EEn prOGraMMa van EU-dap, EUrOpEan drUG abUsE prEvEntiOn
d e g g u l p n U
HandLEidinG vOOr dE LEErKracHt
preventie op school d
aa Eerste gr
UNPLUGGED Handleiding voor de leerkracht Een programma van EU-DAP, European Drug Abuse Prevention
d Unplugge
Adaptatie Nederlandse versie: Peer van der Kreeft (De Sleutel) & Mark Van Bogaert © 2007, Turijn, EU-DAP trial Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaargemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Contactadres: De Sleutel, Jozef Guislainstraat 43a, 9000 Gent Tel.: 09-231 81 92 – Fax : 09-272 86 11 E-mail:
[email protected] – Website: www.desleutel.be, www.eudap.net Deze handleiding maakt deel uit van het programma UNPLUGGED waar ook een werkboek voor leerlingen bij hoort en een set van 47 kaarten. U kunt het materiaal gratis downloaden op www.eudap.net of aanvragen bij De Sleutel. EU-Dap is een project met de steun van de Europese Commissie (Gemeenschapsprogramma Volksgezondheid 2002 – toelage # SPC 2002376 en Gemeenschapsactie voor Volksgezondheid 2003-2008 – toelage # SPC 2005312). Deze publicatie valt onder de verantwoordelijkheid van de uitgever en vertegenwoordigt op geen enkele manier een standpunt van de Commissie. De verschillende versies van dit project zijn mee gefinancierd door lokale organisaties. De Sleutel is een instelling van de Broeders van Liefde voor preventie, onderzoek, tewerkstelling, opleiding en hulpverlening bij afhankelijkheid of drugsproblematiek.
HandLEidinG vOOr dE LEErKracHt
preventie op school Beste leerkracht,
Dit pakket voor de eerste graad van de secundaire school biedt u instrumenten om te werken aan sociale invloed, sociale vaardigheden en drugspreventie in een effectieve reeks van twaalf lessen. In deze handleiding vindt u achtergrond en tips om in uw klas met de lessen te werken. preventie op jonge leeftijd Willen we dat preventie het gedrag van tieners beïnvloedt, dan moeten we ons richten op het begin van de puberteit. Sigaretten, alcohol en medicijnen zijn drugs die jongeren dan misschien al geprobeerd hebben. Ook cannabis en andere illegale drugs komen binnen het bereik van de experimenteerruimte van uw leerlingen. We hebben informatie over drugs en de negatieve effecten ervan in UNPLUGGED opgenomen. Die informatie is pas effectief als de leerlingen het kunnen integreren in hun eigen leefwereld en erover kunnen discussiëren met hun leeftijdgenoten. Daarom combineren we informatie met persoonlijke en sociale vaardigheden in het lessenpakket. Preventieprogramma’s van deze aard werken het best in de eerste graad, waarin de leerlingen 12 tot 14 jaar zijn. In dat stadium van de schoolloopbaan hebben de lesgevers een nauwer contact met hun klassen en een betere kennis van de vaardigheden en het gedrag van hun leerlingen. Als leerkracht kunt u de leerlingen de kans geven betrokken te worden bij de lessen. Zo kan de leerling een verband leggen tussen de les en wat hij al weet om zo realistische doelen te stellen voor zichzelf.
interactieve training UNPLUGGED is beperkt tot twaalf lessen om u de kans te geven het programma af te werken in een semester. We ontwikkelden een training van tweeënhalve dag en bevelen sterk aan dat u die training volgt. De achtergrond en structuur van UNPLUGGED komen ruim aan bod. Maar ook houdingsaspecten en de methodologie om met een sociaal invloedsprogramma te werken. Interactiviteit is een basiscomponent van UNPLUGGED en dat is meer dan ruimte voor vragen en antwoorden. Het betekent uw leerlingen met elkaar laten praten en werken in een positief en veilig klimaat.
aan de slag De inleiding in deze handleiding geeft u de nodige theoretische achtergrond voor het programma. Lees voor u begint hoe het programma samengesteld is, en gebruik de handige tips om u te helpen voor de praktische organisatie in uw klas. We hebben de instructies zo concreet en gedetailleerd mogelijk uitgeschreven. Zo krijgt u inspiratie om er creatief mee aan de slag te gaan. Veel succes met uw UNPLUGGED-lessen, De redactie
3
inhoud DEEL ÉÉN: INLEIDING ................................................................................. Evidence based preventie .............................................................................. Wat is UNPLUGGED? ..................................................................................... De effecten van UNPLUGGED ........................................................................ Waarom drugspreventie op school belangrijk is? ............................................... Drugspreventie en lifeskills ............................................................................ Pedagogische tips en reminders ..................................................................... Wat zit er allemaal in Unplugged? ................................................................10 De ouders betrekken ...................................................................................11 Lerarentraining ...........................................................................................1 Lesmaterialen ............................................................................................1 DEEL TWEE: LESINSTRUCTIES ..................................................................13 Les 1: Beginnen met Unplugged ..................................................................14 Les : Bij een groep horen ...........................................................................1 Les 3: Kiezen – Alcohol, risico’s en bescherming ...........................................1 Les 4: Wat je gelooft, is dat gebaseerd op feiten? ...........................................1 Les : Tabak: ook een drug ..........................................................................3 Les : Express yourself ................................................................................ Les : Opkomen voor je mening ................................................................... Les : Contact ............................................................................................ Les : Drugs – just say know ........................................................................31 Les 10: Omgaan met moeilijkheden .............................................................33 Les 11: Problemen oplossen en beslissingen nemen ......................................3 Les 1: Doelen stellen ................................................................................3 DEEL DRIE: BIJLAGEN ...............................................................................3 Rollenspel ..................................................................................................40 Energizers ..................................................................................................41 Informatie over snuifmiddelen ......................................................................44 Informatie over alcohol ................................................................................44 Informatie over cannabis .............................................................................4 Informatie over partydrugs: ecstasy en amfetamines .......................................4 Informatie over cocaïne ...............................................................................4 Informatie over heroïne ...............................................................................4 Bronnen .....................................................................................................
4
Les 4
4 THOMAS draagt draa atuigd agt g gtgroze h hij j Les ervan over overtuigd is klere dat de mensen waar hijsoms opki j naar Wat je gelooft, dragen. g YY eet speci pp tomdat terwijl j ze het niet lekker is dat o ervan overtuigd i meeste eeste t ze mensen egebaseerd seIn die dopefeiten? ze egb bew be dat ook eten. n deze les zo zoe uit of zulke overtuigingen vertuiging vertuiginge g g h hebben op p wat at we na doen. doe kijken extra sc cherp naa arr d roken en ande re drugs. 100%
95%
48%
45%
33%
Tennis
Basketbal
21%
Voetbal
Over deze les eerst dit
OOIT IN MIJN LEVEN AAN SPORT DOEN
Zwemmen
THOMAS draagt roze kleren omdat hij ervan overtuigd is dat de meeste mensen waar hij naar opkijkt roze dragen. Lisa eet soms speciaal eten terwijl ze het niet lekker vindt, omdat ze ervan overtuigd is dat de meeste mensen die ze bewondert dat ook eten. In deze les zoeken we uit of zulke overtuigingen invloed hebben op wat we doen. En we kijken extra scherp naar drinken, roken en andere drugs.
Hardlopen
Wat je gelooft, is dat gebaseerd op feiten?
JAARLIJKS AAN SPORT DOEN 100%
92%
Je bent dertien en je wilt graag zijn zoals jongeren van zestien. Je weet dat een paar van die gasten in het weekend drugs gebruiken en je denkt dat de meeste zestienjarigen dat dus ook doen. Daarom ga je dat gedrag imiteren. In les 2 over “bij een groep horen” bespraken we al of dat na-aapgedrag echt is wat je zelf wilt. In deze les over referentienormen, focussen we op jouw vooronderstellingen: weerspiegelen die echt de werkelijkheid?
Lesdoelstellingen De leerlingen • zien de noodzaak om kritisch te kijken naar beschikbare informatiebronnen • ervaren verschillen tussen hun eigen overtuigingen of gedachten en feitelijke gegevens • krijgen een realistisch idee van drugsgebruik bij jongeren.
Wat u nodig hebt? • UNPLUGGED-werkboeken • Een kopie van de lege antwoordkaarten om in te vullen, een voor elke groep van vijf leerlingen • Een presentatie van juiste cijfers over werkelijk drugsgebruik op een groot blad papier, het bord of een scherm.
45% 33%
Tennis
Basketbal
Voetbal
Zwemmen
21%
MAANDELIJKS AAN SPORT DOEN 100%
35% 23%
15%
Tennis
Hardlopen
Voetbal
Zwemmen
14%
Basketbal
35%
DAGELIJKS AAN SPORT DOEN
5%
2%
4%
5%
2%
Voetbal
Zwemmen
Basketbal
Tennis
100%
Hardlopen
In deze les over referentienormen zit een oefening in kritisch denken om informatie over drugs correct te analyseren. Daarvoor hebben leerlingen het nodige zelfvertrouwen nodig. Soms imiteren ze risicogedrag omdat ze denken dat dat gedrag veel meer voorkomt dan in werkelijkheid het geval is. Ze geloven dat dat gedrag de norm is, en dat het nodig is om bij de groep te horen. Deze manier van denken zit diep ingebakken in ons leven van alledag: we willen graag bij een groep horen, dus gaan we zwarte kleren dragen omdat we denken dat de meeste leden van die groep zwart dragen. Maar dat “feit” is niet altijd even waar. En deze manier van denken doet zich ook voor als het over drugs gaat.
48%
Hardlopen
Een lesje in statistiek Ken je het verschil tussen ‘ooit in je leven’, ‘jaarlijks, ‘maandelijks’ en ‘dagelijks’?
THOMAS draagt agt g roze kl kleren idragen. is dat deYY meeste mensen eet soms speci p w l g 10
Lestips U hebt niet echt een grote statistische bagage nodig om deze les te kunnen geven. Het moet voor u alleen maar duidelijk zijn wat het verschil is tussen “minstens één keer per jaar”, “minstens elke maand” en “minstens elke dag”. Illustreer deze begrippen even met voorbeelden uit de leefwereld van uw leerlingen. In de bijlage vindt u cijfers die recent waren op het moment waarop UNPLUGGED in het Nederlands verscheen. Over het gebruik van tabak, alcohol en andere drugs vindt u actuele cijfers voor elk Europees land op de website van het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA): http://www.emcdda.europa.eu. Breng een paar voorbeelden mee van media-aandacht voor drugsgebruik. Misschien vindt u recente krantenberichten die het regelmatig of buitensporig gebruik van alcohol, cannabis of andere drugs overschatten?
Lesopener 10 minuten In de vorige les hadden we het over risico- en beschermingsfactoren voor alcoholgebruik. Als je daarover na de les nadacht of praatte, wat dacht of zei je dan? Hoe reageerden andere mensen uit je omgeving? Is het gemakkelijk om te praten over drinken? Voor wie wel en voor wie niet? Wat maakt het voor sommige mensen moeilijk om erover te praten? Leid de les in door te vragen hoeveel mensen tussen 15 en 18 volgens de leerlingen roken. Noteer een paar geschatte aantallen. Leg uit dat je soms een verkeerde
21
Wat geloof jij: hoeveel % van mensen tussen 15 en 18 gebruiken ooit in hun leven 100 90 80 70 60
Trek een cirkel rond jouw schatting: 27%
50 40 30 20 10 0
alcohol
roken
dronken
cannabis
ecstasy
Les 4
Les 4
Unplugged
omdat enj meeste ijkt t eten roze r en iaal r dat vindt, vindt dt is de, wondert ndert einvloed eken we en n v we vl En n drinken, ink
cocaïne
Wat geloof jij: hoeveel % van mensen tussen 15 en 18 gebruiken jaarlijks 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
alcohol
indruk hebt van iets, terwijl je toch denkt dat je je op juiste informatie baseert. Geef een voorbeeld waarin u zelf misleid bent door informatie van de media: reclame, tv, film, een website… Dat is de reden waarom we ons deze les richten op kritisch denken.
roken
dronken
cannabis
ecstasy
cocaïne
Wat geloof jij: hoeveel % van mensen tussen 15 en 18 gebruiken maandelijks Wat geloof jij: hoeveel % van mensen tussen 15 en 18 gebruiken dagelijks
100 90 80 70
100
60
90
50
80
40
70 60
30
50
20
40
10
30
0
alcohol
roken
dronken
cannabis
ecstasy
cocaïne
20 10 0
alcohol
roken
dronken
cannabis
ecstasy
cocaïne
Vergelijk de geschatte percentages met de juiste percentages. Beantwoord dan deze vragen in je groep van vijf.
Hoofdactiviteiten 30 minuten
1. Waar zit het grootste verschil? 2. Waar zaten we het dichtst bij de waarheid? 3. Wat kunnen redenen zijn voor het verkeerd schatten hoeveel mensen van 15-18 jaar alcohol drinken, sigaretten of andere drugs gebruiken? 4. Wat zou de reden kunnen zijn dat de media meestal cijfers publiceren ren over druggebruik ‘ooit in je leven‘? Geef een voorbeeld van invloed op je schattingen. Bijvoorbeeld: • Vrienden of familie • Nieuws op internet, televisie, radio, tijdschriften of kranten • Reclame en advertenties • Films, foto’s, verhalen of liedjes
Hoeveel keer…
n omdat j ervan over overtuigd ig overt tuig g waar hijjhij naar pze kijk oz iaal alareten terwijl jopkijkt heet rroze niet e jhet nie
Vraag aan de leerlingen voorbeelden van gedrag waarvoor het interessant zou zijn om te berekenen hoe vaak het voorkomt. Het is bijvoorbeeld interessant om te weten hoeveel mensen met het openbaar vervoer naar hun werk gaan, en hoeveel met de auto. Maar kun je ook berekenen hoeveel mensen chocola eten? Of hoeveel keer je ooit zwom in een zee, een oceaan, een meer of een zwembad? Terwijl u voorbeelden vraagt, kunt u het onderscheid verduidelijken tussen “minstens één keer in mijn leven”, “minstens één keer per jaar”, “de laatste maand nog” en “elke dag”. Laat de leerlingen in hun werkboek even kijken naar de grafiekjes over sportbeoefening. Maak met dat voorbeeld duidelijk wat het verschil is in frequentie van dat gedrag: ooit, elk jaar, elke maand, elke dag. Idem voor het onderscheid tussen “iedereen” en specifieke leeftijdsgroepen. En natuurlijk kunt u ook een ander soort gedrag grafisch voorstellen: b.v. winkelgedrag of tvkijkgedrag.
• Waar zit het grootste verschil? • Waar zat je het dichtst bij de waarheid? • Hoe komt het dat je verkeerd schat hoeveel mensen alcohol drinken, sigaretten roken of andere drugs nemen? • Geef een voorbeeld van invloed op je schattingen. Bijvoorbeeld: - Vrienden of familie - Nieuws op het internet, tv, radio, tijdschriften of kranten - Reclame en advertenties - Films, foto’s, verhalen of liedjes.
Geschatte cijfers over drugsgebruik Check eerst even of elke leerling alle genoemde drugs in de volgende vraag in het werkboek wel kent. Laat de leerlingen individueel de lege grafiekjes invullen door in hun werkboek percentages te omcirkelen. Vraag ze om te schatten hoeveel procent van de 15- tot 18-jarigen de genoemde drugs elke dag, elke maand, elk jaar of ooit in hun leven gebruiken. U kunt zelf het best beoordelen welke drugs voor uw leerlingen relevant zijn. Over de andere drugs hoeft u het wellicht niet te hebben. Hebben uw leerlingen bijvoorbeeld nog nooit gehoord van cocaïne? Dan hoeft u daarover natuurlijk geen slapende honden wakker te maken. Laat de leerlingen werken in groepjes van vijf. Laat ze hun schattingen onderling vergelijken en per groep tot een consensus komen. Dan vullen ze hun antwoorden in op het gekopieerde blad.
Actuele cijfers over drugsgebruik Terwijl de leerlingen nog werken in hun groepjes van vijf, overloopt u de juiste cijfers over drugsgebruik op het bord. Laat de groepjes hun eigen cijfers even checken en vraag ze om te antwoorden op de vragen in hun werkboek:
22
11
Afsluiter 10 minuten Vraag de leerlingen om in een kring te gaan zitten en wat ze denken over de cijfers waarmee u ze confronteerde. Leg ze uit dat jongeren heel dikwijls het drugsgebruik van hun leeftijdgenoten zwaar overschatten. Bestudeer samen even wat de zin “geloof bepaalt de norm” betekent. Of wat de term “referentienorm” betekent: als je denkt dat de meeste jongeren van vijftien alcohol drinken, dan ga je dat als een norm beschouwen, terwijl de werkelijkheid er toch heel anders uitziet. Zo zit u bij het thema “overtuigingen” en bespreekt u waar die overtuigingen vandaan komen. Sluit de les af met de bedenking dat we onze meningen dikwijls baseren op wat we horen of zien in de media. Maak duidelijk dat de media dol zijn op cijfers uit de categorie “ooit in je leven”, terwijl veel mensen maar een paar keer een drug uitproberen en er dan mee stoppen omdat het effect ze nogal tegenvalt. De focus op “drugsgebruik ooit in je leven” geeft ons een heel vertekend beeld.
In een notendop • Vraag de leerlingen om te schatten hoeveel jongeren tussen 15 en 18 jaar gemiddeld tabak, alcohol en andere drugs gebruiken. En confronteer hun schattingen met de juiste cijfers. • Bespreek in kleine groepjes de verhouding tussen normen/opvattingen en informatie/media. • Verwerk de resultaten in de grote groep.
Les 4 THOMAS draagt roze kleren hij ervan over overtuigd tuigd is dat de m mensen waar hij naar opkijk Wat je gelooft, dragen. YY eet soms speciaa terwijl ze het niet lekker is dat gebaseerd op feiten? omdat ze ervan overtuigd is meeste mensen die ze bew dat ook eten. In deze les zoek uit of zulke overtuigingen hebben op wat we doen. E kijken extra scherp naar dr roken en andere drugs. OOIT IN MIJN LEVEN AAN SPORT DOEN 100%
95%
48%
45%
33%
Tennis
Basketbal
Hardlopen
Zwemmen
21%
Voetbal
THOMAS draagt roze kleren omdat hij ervan overtuigd is dat de meeste mensen waar hij naar opkijkt roze dragen. Lisa eet soms speciaal eten terwijl ze het niet lekker vindt, omdat ze ervan overtuigd is dat de meeste mensen die ze bewondert dat ook eten. In deze les zoeken we uit of zulke overtuigingen invloed hebben op wat we doen. En we kijken extra scherp naar drinken, roken en andere drugs.
JAARLIJKS AAN SPORT DOEN 100%
92%
48%
45% 33%
Tennis
Basketbal
Hardlopen
Zwemmen
21%
Voetbal
Een lesje in statistiek Ken je het verschil tussen ‘ooit in je leven’, ‘jaarlijks, ‘maandelijks’ en ‘dagelijks’?
MAANDELIJKS AAN SPORT DOEN 100%
35% 23%
15%
Tennis
Hardlopen
Zwemmen
Voetbal
14%
Basketbal
35%
DAGELIJKS AAN SPORT DOEN
5%
2%
4%
5%
2%
Voetbal
Zwemmen
Hardlopen
Basketbal
Tennis
100%
THOMAS draagt roze kleren is dat de meeste mensen wa dragen. YY eet soms specia lekker vindt, omdat ze ervan 10
WerkboekUnplugged_1ste graad_NL 10
15/09/11 14:47
d Unplugge
ren omdat de meeste kijkt roze ciaal eten ker vindt, dewondert is dat de zoeken we n invloed n.drinken, En we
Wat geloof jij: hoeveel % van mensen tussen 15 en 18 gebruiken ooit in hun leven 100 90 80 70 60
Trek een cirkel rond jouw schatting: 27%
50 40 30 20 10
alcohol
roken
dronken
cannabis
ecstasy
Les 4
0
cocaïne
Wat geloof jij: hoeveel % van mensen tussen 15 en 18 gebruiken jaarlijks 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
alcohol
roken
dronken
cannabis
ecstasy
cocaïne
Wat geloof jij: hoeveel % van mensen tussen 15 en 18 gebruiken maandelijks Wat geloof jij: hoeveel % van mensen tussen 15 en 18 gebruiken dagelijks
100 90 80 70
100
60
90
50
80
40
70
30
60
20
50
10
40 30
0
alcohol
roken
dronken
cannabis
ecstasy
cocaïne
20 10 0
alcohol
roken
dronken
cannabis
ecstasy
cocaïne
Vergelijk de geschatte percentages met de juiste percentages. Beantwoord dan deze vragen in je groep van vijf. 1. Waar zit het grootste verschil? 2. Waar zaten we het dichtst bij de waarheid? 3. Wat kunnen redenen zijn voor het verkeerd schatten hoeveel mensen van 15-18 jaar alcohol drinken, sigaretten of andere drugs gebruiken? 4. Wat zou de reden kunnen zijn dat de media meestal cijfers publiceren over druggebruik ‘ooit in je leven‘? Geef een voorbeeld van invloed op je schattingen. Bijvoorbeeld: • Vrienden of familie • Nieuws op internet, televisie, radio, tijdschriften of kranten • Reclame en advertenties • Films, foto’s, verhalen of liedjes
ren omdat hij ervan overtuigd waar hij naar opkijkt roze ciaal eten terwijl ze het niet van overtuigd is dat de meeste WerkboekUnplugged_1ste graad_NL 11
11
15/09/11 14:47
UNPLUGGED
bijlage bij les 4
1
UNPLUGGED 1E GRAAD BIJLAGE BIJ LES 4: WAT JE GELOOFT, IS DAT GEBASEERD OP FEITEN? Lestips: U hebt niet echt een grote statistische bagage nodig om deze les te kunnen geven. Het moet voor u alleen maar duidelijk zijn wat het verschil is tussen “minstens één keer in het leven”, “gebruik in het laatste jaar” en “gebruik in de laatste maand”. In het leerlingenboek vragen we tevens naar het “dagelijks gebruik” maar dit was te hoog gegrepen. Nergens zijn exacte cijfers te vinden over het dagelijks gebruik. Bij deze les willen we enerzijds een duidelijk inzicht krijgen in de realistische kijk op het druggebruik en anderzijds ook duidelijk maken dat we bij alle statistische gegevens moeten kijken naar wat er precies wordt weergegeven. Als het over druggebruik gaat en zeker als het over druggebruik bij jongeren gaat, zullen de media vaak cijfers publiceren van “minstens één keer in het leven” . Deze cijfers zien er dan altijd wat spectaculairder uit, maar hebben weinig relevantie. Belangrijker zijn de cijfers over het gebruik in de laatste maand. Deze cijfers geven een beeld over het actuele gebruik van het middel. Voor de correctie van de oefening op bladzijde 11 kun je volgende cijfers gebruiken. Deze cijfers komen uit het onderzoeksrapport “Risico- en protectieve factoren in verband met middelengebruik” Dit onderzoek werd in 2005 uitgevoerd bij 14 tot 18 jarige scholieren in de provincies West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en Zeeland door de dienst Wetenschappelijk Onderzoek van De Sleutel. Uit dit onderzoek namen we de tabel waarin alleen de leerlingen uit de 3de graad zijn opgenomen die in West- en Oost-Vlaanderen wonen (16 tot 18 jaar). De cijfers komen in grote lijnen overeen met die uit andere onderzoeken over heel Vlaanderen, of België, of de ons omringende landen. U mag uw leerlingen dus gerust uitleggen dat dit een reëel beeld is van het druggebruik op die leeftijd. De uitdrukking ‘de laatste maand’ is het meest correct en heeft in essentie dezelfde betekenis als ‘maandelijks’.
Wat geloof jij: hoeveel % van de mensen tussen 15 en 18 jaar gebruikten ooit in hun leven?
alcohol roken dronken cannabis ecstasy cocaïne
Gebruikten ooit in hun leven in %
95,5
74,3 63,9
39,9
alcohol
roken
dronken
cannabis
7,4
5,5
ecstacy
cocaïne
95,5 63,9 74,3 39,9 7,4 5,5
UNPLUGGED
bijlage bij les 4
2
Wat geloof jij: hoeveel % van de mensen tussen 15 en 18 jaar gebruikten het laatste jaar?
alcohol roken dronken cannabis ecstasy cocaïne
Gebruikten het laatste jaar in % 93,1
93,1 45,4 60,4 27,1 3,8 2,6
60,4
45,4
27,1
alcohol
roken
dronken
cannabis
3,8
2,6
ecstacy
cocaïne
Wat geloof jij: hoeveel % van de mensen tussen 15 en 18 jaar gebruikten de laatste maand? alcohol roken dronken cannabis ecstasy cocaïne
Gebruikten de laatste maand in %
87,3
34,3
87,3 34,3 36,4 15,4 1,8 0,8
36,4
15,4
alcohol
roken
dronken
cannabis
1,8
0,8
ecstacy
cocaïne
WAAR KOMEN DEZE CIJFERS VANDAAN? Bovenstaande cijfers zijn afkomstig uit het onderzoeksrapport “Risico- en protectieve factoren in verband met middelengebruik”. Dit onderzoek werd in 2005 uitgevoerd bij 14
UNPLUGGED
bijlage bij les 4
3
tot 18 jarige scholieren in de provincies West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en Zeeland door de dienst Wetenschappelijk Onderzoek van De Sleutel. Uit dit onderzoek namen we de tabel waarin alleen de leerlingen zijn opgenomen die in West- en Oost-Vlaanderen wonen en leerlingen van de 3de graad (16 tot 18 jaar).
Tabellen West- en Oost-Vlaanderen 3de graad - 2005 16-18 jaar Prevalentie: aandeel leerlingen dat het middel gebruikt heeft LT, LY, LM (gewogen %) nooit LY LM LT* Sigaretten Alcoholische dranken Dronkenschap Slaap- kalmeer zonder voorschrift Lichte pijnstillers Zware pijnstillers Opwekkende middelen vermageringsmiddelen Slaap- kalmeer met voorschrift Anabole steroïden snuifmiddelen Illegale middelen cannabis amfetamines LSD of ander hallucinerend middel Crack cocaïne heroïne XTC Paddo’s GHB methadon Alcohol + pillen Alcohol + cannabis
36,1 4,5 25,7 79,4 5 69,6 90,1 93,8 84,2 99,4 93,4 59,4 60,1 93,4 97,1 98,7 94,5 98,3 92,6 93,6 97,5 99,5 90,6 75,1
63,9 95,5 74,3 20,6 95 30,4 9,9 6,2 15,8 0,6 6,6 40,6 39,9 6,6 2,9 1,3 5,5 1,7 7,4 6,4 2,5 0,5 9,4 24,9
45,4 93,1 60,4 12,2 76,6 11,9 3,6 2,7 5,8 0,1 1,9 27,5 27,1 3 1,1 0,4 2,6 0,7 3,8 2,7 1,1 0,1 4,4 14,7
34,3 87,3 36,4 4,7 37,8 4,5 2 0,8 2,5 0,1 0,4 15,9 15,4 1,5 0,4 0,1 0,8 0,4 1,8 0,9 0,6 0 1,8 7,2
* LT = lifetime of ooit-gebruik / LY = last year of gebruik tijdens het laatste jaar / LM = last month of gebruik tijdens de laatste maand
UNPLUGGED
bijlage bij les 4
4
Wie graag nog eens de cijfers heeft van een Belgisch onderzoek geven we de cijfers van het ESPAD onderzoek van 2003. Let wel! De leeftijd van de ondervraagde leerlingen is hier 15 en 16 jaar. Dus niet de leeftijd zoals in de oefening is aangeduid. In de tabel vergelijken we de cijfers van ESPAD met de cijfers van het onderzoek van De Sleutel (2de en 3de graad van alle leerlingen van West- en Oost-Vlaanderen). Euregio (2005)
ESPAD (2003) – België LT* Sigaretten roken
LY
61
LM
LT
LY
LM
32
58,3
42,9
31,9
Alcoholische dranken
91
86
73
94,3
90,7
81,1
Dronkenschap
59
47
27
64,2
51,5
30,3
Binge drinken (=5 of meer bij één
50
57,5
gelegenheid)
Slaap- of kalmeringsmiddelen
9
21,1
11,9
4,9
1
0,4
0
0
(zonder voorschrift)
Anabole steroïden Snuifmiddelen
7
7
2,1
0,5
Alcohol en cannabis tegelijk
21
4
2
19,4
10,9
5,1
Minstens één illegaal middel
33
33,1
23,9
13,9
Cannabis
32
27
17
32,4
23,4
13,4
Amfetamines
2
1
1
5,6
2,4
1
LSD of andere hallucinogenen
3
2
1
2,8
0,9
0,4
Crack
2
1
1
1,4
0,2
0
Cocaïne
3
1
1
4,9
2,1
0,7
Heroïne
1
1
0
1,7
0,5
0,2
XTC
4
3
1
6,9
3,1
1,4
Paddo’s
5
3
1
5,6
2,2
0,7
GHB
0
0
0
2,1
1
0,5
* LT = lifetime of ooit-gebruik / LY = last year of gebruik tijdens het laatste jaar / LM = last month of gebruik tijdens de laatste maand
Referenties Hibell, B., Andersson, B., Bjarnason, T. et al. (2004). The ESPAD Report 2003. Alcohol and Other Drug Use Among Students in 35 European Countries. The Swedish Council for information on Alcohol and Other Drugs (CAN), 435p. Lombaert G. (2005). Risico- en protectieve factoren in verband met middelengebruik. Onderzoek bij 14- tot 18-jarige scholieren in de provincies West-Vlaanderen, OostVlaanderen en Zeeland. (onderzoeksrapport). Gent: De Sleutel.
Het lessenpakket Unplugged implementeren op uw school 1ste graad van het secundair onderwijs.
Na een tweedaagse training of een introductiedag stelt zich de belangrijke vraag: “Hoe gaan we deze 12 lessen implementeren in ons bestaand lessenschema?” Al naar gelang de concrete situatie kunt u de methode op verschillende manieren toepassen. 1. Twaalf lessen voor de eerste graad. De lessen zijn geschikt voor leerlingen van de eerste graad van het secundair onderwijs. Het geniet de voorkeur dat de lessen binnen één trimester gegeven worden. De school maakt dus eerst een keuze of ze de lessen geeft in het 1ste of in het 2de jaar. Unplugged heeft naast de lessen persoonlijke en sociale vaardigheden ook een component voorlichting: informatie over de producten waarin effecten en risico’s naast elkaar worden gezet. Zulke voorlichting op school moet niet per se worden gegeven door de klastitularis, evenmin door de leraar godsdienst, zedenleer of sociale vaardigheden. Het is belangrijk dat leerlingen ervaren dat alle leerkrachten preventie ernstig en belangrijk vinden. Een spreek- en discussieles over drugs misstaat zeker niet in de lessen Nederlands. Een les over statistiek niet in een wiskundeles. Hoe je samen een probleem oplost en een keuze maakt kan ook aan bod komen in de les bewegingsopvoeding. En hoewel we het niet in ons schema hebben opgenomen, kan de leraar Latijn of Frans misschien wel een van onze lessen verwerken in zijn leerstof.
2. Waar halen we de twaalf extra lestijden vandaan? a. ASO – TSO Indien de school tijdens de eerste graad sociale vaardigheden geeft, passen deze lessen daar perfect in. U kan gedurende één trimester Unplugged geven, en de vijf andere trimesters de andere lessen en activiteiten van het programma dat wellicht meer algemene sociale vaardigheden aanleert. Vele scholen hebben in de 1ste graad een titularisuur. Dit lesuur krijgt vaak als invulling “leren, leren” en “persoonlijke- en sociale vaardigheden” De 12 lessen kunnen binnen deze lessen gegeven worden. Indien de school geen sociale vaardigheidslessen en geen titularisuur inricht kunnen de twaalf lessen verdeeld worden over de verschillende vakgebieden. Het is geen ideale situatie want zo verliest u het voordeel dat één leerkracht het groepsproces volgt en de leerlingen ook kan volgen in hun vorderingen. Maar als het niet anders kan, kunt u anderzijds de kans te baat nemen om leerkrachten te betrekken die zich anders niet met deze thematiek zouden inlaten. Het spreekt vanzelf dat u dat goed coördineert en aangeeft wanneer wie welke les geeft. Hieronder geven we een mogelijk voorbeeld.
les
Onderwerp
Voorbeeld van vakgebied
1
Beginnen met Unplugged
Zedenleer/Godsdienst
2
Bij de groep horen
Zedenleer/Godsdienst
3
Kiezen: alcohol, risico’s en bescherming
Plastische Opvoeding
4
Wat je gelooft, is dat gebaseerd op feiten?
Wiskunde
5
Tabak: ook een drug
Biologie
6
Express yourself
Nederlands
7
Opkomen voor je mening
Nederlands
8
Contact
Nederlands
9
Drugs – just say know
Technologische Opvoeding
10
Omgaan met moeilijkheden
Muzikale Opvoeding (Nederlands)
11
Problemen oplossen en beslissingen nemen
Lichamelijke Opvoeding
12
Doelen stellen
Zedenleer/Godsdienst
b. BSO Ook hier kunnen de lessen gegeven worden binnen de lessen sociale vaardigheden of het uurtje van de klastitularis. Indien de school dit uur niet inricht, sluiten deze lessen goed aan bij het vak Maatschappelijke Vorming. De school kan dan het thema: tabak, alcohol en andere drugs gebruiken als leerstofinhoud.
