Een van de beste boeken van de zomer. Marie Claire

Voor de liefhebbers van Haar naam was Sarah, Het familieportret en De bakkersdochter

Hope is de eigenaresse van een bakkerij op Cape Cod. Haar in Frankrijk geboren grootmoeder Rose lijdt aan alzheimer en vraagt Hope, in een zeldzaam moment van helderheid, naar Parijs te gaan om uit te zoeken wat er in de Tweede Wereldoorlog met haar familie is gebeurd. Hopes zoektocht voert haar naar de bakkerijen van Parijs en langs een kerk, een synagoge en een moskee, naar een geschiedenis verborgen in de verschrikkingen van de Holocaust en naar een dood gewaande geliefde die zijn eigen geheimen met zich meedraagt. ‘Een meeslepend verhaal over generaties die worstelen om te overleven. De recepten die verspreid door het boek staan, helpen de lezers de lekkernijen van Hopes reis te ervaren.’ - Publishers Weekly ‘Een van de beste boeken van de zomer.’ – Marie Claire Kristin Harmel woonde in Parijs, Los Angeles, New York, Boston en Miami voordat ze zich vestigde in Orlando, de Verenigde Staten. Zolang er sterren aan de hemel staan verschijnt in veertien landen in vertaling.

Roses recepten bij Zolang er sterren aan de hemel staan plus kort verhaal De sneeuwbol Copyright Nederlandse uitgave © 2013 Orlando uitgevers, een onderdeel van De Arbeiderspers | A.W. Bruna Uitgevers, Utrecht Roses recepten: Simpel en zomers Copyright © 2013 Kristin Harmel Oorspronkelijke titel Simple Summer Recipes by Kristin Harmel Vertaald door Mary Bresser De sneeuwbol Copyright © 2013 Kristin Harmel Oorspronkelijke titel The Snow Globe Vertaald door Anke ten Doeschate Fragment uit Zolang er sterren aan de hemel staan Oorspronkelijke titel The Sweetness of Forgetting Vertaald door Monique Eggermont isbn 978 90 449 7074 6 www.orlandouitgevers.nl www.leescluborlando.nl

Simpel en zomers Huiselijke recepten als smaakmaker bij de roman Zolang er sterren aan de hemel staan van Kristin Harmel

Inhoud

Voorwoord van de auteur Voorwoord van Rose voor Hope Roses recepten 1. Lavendel-ijsthee 2. Soesjes met gruyère 3. Gemengde noten met Provençaalse kruiden 4. Ambachtelijke chips met blauwe kaas, pecannoten en honing 5. Franse vinaigrette 6. Franse Cape Cod-salade 7. Zomerse spaghettisalade 8. Zomerse linzensalade 9. Provençaalse tomatensoep 10. Aardappel-preisoep uit de slowcooker 11. Franse uiensoep 12. Pizza met gerookte zalm 13. Kipfilet met citroen en dragon 14. Kip met veertig tenen knoflook uit de slowcooker 15. Linguine met schelpdieren 16. Amerikaanse cassoulet 17. Kip uit de oven 18. Franse mac ‘n’ cheese 19. Shadow squares 20. L’heure bleue-koekjes

Drie bonusrecepten voor de leesclub 1. Sangria, rode en witte 2. Canapés met rosbief 3. Romige Italiaanse dip

Beste lezer, Hallo, en welkom bij de voorpublicatie van Zolang er sterren aan de hemel staan! Zeg het voort! Ik zou graag willen horen wat je van het boek vindt, dus wanneer je het gelezen hebt, mail me dan gerust. Mijn e-mailadres is [email protected]. Ik lees alle e-mailberichten en doe mijn best ze allemaal te beantwoorden. Deze receptenbijlage heb ik speciaal geschreven voor degenen die Zolang er sterren aan de hemel staan al hebben ontdekt, want het betekent veel voor een auteur als er al over het boek wordt gesproken voordat het in de boekwinkel ligt. Bedankt dus voor het vertrouwen dat je mij en mijn verhaal schenkt. Ik kook graag, wat je hopelijk hebt gemerkt bij het lezen van mijn roman, die negen recepten bevat uit de bakkerij van de hoofdpersoon Hope en haar grootmoeder Rose (ofwel Mamie, een Frans koosnaampje voor oma). Het leek me aardig om nog twintig recepten te bedenken die de smaken van Roses geboorteland Frankrijk en van haar nieuwe thuis, de noordoostkust van de Verenigde Staten, in zich verenigen. De recepten zijn met opzet eenvoudig gehouden om Hope na een lange dag in de bakkerij of in haar vrije weekend zo min mogelijk werk te bezorgen. Er zitten zelfs enkele recepten bij voor de slowcooker, mijn favoriete apparaat in de keuken. Het is heerlijk om ’s ochtends van alles in een pan te stoppen en ’s avonds zo aan tafel te kunnen schuiven. Het eten bereidt zichzelf, echt een wonder. Behalve de twintig recepten die ik voor Hope en Rose heb bedacht (allemaal voorafgegaan door een verhaaltje van grootmoeder Rose voor kleindochter Hope), heb ik speciaal voor mijn lezers een drietal recepten bijgevoegd. Ik vind ze ideaal voor bij een leesclubavond of gewoon een gezellig

samenzijn met vriendinnen. Een aantal van Roses recepten zijn ook prima te gebruiken als je gasten krijgt, zoals haar lavendelijsthee, pizza met gerookte zalm, de noten met Provençaalse kruiden en de met blauwe kaas gegratineerde chips met pecannoten en honing. Mocht je een leesclubavond organiseren over Zolang er sterren aan de hemel staan, vergeet dan niet je gasten te vertellen dat de hapjes die je ze voorzet uit Roses eigen, zij het fictieve, keuken afkomstig zijn. Toen ik de recepten voor Hope en Rose optekende, stond ik in gedachten in de keuken bij Rose, de jongere Rose, wier geheugen nog niet door alzheimer was aangetast. Ik zag voor me hoe ze in haar elegante, Europese schoonschrift haar favoriete makkelijk te maken recepten vastlegde voor haar kleindochter, elke stap duidelijk beschreven, om Hope iets mee te geven voor als zij er niet meer zou zijn. In Zolang er sterren aan de hemel staan spelen de recepten een interessante rol. Op een gegeven moment komt Hope erachter dat ze jarenlang, zonder het ook maar te vermoeden, haar grootmoeders zorgvuldig verborgen verleden heeft gebakken. Veel familierecepten hebben volgens mij een geschiedenis en om die reden kunnen voedsel of eten een krachtig gegeven zijn in de literatuur. Veel van deze recepten zeggen ook iets over mijn familie. De meeste heb ik zelf bedacht, om het verhaal van Hope en Rose te schragen. Maar er zitten er ook een paar tussen die ik me van vroeger herinner. Mijn moeder maakte spaghettisalade toen ik klein was, en net als Hope zette ik de olijven als vingerhoedjes op mijn vingers. Kipfilet met citroen en dragon is een gerecht van mijn moeder waar ik dol op was, en elke keer dat ik het maak denk ik terug aan de mooie jeugd die ze me heeft gegeven. De shadow squares zijn een recept van mijn oma, en wanneer ik ze maak voel ik haar om me heen. Zo zie je maar, eten kan herinneringen vasthouden, en daarom vind ik het doorgeven van familierecepten belangrijk. Mocht je speciale recepten in de 8 | kristin harmel

familie hebben en heb je ze nog niet genoteerd: dit is het moment om daarmee te beginnen. Ontdek de geschiedenis van je familie via de smaakpapillen. Hopelijk heb je plezier van de recepten, en van de aanwijzingen met betrekking tot de plot van de roman die ik verstopt heb in de berichtjes van Rose aan Hope, die de recepten inleiden. Mocht je geïnteresseerd zijn in nog meer recepten, bezoek dan mijn website, www.kristinharmel.com. Ik probeer elke week een nieuw recept te plaatsen, meestal op vrijdag (dagen die ik ‘Foodie Fridays’ noem). Je vindt er ook andere wetenswaardigheden die te maken hebben met het verhaal, zoals blog-berichten over alzheimer, de Holocaust, ware liefde en zelfs een interactieve plattegrond van het Parijs van Rose. Nogmaals: bedankt voor je belangstelling voor Zolang er sterren aan de hemel staan. Ik hoop dat ik je een plezier heb gedaan met de recepten en de inkijkjes in het leven van Rose en Hope. En ik hoop nog meer dat ik je een plezier doe met het boek zelf. Na de recepten tref je de voorpublicatie aan van hoofdstuk 1, in zijn geheel! Veel leesplezier!

Roses recepten bij Zolang er sterren aan de hemel staan | 9

Roses kookboek voor Hope

Mijn allerliefste Hope, Twee maanden geleden ben je moeder geworden. Vanaf het allereerste moment dat ik Annie zag, wist ik dat ze een wondertje was, net als jij en je moeder wondertjes waren. Ik weet dat je als moeder en mens zult groeien, en over niet al te lange tijd zul je dingen over het leven en de liefde begrijpen waar je voorheen geen idee van had. Dat doet het moederschap met je, en ik weet dat jij aan het begin van die reis staat. Ik wil je graag iets geven als aandenken aan de geboorte van onze lieve Annie, en het wonder van weer een nieuwe generatie, maar alle geschenken schieten eigenlijk tekort. Ik ben mijn moeder al heel lang kwijt, maar wat zij mij heeft gegeven leeft voort in mijn liefde voor koken. Elke dag in de bakkerij denk ik wel een keer aan haar, en bij alle maaltijden die ik voor jou, je moeder en je grootvader heb bereid stond zij me voor de geest. Daarom heb ik besloten mijn lievelingsrecepten voor jou op te tekenen, Hope. Je leerde koekjes bakken terwijl je bij mij op schoot zat en ik weet dat je in de toekomst je moeder nog regelmatig zult helpen in de bakkerij. Maar ik wil ook graag de recepten doorgeven die ik daar jaar in jaar uit hebt gemaakt. Ik hoop dat je me als ik er niet meer ben nog lang bij je zult voelen als je een van deze simpele recepten bereidt. Weet dat ik met een glimlach met je meekijk. Er zit meer liefde in je dan je vermoedt. Annie boft maar met 10 | kristin harmel

jou als moeder, net zoals ik geboft heb met een lieve kleindochter als jij. Liefs, Mamie


1. Lavendel-ijsthee

Hope, Lavendel voert me altijd terug naar mijn jonge jaren. Het groeit overal in Frankrijk, op het platteland en in de kleine plantenbakken voor de Parijse ramen. Ik herinner me de heerlijke geur die ze verspreidden als ik er ’s ochtends voorbijliep. Hier, op Cape Cod, leerde ik ijsthee maken door de zomerzon te benutten. Op een gegeven moment kwam ik op het idee om er wat lavendel in te doen, om tot rust te komen en om herinneringen aan mijn oude thuis op te roepen. Je kunt deze thee maken door kokend water over de lavendel en de theezakjes te gieten, alles 5 tot 10 minuten te laten trekken, vervolgens te zeven en dan in de koelkast volledig koud te laten worden, maar ik maak liever gebruik van de warmte van de zon en laat hem trekken op het terras achter het huis. Ik drink hem het liefst in een hoog glas waarin ik veel ijs heb geschept, met een schijfje citroen en een spriet lavendel. Dit is een van mijn favoriete drankjes als ik op een warme zomeravond toekijk hoe de schemering over de aarde zie valt. Liefs, Mamie Ingrediënten 1 liter water 5 zakjes Earl Grey 6 sprieten lavendel 12 | kristin harmel

Citroen en honing (facultatief ) Bereiding 1. Doe de eerste drie ingrediënten in een glazen kan met goed sluitend deksel om te voorkomen dat er insecten en andere ongerechtigheden in belanden. 2. Zet de kan 3 tot 6 uur buiten op een zonnige plek. Door het glas heen kun je zien hoe sterk de thee is. Haal de kan naar binnen als de thee de gewenste sterkte heeft. 3. Giet de thee door een fijne zeef, zodat ook het bezinksel eruit wordt gezeefd. 4. Giet de thee in glazen met veel ijsblokjes en dien op met citroen en honing naar smaak.


2. Soesjes met gruyère

Hope, In Frankrijk heten deze soesjes gougères en worden ze beschouwd als het ideale hapje bij een glas rode bourgogne. In de jaren zeventig heb ik ze in de North Star Bakery in doosjes van 24 stuks proberen te verkopen, maar ze sloegen niet echt aan. De smaak van de mensen was destijds eerder zoet dan hartig. Thuis zijn deze makkelijk te maken soesjes echter altijd populair gebleven. Toen jij klein was, maakte ik ze ook wel met cheddar in plaats van gruyère, als hapje bij de tomatensoep. In de traditionele gougères gaan veel eieren, uiteraard het hoofdbestanddeel van soezen. Maar toen ik ze op een ochtend een keer wilde maken als verrassing voor je moeder, die er dol op was, bleek ik geen ei meer in huis te hebben. Het recept dat volgt is het recept dat ik toen heb bedacht, en eerlijk gezegd vind ik deze nog lekkerder. Ze zijn veel eenvoudiger te maken, en Annie zal je er graag bij helpen. Liefs, Mamie Ingrediënten 60 gr. zachte roomboter (plus een beetje voor het invetten) 60 gr. geraspte gruyère 2 theelepels gekneusde, gedroogde rozemarijn 130 gr. patentbloem ½ theelepel versgemalen peper ½ theelepel zout 14 | kristin harmel

Bereiding 1. Meng alle ingrediënten goed door elkaar. Soms doe ik dat met bebloemde handen. Het deeg kan aanvankelijk aan de kruimelige kant zijn. Mocht het je niet lukken er een samenhangend deeg van te maken, leg het dan 20 seconden in de magnetron, wat net lang genoeg is om de kaas een beetje te laten smelten. Kneed het vervolgens tot een soepel deeg. 2. Leg het deeg een uur in de koelkast. Het is gemakkelijker te verwerken als het koud is. 3. Verwarm de oven voor op 200 ˚C. Vet twee bakplaten lichtjes in. 4. Rol van het deeg kleine eenhapsballetjes. Deze hoeveelheid deeg is goed voor ongeveer 30 balletjes. 5. Schik de balletjes op de bakplaten en bak ze 6 à 7 minuten. Laat ze iets afkoelen en serveer ze bij een glas wijn (volwassenen) of bij tomatensoep. Bewaar overgebleven soesjes in de koelkast en warm ze op voor je ze opdient.


3. Gemengde noten met Provençaalse kruiden

Hope, Toen ik als klein meisje in Parijs woonde, experimenteerde mijn moeder graag met de aroma’s van ons land. Venkel, basilicum en tijm horen bij de Provence, en toen de bekende kruidenmelange Herbes de Provence in de VS op de markt kwam, een samenstelling van een aantal van deze aroma’s, kon ik mijn geluk niet op. Het bracht verlichting in de keuken! Met behulp van dit nieuwe kruidenmengsel bedacht ik een eenvoudig recept voor borrelnootjes. Je opa was er dol op als hij na een lange werkdag aan zijn Manhattan zat. Liefs, Mamie Ingrediënten 250-300 gr. ongezouten gemengde noten 1 eetlepel Provençaalse kruiden 1 eetlepel suiker 2 theelepels gekneusde, gedroogde rozemarijn 2 theelepels zout, bij voorkeur grof zeezout 30 gr. boter Bereiding 1. Verwarm de oven voor op 180 ˚Celsius. Spreid de noten in een enkele laag uit op een bakplaat en rooster ze 10 minuten, tot ze licht kleuren en beginnen te geuren. Pas op dat ze niet verbranden! 16 | kristin harmel

2. Meng intussen de Provençaalse kruiden, suiker, rozemarijn en het zout in een kleine kom. Doe de boter in een grotere kom. 3. Haal de noten uit de oven en doe ze meteen in de kom bij de boter. Hussel net zolang (ik gebruik meestal twee pollepels) tot de boter door de noten is gesmolten. 4. Strooi het kruidenmengsel gelijkmatig uit over de beboterde noten en schud ze om, zodat ze allemaal bedekt worden met een kruidenlaagje. Roer eventueel nog een keer door. 5. Spreid de noten opnieuw uit op de bakplaat en zet ze 5 minuten terug in de oven. Haal ze er dan uit en laat ze afkoelen. Lauwwarm of koud opdienen.


4. Ambachtelijke aardappelchips met blauwe kaas, pecannoten en honing

Hope, Toen jij nog klein was, werd er in Hyannis een kleine chipsfabriek geopend. Je opa en jij (en iedereen in Amerika) waren meteen verzot op de ambachtelijke chips die ze maakten en die nu in het hele land verkrijgbaar zijn onder de naam Cape Cod Potato Chips. Je moeder was er erg op gebrand dat je gezond at, maar je opa glipte af en toe met jou het huis uit en stopte je dan een handje chips toe. Hij was zo dol op je, Hope! Op een dag zei je opa dat chips alleen voor kinderen waren. Ik dook de keuken in om zijn uitspraak te weerleggen en iets eenvoudigs te bedenken dat onmiskenbaar volwassen was. Deze chips zijn in een handomdraai klaar. Je opa vond ze het lekkerst bij een koud biertje, je moeder bij een glas rode wijn. Het lijkt me een ideaal hapje als je gasten hebt. Liefs, Mamie Ingrediënten 70 gr. ongezouten pecannoten 90-100 gram ambachtelijke, stevige aardappelchips 120 gr. honing 135 gr. verkruimelde blauwe kaas of gorgonzola Versgemalen zwarte peper naar smaak Bereiding 18 | kristin harmel

1. Verwarm de oven voor op 180 ˚C. Spreid de pecannoten in een enkele laag uit op een bakplaat en rooster ze 5 tot 6 minuten, tot ze beginnen te geuren. Pas op dat ze niet verbranden. 2. Neem een groot, plat bord en spreid de chips daarop gelijkmatig uit. Hoe groter het bord, des te makkelijker je de honing, noten en kaas erover kunt verdelen. 3. Druppel de honing over de chips en bestrooi ze dan met de verkruimelde blauwe kaas. Zorg ervoor dat elke chipje iets meekrijgt. 4. Maal er zwarte peper overheen. 5. Zet het bord 30 seconden in de magnetron, tot de blauwe kaas begint te smelten. Als dat nog niet het geval is, verleng dan de tijd met telkens 15 seconden, tot je ziet dat de kaas zacht wordt. 6. Strooi de geroosterde pecannoten over de chips en dien meteen op.


5. Franse vinaigrette

Hope, Amerikanen houden ervan aparte ingrediënten en apparaatjes te gebruiken om gerechten een bijzondere smaak te geven, en in de loop der jaren heb ik die manier van doen leren waarderen – tot op zekere hoogte. Want in Frankrijk, in elk geval toen ik klein was, waren de heerlijkste gerechten vaak het eenvoudigst. Bij deze dressing, die fantastisch is bij een gemengde groene salade en het ook goed doet bij de Franse Cape Cod-salade op de volgende bladzijde, staan versheid en kwaliteit van de ingrediënten voorop. Gebruik olijfolie van uitstekende kwaliteit, Franse Dijon-mosterd, goede sherryazijn, en je krijgt een overheerlijke dressing. Denk eraan: eenvoud is vaak het kenmerk van het ware. Afhankelijk van je omstandigheden zullen je smaakpapillen of je hart je de juiste weg wijzen. Liefs, Mamie Ingrediënten 1 sjalotje, ragfijn gehakt 1 teentje knoflook, ragfijn gehakt ½ theelepel zout 2 eetlepels sherryazijn 2 theelepels Dijon-mosterd 6-7 eetlepels olijfolie, extra vergine Zout en peper naar smaak

20 | kristin harmel

Bereiding 1. Meng sjalot, knoflook, zout en sherryazijn in een kleine kom en laat 10-15 minuten rusten, zodat het sjalotje wat van het zuur kan opnemen. 2. Klop met een garde of vork de mosterd erdoorheen. 3. Giet onder voortdurend kloppen in een dun straaltje de olijfolie erbij. Blijf nog een minuutje kloppen als alle olijfolie is toegevoegd om een mooie emulsie te verkrijgen. 4. Voeg eventueel nog wat zout en versgemalen peper toe. 5. Druppel de dressing over een gemengde groene salade, over geraspte worteltjes, of over de Franse Cape Cod-salade waarvoor je het recept hierna vindt.


6. Franse Cape Cod-salade

Hope, Ik heb mijn thuisland lang geleden verlaten, maar ik heb gemerkt dat ik er iets van heb meegenomen via mijn smaakpapillen. Mijn nieuwe thuis heb ik uiteraard ook lief. Cape Cod is het middelpunt van mijn leven geworden, want het is de plaats waar ik je moeder heb grootgebracht en waar ik nu als trotse grootmoeder mijn kleindochter moeder zie worden. Daarom combineer ik in mijn recepten vaak de verfijnde smaken van mijn geboorteland met de ingrediënten van mijn nieuwe thuis. Dit recept heeft het beste van beide culturen in zich: de cranberry’s, appels en kalkoen van Massachussetts en de sperziebonen (of haricots verts), geitenkaas en vinaigrette van Frankrijk. Zelfs al wordt er nooit over het verleden gesproken, het is aanwezig in de recepten die we doorgeven. Laat deze zomerse salade een herinnering zijn aan het land van je voorouders en aan de plaats die nu ons thuis is. Liefs, Mamie Ingrediënten 150-200 gr. sperziebonen, in stukjes gesneden 200 gr. gemengde slablaadjes, gewassen en gedroogd 85 gr. gedroogde cranberry’s 1 Granny Smith-appel of een andere friszure harde appel, klokhuis verwijderd en in dunne schijfjes gesneden 22 | kristin harmel

2 hardgekookte eieren, in stukjes gehakt 70 gr. gare kalkoenfilet, in stukjes De vinaigrette uit het vorige recept Geitenkaascroutons (zie Bereiding) Bereiding 1. Breng een pan water aan de kook, doe de boontjes erin en kook ze 3 minuten. Giet ze meteen af en laat ze schrikken onder de koude kraan. Dep of slinger de boontjes droog. 2. Meng de boontjes met de slablaadjes, cranberry’s, schijfjes appel, gehakte eieren, kalkoenfilet en de vinaigrette. 3. Verdeel over vier bordjes en garneer elk bordje met twee geitenkaascroutons (sneetjes stokbrood beleggen met een plakje zachte geitenkaas, kort onder de voorverwarmde ovengrill zetten en klaar is Kees. Pas op voor verbranden!).


7. Zomerse spaghettisalade

Hope, Op een dag, je was nog klein, vroeg je waarom er altijd macaroni en nooit spaghetti in een pastasalade zat. En daarom hebben jij en ik op een zondagmiddag deze salade verzonnen. De zwarte olijven waren jouw idee. Voor je ze in de salade deed, zette je ze als vingerhoedjes op je vingers. Dit was een van de lievelingsgerechten van je grootvader omdat jij, zijn lieve Hope, een van de bedenkers ervan was. Het is lang geleden dat ik hem heb gemaakt, maar misschien doe jij het nog een keer, met Annie. Hij is erg kindvriendelijk! Liefs, Mamie Ingrediënten 500 gr. spaghetti 500 ml Italiaanse dressing, light 1 bakje kerstomaatjes of romaatjes, gehalveerd 1 rode ui, in kleine blokjes 2 flinke penen, geschild en in kleine blokjes 1 blikje of potje zwarte olijven zonder pit, uitgelekt 120 gr. Parmezaanse kaas Zout en peper naar smaak Bereiding 1. Kook de spaghetti volgens de aanwijzingen op de verpakking. In een vergiet storten en direct met veel koud water spoelen, tot 24 | kristin harmel

de pasta afgekoeld is. 2. Meng de afgekoelde pasta met de rest van de ingrediënten. Zet ten minste twee uur in de koelkast, om de smaken goed te laten intrekken. NB: je kunt natuurlijk ook andere pastasoorten gebruiken, maar spaghetti is het leukst!


8. Zomerse linzensalade

Hope, Hoewel linzen eenvoudig en tamelijk neutraal van smaak zijn, kook ik er graag mee, deels omdat het eeuwenoud voedsel is en deels omdat er zoveel verhalen aan verbonden zijn. Wist je dat ze al voorkomen in de Bijbel? En dat hun ronde vorm de levenscyclus zou verbeelden? Voedsel waaraan een bepaalde betekenis wordt verbonden spreekt me erg aan. Deze gemakkelijk te bereiden linzensalade doet me denken aan de Franse zomer. Als je er koude stukjes kip of garnalen aan toevoegt heb je er een heerlijke maaltijd aan. Het is ook een fijn bijgerecht bij de kipfilet met citroen en dragon, waarvan het recept nog volgt. Liefs, Mamie Ingrediënten 300 gr. gekookte linzen (zelf gekookt of linzen uit blik) 100 gr. in kleine blokjes gehakte groenten (ik gebruik meestal gelijke delen peen, bleekselderij en groene paprika, maar je kunt alles gebruiken wat je in huis hebt) 2 à 3 bosuitjes, in ringetjes gesneden Het sap van 1 citroen 60 ml olijfolie 1 theelepel gedroogde rozemarijn 1 theelepel gedroogde tijm 2 tenen knoflook, gepeld en fijngehakt ½ sjalotje, fijngesnipperd 26 | kristin harmel

Zout en peper naar smaak Bereiding 1. Meng in een ruime schaal de linzen, groenten en bosui. 2. Klop in een kleine kom de rest van de ingrediënten tot een citroenige dressing. 3. Giet de dressing over het linzenmengsel en meng alles goed. Eventueel op smaak brengen met zout en zwarte peper. 4. Zet ten minste 2 uur in de koelkast om de smaken goed te laten in trekken. Ik maak deze salade bij voorkeur een dag van te voren, zodat de smaken, zoals de Fransen zeggen, ‘een goed huwelijk met elkaar kunnen aangaan’.


9. Provençaalse tomatensoep

Hope, Mijn moeder maakte een soortgelijke soep toen ik klein was, en met de tegenwoordig overal verkrijgbare Provençaalse kruiden en tomaten in blik staat hij in een ommezien op tafel. Ik eet deze soep graag in de winter omdat hij me verwarmt en me herinnert aan mijn geboorteland. Een dag later smaakt hij zeker zo lekker en heb je er een heerlijke lunch aan. Als Annie wat groter is, lust ze er misschien wel een tosti met geitenkaas bij. Liefs, Mamie Ingrediënten 30 gr. boter 4 tenen knoflook, fijngesneden 1 kleine ui, gesnipperd 1 middelgrote peen, in kleine blokjes 60 gr. bloem 2 blikken gepelde tomaten, in blokjes 1 liter kippenbouillon 1 eetlepel Provençaalse kruiden 1 klein blikje tomatenpuree 60 ml volle melk 100 gram verkruimelde geitenkaas Bereiding 1. Fruit de knoflook 2 minuten zachtjes in de boter. Voeg daarna 28 | kristin harmel

de ui en peen toe. Draai het gas laag, leg het deksel op de pan en laat de groenten 5 minuutjes smoren, tot ze heel licht beginnen te bruinen. 2. Roer de bloem door het groentemengsel. 3. Voeg de tomaten uit blik toe, de kippenbouillon, de Provençaalse kruiden en de tomatenpuree. Breng aan de kook, draai het gas laag en laat 10-15 minuten sudderen, tot de groenten gaar zijn. 4. Voeg onder goed roeren de melk toe en giet dan de helft van de soep in een keukenmachine of blender. Pureer en giet terug in de pan. Nog een keer goed doorroeren. 5. Breng de soep opnieuw aan de kook en laat nog 2 minuten zachtjes doorkoken. Het eindresultaat moet een enigszins romige tomatensoep met stukjes zijn. Dien op in soepkommen, bestrooid met wat verkruimelde geitenkaas en knapperig stokbrood om in de soep te dopen.


10. Aardappel-preisoep uit de slowcooker

Hope, Na een dag hard werken in de bakkerij is het heerlijk om thuis begroet te worden door de geuren van een vers bereide maaltijd. Dat kun je op twee manieren proberen te bewerkstelligen: wensen dat de kaboutertjes het eten op tafel zetten, of ’s ochtends je avondmaal in de slowcooker stoppen en laten sudderen tot je thuiskomt. Dat laatste heb ik gedaan met deze traditioneel Franse soep. Makkelijker kan niet! Liefs, Mamie Ingrediënten 4 middelgrote preien 4 middelgrote aardappelen, geschild en in blokjes gesneden 1½ liter kippenbouillon 125 ml slagroom Zout en peper naar smaak Bieslook, voor eroverheen Bereiding 1. Maak eerst de prei schoon, waarin nogal eens wat aarde kan zitten. Snij het uiteinde eraf en snij de preien overlangs doormidden. Waaier de preibladen zo ver mogelijk uit en beweeg ze heen en weer in een bak koud water. Spoel ze vervolgens nog een keer af onder de kraan en controleer met je 30 | kristin harmel

vingers of alle aarde eruit is. 2. Snij het donkere groen eraf. Snijd het wit-lichtgroene gedeelte van de prei in smalle halve ringetjes. 3. Doe de gesneden prei, de in blokjes gesneden aardappel en de kippenbouillon in de slowcooker, op de lage stand. 4. Stel in op 6-8 uur, zodat de groenten botergaar worden. 5. Pureer de soep in gedeeltes volkomen glad. 6. Voeg zout en peper naar smaak toe en bestrooi de soep voor het opdienen met fijngeknipte bieslook.


11. Franse uiensoep

Hope, Uiteraard zijn er veel ‘authentieke’ recepten voor Franse uiensoep, maar met mijn drukke bezigheden in de bakkerij hecht ik veel waarde aan iets wat snel klaar is. Deze versie van de Franse klassieker, voor de slowcooker, is verrassend lekker, en opgediend met een stukje stokbrood met wat gruyère zal niemand vermoeden dat hij zo eenvoudig te maken is. Er gaat vaak veel boter in Franse uiensoep, maar omdat de slowcooker zorgt voor een langzame en intense smaakontwikkeling is deze nagenoeg vetvrij... voor je hem garneert met een kaascrouton (die je weg kunt laten, maar die de soep wel extra cachet geeft!). Liefs, Mamie Ingrediënten 2 liter runderbouillon 3 eetlepels bloem 125 ml droge sherry 4 grote uien, in halve maantjes 8 sneetjes stokbrood van een dag oud 80 gr. geraspte gruyère Bereiding 1. Breng 250 ml runderbouillon aan de kook, in de magnetron of in een pan op het gas, en klop met een garde de met wat bouillon aangemaakte bloem erdoor. Giet de sherry erbij en roer goed. 32 | kristin harmel

2. Doe de uien in de slowcooker. Giet het sherrymengsel erover en vervolgens de resterende 1750 ml bouillon. Kook 6-8 uur op de lage stand, of 3-4 uur op de hoge stand. 3. Verwarm vlak voor het opdienen de ovengrill. Leg de sneetjes stokbrood op een bakplaat en bestrooi ze met de kaas. Plaats de bakplaat onder de grill tot de kaas begint te bubbelen en te verkleuren. 4. Schep de soep in kommen. Leg (met een tang, want ze zijn heet) een of twee sneetjes brood in elke soepkom.


12. Pizza met gerookte zalm, dille en roomkaas

Hope, Hoe vaak ik het ook eet, ik ben nog steeds gek op gerookte zalm, vooral met roomkaas en een beetje rode ui op een bagel, een traktatie voor een speciale ochtend. Begin jaren negentig heb ik het zelfs op de ontbijtkaart van de bakkerij gezet, maar er bleek weinig animo voor te zijn. Dus bedacht ik een vergelijkbaar gerecht maar dan voor aan het eind van de dag, de avondmaaltijd. Deze ongebruikelijke pizza is, met een grote salade erbij, voldoende voor 3 tot 4 personen, maar je kunt hem ook in 1012 punten snijden en als hapje serveren bij bijvoorbeeld een glas champagne of bubbeltjeswijn. Ik ben een groot fan van kant-enklare bodems (of kant-en-klaar pizzadeeg), vooral na een dag in de bakkerij. Maar niets houd je tegen om het deeg zelf te maken. Liefs, Mamie Ingrediënten 1 grote kant-en-klare pizzabodem 1 eetlepel olijfolie 1 rode ui 1 grote tomaat 225 gr. zachte roomkaas 2 eetlepels fijngesneden verse dille, plus extra voor de garnering Zout en peper naar smaak 8 plakjes dun gesneden gerookte zalm 34 | kristin harmel

1 eetlepel kappertjes Bereiding 1. Verwarm de oven voor op 220 ˚C. Kwast de pizzabodem in met olijfolie en bak hem 12-15 minuten op een bakplaat in de oven, tot hij goudgeel en knapperig is. 2. Laat hem buiten de oven enigszins afkoelen. 3. Snij intussen de ui doormidden. De ene helft snipper je fijn, de andere snij je in dunne halve maantjes. Snij vervolgens de tomaat in plakjes, bestrooi ze met wat zout en laat ze op keukenpapier uitlekken. 4. Meng met de mixer op middelhoge snelheid de fijngesneden ui, de roomkaas en de dille. Voeg zout en peper naar smaak toe. 5. Als de pizzabodem voldoende is afgekoeld om vast te pakken besmeer je hem met het roomkaasmengsel. Laat 1 cm langs de rand vrij. Beleg de pizza met de plakjes zalm, schik daar de halve maantjes rode ui, de tomaat en de kappertjes op en strooi er nog wat extra dille overheen. Onmiddellijk opdienen.


13. Kipfilet met citroen en dragon

Hope, Dit is het snelste en eenvoudigste kipgerecht dat er is. De kipfilet wordt in stukjes gesneden zodat hij in enkele minuten gaart, en je hoeft er alleen maar citroensap, gedroogde dragon, zout en peper aan toe te voegen om er extra smaak aan te geven. Voor zover ik weet zijn dat dingen die je altijd in huis hebt, dus het is een gerecht dat je in een mum van tijd kunt maken - mits je kipfilet in huis hebt, natuurlijk. Ik eet hem graag bij pilav, of bij witte rijst gekookt in kippenbouillon, met als groente sperziebonen of broccoli. Dit is de ideale doordeweekse maaltijd, waar Annie zeker van zal smullen als ze wat ouder is. Liefs, Mamie Ingrediënten 700 gr. kipfilet, in ‘tweehapsstukjes’ gesneden. Oftewel: niet in eenhapsstukjes, want dan worden ze snel te droog. Een stukje kip dat je doormidden moet snijden voor je het in je mond stopt, heeft precies de juiste grootte! 125 ml citroensap 2 eetlepels gedroogde dragon Zout en peper naar smaak Olijfolie Bereiding 1. Vet een anti-aanbakpan lichtjes in met olijfolie. 36 | kristin harmel

2. Meng in een schaal de stukjes kip met de helft van het citroensap, alle dragon, ruim zout en versgemalen zwarte peper. 3. Leg de kipstukjes in de pan, als deze heet is, en beweeg ze met een spatel heen en weer om ze gelijkmatig te laten garen. Giet na 3-5 minuten het restant citroensap erbij. Laat de kip nog enkele minuten bakken tot de stukjes licht bruinen. Om te controleren of ze niet meer rauw zijn vanbinnen, kun je een paar stukjes voorzichtig insnijden.


14. Kip met veertig tenen knoflook uit de slowcooker

Hope, Kip met veertig tenen knoflook is een klassiek Frans recept. Ik heb gemerkt dat Amerikanen met afgrijzen kunnen reageren als ik het over dit gerecht heb, omdat ze denken dat de hoeveelheid knoflook zo allesoverheersend is dat je dagenlang niets anders meer proeft. De knoflook ontwikkelt echter iets subtiels en nootachtigs en geeft een verrukkelijke smaak aan de kip. Dit gerecht herinnert me aan thuis, en aan familie. Hopelijk krijg jij net zulke mooie associaties als ik als je dit gerecht bereidt. Ik eet de kip graag bij rijst, in een soepbord (omdat het bijna een stoofpot is) met knapperig stokbrood erbij. Dit is niet de traditionele manier van bereiden, maar qua smaak komt het aardig in de buurt. Smeer de gestoofde teentjes knoflook op een sneetje geroosterd stokbrood en je weet niet wat je proeft. Liefs, Mamie Ingrediënten 125 ml droge witte wijn (ik gebruik meestal goedkope Franse witte tafelwijn) 250 ml kippenbouillon 2 theelepels gedroogde tijm 1½ tot 2 kilo kipdelen (dijen, poten, drumsticks, borstvlees met bot) of één flinke kip van 1½-2 kilo, in achten 15 gr. boter 38 | kristin harmel

Zout en versgemalen zwarte peper 40 tenen knoflook, gepeld 3 eetlepels maïzena 125 ml water Bereiding 1. Doe de witte wijn, de kippenbouillon en de tijm in de schaal van de slowcooker. 2. Wrijf de kipdelen in met boter en bestrooi ze ruim met zout en zwarte peper. Leg de kipdelen ook in de schaal. 3. Verdeel de knoflook. Duw tenen onder en tussen de stukken kip. 4. Zet de slowcooker op laag en laat de kip 6-8 uur garen. 5. Haal de kip en de knoflook uit de slowcooker en leg op een schaal. Roer de maïzena glad met 125 ml lauw water en giet het mengsel bij het vocht in de kookschaal. Blijf roeren tot het vocht licht gebonden is. Zet de slowcooker op hoog, laat 3 minuten doorkoken en doe dan de kip en knoflook weer in de schaal. Het kippenvlees is inmiddels zo gaar dat het gedeeltelijk van het bot valt. Meestal doe ik de helft van de kip zonder bot terug in de slowcooker, wat samen met de knoflook een heerlijk prutje geeft. De stukken kip met bot leg ik er bovenop. 5. Opdienen: schep wat van het kippenvlees-knoflookprutje over de rijst en leg er een stuk kip met bot op. Elke portie moet ten minste 5-8 tenen knoflook bevatten. Erg lekker met geroosterd stokbrood.


15. Linguine met schelpdieren

Hope, Pasta is natuurlijk niet typisch Frans, maar voor dit recept, een eerbetoon aan de clams van Cape Cod, heb ik leentjebuur gespeeld in de Italiaanse keuken. Ik creëerde dit recept voor je grootvader, die nog steeds watertandend kon terugdenken aan de pasta met romige clam-saus die hij weleens at toen we in de jaren veertig kortstondig in New York woonden, vlak bij Little Italy. Toen je klein was, nam je opa je vaak mee naar het strand om clams te zoeken en soms maakte ik van de clams die jij in je plastic emmertje mee terugbracht deze op olijfolie gebaseerde saus. Zelf hou ik niet van schelpdieren, dus ik at nooit mee, maar je opa en jij waren er dol op. Toen je ouder was en de tijd van schelpen zoeken voorbij was, maakte ik hem ook wel met schelpdieren uit blik. De saus is minder mooi dan die met verse clams, maar is veel gemakkelijker te bereiden, terwijl hij even authentiek smaakt. Het eenvoudige recept vind je hieronder. Liefs, Mamie Ingrediënten 60 ml olijfolie 1 ui, fijngesneden 8 tenen knoflook, fijngehakt ½ theelepel gedroogde oregano 1½ theelepel chilivlokken 125 ml droge witte wijn (bij voorkeur pinot grigio) 40 | kristin harmel

125 ml schelpdierenbouillon of visbouillon 2 blikjes à 185 gr. clams (venusschelpen, kokkels) 450 gram linguine 15 gram boter 2 eetlepels fijngehakte bladpeterselie Zout en peper Geraspte Parmezaan naar smaak Bereiding 1. Verhit de olie in een ruime hapjespan. Fruit de ui 4-5 minuten, voeg dan de knoflook, oregano en chilivlokken toe en fruit deze 2 minuten mee. Giet dan de wijn erbij, de bouillon en de schelpdieren uit blik (met het vocht), roer even door en breng aan de kook. Zet het gas laag, leg het deksel op de pan en laat het geheel onder af en toe doorroeren zachtjes doorsudderen. 2. Breng in een grote pan water aan de kook en kook de linguine 1 minuut korter dan vermeld op de verpakking. Vang bij het afgieten 125 ml van het kookwater op. 3. Roer de boter door de saus tot hij gesmolten is, voeg de gekookte linguine toe en meng met de saus. Laat het geheel nog 2 minuten sudderen. Mocht de saus iets te dik zijn, voeg dan wat van het achtergehouden kookwater toe. 4. Haal de pan van het vuur en maak de saus af met peterselie, peper en zout. Geef er geraspte Parmezaanse kaas bij, voor degenen die dat willen.


16. Amerikaanse cassoulet

Hope, Cassoulet is een klassieke stoofschotel uit de Zuid-Franse keuken, met witte bonen en allerlei soorten vlees. In verschillende regio’s wordt het gerecht bijna als kunstvorm beschouwd, en veel families hebben een eigen recept. In de Franse cassoulet zit canard confit (gekonfijte eendenboutjes) varkensworst en nog meer vlees, maar in mijn veramerikaanste versie – die ook veel sneller te bereiden is – gaan magere worstjes en kipfilet, gezonder en eenvoudiger. Varkensworst hoeft van mij niet per se, ik gebruik liever runderworst. Kies gewoon de worst die jij lekker vindt. Deze stoofschotel, die uitstekend van tevoren klaar te maken is, is het perfecte wintermaal voor Cape Cod. Je grootvader heeft vaak gezegd dat hij het jammer vond dat hij de echte Franse cassoulet nooit heeft geproefd; het is er nooit van gekomen om samen naar Frankrijk te gaan. Liefs, Mamie Ingrediënten 1 kilo kipfilet in stukjes gesneden 1 pond (braad)worst, in stukjes gesneden 3 blikken witte bonen, liefst cannelinibonen 1 blikje tomatenpuree 500 ml kippenbouillon 250 ml droge witte wijn 42 | kristin harmel

1 eetlepel gedroogde tijm Een bosje peterselie, fijngehakt (beetje bewaren voor garnering) 4 tenen knoflook, fijngehakt Zout en peper 90 gr. panko (Japans broodkruimachtig paneermeel) Bereiding 1. Houd 60 gr. panko apart. Doe de rest van de ingrediënten in de slowcooker en zet hem op de lage stand. Laat 7-8 uur stoven en roer alles tijdens het kookproces een paar keer door. 2. Rooster vlak voor het opdienen de achtergehouden panko in een droge koekenpan op middelhoog gas in 2-3 minuten goudbruin. Meng de helft ervan door de stoofschotel. 3. Dien op in diepe borden met veel korsterig brood. Bestrooi met de resterende panko en peterselie.


17. Kip uit de oven

Hope, Er zijn vele manieren om deze klassieker uit de Franse keuken te bereiden. Voor mijn versie gebruik ik een flinke kip van zeker 2,5 kilo, om nog wat over te houden voor de volgende dag. Koude kip is heerlijk te verwerken in sandwiches en salades, en als je hem opwarmt heb je er nog een keer een maal aan, met aardappelpuree en groente. Hieronder staat mijn favoriete manier om kip uit de oven te bereiden. Misschien moet je een paar keer oefenen voor hij naar je zin is, maar dan heb je ook een meesterwerk gecreëerd. Ik geef er meestal groenten en aardappeltjes uit de oven bij en sperziebonen. Liefs, Mamie Ingrediënten 1 flinke kip van ongeveer 2,5 kilo 30 gr. zachte boter ½ citroen 1 tak rozemarijn 6 tenen knoflook, overlangs doormidden gesneden 2 sjalotjes, in vieren 3 middelgrote uien, in zessen 12 rode aardappels, in vieren 4 flinke penen, schoongeboend en in grote stukken gesneden Grof zeezout en versgemalen zwarte peper 44 | kristin harmel

Bereiding 1. Verwarm de oven voor op 220 ˚C. Spoel de kip vanbinnen en vanbuiten goed af onder de koude kraan en dep hem droog met keukenpapier. 2. Wrijf de kip in met de boter. Duw de helft onder het vel en smeer de andere helft eroverheen. 3. Stop de halve citroen, de rozemarijn de knoflook, de sjalotjes en een in stukken gesneden ui in de buikholte van de kip en bind dicht met keukentouw. 4. Spreid de aardappeltjes, stukken peen en de resterende ui uit op de bodem van een braadslee. Plaats de kip voorzichtig boven op de groenten, met de borst naar boven. Bestrooi hem ruim met zout en peper. 5. Rooster de kip 1½ uur en bedruip hem tussendoor met braadvocht. De gaarheid controleer je door een mes in het dikke gedeelte van de poot te steken; het sap dat eruit loopt hoort helder te zijn. 6. Leg de groenten en de kip op een voorverwarmde schaal en dek af met aluminiumfolie. Laat 15 minuten rusten, zodat de vleessappen zich kunnen herverdelen. 7. Snijd de kip in stukken en dien op met de groenten.


18. Franse mac ‘n’ cheese

Hope, Macaroni met kaas is een van die gerechten waar ik altijd blij van word, en ik weet dat je mijn kindvriendelijke versie al kent, die met cheddar. De saus van deze versie is samengesteld uit een aantal meer volwassen kazen, waardoor het een grotemensenmaaltijd wordt en een prima manier om kinderen een nieuwe smaakervaring te geven. Kinderen die van jongs af aan worden aangemoedigd om uitgesproken smaken te leren waarderen zullen eerder een fijne smaak ontwikkelen. Probeer het op Annie uit als ze drie of vier jaar is, en als ze het niet lust, heb jij er tweemaal plezier van! Liefs, Mamie Ingrediënten 250 gr. elleboogjesmacaroni 60 gr. boter 60 gr. bloem 500 ml melk 80 gr. geraspte gruyère 80 gr. geraspte cheddar of (licht)belegen kaas 80 gr. blauwe kaas, verkruimeld Versgemalen zwarte peper 2 theelepels Coleman-mosterdpoeder (facultatief ) 30 gr. panko (Japans broodkruim)

46 | kristin harmel

Bereiding 1. Verwarm de oven voor op 190 ˚C. 2. Kook de macaroni volgens de beschrijving op de verpakking en giet af. 3. Verhit de melk in de magnetron tot hij net niet kookt. Smelt intussen zachtjes de boter in een grote pan. Roer met een pollepel de bloem erdoor en blijf 2 minuten roeren. Giet onder voortdurend roeren de warme melk erbij en blijf net zolang roeren tot je een gebonden, gladde saus hebt. 4. Haal de pan van de hittebron, voeg de kazen toe en roer de saus opnieuw glad. Breng het geheel op smaak met zwarte peper en (eventueel) mosterdpoeder. Schep als laatste de macaroni erdoor. 5. Doe het mengsel over in een beboterde ovenschaal. Bestrooi met panko en zet de schaal onafgedekt 25 minuten in de voorverwarmde oven. Haal de schaal uit de oven. 6. Schakel de ovengrill in. Zet de schaal nog een minuut of 2 op de bovenste richel in de oven, tot het korstje goudbruin is. Houd goed in de gaten dat het niet verbrandt!


19. Shadow squares

Hope, Deze goudblonde taartjes met een bruin laagje eiwitschuim vond je moeder heerlijk toen ze klein was. Jij was er als kind ook dol op, en ik hoop dat Annie de vierde generatie is die valt voor deze ‘schaduwcake’. Liefs, Mamie Ingrediënten 220 gr. margarine 100 gr. fijne kristalsuiker 100 gr. donkerbruine basterdsuiker 2 eigelen 1 eetlepel water 1 theelepel vanille-extract 250 gr. patentbloem 1 theelepel bakpoeder ½ theelepel dubbelkoolzure soda 170 gr. chocolate chips 2 eiwitten 100 gr. lichtbruine basterdsuiker Bereiding 1. Klop met een mixer de margarine zacht en romig. Voeg er in beetjes de kristalsuiker en donkerbruine basterdsuiker aan toe tot het mengsel licht en luchtig is. 48 | kristin harmel

2. Voeg eigelen, water en vanille toe. Goed mengen. 3. Zeef de bloem, het bakpoeder en de dubbelkoolzure soda. Meng het in twee gedeelten door de margarine en de suiker. 4. Verdeel het mengsel over een rechthoekige bakvorm van 20 x 30 cm. Strooi de chocolate chips over het beslag. 5. Maak de meringue door de eiwitten goed stijf te kloppen. Klop er beetje bij beetje de lichtbruine basterdsuiker doorheen. Verspreid de meringue met een spatel over het beslag. 6. Bak 30-35 minuten op 190 ˚C. 7. Snijd het nog warme baksel in vierkante stukjes van 5 x 5 cm.


20. L’heure bleue-koekjes

Hope, De schemering is voor mij het mooiste moment van de dag. In Frankrijk noemden we het l´heure bleue, het blauwe uur, vanwege de prachtig fluweelblauwe kleur die de hemel krijgt als de zon achter de horizon verdwijnt. De term l’heure bleue verwijst ook naar het Parijs van kort voor de Eerste Wereldoorlog, de jaren waarin de stad zijn onschuld verloor. Ik zelf ben altijd van mening geweest dat Parijs zijn onschuld pas echt verloor vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, want mijn kinderjaren in de jaren dertig van de vorige eeuw waren zo idyllisch en onschuldig als maar kon. Helaas bleek dat de schemering voor de donkerste periode van de twintigste eeuw. Al jaren lang heb ik hier op Cape Cod voor het raam zitten kijken hoe de zon achter de einder verdwijnt en het blauwe uur zich aandient. Dat is het moment waarop de sterren verschijnen, en elke avond is het weer even mooi. Het is fijn te weten dat ver weg, aan de andere kant van de Atlantische oceaan, boven een land dat ik lang geleden verliet, dezelfde sterren twinkelen en waken. Dit zijn mijn lievelingskoekjes, omdat ze me aan mijn geliefde blauwe uur doen denken. De chocoladekoekjes stellen de nachtelijke hemel voor, en de suikerpareltjes de sterren. Geniet ervan. Liefs, Mamie

50 | kristin harmel

Ingrediënten 100 gr. donkerbruine basterdsuiker 110 gr. zachte boter 1 ei 200 gr. patentbloem 45 gr. cacao ½ theelepel bakpoeder ½ theelepel dubbelkoolzure soda Snufje zout 4 druppels blauwe voedingskleurstof (als je de kleur van de schemering nog realistischer wil nabootsen) 1 potje witte suikerpareltjes Bereiding 1. Verwarm de oven voor op 180 ˚C. 2. Klop met een mixer in een middelgrote kom de suiker door de boter. Klop dan het ei door het boterige mengsel. 3. Meng in een andere kom de gezeefde bloem, de cacao, het bakpoeder en de dubbelkoolzure soda en het zout. Klop met de mixer het droge mengsel in beetjes door de boter-suikermassa tot je een glad beslag hebt. Voeg dan pas de kleurstof toe, als je die gebruikt, en klop nogmaals goed door. 4. Schep volle theelepels deeg op een ingevette en bebloemde of met bakpapier beklede bakplaat. Bestrooi de koekjes royaal met suikerpareltjes en duw ze voorzichtig plat, zodat de pareltjes in het deeg vast bakken. 5. Bak de koekjes 10-12 minuten, haal ze dan uit de oven en strooi er nog wat extra suikerpareltjes overheen. Laat ze 10 minuten afkoelen op de bakplaat en hevel ze dan voorzichtig over op een rooster om verder af te koelen. 6. Lekker bij een glas koude melk of een kop koffie.


En als bonus: drie recepten voor een leesclubbijeenkomst

Beste lezers, De recepten die volgen komen uit mijn eigen keuken, ik heb ze vaak voor vrienden gemaakt. Elk jaar geef ik een wijn-en-kaas party en dan brengt iedereen een favoriete wijn van onder de tien euro mee. Ik zorg voor hapjes, en voor de kaas. Het is een erg leuke manier om erachter te komen van wat voor soort wijn je wel of niet houdt en om weer eens wat mensen te spreken. Maak onderstaande recepten voor je vrienden, of bij een bijeenkomst van je leesclub. Liefs, Kristin Harmel

52 | kristin harmel

1. Rode en witte sangria

Ik moet bekennen dat ik gek ben op wijn. Het komt vast door de periode dat ik in Parijs heb gewoond, waar het drinken van een glas wijn in een café net zo bij de dag hoorde als het poetsen van je tanden voor je ’s ochtends de deur uit gaat. Als ik gasten krijg, heb ik dan ook altijd verschillende rode en witte wijnen in huis, voor ieder wat wils. Maar niet iedereen houdt van wijn (on-be-grij-pe-lijk). Toch heb ik vrienden die een glas wijn laten staan maar mijn sangria, hierna beschreven, wel lijken te waarderen, terwijl sangria toch gebaseerd is op wijn. Ook heb ik ontdekt dat het maken van sangria een goede manier is om een fles wijn op te maken die minder lekker bleek te zijn als je had gedacht. Maar gebruik geen slechte wijn, wijn met kurk of goedkope wijn (tenzij je je vrienden een kater wil bezorgen). Stel, je houdt van stevige rode wijn en je hebt net een pinot noir opengemaakt die een beetje tegenvalt, dan is dit de manier om hem op te maken. Als ik mensen over de vloer heb, vooral bij zomers weer, maak ik meerdere kannen rode en witte sangria. rode sangria Ingrediënten 1 fles rode wijn 60 ml cognac 60 ml sinaasappelsap 1 blikje (330 ml) Sprite, 7-Up of iets dergelijks 1 citroen, in schijfjes 1 limoen, in schijfjes Roses recepten bij Zolang er sterren aan de hemel staan | 53

1 sinaasappel, in schijfjes Cocktailkersen, om te garneren Bereiding 1. Meng alle ingrediënten behalve de cocktailkersen in een hoge kan en zet minimaal twee uur in de koelkast. 2. Voeg ijsblokjes toe aan de drank en giet in glazen. Zorg ervoor dat er in ieder glas een paar schijfjes citrusvrucht zitten. Garneer elk glas met een cocktailkers. witte sangria Ingrediënten 1 fles droge witte wijn 180 ml perzikbrandenwijn 1 blikje (330 ml) Sprite, 7-Up of iets dergelijks 1 blik perziken, of een pot, in plakjes Bereiding 1. Meng alle ingrediënten in een hoge kan en zet minimaal twee uur in de koelkast. 2. Voeg ijsblokjes toe aan de drank en giet in glazen, met in elk glas ten minste twee plakjes perzik.

54 | kristin harmel

2. Canapés met rosbief

Toen ik deze hapjes een keer had gemaakt voor een wijnparty bij mij thuis en ik telkens de vraag kreeg: Wat zijn dat nou?, zette ik er een van dubbelgevouwen karton gemaakt bordje bij waarop stond: canapés met rosbief. Binnen vijf minuten waren ze op en had ik er spijt van dat ik er niet meer had gemaakt. Nu behoren ze tot mijn vaste repertoire als er een bijeenkomst is, ook omdat het een makkelijk te hanteren hapje is. Je hebt er maar één hand voor nodig, dus je hoeft je glas er niet voor neer te zetten. Ik maak ze ook weleens als we met zijn tweetjes op de bank duiken om een avondje films te kijken, met een fles cabernet sauvignon erbij, en wat kaasjes. Ingrediënten 24 krokante toastjes (bijvoorbeeld Haust), of in de oven geroosterde sneetjes stokbrood van een dag oud 2 pakjes roomkaas (à 200 gr.) naturel 2 eetlepels mierikswortel uit een potje (bijvoorbeeld Kühne) 2 eetlepels bieslook, geknipt 350 gram dik gesneden rosbief Radijs, in dunne plakjes gesneden, om te garneren Bereiding 1. Klop met een mixer de roomkaas, mierikswortel en 1 eetlepel van de geknipte bieslook tot een romig geheel. 2. Snijd de rosbief in stukjes die net op een toastje passen, met vrijlating van de rand. 3. Beleg de toast met het roomkaasmengsel, de rosbief en een plakje radijs. Bestrooi met extra bieslook en versgemalen peper. Roses recepten bij Zolang er sterren aan de hemel staan | 55

4. Serveer op een mooie schaal. Een goede combinatie met rode wijn.

56 | kristin harmel

3. Romige Italiaanse dip

Deze dip staat zo op tafel en doet het altijd goed. Ik bak en serveer de dip het liefst in een kleine aardewerken ovenschaal. Zet er een lepel in, zodat iedereen zijn eigen bordje kan maken. Ingrediënten 1 pakje roomkaas naturel à 200 gram ½ blik blokjes tomaat, uitgelekt 1 middelgrote rode ui, fijngehakt 1 eetlepel Italiaanse kruiden 2 theelepel knoflookpoeder 2 teentjes fijngesneden knoflook 1 bosje basilicum, in reepjes Crackertjes of geroosterd pitabrood om mee te dippen Bereiding 1. Verwarm de oven voor op 180 ˚C. 2. Klop alle ingrediënten (behalve crackers/brood en basilicum) met de mixer op stand 2 tot een romig mengsel. 3. Schep het mengsel in een kleine, ingevette aardewerken ovenschaal. Zet 20 minuten in de oven, tot het kaasmengsel is gesmolten. 4. Garneer met in reepjes gescheurde basilicum en dien op met crackertjes of in driehoekjes geneden geroosterd pitabrood.


Franse ‘Deviled Eggs’

Hope, Als klein meisje vroeg je me een keer waarom deze eitjes naar de duivel waren vernoemd, en ik had niet een-twee-drie een antwoord op je vraag, want in Frankrijk heten ze oeufs mimosa, en dat heeft niets met de duivel te maken! Je opa legde uit dat pittig gekruide dingen in de Verenigde Staten vaker ‘duivels’ worden genoemd. Het onderstaande recept is aangepast aan de Amerikaanse smaak, hoewel ik er wel typisch Franse kruiden bij heb gezocht. Ze zijn niet bijzonder pittig, dus, mocht Annie ernaar vragen... er is weinig duivels aan! Liefs, Mamie Ingrediënten 6 hardgekookte eieren, afgekoeld en gepeld 3 afgestreken eetlepels mayonaise 2 theelepels Dijonmosterd 1 eetlepel fijngehakte peterselie 1 eetlepel geknipte bieslook, plus extra voor de garnering 1 theelepel gedroogde en gekneusde rozemarijn 1 theelepel versgemalen zwarte peper Bereiding 1. Snij de eieren overlangs doormidden en lepel het eigeel eruit. 2. Prak in een kom de eigelen met de mayonaise en de mosterd. Voeg dan de overige ingrediënten toe en roer het mengsel glad. 58 | kristin harmel

Wil je een luchtiger vulling, gebruik dan de mixer. 3. Vul de 12 halve eitjes met behulp van een lepel of een spuitzak. Bestrooi ze met wat bieslook. Zet minimaal twee uur in de koelkast, zodat de smaken goed kunnen intrekken.


60 | kristin harmel

De duisternis viel snel, veel te snel in, terwijl de jongen in de Jardin du Luxembourg onder zijn lievelingsstandbeeld stond dat door dwarrelende sneeuwvlokken werd omhuld. Hij keek naar het standbeeld en bewonderde voor de zoveelste keer de manier waarop ze haar fakkel hooghield. Ze was het zusje van het Amerikaanse Vrijheidsbeeld dat hij op een dag met eigen ogen hoopte te zien. ‘Liberté,’ zei de jongen zachtjes, en hij stelde zich, zoals wel vaker, voor dat ze een engel was die was gestuurd om zijn stad te beschermen. Het woord lag zoet op zijn tong, zoeter dan hij zich kon herinneren van voorgaande keren, omdat hij toen nog niet had geweten dat vrijheid iets was wat je moest koesteren. Hij keek naar de donker wordende hemel. Over een tijdje zou het blauwe uur, l’heure bleue, aanbreken, het moment van de dag waar hij naar uitkeek maar dat hij tegelijkertijd verfoeide. Hij hield van de kleur die de hemel aannam als op dat moment water, lucht en hemel één werden in de avondschemering. Eerst zou de lucht in het westen paars, karmozijnrood en donkeroranje worden. Daarna zou hij een diepe, fluweelblauwe kleur aannemen, waarna het licht in de wereld uitdoofde. De hemel zou dan worden bespikkeld door een miljoen sterretjes. Hij stelde zich voor dat in het oneindige heelal er ontelbaar veel vrijheidsbeelden waren zoals deze hier in Parijs. De sterren waren dan hun fakkels van vrijheid die reizigers welkom heetten. Maar l’heure bleue was ook het tijdstip waarop de avondklok de sneeuwbol | 61

inging, waardoor de jongen eraan werd herinnerd dat hij niet langer zelf kon beschikken over zijn minuten, uren en dagen. Terwijl de sneeuw stilletjes naar beneden dwarrelde, deed de donker wordende hemel de jongen denken aan de koepel van de sneeuwbol die hij vorig jaar had gekregen van zijn grootvader, vlak voordat die was overleden. Terwijl de sneeuwvlokjes om hem heen dansten, uit de hemel neerdalend als verdwaalde sterretjes, stelde de jongen zich voor dat hij zich in een wereld van glas bevond en dat alle mensen van wie hij hield bij hem waren in die veilige luchtbel. In de verte hoorde hij geschreeuw, de knal van een geweerschot, en vervolgens stilte. Hij keek op zijn horloge. Het werd al laat. Hij wist dat hij hier nu niet meer zou moeten zijn. De avondklok ging bijna in en hij zou zich moeten haasten om nog op tijd thuis te zijn. Maar het was de laatste avond van zijn jeugd en het voelde goed om die stomme regeltjes een laatste keer aan zijn laars te lappen en net te doen alsof hij zich geen zorgen hoefde te maken om de consequenties. Morgen zou hij zestien jaar worden. ‘Dan word je een man,’ had zijn vader vanochtend nog gezegd, terwijl hij hem een klap op zijn schouder had gegeven. Hij had erbij geglimlacht, maar zijn ogen hadden niet meegedaan. Misschien kwam dat doordat de jongen al een man was, iets wat zijn vader maar al te goed besefte. Onschuld viel niet te bewaren. Met het uitbreken van oorlog was er een eind gekomen aan zijn kindertijd. Parijs was in juni in handen van de nazi’s gevallen. De eerste paar maanden had het geleken alsof de wereld had stilgestaan. De jongen en zijn familie hadden geweten dat er iets duisters dreigde en alle inwoners van de stad hadden collectief hun adem ingehouden. De zomer ging over in de herfst en het schitterende groen maakte plaats voor feloranje. In september werd de eerste verordening over de separatie van de joden uitgevaardigd. In 62 | kristin harmel

oktober moesten de jongen en zijn familie zich als joods registreren. ‘Dit is niet best,’ had de vader van de jongen gezegd. ‘Helemaal niet best.’ ‘Ze willen ons vast alleen maar in kaart brengen,’ had de moeder van de jongen met licht trillende stem uitgebracht. ‘Dat is het niet alleen,’ had zijn vader gezegd, zo zachtjes dat het jongere zusje van de jongen niets van het dreigende gevaar had meegekregen. Maar de jongen had het wel gehoord en begrepen wat zijn vader had bedoeld toen hij zei: ‘Je weet toch wat ze in het oosten met de joden doen. Het is slechts een kwestie van tijd.’ ‘Dat zal wel meevallen,’ had zijn moeder gezegd, maar haar stem had niet zo zelfverzekerd geklonken als anders en toen ze zich had omgedraaid om zich weer op haar naaiwerk te concentreren, had de jongen tranen in haar ogen gezien. Parijs was veranderd. Het gevaar hing als een naderend onweer in de lucht. De mensen lachten niet meer en als je joods was, ontweken ze je blik. De jongen begreep niet hoe één decreet van de nazi’s de denkwijze van een heel volk kon veranderen. Maar hij wist ook dat angst rare dingen met mensen deed. Als het geloof in de toekomst begon weg te vallen, bleef alleen de angst in het heden over. De jongen keek weer op zijn horloge. Hij moest nu echt gaan. Uitgerekend op dat moment zag hij haar. In de lange schaduw van zijn zo dierbare standbeeld liep een mooi meisje dat ongeveer even oud moest zijn als hij. Ze had een jongetje van een jaar of negen aan de hand en fluisterde iets tegen hem. Zelfs van een afstandje, vanaf de overzijde van het perk waarin het standbeeld stond, was hij geraakt door haar schoonheid. Ze had grote ogen die de kleur van leisteen hadden en bruin, golvend haar. Haar wangen waren roze van de kou en haar glimlach wekte de indruk alsof ze alle problemen van de hele wereld kon wegnemen. de sneeuwbol | 63

Hij staarde gebiologeerd naar haar totdat ze opkeek en zijn blik beantwoordde. Op dat moment stond de wereld stil. De schemering vorderde niet meer. De sneeuw viel niet meer neer. De aarde stopte met draaien. ‘Hallo,’ zei de jongen. Hij meende dat in elk geval gezegd te hebben, maar besefte tegelijkertijd dat er geen geluid uit zijn mond was gekomen en zijn lippen geen woord hadden gevormd. Dit was hem nog nooit overkomen en hij vond het maar vreemd. Hij probeerde het nog een keer, maar voordat hij iets had gezegd, begon het jongetje te praten. ‘Waarom zijn we blijven staan?’ vroeg hij, terwijl hij aan de hand van het meisje trok. Het meisje bukte en glimlachte. Haar woorden, die over het perkje heen naar de jongen zweefden, klonken als muziek. ‘We zijn blijven staan omdat het erg belangrijk is dat je begrijpt dat mensen vrij kunnen zijn op de plek waar het echte Vrijheidsbeeld staat,’ zei het meisje, wijzend naar het standbeeld. Het hart van de jongen maakte een sprongetje en werd opgetild door de melodie van haar woorden. ‘In de Verenigde Staten bepaalt religie niet wie je bent,’ vervolgde ze. ‘Daar zien ze dat slechts als een stukje van jou. Niemand zal erom veroordeeld worden. Op een dag ga ik ernaartoe, Alain, en dan zal ik jou meenemen.’ Voordat de jongen wist wat hij deed, liep hij al door het perk naar het mooie meisje dat weer naar hem opkeek, zijn ogen zocht en zijn blik deze keer vasthield. Het jongetje dat Alain heette zag met een verbaasd blik hoe hij op hen afkwam. Misschien voelde hij hoe de lucht om hen heen knetterde, de vogels in de bomen geluidloos liefdesliedjes zongen en de sterren zich vermenigvuldigen aan de donkere hemel. ‘Waarom is je gezicht zo rood, Rose?’ vroeg Alain, naar het meisje opkijkend. ‘Word je ziek?’ Rose, dacht de jongen glimlachend bij het horen van Alains woorden. De mooiste naam die hij ooit had gehoord. In de kille avondlucht stootte Rose snel wolkjes adem uit, 64 | kristin harmel

terwijl ze de jongen met grote ogen aanstaarde. Hij besefte dat zij ook moeite had met ademhalen. De jongen wist niet wat hij tegen haar moest zeggen, dus bukte hij zodat hij op ooghoogte met Alain kwam. ‘Je vriendin heeft gelijk, monsieur,’ zei hij, zich ervan bewust dat zijn stem trilde en zijn handen klam waren van het zweet. ‘In de Verenigde Staten zijn de mensen vrij. Op een dag ga ik er ook naartoe.’ Hij keek weer op naar Rose. Ze verdronken bijna in elkaars blik en spraken duizend woorden zonder iets te zeggen. De jongen had nooit eerder de toekomst gezien. Hij wist niet eens dat dat mogelijk was. Maar de toekomst stond in Roses ogen. Hij zag alles, een heel leven werd erin ontvouwd. Hij vroeg zich af of zij dit ook zag. Maar toen onderbrak Alain hun stille gesprek. ‘Ze is mijn vriendin niet,’ zei hij, terwijl hij stampvoette en zijn armen voor zijn smalle borst over elkaar sloeg. ‘Ze is mijn zus!’ Rose begon te lachen. Het was het mooiste geluid dat de jongen ooit had gehoord, dus hij begon ook te lachen. Opeens wist hij dat hij deel wilde uitmaken van wat zij deed en haar wilde volgen waar ze ook ging. Ze spraken met elkaar, terwijl het laatste restje licht uit de hemel vervloog. De tijd die verstreek leek zowel een fractie van een seconde als een eeuwigheid te duren. Ze waren zich er allebei van bewust dat ze na het ingaan van de avondklok nog buiten waren. Maar op dat moment kon hen dat niets schelen. De jongen hervond zijn stem en vertelde Rose over zijn familie, zijn angst voor naderend onheil en zijn droom om al zijn dierbaren te redden en mee te nemen naar dat land van vrijheid, hier ver vandaan. Rose vertelde hem dat haar ouders, in tegenstelling tot haar, geen acht op de waarschuwingen sloegen. Ze zei dat ze niet voor haar eigen leven vreesde, maar wel voor dat van haar broers en zussen, haar oma en haar ouders. Ze wist niet hoe ze hen ervan moest overtuigen dat het duister oprukte, want zij hadden de sneeuwbol | 65

hun blik naar het licht gericht. Hoewel het licht nu afnam, zo vertelde ze, hadden ze zo lang recht in de zon gekeken dat ze blind waren geworden. ‘Ik vrees voor de toekomst,’ zei Rose. ‘Ik ben bang voor wat komen gaat.’ ‘We mogen de hoop niet verliezen,’ zei de jongen. ‘Maar hoe moeten we nu hoop houden als we zo in het nauw worden gedreven?’ vroeg ze. Hij moest haar het antwoord schuldig blijven, al had hij zichzelf deze vraag ook keer op keer ook gesteld. Daarom zei hij het enige waar hij wel zeker van was. ‘Ik zal ervoor zorgen dat jou niets overkomt,’ beloofde hij plechtig. ‘Maar je kent me helemaal niet,’ zei ze, zachtjes en lief. ‘Dat is waar,’ zei de jongen. ‘Maar toch zal ik je beschermen.’ Hij wist niet waarom hij zo’n sterke drang had om haar te redden. Maar toch voelde hij dat tot in elke vezel van zijn lichaam. In de verte klonk opnieuw geschreeuw en het gerommel van een Panzer, een Duitse tank die ergens vlak bij het park moest rijden. In een oogwenk drong de werkelijkheid weer tot de jongen door en besefte hij waar en wat ze waren. Joden in Parijs. In de avondschemering. Alain leek het zich ook te realiseren. ‘We moeten gaan,’ zei hij, terwijl hij zijn zus met zich meetrok. ‘Het wordt donker. Maman en papa zullen kwaad zijn!’ Rose knipperde een paar keer met haar ogen. ‘We moeten weer verder,’ zei ze met vlakke stem en een angstige blik. ‘Het spijt me.’ Rose en Alain liepen in rap tempo naar de westkant van het park. De moed zonk de jongen in de schoenen. Hij wist dat hij haar nooit meer zou terugzien als ze nu wegliep. Hoe zou hij haar kunnen overhalen om te blijven? ‘Morgen ben ik jarig, hoor!’ riep hij hen in een opwelling na. ‘Dan word ik zestien!’ Zodra hij het eruit had geflapt, geneerde 66 | kristin harmel

hij zich. Wat zou Rose dat nu kunnen schelen? Wat deed dat er toe? Maar Rose draaide zich om en toen ze glimlachte, leek het alsof de zon in de duisternis ging schijnen. ‘Op eerste kerstdag?’ vroeg ze. ‘Ja.’ Hij durfde niets meer te zeggen uit angst om haar af te schrikken. Ze stond stil en keek hem even aan. ‘Dan spreken we morgen weer hier bij het standbeeld af,’ zei ze. ‘Om het te vieren.’ Toen verdween ze zo snel uit het zicht dat de jongen met zijn ogen knipperde en zich afvroeg of hij dit allemaal had gedroomd en ze misschien slechts een luchtspiegeling in zijn zelfbedachte sneeuwbol was geweest. Hij keek omhoog en proefde de sneeuwvlokken op zijn tong. Ze smaakten zuiver en rein. Ze tintelden even waarna ze als bij toverslag verdwenen. Misschien was het wel toverij, zo dacht de jongen. Morgen was het kerst en christenen geloofden in het wonder van Kerstmis. Waarom hij dan niet? Zoveel verschilden christenen en joden immers niet van elkaar. Wonderen waren toch prachtige momenten op aarde waarvoor geen verklaring was? * Pas de volgende ochtend realiseerde de jongen zich dat hij en Rose, die mooie Rose, niet hadden afgesproken hoe laat ze elkaar weer in het park zouden ontmoeten. ‘Vanavond zal ik ter ere van je verjaardag iets lekkers klaarmaken, jongen,’ zei zijn moeder toen hij vlak na zonsopkomst de keuken binnenkwam. ‘Het spijt me, maar ik kan er niet bij zijn,’ zei hij, terwijl hij op zijn horloge keek en zich afvroeg of Rose al op hem stond te wachten. de sneeuwbol | 67

Zijn moeder keek hem aan. ‘Waarom niet?’ Hij overwoog wat hij moest antwoorden. Hij zou een smoes kunnen verzinnen om te voorkomen dat ze nieuwsgierige vragen ging stellen of hij kon haar de waarheid vertellen. Hij koos voor het laatste. ‘Tja, maman, ik ben verliefd,’ zei hij zelfverzekerd. Ze trok een wenkbrauw op. Uit de manier waarop haar linkermondhoek trilde, leidde hij af dat ze een glimlach probeerde te onderdrukken. ‘Echt waar?’ vroeg ze. Hij knikte en zei: ‘Ze heet Rose. Op een dag ga ik met haar trouwen.’ Hij stond versteld van zijn eigen woorden, want hij had nog nooit over het huwelijk nagedacht. Daar was hij nog te jong voor. Bovendien leerde je in oorlogstijd wel om niet te ver vooruit te kijken. Tegelijkertijd waren het misschien wel de waarste woorden die hij ooit had gezegd. Hij had altijd moeten lachen om mensen die zeiden: ‘Als het zover is, weet je het gewoon.’ Nu begreep hij wat ze bedoelden. ‘Dat is mooi,’ zei zijn moeder lichtelijk geamuseerd. ‘Maar er is wel een avondklok, jongen. De nazi’s kan het niets schelen dat je verliefd bent. Zullen we afspreken dat we eten als het donker is?’ De jongen aarzelde, maar moest hiermee wel instemmen, ook al wist hij zeker dat zijn moeder er niets van begreep. Hij zou op tijd thuis zijn. Maar eerst wilde hij Rose zien. Voor zijn vertrek pakte hij zijn dierbaarste bezit: de sneeuwbol van zijn grootvader. Hij stopte hem zijn jaszak, zodat zijn moeder het niet zou zien, en gaf zijn moeder en jongere zusje in het voorbijgaan nog snel een kus op de wang. Toen hij in het park arriveerde, was het perkje rond het standbeeld leeg. De moed zonk hem in de schoenen. Stel dat Rose niet zou komen? Stel dat ze hier al was geweest en had gedacht dat hij het had laten afweten? De jongen kon zichzelf wel voor zijn kop slaan, omdat ze geen tijd hadden afgesproken. Wat stom! Als ze niet zou komen, zou hij haar nooit kunnen terugvinden. 68 | kristin harmel

Hij besloot net zolang te wachten als nodig was. Hij ging op een houten bankje zitten en deed zijn ogen dicht. De sneeuwbol in zijn jaszak leek warmte af te geven. Hij voelde hem in zijn zij drukken. Zijn ouders zouden woedend zijn als ze erachter zouden komen dat hij het had weggegeven. Het was een antiek stuk dat zijn grootvader rond 1885 zelf als kind had gekregen. Maar de jongen wist zeker dat zijn grootvader het juist geweldig zou hebben gevonden dat de sneeuwbol nu een liefdesgeschenk zou worden. In de verte klonk klokgelui, wat de jongen er weer aan deed denken dat het Kerstmis was. Ergens in de buurt klonk de lieflijke melodie van Douce nuit. Hoewel hij geen christen was, zong hij het lied zachtjes mee. Toen hij bij de regel ‘c’est l’amour infini’ kwam, moest hij weer aan Rose denken. Dit is eeuwige liefde, luidde de regel van het lied. Hij wist dat het verwees naar Gods liefde voor de mens. Maar de jongen meende dat als de mens naar Gods beeld was geschapen, echte bofkonten eeuwige liefde ook op aarde moesten kunnen vinden. Zachtjes zong hij de regel nog een keer en toen hij zijn ogen opendeed, stond Rose lachend voor hem. Het leek wel een teken van God. Hij sprong overeind en voelde dat hij moest blozen. ‘Je hebt een mooie stem,’ zei ze met een geamuseerde blik. Hij wist dat zij ook bloosde. ‘Het was niet de bedoeling dat je dit hoorde,’ zei hij, terwijl hij in het zand schopte. Hij geneerde zich en ging weer ging zitten. ‘Ik ben er juist blij om.’ Ze ging ook op het bankje zitten. Hij voelde zijn lichaamstemperatuur meteen stijgen nu ze daar zo naast elkaar zaten. ‘Gefeliciteerd met je verjaardag,’ zei ze zachtjes. ‘Rose, ik heb een cadeautje voor je meegenomen,’ flapte hij eruit. Ze keek hem aan. ‘Maar jij bent toch jarig?’ de sneeuwbol | 69

‘Dat weet ik. Maar ik wil dat je dit krijgt,’ zei hij, waarna hij de sneeuwbol uit zijn jaszak haalde en aan haar gaf. Hij zag dat haar grijze ogen groot werden. Ze pakte hem aan en bekeek de wereld in de bol. ‘Het is een kerstboom,’ zei ze enigszins verward, en ze keek naar hem op. Midden in de sneeuwbol stond inderdaad een dennenboom vol kerstballen in allerlei kleuren. ‘Ja,’ zei de jongen. ‘Maar je hoeft geen kerst te vieren om te kunnen waarderen waar de boom voor staat.’ Ze keek hem vragend aan en vestigde haar blik toen weer op de sneeuwbol. Ze hield hem op zijn kop en keerde hem om. Ze keken samen hoe de sneeuw neerdwarrelde in de wereld in haar handpalm. ‘Wat symboliseert de boom dan?’ vroeg ze ten slotte. ‘De kracht van het leven,’ zei hij, zich herinnerend wat zijn grootvader tegen hem had gezegd toen hij de sneeuwbol vorig jaar had gekregen. ‘Zelfs op de koudste dagen en tijdens de langste winters blijft de dennenboom groen, omdat hij weet dat er ook weer warmere dagen zullen komen. Hij geeft de hoop nooit op.’ Het meisje staarde naar de sneeuwbol met een voorzichtig glimlachje op haar gezicht. ‘Gisteravond zei je dat je bang bent voor de toekomst,’ vervolgde de jongen. Rose keek naar hem op en staarde hem met grote ogen aan. ‘Ik wil dat je nooit vergeet dat er ook weer betere tijden zullen komen. Je mag het niet opgeven.’ Er verschenen tranen in Roses ogen. ‘Wat zeg je dat mooi,’ zei ze. ‘Maar wil je de sneeuwbol niet houden? Hij is je vast erg dierbaar.’ De jongen schudde zijn hoofd. ‘Ik heb hem niet meer nodig. Als het sneeuwt, word ik eraan herinnerd. Ik wil dat jij hem krijgt.’ ‘Maar waarom?’ fluisterde Rose. De jongen dacht even na. ‘Omdat hoop het enige is wat ons 70 | kristin harmel

rest,’ antwoordde hij uiteindelijk. ‘Dat mag je niet vergeten, hoe koud het in de winter ook zal zijn.’ Rose staarde de jongen een hele tijd aan en hij was bang dat ze hem maar vreemd vond. Het was ook raar dat een joodse jongen een joods meisje een kerstcadeau gaf. Maar toen knipperde ze met haar ogen, waardoor haar lange wimpers over haar wangen streken, en voordat de jongen besefte wat er gebeurde, drukte ze haar lippen op de zijne. Zijn hele lichaam stond in vuur en vlam toen ze weer terugweek. ‘Dat was niet netjes van me,’ zei ze met een knalrood gezicht. ‘Het spijt me vreselijk. Ik weet niet wat me bezielde.’ ‘Je hebt me gekust,’ zei de jongen verwonderd. ‘Ja,’ zei het meisje, haar blik op haar schoot gericht. ‘Dat was dom. Dat had ik misschien beter niet...’ Maar ze kon haar zin niet afmaken, omdat de jongen naar haar toe boog en haar op zijn beurt kuste. Deze keer week geen van beiden terug. Haar lippen waren koel door de snijdende winterkou, maar ze waren zacht en perfect zoals ze tegen de zijne drukten. Na een tijdje streelde de jongen Roses mooie, bruine krullen zachtjes. Zij raakte zijn wang aan. Zonder iets te zeggen maakten ze zich weer los, maar ze bleven elkaar nog een hele tijd aankijken. Uiteindelijk schoven ze iets van elkaar af. Hoewel ze nog pal naast hem zat, miste de jongen haar nu al. ‘Ik heb nog nooit iemand gezoend,’ zei Rose. ‘Ik ook niet,’ mompelde de jongen. Ze staarden elkaar aan, zich ervan bewust dat er iets bijzonders gebeurde, al konden ze het niet precies duiden. ‘Ik moet gaan,’ zei Rose, waarna ze snel opstond en zenuwachtig over haar jas streek. ‘Mijn moeder denkt dat ik naar de slager ben gegaan. Als ik nog langer wegblijf, zal ze zich zorgen gaan maken.’ De jongen ging ook staan. ‘Ik begrijp het.’ ‘Bedankt voor de sneeuwbol,’ zei Rose zachtjes. ‘Ik zal hem koesteren, zolang ik leef.’ De jongen knikte, wilde nog iets de sneeuwbol | 71

diepzinnigs en gedenkwaardigs zeggen, maar hij wist alleen maar uit te brengen: ‘Graag gedaan.’ Vervolgens draaide ze zich om en liep ze weg. De jongen keek haar na en voelde zich machteloos, nu ze wegliep uit zijn leven en hem alweer ontglipte. Maar na een paar passen draaide ze zich weer om. ‘Zullen we hier morgen op hetzelfde tijdstip weer afspreken?’ ‘Ja,’ zei de jongen gretig, terwijl zijn hart meteen weer overliep van vreugde. ‘Ik zal er zijn.’ Zijn hart bonsde in zijn keel toen hij haar zag weglopen. Haar bruine krullen vielen als een waterval over haar smalle schouders. Op dat moment bestond alleen zij voor hem. Er was geen oorlog. Geen vervolging. Geen gevaar. Alleen maar Rose. Vlak voordat ze het perk verliet, draaide ze zich nog een keer om. ‘Nog een fijne verjaardag,’ zei ze. ‘Ik zal deze dag nooit vergeten.’ De jongen keek haar na en zag hoe ze opging tussen de mensen die in hun mooiste kleding over de Rue Guynemer liepen. ‘Ik zal het ook nooit vergeten,’ zei hij toen ze allang was verdwenen. Hij verliet het park met een lege jaszak maar een vol hart, net toen het weer begon te sneeuwen. * Hoewel er slechts anderhalf jaar verstreek totdat de met de nazi’s samenspannende, Franse politie hem kwam halen, leek die periode een heel leven te hebben geduurd. Maar de wereld was in oorlog en de jongen was verliefd. Door het gewicht van verlies was zijn tijdsbesef veranderd. In het camp de concentration waarnaar hij werd afgevoerd, kon hij de dagen en maanden die verstreken maar met moeite bijhouden. Auschwitz. De naam alleen al bezorgde hem koude rillingen. Net als de schoorstenen die vaak donkere rookwolken 72 | kristin harmel

de hemel in bliezen. De jongen wist wat daar werd verbrand. Het was zo’n misselijkmakende gedachte dat hij ervan moest kokhalzen als de bewakers even niet keken. Alles wat hij liefhad, was er niet meer. De tijd leek van geen waarde meer, tijdens de lange dagen richtte hij zich op zijn vaste routine. Al voor zonsopgang werd de jongen samen met de anderen in zijn barak door Duitse gevangenen gewekt. Ze stonden op van hun strobedden en gingen aan het werk. Nu eens droegen ze stalen balken, dan weer groeven ze greppels of legden ze wegen aan. De dagen vloeiden in elkaar over. Soep of warm water als lunch en enkel een stuk brood als avondeten. Er was nooit genoeg te eten. De jongen kwijnde weg, maar hij wist dat hij in leven moest zien te blijven. Hij had Rose beloofd dat hij zou terugkomen. En hij hield altijd zijn beloftes aan haar. Altijd. ‘Hoe weet je eigenlijk dat ze nog leeft?’ vroeg Jules Halpern, de man die in het bed naast het zijne sliep, tijdens een koude decembernacht. Hij was de veertig al gepasseerd en moest leven met de wetenschap dat zijn twee zoons in de gaskamers waren gestorven. Toch koesterde hij nog hoop dat zijn vrouw Sarah nog in leven was. ‘Hoe houd jij de moed erin?’ De woorden werden gevolgd door een raspende hoest. De jongen dacht even na. ‘Ik zou het voelen,’ zei hij uiteindelijk. ‘Ik zou het voelen in al mijn botten als ze er niet meer was.’ Jules begon te lachen. Het was een gebroken lach, niet van leedvermaak maar van uitputting. ‘Hoe kun je nu nog iets in je botten voelen als je amper te eten krijgt en de hele dag moet zwoegen? Hoe kun je dan nog iets voelen?’ ‘Ik zou het voelen,’ herhaalde de jongen eenvoudigweg. Hij zei er niet bij dat Rose de lijm was die hem elke dag weer bijeenhield. Zonder haar waren zijn botten allang tot stof vergaan. Zelfs als hij zijn ribben kon tellen en zijn heupbenen uitstaken, zelfs als de mensen die hij hier als zijn broeders was de sneeuwbol | 73

gaan zien van de honger omkwamen, zou hij dat geloof niet laten varen. Vijf dagen later was Jules er niet meer. Hij overleed in zijn slaap, iets waarvoor de jongen die nacht God dankte. In Auschwitz was dat de beste manier om te gaan. Als de bewakers hadden gemerkt dat hij langzamer werkte dan de rest, hadden ze hem misschien doodgeslagen. Dan was hem de waardigheid ontnomen om op zijn eigen manier dood te gaan. De jongen vroeg zich af of de botten van Jules’ vrouw nu ergens op de wereld ook tot stof vergingen omdat ze het heengaan van haar echtgenoot had gevoeld. Maar misschien was zij ook allang overleden. Op kerstavond dat jaar, slechts enkele weken later, waren veel bewakers afwezig. De bewakers die wel waren gebleven, leken in een goede bui te zijn. Een van hen gaf hen zelfs wat extra brood en boter – een groot geschenk. De jongen vertelde niemand dat hij de volgende dag jarig zou zijn, dat hij achttien jaar zou zijn als hij wakker werd. Waarom zou hij? In het kamp deden verjaardagen er niet toe. Tijd bestond niet. De realiteit bestond slechts uit leven en dood. Hij gaf zijn extra brood en de boter aan Max Ducellier, de jongen die Jules’ plek had ingenomen. Max was nog maar twaalf jaar oud, maar hij had zijn hele jeugd op een boerderij in NoordFrankrijk gewerkt, waardoor hij brede schouders had en er veel ouder uitzag. Hij had geen familie meer en huilde zichzelf elke avond in slaap. ‘Alsjeblieft,’ zei de jongen tegen Max die opgerold als een balletje in zijn bed lag. ‘Onthoud goed dat we in leven moeten blijven, want op een dag zal dit voorbij zijn.’ De jongen had aangevoeld dat Max het aan het opgeven was, maar hij had zich voorgenomen dat niemand nog zou sterven omdat hij de hoop had verloren. Niet zolang hij daar iets aan kon doen. ‘Waar moeten we naartoe als dit voorbij is?’ vroeg Max, terwijl hij neerhurkte en op het extra brood en de boter aanviel. ‘Alles is weg.’ 74 | kristin harmel

‘Naar Amerika,’ zei de jongen zachtjes. Toen vertelde hij Max het verhaal van het meisje in zijn sneeuwbol op kerstavond, het meisje met de rode wangen en de leigrijze ogen die hij de eeuwigheid had beloofd. ‘Op een dag zal ik haar terugvinden,’ besloot de jongen. ‘Wat een mooi verhaal,’ mompelde Max, terwijl zijn ogen van vermoeidheid bijna dichtvielen en buiten de maan tot hoog aan de fluweelzwarte hemel was geklommen. De jongen wachtte totdat hij Max in zijn slaap regelmatig hoorde ademhalen. Toen stond hij zachtjes op en sloop door de barak. Hij deed de deur open, wachtte even en liep toen de sneeuw in. Hij wist dat hij hierom kon worden doodgeschoten. Op een andere avond was dat misschien ook wel gebeurd. Maar het was kerstavond. De bewakers maakten plezier en genoten van een borrel en van de vrouwen die uit een nabijgelegen stadje waren gekomen. Hij hoorde hen in de verte praten en lachen. Het was het geluid van veiligheid. Bovendien wist de jongen zeker dat hij die avond niet zou sterven, niet op de datum waarop hij Rose had ontmoet. De sneeuw dwarrelde neer, net als op die kerstavond twee jaar eerder in Parijs. De jongen bleef een tijdje staan op het lege terrein en ging toen in de sneeuw zitten. Zijn kleren werden meteen kletsnat, maar hij merkte het amper. Hij ging op zijn rug liggen en staarde naar de hemel. Op dat moment was hij niet langer in Auschwitz. Niet langer vel over been. Niet langer een gevangene. Als hij omhoogkeek, verdween de wereld om hem heen en zag hij alleen nog het hemelgewelf. Dit zou elke hemel kunnen zijn. Hij had de sneeuwbol nog. Hij was hier. Hij was overal. Zolang het maar ging schemeren aan het eind van de dag en de sneeuw bleef neerdwarrelen uit de eindeloze hemel, was er hoop voor hem en Rose. Dat moesten ze blijven geloven. ‘Telkens als de sneeuwbol | 75

je na het invallen van de duisternis omhoogkijkt,’ had hij tegen Rose gezegd op de avond dat ze elkaar voor het laatst hadden gezien, ‘bedenk dan dat ik me ergens onder diezelfde sterrenhemel bevind.’ ‘Maar stel dat we elkaar na de oorlog niet kunnen terugvinden?’ had Rose gevraagd, terwijl haar prachtige, grijze ogen zich met tranen hadden gevuld. ‘Stel dat we aan de sterren niet genoeg hebben?’ ‘Ik zal je terugvinden,’ had de jongen beloofd. Hij raakte haar wang aan en streelde haar verdriet weg. ‘Ik zal niet rusten voordat me dat is gelukt.’ Nu keek hij omhoog en vroeg hij zich af of Rose ook aan hem dacht. Hij vroeg zich af waar ze was en of de sterren in haar sneeuwbol deze avond twinkelden. ‘Zolang er sterren aan de hemel staan,’ fluisterde hij, hopend dat zijn woorden haar op de een of andere manier zouden bereiken, ‘zal ik van je houden.’ Terwijl hij dit zei, vielen er sneeuwvlokjes op zijn tong. Even puur en rein als toen hij ze in de Jardin du Luxembourg had geproefd, vlak voordat zijn leven voorgoed zou veranderen. Ze waren even perfect en puur als Roses eerste kus. De jongen deed zijn ogen dicht en proefde hoop. De sneeuwvlokjes waren stuk voor stuk mirakeltjes die bewezen dat de sneeuwbol echt bestond, dat er buiten deze plek nog een hele wereld lag te wachten. ‘Ik zal je terugvinden,’ fluisterde hij naar de hemel. Hij sloot zijn ogen op het moment dat ergens een klok twaalf uur begon te slaan. Een nieuw levensjaar begon. In de sneeuwbol bleven de sneeuwvlokken stilletjes neerdwarrelen.

76 | kristin harmel

Lees nu alvast een fragment uit Zolang er sterren aan de hemel staan van Kristin Harmel

isbn paperback 978 90 229 6009 7 isbn e-book 978 90 449 6851 4

Kristin Harmel

Zolang er sterren aan de hemel staan Vertaald uit het Engels door Monique Eggermont

Copyright © 2012 by Kristin Harmel Published by arrangement with Ulf Toregard Agency AB Nederlandse vertaling © 2013 Orlando uitgevers, een onderdeel van De Arbeiderspers | A.W. Bruna Uitgevers, Utrecht Vertaald uit het Engels door Monique Eggermont Oorspronkelijke titel The Sweetness of Forgetting Oorspronkelijke uitgever Gallery Books A Division of Simon & Schuster, Inc. New York Omslagontwerp b’IJ Barbara Foto omslag © Hulton-Deutsch Collection/Corbis Foto auteur © Robin Cage

isbn 978 90 229 6191 9 nur 302 www.orlandouitgevers.nl www.leescluborlando.nl

Voor opa en oma uit Weymouth

‘God heeft uit één mens de hele mensheid gemaakt.’ Handelingen 17:26

‘De kaars van één mens schenkt velen licht.’ Traktaat sjabbat, Orde Mo’eed van de Talmoed

‘Alle schepselen van God zijn als Zijn familie en Hij houdt het meest van hen die Gods schepselen het meest goeddoen.’ De profeet Mohammed

1

Buiten op straat voor de bakkerij is het stil en in het halfuur voor zonsopkomst, als de ochtendschemering met zijn dunne stralen net boven de horizon verschijnt, zou ik bijna denken dat ik de enige mens op aarde ben. Het is september, tien dagen na Labour Day, wat op Cape Cod betekent dat de toeristen terug naar huis zijn, dat de inwoners van Boston hun zomerhuis voor de winter hebben afgesloten, en dat op straat de desolate sfeer hangt van een rusteloze droom. De bladeren aan de bomen verkleuren al en ik weet dat ze over een paar weken de gedempte tinten van de zonsondergang weerspiegelen, maar de meeste mensen hier kijken niet naar de herfstbladeren. Degenen die ze wel willen zien, gaan naar Vermont, naar New Hampshire, of naar de Berkshires in het westen van onze staat, waar de eiken en esdoorns de wereld felrood en bruinoranje kleuren. Maar in de stille tijd buiten het hoogseizoen worden de dagen korter; de trekvogels komen in grote groepen uit Canada hierheen, de moerassen vervagen tot waterverfstreken. En ik zal, zoals ik altijd doe, door het raam van de North Star Bakery toekijken. Ik kan me de tijd niet heugen dat het familiebedrijf hier meer als een thuis voelde dan de kleine gele cottage aan de baai waarin ik ben grootgebracht, en waar ik weer in moest trekken na mijn scheiding. Scheiding. Het woord gonst constant in mijn oren en geeft me weer het gevoel dat ik heb gefaald terwijl ik de evenwichtstoer Zolang er sterren aan de hemel staan | 85

uithaal waarbij ik met mijn ene voet de oven openmaak, met twee enorme bakblikken met kaneelgebakjes in mijn handen, en intussen het winkelgedeelte aan de voorkant in de gaten houd. Terwijl ik de gebakjes in de oven schuif, er een bakblik met croissants uithaal en de deur met mijn ene heup dichtduw, komt het bij me op dat alles tegelijk willen doen alleen maar betekent dat je je handen altijd vol hebt. In dit geval letterlijk. Ik had voor Annie mijn huwelijk heel graag in stand gehouden. Ik wilde niet dat mijn dochter opgroeide in een huis waar ze van slag raakte door haar ouders, zoals mij als kind was overkomen. Ik wilde voor haar iets beters. Maar het leven loopt nu eenmaal nooit zoals je hebt gepland. Op het moment dat ik de schilferachtige, vettige roombotercroissants van het bakblik pak, hoor ik de deurbel. Ik werp een blik op de wekker van de tweede oven; de vanillecupcakes moeten er binnen een minuut uitgehaald worden, zodat ik niet meteen naar de winkel kan lopen. ‘Hope?’ roept een zware stem uit de winkel. ‘Ben je achter?’ Ik slaak een zucht van verlichting. Deze klant ken ik in elk geval. Al ken ik vrijwel iedereen die nog in de stad is na het vertrek van de toeristen. ‘Ik kom zo, Matt!’ roep ik. Ik trek mijn ovenwanten aan, de felblauwe met geborduurde cupcakes op de rand, die Annie me vorig jaar voor mijn vijfendertigste verjaardag heeft gegeven, en ik haal de vanillecakes uit de oven. Ik adem diep in; de zoete geur voert me even mee terug naar mijn kinderjaren. Mijn Mamie – het Franse woord voor ‘grootmoeder’ – is de North Star Bakery zestig jaar geleden begonnen, een paar jaar nadat ze met mijn grootvader op Cape Cod was komen wonen. Ik ben hier opgegroeid en bij haar op schoot heb ik alles over het bakken geleerd, waarbij ze geduldig uitlegde hoe je deeg moest maken, waarom brood rijst, en hoe je door een combinatie van zowel traditionele als minder ge86 | kristin harmel

bruikelijke ingrediënten lekkernijen kunt toveren waar de Boston Globe en de Cape Cod Times elk jaar verrukt over schrijven. Ik zet de cupcakes op het rooster om ze te laten afkoelen en schuif twee blikken met anijs-venkelkoekjes midden in de oven. Onderin schuif ik een blik met halvemaantjes: deeg in de vorm van sikkeltjes, gevuld met amandelspijs dat op smaak is gebracht met oranjebloesemwater en kaneel. Ik sluit de oven en veeg het meel van mijn handen. Ik haal diep adem, zet de digitale kookwekker en loop de keuken uit naar de felverlichte voorkant van de bakkerij. Ik mag er weliswaar door overdonderd zijn, maar ik moet nog steeds glimlachen als ik door die deuren loop; Annie en ik hebben de bakkerij afgelopen herfst, toen het niet zo druk was, geschilderd, en zij wilde zachtroze, met een witte bies erlangs. Soms heb ik het gevoel dat we in een enorme cupcake wonen. Matt Hines zit op een stoel met zijn gezicht naar de toonbank, en als hij me ziet springt hij glimlachend op. ‘Hallo, Hope,’ zegt hij. Ik glimlach ook naar hem. Matt was vroeger op school – een eeuwigheid geleden – mijn vriendje. We maakten het uit voordat we allebei naar een andere stad gingen om te studeren; een paar jaar daarna kwam ik terug met een bachelortitel van een halfafgemaakte rechtenstudie waar ik niets aan had, een kersverse echtgenoot en een dochtertje, en sindsdien gaan Matt en ik als goede vrienden met elkaar om. Hij heeft me sinds mijn scheiding een paar keer mee uit gevraagd, maar ik besefte, bijna verbaasd, dat we elkaar ontgroeid zijn. Hij is als een oude trui die me niet meer past of flatteert. Je verandert onder invloed van het leven, ook al besef je het niet wanneer dat gebeurt, en dan blijkt dat je de voorbije jaren niet meer kunt terugdraaien. Maar Matt schijnt dat niet te beseffen. ‘Hoi, Matt.’ Ik probeer een neutrale, vriendelijke toon. ‘Zal ik Zolang er sterren aan de hemel staan | 87

koffie voor je inschenken? Van het huis, omdat je hebt moeten wachten.’ Ik wacht niet op antwoord, ik ben al aan het inschenken. Ik weet precies hoe Matt zijn koffie wil: twee schepjes suiker en een beetje room, in een beker die hij mee kan nemen naar de Bank of the Cape, waar hij regionaal adjunct-directeur is, zodat hij met zijn papierwerk kan beginnen voordat de deuren opengaan. Omdat de bank maar twee straten van Main Street vandaan is, komt hij een of twee keer per week langs. Matt knikt en pakt de koffie glimlachend aan. ‘Waarmee kan ik je verder helpen?’ vraag ik, wijzend naar de vitrine. Ik ben hier al vanaf vier uur bezig en hoewel ik nog niet helemaal klaar ben, is er al volop vers gebak. Ik reik naar een zoete lekkernij van filodeeg, gevuld met citroen-amandelspijs en bestreken met rozenwater en honing. ‘Wat dacht je van amandelgebak?’ vraag ik, en ik houd het hem voor. ‘Ik weet dat je die het lekkerst vindt.’ Hij aarzelt heel even voordat hij het gebakje aanpakt. Hij neemt een hap en doet zijn ogen dicht. ‘Hope, jij bent hiervoor in de wieg gelegd,’ zegt hij met volle mond, en al weet ik dat het een compliment is, toch komen de woorden hard aan, omdat het nooit mijn bedoeling is geweest om dit werk te gaan doen. Het is niet het leven dat ik zelf zou hebben gekozen, en Matt weet dat. Maar mijn oma werd ziek, mijn moeder overleed, en ik had geen andere keus. Ik wuif de woorden weg en doe alsof ze me niet raken als Matt zegt: ‘Zeg, ik ben hier eigenlijk omdat ik iets met je wil bespreken. Heb je even tijd voor me?’ Zijn glimlach is een beetje gespannen, zie ik ineens. Het verbaast me dat ik het niet eerder heb opgemerkt. ‘Eh...’ Ik kijk om naar de keuken. De kaneelgebakjes moeten straks de oven uit, maar ik heb nog een paar minuten voordat de wekker gaat. Op dit vroege uur is er verder niemand. Ik haal mijn schouders op. ‘Ja, oké, heel even dan.’ 88 | kristin harmel

Ik schenk een kop koffie in voor mezelf – zwart, mijn derde deze ochtend – en ga op de stoel tegenover Matt zitten. Ik leun op het tafeltje en zet me alvast schrap voor het geval hij me weer mee uit wil vragen. Ik weet niet precies wat ik moet zeggen; doordat ik me al die jaren aan mijn man en dochter heb gewijd, heb ik niet veel vrienden meer, en zelfzuchtig als ik ben, wil ik Matt niet ook nog kwijtraken. ‘Waar wil je het over hebben?’ Als hij even zwijgt, krijg ik het gevoel dat er iets mis is. Misschien komt het doordat ik de laatste tijd aldoor slecht nieuws heb gekregen. Mijn moeder die kanker kreeg. De dementie van mijn oma. Mijn man die niet langer mijn man wilde zijn. Het verbaast me dus als Matt vraagt: ‘Hoe gaat het met Annie?’ Ik kijk hem onderzoekend aan. Mijn hart slaat ineens op hol als ik me afvraag of hij iets weet waar ik niet van op de hoogte ben. ‘Hoezo? Wat is er gebeurd?’ ‘Ik vroeg het me gewoon af,’ zegt Matt snel. ‘Gewoon, uit belangstelling.’ ‘O,’ zeg ik, opgelucht omdat hij geen slecht nieuws komt brengen. Het zou me niet hebben verbaasd als mijn dochter op iets stoms zou zijn betrapt, zoals winkeldiefstal of graffiti spuiten op school. Ze is veranderd sinds haar vader en ik uit elkaar zijn: geprikkeld, nerveus en kwaad. Meer dan eens heb ik schuldbewust haar kamer doorzocht, omdat ik vermoedde daar sigaretten of drugs te vinden, maar tot dusver is haar lichtgeraaktheid het enige bewijs van haar gedragsverandering. ‘Sorry,’ zeg ik tegen Matt. ‘Ik verwacht steeds dat er weer iets mis is.’ Hij wendt zijn blik af. ‘Zullen we vanavond uit eten gaan?’ vraagt hij. ‘Jij en ik? Annie is toch bij Rob?’ Ik knik. Mijn ex en ik delen het ouderschap, een regeling waar ik niet blij mee ben, omdat ik denk dat Annies leven daardoor minder stabiel is. ‘Ik weet het niet, Matt,’ zeg ik. ‘Het is...’ Ik zoek naar woorden die niet kwetsend overkomen. ‘Misschien is het wat te snel, snap je? De scheiding is nog maar net achter de Zolang er sterren aan de hemel staan | 89

rug, en Annie heeft het echt moeilijk. Het lijkt me beter als we gewoon...’ ‘Het is maar een etentje, Hope,’ valt Matt me in de rede. ‘Geen huwelijksaanzoek.’ Een blos stijgt naar mijn wangen. ‘Natuurlijk niet,’ mompel ik. Hij lacht en pakt mijn handen. ‘Relax, Hope.’ Als hij ziet dat ik aarzel, vervolgt hij: ‘Je moet toch eten. Nou, zullen we het doen?’ ‘Ja, goed,’ zeg ik, en op dat moment zwaait de deur open en komt Annie binnen, met haar rugzak over haar schouder en haar zonnebril op, ook al is het nog niet echt licht. Ze blijft staan en staart ons aan, en ik weet onmiddellijk wat ze denkt. Ik maak mijn handen los uit die van Matt, maar het is al te laat. ‘Geweldig,’ zegt ze. Ze rukt de zonnebril van haar hoofd, gooit haar lange, golvende asblonde haar over haar schouder en haar donkergrijze ogen kijken nog kwader dan anders. ‘Waren jullie zeg maar gaan zoenen als ik niet was binnengekomen?’ ‘Annie,’ zeg ik terwijl ik overeind kom. ‘Het is niet wat je denkt.’ ‘Whatever,’ mompelt ze – haar nieuwste stopwoordje. ‘Doe niet zo onbeleefd tegen Matt,’ zeg ik. ‘Whatever,’ zegt ze nogmaals, en ze slaat nu ook haar blik ten hemel om het woord kracht bij te zetten. ‘Ik ga naar achter. Dus jullie kunnen zeg maar doorgaan waar jullie mee bezig waren, wat dat ook moge zijn.’ Ik kijk haar met een machteloos gevoel na als ze naar de keuken beent. Ik hoor aan het gerammel van roestvrijstalen schalen die opgestapeld op het werkblad staan dat ze daar haar rugzak neergooit, en ik krimp in elkaar. ‘Sorry,’ zeg ik als ik me weer tot Matt richt. Hij staart in de richting waarin Annie is verdwenen. ‘Het is me er een,’ zegt hij. Ik forceer een lach. ‘Kinderen.’ ‘Eerlijk gezegd weet ik niet hoe je het redt,’ zegt hij. 90 | kristin harmel

Ik glimlach gespannen naar hem. Ik mag me aan mijn dochter ergeren, maar hij niet. ‘Ze maakt gewoon een zware tijd door,’ zeg ik. Ik sta op en werp een blik in de keuken. ‘De scheiding is haar zwaar gevallen. En je weet vast nog wel hoe het was in de brugklas. Het is niet bepaald een gemakkelijk jaar.’ Matt komt ook overeind. ‘Maar dat je het goedvindt dat ze zo tegen je tekeergaat...’ Mijn maag trekt samen. ‘Tot ziens, Matt,’ zeg ik, en mijn kaken zijn zo gespannen dat het pijn doet. Voordat hij kan reageren draai ik me om en loop naar de keuken, in de hoop dat hij de hint begrijpt en opstapt. ‘Je moet niet zo onbeleefd doen tegen klanten,’ zeg ik tegen Annie als ik de keuken in loop. Ze staat met haar rug naar me toe in een kom te roeren – beslag voor red velvet cupcakes, vermoed ik. Even denk ik dat ze doet alsof ik niets heb gezegd, tot ik besef dat ze oordopjes in heeft. Die verrekte iPod weer. ‘Hallo!’ roep ik, harder nu. Nog steeds geen reactie, dus ik ga vlak achter haar staan en trek het oordopje uit haar linkeroor. Ze schrikt op en draait zich met een ruk om, alsof ik haar een klap heb gegeven. ‘Jemig mam, wat heb je?’ wil ze weten. Ik schrik van de woede in haar ogen, en even blijf ik als verstard staan, omdat ik nog steeds dat lieve kleine meisje voor me zie dat altijd bij me op schoot kroop en naar mama’s verhaaltjes luisterde, het meisje dat elke keer dat ze haar knie had bezeerd bij me kwam om getroost te worden, het meisje dat met mij met boetseerklei wilde spelen en erop stond dat ik de daarvan gemaakte sieraden droeg als ik naar de supermarkt ging. Dat meisje is er nog wel, maar ze verstopt zich onder dat ijzige laagje. Wanneer is ze zo veranderd? Ik wil tegen haar zeggen dat ik van haar hou en dat ik geen ruzie wil, maar in plaats daarvan hoor ik mezelf koeltjes zeggen: ‘Heb ik niet gezegd dat ik niet wil dat Zolang er sterren aan de hemel staan | 91

je make-up draagt naar school, Annie?’ Tussen zwaar met mascara bewerkte wimpers kijkt ze me aan en ze knijpt haar veel te rode lippen laatdunkend op elkaar. ‘Pap vond het best.’ Ik vervloek Rob in stilte. Hij schijnt het als een persoonlijke missie te zien om alles wat ik zeg te ondermijnen. ‘Nou, en van mij mag het niet,’ zeg ik vastberaden. ‘Dus ga het er maar af halen op de wc.’ ‘Nee,’ zegt Annie. Ze zet uitdagend haar handen op haar heupen en kijkt me kwaad aan, niet beseffend dat ze rode vlekken van het beslag op haar spijkerbroek maakt. Ik weet zeker dat als ze dat straks ziet, ze mij ook daar de schuld van zal geven. ‘Geen discussie, Annie,’ zeg ik. ‘Ga het meteen doen, anders krijg je huisarrest.’ Ik hoor de kilte in mijn stem, die me aan mijn moeder doet denken. Even heb ik een hekel aan mezelf, maar ik blijf Annie recht aankijken. Zij slaat als eerste haar blik neer. ‘Whatever!’ Ze trekt met een ruk haar schort af en gooit het op de grond. ‘Ik mág hier niet eens werken!’ roept ze terwijl ze haar handen in de lucht gooit. ‘Kinderarbeid is verboden!’ Ik sla mijn blik ten hemel. Dit gesprek hebben we al duizend keer gevoerd. Het is niet zo dat ze hier echt werkt; dit is ons familiebedrijf en ik verwacht dat ze af en toe een handje helpt, net zoals ik voor mijn moeder deed toen ik jong was, en zoals mijn moeder deed voor mijn grootmoeder. ‘Ik ga je dit niet nog eens uitleggen, Annie,’ zeg ik gespannen. ‘Zou je dan liever het gras maaien en allerlei andere huishoudelijke klusjes doen?’ Ze beent kwaad weg, vermoedelijk naar de wc aan de andere kant van de deur. ‘Ik haat je!’ gilt ze me na. De woorden voelen als een dolksteek in mijn hart, ook al herinner ik me dat ik toen ik zo oud was als Annie hetzelfde tegen mijn moeder heb geroepen. ‘Ja ja,’ mompel ik, en ik pak de kom 92 | kristin harmel

met beslag en de houten spatel die ze op het werkblad heeft laten liggen. ‘Dat heb ik vaker gehoord.’ Als Annie om halfacht naar de Sea Breeze Junior High School vertrekt, vier straten verderop, is al het gebak klaar en staat de winkel vol klanten. In de oven zit alweer een lading van onze ‘strudel à la Rose’, gevuld met appel, amandelen, rozijnen, gesuikerde sinaasappelschil en kaneel, en de troostrijke geur verspreidt zich door de bakkerij. Kay Sullivan en Barbara Koontz, de twee tachtigjarige weduwen die aan de overkant wonen, zitten aan het tafeltje bij de deur koffie te drinken terwijl ze diep in gesprek uit het raam turen. Gavin Keyes, die ik in de arm heb genomen om het huis van mijn moeder weer bewoonbaar te maken, zit aan het tafeltje naast hen koffie te drinken met een eclair erbij, terwijl hij de Cape Cod Times leest. Derek Walls, een weduwnaar die met zijn kinderen op het strand woont, heeft zijn tweeling van vier, Jay en Merri, meegenomen, die het glazuur van een vanillecupcake likken, ook al is het nog maar pas tijd voor het ontbijt. En Emma Thomas, de vijftigjarige verpleegster die mijn moeder op haar sterfbed heeft verzorgd, staat voor de toonbank te twijfelen wat ze bij haar thee zal nemen. Ik wil net een bosbessenmuffin voor Emma pakken als Annie langs me beent, in haar jas en met haar rugtas over haar schouder. Ik grijp haar arm voordat ze kans ziet om de deur uit te gaan. ‘Laat je gezicht eens zien,’ zeg ik. ‘Nee,’ mompelt ze met neergeslagen blik. ‘Annie.’ ‘Whatever,’ sputtert ze. Als ze opkijkt zie ik dat ze een nieuw laagje mascara heeft aangebracht, en ook weer die afschuwelijke lipstick. Het lijkt erop dat ze ook nog knalroze blush op haar wangen heeft gesmeerd die erg onnatuurlijk overkomt. ‘Haal dat eraf, Annie,’ zeg ik. ‘Nu. En laat die make-up hier.’ ‘Die mag je niet afpakken,’ zegt ze scherp. ‘Die heb ik van mijn Zolang er sterren aan de hemel staan | 93

eigen geld betaald.’ Als ik even rondkijk besef ik dat het doodstil is geworden in de zaak, op Jay en Merri na, die in hun hoekje zitten te kwetteren. Gavin werpt me een bezorgde blik toe en de oude dames bij de deur staren alleen maar. Ineens voel ik me opgelaten. Ik weet dat ik toch al als de mislukkeling van de stad word beschouwd omdat ik mijn huwelijk met Rob op de klippen heb laten lopen; iedereen vindt hem de ideale man, en dat ik me gelukkig mocht prijzen omdat ik hem aan de haak heb kunnen slaan. Nu ben ik blijkbaar ook nog een mislukkeling op het gebied van opvoeding. ‘Annie,’ zeg ik tussen opeengeklemde kaken. ‘Doe het nu. En dit keer heb je wel huisarrest, omdat je niet hebt gehoorzaamd.’ ‘Ik ben de eerste paar dagen bij papa,’ sneert ze. ‘Je kunt me niet thuis houden. Weet je nog? Jij woont daar niet meer.’ Ik moet even slikken. Ik wil haar niet laten merken dat haar woorden me pijn doen. ‘Heel goed,’ zei ik opgewekt. ‘Dan heb je huisarrest vanaf het moment dat je míjn huis binnenstapt.’ Ze vloekt zachtjes, kijkt om zich heen en dan lijkt het tot haar door te dringen dat iedereen naar haar kijkt. ‘Whatever,’ mompelt ze terwijl ze naar de wc loopt. Ik blaas uit en draai me weer om naar Emma. ‘Sorry,’ zeg ik. Ik merk dat mijn handen trillen als ik haar gebakje pak. ‘Lieverd, ik heb drie meisjes grootgebracht,’ zegt ze. ‘Maak je geen zorgen. Het komt goed.’ Ze betaalt en vertrekt, en ik zie dat mevrouw Koontz en mevrouw Sullivan, die hier al komen sinds de bakkerij zestig jaar geleden geopend werd, opstaan en allebei met hun stok de deur uit schuifelen. Derek en de tweeling staan ook op om te vertrekken, dus ik kom achter de toonbank vandaan om hun bordjes weg te halen. Ik help Merri haar jas dicht te knopen, terwijl Derek die van Jay dichtritst. Merri bedankt me voor de cupcake en ik zwaai hen uit. 94 | kristin harmel

Annie komt even later uit het toilet, nu gelukkig zonder make-up. Ze smijt een mascararoller, een lippenstift en een potje blusher op een van de tafeltjes en kijkt me woedend aan. ‘Zo. Ben je nou blij?’ vraagt ze. ‘Ontzettend,’ zeg ik droog. Ze blijft even staan, alsof ze nog iets wil zeggen. Ik zet me alvast schrap voor de zoveelste sarcastische opmerking, en ben dus verbaasd wanneer ze alleen maar vraagt: ‘Wie is trouwens Leona?’ ‘Leona?’ Ik denk even na, maar de naam zegt me niets. ‘Ik weet het niet. Hoezo? Hoe kom je aan die naam?’ ‘Van Mamie,’ zegt ze. ‘Zo noemt ze me steeds. En het lijkt erop dat die naam haar heel verdrietig maakt.’ Ik schrik ervan. ‘Ben je bij Mamie op bezoek geweest?’ Na het overlijden van mijn moeder, twee jaar geleden, hebben we mijn oma naar een verzorgingstehuis voor dementerenden moeten brengen; haar geheugen ging ineens met rasse schreden achteruit. ‘Ja,’ zegt Annie. ‘Nou en?’ ‘Ik... Ik wist niet dat je dat deed.’ ‘Iemand moet toch gaan,’ kaatst ze terug. Het schuldgevoel is vast van mijn gezicht af te lezen, want Annie kijkt triomfantelijk. ‘Ik heb mijn handen vol aan de bakkerij, Annie,’ zeg ik. ‘Ja, dat zal best, maar ík kan er wel tijd voor vinden,’ zegt ze. ‘Als jij wat minder met Matt Hines omging, zou je misschien wat vaker bij Mamie kunnen zijn.’ ‘Ik heb niets met Matt.’ Ik ben me er plotseling scherp van bewust dat Gavin een meter verderop zit en ik voel het bloed naar mijn wangen stijgen. Het laatste waar ik op zit te wachten is dat de hele stad van mijn doen en laten op de hoogte is. En in dit geval van mijn laten. ‘Whatever,’ zegt Annie terwijl ze geërgerd haar blik ten hemel slaat. ‘Maar Mamie houdt in elk geval van me. Dat zegt ze de Zolang er sterren aan de hemel staan | 95

hele tijd.’ Ze kijkt me laatdunkend aan en ik weet dat ik nu zou moeten zeggen: ‘Lieverd, ik hou ook van je’, of: ‘Je vader en ik houden heel veel van je’, of woorden van die strekking. Is dat wat een goede moeder zou doen? Maar omdat ik een vreselijk slechte moeder ben, kom ik niet verder dan: ‘O ja? Nou, ik krijg eerder het idee dat ze ‘‘Ik hou van je’’ zegt tegen ene Leona.’ Annies mond valt open als ze me aanstaart. Ik wil mijn armen uitsteken, haar omhelzen en zeggen dat het me spijt, dat ik het niet zo bedoelde. Maar voordat ik de kans krijg, draait ze zich met een ruk om en loopt kwaad de winkel uit, maar ik heb tranen in haar ogen zien blinken. Ze kijkt niet om. Met pijn in mijn hart kijk ik haar na. Ik laat me zakken op een van de stoelen waar de tweeling net heeft gezeten en steun mijn hoofd in mijn handen. Alles wat ik doe gaat mis, vooral het contact met de mensen van wie ik hou. Ik heb pas in de gaten dat Gavin Keyes vlak naast me staat als ik zijn hand op mijn schouder voel. Met een ruk kijk ik op, recht tegen zijn dijbeen, waar ik een gaatje in zijn verschoten spijkerbroek zie zitten. Ik heb even de idiote opwelling om aan te bieden het voor hem te stoppen, maar dat is waanzin; met naald en draad ben ik al net zo slecht als met het moederschap of het huwelijk. Ik schud mijn hoofd en kijk omhoog, langs zijn blauwgeruite flanellen overhemd naar zijn gezicht, dat wordt gemarkeerd door een donkere schaduw van stoppels op zijn krachtige kaaklijn. Zijn dikke donkere haar ziet eruit alsof het in dagen niet gekamd is, maar in plaats van onverzorgd maakt dat hem juist aantrekkelijk op een manier die me een ongemakkelijk gevoel geeft. De kuiltjes in zijn wangen, die verschijnen als hij naar me glimlacht, herinneren me eraan hoe jong hij is. Achtentwintig, schat ik, misschien negenentwintig. Ik voel me ineens stokoud, hoewel ik maar zeven of acht jaar ouder ben. Hoe zou het zijn om zo jong te zijn zonder echte verantwoorde96 | kristin harmel

lijkheden, zonder een puberende dochter die een hekel aan je heeft, zonder een bedrijf dat weer op de rails gezet moet worden? ‘Val jezelf niet te hard,’ zegt hij. Hij tikt me op mijn rug en schraapt zijn keel. ‘Ze houdt van je, Hope. Je bent een goede moeder.’ ‘Nou, eh... bedankt,’ zeg ik, en ik mijd zijn blik. Natuurlijk, we hadden elkaar in de maanden dat hij bij me in huis werkte bijna dagelijks gezien, en als ik aan het eind van de middag thuiskwam van mijn werk, maakte ik vaak limonade voor ons en ging ik met hem op de veranda zitten, terwijl ik probeerde geen acht te slaan op die gebruinde bicepsen van hem. Maar ik kan niet zeggen dat hij me ként. Niet echt. In elk geval niet goed genoeg om te kunnen beoordelen wat voor moeder ik ben. Als hij me zo goed kende, zou hij weten wat een mislukkeling ik ben. Hij klopt me nog eens onhandig op mijn rug. ‘Ik meen het,’ zegt hij. Dan is ook hij vertrokken, en ik blijf alleen achter in mijn enorme roze cupcake, waar ik me opeens onprettig voel.

Zolang er sterren aan de hemel staan | 97

Een van de beste boeken van de zomer. Marie Claire

Recommend Documents