Monica Van Fleteren
Een Vlaamse Chatbox Etnografisch Onderzoek
Het internet is de laatste jaren gemeengoed geworden. Vele mensen gebruiken het om informatie op te zoeken, in contact te blijven met anderen door middel van e-mail of een hele reeks verschillende chatprogramma's. Ikzelf ben in september '98 ingelogd in een Vlaamse chatbox. Ik heb er mensen leren kennen die ik ondertussen als vrienden en kameraden beschouw. De 'reguliere chatters' van deze box organiseren af en toe meetings zodat zij elkaar ook 'irl' (in real life) kunnen ontmoeten. In dit artikel komen een aantal vragen aanbod. Waarom chatten mensen? Welke plaats neemt de chatbox in in hun leven? Heeft de anonimiteit van de chatbox een invloed op het gedrag van de chatters? Zijn zij, wanneer zij achter het computerscherm plaatsnemen dezelfde persoon als anders, of wordt hun nickname de naam van een alter ego dat gaandeweg een eigen persoonlijkheid krijgt? Het internet wordt steeds bekender en kent steeds meer gebruikers. Hoewel er hier en daar reclame wordt gemaakt voor chatboxen (bv. Op Ketnet wordt er reclame gemaakt voor een gelijknamige chatbox), lijkt het mij dat de chatbox voor velen toch nog een onbekend, of een minder bekend, communicatiemiddel is. In dit artikel wordt de chatbox als etnografische ruimte geëxploreerd. Daarom denk ik dat, gezien het internet niet alleen als informatie, maar ook als communicatiemiddel steeds belangrijker wordt, mijn onderzoek voor het publiek interessant zal zijn. Een chatbox, technisch bekeken, is een programmaatje dat je vindt op bepaalde sites op het internet, dat je kan gebruiken om via je computer met anderen, personen van over heel de wereld, te communiceren. Je verzint een nickname (de naam die je gebruikt als chatter). Je geeft die nickname in in het chatprogramma, je klikt op enter en iets later verschijnt aan je linkerkant het publieke scherm van de chatbox waarop je bent ingelogd en aan je rechterkant een kolom met de nicknames van je medechatters. Het publieke scherm is dat deel van de chatbox waarin alle chatters samen kunnen spreken. Je kan ook iemand privé aanspreken, door zijn nickname te selecteren in de kolom aan je rechterkant.
MIRC Wanneer een chatter zegt dat hij met MIRC chat, dan betekent dat dat hij een programma heeft gedownload van het internet en dat op zijn computer heeft geïnstalleerd. Dit programma is niet aan een bepaalde chatbox gerelateerd en is bedoeld om het chatten te vergemakkelijken. Zo opent het bijvoorbeeld een apart schermpje voor iedere chatter die privé aangesproken wordt, kan het gebruikt worden om kleine files (bijvoorbeeld foto's), naar een andere chatter door te sturen, kan men er sounds mee afspelen, enz... Aan deze sounds heb ik tijdens mijn onderzoek weinig aandacht besteed. In de eerste plaats omdat de chatters die ik interviewde er nooit melding van maakte. Iedere chatter kan een nieuwe sound
introduceren in de chatbox. Door de juiste functies van het mIRC-programma in te stellen kan je de nieuwe sound dan grabben, dat wil zeggen dat je aan de andere chatter vraagt deze sound naar jou door te sturen, zodat jijzelf deze sound ook kan afspelen, of dat jij hem kan horen wanneer iemand anders hem gebruikt. De sounds worden meestal gebruikt om iets aan andere chatters duidelijk te maken. Zo is er bijvoorbeeld een sound die welcome back heet. Deze wordt gebruikt wanneer iemand, die eerder uitlogde, na een tijdje weer inlogt in de chatbox. Een ander voorbeeld is de sound you are an idiot, hahaha. De betekenis van deze sound lijkt me duidelijk... Soms worden er soundfights gehouden. Dit zijn gesprekken, die meestal beperkt worden tot een dialoog, waarbij sounds over en weer worden gestuurd zodat met deze sounds een gesprek gevormd wordt. Bij deze soundfights lijkt het er soms hard en scherp aan toe te gaan, maar ze zijn doorgaans niet slecht bedoeld. Het gaat hier eerder om een vorm van plagerij.
Gesprekken via een eigen medium Natuurlijk gaat het bij chatten in de eerste plaats om woorden, en niet om geluiden. Eén chatter omschreef chatten als het computermatig op afstand met elkaar praten, communiceren, zonder dat je elkaar lijfelijk hoeft op te zoeken, of dient op te bellen... het is, eens ermee vertrouwd, echt gesprekken voeren, maar dan via een eigen
Ethnographica 1:1-9. Copyright ©2001, Department of Social and Cultural Anthropology, KU-Leuven
VAN FLETEREN / Vlaamse Chatbox / 2 medium, namelijk, de computer. Deze definitie bevat ook naar mijn gevoel veel waarheid. Buitenstaanders beschouwen chatten vaak als een nutteloos tijdverdijf. Ze begrijpen niet hoe iemand plezier kan scheppen uit een hele tijd kijken naar een computerscherm. Hoewel ook vele chatters chatten omschrijven als een, vaak duur, tijdverdrijf, een ontspanning, soms zelfs als een verslaving, primeert bij de meesten het sociale aspect. Chatten is een manier om mensen te leren kennen die je anders misschien nooit ontmoet zou hebben. Ik heb tijdens mijn onderzoek gepoogd dit sociale aspect van chatten te achterhalen.Wat zijn de motieven van chatters om te chatten? Hoe zijn zij begonnen met chatten? Wat motiveert hen om steeds weer in te loggen in dezelfde chatbox? Ook heb ik getracht het gedrag van de chatters te onderzoeken. Zowel in de chatbox zelf, als op de meetings. Dit laatste moet wel genuanceerd worden. Met 'het gedrag op de meetings' bedoel ik dat ik wilde achterhalen of een chatter op de chatbox dezelfde persoon is als irl (in real life). Ook moet gezegd dat dit laatste een moeilijk punt was in mijn onderzoek, omdat de meningen van de chatters hieromtrent vaak heel verschillend waren. Tenslotte wilde ik van de chatters ook weten welke plaats de chatbox inneemt in hun leven. Ik heb gepoogd te komen tot een 'overall' beeld van het reilen en zeilen van een Vlaamse chatbox. Een introductie voor de leek...
Methode Ikzelf bezoek de chatbox reeds een kleine twee jaar. En dit 's avonds, vooral in het weekend, tussen 23.00h en 03.00h. De chatbox zoals ik ze ken wordt bevolkt door mensen waarvan ik de leeftijd schat tussen de 18 en de 50 jaar. Vijf van deze mensen waren zo vriendelijk zich door mij te laten interviewen. Deze mensen waren Sunset, anne, Quench, Pablo en Raffinen. Sunset is 46 jaar en sedert zes maanden één van onze operators. Hij is ongehuwd, part-time werkzaam in een bank in het Brusselse, zijn hobby's zijn computer, karting, chatten, en hij houdt zich bezig met zelfstudie psycho-pedagogie. Anne is 40 jaar oud, gehuwd en moeder van twee dochters. Zij werkt als telefoniste/ receptioniste in een ziekenhuis in Antwerpen. Haar hobby's zijn kaarten, kwissen, winkelen, filmpje kijken en vooral chatten. Quench is een 23 jaar oude boekhouder uit WestVlaanderen. Hij sport heel graag, spendeert heel veel tijd achter zijn computer en sinds een klein jaar ook op de chatbox. Pablo is een 22jarige studente geneeskunde uit Gent. Haar hobby's zijn film kijken, muziek beluisteren, uitgaan en chatten. Raffinen, tenslotte, is 23, studeert logopedie in Leuven en houdt zich in zijn vrije tijd bezig met
muziek, zijn vriendin, film, pc en internet, voetbal en basketbal. De intervieuws vonden plaats in een speciaal daarvoor geopende aparte chatbox, #veldwerk. Ik heb voor deze methode gekozen omdat ik zo een privéscherm kon openhouden waar ik een paar informele woorden met m'n geïnterviewde kon wisselen als dat nodig bleek. De chatbox beschikt over een eigen site, The holy unofficial site, waarop zich ook een message board bevindt (op een message board kan je berichtjes plaatsen waarop anderen dan weer kunnen antwoorden. Je zou het met chatten kunnen vergelijken, maar het is statischer). Op dit message board heb ik een kleine enquête geplaatst. Deze enquête bestond uit nagenoeg dezelfde vragen als die die ik stelde tijdens de interviews, met dit verschil dat ik hier niet verder op de antwoorden kon ingaan. Er kwamen zeventien reacties.
De regels van het spel Regels en wetten en wat er gebeuren kan Elke chatbox heeft z'n eigen regels die telkens op een site worden gepubliceerd. De regels van de chatbox die ik onderzocht heb zijn de volgende: Niet flooden (flooden is voortdurend dezelfde regel zeggen in de chatbox) Niet spammen (spam is reclame maken voor andere chatboxen of websites) Geen CAPS (zinnen volledig in hoofdletters typen). In hoofdletters typen wordt gelijkgesteld aan roepen, zinnen in hoofdletters getypt zijn moeilijk te lezen en worden niet in dank afgenomen. Geen herrie schoppen, door mensen te komen beledigen. Wij hebben voldoende Channel Operators (operators zijn de mensen die de gang van zaken in de chatbox in de gaten houden, cfr.infra). Vraag dus niet om òòk operator te worden. Het wordt aangeraden de regels door te nemen en vooral, ze na te leven. Wie dit niet doet wordt door de operators gesanctioneerd. Er bestaan drie vormen van maatregelen. De eerste is kicken. Kicken is een waarschuwing. De chatter wordt eventjes van de chatbox 'afgeschopt', maar kan meteen terug inloggen. De tweede is bannen. Een chatter die geband wordt kan gedurende een twintigtal minuten niet meer inloggen. Een derde, en permanente maatregel is de perm ban. Een chatter die permanent geband wordt kan nooit meer inloggen. Wie in de fout gaat, hiervoor 'gestraft' wordt en berouw voelt, kan altijd zijn excuses aanbieden aan de operator van dienst. Desgevallend kan de operator beslissen de betreffende chatter weer toe te laten in de chatbox.
Afkortingen Chatters zijn luie mensen. Dat geven ze zelf toe en dat valt ook op tijdens een observatie. Ze typen
VAN FLETEREN / Vlaamse Chatbox / 3 haast nooit hoofdletters en maken veelvuldig gebruik van afkortingen. Omdat de voertaal van het internet het Engels is, en omdat deze afkortingen ook op andere chatboxen, en dit internationaal, gebruikt worden, zijn zij ook in het Engels. Ik zal een aantal van deze afkortingen aanwenden in mijn tekst, daarom vind ik het nuttig ze eventjes hier te vermelden. irc: internet related chat irl: in real life (dus, buiten de chatbox) lol: laughing out loud rofl: rolling over floor from laughing roflol: rolling over floor from laughing out loud roflmao: rolling over floor from laughing my ass of brb: be right back btw: by the way wb: welcome back idd: indeed np: no problem ic: I see cu: see you a/s/l: age/sex/location. Deze vraag mag, omwille van de persoonlijke aard ervan, niet in het publieke scherm gesteld worden en dit op straffe van een a/s/l-kick. Sommige afkortingen worden naast de nickname geplaatst en geven aan dat de persoon achter deze nickname eventjes zijn aandacht niet voor de volle honderd procent bij het gesprek kan houden. nick|afk: away from keyboard nick|food: nick is aan het eten nick|away: nick is niet aanwezig nick|mail: nick checkt zijn/haar mail nick|tv: nick kijkt televisie nick|brb: nick is meteen terug nick|busy: nick heeft het druk nick|work: nick is aan het werk, of studeert enzovoort…
Showing your Emoti(c)ons Chatten gebeurt door via de computer woorden door te sturen naar andere personen die in dezelfde chatbox zijn ingelogd. Men ziet elkaar niet zitten en mist bijgevolg het hele arsenaal aan gebaren, gezichtsuitdrukkingen, intonatie, kortom, aan lichaamstaal. Dit zou voor interpretatiestoornissen kunnen zorgen. Een zin die lachend of met een knipoog wordt uitgesproken, heeft immers een heel andere betekenis dan een zin die met een kwaad of een triest gezicht wordt gezegd. Om dit probleem te verhelpen werden de smileys of emoticons uitgevonden. Dit zijn kleine 'tekeningetjes' die de chatter kan aanwenden om zijn zinnen in een ruimere context te plaatsen. Sommige chatprogramma's vertalen deze tekeningetjes in, meestal vrolijk geel gekleurde, kleine gezichtjes. De chatbox die ik onderzocht houdt het bij dubbele punten, streepjes en haakjes. De beginnende chatter die uitleg vraagt omtrent deze emoticons, krijgt het volgende advies: "Leg je hoofd op je
linkerschouder in kijk eens goed". Je ziet dan de dubbele punt veranderen in twee oogjes, het streepje in een neusje, en het haakje in een mondje. : -) Een glimlach ; -) Een knipoog : -( Een triest gezichtje : o) Een grote glimlach :p Tong uitsteken : -/ Een nors gezichtje ***Gaat u nu vooral uw gang. We leggen niet al te veel spelregels vast: we zijn oud en groot genoeg (wij toch) om te weten wat kan en wat niet. Als u het gevoel zou hebben dat Big Brother u watcht: u hebt gelijk.
De chatbox 'etnografisch' ***Onconventioneel, ongedwongen, weinig stereotyp en nononsens. De chatbox die ik onderzocht heb ontstond uit een andere, drukbevolkte, chatbox. Een paar mensen die elkaar daar hadden leren kennen vonden dat het tijd werd een eigen 'stek' op te richten, waar ze rustig met elkaar konden praten. Na een tijdje verwierf ook deze box een grotere bekendheid, maar de operators wilden het een rustige box houden, waar er plaats bleef voor rustige gesprekken. Daarom paste zij de regels zeer strikt toe, en dat doen zij nog steeds. Mensen die denken op deze chatbox gezellig amok te komen maken, worden zonder pardon gesanctioneerd. Wie daardoor ontmoedigd wordt blijft weg, wie zich thuis voelt, die blijft. Sunset beschreef de chatters in 'onze' chatbox als onconventioneel, ongedwongen, weinig stereotyp en nononsens. Dit uit zich, volgens hem, door de individuele eigenheid van elk individu. "Het zijn mensen die die gewoon zichzelf zijn, vaak heel verschillend van elkaar, maar gelijk in de verscheidenheid. Gewoon, ieder is er zoals ie is, en niet zoals ie denkt dat ie zou moeten zijn". Dat de chatters van deze chatbox vooral hun zin doen, dat heb ik tijdens mijn onderzoek ook gemerkt. Eén van de operators beantwoordde de vragen van mijn enquête op een wel erg ludieke manier. Hij plaatste zijn antwoorden op het message board zelf en mailde ze niet naar mij door, zoals ik de 'ondervraagden' gevraagd had te doen. Eén jongen vond mijn bericht maar niets en liet dat in een berichtje op het message board ook merken. Na een opmerking van Sunset en een andere operator daarover bood hij zijn excuses aan. Hij had zelf ook al de hulp van medechatters ingeroepen voor een werkje voor school. Hij vulde mijn enquête in, maar zei er wel bij dat hij het ongepast bleef vinden dat ik het bericht met mijn enquête meer dan één maal op het message board geplaatst had. Het feit dat chatters op de box die ik onderzocht heb hun individuele eigenheid bewaren is dan ook meteen het grote verschil, volgens Sunset, met
VAN FLETEREN / Vlaamse Chatbox / 4 andere Vlaamse chatboxen. "Bij de andere boxen heerst er vaak een soort 'style' of 'image' van de box, waar, wie populair wil zijn, zo nodig aan moet beantwoorden. Een soort incestueus sfeertje van 'in' zijn, als je dàt of dàt zegt en dàt en dàt doet... Dat is bij ons niet echt het geval, je doet maar wat..." Dit wordt ook door andere chatters aangehaald als een verschil met andere Vlaamse chatboxen, soms ook als reden om niet (meer) op andere boxen te chatten. Ook werd vaak gezegd dat het op andere boxen te druk werd. Quench haalde ook aan dat op andere Vlaamse chatboxen vaak openlijker gezocht wordt naar iemand om mee af te spreken in real life (een zogenaamde date). Dit gebeurt op de chatbox die ik onderzocht heb ook, volgens hem, maar dan discreter, door de chatters privé aan te spreken. De reden om op een andere box te chatten is meestal dat men op andere boxen mensen kent, of werd uitgenodigd om eens te komen kijken. Een enkel geval vond de chatbox die ik onderzocht heb te saai geworden en ging daarom zijn gading elders zoeken. Toen ik vroeg een vergelijking te maken met internationale boxen zei men meestal dat het daar enorm druk is. Dat je haast privé moét gaan om überhaupt een gesprek te kunnen voeren met iemand. Wat wel leuk wordt gevonden aan internationale boxen is het contact met mensen van over de hele wereld, andere culturen en het chatten in een andere taal. Dit is tevens een reden om niet op internationale boxen te chatten. Sommige mensen chatten liever in hun eigen taal, omdat ze voelen dat ze een andere taal niet genoeg machtig zijn om er voldoende nuances in weer te geven.
Hoe en waarom? De meeste chatters begonnen met chatten uit nieuwsgierigheid. Ze hadden van chatten gehoord of waren aan het surfen op het internet, kwamen het chatprogramma tegen en wilden het eens uittesten. Eén vrouw gaf de volgende reden op. Ze was net verhuisd naar Amerika en verlangde naar sociaal contact in haar eigen taal. Ze was aan het surfen, kwam de chatbox tegen en wilde het eens uitproberen. Ondertussen heeft de chatbox een vrij grote plaats in haar leven. Ze omschrijft het als een 'snoepje', haar moment om even te gaan zitten, plezier te maken of een serieus gesprek te voeren in de taal waarin zij zich het beste kan uitdrukken. Als je aan de chatters vraagt welke plaats de chatbox heeft in hun leven, dan zijn de antwoorden vrij gelijklopend. Voor de meesten is het een ontspanning, een tijdverdrijf. Sommigen zeggen dat ze er afhankelijk van waren, maar eens ze zich hiervan bewust werden hebben ze hun 'chatgedrag' verandert. Zowel Pablo als Raffinen menen dat ze vorig jaar betere resultaten hadden kunnen halen aan de universiteit als ze minder gechat hadden. Dit jaar laten zij hun studie weer prevaleren.
Chatten kan ook een therapeutische functie hebben. Eén meisje vertelde dat haar meest positieve chatervaring was toen ze zich niet echt lekker in haar vel voelde en in het publiek scherm vroeg of ze eens iets mocht vertellen, verschillende mensen naar haar geluisterd hadden en geholpen hadden. Achteraf voelde ze zich weer gesterkt. Ook Sunset, met zijn interesse voor psycho-pedagogie, vertelde dat hij reeds enkele mensen die zich in een moeilijke situatie bevonden, geholpen had. Door naar hen te luisteren en hen waar mogelijk met raad bij te staan. Ook ikzelf merk, bij participerende observatie, dat mensen vaak makkelijk over persoonlijke dingen beginnen praten op een chatbox. Het feit van de anonimiteit heeft hier ongetwijfeld mee te maken. Je ziet elkaar niet zitten, je zal elkaar niet herkennen als je elkaar tegenkomt op straat. Kortom, je kent elkaar niet. Dit alles maakt het voor chatters makkelijk om over zichzelf te praten, om hun problemen uit de doeken te doen en daar ook deugd van te hebben. Chatten wordt omschreven als een uitlaatklep, een gewoonte, een afleiding... Sommige chatters denken niet meer zonder te kunnen, hoewel de chatbox niet de belangrijkste plaats in hun leven heeft. Velen vertellen dat zij niet meer tot de chatbox zouden aangetrokken worden, moesten diegenen waar zij het vaakst mee chatten opeens wegvallen. Want voor de meesten primeert het contact. Een chatbox is een ontmoetingsplaats waar je mensen kan leren kennen die je anders waarschijnlijk nooit ontmoet zou hebben. Het is ook een heel gemakkelijke plaats om met mensen in contact te komen, en te blijven. Je zet je computer aan, logt in in de chatbox en begint te praten...
We'll meet again... IRC… Nieuwelingen worden in de chatbox die ik onderzocht heb niet altijd even positief onthaald. Sommige mensen die voor het eerst komen chatten zetten meteen een grote bek op en dat wordt door de andere chatters niet altijd even leuk gevonden. Sommigen denken dat alle nieuwelingen dergelijke lamers zijn en willen ze eerst uittesten. Maar niet alle regulieren of habituées zijn deze mening toegedaan. Een newbie die zich 'gedraagt' wordt best aanvaard en er is altijd wel iemand die uitleg wil geven over het reilen en zeilen van de chatbox, de emoticons, mIRC of de gebruikte afkortingen. Wie vriendelijk blijft en gezellig meebabbelt is al gauw 'gelanceerd'. Op een chatbox wordt er in spreektaal geschreven. Dit is voor de meeste eventjes wennen. Maar na een tijdje typt iedereen vlot mee. Ook dialect wordt niet uit de weg gegaan. De meeste chatters zeggen dat hun contacten met andere chatters erg gelijken op die in het echte leven. Met sommigen kan je heel goed opschieten,
VAN FLETEREN / Vlaamse Chatbox / 5 met anderen blijft het contact oppervlakkig en nog andere ga je liever uit de weg. Eén van de operators heeft via de chatbox een paar hele goede vrienden gemaakt. Deze mensen zijn ondertussen ook zijn werkmakkers. Hij is project manager/ consultant bij System Integrator op large accounts voor web-projecten en maakt van de chatbox gebruik om mensen te testen op hun kennis van het medium internet, waar het om draait in het bedrijf waar hij werkt. "Chatten is daar ideaal voor aangezien je realtime kan communiceren met mensen waarmee je onmiddellijk een nononsens probleem kan uitwerken, en de zaken life bespreken, dit in tegenstelling tot mail waar je vaak te lange tijd op moet wachten. Die kracht/zijde van IRC wordt extreem zwaar onderschat qua waarde in bedrijven, behalve in het onze". De operator heeft op deze manier al 7 mensen tewerkgesteld in het bedrijf waar hij werkt. Hij gaat niet op zoek naar hen, maar test ze op hun kennis wanneer de kans zich voordoet. Een eerste contact verloopt meestal oppervlakkig. Of de persoon aan de andere kant liegt of de waarheid spreekt, dat laten de meeste in het midden, maar ze blijven voorzichtig. De anonimiteit van de chatbox, het feit dat je elkaar niet ziet zitten en geen lichaamstaal kan bestuderen, en ook het feit dat je tijdens het chatten rustig kan nadenken over wat je gaat zeggen, maken dat het irc gemakkelijker is te liegen dan irl. Al maken sommigen de opmerking dat je dan toch wel heel consequent moet blijven, je zou al dagboekjes moeten bijhouden waarin je noteert wat je aan wie gezegd hebt. De meeste chatters menen zelf altijd eerlijk te blijven en gaan ervan uit dat de persoon aan de andere kant dat ook doet. Wanneer dat niet zo blijkt te zijn, zullen zij daar niet meteen om malen. Ze menen ook dat ze na een tijdje wel doorhebben of de chatter aan de andere kant van de connectie eerlijk is of niet. Meestal duurt het wel een tijdje vooraleer een contact diepgaander en duurzaam wordt. Weerom, net zoals in het echte leven.
… en IRL Het spannende moment waar de meeste reguliere chatters telkens weer naar uitkijken zijn de meetings. Meetings worden georganiseerd door diegenen die zich daartoe geroepen voelen. Raffinen legt uit hoe dat in zijn werk gaat. "Je zoekt een datum, of data. Je gaat bij de habituées vragen voor wie welke datum het beste gaat. Je sluit een compromis. Je zet een message op het message board. Je vermeld het heel regelmatig op de chatbox. De laatste dag probeer je het als topic te krijgen (de topic is een kort berichtje dat iedere chatter te zien krijgt, meteen als hij inlogt in de chatbox). Je zorgt best voor een makkelijk bereikbare plaats om af te spreken en je zet best
ook een wegbeschrijving in de message op het message board, samen met andere nuttige info. Eventueel kan je vragen of diegenen die kunnen komen een kort emailtje kunnen sturen naar jou. Want je gaat altijd vragen krijgen als: hoeveel komen er? Wie komt er?..." De meetings bestaan meestal uit 'doe-dingen', bowlen, karten, een film kijken... meestal gevolgd door een bezoekje aan een café. De meningen over meetings zijn verdeeld. Een meeting kan meevallen of tegenvallen, voor de meesten hangt dat af van het publiek dat aanwezig is. Een algemeen gegeven is wel de spanning. Een meeting, vooral een eerste meeting, is spannend. Eindelijk ontmoet je die mensen 'in het echt', die je voordien enkel virtueel kende. Ik geef het woord aan Pablo. "Nu ben ik een meeting gewend, maar de eerste meetings waren wel iets magisch bijna. Ik was dan benieuwd naar de mensen achter de nicks en soms verschiet je wel hoeveel verschillende 'soorten' mensen je dan ontmoet. In het begin was het telkens spannend, maar op den duur ken je de meeste mensen en is het gewoon nog eens afspreken met mensen die je al wat kent. (...) Met 'soorten' mensen bedoel ik eerst en vooral mensen van uiteenlopende leeftijden, jong, heel jong, en oudere mensen. En dan eigenlijk beseffen dat je met mensen die wat ouder zijn ook heel goed overeen kan komen. Maar ook mensen met een verschillend karakter. En op een meeting is de kans groot dat je met mensen in contact komt die je misschien normaal gezien niet liggen en met wie je in een andere situatie niet in contact zou komen". Een andere chatter maakte de opmerking dat je op meetings soms erg kan verschieten van het uiterlijk van je medechatters. Je vormt je een beeld van het uiterlijk van iemand terwijl je aan het chatten bent, en dat beeld blijkt dan eigenlijk volkomen verkeerd te zijn. Meetings, of dates (het individueel afspreken met een andere chatter) zijn vaak bepalend voor het contact met andere chatters. Soms blijkt dat het met iemand waarmee je irc fijne gesprekken had, irl helemaal niet klikt, wat vaak de genadeslag betekent voor het contact. Soms wordt het contact na een ontmoeting 'in het echte leven', verdiept. En soms leer je mensen pas kennen op een meeting, waarvan je voorheen enkel de nickname kende, zoals Pablo zei. Sunset drukte het als volgt uit: "Ik ga gemiddeld om de twee maanden naar een echte boxmeeting. Mensen met wie je chat ook irl leren kennen geeft een andere dimensie aan het chatten, merk ik. Daarom maak ik er een punt van om af en toe eens te gaan. (...) Meetings zijn gelegenheden waarop je mensen waarmee je soms reeds lang praat irl leert kennen, en mensen die je irl reeds kent, kan terugzien. (...) Voor mij zijn het vooral gelegenheden om mensen beter te leren kennen, en daar dan de vruchten van te plukken tijdens het chatten. Vooral dus gelegenheden om mij een
VAN FLETEREN / Vlaamse Chatbox / 6 realistischer beeld te geven van van de mensen met wie ik regelmatig praat of door wie ik observerend geboeid ben." Hoewel de meeste chatters vinden dat de chatbox remmingen wegneemt, dat wil zeggen, dat ze op de chatbox misschien vlugger dingen gaan zeggen die ze irl nooit zouden zeggen, menen de meesten toch dat ze zich op de chatbox meestal niet anders gedragen dan in het echte leven. Sommigen vinden dat het gedrag van hun medechatters op meetings niet verschilt van het gedrag op de chatbox. Anderen zijn dan weer de tegenovergestelde mening toegedaan. Ik laat Sunset vertellen. "Het valt me op dat vooral mensen die of verlegen zijn, of een beetje een negatief zelfbeeld hebben, enz... zich op de box heel (veilig en) creatief kunnen uitleven, terwijl ze op meetings terug op de realiteit gedrukt worden van hun eigen manier van zijn... Misschien moet ik het omkeren: mensen gedragen zich op de box vaak behoorlijk verschillend dan irl (en dan dus op meetings). Maar dat is ook één van de eigenheden van het communicatiemedium. De drempel is vrij laag, mensen durven vaak méér op de box dan irl..." Na een meeting komen de mensen die deelgenomen hebben vaak nog eventjes online. Om te aan de anderen te vertellen hoe de meeting verlopen is. En om aan elkaar te laten weten dat ze goed thuisgekomen zijn.
Een nieuw sociaal leven Op mijn vraag of het chatten een invloed had op zijn sociale leven buiten de chatbox antwoordde Quench dat zijn vrienden zich soms een beetje verwaarloosd voelen. Maar door te chatten, en vooral, door mensen die je op de chatbox hebt leren kennen irl te onmoeten creëer je een nieuw sociaal leven, vertelde hij. Sunset vertelde een gelijkaardig verhaal. Toen hij pas chatte ging zijn connectie nog door de telefoonlijn, waardoor hij telefonisch vaak lange tijd onbereikbaar was. Sommige van zijn vrienden hielden op met proberen en na een tijdje verwaterde het contact. Ondertussen heeft hij een kabelaansluiting en kan hij weer meer tijd vrijmaken voor hen. Voor Anne was de chatbox een verrijking. Vroeger ging ze niet vaak uit, nu heeft ze de meetings om naar uit te kijken. Zij brengt ook vaak haar echtgenoot mee naar de meetings. En soms blijven er mensen, die geen vervoer terug naar huis vinden, na een meeting bij anne thuis overnachten. Ook het leven van Anne's dochters veranderde door de chatbox, zij ontmoetten er hun vriendjes door. Als telefoniste/receptioniste in een ziekenhuis werkt anne vaak 's nachts. Tijdens dode momenten is de chatbox vaak een welkome afleiding. Ze neemt soms ook een overuurtje op om een boeiend gesprek rustig te kunnen afronden. En ook haar
collega's hebben de weg naar de chatbox gevonden. Haar werkgever vindt dit alles maar niets, maar anne en haar collega's zorgen er wel voor dat het chatten niet de spuigaten uitloopt. Meestal worden de virtuele gesprekken beperkt tot het lunchuurtje. Niet alleen de dochters van Anne vonden hun vriendjes dankzij de chatbox. Er ontstaan wel meer relaties langs deze weg. Echter, als deze relaties spaak lopen, vertelde een operator mij, dan gaan de betrokkenen soms bij de operators klagen. Sommigen leggen de reden van de breuk niet bij zichzelf, maar bij de chatbox.
Honesty on the internet Anonimiteit Hierboven heb ik het al eventjes aangehaald: hoe de anonimiteit van de chatbox het gedrag van de chatters kan beïnvloeden. De meeste chatters menen dat die anonimiteit helemaal geen invloed op hen heeft. "What you see is what you get", zei anne. En dat is ook de mening van de meesten. Hoewel één chatter beweerde dat hij irc rustiger is dan irl, irl neemt hij altijd heel actief aan gesprekken deel, terwijl hij irc soms een hele tijd zit mee te lezen zonder iets te zeggen. En, hoewel de meeste chatters, zoals ik daarnet zei, menen dat zij zich niet anders gedragen dan anders, vinden ze meestal toch dat de chatbox remmingen wegneemt. Raffinen vindt dat hij soms gemener is op de box dan in het echte leven. En ook Quench vertelde dat hij op de chatbox soms dingen durft zeggen in situaties waar hij anders liever op zijn tong bijt. "(...) Stel nu, een chatter begint een andere chatter te verwijten, dan durf ik wel een keer opkomen voor die andere chatter. Terwijl, moest dat irl gebeuren, ik het misschien niet zou aandurven, om de 'aanvaller' te woord te staan. Allé, snap je?" Toen ik zelf begon te chatten merkte ik dat ik zelf gemakkelijker persoonlijke dingen zei langs de virtuele weg dan face to face. Dat is gemakkelijker als je je kunt inbeelden dat je 'tegen een computerscherm praat'. Ook was ik assertiever op de box dan in het echte leven. Ook bij mij had de chatbox remmingen weggenomen. Nu merk ik dat mijn gedrag irl steeds meer overeenkomt met mijn chatgedrag. Het lijkt erop dat de anonimiteit van de chatbox mij geholpen heeft meer mijn mannetje te staan.
'Identityswitch' De anonimiteit van de chatbox staat mensen ook toe te spelen. Zij kunnen een volledig andere identiteit aannemen en andere chatters vanalles wijsmaken. Een man zou zich bijvoorbeeld als vrouw kunnen voordoen. Dit heeft Sunset een keertje uitgeprobeerd. "Omdat ik meisjes zo vaak verhalen hoorde vertellen over hoe ze onophoudelijk werden lastiggevallen door jongens, ben ik eens onder een vrouwennaam ingelogd, en heb me voorgedaan als een jonge vrouw die niet echt preuts is. Eer ik het wist zat ik als het ware in
VAN FLETEREN / Vlaamse Chatbox / 7 cybersex met pubertjes verwikkeld, en was daar zodanig van onder de indruk (omdat het duidelijk over minderjarigen ging), dat ik vrij snel gequit ben, en niet van plan ben, dit experiment nog te herhalen." Ook Raffinen heeft ooit een andere identiteit aangenomen. Voor hem was het een spel, een soort rollenspel. Maar de andere betrokkenen, aan wie hij achteraf vertelde dat hij een grap had uitgehaald, vonden dat niet zo leuk. "Sommige mensen kunnen daar niet mee lachen. Sommige mensen denken dat alles hier hetzelfde is als in de uiterlijke wereld. Niet dus. De eerste persoon was heel kwaad toen ik zei dat ik een mannelijk persoon was, terwijl ik een vrouw speelde. De tweede weet het nog steeds niet, denk ik. (...) Een spel... Mja, een rollenspel misschien. Je neemt een identiteit aan, die niet hoeft overeen te stemmen met je werkelijke identiteit. Dat mag, maar dat hoeft helemaal niet. Je kan van identiteit veranderen. Je kan er enkele tegelijk aanhouden, en dat moet je trachten vol te houden." Ook Quench heeft ooit een andere identiteit aangenomen. "Eén keer deed ik het. Om iemand die lastig deed een peer te stoven. Maar dat heb ik nadien wel rechtgezet." Een verandering van identiteit hoeft niet altijd met slechte bedoelingen gepaard te gaan. Soms geeft de nickname van iemand aanleiding tot vergissingen. Een vrouw, waarvan de reguliere chatters in de chatbox weten dat het een vrouw is, kan een nickname hebben die een leek doet vermoeden dat zij een man is. Wanneer die persoon dan insinuaties maakt op dit 'man-zijn' van de vrouwelijke chatter met de mannelijke nickname, dan kan dit tot grappige toestanden leiden. Vooral wanneer vrouwelijke chatster in kwestie er op ingaat en de rest van de chatters het spelletje meespeelt. Meestal wordt de misleidde persoon na een tijdje wel ingelicht over het werkelijke geslacht van de betreffende chatter en wordt er door alle betrokken partijen om het misverstand gelachen. Een andere manier om misbruik te maken van de anonimiteit is het inloggen onder de nickname van iemand anders, met de bedoeling die persoon in een slecht daglicht te stellen. Gelukkig zijn er dan de operators die een oogje in het zeil houden. Zij zien aan de loginnaam van die persoon dat het niet om 'juiste' chatter gaat en kunnen dan ingrijpen. Natuurlijk moeten zij hierbij omzichtig te werk gaan. Het zou ook kunnen gaan om iemand die inlogt onder die bepaalde nickname, zonder te weten dat die nickname al door iemand anders gebruikt wordt. Daarom vragen de operators eerst of die persoon van nickname wil veranderen. Doet die persoon dat niet, of gaat het om iemand waarvan zij de loginnaam met een andere nickname associeren, dan wordt deze persoon gekickt, en indien nodig gebant. Wie inlogt onder de nickname van één van de operators, wordt sowieso uit de chatbox geschopt.
Een laatste vorm van spelen met de anonimiteit is het verwisselen van nickname met iemand anders. Maar dan met medeweten van die andere persoon. Een chatter vertelde me dat dit soms tot erg grappige situaties kan leiden. De anonimiteit van de chatbox staat je toe dergelijke spelletjes te spelen. Maar, ik zei het daarstraks al, en de uitspraak kwam van anne, als je echt wil liegen, dan moet je wel heel consequent blijven. Je zou al dagboekjes moeten bijhouden waarin je schrijft wat je aan wie verteld hebt.
Het 'operatorschap' Wat is een operator? Wie kan er beter uitleggen wat een operator is dan een operator zelf? Ik laat Sunset het woord. "Een operator is iemand die over technische bestuursfuncties beschikt op een chatbox, en met die middelen vrij beslist wie op de box mag en wie niet, wat kan en niet kan, en waakt over de goede sfeer en het technisch functioneren van de chatbox. (...) Er is het (eenvoudige) reglement dat elke chatbox wel ergens op een website publiceert: niet spammen, geen kleuren (een mogelijkheid van mIRC is dat je met kleuren kan schrijven), geen caps, niet schelden... the usual stuff. Vooral schelden wordt streng afgestraft. Verder waken we over wie technisch de box of de individuele chatter probeert te hinderen. Een goede sfeer is een sfeer waarin mensen zich ongehinderd, maar binnen de perken, kunnen ontspannen, humor kunnen bedrijven, gesprekken kunnen voeren, elkaar in een aangenaam klimaat kunnen ontmoeten... Je bepaalt dat vooral op je eigen aanvoelen, subjectief. Daarom dat ook niet zomaar iedereen operator kan worden of zijn." Operators helpen ook de newbies en onderhouden de bots (computerprogramma dat chatboxen tot op een zeker niveau automatisch stuurt). Je kan zien dat iemand operator is door de @ voor zijn of haar nickname. De operators worden gekozen door de twee headoperators, zij die de chatbox oprichtten. Om de goede sfeer van de chatbox te behouden, besloten zij dat er voor elke dertig chatters één operator moest komen. Ondertussen telt de chatbox die ik onderzocht heb 7 operators. Alle operators zijn ouder dan 25 jaar, vertelde één van hen me. Dat is toevallig, of misschien ook niet. Van een operator wordt verwacht dat hij met een zekere volwassenheid zal handelen, een zekere volwassenheid vraagt ook een zekere leeftijd... Eén operator vertelde me dat hij erin toestemde deze functie te vervullen omdat het hem leuk leek users te kunnen kicken. Sunset haalde andere redenen aan. "Ten eerste, omdat men het mij gevraagd heeft. Men had iemand nodig en de keuze viel blijkbaar op mij. Ten tweede omdat ik kabel heb, en dus veel online kan zijn, ook in de marge van de box aanwezig kan zijn. Ten derde, omdat ik
VAN FLETEREN / Vlaamse Chatbox / 8 het met de jaren zie groeien tot een aan belang winnende begeleidende zaak van jonge en minder jonge mensen. Maar dat is de per000000000soonlijke invulling van de taak. Ik beschouw het als een soort sociaal engagement van hedendaagse aard. Een soort sociaal engagement van een nieuwe orde, eigen aan de hedendaagse communicatiemiddelen. Maar dat is puur persoonlijke invulling."
gebeurt maar zelden. (...) Wij houden die mythe wel in stand. Als we een user hebben moeten kicken en hij komt terug op de chatbox en zegt een hele tijd niets in de 'public', dan spreken we hem soms aan, zo van: "zeg, nu moet je niet in de privé zitten klagen over ons hé". Dat verbetert ons imago niet, maar het helpt wel. Die user zal zich niet zo gauw nog eens misdragen."
The dark side of the @
De contacten tussen de operators onderling verschillen van die tussen operators en andere users. Om te beginnen loggen de operators in via een eigen bot. Dit staat hen toe gesprekken te voeren in de marge. Deze gesprekken gaan meestal over de noodwendigheden van de chatbox, maar zijn soms ook gemoedelijker van aard. Bovendien kennen de meeste operators elkaar ook al jaren irl, waardoor hun contacten nauwer aansluiten bij irl dan bij irc. Operators zullen elkaar ook altijd onvoorwaardelijk steunen. Wanneer één van de operators door andere chatters wordt aangevallen, verweten of uitgescholden, dan zal hij door zijn collega's altijd verdedigd worden. Ook wanneer er kwaad wordt gesproken over een operator die op dat ogenblik niet aanwezig is, zullen de wel aanwezige operators meteen reageren. Operator zijn is niet altijd even leuk. Het is meer dan de macht hebben users te kicken of te bannen. Een operator moet op zoveel verschillende dingen tegelijk letten, dat hij aan gewoon chatten haast niet meer toekomt. Hij let bijvoorbeeld op de loginnaam van iedereen die binnenkomt. Na een tijdje kent een operator de loginnamen van de lastigaards uit het hoofd en weet hij meteen dat hij alert moet zijn als hij die ziet verschijnen. Als er meer dan 100 users op de box zitten, dan kijkt hij meer naar de loginnamen dan naar de tekst. Van gezellig chatten is dan geen sprake meer. Een operator moet ook een sterk karakter hebben. Als hij iemand kickt of bant krijgt hij meteen allerlei verwijten naar zijn hoofd geslingerd. Aan de andere kant, als er eens geen operator aanwezig is, en er doet iemand vervelend, dan smeekt de chatbox om een 'op'. Zoals één van hen het uitdrukte: "Wat je ook doet, je doet het nooit goed, dus je moet geen operator worden omwille van de waardering die je ervoor krijgt".
Een operator kickt en bant en wordt daarom op een bepaalde manier bekeken door de andere chatters. Met de chatters die hij kende voor hij operator werd verandert het contact niet, maar newbies zien een operator altijd in een ander daglicht. Sommigen bekijken hem met ontzag, anderen hebben minder respect voor hem of haar. Zoals één van hen het uitdrukte: "Sommige users hebben een hekel aan operators en maken er dus een nationale sport van om operators uit te dagen, anderen geilen net op operators en komen slijmen. Trouwens, je contacten moeten (op de box dan toch) wel veranderen, aangezien je moet proberen neutraal te blijven en dus niemand voortrekken. Ik bedoel, als je een newbie kickt voor flood, moet je een vaste user ook kicken, ook al ken je die persoon al drie jaar". Een andere operator beschreef het als volgt: "Als chatter begin je op een schaal van 0 tot 10, als je voor het eerst met iemand kennismaakt. Als operator begin je per definitie al op min 5 op diezelfde schaal. Zonder de moeite te getroosten zich te informeren, ben je per definitie een dictator als je iemand buitensmijt... Niet dat het mij raakt na al die jaren, maar het is inderdaad wel lastig". Een operator moet ingrijpen als iemand het te bont maakt. En dat gebeurt meer dan je zou vermoeden. Al is dat wel seizoensgebonden. De drukste periode voor een operator is van september tot december. Daarna neemt de box elk (school-) jaar weer zijn eigen ritme aan, wordt de sfeer weer gemoedelijker en de straffen minder frequent. (NB: er werd opgemerkt dat operators eigenlijk nooit over straffen spreken, ze noemen het sancties of maatregelen). Sunset vermoedt dat deze seizoensgebondenheid te maken heeft met het feit dat er ieder jaar in september en oktober weer nieuwe studenten aan de hogeschool of de universiteit hun weg vinden naar de aangeboden internetconnectie. Na kerstmis, als er geblokt moet worden voor de partiële examens, stabiliseert de sfeer in de chatbox weer. Er bestaat een mythe op de chatbox. Deze mythe vertelt dat de operators alle privégesprekken van andere chatters kunnen meelezen. "Dat is een fabeltje hoor. Niemand kan de privégesprekken meevolgen. Dat is onmogelijk. Tenzij misschien tijdens een eventuele fout op de server, dan moeten alle gegevens worden opgeslagen. Maar dat
Operators versus users
Conclusie Er valt meer te zeggen over een chatbox. Ik besef dat ik lang niet alle aspecten bekeken heb. Ik had bijvoorbeeld nog kunnen onderzoeken hoe de huisgenoten van chatters tegenover de chatbox staan. Ik had meer aandacht kunnen besteden aan het onthaal en de ervaringen van newbies, of aan de manier waarop beginnende chatters zich het chatjargon en het 'typen in spreektaal' eigen maken...
VAN FLETEREN / Vlaamse Chatbox / 9 Ook had ik uitgebreider kunnen bekijken welke plaats The holy unofficial site heeft in het chatboxgebeuren. Elke chatbox richt wel een dergelijke site op. Deze site is met z'n message board, z'n kalender voor meetings, de 'soapserie', geschreven door twee chatters op basis van het chatboxgebeuren op hun box, toch een verlengstuk van de chatbox. En een haast onmisbaar verlengstuk. Dit blijkt uit het feit dat, toen er een probleem was met de site, met betrekking tot de meetings toch een noodzaak gevoeld werd een vervangend message board op te richten. Toch denk ik dat ik met deze tekst een beeld heb gegeven van het chatgebeuren. Hoe zijn chatters met chatten begonnen? Wat drijft hen om te blijven chatten? Hoe gedragen zij zich onder invloed van de anonimiteit? Hoe vatten zij hun contacten met andere chatters op? Hoe staan zij tegenover de meetings? Door antwoorden te zoeken op deze en andere vragen heb ik gepoogd een beeld te geven van de chatbox als sociaal gebeuren. Chatten is een manier om mensen te leren kennen die je anders waarschijnlijk nooit ontmoet zou hebben. Deze definitie van chatten ben ik tijdens mijn onderzoek, bij de interviews en tijdens participerende observatie, het vaakst
tegengekomen. Met het groeiende gebruik van het internet als communicatie-middel is de chatbox een manier van contact zoeken en blijven onderhouden die ongetwijfeld nog aan belang zal winnen. Hier ben ik het volkomen met Sunset eens: "Het is mijn mening dat het belang van chatboxen als nieuwe communiecatievorm niet moet worden onderschat. Zeker niet voor jongere mensen, vanaf pakweg 12 jaar. Zij zullen ermee opgroeien, en het lijkt me belangrijk dat ze dan ook goeie 'ontmoetingsplaatsen' (lees: chatboxen) aangeboden krijgen op het internet. Ik ben benieuwd naar de evolutie, mogelijk zal webcam/netmeetings er als communicatie-middel nog aan toegevoegd worden, en misschien ook spraaktechnologie, of gewoon videoconference. Maar het chatten in zijn huidige en/of evolutieve vorm zal een onmiskenbaar belangrijke plaats innemen in het leven van aankomende generaties. Vermoedelijk zijn wij nog maar de basisleggers, maar het groeiende belang ervan lijkt me onmiskenbaar en niet meer weg te denken. Daarom vind ik het de moeite, om hier, ook op mijn leeftijd, nog dapper aan mee te werken, deel te nemen én van te genieten... Ik héb gezegd... : -)"
