachtoffer van afpersing aan de betwiste grenzen tussen Noord- en Zuid-Soedan.55

Fotocredits: UNEP

46

SOEDANESE GECERTIFICEERDE ARABISCHE GOM UIT DE EERLIJKE HANDEL Arabische gom wordt gekweekt in Soedan, Somalië en Senegal. Het is een hars dat dienst doet in de farmaceutische industrie of als ingrediënt voor de bereiding van snoep en frisdrank. Het is een belangrijk opbrengstgewas voor duizenden Afrikaanse boeren die leven in de dorre en semi-aride gebieden ten zuiden van de Sahara. Soedan is de grootste producent ter wereld van Arabische gom. Volgens het Inter­ nationaal Fonds voor Landbouwontwikkeling (IFAD) garandeert die sector het voortbestaan van ruim vijf miljoen mensen in het Afrikaanse land. Begin 2010 hebben de Britse fairtrade-ngo Traidcraft Exchange, het Europese Netwerk Euclid 56 en de Nederlandse organisatie ASDF BV financiële steun verkregen van de Verenigde Naties om een voor Soedan vernieuwend programma van armoedebestrijding te lanceren, gebaseerd op het uitwerken van de eerste norm voor fairtradecertificatie van Arabische gom. De inzet is niet gering, zeker als je je realiseert dat de Soedanese boeren volgens een studie van de Wereldbank minder dan 15% krijgen van de uiteindelijke prijs van hun product.57 Filippo Addarii is lid van het Europese Euclid-netwerk. Hij benadrukt het belang van dit project: “Dit is een van de interessantste initiatieven waaraan we deelnemen, aangezien we in de hele sector actief zijn en onze competenties, expertise en passie ter beschikking stellen. We hopen op echte veranderingen en toekomstperspectieven in een van de meest ontwrichte regio’s van de wereld. Ons financieel model kan de internationale ontwikkelingswereld zoals wij die zien op zijn kop zetten en ondertussen aantonen dat transversale partnerschapsrelaties in deze sector wel degelijk werken.” 58

Fotocredits: UNEP

Internationaal Directeur bij Traidcraft Exchange Geoff Bockett is niet minder enthousiast: “Dit project is erg belangrijk omdat het zo vernieuwend is voor eerlijke handel en intussen de Soedanese producenten van Arabische gom de kans geeft om dankzij eerlijke handel hun levensomstandigheden te verbeteren. Traidcraft geeft alle steun aan dit project dat zowel een sociale, ecologische als commerciële meerwaarde biedt. Wij zijn blij dat we met invloedrijke partners eerlijke handel kunnen uitbreiden tot een nieuwe sector.” 59 Projectcoördinator en algemeen directeur van ASDF Giulio Franzinetti situeert de impact van het project dan weer door uit te leggen dat “de marktspelers zich bewust zijn van het immense potentieel van dit project. Het kan het leven van miljoenen boeren in de Sahel ten zuiden van de Sahara veranderen omdat het uitzicht geeft op van een duurzame en langetermijnverandering in een van de moeilijkste regio’s van de wereld.” 60

Euclid Network, Traidcraft Exchange en ASDF BV willen een commercieel platform invoeren om meer markttransparantie te verkrijgen en leggen ook fondsen aan voor de promotie van de gecertificeerde Soedanese Arabische gom uit eerlijke handel.

Meer lezen: www.gumarabic.org www.EuclidNetwork.eu www.traidcraft.co.uk http://capacity4dev.ec.europa.eu

47

Fotocredits: Jonathan Rashad

EERLIJKE HANDEL IN DE

LANDEN VAN DE ARABISCHE LENTE Op 17 december 2010 maakt Mohammed Bouazizi, een jonge straatventer in het Tunesische Sidi Bouzid, een einde aan zijn leven door zichzelf in brand te steken nadat de politie zijn koopwaar in beslag heeft genomen. Het incident steekt de lont in het kruitvat: het Tunesische volk heeft genoeg van de pesterijen en de corruptie en komt in opstand tegen het bewind van president Zine el-Abidine Ben Ali. Betogingen worden rellen, rellen worden oproer. De volksopstand slaat over naar de rest van het land. Op 14 januari 2011 slaat de president na 23 jaar heerschappij op de vlucht. De overwinning van het Tunesische volk werkt als een olievlek en zet andere Arabische volkeren ertoe aan om op hun beurt te rebelleren. Het internet en de sociale netwerken schrijven geschiedenis als wapens van de vrijheid en vertolkers van de volkswil. De dictators kunnen alleen met repressie reageren op een volk dat meer democratie en minder armoede wil. In het Nabije en het Midden-Oosten waait een nieuwe wind. Algerije, Jemen, Jordanië, Oman, Egypte, Syrië, Marokko, Bahrein, Libië ... De Arabische jeugd neemt het voortouw in de volksbewegingen en eist meer vrijheid en toekomstperspectieven. 48

EERLIJKE HANDEL: EEN RECHTVAARDIG ANTWOORD Als er één model het perfecte antwoord biedt op die maatschappelijke eis, is het wel eerlijke handel. De kracht ervan zit in de combinatie van ondernemingsdynamiek met responsabilisering van lokale spelers en met ontwikkelingsperspectieven. Eerlijke handel opent de weg naar participatieve democratie. Het is nog te vroeg om de mogelijke rol van de organisaties voor eerlijke handel in deze woelige landen te beoordelen. Worden ze haarden van verzet, inspiratiebronnen, stabiliserende elementen of een toevluchtsoord voor de meest kwetsbare mensen?

In afwachting van meer duidelijkheid over hun toekomst, is het tijd voor een kennismaking met eerlijke organisaties in de landen van de Arabische Lente.

IN TUNESIË Tunesië is een beetje een vreemde eend in de bijt in het Nabije-Oosten. Met zijn hooggeschoolde bevolking beschouwde het Westen het land lang als een voorbeeld. Het waardeerde zijn stabiliteit (ondanks het autoritaire regime), zijn sociale evenwicht (en vooral de plaats van de vrouw), zijn economisch dynamisme en zijn vreedzame, open cultuur. Maar dat beeld weerspiegelde niet de volledige realiteit van het land. Tunesië kende immers sterke culturele breuklijnen, in het bijzonder tussen de rijke steden van het noorden en de rest van het grondgebied. Vandaag is de politieke instabiliteit nog groter door een ongeziene economische crisis. Terwijl de sociale eisen alsmaar luider klinken, ontvluchten de buitenlandse investeerders het land. In 2011 daalden de directe buitenlandse investeringen in hun geheel met 30 %, met een duizelingwekkende val in de meest strategische sectoren van het land (-83 % in het toerisme, -42 % in de industrie, -19 % in de energiesector). De economie is in recessie en bijna een kwart van de bevolking moet rondkomen met minder dan twee dollar per dag.61

Fotocredits: Beni Ghreb

49

Zij aan zij met de Tunesische producenten Maar niet alle economische actoren laten Tunesië in de steek midden in de storm.

Fotocredits: Beni Ghreb

In november 2011 opende Fairtrade Africa, de onafhankelijke organisatie die alle Afrikaanse producenten met Fairtradecertificering (Max Havelaar) vertegenwoordigt, een kantoor in Tunis. Er waren al kantoren in het Tanzaniaanse Moshi, het Ghanese Accra en in Kaapstad in Zuid-Afrika. De Noord-Afrikaanse vertegenwoordiging van de organisatie voor eerlijke handel wil vooral de gecertificeerde producenten van de Arabische landen van Afrika begeleiden en een ruimte creëren waarin zij “veel hechter kunnen samenwerken, goede praktijken kunnen uitwisselen, het Fairtradesysteem in hun land bekendheid kunnen geven en een waardeketen voor dadels kunnen creëren.” 62 De delicate politieke en economische toestand van de Maghreblanden schrikt de actoren van de organisatie voor eerlijke handel niet af. Ze loven “de nieuwe regering die een wetgevend systeem heeft ingevoerd dat de registratie van nieuwe organisaties vereenvoudigt” en voegen eraan toe dat “Tunis de meest rendabele stad gebleken is.” 63

Fotocredits: Beni Ghreb

Met zijn 13 fairtradegecertificeerde organisaties (6 in Egypte, 5 in Tunesië en 2 in Marokko) overkoepelt het regionale bureau van Fairtrade Africa ongeveer 9300 producenten van dadels, vers fruit en specerijen. Najah Labcheg van Hazoua Palm is een van de leden. Hij benadrukt het belang van het initiatief: “Een netwerk in Noord-Afrika zal onze positie versterken en ons sterker betrekken bij het Fairtradesysteem. Op die manier zullen wij onze sterke en zwakke punten beter herkennen en kunnen aanpakken. Kortom, onze recente toetreding tot de organisatie zal ons helpen om onze regio te ontwikkelen.” 64

Beni Ghreb Hazoua ligt aan de rand van de uitgestrekte woestijn, ver van de stranden van Monastir en van de drukte van de grote steden in het noorden van het land. Hier vlakbij de stad Tozeur in het hart van het landelijke, traditionele Tunesië ontstond Beni Ghreb, een pionier in de verbouwing en de productie van biologische en eerlijke dadels.

Fotocredits: Claro.ch

Beni Ghreb werd gesticht in 2002 en staat aan de wieg van de Groupement de Développement de l’Agriculture Biodynamique, een groepering van sedentaire bedoeïenenfamilies van de Beni Ghrebstam. Deze gemeenschappen leven al tientallen jaren in de omgeving van het zoutmeer Chott el Dierid. De groepering geeft de families in de streek de kans nieuwe en duurzame bronnen van inkomsten aan te boren dankzij de toegang tot middelen voor de opslag, de verwerking, de verpakking en het vervoer van hun oogst. Bovendien wil Beni Ghreb de bodemerosie en het oprukken van de woestijn tegengaan door de herwaardering van oude landbouwpraktijken te bevorderen. Vooral het gebruik van de ecologische techniek “in drie verdiepingen”. Die techniek baseert zich op de combinatie van drie groepen: dadelpalmen, fruitbomen (bananen, citroenen, vijgen) en op grondniveau groenten en granen.65

50

Fotocredits: Beni Ghreb

Beni Ghreb kreeg voor zijn dadelproductie de Fairtrade-certificering en de biologische certificering van Demeter dankzij het gebruik van traditionele agrobiologische methoden en de goede arbeidsomstandigheden voor het personeel. Het personeel bestaat bijna uitsluitend uit vrouwen die in deze streek weinig kansen hebben om geld te verdienen. De directeur van de producentengroepering Saïd legt uit dat Beni Ghreb een erg grote economische en sociale impact heeft op de bevolking: “In deze streek, ver van de steden, had je alleen werk als je een stukje grond bezat. Wie dat niet had, kon slechts heel korte perioden van het jaar werken. Meestal maar twee maanden, tijdens de oogst. De streek heeft een hoge werkloosheid. Met ons project willen wij de natuurlijke hulpbronnen exploiteren. We hebben nieuwe gewassen geïntroduceerd, vooral in de tuinbouw: pepers, knoflook, uien, wortelen en alle soorten fruit en groenten. Op die manier geven wij de boeren de kans om veel langere perioden van het jaar te werken.” 66

Meer lezen: www.ecohazoua.org www.fairtradeconnection.org

Hoewel de streek van Tozeur zich ver van de grote stedelijke centra bevindt, hebben de Tunesische revolutie en haar nasleep er een grote impact. Sommige vertegenwoordigers van de overheid zijn gevlucht, winkels zijn geplunderd en er heerst onrust bij de bevolking, die niet weet wat de toekomst in petto heeft. Ondanks de onrust en de onstabiliteit blijven de Tunesische actoren van eerlijke handel zich inzetten om de levensomstandigheden van de plaatselijke bevolking te verbeteren door inheemse economische activiteiten te ontwikkelen die goede resultaten opleveren en de natuurlijke hulpbronnen en traditionele kennis respecteren.

Tunisie Equitable, de online shop Het project Tunisieequitable.com is in 2010 ontstaan uit een ruime samenwerking tussen producentengroeperingen, openbare organisaties en de Afrikaanse ngo Enda. Het programma wil “initiatieven van hoge kwaliteit in Tunesië die dicht bij de mensen staan” in de kijker zetten en doet dit onder de vorm van een webwinkel die eerlijke producten uit Tunesië verkoopt met de nadruk op traditionele ambachtelijke creaties. De aangeboden producten zijn het werk van verschillende groeperingen uit eerlijke handel.

51

De organisatie Zazia Artisanat, die sterk bij het initiatief betrokken is, verzamelt designers en specialisten die ambachtelijke Berberproducten maken van alfa­ gras, een natuurlijke vezel. Ze wil “de lokale tradities bewaren, herwaarderen en vernieuwen. Ze ambieert om de ambachtslieden van de streek toegang te geven tot regelmatige, fatsoenlijke inkomsten.” 67 Kenmerkend voor dit project is de combinatie van elektronische handel en traditionele creaties, dat alle schatten van het Tunesische erfgoed aanbiedt met respect voor de mannen en vrouwen die ze maken.

Geïnspireerd door de moed van de Tunesiërs zijn de Egyptenaren op hun beurt in opstand gekomen tegen het bewind van president Hosni Moebarak. Sinds de moord op Anwar el-Sadat in oktober 1981 was hij onafgebroken aan de macht.

IN EGYPTE Vanaf het einde van januari 2011 betoogden tienduizenden mensen in de grote steden van het land. Ondanks de repressie van politie en leger verzamelden op 1 februari bijna 2 miljoen mensen in de hoofdstad op en rond het Tahrirplein, het symbool van de Arabische protestbeweging. Na dagen van intense volksmobilisatie en confrontaties vluchtten Hosni Moebarak en zijn familie uit Caïro kort voor ze werden gearresteerd. Sindsdien wordt Egypte heen en weer geslingerd tussen hoop en angst. De historische grootmacht van de Arabische wereld heeft een onzekere weg ingeslagen. De keuzes die de verschillende actoren en het volk zullen maken, zullen nog veel meer dan in Tunesië het lot van het Midden-Oosten beïnvloeden. Met Mursi heeft Egypte voor het eerst in 30 jaar een democratisch gekozen president die moet opkomen tegen het machtsregime.

Fair Trade Egypt Egypte is het land met het grootste aantal Fairtrade-gecertificeerde organisaties in Noord-Afrika. Het betreft vooral producenten van gedroogde vruchten, specerijen, groenten en fruit. Toch zijn de ketens van eerlijke handel in de ambachtssector het bekendst. Fair Trade Egypt werd opgericht in 1998 op initiatief van Egyptische en Italiaanse ngo’s met steun van de Verenigde Staten. Ze wil de armoede van de meest marginale bevolkingsgroepen van het land (in het bijzonder de vrouwen) verminderen door de ambachtslieden van de lokale gemeenschappen commercieel, technisch en financieel te steunen. De organisatie doet dit met respect voor de principes en de waarden van eerlijke handel.

Fotocredits: Fair Trade in Egypt

Fair Trade Egypt is lid van de World Fair Trade Organisation (WFTO) en van COFTA (de Afrikaanse afdeling van WFTO). Ze levert diensten aan een veertigtal lokale groeperingen die meer dan 2500 ambachtslui (mannen en vrouwen) vertegenwoordigen, zodat zij de eeuwenoude kennis en technieken van vooral het (tapijt)weven, het smeedwerk en de juwelierskunst kunnen voortzetten. Ze verkoopt bijna duizend producten aan internationale inkopers van eerlijke handel of rechtstreeks in haar winkels in Egypte. De organisatie mikt sterk op de verkoop van ambachtelijke producten in eigen land zodat de Egyptenaren hun cultureel erfgoed zelf kunnen leren kennen en de verdere ontwikkeling ervan aanmoedigen. Tot begin 2011 kwam ongeveer 65% van de omzet uit de detailhandel in Egypte.68

52

Fotocredits: Fair Trade in Egypt

De zware economische crisis heeft echter niet alleen een weerslag op de buitenlandse investeringen maar ook op het binnenlandse verbruik en op het toerisme. Ze vormen de belangrijkste inkomstenbronnen voor de Egyptische organisatie voor eerlijke handel en de ambachtslieden die zij overkoepelt. De verkoop in de detailhandel is sinds het begin van de revolutie sterk achteruitgegaan. Fair Trade Egypt verwacht dat het nog maanden zal duren voor het weer beter gaat, zodat de leden en hun families veel inkomsten dreigen te verliezen.

Meer lezen: www.fairtradeegypt.org

Toch laten de teams van Fair Trade Egypte de moed niet zakken en werken ze met nog meer enthousiasme voort. Ze richten zich tot de internationale importeurs van eerlijke handel en openden begin 2012 zelfs een nieuwe winkel in Zamalek, een wijk in Caïro.

Eerlijke olie in Libië? Na de val van kolonel Moammar Kadhafi ontstond een van de origineelste initiatieven voor eerlijke handel sinds de Fairtradecertificering van Boliviaans goud begin 2011.

Fotocredits: Open Oil

Het in Berlijn gevestigde Open Oil is een agentschap dat ijvert voor meer transparantie en een beter bestuur in de petroleumsector. Eind 2011 nam het contact op met de Libische leiders in Tripoli en Misrata. De verantwoordelijken van de organisatie vonden dat de tijd rijp was om de haalbaarheid van een eerlijke certificering van Libische olie te onderzoeken. Johnny West, de stichter van Open Oil, benadrukt dat het onderzoek nog in kinderschoenen staat. Hij legt uit dat “na de revolutie in Libië aan de voorwaarden is voldaan om een dergelijk onderzoek te starten. De sterke geïntegreerde industriële structuur van de productieketen (van de winning tot de distributie) zou ons in staat stellen om alle actoren van de sector rond de tafel te krijgen. De Libische staat, die op alle niveaus van de keten vertegenwoordigd is, zoekt oplossingen om de oliemiddelen beter te beheren en een algemene economische en sociale ontwikkeling te starten. Libië wil bovendien zijn internationale imago verbeteren dat na het geweld en de dood van Kadhafi ernstig is aangetast.” 69 De eerste gesprekken met de Libische regering en met Fairtrade International in Bonn waren erg positief. Als zou blijken dat het project haalbaar is, zal men echter nog een heleboel obstakels moeten overwinnen.

Fotocredits: Open Oil

Er staat hier immers buitengewoon veel op het spel en de potentiële voordelen voor het volk en het milieu van de producerende landen zouden enorm zijn. Misschien zullen we over enkele jaren eerlijke brandstof kunnen tanken. En op die manier bijdragen tot de verbetering van de levensomstandigheden van miljoenen mensen. Een echte revolutie.

53

Het Midden-Oosten is als wieg van de grote monotheïstische godsdiensten een van de gebieden waar zich de spanningen uit de hele wereld kristalliseren.

IN HET MIDDEN-OOSTEN De Arabisch-Israëlische oorlogen, de controle over de oliestromen, het spel van de grote mogendheden tijdens de koude oorlog en de nalatigheid van bepaalde Arabische regeringen hebben van deze regio een van de meest gevoelige van de hele wereld gemaakt. De opkomst van vormen van religieus fundamentalisme de voorbije twintig jaar heeft deze situatie nog ingewikkelder gemaakt omdat extremistische bewegingen aan de macht kwamen die nog radicalere posities innamen dan hun voorgangers. Vanuit een louter humanitair oogpunt zijn de spanningen in het Midden-Oosten (tussen Israëli’s en Palestijnen, tussen de gemeenschappen in Libanon, tussen de omringende Arabische landen) nooit zo moordend geweest als de conflicten in Afrika (Rwanda, Oeganda, Angola, Soedan, enz.) of de massamoorden in Zuidoost-Azië (Cambodja, Tibet,…) maar hun symbolische draagwijdte en internationale weerklank waren altijd veel groter. De hele wereld, van Indonesië tot de Verenigde Staten, heeft aandacht voor de stuiptrekkingen in deze regio. West staat er tegenover Oost, het Sovjetblok tegenover de bondgenoten van de Verenigde Staten, de islam tegenover het christen- en het jodendom en democratieën tegenover dictaturen. In de internationale politiek wordt het Midden-Oosten effectief beschouwd als het kruitvat waar de grote blokken tegenover elkaar staan, tot spijt van zij die moeite doen om de verschillende gemeenschappen rond concrete projecten te verenigen. Zoals we zullen zien bieden eerlijke en duurzame handel zeer interessante werkpistes door voor dergelijke projecten coherente en geloofwaardige kaders te creëren. Zulke initiatieven werken niet alleen mobiliserend voor de actieve bevolking in de gebieden, maar dragen ook bij tot de erkenning en een positieve identiteit in de ogen van de hele wereld. Ze versterken de hoop op een toekomst zonder soldaten of terroristen.

54

Fotocredits: Joi Ito - Wikimedia

DE PALESTIJNSE GEBIEDEN De beide Palestijnse gebieden hebben een heel verschillend profiel. In het oosten, tussen Jordanië en Israël, bevindt zich de Westelijke Jordaanoever. Dat is een versplinterd geheel van door Palestijnse autoriteiten beheerde gebieden, Joodse nederzettingen en zones onder controle van het Israëlische leger. Ondertussen kent dit deel van Palestina sinds 2009 een relatieve stabiliteit en worden er tal van grote economische projecten opgezet met steun van de regering van de Palestijnse premier Salam Fayyad. Een rapport van het IMF van april 2010 schat de groei op de Westelijke Jordaanoever voor 2009 op 8,5%. Deze goede resultaten zijn een gevolg van de hervormingen opgezet door de Palestijnse autoriteiten (met name de verbetering van de veiligheid, de sanering van de overheidsfinanciën, corruptiebestrijding en goed bestuur). Deze hervormingen hebben het vertrouwen van de private sector versterkt.70 Salam Fayyad maakt er geen geheim van: via de invoering van een dynamische economie, transparante organisaties en een geïntegreerde infrastructuur wil hij snel komen tot een Palestijnse staat die in de ogen van de hele wereld geloofwaardig overkomt. De Gazastrook in het zuidwesten is een heel ander lot beschoren. Nadat Israël het gebied had verlaten en de aanwezige nederzettingen ontmanteld, braken in juni 2007 gevechten uit tussen Fatah, de historisch Palestijnse nationalistische beweging die de meerderheid binnen de Palestijnse regering vormt en Hamas, de fundamentalistische islamitische partij die de steun geniet van Iran en Syrië. Sinds het einde van deze interne strijd besturen de integristen van Hamas het minuscule gebied waar meer dan een miljoen Palestijnen leven. De verantwoordelijken van Hamas hebben niet dezelfde prioriteiten als de leiders van de Westelijke Jordaanoever. Ze weigeren expliciet vrede met Israël en mobiliseren alle krachten voor het in stand houden en ontwikkelen van hun “industrie van de dood”.71 De Gazastrook, onderworpen aan de militaire blokkade door Israël en haar fanatieke religieuze leiders, lijkt momenteel niet echt geschikt om economische ontwikkelingsprojecten op te zetten ondanks de inspanningen die internationale en humanitaire organisaties er aan de dag leggen.

55

Eerlijke handel in de Palestijnse gebieden De grootste obstakels voor de Palestijnse producenten hangen nauw samen met de militaire bezetting en de talrijke pesterijen en onrechtvaardigheden die ze met zich mee brengt: versperringen, controlepunten, ongelijke waterverdeling, enz. In een poging om de moeilijkheden te omzeilen, werden de voorbije jaren op de Westelijke Jordaanoever tal van initiatieven voor eerlijke of duurzame handel gestart. Dat gebeurde met de steun van de belangrijkste erkende organisaties in de sector (Oxfam, Ten Thousand Villages, Global Exchange, enz.) maar ook met de steun van de religieuze gemeenschappen. De twee voornaamste sectoren waar die projecten tot stand kwamen zijn artisanaat en landbouw.

PALESTINE FAIR TRADE ASSOCIATION EN CANAAN FAIR TRADE In 2003 keert Nasser Abufarha na zijn studies antropologie in de Verenigde Staten in 2003 terug naar zijn geboorteland. Wat aanvankelijk slechts een studiebezoek is, wordt al snel een initiatief dat geschiedenis zal schrijven als Abufarha zich bewust wordt van de situatie van de Palestijnse boeren. Hij herinnert zich: “Volgens wat ik van de Palestijnse gebieden onder Israëlische bezetting wist, was het probleem vooral de toegang tot de markt. Ik heb in de Verenigde Staten veel geleerd, met name hoe een moderne economie functioneert. Ik bewaar echter ook een sterke band met het Palestijnse volk omdat ik daar ben opgegroeid. Daarom heb ik me altijd afgevraagd hoe ik mijn kennis zou kunnen gebruiken om een volk te helpen dat gegijzeld wordt door dit conflict. De boerderijen in de Palestijnse gebieden zijn voornamelijk in handen van families uit de regio die op die manier doorheen de eeuwen hebben weten te overleven. Zo kwam ik op het idee dat de ontwikkeling van eerlijke handel de Palestijnse boeren zou kunnen helpen om de problemen met de afzet van hun producten op te lossen.”72 Een jaar later richt Nasser Abufarha de Palestijnse vereniging voor eerlijke handel op (Palestine Fair Trade Association, PFTA) die een netwerk van coöperaties overkoepelt, en Canaan Fair Trade dat instaat voor het commercialiseren van hun producten. PFTA verzorgt het organisatorische gedeelte door de kleine producenten te helpen om zich in coöperaties te structureren en begeleidt hen bij de voorbereidende stappen om een fairtrade- of biocertificatie rond te krijgen. Canaan Fair Trade koopt ondertussen hun productie op tegen de beste prijs en verkoopt deze door aan de invoerders. 

56

Op vier jaar tijd is de kiloprijs van de olie gestegen van 2 naar 5,5 Amerikaanse dollar dankzij de inspanningen van Canaan Fair Trade.73 Het systeem heeft goed gewerkt, zoals Nasser Abufarha uitlegt: “Om goede voorwaarden te kunnen garanderen, moeten de kleine producenten zich in een netwerk van coöperaties verenigen. Als ze dat niet doen, krijgen ze geen toegang tot de markten. Daarom hebben wij hun producten gegroepeerd en hen geholpen een fairtrade- en biologische certificering te krijgen, wat hun productie een ecologische en maatschappelijke meerwaarde geeft.”74

Palestine Fair Trade Association telt momenteel 1200 leden, 49 coöperaties en 20 eigenaars van oliepersen die meewerken aan de activiteiten van Canaan Fair Trade en daarvoor een gepast inkomen krijgen.

Het Trade for Development Centre van BTC en het Nederlandse bureau EVD hebben hun steun toegekend aan het programma van Canaan Fair Trade voor de ontwikkeling van een ISO 22000-kwaliteitscontrolesysteem.

Fotocredits: Alter Eco

EERLIJKE OLIJFOLIE UIT PALESTINA Al deze inspanningen hebben resultaten opgeleverd. Zo werd in februari 2009 met veel succes de eerste gecertificeerde fairtradeolijfolie uit Palestina op de Westerse markt gebracht. De toenmalige Britse premier Gordon Brown betuigde als gast op de handelsbeurs Fairtrade Fortnight zijn steun aan het initiatief: “De productie van olijfolie is een essentieel onderdeel van de economie van de Westelijke Jordaanoever. Door deze olie te kopen, helpen de Britse consumenten de Palestijnse producenten hun levensomstandigheden te verbeteren.” 75 Harriet Lamb, directrice van Fairtrade International onderstreept de voorbeeldfunctie van het project: “Wij hopen dat dit het eerste is in een lange reeks fairtrade­ producten afkomstig uit conflictgebieden en uit de minst ontwikkelde landen van de wereld. Als dat lukt, dragen we bij tot het overtuigen van de markten en kunnen we op economisch niveau een reëel verschil maken voor de gemeenschappen die er het meest behoefte aan hebben.” 76

TREES FOR LIFE EN DE DUURZAME ONTWIKKELING IN PALESTINA Nasser Abufarha ligt ook aan de basis van het project Trees for Life waarmee hij wil herbebossen in de gebieden die door het Israëlisch-Palestijnse conflict werden vernietigd. Het project past in de visie waarbij duurzame ontwikkeling moet worden opgenomen in de heropbouw van het land: “Dankzij onze vernieuwende productiemethoden zijn we erin geslaagd op een positieve manier economische en sociale ontwikkeling te brengen in de Palestijnse gebieden. De Palestijnen maken deel uit van een internationale beweging voor duurzaamheid en kunnen ondertussen ook hun stem laten horen. Duurzaamheid moet tegelijk vanuit een ecologisch en een sociaal perspectief worden bekeken. We moeten dezelfde zorg besteden aan het milieu, aan deze aarde die ons het voedsel verschaft waarvan we leven als aan de gemeenschappen waarin onze producenten leven. Ook zij moeten zich kunnen herstellen en vernieuwen.” 77 Sinds de start van het project zijn al 40 000 olijfbomen heraangeplant.

57

De toename van het aantal fairtradeprojecten in Palestina draagt ontegensprekelijk bij tot de ontwikkeling van de lokale economie en het vredesproces in de regio. Laten we nu een blik werpen op de projecten die samen door Palestijnen en Israëli’s worden gedragen en die de twee volkeren dichter bij elkaar brengen.

ISRAËLISCH-PALESTIJNSE INITIATIEVEN VOOR DE VREDE De fairtradeorganisatie Sindyanna of Galilee is in 1996 opgericht door twee vrouwen: Hadas Lahav, een Israëlische joodse journaliste, en Samia Nasser, een Palestijnse leerkracht, met de steun van uitgeverij Hanitzotz die vredesmilitanten van beide gemeenschappen groepeert.

SINDYANNA OF GALILEE Aan de zijde van de producenten Sindyanna of Galilee ontwikkelt activiteiten om de producenten te ondersteunen en hun Palestijnse producten te verkopen aan de economische spelers en consumenten in Israël en in Palestina, maar ook in Europa en de Verenigde Staten.78 De vereniging werkt hiervoor samen met producenten van olijven, zeep en kruiden, overwegend kleine Arabische boeren die voor hun activiteit geen staatssteun of economische hulp ontvangen in tegenstelling tot andere landbouwsectoren. Ze biedt hen betere prijzen voor hun producten, organiseert opleidingen en financiert uiteenlopende sociale projecten. Sinds oktober 2003 is de organisatie lid van WFTO. Militanten voor de vrede Samen met de uitgeverij en de Palestijnse vakbond Workers’ Advice Center (WAC)  strijdt Sindyanna of Galilee voor de erkenning van de rechten van de Arabische bevolking in Israël en gaat ze op zoek naar alternatieve oplossingen voor het Israëlisch-Palestijns conflict. Daarnaast binden joden, Arabieren en internationale vrijwilligers samen de strijd aan tegen landonteigening en ontbossing met hun aanplantacties van olijfbomen onder de vlag van Sindyanna. De organisatie levert ook aanzienlijke inspanningen om landbouwinfrastructuur te ontwikkelen en de boeren te helpen bij de kwaliteitsverbetering van hun olijfolie­ productie.79

58

Fotocredits: Sindyanna of Galilee - Ross Stirling Hadas Lahav en Samia Nasser

Met de steun van het Trade for Development Centre van BTC Dankzij de steun van het Trade for Development Centre van BTC heeft Sindyanna of Galilee een voedingsingenieur kunnen aanwerven om handleidingen te schrijven, personeel op te leiden en het systeem voor kwaliteitscontrole verder uit te werken. De financiële steun toegekend door het Trade for Development Centre van BTC bedraagt € 7500.

Door en voor vrouwen Sindyanna of Galilee ondersteunt zowel Israëlische als Palestijnse vrouwenverenigingen. Ze wil hiermee de toenadering tussen beide gemeenschappen bevorderen en de moeilijke levensomstandigheden van de Palestijnse vrouwen aan de kaak stellen, want zij gaan zowel gebukt onder de Israëlische bezetting als onder de starre regels van de traditionele Arabische samenleving. “Een minderheid van de vrouwen werkt in de landbouw. Ze moeten heel vaak beroep doen op tussenpersonen die hen naar het werk brengen en hun salaris innen, maar die houden geregeld tot 40% commissie af ” 80, vertellen Michal Schwartz en Asma Agbarieh-Zahalka, twee bestuurders van het WAC die samenwerken met Sindyanna of Galilee.

Fotocredits: Sindyanna of Galilee

Michal Schwartz gaat zelfs verder en denkt dat vrouwen de drijvende kracht kunnen worden voor de evolutie naar een vrijere samenleving en dat ze kunnen bijdragen tot een grotere solidariteit tussen Arabische en Joodse arbeiders. De steun die Sindyanna of Galilee verleent is zeer concreet. Zo krijgen de Arabische vrouwen de mogelijkheid om mee te werken aan educatieve projecten van culturele centra die worden beheerd door zowel Joodse als Palestijnse vrijwilligers. Er is ook een atelier opgezet waar rieten manden worden gemaakt zodat vrouwen uit de achtergestelde gemeenschappen een beroep kunnen uitoefenen zonder hun dorp te verlaten en dus hun velden kunnen blijven bewerken en voor hun gezin zorgen.81

Meer lezen: www.sindyanna.com www.oxfammagasinsdumonde.be www.wac-maan.org.il www.befair.be

59

VREDESOLIE Het Peace Oil-project is een gezamenlijk initiatief van de voornaamste spelers van de eerlijke handel in Israël en Palestina: Sindyanna of Galilee, Green Action en Canaan Fair Trade. De drie hebben in 2005 de handen in elkaar geslagen om de Amerikaanse en Europese consumenten olijfolie van superieure kwaliteit van Israëlische en Palestijnse producenten aan te bieden. De Vredesolie wordt op de markt gebracht door Olive Branch Entreprise, een Palestijnse organisatie op de Westelijke Jordaanoever. Ze kadert in een krachtige visie: “Bouwen aan de onderlinge afhankelijkheid van beide volkeren door samenwerkingsbanden te scheppen die voor beide partijen voordelig zijn en een praktische en concrete stimulans voor vrede vormen”. 82

Meer lezen: www.peaceoil.org

HET FAIR TRADE DEVELOPMENT CENTRE VAN DE UNIVERSITEIT VAN BETLEHEM Heel wat obstakels De Palestijnse economie bestaat voor bijna 99% uit zeer kleine ondernemingen van minder dan tien werknemers. Deze zijn vooral actief in de landbouw (olijven, fruit en groenten) en in de ambachtelijke sector. Als gevolg van de bezetting krijgen deze ondernemingen erg moeilijk toegang tot afzetmarkten voor hun producten. De obstakels houden uiteraard verband met de geopolitieke toestand in de regio maar ook andere interne (organisatorische en financiële) factoren spelen mee. Volgens de economen van de Universiteit van Bethlehem op de Westelijke Jordaanoever beschikt het grootste deel van de Palestijnse producenten niet over de gepaste structuren, de commerciële vaardigheden of de netwerken die nodig zijn om zelf rechtstreeks contact te leggen met mogelijke internationale kopers. De vaak lange betalingstermijnen bezorgen deze bedrijven bovendien liquiditeitsproblemen die dan weer hun commerciële investeringscapaciteiten aanzienlijk beperken.

Een bedrijvencentrum voor eerlijke handel Deze vaststellingen liggen aan de basis van het Fair Trade Development Centre dat in 2006 aan de Universiteit van Bethlehem door het Institute for Community Partnership werd opgericht. Dit gebeurde met de ondersteuning van het Zwitserse agentschap voor samenwerking en ontwikkeling en Oxfam Groot-Brittannië. Als expertisecentrum heeft het Fair Trade Development Centre zich de volgende doelstellingen gesteld: - De principes en werking van eerlijke handel bij de Palestijnse producenten promoten. - Palestijnse coöperaties en bedrijvenconcerns die lid willen worden van de internationale fairtradeorganisatie WFTO hierin ondersteunen en begeleiden. - De Palestijnse producenten in staat stellen om profijt te halen uit de wereldwijde groei van de eerlijke sector en een netwerk ontwikkelen tussen de Palestijnse beweging en internationale en regionale organisaties voor eerlijke handel. - Strategische en operationele steun verlenen aan de Palestijnse spelers in gebieden waar de behoeften het grootst zijn (management, strategische planning, marketing enz.).

60

Fotocredits: FTDC

Als lid van WFTO presenteert het Fair Trade Development Centre dus een heus centrum voor bedrijfsondersteuning. Het vormt een effectief kader voor de realisatie van collectieve acties en de lancering van innoverende projecten.

Het STEPS-project van het Palestijnse Fair Trade Development Centre In 2008 startte het Fair Trade Development Centre van Bethlehem een ambitieus project (STEPS – Strenghtening Palestinian Farmers and Small Producers). Het wil algemene begeleiding verstrekken aan een groep van twaalf coöperaties en producentenverenigingen die ongeveer 500 arbeiders van de Westelijke Jordaanoever vertegenwoordigen. De originaliteit van het project ligt in het feit dat het om een heus geïntegreerd initiatief gaat. De weerhouden verenigingen (waaronder minstens drie vrouwenproducentenorganisaties) zullen dus drie jaar lang kunnen genieten van een volledig en coherent pakket van steunmaatregelen, waaronder: - opleiding van de commercieel verantwoordelijken in bedrijfsbeheer, marketing en zakelijk Engels; - opleiding van de landbouwtechnici in biologische en duurzame landbouwpraktijken; - organisatie van workshops om de teams te sensibiliseren voor de concepten en voordelen van eerlijke handel; - toekenning van subsidies en kredieten voor de modernisering van de productie-infrastructuur; - begeleiding bij het invoeren van procedures voor eerlijke certifiëring (planning, organisatie); - organisatie van workshops om te sensibiliseren voor innovatiebeheer; - consultancy op maat in marketing en internationale handel; - ondersteuning bij het uitdenken van communicatietools voor de coöperaties en deelnemende verenigingen; - deelname aan de WFTO-conferentie en aan fairtradehandelsbeurzen. Voor de algemene begeleiding van deze Palestijnse coöperaties en producentenverenigingen wordt gerekend op internationale experts uit de sector. Deze ondersteuning streeft dus heel duidelijk naar de oprichting van een eerste groep modelbedrijven die zeer snel zullen kunnen inspelen op de groei van de eerlijke markten in de wereld. Maar er is meer dan alleen de directe economische doelstellingen. Het STEPS-project illustreert ook de mogelijkheden die eerlijke handel biedt om het sociale weefsel van een gebied dat gebukt gaat onder internationale spanningen te verstevigen, te moderniseren en te stimuleren.

Met de steun van het Trade for Development Centre van BTC, de Belgisch ontwikkelingsagentschap In 2009 besloot het Trade for Development Centre op basis van het ambitieuze dossier van het Fair Trade Development Center om het project een financiële bijdrage te geven van 208 420 euro (ofwel 74% van de voorziene totaalkost). Met deze steun was het mogelijk een team van gespecialiseerde consultants te rekruteren, de productieinfrastructuur te moderniseren en de Palestijnse producten op de internationale markten te promoten.

Meer lezen: http://ftdc.bethlehem.edu

61

IN LIBANON Tussen zijn onafhankelijkheid in 1943 en het begin van de burgeroorlog in 1975 kende Libanon een periode van stabiliteit en bloei. Het land werd toen het “Zwitserland van het Midden-Oosten” genoemd. Libanon is een multicultureel land met verschillende godsdiensten. Het machtsevenwicht berust er op een min of meer evenredige verdeling volgens het gewicht van de verschillende religieuze gemeenschappen.

In 1975 steken de eerste problemen de kop op met de massale komst van duizenden Palestijnse vluchtelingen en PLO-strijders die Jordanië ontvluchten. De politieke, militaire en culturele infrastructuur van de ballingen verstoort het evenwicht tussen de gemeenschappen in Libanon. De Libanese soennieten die de vluchtelingen goedgezind zijn, komen tegenover de christenen en de sjiieten te staan die zich tegen hun naturalisatie verzetten. De Palestijnen worden verspreid over een veertigtal kampen waar ze in bijzonder precaire omstandigheden moeten leven. Uit die tegenstelling zal de oorlog in Libanon ontstaan, waarin gedurende 15 jaar conservatieve Libanese christenen het opnemen tegen ArabischPalestijnse soennitische progressieven. In het begin van de jaren 80 valt het Israëlische leger Zuid-Libanon binnen om een einde te maken aan de terroristische invallen van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO, die Libanon als uitvalsbasis gebruikt. De sjiitische meerderheid van het gebied wordt het grootste slachtoffer van de conflicten en de bezetting, ook al omdat de Libanese staat haar lange tijd aan haar lot heeft overgelaten en weinig heeft gedaan om haar tegen de bezetting te beschermen. De macht werd immers grosso modo verdeeld tussen christenen en soennieten volgens het Nationaal Pact van 1943. De Libanese staat komt in het gedrang: zijn soevereiniteit is nagenoeg onbestaande, zijn grenzen worden geschonden, zijn grondgebied onder de voet gelopen, en zijn bevolking verdeeld. Het land blijft levenloos achter, beroofd van ongeveer 10% van zijn grondgebied tot de Israëlische terugtrekking in 2000. Syrië, dat het oosten van het land bezet, oefent een sterke druk uit door de “politieke voogdij” naar zich toe te trekken en Libanon onder zijn feitelijke invloed te brengen.83 Onmiddellijk na het einde van de burgeroorlog investeert de regering in de wederopbouw. Het land bereikt weer een zekere stabiliteit tot de IsraëlischLibanese oorlog van 2006. Die richt aanzienlijke schade aan en leidt opnieuw tot een economische achteruitgang. Bovendien boezemt de door Iran gesteunde bewapening van Hezbollah heel wat Libanezen (soennitische moslims, druzen en christenen) angst in omdat ze moeilijk kunnen accepteren dat de sjiitische militie zich onttrekt aan het gezag van de staat.

Fotocredits: Bertil Videt GNU License

62

FAIR TRADE LEBANON

Sinds het vertrek van de Israëlische troepen in 2000 maakt het idee van eerlijke handel opgang in ZuidLibanon als antwoord op de problemen die voornamelijk de lokale christelijke inwoners ervaren. Ze worden door de Libanese staat en de voornaamste gemeenschappen beschouwd als collaborateurs met de Israëlische bezettingsmacht. In tegenstelling tot de sjiitische bevolking die steun krijgt van Hezbollah en haar netwerk zijn de ontwikkelingsperspectieven van de 15 000 à 25 000 inwoners van de christelijke dorpen eerder somber. Ze kunnen niet rekenen op dezelfde steun en afzetmarkt voor hun producten. Dit leidt tot wantrouwen en vijandigheid tussen de gemeenschappen.84 Philippe Adaime, vertegenwoordiger van de religieuze liefdadigheidsorganisatie Sint Vincentiusvereniging, nam deel aan de dorpsbijeenkomsten die tot de oprichting van Fair Trade Lebanon hebben geleid. De nieuwe organisatie is volgens hem geboren “uit de wil van een handvol Libanezen om het leven van de armste plattelandsbevolking in Libanon te verbeteren. We stelden vast dat in die gebieden een onderbenutte infrastructuur en traditionele knowhow voor landbouwproductie aanwezig is. Er is gekozen voor eerlijke handel als middel om een afzetmarkt in het buitenland te creëren voor de kleine producenten en de verwerkende coöperaties.” 85 In 2005 leiden de contacten met de Franse invoerder SEL tot de ondertekening van een partnerschaps­ akkoord dat beslissend zal zijn voor de toekomst van de nieuwe organisatie. In maart 2006, enkele maanden voor de oorlog, ziet Fair Trade Lebanon officieel het daglicht. Doelstelling is “een koepel te worden van producentennetwerken (coöperaties en kleine familiebedrijven) die wensen deel te nemen en bij te dragen aan de dynamiek van eerlijke handel.” 86 Vanaf het begin ligt het voortbestaan van de rijke culinaire en artisanale traditie, die door de jarenlange conflicten flinke klappen had gekregen, de fairtrade­ organisatie na aan het hart: “De Libanese keuken heeft in alle hoeken van de wereld een uitstekende reputatie. In de Libanese dorpen wemelt het echter van de culinaire schatten die in de vergetelheid dreigen te geraken. Door de oorlog en de plattelandsvlucht gaan de recepten en de culinaire traditie verloren. De mensen en vooral de jongeren verlaten vanwege de economische situatie hun dorpen en vervolgens ook het land.” 87

Fotocredits: Mzaa Soap

Net als in de Palestijnse gebieden is olijfolie het ster­ product van eerlijke handel in Libanon. Het staat symbool voor het voortbestaan van het land en zijn verzet tegen de militaire overheersing. Fair Trade Lebanon commercialiseert naast olijfolie ook producten uit alle hoeken van het land: jam van de berg Hermon, zeep van Byblos, fleur de sel van Anfeh… De producten worden momenteel in enkele honderden Europese en Canadese verkooppunten verdeeld onder het label “Saveurs équitables/Terroirs du Liban”. Bijna 350 rechtstreeks begunstigden leven momenteel van die handel met als gevolg dat “hun sociale toestand er beduidend op is verbeterd”, zegt Benoît Berger , een van de verantwoordelijken. Hij voegt eraan toe dat “de inspanningen van Fair Trade Lebanon bekroond werden met de toetreding van de organisatie tot het internationale netwerk van eerlijke handel WFTO”.88 De Libanese organisatie is intussen een volwaardig lid van dit internationaal gerenommeerde netwerk. Ze is er ook in geslaagd sinds het voorjaar van 2010 haar producten in het land zelf op de markt te brengen. Hiervoor waren de 14 Libanese landbouwcoöperaties uitsluitend aangewezen op de export. Het meest recente initiatief van Fair Trade Lebanon is haar steun aan de voormalige hasjproducenten uit de Bekaavallei. Een groot aantal onder hen viel zonder inkomen na de regeringsbeslissing om cannabis te verbieden. Om hen een alternatieve bron van inkomsten te bieden, sloot de Libanese fairtradeorganisatie zich aan bij een project dat ondersteuning biedt bij de omschakeling naar de wijnbouw. Die moet een beter inkomen garanderen dan de verboden cannabisteelt.89

Meer lezen: www.fairtradelebanon.org http://bloggingfairtradelebanon.blogspot.com www.artisanatsel.com

63

IN AZIË Azië vertoont veel verschillende gezichten, van de Turkse Middellandse Zeekust tot de eilandengroepen in het Verre Oosten. Elk deel weerspiegelt de erfenis van een lange traditie. Klein-Azië, Oost-Rusland, het Arabische schiereiland, het Indiase subcontinent, de honderden eilanden in de archipels van Indonesië en de Filippijnen, China, Japan, … het zijn stuk voor stuk subregio’s met een eigen cultuur, ontstaan in sterke en eeuwenoude beschavingen. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog was het Aziatische continent het strijdtoneel van talrijke bloedige conflicten die samenhingen met de Koude Oorlog (Korea, Vietnam, Cambodja, …), de stuiptrekkingen van de dekolonisatie (India, Pakistan, …) en/of het politieke expansionisme van de grote regionale mogendheden (Tibet, Afghanistan, …). Verscheidene van die conflicten blijven tot op de dag van vandaag duren of vormen nog altijd een bron van spanningen. Historisch gezien ontstonden in Azië enkele van de eerste initiatieven in eerlijke handel. Vaak werden ze opgestart om een antwoord te bieden aan de noden van de burgerbevolking die het slachtoffer was van conflicten.

Fotocredits: Ashden Awards

64

Anders dan veel ontwikkelingslanden die uit de dekolonisatie ontstonden, is Afghanistan al heel lang een onafhankelijke en soevereine entiteit. Dit ondanks de druk van de grote mogendheden die belangstelling toonden voor de controle van de oude zijderoutes.

IN AFGHANISTAN Fotocredits: ISAF Headquarters Public Affairs Office

Tussen 1933 en 1973 kende het Koninkrijk Afghanistan een periode van grote stabiliteit. De Sovjetinvasie van 1979 voorafgegaan door een staatsgreep in 1973 deed het land in de chaos belanden. De confrontaties tussen het Rode Leger en het nationale Afghaanse verzet gesteund door de Verenigde Staten, Pakistan en Saoedi-Arabië vernietigden zo goed als de hele infrastructuur van het land. Ondanks de militaire middelen die het Sovjetleger inzette, was de weerstand van de moedjahedien zo sterk dat de Russen in 1989 besloten zich terug te trekken. De verschillende strekkingen binnen het Afghaanse verzet konden het vervolgens niet eens worden over de samenstelling van een regering van nationale eenheid. Het land dat nog maar pas was bevrijd van de Sovjetbezetting werd het strijdtoneel van een bloedige burgeroorlog. Daarin stonden de troepen van commandant Massoud tegenover de taliban, volgelingen van een fundamentalistische soennitische islam en voortkomend uit de madrasa’s (religieuze scholen) in het grensgebied met Pakistan.

Afghanistan is binnenkort veertig jaar onafgebroken in oorlog. In deze uiterst onveilige omstandigheden houden internationale organisaties en ngo’s zich hoofdzakelijk bezig met humanitaire hulp. Toch zetten dappere initiatiefnemers er projecten op voor eerlijke of duurzame handel.

De taliban namen in 1997 de controle van het land over en wisten na jaren van oorlog een relatieve vrede te handhaven, gebaseerd op een strikte toepassing van de sharia en de ambitie om “de zuiverste islamitische staat ter wereld” te vestigen. De Verenigde Staten begonnen een nieuwe oorlog in Afghanistan omdat ze de leider van Al Qaeda Osama Bin Laden die zijn toevlucht had gezocht bij de taliban verantwoordelijk stelden voor de aanslagen van 11 september 2001. Enkele maanden later waren de taliban verdreven en werd Hamid Karzaï de nieuwe president van het land. De NAVO kreeg in augustus 2003 de leiding van de International Security Assistance Force (ISAF) en levert inspanningen om de autoriteit van het centrale gezag uit te breiden en bij te dragen tot de wederopbouw van het land. Maar de rebellen blijven actief en sinds 2005 is de situatie weer ernstiger geworden terwijl de taliban in verschillende regio’s infiltreren.90 De toestand is sindsdien amper veranderd.

65

TROPICAL WHOLEFOODS EN DE FAIRTRADEROZIJNEN VAN AFGHANISTAN

Fotocredits: Tropical Wholefoods

Voor de Sovjetinvasie van 1979 stonden de Afghaanse druiven bekend als de beste ter wereld.

Door het geweld dat er sindsdien woedde, is er van deze activiteit nauwelijks iets overgebleven.

Tropical Wholefoods start er met Mercy Corps een project dat fairtraderozijnen wil commercialiseren. Beide organisaties hebben reeds de nodige ervaring in dit domein. Tropical Wholefoods werd opgericht in Oeganda in 1980 door Kate Sebag en Adam Brett. Mercy Corps is een ngo die wereldwijd hulp biedt aan bevolkingsgroepen die getroffen zijn door geweld en natuurrampen. Het Afghaanse avontuur van Tropical Wholefoods begint in 2005 terwijl de taliban na de offensieven van de NAVO opnieuw terrein winnen. Richard Friend, een vriend van Adam Brett, staat aan het hoofd van de onderneming Fullwell Mill met fairtrade- en biolabel die producten van Tropical Wholefoods verpakt. Hij schetst de situatie in Kandahar in het zuiden van het land waar hij de aankoopmogelijkheden van de druiven onderzocht: “Tijdens onze eerste bezoeken in 2006 vonden we producentengroepen waarmee we hadden kunnen samenwerken en zelfs twee of drie productievestigingen. We probeerden 10 ton druiven te verwerken, maar de toestand was werkelijk te gespannen. We mochten niets doen dat de plaatselijke bevolking ook niet deed, zoals een zonnebril opzetten of in de wagen onze veiligheidsgordel vastmaken. We hadden geen terreinwagens ter beschikking en we zaten opgesloten in het kamp van Mercy Corps, omringd door een enorme muur van zandzakjes.” 91 Ondanks de veelbelovende eerste contacten werd het vooral duidelijk dat ze deze enorme obstakels zouden moeten overwinnen. Richard Friend: “Wij maakten geen beloftes, maar ontmoetten boeren en stelden zelfs een reeks plannen op. We vonden bijvoorbeeld terreinen buiten de veiligheidszone waar we zouden kunnen werken als de toestand kritiek werd. Maar het werd nog erger dan ik had verwacht, dus zelfs dat ging niet. Kandahar is een streek waar papaver wordt gekweekt. (…) Dus ja, het was frustrerend, want we hadden hier een echt alternatief kunnen aanbieden voor de opiumteelt.” 92

66

Fotocredits: Tropical Wholefoods

Kate Sebag, Adam Brett en een aantal vrienden geven echter niet op. Ze ontwikkelen hun projecten in gebieden die minder te lijden hebben, in de vlakten van Shomali ten noorden van Kaboel. Met de hulp van Mercy Corps verbeteren ze de landbouwtechnieken in de dorpen en renoveren ze een drooginstallatie voor fruit. Ook dat was niet eenvoudig herinnert Richard Friend zich: “De eigenares van de droogfabriek moest deze eerst terug zien te krijgen van een lokale krijgsheer. Overal lagen oude mortieren en ventielen.” 93 Geleidelijk aan komt een productieketen op gang volgens de principes van eerlijke handel. De eerste rozijnen worden geëxporteerd naar Groot-Brittannië en er op de markt gebracht door Tropical Wholefoods. “We hebben in het voorjaar 70 ton in­ gevoerd”, vertelt Adam Brett, “maar met een fairtradecertificatie had het jaarlijks een duizendtal ton kunnen zijn. De markt voor rozijnen is bijzonder groot. Momenteel wordt in Groot-Brittannië jaarlijks bijna 100 000 ton ingevoerd en voor de Europese Unie is dat 600 000 ton. (…) Met de volumes die we in Afghanistan hadden kunnen produceren, zouden hele dorpen en gemeenschappen in hun behoeftes kunnen voorzien en in staat zijn om zelf scholen en andere infrastructuur te bouwen.” 94 Hier liggen dus enorme uitdagingen voor de ontwikkeling van het land en de verbetering van de levensomstandigheden van de Afghaanse bevolking. Toch blijft het grootste probleem voor de verwezenlijking van die projecten de certificatie zelf. Uiteindelijk is er nu een oplossing binnen handbereik. Tot op heden is de Fair Trade foundation nog niet ter plaatse kunnen gaan om de productie te controleren. Toch besliste ze om een vrijstelling te verlenen zodat Tropical Wholefoods het kostbare Max Havelaar fairtradelogo op de heerlijke rozijnen uit Afghanistan kan aanbrengen.95

Meer lezen: www.tropicalwholefoods.co.uk www.mercycorps.org

67

Pakistan is ontstaan uit de verdeling van Brits India in 1947 en leefde van meet af aan op gespannen voet met India, vanwege een grensconflict over Kashmir. De beide landen hebben al drie oorlogen uitgevochten.

IN PAKISTAN

Fotocredits: Samantha Lille - Fr Gouv.

“Deze catastrofe is erger dan de tsunami van 2004, de aardbeving in Pakistan in 2005 of de recente aardbeving in Haïti.” Maurizio Giulano woordvoerder van het Coördinatiebureau voor humanitaire zaken van de VN 97

Ondanks opmerkelijke diplomatieke inspanningen blijven de relaties met grote buur India gespannen, voornamelijk vanwege gewelddadige invallen van groepjes Pakistaanse moslimextremisten in Indiaas Kashmir. De Indiaas-Pakistaanse grens wordt door tal van experts als een van de meest delicate zones ter wereld beschouwd, ook al omdat beide landen over kernwapens beschikken. Het Pakistaanse leger wordt al sinds het einde van de jaren 90 geconfronteerd met invallen van Afghaanse taliban in de grensstreek in het noordwesten. Het heeft zich tot de tanden bewapend, in een poging om te vermijden dat moslimstrijders het land gebruiken als uitvalsbasis voor aanvallen tegen de NAVO en het Afghaanse leger. In een reactie op die offensieven vinden in het noorden van het land en voornamelijk in Peshawar, Lahore of Rawalpindi regelmatig terroristische aanslagen plaats die niet zelden worden opgeëist door Pakistaanse taliban.96 De Pakistaanse overheid staat onder verschillende soorten externe en vaak tegengestelde druk: vanwege de Verenigde Staten die een veel grotere militaire inspanning vragen om de grens met Afghanistan te bewaken, vanwege volksnationalisten die vaak een felle haat tegen het Westen koesteren, vanwege India waarmee het land op gespannen voet blijft leven en vanwege de geheime diensten die niet altijd op dezelfde lijn zitten als de regering en soms van steun aan talibanbewegingen worden beschuldigd, enzovoort. Bovendien werd het land in augustus 2010 getroffen door uiterst zware overstromingen. De balans is dramatisch: ruim 20 miljoen getroffenen, 1600 doden, 6 miljoen daklozen. Met bijna 180 miljoen inwoners en de op een na grootste moslimmeerderheid ter wereld speelt Pakistan een belangrijke rol in het geopolitieke evenwicht in het Midden-Oosten en in Zuidoost-Azië. De eigen bevolking is er regelmatig het slachtoffer van de botsende belangen van de militaire mogendheden en de extremisten. In dergelijke omstandigheden biedt eerlijke handel ontwikkelingskansen die moeten worden verkend en uitgebreid.

MOUNTAIN FRUITS LTD, TROPICAL WHOLEFOODS EN FAIRTRADEFRUIT UIT PAKISTAN Verloren in de bergen Chitral en Karakoram liggen in het uiterste noorden van Pakistan op een van de hoogste plaatsen ter wereld omringd door de bergen van Tadzjikistan in het noorden, de Himalaya in het oosten en het Afghaanse Hindu Kush in het westen. Het gebied is zeer dun bevolkt en bleef tot het openstellen van de Karakoram Highway in 1972, die Beijing en Karachi met elkaar verbindt, erg geïsoleerd van de rest van de wereld. Sinds de verdeling van India en Pakistan in 1948 maakt deze regio deel uit van de betwiste gebieden van Kashmir die bij gebrek aan internationaal akkoord geen officieel statuut hebben en niet vertegenwoordigd zijn bij de centrale overheid. De bevolking geniet niet dezelfde burger- en politieke rechten als de andere Pakistani. Er is nauwelijks industrie en de mensen leven in kleine dorpjes, verspreid over de besneeuwde vlakten. Ze behelpen zich met overlevingslandbouw en hebben zelden toegang tot sociale basisdiensten. Stromend water is er zo goed als onbestaande en slechts een minderheid van de bevolking heeft elektriciteit. De politieke instabiliteit, de beperkingen die buitenlanders krijgen opgelegd en het gebrek aan overheidsinvesteringen gijzelen de inwoners van een streek die als een van de mooiste van de planeet wordt beschouwd.98

68

Het beste fruit ter wereld De boomgaarden op de afgelegen hellingen krijgen smeltwater uit de Himalaya. Abrikozen, appelen, kersen, bramen, noten, amandelen, pijnboompitten, … de boeren uit Noord-Pakistan oogsten allerhande soorten fruit, waaronder de Hunza-abrikoos die in de hele wereld bekend staat om haar rijke smaak en waarvan de pit naar verluidt smaakt als de heerlijkste hazelnoot. Fotocredits: Ashden Awards

Als gevolg van de overproductie, de lamentabele staat van de wegen en de onveiligheid door de strijd tussen leger en rebellen kan een groot gedeelte van de productie niet worden getransporteerd zodat het rot is voor men het kan verkopen of verbruiken.99 De oorsprong … Sher Ghazi is geboren in de Hunzavallei, in de bergen van Karakoram. Na zijn studies voedingstechnologie gaat hij voor het Aga Khan Rural Support Programme werken, een stichting die ijvert voor de verbetering van de levensomstandigheden van de bevolking in de bergen van Karakoram. Sher Ghazi denkt na over wat hij zou kunnen doen om het bestaan van de arme boerengemeenschappen in de bergen te verbeteren. … Tropical Wholefoods In 1997 krijgt Sher Ghazi steun van Tropical Wholefoods in het kader van het drogevruchtenproject gefinancierd door het Aga Khan Rural Support Programme. De eerste jaren van het programma zijn gewijd aan het verbeteren van de traditionele droogmethoden onder de zon en aan de opleiding van de producenten in wastechnieken zodat de productieprocessen compatibel kunnen worden gemaakt met de internationale normen. In 2002 wordt een eerste fabriek gebouwd die de geoogste vruchten uit een gebied met een straal van 300 km kan verwerken, wassen, sorteren en verpakken. De installatie heeft een capaciteit van 100 ton droge vruchten per seizoen. Mountain Fruits Ltd In 2004 wordt het drogevruchtenproject van het Aga Khan Rural Support Programme geregistreerd uitvoerder van droge vruchten en wordt het omgedoopt tot Mountain Fruits Ltd. De onderneming leidt de producenten op in de technieken voor het drogen van de vruchten die door Tropical Wholefoods en andere invoerders worden opgekocht en gecommercialiseerd. Anders dan bij de traditionele droogmethoden verkrijgt men dankzij de moderne technieken een commercialiseerbaar product dat perfect voldoet aan de internationale normen. Mountain Fruits Ltd werkt momenteel samen met meer dan 2000 boerenfamilies. De fabriek biedt werk aan ongeveer honderd vrouwen. Als enige werkgever in de streek schept ze een unieke kans voor de vrouwen om bij te dragen tot het gezinsinkomen en zich iets of wat te bevrijden van het juk van de traditie. De arbeidsters

69

drogen en verpakken de vruchten en noten en worden betaald volgens de loonwetgeving. Na deze eerste successen is Mountain Fruits ook gestart met een nieuw opleidingsproject voor boeren in de biologische landbouw. Er is geïnvesteerd in nieuwe notenkraakmachines die een aanzienlijke tijdwinst opleveren. Met de steun van Tropical Wholefoods kon Mountain Fruits Ltd innoveren en een model ontwikkelen van een mobiele elektrische drooginstallatie op zonne-energie die in verschillende dorpen kan worden geïnstalleerd. Het toestel ziet eruit als een soort oven met rijen van gesloten schalen waarin de vruchten rustig kunnen drogen, beschermd tegen insecten, stof en regen. Door dergelijke ontwikkelingen is de productie aanzienlijk uitgebreid en kan men experimenteren met nieuwe processen voor het bewaren en commercialiseren van andere producten, zoals honing en paddenstoelen.100 Fairtradecertificatie Om de Pakistaanse producenten volop te laten profiteren van de voordelen van eerlijke handel heeft Mountain Fruits zijn steun toegezegd aan de oprichting van de Mountain Areas Fruit Farmers’ Association (Vereniging van fruitproducenten uit de berggebieden). Die werkt volgens de democratische criteria die vereist zijn voor Fairtrade-certificatie. In 2005 heeft de vereniging haar eerste fairtradepremies ontvangen en daarmee in de dorpen een aantal projecten gerealiseerd: de installatie van een generator, de aankoop van een computer voor de nieuwe bibliotheek, de bouw van een dorpsschooltje, de betaling van het schoolgeld van de armste kinderen, de aanleg van een speelterrein, de aankoop van naaimachines en stof voor beroepsopleidingscentra voor vrouwen, enz.101

Meer lezen: www.tropicalwholefoods.co.uk www.fairtrade-dryfruits.com www.fairtrade.org.uk

Fotocredits: Jan Reurink - Ganden Gompa Tibet

IN TIBET In 1950 valt het Chinese leger Tibet binnen. Ondanks de inspanningen van de Dalai Lama om het voortbestaan van de cultuur en het erfgoed van het land te garanderen, breken in 1959 onlusten uit. De Dalai Lama moet vluchten naar India. Zo’n 100 000 Tibetanen volgen zijn voorbeeld. De Chinese regering kiest voor een brutale onderdrukking van de opstand en start ook een reeks hervormingen die zullen uitmonden in keiharde repressie. Tijdens de Culturele Revolutie tussen 1966 en 1976 worden duizenden kloosters en tempels leeggeroofd en vernietigd. Tienduizenden Tibetanen moeten in werkkampen leven. Het afsluiten van traditionele routes en handelswegen en het autoritaire landbouwbeleid van de Chinese autoriteiten leiden tot massale hongersnood.102 Het aantal Tibetaanse slachtoffers van het conflict wordt doorgaans op verscheidene tienduizenden geschat en is een belangrijk twistpunt tussen China en de Tibetaanse regering in ballingschap.103

70

dZi-Tibet Collection

Fotocredits: Tibet Collection

Fotocredits: Tibet Collection

In 1987 laat de Tibetaanse regering in ballingschap een studie uitvoeren naar het ontwikkelingspotentieel van de vluchtelingengemeenschappen in Nepal en in India. Twee jaar later lanceert de Planning Council die is opgericht om de economische initiatieven te coördineren het Ontwikkelingsproject voor Tibetaans Artisanaat. Het doel hiervan is de commercialisering van de creaties van Tibetaanse handarbeiders in de Verenigde Staten te stimuleren en tegelijk aandacht te vragen voor de politieke strijd die wordt gevoerd ter verdediging van de Tibetaanse cultuur. Drie jaar later wordt in Washington dZi-Tibet Collection opgericht die dienst doet als link tussen de handwerkers in Tibet en de inkopers op de Amerikaanse markt. In de maanden die volgen krijgt de onderneming de steun van de Fordstichting en de organisaties Aid To Artisans en Market Place of India voor het organiseren van opleidingen in ontwerp, marketing en beheer gericht op de handwerkers onder de vluchtelingen in India en Nepal.104 Vanaf 1997 begint dZi-Tibet Collection met het commercialiseren van een nieuwe generatie artisanale Tibetaanse kunstwerken en creaties die voornamelijk in Kathmandu in Nepal worden vervaardigd. Handgeschept papier, versierde dozen, wierookkoffertjes, traditionele juwelen … De collecties zijn een groot succes op de handelsbeurzen van New York, Los Angeles en Boston. dZi-Tibet Collection is momenteel in de eerste plaats een groothandel met een tiental personeelsleden die zijn producten verspreidt via kleinhandels.105

dZi-Tibet Collection werkt als stichtend lid van de Fair Trade Federation rechtstreeks met de Tibetaanse, Indiase en Nepalese handwerkers aan het ontwerpen en commercialiseren van creaties die de schoonheid en cultuur van Tibet uitdragen. De nauwe band van het merk met zijn leveranciers past perfect in de principes van eerlijke handel.

De verbintenissen zijn zo concreet mogelijk:

- langetermijnrelaties met de handwerkers aan wie Tibet Collection op regelmatige basis bestellingen en inkomsten garandeert; - eerlijke tarieven die een voldoende marge en een toereikend inkomen bieden; - verbetering van de gezondheid en de veiligheid van de handwerkers door de financiering van strengere arbeidsvoorwaarden; - technische ondersteuning en hulp bij het ontwerpen (regelmatige opleiding); - bevordering van het gebruik van duurzame en gerecycleerde materialen; - specifieke commerciële ondersteuning voor producentengroepen in de meest geïsoleerde gebieden; - steun aan plaatselijke gemeenschappen en aan humanitaire organisaties; - bevordering van de Tibetaanse cultuur (Internationale Campagne voor Tibet, Tibet House in New York, enz.).106 Steun aan de Tibetaanse zaak Naast de commerciële fairtradeactiviteiten neemt dZi-Tibet Collection ook deel aan verscheidene projecten ten voordele van de Tibetaanse bevolking: De GuChuSum-beweging: dit collectieve project wil de publieke opinie bewust maken van de omstandigheden waarin de Tibetaanse politieke gevangenen in China opgesloten zitten. Het stelt de veelvuldige schendingen van de mensenrechten aan de kaak waarvan zij het slachtoffer zijn. De GuChuSum-beweging geeft ook medische hulp, onderdak, studiebeurzen en banen aan voormalige Tibetaanse politieke gevangenen. Tibetan Nuns Project: dit programma bekommert zich over de monniken en religieuzen die uit Tibet naar India en Nepal gevlucht zijn. In het kader van dit project krijgen ze kleding, voedsel, onderdak en basiszorgen.

Meer lezen: 71

www.dzi.com

IN TIMOR

Fotocredits: Chris Johnson - Wikimedia

Oost-Timor was oorspronkelijk een Portugese kolonie die in 1975 door Indonesië werd ingelijfd. Het gebied beslaat het oostelijke deel van het eiland Timor waar een overwegend christelijke bevolking woont. In november van hetzelfde jaar riep Oost-Timor eenzijdig zijn onafhankelijkheid uit. In de daaropvolgende dagen viel het Indonesische leger het land binnen en voerde een hard repressief beleid met de duidelijke bedoeling de nieuwe provincie te assimileren. Er werd een politiek van terreur gevoerd waarbij het Indonesische leger napalm inzette op Timorese dorpen waarvan werd vermoed dat ze steun verleenden aan de onafhankelijkheidsstrijders. Tussen 1975 en het einde van de jaren 1980 vielen daarbij meer dan 200 000 doden – overwegend burgers – op een bevolking van minder dan een miljoen inwoners. Na jaren van repressie stemde het Indonesische ministerie van Buitenlandse Zaken in 1999 in met het principe van een volksraadpleging over zelfbeschikking. Op 30 augustus 1999 organiseerde de VN een referendum en kozen de Timorezen voor onafhankelijkheid. Onmiddellijk werd de provincie onder de voet gelopen door pro-Indonesische milities die de hoofdstad Dili innamen. Er barstten hevige gevechten los met de onafhankelijkheidsstrijders. Na verscheidene dagen van moorden, deportaties en plundering besloot de VN eindelijk om een multinationale vredesmacht te sturen onder Australisch bevel. Die dwong vrede af en voerde een voorlopig bestuur in. Op 20 mei 2002 werd Oost-Timor onafhankelijk. Op dat ogenblik was het grootste gedeelte van de infrastructuur van het land evenwel verwoest en lag de economie plat.107

CAFÉ TIMOR De koffie uit Oost-Timor (Café Timor) behoort tot de beste koffies ter wereld.

Het geweld van de pro-Indonesische milities na het referendum over zelfbeschikking trof ook de koffiesector in Oost-Timor. Boeren en hun gezinnen werden gedood of gedeporteerd. De oogsten, de opslagplaatsen en de infrastructuur van de koffiesector werden vernield. De koffiesector is economisch van cruciaal belang voor Oost-Timor. Het is de voornaamste bron van deviezen voor het land en tevens de belangrijkste inkomstenbron voor ongeveer een kwart van de bevolking. In 1994 wordt de nationale coöperatieve structuur Timor Cooperativa Café gesticht. Ze groepeert ongeveer 20 000 kleine producenten die reeds zijn georganiseerd in 16 coöperaties en 493 groeperingen. De organisatie verleent steun aan de getroffen gezinnen en helpt hen bij de wederopbouw van hun plantages en de verkoop van hun eerste oogsten. De wederopbouw van de sector wordt bemoeilijkt door het nog steeds aanhoudende geweld en vandalisme, het gebrek aan gekwalificeerde ambtenaren en door het vertrek van een gedeelte van de elite. Dankzij de steun van fairtradeorganisaties, ngo’s en verscheidene ontwikkelingsorganisaties slaagt Timor Cooperativa Café erin een vrij groot gedeelte van de productie te certificeren als fair trade en biologisch. De inspanningen die geleverd zijn op het vlak van kwaliteit mogen er zijn: de koffie uit Oost-Timor (Café Timor) behoort tot de beste koffies ter wereld.108

72

In september 2003 ondertekent de nationale Timorese coöperatie een akkoord met het Amerikaanse merk Starbucks voor de verkoop van haar fairtrade- en biokoffie. De fairtradepremies die dat oplevert, worden geïnvesteerd in de bouw van acht volledig operationele ziekenhuizen en 24 mobiele gezondheidscentra die van Timor Cooperativa Café de belangrijkste zorgverstrekker van het Timorese platteland maken.109 Maandelijks worden gemiddeld 18 000 patiënten behandeld. Bovendien kunnen de leden van de coöperatie en hun gezinnen er gratis terecht.110

Alfonso Sarmento, koffieteler en lid van Timor Cooperativa Café.

Fotocredits: USAID - NCBA

“Ik weet dat met een deel van de inkomsten uit eerlijke handel geneesmiddelen worden aangekocht en dat de hulpverlening in de ziekenhuizen van Timor Cooperativa Café wordt gegarandeerd. Ik ben daar heel dankbaar voor. Het personeel in het ziekenhuis heeft het leven van mijn vrouw gered.” 112

In het specifieke geval van Oost-Timor heeft de koffiesector, en in het bijzonder de fairtrade- en biokoffie, een belangrijke rol gespeeld in de wederopbouw van het land en zijn economie.

Meer lezen:

Fotocredits: PSYMCA - Busan YMCA Cafe Timor

www.transfairusa.org www.justuscoffee.com

73

De organisatie Timor Cooperativa Café heeft daaraan op verschillende niveaus haar steentje bijgedragen. Heel concreet kunnen we denken aan productieverbetering, vernieuwing van de plantages en aan de opleiding van de telers. Meer in het algemeen heeft Timor Cooperativa Café economische ontwikkelingsprojecten gefinancierd zoals de bouw van opleidingscentra en scholen. Ze heeft daarnaast ook bijgedragen aan de invoering van de nieuwe munt en ze verzekert de toegang tot de gezondheidszorg voor de plattelandsbevolking.111

IN ZUID-AMERIKA De onafhankelijkheid van Latijns-Amerika tijdens de eerste helft van de 19de eeuw eindigt in een ontwrichting van de structuren en evenwichten die een erfenis waren van de voormalige kolonisatoren. Justitie en de macht in het algemeen worden nu het monopolie van nieuwe eigenaren. Zij onderwerpen de armste bevolkingsgroepen en ontnemen hen hun grond. Vage grenzen geven aanleiding tot conflicten tussen naburige staten, terwijl op binnenlands vlak vaak een strijd aan de gang is tussen federalisten en centralisten. Dat leidt tot een militarisering van de Latijns-Amerikaanse samenleving. Het politieke leven wordt overheerst door de conservatieven en liberalen die geen enkel sociaal beleid voeren. De weinige volksopstanden die plaatsvinden, worden vaak gebruikt en gestuurd of brutaal onderdrukt. De eerste helft van de 20ste eeuw wordt gekenmerkt door een dubbel fenomeen. Terwijl de Verenigde Staten een interventionistische politiek voeren op het continent ontstaan in verschillende landen van Latijns-Amerika revolutionaire en/of democratische bewegingen. Die komen in botsing met de belangen van de grote mogendheid uit het Noorden. De Koude Oorlog zal de spanningen nog verscherpen. Uit vrees voor infiltratie van door de Sovjet-Unie betaalde communistische cellen in de progressieve regeringen en volksbewegingen van Zuid-Amerika, kiezen de Verenigde Staten de kant van de rechtse partijen en de grootgrondbezitters, ook als dat steun betekent aan militaire dictaturen en gewelddadige, totalitaire regimes. Die tweespalt tussen enerzijds de Verenigde Staten die als reactionair en imperialistisch gezien worden en anderzijds de progressieve volksgroeperingen en slachtoffers van het staatsgeweld leidt tot sympathie en solidariteit van de jonge generaties in West-Europa en de Verenigde Staten in de jaren 1960 en 1970. Deze historische realiteit waar de militanten van het eerste uur vaak nog met nostalgie naar verwijzen, is een van de redenen waarom Zuid-Amerika als een van de eerste continenten fairtradeprojecten heeft zien opduiken op initiatief van progressieve en/of religieuze Europese of Amerikaanse organisaties.

74

Colombia zit al sinds de jaren 60 gevangen in een toestand van geweld. Betrokken partijen zijn het leger, de marxistische guerrilla van het FARC en extreemrechtse paramilitaire groepen die opereren voor rekening van de grootgrondbezitters. Colombia is daarom niet alleen bekend voor de hoge kwaliteit van zijn koffie, maar helaas ook voor de aanhoudende gewapende conflicten en de drugskartels die tot de machtigste misdaadorganisaties ter wereld worden gerekend.

IN COLOMBIA De oorlog, de cocaïne-industrie en de economische ongelijkheid maken van Colombia het schouwtoneel voor de “ergste humanitaire crisis” van het westelijke halfrond, aldus de Verenigde Naties.113

COSURCA “MAKE COFFEE, NOT WAR” In het zuiden van Colombia ligt Cauca, een van de armste provincies van het land. De economische ellende heeft veel boeren doen overschakelen van voedingsgewassen op cocateelt. Die brengt immers meer op door de verkoop aan smokkelaars of rebellen. De cocateelt is desastreus voor het milieu en de kwaliteit van de grond. Ze vervuilt de rivieren en zet aan tot ontbossing: volgens het Colombiaanse ministerie van Milieu wordt voor elke hectare coca vier hectare bos vernietigd. In dit deel van Colombia doen zich de meeste confrontaties voor tussen regeringstroepen, paramilitaire organisaties en de terroristen van het FARC, die hun inkomsten halen uit de drugstrafiek. De Colombiaanse regering wil de illegale cocateelten uitroeien, vooral omdat ze de rebellen en drugs­ smokkelaars inkomsten oplevert en dus mee het conflict in stand houdt dat de regio verzwakt en afremt in haar ontwikkeling. De VN en de Verenigde Staten zijn zich bewust van de situatie en steunden in 1993 de oprichting van de coöperatie COSURCA (Empresa Cooperativa del Sur del Cauca). Dit is een groepering van producenten en hun gezinnen, plaatselijke verenigingen en gemeenschappen die biologische en fairtradekoffie van hoge kwaliteit wil produceren en verkopen. Boeren die willen toetreden, zweren de cocateelt af en krijgen in ruil een eerste microkrediet van ongeveer 300 euro waarmee ze een nieuwe teelt (koffie of thee) kunnen opstarten.114

Sinds 2000 is COSURCA fair trade gecertificeerd. De inkomsten van de boeren zijn hierdoor met ongeveer 40% gestegen. De inspanningen van COSURCA beginnen te lonen. Sinds 1993 hebben bijna 2000 gezinnen zich bij de coöperatie aangesloten. Het aantal leden stijgt elk jaar met ongeveer 9%. Er wordt geschat dat de campagne van de coöperatie bij de boeren heeft geleid tot het rooien van honderden hectaren cocaplantages. De positieve gevolgen van het initiatief beperken zich echter niet tot de omschakeling naar legale teelten. Na een periode van armoede en onderdrukking door de guerrilla herstellen de handelsrelaties zich. De producenten verwerven opnieuw zelfvertrouwen en ze staan op tegen de guerrilla. Ze volgen opleidingen, denken na, beslissen, nemen hun leven in handen en nemen weer een politieke en een burgerrol op. COSURCA is door de VN aangeduid als best practice die het Colombiaanse conflict overstijgt.115

“Met de inkomsten die eerlijke handel ons oplevert, verbeteren we onze levensstandaard en worden we zelfstandiger. We zijn er nu zeker van dat we in tijden van oorlog voor ons eigen voedsel kunnen instaan. Zo voorkomen we dat ons volk zijn grond moet verlaten. Op deze manier houden we ons staande in een oorlog die nu al 40 jaar duurt.”116 René Ausecha Chaux, COSURCA

Meer lezen: De coöperatie COSURCA verleent haar leden ook technische bijstand en toegang tot zaadbanken, opleiding, microfinanciering en ondersteuning als ze een certificatie nastreven van het onafhankelijke Zwitserse Imo Control.

75

www.cafedecolombia.com www.fairtradecolombia.com www. lwr.org/colombia www.imo.ch

Fotocredits: Transfair USA

76

EERLIJKE

HANDEL steunen om de vrede te ondersteunen

Van de hoogten van de Cordillera de los Andes tot de jungle van Zuidoost-Azië spannen moedige mannen en vrouwen zich in om in conflictgebieden projecten voor eerlijke handel te bedenken en uit te werken. Vaak lopen ze daarbij gevaar of botsen ze onderweg op obstakels met inbegrip van de strenge regels van de certificatiesystemen zelf. Als we echter de verschillende initiatieven op een rijtje zetten, stellen we vast dat ze voor de bevolking daadwerkelijk resultaten opleveren. De voordelen zijn zowel economisch als sociaal. Met de winst kunnen gemeenschappen in hun behoeften voorzien en productieve activiteiten ontwikkelen die hen in staat stellen om de wederopbouw van hun huizen en dorpen te financieren. Maar er is meer. Eerlijke en duurzame handel zijn niet alleen bedoeld om rijkdom te produceren. Door democratische organisatievormen aan te moedigen, door sociale en educatieve projecten te ondersteunen en door de oprichting te stimuleren van coöperaties die de gemeenschappen overstijgen, dragen eerlijke en duurzame handel bij tot het herstel van het vertrouwen en het zelfrespect die vaak ver zoek zijn bij bevolkingsgroepen die het slachtoffer zijn van conflicten. Eerlijke en duurzame handel zijn dus uiteindelijk machtige instrumenten in dienst van de vrede.

77

Staten, internationale instellingen, ontwikkelingsorganisaties, ngo’s, stichtingen, … tal van actoren dragen bij tot het vredesproces in verschillende door oorlog geteisterde regio’s in de wereld. Ze beschikken over een groot aantal – meestal efficiënte – middelen.

DE ROL VAN DE INTERNATIONALE ORGANISATIES Omwille van alle redenen die we hebben opgesomd, zou het wereld­ beleid om spanningen in conflictgebieden op te lossen en de bevolking rond gemeenschappelijke projecten te mobiliseren systematisch een component van steun aan initiatieven voor eerlijke en duurzame handel moeten bevatten. Maar wat kunnen de internationale actoren concreet doen om eerlijke handel in die kwetsbare regio’s te steunen? Fotocredits: Max Havelaar

Beschermen tegen onrust op de markten Op de eerste plaats mogen we niet vergeten dat de initiatieven voor eerlijke of duurzame handel heel vaak bedoeld zijn om de ontwikkeling te steunen van ketens die economisch kwetsbaar zijn, zelfs al bieden ze werk aan grote groepen van de bevolking. Deze nieuwe strategische sectoren hebben tijd nodig om zich te structureren en te consolideren. Tijdens de ontstaansfase moeten ze vaak worden beschermd tegen de internationale concurrentie, zeker uit de geïndustrialiseerde landen die met veel lagere kosten werken. Kunnen we voor de kwetsbare landen systemen bedenken om de sectoren te beschermen die zich in het kader van eerlijke of duurzame handel ontwikkelen? Dat is al een eerste vraag waarover de bevoegde internationale organisaties zouden kunnen nadenken.

Deuren openen voor verdienstelijke initiatieven De grote internationale markten bevinden zich voornamelijk op het noordelijk halfrond en vooral in de Verenigde Staten en Europa. Het zijn precies die landen die de toegang tot hun binnenlandse markten vaak afschermen en barrières instellen voor producenten uit andere delen van de wereld, zeker als het landbouwproducten betreft.

78

“We moeten de kleine boeren helpen door hen rechtstreeks markttoegang te geven. Als de regeringen van de geïndustrialiseerde landen echt iets willen doen voor de ontwikkelingslanden, waarom verlagen ze dan niet de invoerrechten voor fairtradeproducten uit die landen?” 117 Olivier De Schutter Speciaal VN-rapporteur voor het recht op voedsel

“Alle overheden, met inbegrip van scholen, zouden producten van eerlijke handel moeten kopen. De autoriteiten zouden het bovendien als hun opdracht moeten beschouwen om het publiek te informeren over eerlijke handel.” 119

Daarnaast maken die grote landen aanzienlijke bedragen vrij voor ontwikkelingshulp, ook in het kader van de wederopbouw van landen die door de oorlog met de grond gelijk werden gemaakt. Deze hulp, hoe omvangrijk ook, heeft vaak niet de gewenste impact op de levensstandaard van de bevolking omwille van corruptie bij de betrokken instanties, verzet bij de begunstigde bevolkingsgroepen of omdat ze niet in verhouding staat tot de behoefte. Zo hebben bepaalde Amerikaanse investeringen in het naoorlogse Irak onlangs nog het bewijs geleverd van hun nutteloosheid. Omdat eerlijke of duurzame handel streeft naar een onafhankelijke certificatie lijkt het ons interessant om een systeem te bedenken dat de gecertificeerde productie bevoordeelt door haar toegang tot de binnenlandse markten van de rijkste landen te vergemakkelijken. Zouden de internationale handelsorganisaties dergelijke uitzonderingen niet kunnen overwegen?

Beschermen van de controleurs en andere betrokkenen Onveiligheid is een van de grootste moeilijkheden waar initiatiefnemers van projecten voor eerlijke of duurzame handel in conflictgebieden mee af te rekenen krijgen. Soms kunnen de externe betrokkenen en meer bepaald de controleurs die met de certificatie belast zijn onmogelijk ter plaatste gaan. Zelfs als de distributiestructuur klaar is en de bevolking premies en een inkomen zou kunnen bezorgen, kan de veiligheid het ultieme obstakel vormen voor de certificatie van een bepaalde keten. Veel internationale actoren zijn bevoegd op het vlak van veiligheid. Een van de manieren om eerlijke of duurzame handel te ondersteunen, zou er dus in kunnen bestaan om via specifieke maatregelen of zelfs het toekennen van een speciaal statuut de veiligheid van de betrokken personen te verbeteren.

Het voorbeeld geven De internationale organisaties, die vaak een grote bekendheid genieten en soms erg veel mediabelangstelling krijgen, dragen een verantwoordelijkheid op vlak van imago bij het grote publiek en in hun netwerken. Zouden ze om eerlijke en duurzame handel te steunen niet eerst zelf producten van de coöperaties moeten gebruiken? Verscheidene organisaties leveren fairtradeproducten in België en vormen een tussenschakel met de producenten.118 Geïnteresseerde organisaties vinden er alles wat ze nodig hebben. Door de producten zelf te gebruiken, tonen ze hun medewerkers en partners hoe concreet hun engagement is om mee te werken aan de ontwikkeling van die plaatselijke gemeenschappen in de meest kwetsbare delen van de wereld. Moeilijk is het niet. Efficiënt, positief en overtuigend is het des te meer. Geen enkele reden dus om het niet te doen.

79

DE ROL VAN de CONSUMENT als burger Staten en internationale organisaties hebben de sleutels in handen voor een aanzienlijke ontwikkeling van eerlijke of duurzame handel in het algemeen en in conflictgebieden in het bijzonder, onder meer in het kader van programma’s voor de wederopbouw. Onze verantwoordelijkheid hangt samen met ons statuut van gewone “burger en consument”. Individueel kunnen wij het systeem niet veranderen, maar samen kunnen we wel veel doen. Ons economische model laat iedereen toe zelf te bepalen hoe en wat hij of zij consumeert. Markteconomie lijkt op democratie in die zin dat 360 miljoen Europeanen door de som van hun individuele keuzes en hun engagement het gezicht van de wereld kunnen veranderen. Maar hoe doen we dat?

Fotocredits: Raysonho - Wikimedia

“Dit T-shirt maakt deel uit van de sociale economie. (Vraag mij wat dit betekent)”

80

Consumeren Hoe groot onze goede wil ook is, een individuele inspanning zal een conflict aan de andere kant van de wereld nooit kunnen oplossen. Want wat weten wij uiteindelijk over de grensgeschillen op de Indonesische eilanden? Of over de etnische gevoeligheden tussen Nijl- of Bantoestammen in Oost-Afrika? Meestal niet veel. En tenzij we hier alles laten vallen om daar humanitaire hulp te verlenen, hebben we ook het gevoel dat we er weinig aan kunnen doen. Maar consumeren, dat kunnen we. Wereldwijd bekeken zijn we daarin zelfs de experts.

Fotocredits: Just Coffee Cooperative

Wanneer we in de rekken van de supermarkt voor een eerlijk product kiezen, doen we iets heel concreets om hulp te bieden aan die bevolkingsgroepen die het het zwaarst te verduren hebben. We weten dat van de betaalde prijs een groter deel naar de kleine producenten gaat dan wanneer we het gewone product kopen dat er net naast staat. Bovendien weten we dat een deel van wat we betalen in sociale of ontwikkelingsprojecten geïnvesteerd zal worden. Door fruit of koffie uit eerlijke of duurzame handel te kiezen, financieren we de bouw van een school, de installatie van sanitair, een alfabetiseringsprogramma voor oorlogsweduwen. Daar ligt ónze verantwoordelijkheid. Die keuze ligt in onze handen!

“Waar gaat uw geld naartoe Gemeten in dollars per pond”

Onze stem laten horen Net als alle publieke of semipublieke organisaties zijn ook de internationale instellingen gevoelig voor uitingen van de publieke opinie en voor geëngageerde media. Onze macht schuilt niet alleen in onze aankoopbeslissingen, maar ook in onze democratische uitdrukkingskracht. Zij begint met onze stem waarvoor hele generaties hard hebben moeten vechten. Door de kandidaten te ondersteunen die zich het gevoeligst tonen voor ontwikkelingskwesties of die pleiten voor de aanpassing van de internationale handelsregels in het voordeel van kleine producenten uit de meest kwetsbare landen kunnen we bijdragen tot deze noodzakelijke evolutie. Maar het valt niet te ontkennen dat dergelijke kandidaten zeldzaam zijn of weinig of geen aandacht krijgen. De meesten vinden dat deze problemen aan de bevoegdheid van nationale verkozenen ontsnappen. Ook hier is alles een kwestie van stimulus en respons. Als we voldoende druk uitoefenen op onze besluitvormers, zullen ze vroeg of laat reageren. Eerst door zich bewust te worden van de problematiek, daarna door erover te debatteren en ten slotte door beslissingen te nemen. Als actieve burgers kunnen we dus wel degelijk iets doen. We kunnen onze kandidaten en verkozenen aanspreken door hen te schrijven, door te manifesteren, door gebruik te maken van de nieuwe media. En door ons te engageren!

81

82

ALGEMEEN BESLUIT Geen twee conflicten zijn identiek. Ook de maatregelen om tot vrede en een oplossing van het conflict te komen, hangen af van allerlei geostrategische, militaire, culturele, sociale, religieuze en andere parameters. De internationale organisaties en regeringen die hier een verantwoordelijkheid dragen, beschikken over aanzienlijke en uiteenlopende middelen om tussenbeide te komen, vele levens te redden en hele bevolkingsgroepen de kans te geven om mee te genieten van de reële weldaden van de mondialisering. Om alle redenen die we hebben aangehaald, moet eerlijke en duurzame handel deel uitmaken van de ontwikkelingsprogramma’s en vredesprocessen in gebieden die door gewapende conflicten werden geteisterd. Deze manier van handel drijven is onmiskenbaar een efficiënt instrument dat de internationale gemeenschap moet leren gebruiken. Zo komen hulpprogramma’s voor oorlogslanden in de eerste plaats ten goede aan de getroffen burgerbevolking. Historisch gezien is België een belangrijke speler in de ontwikkelingshulp aan de meest kwetsbare landen. Het in 2009 door BTC opgerichte Trade for Development Centre stelt zijn kennis, middelen en netwerken ter beschikking van iedereen die wenst te investeren in vrede en ontwikkeling door eerlijke en duurzame handel te ondersteunen. We staan tot uw dienst.

Fotocredits: Fairtrade Foundation

www.befair.be De portaalsite van het Trade for Development Centre van BTC.

83

BRONNEN EN REFERENTIES 1 Smith D. (2003), The atlas of War and Peace (4e dr.), Londen: Earthscan. 2 Voor meer informatie over deze fairtradegarantiesystemen, raadpleeg gratis de brochure “Eerlijke en duurzame handel: Zoveel labels en garantiesystemen… Wegwijzer voor de consument” . Of bezoek respectievelijke websites: Ecocert, http://www.ecocert.be , Fair for Life/IMO http://www.fairforlife.net. 3 Interview met Olivier De Schutter, Speciaal VN-rapporteur voor het recht op voedsel, in “Switchez vers l’équitable – Semaine du Commerce Equitable 29 september – 9 oktober 2010” – Uitgegeven door Max Havelaar België. (Alle vertalingen van citaten zijn van onze hand.) 4 Banfield J., Gündüz C., Killick, N. (eds) (2006), Local business, Local Peace: The peacebuilding potential of the domestic private sector – Executive Summary, International Alert. . 5 Department for International Development (2010) Coffee from Congo and raisins from Afghanistan. UK announces new Fairtrade products from conflict countries, persbericht, 23 februari 2010 . 6 Idem. 7 Weihe,T. (2005). Cooperative Fair Trade Coffee: The U.S. Experience. Presentation to COPAC Conference on Fair Trade Coffee January 21, 2005 . 8 Bouchedor, A. (2009). Mobilisation en marche pour la Palestine. Oxfam-Magasins du Monde . 9 Banfield J., Gündüz C., Killick, N. (eds) (2006), Local business, Local Peace : The peacebuilding potential of the domestic private sector – Executive Summary, International Alert. . 10 Lewytzkyj, M. (2010) Israeli-Palestinian conflict-import/export & human security: Part 2 on economic peace & justice. Examiner . 11 Tran, M. (2009). Palestinian olive oil bucks UK recession. The Guardian . 12 The Palestine Fair Trade Association . 13 Land of a Thousand Hills Coffee . 14 Drinking Coffee – Doing good [blog] . Deze pagina bestaat niet meer op het moment van publicatie, de blog maakt integraal deel uit van de site van Land of a Thousand Hills coffee, te raadplegen op: http://landofathousandhills. com/blog/. 15 Sokal, D. (2008). Peace oil lubricates cooperation between Israelis and Palestinians . 16 BTC (2010). Eerlijke en duurzame handel: welke labels en garantiesystemen voor mijn bedrijf? [brochure]. Trade for Development Centre. . 17 dZi (s.d.). Fair Trade Info – dZi’s Fair Trade Commitment . 18 Eloy, D. (2007). Un rameau d’olivier pour le Proche Orient. Altermondes, nr 11. . 19 Tropical Wholefoods (s.d.). Our Story < http://www.tropicalwholefoods.com/#/our-story/4565003421>. 20 Irving, S. (2010). How fair trade can help tackle poverty and bring peace to conflict zones. The Guardian . 21 Lewytzkyj, M. (2010) Israeli-Palestinian conflict-import/export & human security: Part 2 on economic peace & justice. Examiner . 22 Eloy, D. (2007). Un rameau d’olivier pour le Proche Orient. Altermondes, nr 11. . 23 BTC (2010). Fair and sustainable trade: so many labels and guarantee systems… What should I choose for my products? [brochure]. Trade for Development Centre . 24 Tropical Wholefoods (2010). Afghan Raisins . 25 Fairtrade Foundation (2010). Fairtrade raisins from Afghanistan now available . Irving, S. (s.d.). Fair Trade Zones. . 26 Verwilghen, M. Interview. - Commerce Equitable Grands Lacs (COMEQUI ASBL) – www.comequi.org. 27 Van Criekinge,J. (2006). Congo (DRC) and War Profteers: a tragedy forgotten by the global peace movement? War Resisters’ International . 28 Irving, S. (s.d.). Fair Trade Zones. . 29 BTC (2010). Eerlijke en duurzame handel in Rwanda [brochure]. Trade for Development Centre . 30 Nelson, C. (2010). In Congo, saving trees and lives - The Mercy Corps Blog <www.mercycorps.org.uk/cassandranelson/blog/20782>. 31 BTC (2010). Eerlijke en duurzame handel in Rwanda [brochure]. Trade for Development Centre . 32 Harorimana, D., Harebamungu, M. & Bizimana, J-P. (2007). Le café et les caféiculteurs au Rwanda: cas du district de Maraba, (Butare) dans la province du Sud. Parijs: Editions Publibook. 33 Twizeyimana, A-B. (2006). La qualité reliance le café . 34 PEARL heeft nog meer partners dan deze twee organismen. Het bundelt de Université nationale du Rwanda (UNR), het Institut des Sciences agronomiques du Rwanda (ISAR), de Agricultural Cooperative Development International / Volunteers in Overseas Cooperative Assistance (ACDI/VOCA), het Office des Cultures industrielles du Rwanda (OCIR), het Kigali Institute of Sciences and Technology (KIST) en het IWACUcentrum. 35 Harorimana, D., Harebamungu, M. & Bizimana, J-P, op. cit., p.15. 36 Vochelet, B. (2006). Rwanda: le café de la reconciliation. Nomadenews . in EN: Ruth Ann Church (s.d.). What’s the buzz? The story behind Rwandan Coffee . 37 Goff, S. (2006). International partnerships for the development of the speciality coffee sector in Rwanda [Presentatie] . 38 Ibidem. 39 Vochelet, B. (2006). Rwanda: le café de la reconciliation. Nomadenews . 40 Axelrod, D. (2005). Muslim, Jewish, and Christian coffee farmers make mirembe kawomera – delicious peace. Yes! Magazine . 41 Interview door het agentschap Piezo, 25 november 2009. 42 Morrow, T. (2008). Connected by a string of beads through the BeadforLife Program. The Seattle Times .

84

43 Somalië. . 44 Eloy, D. (2005). Somalie: La fin du chaos?, Altermondes, nr. 4 . 45 Idem. 46 Mbanza, E. (2010) Le cri des mères de Somalie. Youphil. . 47 Idem. 48 McGivern, E. (ed) (2009). Unexpected Treasure. Certified Organic Frankincense hides in amongst the thorns. Oily, winter edition . Irving, S. (2009) Fairtrade ingredients – coming to a beauty product near you. Manchester massages . S&D Aroma (s.d.). Projects: Somalia – Kenya: Certified Organic Frankincense . 49 Dean’s Beans (2009). Somali Refugees Succeed with Dean’s Beans! . 50 Idem. 51 UNDP (2011). Sierra Leone. Country profile: Human Development Indicators . 52 Divine Chocolate (2010). First Fairtrade cocoa from Sierra Leone . Divine Chocolate (s.d.) About Divine: The Divine Story. Kuapa Kokoo . 53 Chicago Fair Trade (2010). Why the First Fair Trade Cocoa from Sierra Leone is Divine . 54 Idem. 55 BBC (2011). Sudan Profile . BBC (2011). Profile: Sudan’s Omar al-Bashir . 56 Het Europese netwerk Euclid is het eerste Europese netwerk van verantwoordelijken van de tertiaire sector, dat overal ter wereld deze actoren ondersteunt en met elkaar in contact brengt. Het netwerk is opgericht in 2007, als een joint venture van het Britse ACEVO, het Franse CJDES en Ideell Arena uit Zweden. Meer lezen: http://www.euclidnetwork.eu. 57 Addari, F. (2010). NGOs join forces with bankers for innovative fair trade project in Sudan, Capacity-4Dev . 58 Idem. 59 Idem. 60 Idem. 61 Le Monde.fr & AFP (2012). En Tunisie, une grande usine ferme en raison de “sit-in anarchiques, Le Monde . 62 Fairtrade Africa (2011). Fairtrade Africa, North Africa Region official Fairtrade Africa member . 63 Idem. 64 Idem. 65 Claro Fair Trade (2012). Beni Ghreb [informatiefiche] - . Sageco (2011). Beni Ghreb – Tunesie . 66 Hermosa, R. (2011). Beni Ghreb Hazoua . 67 Tunisie équitable (s.d.). A propos du commerce équitable . 68 Johnson, P. (2011). Un appel de Fair Trade Egypt – A call from Fair Trade Egypt . 69 West, J. Interview. 7 & 17 februari 2012. Dit interview is te bekijken op YouTube: . 70 Zecchini, L. (2010). En dépit des restrictions d’Israël, l’économie de la Cisjordanie résiste. Le Monde . 71 Asmar, K. (2009). Une bonne nouvelle pour le Hamas à Gaza: “l’industrie de la mort” est rentable. MediArabe . 72 Good Planet (2010). Farming for hope in the West Bank . 73 Idem. 74 Idem. 75 Meikle, J. (2009). First Fairtrade olive oil gives hope to Palestinian farmers. The Guardian . 76 Mathiason, N. (2008). Palestinians to sell first fair trade product. The Observer . 77 Good Planet (2010). Farming for hope in the West Bank . 78 Bouchedor, A. (2009). Mobilisation en marche pour la Palestine. Oxfam-Magasins du Monde < http://www.oxfammagasinsdumonde.be/2009/03/mobilisation-en-marche-pour-la-palestine/ >. 79 Oxfam-Magasins du Monde (2009). Sindyanna, un engagement politique et économique . 80 Bouchedor, A. (2009). Mobilisation en marche pour la Palestine. Oxfam-Magasins du Monde . 81 Oxfam-Magasins du Monde (2009). Sindyanna, un engagement politique et économique . 82 Peace Oil (s.d.). Peace oil . 83 Guillot, F.(s.d.). Liban/Israël : une frontière et des relations complexes . 84 Eloy, D. (2007). Un rameau d’olivier pour le Proche Orient. Altermondes, nr 11. . 85 Fair Trade Lebanon (s.d.). Qui sommes-nous? . 86 Idem. 87 Fair Trade Lebanon (s.d.). Mission de Fair Trade Lebanon . 88 Andraos, R. (2010). Fair Trade Lebanon, ou l’itinéraire d’une success story à la saveur équitable. L’Orient Le Jour . 89 Idem. 90 Wikipedia (s.d.). Afghanistan. L’intervention de l’OTAN . 91 Irving, S. (s.d.). Fair Trade Zones. . 92 Idem. 93 Irving, S. (2010). Trying to be fair. Developments, nr. 49 . 94 Irving, S. (s.d.). Fair Trade Zones . 95 Irving, S. (2010). Trying to be fair. Developments, nr. 49 .

85

96 Wikipedia (s.d.). Pakistan . 97 AFP (2010). Pakistan - La crise liée aux inondations pire que le tsunami de 2004, d’après l’ONU, Le Point . 98  Fairtrade Foundation (2007). Mountain Fruits (Pvt.) Ltd . 99 Fairtrade International (2007). Sher Gazi, General Manager, Mountain Fruits (Pvt) Ltd, Pakistan . 100 Hunzatimes (2008). Mountain Fruits and Role of Fairtrade . Op het moment van publicatie bestaat deze blog niet meer. 101 Fairtrade Foundation (2007). Mountain Fruits (Pvt.) Ltd . 102 dZi (s.d.). About Tibet . 103 Bron: Farman, E. (2008). Gouvernement chinois – Tibet. Une pensée pour le Tibet . 104 Voor meer informatie over deze 2 organisaties: en . 105 dZi (s.d.). About us. Our history . 106 dZi (s.d.). Fair trade info. dZi’s Fair Trade Commitment . 107 Wikipedia (s.d.). Histoire du Timor Oriental . 108 Weihe,T. (2005). Cooperative Fair Trade Coffee: The U.S. Experience. Presentation to COPAC Conference on Fair Trade Coffee January 21, 2005 . 109 Idem. 110 Transfair USA (2010). Transfair USA and Fair Trade: Empowering People Around the World. . Transfair USA is eind 2010 van naam veranderd en heet nu Fair Trade USA, te raadplegen op: http://www.fairtradeusa.org. 111 Weihe,T. (2005). Cooperative Fair Trade Coffee: The U.S. Experience. Presentation to COPAC Conference on Fair Trade Coffee January 21, 2005 . Transfair USA (2010). Transfair USA and Fair Trade: Empowering People Around the World. . Transfair USA is eind 2010 van naam veranderd en heet nu Fair Trade USA, te raadplegen op: http://www.fairtradeusa.org. 112 Transfair USA (2010). Transfair USA and Fair Trade: Empowering People Around the World. . Transfair USA is eind 2010 van naam veranderd en heet nu Fair Trade USA, te raadplegen op: http://www.fairtradeusa.org. 113 Chicago Fair Trade (s.d). Fair Trade in Colombia: Justice in a time of war . 114 Louis, B., & Mouton, G. (2009). Le café équitable et biologique aide à nettoyer le conflit colombien . 115 Louis, B., & Mouton, G. (2009). Le café équitable et biologique aide à nettoyer le conflit colombien . Projet EcoAmerica – februari 2009 – www.nature-propre.org. 116 Chicago Fair Trade (s.d). Fair Trade in Colombia: Justice in a time of war . 117 Interview met Olivier De Schutter, Speciaal VN-rapporteur voor het recht op voedsel, in “Switchez vers l’équitable – Semaine du Commerce Equitable 29 september – 9 oktober 2010” – Uitgegeven door Max Havelaar België. (Alle vertalingen van citaten zijn van onze hand.) 118 Een volledige lijst is te vinden op de website van het Trade for Development Centre (www.befair.be). 119 Interview met Olivier De Schutter, Speciaal VN-rapporteur voor het recht op voedsel, in “Switchez vers l’équitable – Semaine du Commerce Equitable 29 september – 9 oktober 2010” – Uitgegeven door Max Havelaar België. (Alle vertalingen van citaten zijn van onze hand.)

86

87

BTC - Belgisch ontwikkelingsagentschap TRADE FOR DEVELOPMENT centre HOOGSTRAAT 147 1000 BRUSSEL T +32 (0)2 505 19 35 www.btcctb.org www.befair.be 88