Een waardevolle toekomst is meer dan geld alleen Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop

Een waardevolle toekomst is meer dan geld alleen Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop

Congres 110 jaar woningwet Het Sieraad, Amsterdam, 1 november 2011 PGGM, Niels Kortleve

Agenda 1. Houdbaarheidsvraagstuk rondom werk en oude dag 2. Waardevolle toekomst is meer dan geld alleen 3. Meer dynamiek wenselijk: over levensloop en domeinen 4. Enkele stappen door PGGM op woongebied

2

Houdbaarheid oude dag onder druk • Demografie: langer leven en vergrijzing • Betaalbaarheid zorg en pensioen onder druk • Menselijk kapitaal ouderen niet optimaal benut • Mantelzorg onder druk • Veel vraag naar zorgwerkers • Woningmarkt sluit niet aan op behoeften ouderen

3

1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 2036 2038 2040 2042 2044 2046 2048 2050

Mensen leven steeds langer Levensverwachting op leeftijd 65

92

90

88

86

84

82

4 Man

80

Vrouw

Man oude trend

78

Vrouw oude trend

76

Bron: PGGM

Aantal ouderen neemt verder toe 1950

Bron: 5 CBS

2008

2050

Groter deel inkomen naar zorg en pensioen Verdien je nu 30.000 Euro bruto per jaar

Verdien je over 20 jaar 30.000 Euro bruto per jaar**)

• AOW-premie:

€ 5.500

• AOW-premie:

€ 9.000

• AWBZ:

€ 3.600

• AWBZ:

€ 6.000

• Pensioenpot:

€ 2.200 *)

• Pensioenpot:

€ 2.200 ***)

• Zorgverzekeraar

€ 100 p.m.

• Zorgverzekeraar

€ 175 p.m.

• Belasting € 800 (= zorgpremie werkgever)

• Totaal 44% van inkomen gaat naar zorg en pensioen

• Totaal 64% van inkomen gaat naar zorg en pensioen

*) de werkgever betaalt ook zo’n bedrag, afhankelijk van de CAO **) aanname: alle arrangementen blijven gelijk, inclusief hoe we deze financieren (dus AOW op 65) ***) aanname: hogere kosten pensioen worden (wel) opgevangen door versobering pensioen

6

Arbeidsparticipatie ouderen laag

Nederlandse arbeidsmarkt voor ouderen: • lange duur werkloosheid • weinig mobiliteit • weinig investeringen in kennis en vaardigheden

7

Druk op mantelzorg door stijgende arbeidsduur

• • •

•

8

Scenario 1: De hoeveelheid gewerkte uren blijft binnen het huishouden constant, maar de verdeling wijzigt naar 50-50. In scenario 1 ligt het aantal mantelzorgers in 2030 5% hoger dan de basisraming. Scenario 2: zowel mannen als vrouwen zoveel mogelijk uren werken. Daarbij is situatie in Zweden als voorbeeld genomen. Bij de mannen werkt dan 80% voltijd, bij de vrouwen 48%. In scenario 2 ligt dit aantal 10% beneden de basisraming. Dit is in overeenstemming met de door mantelzorgers genoemde problematische combinatie van werken en verlenen van mantelzorg (Zorgbarometer (2010)).

Vraag naar zorgpersoneel groter dan groei arbeidsaanbod (Nederland tot 2025)

9

Senioren hebben andere woonwensen • Waar verhoudingsgewijs weinig expliciete aandacht naar is uitgegaan, is de constatering dat de toekomstige ouderen anders zullen zijn dan de huidige ouderen. • De meeste trends die leiden tot een veranderde populatie ouderen convergeren in één uitkomst: een sterkere wens om niet te verhuizen en langer zelfstandig te blijven wonen. • Als vanuit de vraag wordt geredeneerd, leidt dat tot een versterkte inzet op woningaanpassingen ten opzichte van nieuwbouw. • De wens om langer zelfstandig te blijven wonen, leidt ook tot een toename van de behoefte aan zorgdiensten in de eigen (zelfstandige) woning.

10

Bron: Ministerie VROM (2010), ‘Senioren op de woningmarkt’

Woningmarkt niet klaar voor ouderen Woningkeuze vergrijzende Nederlander cruciaal voor ontwikkeling huizenmarkt De vergrijzing zal een enorme invloed hebben op de huizenmarkt.[…] In 2040 is de verwachting dat Nederland 4,6 mln 65-plussers (25% van de bevolking ) telt, nu zijn dat er 2,6 miljoen. Van 4,6 miljoen ouderen zal 1,7 miljoen boven de tachtig zijn, berekende het Centraal Bureau voor de Statistiek. Wonen en zorg zullen steeds meer naar elkaar toegroeien, voorspelt Latten, demograaf bij het CBS en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Wat de senioren gaan doen is cruciaal voor de woningvraag in de toekomst, stelt André Buys, partner bij onderzoeksbureau Rigo. Hij waarschuwt dat er over pakweg twintig jaar geen vraag meer is naar de eengezinswoningen die nu gebouwd worden. Bron: Het Financieele Dagblad, 28-05-2011

11

Houdbaarheid oude dag onder druk • Demografie: langer leven en vergrijzing • Betaalbaarheid zorg en pensioen onder druk • Menselijk kapitaal ouderen niet optimaal benut • Mantelzorg onder druk • Veel vraag naar zorgwerkers • Woningmarkt sluit niet aan op behoeften ouderen

12


13

Behoeften leden coöperatie PGGM • Ik wil (zo lang mogelijk) gevarieerd blijven leven, onafhankelijk en zelfstandig • Ik wil steeds keuzes kunnen maken die bij mij passen • Tegelijkertijd heb ik behoefte aan (financiële) zekerheid, guidance, bescherming en rendement • Ik wil op eenvoudige manier overzicht en inzicht hebben over hoe ik ervoor sta • De authenticiteit en nabijheid van aanbieders van financiële producten en diensten is voor mij dan erg belangrijk • Het gaat mij om meer dan geld alleen, ik heb behoefte aan meer diepergaand contact en echte aandacht • Ik maak me zorgen of er straks nog voldoende en goede zorg voor mij beschikbaar is of een passende woning of werk • Ik ben voorstander van een (zekere mate van) solidariteit en gemeenschappelijkheid • We moeten er allemaal voor zorgen dat het niet elitair wordt 14

Ideale woonsituatie leden: blijven wonen waar ze nu wonen

Basis: n=13.713

15

Bron: PGGM (november 2010), ledenenquête De nieuwe oude dag

Ideale woonsituatie leden: vooral eigenaren koopwoning willen blijven wonen H7: Ideale woonsituatie 42% 42%

Kunnen blijven wonen waar ik nu woon, eventueel met aanpassingen Een andere, voor mij geschiktere woning

15% 18% 15% 16%

Maakt niet uit waar, als ik maar zelfstandig kan blijven wonen 4% 5% 4% 4% 3% 4% 3% 3% 1%3% 1% 2% 1% 0% 0% 0% 2% 0% 0% 0%

Een woning waar ik ook zorg kan ontvangen In het buitenland Een woning waar ik veel mensen (van mijn leeftijd) om me heen heb Bij mijn kinderen in huis Geen mening

7%8% 7%

Weet ik (nog) niet Geen voorkeur/wensen

13%

0% 1% 1% 1% 2% 3% 2% 2%

Anders, namelijk 0% Geen eigen woning

10%

Huurwoning

20% Koopwoning

Basis: n=13.713

16

51% 49%

15% 16% 17% 16%

Bron: PGGM (november 2010), ledenenquête De nieuwe oude dag

30% Totaal

40%

50%

60%

Ouderen veel vermogen in eigen woning • Eigenwoningbezit 60-plussers stijgt tot boven 60%1 • Eigen woning wordt tot op hoge leeftijd aangehouden2 – 80-85 jarigen: 90% woont nog in eigen huis – 95+: 50% woont nog in eigen huis

• 55+: relatief hoog eigen vermogen in woning3 – – – –

17

Door sterke stijging huizenprijzen en relatief lage hypotheekschuld 50+: gemiddeld €100.000 overwaarde 60+: gemiddeld €150.000 overwaarde 70+: gemiddeld €200.000 overwaarde

Bronnen: 1.Rouwendal (2007), Neuteboom en Brounen (2006) 2.SCP (2006) 3.De Roon, Eichholz, Koedijk (2011)

Domeinen: parallele ontwikkeling over levensloop Vermogensvorming (sparen) en ontsparen over domeinen Domeinen

Leeftijdscategorie 18-30

18

30-55

55-65

65-75

>75

1

Financieel Kapitaal • Inkomen • Vermogen • Pensioen

Kapitaalsopbouw (analoog aan het inkomen)

Kapitaalsafbouw, maar ook sparen

2

Menselijk Kapitaal / Verdiencapaciteit • Arbeid • Onderhoud menselijk kapitaal

Opbouw en onderhoud van verdiencapaciteit. Educatie, Work/life balance, Vitaliteit

Anders actief

3

Zorg, welzijn en wellness

Relatief gezond

Lichte kwalen

Beperkt

4

Wonen

Solo/ Duo

Kinderen uitgevlogen

Aangepast

Gezin

Domeinen zijn verkokerd: optimale oplossing binnen domeinen niet automatisch optimaal voor deelnemer Domeinen & levensloop: 2 assen van dynamischer pensioenbegrip Domeinen

Doelen 18 – 30

1

Financieel Kapitaal • Inkomen • Vermogen • Pensioen

2

Menselijk Kapitaal

3

Zorg, welzijn en wellness

30 – 55

Eerste baan

Wonen

Studeren

Bijscholing

19

Eigen huis

65-75

>75

Eigen Bedrijf

Kinderen

4

55-65

Gefaseerd pensioneren

Zorgverlof voor ouders

Extra zorg

Aanpassen eigen woning

Twee delen van nut Middelen AOW + pensioen

Ondersteuning Sociaal welbevinden Zorg Mobiliteit

Vermogen vrijspelen Collectiviteit cq. pensioen in natura

Ondersteuning

Wonen (vermogen)

Wonen (al dan niet aangepast)

20


21

Flexibilisering kent twee assen: over levensloop en over domeinen

As 1: Flexibeler vermogensopbouw over de levensloop

Domein

Menselijk kapitaal

Zorg en welzijn

Wonen

As 2: Flexibeler vermogensopbouw over de domeinen heen

Pensioen, vermogen, inkomen

Bijscholing

Tijd voor zorgverlening aan kinderen of ouders

Pensioenvermogen opbouwen in eigen woning

Levensfase 22

Bron: Martin van Rijn, Wouter Koelewijn en Niels Kortleve en (2010), ‘Naar een bredere kijk op pensioen’, ESB 95(4598), 26 november 2010

Vitaliteit

Vermogen woning omzetten in aanvullende zorg

Pensioen en wonen • Langer in eigen huis d.m.v. woningaanpassingen • Financiering uit pensioen nu uitsluitend (netto) annuïteit –

Niet optimaal voor grotere uitgave ineens

• Mogelijke rol pensionsector – – –

23

Te gelde maken eventueel vermogen in eigen woning Lumpsumuitkeringen In natura • Collectieve inkoopkracht benutten • Vanuit bruto pensioen

Vermogen vast in eigen woning • Vermogen eigen woning moeilijk bruikbaar voor levensonderhoud • Er zijn mogelijkheden, maar met nadelen 1. Huis verkopen • • •

…en ander huis gaan huren … met behoud huur- of woonrecht …en goedkoper huis kopen

2. Lenen op onderpand •

Bijvoorbeeld tweede hypotheek of krediethypotheek op overwaarde Nadeel: extra rentebetalingen en risico daling huizenprijs

3. Deel van het huis verhuren •

Nadeel: niet alle woningen geschikt hiervoor; privacy

4. Omkeerhypotheek •

24

In Nederland beschikbaar, maar hoge kosten

Dynamisch toekomstvoorziening = … • … meer flexibele aanwending pensioen(vermogen) • … meer flexibiliteit in tempo opbouw en uitkering • … meer flexibiliteit in vorm uitkering vermogen: pensioen in natura

25

Splits pensioen 2e pijler in vast en flexibel deel

Flexibel inkomen na pensioendatum of specifieke doelen

2e pijler pensioen uitgesteld loon, uitsluitend voor periode na pensioendatum

Vast inkomen na pensioendatum

Bron: Lans Bovenberg, Wouter Koelewijn en Niels Kortleve (2011), ‘Naar een dynamische toekomstvoorziening. Integratie van 26werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop’, NEA-paper 40, mei 2011

Huidige situatie: verschillende losse vermogensbestanddelen

Opleidingsbudget Levensloop

Spaarloon

2e pijler pensioen 3e pijler pensioen

Vermogen in eigen huis

Spaargeld

Bron: Lans Bovenberg, Wouter Koelewijn en Niels Kortleve (2011), ‘Naar een dynamische toekomstvoorziening. Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop’, NEA-paper 40, mei 2011

27

Meer inzicht en overzicht: één kader voor vermogensopbouw en één kader voor flexibel inzetbaar budget Opleidingsbudget Flexibel

Levensloop

Spaarloon

2e pijler pensioen Vast

3e pijler pensioen

Vermogen in eigen huis Spaargeld


28

Uitbreiding en verschuiving kaders: eenvoudiger en flexibeler

Opleidingsbudget Flexibel

Levensloop

Spaarloon

Werkbudget Zorgsparen

2e pijler pensioen Vast

3e pijler pensioen

Vermogen in eigen huis

Spaargeld


Verdere integratie onderdelen binnen vaste en flexibele deel

Flexibel

Vast

Vermogen in eigen huis Spaargeld



31

PGGM investeert indirect in (zorg)woningen • AMVEST (Aegon en PGGM) ontwikkelt woningen voor eigen portefeuille – Levensloopbestendige woninginrichting – Hoge kwaliteitseisen (sterke locaties, A-label)

• AMVEST doet fondsmanagement en projectontwikkeling – Mogelijkheid creëren nieuwe themafondsen – Meest concreet Amvest Care Fund: eerste acquisitie gedaan

32

PGGM investeert in zorg: (indirect) in woonzorgvilla’s • PGGM particpeert in Gilde Healthcare Services, die weer belegt in woonzorgvilla’s Stepping Stones – Kleinschalige particuliere woonzorgvilla’s voor dementerende en hulpbehoevende ouderen die niet meer zelfstandig kunnen wonen – Woonzorgvilla’s bieden veilige en beschermde leefomgeving met professionele 24-uurszorg, benodigde structuur, aandacht en betaalbare dienstverlening op maat

Villa Marianne (Apeldoorn)

33

PGGM biedt leden domotica • Langer zelfstandig blijven wonen mogelijk maken door aanbieden zorgalarm – –

Voor lid PGGM zelf of in rol mantelzorger Voor velen herkenbare emotie: vader en/of moeder wonen nu nog fijn zelfstandig, maar wat als er op een dag iets níet goed gaat?

• Gezond ouder worden mogelijk maken door aanbieden onlinehartcoach mijnCLIC • Focus Cura levert producten

34

Conclusies • Houdbaarheid oude dag onder druk • Domeinen verkokerd: oplossingen binnen domeinen suboptimaal voor burger • Flexibilisering gewenst over levensloop en domeinen • PGGM maakt stappen in integratie domeinen

35

Contactgegevens Niels Kortleve T 030 – 277 8543 E [email protected]

36

Bijlagen • Voorbeelden rond zorg en werk • Toelichting Focus Cura

37

Werk: flexibiliteit over levensloop wenselijk • Langer doorwerken → eisen aan opbouw en onderhoud menselijk kapitaal – – – – –

Opleiding Omscholing / bijscholing Demotie Parttimepensioen Vitaliteit → Work/life balance → Link met zorgdomein (zorgtaken)

• Flexibilisering arbeidsmarkt – Grilliger inkomenspatroon vraagt om flexibeler premieafdracht 38

Zorg: flexibiliteit over levensloop faciliteert mantelzorg • Mantelzorg en werk moeilijker te combineren

↨ • Belang mantelzorg ↑ (tekort professionele zorg) Faciliteren combinatie mantelzorg & werk • Financieel: Flexibel opbouwen & opnemen • Levensfasebewust personeelsbeleid

39

Betaalbaarheid zorg: sparen voor voorzienbare zorgkosten • Van omslag naar kapitaaldekking (stelselwijziging) • Sparen voor ouderenzorg (onderdeel AWBZ) – Voorzienbaar (grote kans, beperktere impact) – Lange horizon (voldoende tijd voor opbouw) • Vorm: verplicht en collectief via tweedepijlerpensioen – Lage uitvoeringskosten (efficiënt, schaal), collectief, solidair, bestaande infrastructuur, uitruil met pensioen (mogelijk lagere besparingen en dus minder belastingvoordeel), mogelijkheid gebruik inkoopkracht

40

Bron: Arjen Hussem, Niels Kortleve en Werner Brouwer, Verplicht zorgsparen als beleidsoptie, ESB 96 (4613), 24 juni 2011

ZorgalarmNederland (via Focus Cura) Propositie ZorgAlarmNederland direct via site PGGM aanvragen voor vader/moeder (of voor iemand zelf). Wanneer beschikbaar: eind december 2011 Speciaal voor leden PGGM bestaat pakket uit: a. Installatie aan huis binnen 5 dagen door zorginstallateur b. Basis Zorgalarmstation c. Draadloze hals- of polszender d. 1x Extra draadloze hals-/polszender incl. bevestigingsclip (bijv. aan rollator of bed) e. Doormelding naar meldcentrale (24-uur triage) f. Mantelzorgopvolging a.d.h.v. contactpersonen (melding aan familie, buurman etc.)

41

Onlinehartcoach mijnCLIC (via Focus Cura) Propositie Zelfstandig blijven begint met gezonde leefstijl. Die helpt bij in conditie houden van uw lichaam en uw hart in het bijzonder. Om te bepalen hoe gezond uw hart is, is via vragenlijst persoonlijke hartrisico te bepalen. Als uitslag daartoe aanleiding geeft, kan lid PGGM zich aanmelden voor mijnCLIC hartcoach. Wanneer beschikbaar: begin 2012 12 maanden durende coachingsprogramma voor € 99,-. Voor minder dan 0,30 cent per dag kans op hartaanval te verminderen! mijnCLIC Hartcoach houdt in • • • • •

42

Korte fysieke healthcheck bij start Toegang tot persoonlijke website met uitslag healthcheck Adviezen over leefstijl en gezondheid Mogelijkheid tot maandelijkse afspraken met onlinecoach Afsluitende healthcheck

Een waardevolle toekomst is meer dan geld alleen Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop

Recommend Documents