2013–2015 | een reflectie
transvaalbuurt amsterdam
colofon · opdrachtgever evaluatie 2013-2015 Stichting Museum zonder Muren · evaluatie research en interviews San Jonker · tekstredactie Karien van Assendelft · grafisch ontwerp Steffen Maas · met veel dank aan de fotografen en allen die hebben meegeholpen dit boekje tot stand te brengen. Speciale dank aan de co-founders Zeraja Terluin en Daniël Metz · gefinancierd door Stadsdeel Oost en het Ministerie van OCW © Uitgave van Museum zonder Muren www.museumzondermuren.com
U heeft hier een bijzonder kleinood in handen: drie jaar Museum zonder Muren, gevangen in woord en beeld. Dit boekje bevat de evaluatie van het museum in de periode 2013–2015. Samen met de oprichters, bestuur, partners, bewoners en andere betrokkenen is gereflecteerd op de afgelopen drie jaar en wordt daadkrachtig vooruitgeblikt. Verwonder u!
de transvaalbuurt tijdens translumen
Over Museum zonder Muren Museum zonder Muren stimuleert en realiseert museale kunst- en cultuurprogramma’s in de openbare ruimte die de levendigheid en het aanzien van Transvaalbuurt in Amsterdam Oost vergroten. Museum zonder Muren heeft geen gebouw maar beschouwt de hele buurt als museum. Een groot deel van het programma komt tot stand in samenspraak met bewoners en ondernemers uit de wijk. Museum zonder Muren stimuleert de in de wijk aanwezige kwaliteiten en jaagt aan tot bewustwording en ontmoeting. Zo creëert het museum gelegenheid om samen te genieten van kunst en cultuur. Dit experimentele en vooruitstrevende initiatief werd in 2013 geïnitieerd door Daniël Metz en Zeraja Terluin.
Pieter Klapwijk, stadsdeel Oost:
“Museum zonder Muren slaat een brug tussen de oudere generatie die de buurt van vroeger waardeert en recente instroom die de buurt heeft ontdekt als plezierige en creatieve woonbuurt.”
transvaalbuurt amsterdam
2013–2015 | een reflectie op museum zonder muren
Waarom dit boekje: Evaluatie drie-jarige pilot Museum zonder Muren
Cultureel Organisatieadviseur San Jonker heeft deze evaluatie met zorg uitgevoerd in opdracht van het bestuur van Museum zonder Muren. San heeft een twintigtal betrokkenen diepte interviews afgenomen om inzicht te krijgen in de organisatiestructuur en in het effect van Museum zonder Muren op buurtbetrokkenheid. Dit heeft bijzonder waardevolle informatie opgeleverd. Ook heeft zij de jaarplannen door geplozen en geanalyseerd. Studenten van de Reinwardt Academie (Hogeschool voor de Kunsten Amsterdam) ontwikkelden ideeën voor participatieprojecten en door studenten van Bedrijfskunde van de Hogeschool van Amsterdam is een advies uitgebracht over de organisatie. In dit boekje vindt u naast deze bevindingen en analyses een kleurrijk overzicht van de gerealiseerde programmering van Museum zonder Muren. De conclusies, geleerde lessen en hieruit volgende toekomstplannen zijn achterin opgenomen. Deze evaluatie markeert de afronding van de pilot van Museum zonder Muren en vormt het kompas voor de toekomst.
De Transvaalbuurt is trots op haar unieke geschiedenis, bijzondere architectuur en grote diversiteit aan bewoners. De handtekening van Berlage, de oorspronkelijke Joodse bevolking, de Afrikaanse straatnamen, de ontwikkeling van een multiculturele samenleving en de herwaardering van de buurt na de wijkaanpak maken de Transvaalbuurt tot een bijzondere levendige plek in Amsterdam, met een groeiende eigen identiteit. Cultuurhistoricus en buurtbewoner Daniël Metz wilde in 2012 meer van de Transvaalbuurt en de signatuur van Berlage laten zien. Uit een
brainstorm ontstond het idee voor een eigen buurtmuseum om daarmee de buurt op de kaart te zetten en sociale cohesie in de buurt te versterken. Een verkennend onderzoek werd gestart, breed gedragen door zowel experts als buurtbewoners en -organisaties. Enquêtes, informatieavonden, buurtwandelingen, een werkbezoek aan Museum het Schip, een expert- meeting en een website leidden tot interessante bevindingen. De conclusies van het vooronderzoek waren meerledig. Alle betrokkenen waren het eens dat de Transvaalbuurt veel te bieden heeft; niet in het minst de geslaagde melange van culturen en het enthousiasme en de creativiteit van de bewoners. Tegelijkertijd zou het in gebruik nemen van een woning voor een niet-woning-functie op weerstand stuiten. Dit leidde tot de aanbeveling een buurtmuseum te ontwikkelen volgens een gefaseerd meerjarenplan: van een programmering zonder vaste museumlocatie via een museum als ontmoetingsplek tot het in de oorspronkelijke staat terugbrengen van een arbeiderswoning. Daniël bundelde krachten met cultureel ondernemer Zeraja Terluin, voor wie de belevingswereld van mensen in een wijk een grote inspiratiebron vormt. Samen richtten zij in mei 2013 een museum zonder vaste locatie op. De hele buurt
werd het museum, een museum zonder muren. Daarmee was de naam beklonken! Als organisatievorm werd gekozen voor een stichting met een dagelijks kernteam en een driekoppig bestuur. Er werd direct gestart met programmering en vormgeving. Binnen drie jaar wist Museum zonder Muren zich te wortelen in de Transvaalbuurt en elf veelzijdige culturele projecten te realiseren die gezamenlijk meer dan 5000 bezoekers trokken. Er werd samengewerkt met vele buurtpartners en partijen buiten de grenzen van de Transvaalbuurt. Een periode van samen met de buurt experimenteren, ontwikkelen en groeien.
De organisatie Museum zonder Muren functioneert als een projectorganisatie met een kernteam en wisselende projectteams. De twee initiatiefnemers Daniël en Zeraja hebben de dagelijkse leiding. Zij zijn beiden werkzaam als cultureel ondernemer vanuit Culturele Wijkonderneming Tugela85 in de Transvaalbuurt en kunnen terugvallen op een rijke ervaring in de culturele sector. Laura Iqbal (productieleiding) en Steffen Maas (vormgeving) maken deel uit van het kernteam. Waar nodig worden freelance experts ingeschakeld. Bij elk project wordt een projectteam samengesteld waarin bewoners, lokale
ondernemers en kunstenaars samenwerken. Het bestuur van Stichting Museum zonder Muren onderschrijft de bijzondere aard van het initiatief: participatief, ondernemend, de-institutioneel. Tussen mei 2013 en september 2015 bestond het bestuur uit de volgende experts: voorzitter Marina Raymakers (organisatieadviseur Marketing & Communicatie, voorheen RCE en directie CBK Amsterdam), secretaris Marcel Smeets (directeur Smeets City Marketing & Toerisme) en penningmeester Riemer Knoop (lector aan de Reinwardt Academie, eigenaar van Gordion Cultureel Advies). Jaarlijks wordt een beleidsplan gemaakt waarin de projectplannen voor het komend jaar zijn gedefinieerd. het kernteam
Johan Sturm, buurtbewoner:
“Ze zijn in staat gebleken om vast te houden aan hun oorspronkelijke gedachtengoed, doelstellingen bij te stellen en vervolgens met een heel goed projectplan te komen.”
transvaalbuurt amsterdam
2013–2015 | een reflectie op museum zonder muren
Van museumwoning naar gebouw zonder muren: Het ontstaan
Anet Wilgenhof, Museum Perron Oost:
“Museum zonder Muren laat de deelnemers hun eigen museale verkenningen inkleuren. Dat is werkelijk bottom-up. Er is ruimte om met elkaar samenwerkings- verbanden te verkennen.” Het museum wil een intensieve en duurzame relatie aangaan met de bewoners van de Transvaalbuurt. Het is de bedoeling zo veel mogelijk bewoners uit alle culturele geledingen te bereiken en ze met nieuwe ogen naar de Transvaalbuurt te laten kijken en hen een gevoel van eigenheid en trots te geven. Het museum versterkt de culturele sfeer en het positieve imago van de Transvaalbuurt door samen met andere cultuuraanbieders de programmering
aantrekkelijk te maken voor en met mensen uit de buurt en de hele stad Amsterdam. Museum zonder Muren zoekt uitdrukkelijk de wisselwerking tussen bewonersparticipatie en de wijk als hoogwaardig cultureel museum. Met deze missie haakt het museum in op zowel sociaal maatschappelijke ontwikkelingen als op vernieuwingen rond publieksbetrokkenheid in nationaal museumland. Wat Museum zonder Muren bijzonder maakt is het feit dat bewoners zelf gebruik maken van de museale bronnen van de buurt: kunst, architectuur, geschiedenis, literatuur. Deze spreken tot de verbeelding en dragen bij aan een gedeelde identiteit en verbeteren zo de leefbaarheid in de buurt. Authenticiteit speelt een grote rol: de verhalen worden verteld door de buurt zelf en ook de makers zijn gehecht in de buurt. De activiteiten hebben een hoge inhoudelijke en creatieve kwaliteit en de projectteams worden complementair samengesteld. Ondernemerschap van alle betrokkenen staat hoog in het vaandel. Museum zonder Muren wil inspirerend en versterkend werken voor andere initiatieven en projecten in de buurt. Met haar geuzennaam is het concept Museum zonder Muren overdraagbaar naar andere buurten, in andere steden.
Participatie
ceremonie bij keuken van transvaal
Nina van der Louw, Eigen Haard:
“De meerwaarde van initiatieven als Museum zonder Muren zit in het verbeteren van de leefomgeving. Dit heeft effect op verdraagzaamheid en op de sociale activiteit van bewoners onderling.”
Marjelle van Hoorn is als begeleidend docent van de Reinwardt Academie betrokken bij Museum zonder Muren. Ze geeft haar blik op participatie. ‘Ieder museum kan een waardevolle toevoeging zijn aan de samenleving. De samenwerking met Museum zonder Muren heeft voor de Reinwardt en mij betekenis, omdat het in Amsterdam één van de meest bijzondere initiatieven is. Het Museum zonder Muren stelt participatie centraal. Samen met bewoners, ondernemers en publiek en de bronnen waar de Transvaalbuurt over beschikt worden telkens verbindingen gelegd die de buurt in een nieuw licht plaatsen. Ik herken de netwerkgedachte: Het gaat om wat het oplevert voor de deelnemers en voor de buurt, in mindere mate om wie het brengt. Dat is krachtig en past bij de nieuwe soort organisatie, maar dat levert ook een aantal spanningsvelden op. In ons ‘traditionele’ denken wordt verwacht dat output altijd te meten is. We willen graag terug kunnen leiden naar degene die iets heeft bedacht of gemaakt, als een verantwoording. Terwijl het daadwerkelijk gaat om het effect dat je bereikt. Belangrijk is dan wel om te blijven communiceren.
Financiële partnerschappen Wouter Stoeken, Stadsdeel Oost:
“Het zou nog krachtiger zijn als Museum zonder Muren de ‘achterliggende’ doelgroepen weet te bereiken — ouders, ouderen, jongeren…
…Ook de rol van de gemeente is aan verandering onderhevig en haar blik op samenwerkingen met partijen in de buurt. Het zou beter in deze tijd passen om Museum zonder Muren nog meer als partner te betrekken in het bereiken van gemeenschappe lijke doelstellingen.”
Museum zonder Muren hanteert als beleidsmatig uitgangspunt een grote mate van financiële zelfstandigheid, waar mogelijk los van overheidssubsidies. Het museum vertaalt deze ambitie door duurzame samenwerkingen met corporaties en andere publiek-private partners aan te gaan. In 2014 zijn het museum en de corporatie Eigen Haard een structureel wijkpartnerschap gestart. Dit is een voorbeeld van de partneruitbouw die het museum voor ogen heeft. De doelstellingen van Museum zonder Muren stroken met die van de overheid: Museum zonder Muren levert diensten die ten goede komen aan het leefklimaat van buurten. De waardering voor deze diensten zou in een financiële werkrelatie met Stadsdeel Oost kunnen worden vertaald. Mogelijkheden als crowdfunding, sponsoring (b.v. ‘vrienden van’ activiteiten) en kaartverkoop zijn onderzocht maar nog niet substantieel geëffectueerd.
transvaalbuurt amsterdam
2013–2015 | een reflectie op museum zonder muren
De wijk als museum: Visie en doelstellingen
nachtelijke lichtkunstroute tijdens translumen
met een gids op pad door de buurt
Belevingsroute
110 jaar Transvaal
Translumen
Culturele wandelingen
Museum zonder Muren’s eerste project werd in maart 2013 gepresenteerd: een belevingsroute door de Transvaalbuurt i.s.m. 24H Amsterdam Oost. In een wandeling langs acht gastlocaties, van De Verhalenwinkel tot de Eyüp Sultan-moskee kwamen architectuur, bewoners, ondernemers, geschiedenis en religie samen. Ook het kantoor van maatschappelijk ondernemers Ramon Schleijpen en Loes Leatemia werd getransformeerd. Ramon: “Opvallend is de lichtvoetigheid waarmee georganiseerd wordt. Iedere keer opnieuw rijgt Museum zonder Muren luchtigjes een ketting met prachtige kralen.”
Een feestelijk cultureel programma, bedacht en uitgevoerd door de wijk. Van een Berlage fietsroute naar Museum Het Schip tot een historische maaltijd in Buurtrestaurant Kraaipan: een mengelmoes aan activiteiten waarbij ontmoetingen met het gedeelde verleden en met elkaar werden gevierd. Naast alle corporaties in de wijk waren kunstenaars, jongeren en lokaal ondernemers betrokken.
Een lichtkunstfestival in de straten van de Transvaal. I.s.m. met Loes Diephuis en John Prop van Stichting Polderlicht werden 10 kunstenaars(collectieven) uitgenodigd hun lichtkunst te exposeren achter de ramen en op de gevels van particulieren en ondernemers in de Transvaalbuurt. In kinderproject Droomschaduw (kunstenares Petra Veenstra) werd samengewerkt met De Kaap, Kinder Atelier Transvaal en Talententent (Dynamo). Translumen heeft de buurt op wel 27 locaties letterlijk in een ander licht gezet. De aandacht in de media gaf de buurt bekendheid over haar eigen grenzen heen.
De Transvaalbuurt is een enigszins verscholen buurt met een rijke historie. Mede initiatiefnemer en cultuurhistoricus Daniël Metz leidt buurtbewoners en professionals regelmatig door de buurt. De cultuurhistorische wandelingen voeren langs bijzondere plekken en tonen de buurt zoals ontworpen door architect Berlage. De eerste bewoners (1910–1940) gaven hun woonomgeving een uitgesproken Joods karakter. De samenstelling van de buurt is sindsdien sterk veranderd maar de geschiedenis is nog altijd aan de gebouwen en straten af te lezen.
A
220 bezoekers
bewoners vieren de verjaardag van de buurt
2000 bezoekers
hartelijke ontvangst in de eyüp sultan-moskee
300 bezoekers
36 bezoekers
2013–2015 | een reflectie op museum zonder muren
2013
Nelson Mandela kunstwerk
Berlage Ontmoet
Een permanent kunstwerk voor Nelson Mandela op de Krugerkopgevel naar een idee van bewoner Kees Huijser, in opdracht van Eigen Haard en Stadsdeel Oost (Kunst & Cultuur). Ontwerper Steffen Maas bewerkte houten schildjes die tezamen de beeltenis van Mandela vormen. Bewoners adopteerden een schildje en bouwden zo mee aan een collectief eerbetoon. De geveltekst verwoordt Mandela’s ideale samenleving: Unity in diversity (Eenheid in verscheidenheid). Onder grote belangstelling werd het kunstwerk ritueel onthuld, met Keti Koti Tafels, een vooroudergebed en een optreden van multicultureel koor sinafir.
Berlage ontmoet is een theatrale augmented reality route van nieuwe media kunstenaars Tijmes Woudenberg en Sander Veenhof en theatermaker Esmeralda Detmers. Via een mobiele app voeren bezoekers op straat een dialoog met elkaar met als rode draad architect Berlage. Je gaat als het ware op stap met Berlage en kijkt door zijn ogen naar de buurt die hij ooit schetste. Het project wordt in de toekomst verder ontwikkeld met als onderliggende vraag: wat kan zo’n innovatieve samenwerking tussen 2 kunstdisciplines in de wijk teweeg brengen?
B
onthulling van geschiedenispanelen in de reitzstraat
bevlogen sprekers over buurtmusea
Permanent aanbod MzM
Optredens, lezingen en presentaties
O.a. het Mandelakunstwerk aan de Krugerkop, een route van geschiedenispanelen door de buurt, cultuurhistorische wandeling met gids, audio-app Literair Transvaal en de digitale collectie op de website. De fietsroute Van Plan Oost naar Plan Zuid samengesteld met Museum het Schip legt letterlijk stedenbouwkundige verbindingen met andere stadswijken in Amsterdam.
Overige optredens, lezingen en presentaties door Daniël en Zeraja: o.a. conferentie Cultuur in beweging, Stadsdeel Oost, Kunstmarkt Transvaal, Pakhuis de Zwijger, Ministerie van OCW, Felix Meritis en Rotary Oost. Colleges aan studenten Hogeschool van Amsterdam, Reinwardt Academie. Ontwerper Steffen geeft gastcolleges in China over wijkbranding.
300 studenten
interactieve beleving voor jong en oud
295 bezoekers
portret van nelson mandela in de pretoriusstraat
1000+ gebruikers en voorbijgangers
foto sander baks
1000 bezoekers plus 1000+ voorbijgangers
2013–2015 | een reflectie op museum zonder muren
2014
aankondiging museum om de hoek
pixelman: video-animatie in een winkeletalage
Keuken van Transvaal
Literair Transvaal
Museum om de hoek
pixelman
Een verhalenproject met ’t kleinkookbedrijf (Maureen de Jong) en De Verhalenwinkel (Peet van Duijnhoven en Anne van Delft) vanuit de voormalige Computerloods op het Steve Bikoplein. Gedurende drie maanden was iedereen daar welkom om smaakervaringen te delen en Tursi te maken. Maureen, Peet en Anne trokken de wijk in voor workshops met de kinderkookclub en maakten pickles bij mensen thuis. In de eindroutes langs bijzondere plekken in de buurt kwamen alle verhalen, smaken en sensaties samen. Producten, voortkomend uit Keuken van Transvaal zijn sindsdien te koop bij lokale winkels.
In de Transvaalbuurt woonden opmerkelijk veel schrijvers zoals Nescio, Heijermans en Theo Thijssen. Museum zonder Muren ontwikkelde een audiotour waarmee via het werk van 18 auteurs kennis gemaakt kan worden met de buurt door de jaren heen. Huidige bewoners hebben de teksten ingesproken. Tijdens het wandelen van de route ontstaat een boeiende interactie tussen de authentieke tekst en de hedendaagse buurt. De audiotour kan als app voor smartphone of tablet gratis worden gedownload. Tijdens Kunstzinnig Transvaal op het Krugerplein lazen Guido, Karina, Johan en Jitske vol vuur literaire fragmenten voor.
Buurtmusea hebben moeite om een plek in de cultuursector te veroveren en horen ook niet thuis in de welzijnshoek. In een 3-delige serie publieke kennisbijeenkomsten in Pakhuis de Zwijger wordt onderzocht welke plek buurtmusea innemen in wijk en stad en hoe het imago kan worden versterkt. Museum om de hoek is een initiatief van een Petit Comité (Museum Perron Oost, Buurtmuseum Indische buurt en Museum zonder Muren) dat met dit programma lokale museale initiatieven op een hoger platform trekt en verbindingen door heel Amsterdam legt.
Een geanimeerd mannetje probeert zijn weg te vinden in een desolate ruimte. Deze video-installatie van multimediakunstenaar Ton van Rijswijk was gedurende drie maanden elke avond en nacht zichtbaar achter het raam van de voormalige computerloods op het Steve Bikoplein. pixelman was een cadeau aan de wijk in antwoord op tijdelijke leegstand.
C
1000+ voorbijgangers
lancering van de audio-app literair transvaal
225 bezoekers
zuurkool maken in de keuken van transvaal
150 bezoekers
1000 bezoekers
2013–2015 | een reflectie op museum zonder muren
2015
Conclusies en aanbevelingen
buren die ze zo ontmoetten, de veelzijdige activiteiten en de collectieve sfeer maken betrokkenen enthousiast voor samenwerking in de toekomst.
“Translumen was prachtig. Dat project heeft bijgedragen aan het zelfbeeld van de Transvaalbuurt. Dan tel je ineens mee. En het heeft mij op plekken gebracht waar ik nog niet eerder was geweest.” San Jonker sprak een brede representatie van 20 betrokkenen bij Museum zonder Muren. Uit deze gesprekken blijkt dat een van de effecten van het museum een gegroeid gevoel van trots op eigen buurt is. De fysieke aanwezigheid van bijvoorbeeld het Mandelaportret, de geschiedenispanelen en Translumen zijn daar sprekende voorbeelden van. Bewoners en ondernemers stelden hun huis of werkruimte ter beschikking voor projecten van Museum zonder Muren waardoor ze letterlijk onderdeel werden van het museum. De nieuwe
Joke Soolsma, Dynamo:
“Het Transvaaldiner was een mooie manier voor mensen om bij elkaar te blijven. Maar wij hopen op meer mensen die vaker in ons huis komen.” Participatieve museale programma’s opzetten en uitvoeren in de wijk vraagt om veel inzet, passie, deskundigheid en afstemming. Museum zonder Muren wordt beschouwd als plek om na te denken over participatie en sociale cohesie. Het museum streeft ernaar een doorsnede van de bevolking te bereiken, als deelnemer, ambassadeur of bezoeker. Dit blijkt zoeken naar de balans tussen het waarmaken van ambities en beschikbare capaciteit.
Sanna Bakker, Eigen Haard:
“Je wilt graag de minder actieve bewoners betrekken. Dit is interessant om dieper op in te gaan.”
“Er is een veelheid van initiatieven in de buurt. Hoe versterk je elkaar? Wat zijn je eigen unique selling points?”
Vooral actieve bewoners en het kunst-geïnteresseerde publiek lijken bereikt te worden. Soms is het beoogde publiek niet altijd duidelijk af te lezen uit de communicatiemiddelen. Bepaalde doelgroepen in de buurt worden moeilijk bereikt vanwege taalproblemen en een gering gebruik van sociale media.
Van de geïnterviewden was het merendeel bij meerdere projecten betrokken. De samenwerking is als prettig ervaren, met name dankzij de grote toewijding van het kernteam en de complementaire disciplines binnen de projectteams.
De communicatiemiddelen worden gewaardeerd. De activiteiten zijn breed bekend maar de naamsbekendheid kan vergroot worden: niet altijd is het duidelijk dat het om een project van Museum zonder Muren gaat.
Af en toe ontstond binnen projectgroepen miscommunicatie over rollen en taakverdeling. Projecten verlopen goed als je je als medewerker of deelnemer echt onderdeel van het geheel voelt. In meerdere gesprekken wordt aangemoedigd om meer samen te werken met cultureel ondernemers in de buurt.
D
Bestuur Museum zonder Muren:
“Hoge ambities vragen om de juiste inzet, expertise, exposure, financiële backbone en organisatievorm. Leg het zwaartepunt op het laten slagen van een project waar je op verder kan. Laat minder aandacht vervloeien naar organisatievraagstukken die onevenredig veel tijd kosten.” Waardering wordt uitgesproken voor de overzichtelijkheid en wendbaarheid van de organisatie. De organisatie kent wel een aantal knelpunten. De lat van ambitie lag regelmatig te hoog voor praktische haalbaarheid met de beschikbare middelen. Uit het onderzoek door studenten Bedrijfskunde en de interviews met het bestuur van Museum zonder Muren blijkt dat hun drijfveren overeenstemden met die van het kernteam en dat de samenwerking als prettig is ervaren maar dat er verschillende visies op koers waren. Er werden
steeds meer verantwoordelijkheden gedeeld met bestuursleden, niet in lijn met het gewenste bestuur op afstand. Het bestuur adviseert om de beschikbare uren en inzet van de dagelijkse leiding concreet in te zetten voor activiteiten.
Uit deze evaluatie en de onderzoeken die eraan ten grondslag liggen, blijkt dat een museum dat de hele wijk bestrijkt een haalbaar concept is, vernieuwende aspecten in zich heeft en een efficiënte methode is om mensen op een spannende en participatieve manier in contact te brengen met museale kunstprogrammering. Museum zonder Muren durft kritisch naar zichzelf te kijken. Een belangrijk advies is: blijf innovatief.
transvaalbuurt amsterdam
2013–2015 | een reflectie op museum zonder muren
Johan Sturm, buurtbewoner:
Eefke van Nuenen, Amsterdams Fonds voor de Kunst:
Mandelakunstwerk Keuken van Transvaal
l ch
ei
S
Ba
110 Jaar Transvaal
em
jp
e
n ne
sis
h sc
oo
lD
sis
h sc
oo
l
sis
e Ni
ich
nk
tin
a ra l
aa Kr
nv
e
og
o gP
el
o Br
kk
ra st en e er V am tra k e r P n e -In ug el Kr h im ic he M
e ld
rli ch
t
Culturele Wandeling
en
Belevingsroute
en va
Dag eug
Geh
es &
Rod
e Lo per
Mo re Hou se o f Br ow n Dyn am o Me ram
Oliv
arlo
ius 48
e3
DeC
Pre tor
Zon
Ev a
t ok os .S y lO W e . en le e G ch so nb i sd u e k d o r a tt Ha St uN Bo or ea or r o t u c nt Vi pb ka er ie t w t ra CW on ist nO in a v m ie Ad er st i in M
San
nO ost der Vee n hof Pee en t va Tijm es W (De n Duyn Ver h oud o ven hal enb enw e erg ink n Ann el) e va Mo nie nD k Sl elft am an Mie ke P rins e Lin nae us B oek han Esm del era lda Det Het me rs bes te i dee Kar van ien Tra van nsv aal Ass Ton e n de van lft Rijs wij Caf k -Vin o Kin der Ate lier izi.T Tra nsv rav el aal Pak hui sD e Zw Gem ijge een r te A Fed m s era ter dam tie Buu van rtm Buu u rtm Mu seu seu use mI Am mP ndi a Bla ste s e c uw r rda he ron eK buu mM Oos am rt use t eel um
Literair Transvaal transvaalbuurt amsterdam
m
0
a40
Cas
Pixelman rda
m
Berlage Ontmoet rda
ste
St
K De ste
Ba
ap
Am
l
a eK
I Am
h sc
oo
De
ia
Museum om de Hoek De
a85 Wij v de W an ijk Sky scra per s Mik in O ost Sta dsa r Am ste chief rda m
Translumen
CBK
Ba
L
t ea
era ad
anult pS Eyü ee k s mo le hda Roc ere Ym ot eno g dsg din Sta t rd bin uns Ver Haa K e e D en d r Eig uw voo ebo al nds rtg sva s Fo ran Buu T m rda orm ste latf Am iep er pat Bet tici eds Par Ste d aal Sta de nsv an Tra ie v aal dem nsv Aca Tra jo e in lag l Do Ber hoo xsc kbo Kic ls afe ti T i Ko Ket r me Ath ter Pie jdra Hei Ton seum ) (Mu Schip Het am n Te Ete ers f And drij kbe koo lein ’t k ard rnh s Be nds Prin tuurfo Cul
t Oos oor ds v Fon nt ura sta rtre Buu ipan a Kra
as Ma ffen e Ste -Faj yer Me ann Tilm r tte e Le ns d Alfo in stu hui ela Tug m seu mu pen Tro h risc isto r ds H Joo eum lmeije s Mu Mitte e riek
A Ma
jn ei n t H plei r be r Al uge n Kr va ol dam o r h sc te ge Ams o dt H ar ie w in em Re cad at ra A st s m er eu on w us e M rtb uu b le Al
Tug el
Partners en betrokkenen
pr en communicatie
Museum zonder Muren mag zich verheugen in ruime media aandacht. Regelmatig bereikt het museum de grootstedelijke media. Opvallend hierbij is dat Het Parool een trouwe fan van Museum zonder Muren is geworden terwijl nrc Handelsblad zich nog niet heeft laten zien. De interviews en artikelen in Het Parool zijn veel mensen opgevallen en werken als een magneet ten tijde van evenementen en programmering van Museum zonder Muren. Lokale media Echo, Dwars en Oost Online zijn Museum zonder Muren ook goed gezind, evenals I Amsterdam dat regelmatig aandacht schenkt aan het museum. Ook is er uitwisseling met historisch tijdschrift Ons Amsterdam.
Museum zonder Muren communiceert met grote regelmaat naar de buitenwereld. De meeste communicatie speelt zich af rond lopende projecten. De communicatiemiddelen die ingezet worden zijn nieuwsbrieven, posters, flyers, berichtgeving in de media, social media en een website. De Facebook pagina wordt gemiddeld twee keer per week ververst met een bericht. Naast de informatie over de eigen projecten zorgt Museum zonder Muren ook digitaal voor cross-over communicatie van partners. Uit analyses blijkt dat met name de oudere buurtbewoners niet bereikt worden. Naast de voor hen minder geschikte hedendaagse communicatiemiddelen speelt een taalbarrière hier waarschijnlijk ook een rol. Een meer persoonlijke benadering zou sommige groepen buurtgenoten meer aanspreken.
transvaalbuurt amsterdam
B
Media aandacht
Interview met de initiatiefnemers In het duo-interview met initiatiefnemers Zeraja Terluin en Daniël Metz komen de passie en toewijding van beiden naar voren.
hoeveelheid werk versus beschikbare tijd en capaciteit. De ambities waren dan ook erg hoog. De ontwikkeling zit nu in het helderder maken van een eigen vorm en aanpak. Zeraja: “We hebben enorme speelruimte gehad om te ontdekken. We konden ieder spoor volgen, natuurlijk in lijn met onze doelstellingen. Nu is het moment om te bestendigen en keuzes te maken. We menen een mooi concept in handen te hebben. Er valt nog zo veel te realiseren in het leggen van nieuwe verbindingen vanuit de museale en participatiegedachte. In de Transvaalbuurt met alles wat zij heeft, met bewoners en organisaties in uit buiten de buurt, met kunstenaars en cultureel ondernemers. Bij het type organisatie dat wij zijn, past het werken met een gelijkwaardig kernteam van professionals, waarin ruimte is voor ondernemerschap en van waaruit met elkaar verder gebouwd wordt. Dat sluit aan bij hoe wij naar onze organisatie kijken en bij de ontwikkeling in de culturele sector. In de volgende fase willen we een duurzame en bestendigde organisatie neerzetten. Daar zullen we nog veel vragen voor moeten beantwoorden. Dat doen we heel graag! En ja, we gaan ook verder kijken dan onze eigen buurt en stad. We hopen van harte dat alle betrokkenen met ons mee oplopen in dit avontuur”.
Het transvaaltje “De eerste stap die ik als ontwerper zet, is kijken en doorgronden: Wat is de identiteit van de buurt, wat is haar uniciteit? Hoe verbeeld je dat vervolgens zodat mensen zich er in kunnen herkennen? Ontwerpen is een legitieme manier om je te verdiepen in de geschiedenis en de verhalen van een plek en een dialoog in een buurt te laten plaatsvinden.” Steffen Maas is als vormgever vanaf het ontstaan verbonden aan Museum zonder Muren. In zijn werk als grafisch ontwerper en docent neemt de openbare ruimte een belangrijke rol in. Steffen benadrukt hoe belangrijk het is om de context van je ontwerp en ontwerpproces goed te kennen. Zijn werkethos sluit mooi aan op de doelstellingen van Museum zonder Muren: versterken van de sociale cohesie en vieren van
de veelzijdigheid in de wijk. In de onderzoeksfase van het museum is Steffen in de buurt gaan rondkijken op zoek naar architectonische elementen en sociale en culturele symbolen die kenmerkend zijn voor de Transvaal. De uitkomst is het transvaaltje dat de vorm heeft van een plattegrond die het Krugerplein, Steve Bikoplein en Afrikanerplein met elkaar verbindt. Het transvaaltje is niet zozeer een vastomlijnd logo maar “bedoeld als bouwsteen of talisman voor iedereen die zelf wil ontdekken of ontwikkelen in de Transvaalbuurt. Mensen mogen zich vrij voelen om er mee te werken en het als schakel te gebruiken om met anderen te delen. Om eigen creativiteit de ruimte te geven, los van instituties. Net als bij de projecten van Museum zonder Muren”. Steffen legt de link met het portret van Nelson Mandela dat samen met de buurt werd bedacht en uitgevoerd. De schildjes waarmee hij het kunstwerk heeft vormgegeven komen overeen met de vorm van het transvaaltje en zijn met buurtbewoners en hun kinderen geschilderd om als samengevoegde ‘pixels’ een afbeelding van Mandela’s gezicht te vormen.
transvaalbuurt amsterdam
C
Zeraja vertelt hoe ze altijd zoekt naar meerwaarde voor mensen en hun omgeving: “Ik hou echt van het experiment en ben bereid risico’s te nemen om uit te proberen of iets een goede uitwerking heeft. Meestal kies ik niet voor de makkelijkste weg. Ik ben te nieuwsgierig en altijd op zoek naar nieuw denken”. Daniël: “Het is mooi om iets nieuws te beginnen. Je moet wel blijven opletten dat stappen niet te snel genomen worden, dat je niet voorbij je eigen kennis en overzicht gaat. De gemene deler is dat we iets aan het doen zijn wat mensen verrast. In de projecten waarbij de geschiedenis een grote rol speelt gaat het niet om de geschiedenis als gegeven maar juist om het overdragen van verhalen en mensen een gevoel van verbondenheid
te geven met hun directe woonomgeving.’ Zeraja: “Onze drijfveer is verbinden. Of het nou gaat om architectuur, cultureel erfgoed, literatuur of wetenschap; we kunnen het een plek geven in het museum”. Daniël: “Dat betekent wel dat we grenzen moeten bewaken. Voor de organisatie, naar je omgeving en voor jezelf. Dan kun je beloftes waarmaken”. Terugblikkend signaleren beiden een inhoudelijke groei in de programmering. Ze liepen soms op tegen de
Onderzoek House of Brown, buurtondernemer:
Interviews
D
San Jonker heeft gesproken met 20 betrokkenen van Museum zonder Muren, een rijke mix van bestuur, initiatiefnemers, buurtbewoners, professionele buurtpartners, betrokken kunstenaars, lokaal ondernemers, projectmedewerkers, medewerkers van Stadsdeel Oost, professionals uit het museale werkveld en fondsen. Ondanks
de diversiteit in achtergrond en motivatie is een persoonlijke of beroepsmatige belangstelling voor het vergroten van betrokkenheid van bewoners en het effect hiervan op de leefomgeving de gemene deler. Door de interviews is inzicht verkregen in het effect van Museum zonder Muren op de buurtbetrokkenheid, de voor- en nadelen van de huidige manier van organiseren en de lessen die hieruit te trekken zijn.
Reinwardt Academie In samenwerking met studenten van de Reinwardt Academie en hun docent Marjelle van Hoorn is invulling gegeven aan de praktijkopdracht voor 3e jaars studenten van de minor Publiek & Media in 2013/2014 en 2014/2015. In beide modules was de werkopdracht: ‘Formuleer een participatieproject (design challenge) met doelgroepen in de openbare ruimte volgens de
Bevindingen De bevinden van de Reinwardtstudenten worden mooi samengevat door docent Marjelle van Hoorn: “Deelnemers van projecten van Museum
zonder Muren zijn veelal heel enthousiast en wensen dat meer buurtgenoten participeren. Een wens voor de toekomst zou zijn om je duidelijk te laten zien in de communicatie. Wat hierop aansluit is de frequentie van je projecten, misschien moet deze voor je zichtbaarheid wel omhoog. Bij een nieuw type organisatie past ook een vernieuwende organisatievorm met een breder eigenaarschap. Voor de organisatie kan je denken aan bijvoorbeeld een coöperatie en voor de uitvoering een kerngroep zoals uit één van de adviezen van de studenten komt.”
Overig onderzoek Museum zonder Muren is regelmatig onderwerp van scripties en werkstukken, o.a. als case study voor een student Publieksgeschiedenis en als onderzoeksopdracht Bedrijfskunde van de Hogeschool van Amsterdam. Ook leerlingen van het nabijgelegen Cygnus Gymnasium weten Museum zonder Muren te vinden voor werkstukken over de geschiedenis van de buurt. In totaal hebben 72 studenten Museum zonder Muren als inspiratiebron en onderzoeksplek gebruikt. De rijke kennis opgedaan in deze onderzoeken is door deze evaluatie heen geweven.
transvaalbuurt amsterdam
“Ik zie Museum zonder Muren als een waardevolle toevoeging in Transvaal en ver daar buiten, een organisatie die niet schuwt om met anderen samen te werken (iets wat wij ook als heel plezierig hebben ervaren!) en met zeer inspirerende ideeën! Een belofte voor de toekomst!”
werkmethode van Museum zonder Muren’. De concepten voortkomend uit de design challenge varieerden enorm en hebben het museum concrete adviezen en ideeën opgeleverd, zoals het Townsquare for Conversations, een ontmoetingsplek voor ideeën en gesprekken o.l.v. een groep buurtbewoners die het gezicht vormen van Museum zonder Muren. Andere mooie ideeën waren Humans of Transvaal, een reizend buurtboek, Transvaal theater gebaseerd op het Zuid- Afrikaans protesttheater uit de tijd van de (anti-)apartheid en Ik droom, jij droomt waarbij bewoners elkaars dromen noteren. Naast deze participatieprojecten onderzochten de studenten waar de professionele kracht van Museum zonder Muren ligt. Beide modules werden afgerond met presentaties en een rapport. In totaal deden 41 studenten mee. De samenwerking met de Reinwardt Academie bood Museum zonder Muren de bijzondere mogelijkheid om studenten naar het eigen museale werkterrein te laten kijken.
Toekomstwens
2013–2015 | een reflectie op museum zonder muren
Noud Verhave, artistiek leider MAP, maakte deel uit van de werkgroep rond de Berlage Museum Woning:
“Ik ben blij dat Zeraja en Daniël deze weg zijn ingeslagen met Museum zonder Muren. Dit is het moment om je artistieke basis vorm te geven naar de toekomst toe.” Door grote museale instituties wordt met verwondering gekeken hoe Museum zonder Muren de vertaalslag weet te maken naar publieksparticipatie. Het museum wordt aangespoord om als proeftuin te fungeren voor buurt, stad en het nationale museumveld en nauwer samen te werken met grote musea.
www.museumzondermuren.com
Ramon Schleijpen:
“Museum zonder Muren, laat je meer zien! Met zulke geslaagde projecten en zo’n goede naam mogen mensen weten van wie het is. Misschien draagt een open backoffice hieraan bij.” Museum zonder Muren voert gesprekken over een fysieke locatie als herkenbare werkplek. Er wordt een artistieke buurtraad in het leven geroepen van bewoners die meedenken over de programma’s en helpen draagkracht te creëren en nieuwe netwerken aan te boren. Ook wordt gewerkt aan een gedegen uitvoering van het communicatieplan.
Zeraja Terluin:
“De pilot is voorbij maar we zijn voorlopig nog niet uitgepraat over de thema’s die hier leven. We staan te popelen om met deze evaluatie in de hand verder te gaan. In een wijk als deze, met een rijke geschiedenis, de architectuur van Berlage en een diversiteit aan bewoners, hoort kunst gewoon thuis.” Museum zonder Muren gaat haar organisatie aanscherpen en verdiepen, met wellicht een zakelijk leider en een nieuw bestuur op afstand met expertise op financieel, museaal, cultureel en participatiegebied. Om te kunnen landen is de periode van drie jaar nodig geweest. Samenwerkingsverbanden hebben geleid tot prachtige projecten. Deze evaluatie geeft Museum zonder Muren inspiratie en vertrouwen in de toekomst.
