Pensioenblad voor het vliegend personeel van KLM | Jaargang 10 | Juli 2011
Een-op-een Pensioendeelnemer in gesprek met bestuurslid
Samenvatting jaarverslag 2010 Hoe heeft het fonds 2010 afgesloten?
Private Equity KLM-Pensioenfondsen breiden beleggingsuniversum uit
focus juli 2011
1
Deze keer in focus... 04 een-op-een
Reglementswijziging Nieuwe actuariële factoren Het bestuur van het pensioenfonds heeft recent
In een tweegesprek met bestuurslid Jeroen van Breukelen krijgt Bas Thielen antwoord op al zijn pensioenvragen.
07 in de media
het pensioenreglement gewijzigd. Met ingang van 1 januari 2012 zijn in artikel 21 en in de bijlagen 5 en 10 t/m 14 van het pensioenreglement nieuwe actuariële factoren vastgelegd met betrekking tot:
actueel
• vervroeging en uitstel van het ouderdomspensioen;
Onderzoek AFM naar kosten pensioenfondsen
• wijziging van de verhouding tussen ouderdomsen nabestaandenpensioen;
08 2010 SAMENGEVAT
• variatie in de hoogte van het ouderdomspen
• afkoop van kleine pensioenbedragen en
sioen en het ingegane nabestaandenpensioen;
Hoe heeft het fonds 2010 afgesloten?
12
• omzetting van premies of een eenmalige
Private Equity
storting in het kader van de aanvullende
KLM-Pensioenfondsen breiden beleggingsuniversum uit
15
Pensioenoverzicht digitaal via ‘Mijn KLM Pensioen’
een appeltje voor de dorst?
Verslag van de pensioenstand in het BMC.
verzekering in extra ouderdoms- en nabestaandenpensioen. De wijziging van de actuariële factoren per
Vanaf nu kunt u uw Uniform Pensioen
1 januari 2012 wordt veroorzaakt door de
Overzicht ook digitaal inzien via
stijgende levensverwachting zoals die blijkt uit
‘Mijn KLM pensioen’ op de website
actuele cijfers van het Actuarieel Genootschap.
www.klmvliegendfonds.nl. Tot nu toe
Daardoor moet het ouderdomspensioen langer
werden de overzichten alleen per post
worden uitgekeerd. Bij uitruil is het nabestaanden-
verstrekt, maar uitbreiding van de
pensioen ten opzichte van het ouderdomspensioen
module van de pensioenplanner maakt
minder waard.
nu ook digitaal inzien mogelijk. Dit jaar worden alle overzichten ook nog per
De tekst van het aangepaste pensioenreglement
post verstuurd maar op korte termijn
kunt u vinden op de website van het pensioen-
moet het mogelijk worden om aan te
fonds, www.klmvliegendfonds.nl.
geven dat u het overzicht alleen nog maar digitaal wilt ontvangen. Hiermee kan het pensioenfonds op den duur
15
04
besparen in de kosten van drukken en verzenden van de papieren overzichten. Tegelijkertijd bekijkt het fonds of er nog meer mogelijkheden zijn voor het
Nieuw lid deelnemersraad
digitale dossier, bijvoorbeeld ook het
De heer Johan Bank, voormalig boordwerktuig
matievoorziening gelden strenge wet-
kundige, is per 20 mei 2011 benoemd als nieuw lid
telijke eisen. Voor het inloggen op ‘Mijn
van de deelnemersraad. Hij neemt deel namens de
KLM pensioen’ heeft u uw polisnummer
groep pensioengerechtigden (assistent) pursers,
en een wachtwoord nodig. Mocht u uw
boordwerktuigkundigen en radiotelegrafisten.
wachtwoord niet meer weten neem
Hij volgt de heer Piet van Willenswaard op, die na
dan contact op met de afdeling pen-
ruime tijd zitting in de deelnemersraad te hebben
sioenservice van Blue Sky Group, dan
Miriam Kartman, Lou van Munster, Bert Oudshoorn,
gehad, plaats wilde maken voor een frisse wind.
ontvangt u een nieuw wachtwoord.
Harm van de Pol (plv.), Hans Tettero
Het bestuur bedankt de heer Van Willenswaard
12
Bestuur Pensioenfonds Vliegend personeel KLM Jeroen van Breukelen, Dick Dees (voorzitter), Bert Gerritsma, Paul Griffioen (vicevoorz itter), Arend de Jong (vicevoorzitter),
voor zijn inzet voor de deelnemersraad.
kunnen inzien van correspondentie of het online kunnen aanpassen van gegevens. Voor deze manier van infor-
Hoe belegt uw pensioenfonds? De kranten staan bol van de berichten over de beleggingen van pensioen fondsen. En natuurlijk vooral over wat pensioenfondsen daarbij allemaal fout doen, want goed nieuws is geen nieuws. De KLM pensioenfondsen hebben geen beleggingen in Griekse staatsobligaties en ook niet in Italiaanse, Spaanse of Portugese obligaties. En in Ierland al evenmin. Dat blijft voorlopig zo. Maar hoe belegt uw pensioenfonds dan wel? Je hoort wel eens zeggen dat pensioenfondsen lange termijn beleggers zijn en dat ze zoveel geld te beleggen hebben, dat ze wel moeten beleggen in alles wat los en vast zit. En op de lange termijn komt alles goed, dus geen probleem. Maar zo eenvoudig is het niet. Hoe zit het dan wel? Een pensioenfonds moet pensioenen betalen, ongeacht de omstandigheden. Sommige pensioenen moeten al op korte of hele korte termijn worden betaald, andere pas op veel langere termijn. Dat betekent dat een pensioenfonds zeker niet alle middelen op de lange termijn kan beleggen. Ook morgen moeten er middelen zijn om pensioenen uit te betalen. Maar om ook op de lange termijn pensioenen te kunnen betalen en liefst waardevaste pensioenen, moet een fonds natuurlijk ook rendement maken. Rendement gaat altijd samen met risico’s. Bij elkaar betekent dit dat een pensioenfonds moet zorgen voor zekerheid op korte en lange termijn en tegelijkertijd moet zorgen voor voldoende rendement. En dat is precies hoe de beleggingsstrategie van de KLM pen sioenfondsen in elkaar zit. Ruwweg de helft van de beleggingen van uw pensioenfonds is in vastrentende beleggingen, dat wil zeggen, obligaties van overheden en bedrijven over de hele wereld. Het grootste deel daarvan, ruim tweederde, wordt belegd in staatsobliga ties van landen als Nederland, Duitsland, Frankrijk en Het Verenigd Koninkrijk. Landen met de hoogste kredietwaardigheid. Deze beleggingen zorgen voor een stabiele stroom rente-ontvangsten. Dat is prettig als je elke maand pensioenen moet betalen. Voor een deel van de staatsobligaties geldt dat het rendement is gekoppeld aan de ontwikkeling van de inflatie. Hoe hoger de inflatie, hoe hoger het rendement. Dat is belangrijk als je de pensioenen elk jaar wilt aanpassen aan de prijsstijging. Het deel van de obligatiebeleg gingen dat het fonds niet nodig heeft om de pensioenverplichtingen te ‘matchen’, wordt gebruikt om te beleggen in gemiddeld wat hoger renderende obligaties van opkomende landen en allerlei bedrijven. De andere helft van de beleggingen gaat naar aandelen en onroerend goed. Ook de onroerend goed beleggingen hebben als doel om een stabiele stroom van rendementen op te leveren met het oog op de pensioenverplichtingen. De aandelenbeleggingen hebben vooral het doel om op langere termijn een goed rendement op te leveren. Daarom is een kwart van de aandelenbeleggingen ook in bedrijven in opkomende markten met een relatief sterke economische groei. Naast al deze beleggin gen hebben de pensioenfondsen ook nog een aantal risico’s geheel of ten dele afgedekt. Zo is het goed gebruik dat bijna alle koersrisico’s op buitenlandse valuta’s worden afgedekt. De valutakoersen zijn soms sterk in beweging. Voor een pensioenfonds is dat niet gewenst. Uw pensioenfonds heeft ook een belangrijk deel van het neerwaartse koersrisico op de aandelenbeleggingen ‘verzekerd’ met een soort langlopende put-optie. De belangrijkste doelstelling van het beleggingsbeleid is dus dat de inkomsten en beleggingsrendementen zoveel mogelijk de pensioenverplichtingen volgen. En in de tweede plaats moet er rendement gemaakt worden zodat ook op de lange termijn de koopkracht van de pensioenen kan worden behouden. Beleggen voor een pensioenfonds is best ingewikkeld, maar de strategie er achter is eigenlijk heel eenvoudig. Toine van der Stee , directeur pensioenfonds Vliegend Personeel KLM
focus juli 2011
3
bijstorten
INTERACTIE
levenslooptoelage risicoprofiel
‘Ik adviseer jonge vliegers altijd eerst hun studieschuld af te lossen.’
‘Als ik vanaf mijn veertigste 80% ga vliegen en daarmee doorga tot ik zestig ben. Wat betekent dat dan voor mijn pensioen?’
Bas Thielen (34)
Jeroen van Breukelen (50)
Bas Thielen werkt nu vijfenhalf jaar voor de KLM en is First Officer op de Boeiing 737: ‘Enige tijd geleden heb ik meegedaan aan het Jongeren Pensioenproject van de Blue Sky Group om jonge vliegers te betrekken bij hun pensioen. Ik moet zeggen dat me daardoor wel veel duidelijk is geworden over pensioen en dat ik me er ook veel meer voor ben gaan interesseren. Beter nu de zaken goed regelen dan later voor verrassingen komen te staan.’
Jeroen van Breukelen vliegt na een carrière bij de luchtmacht alweer 20 jaar voor de KLM: ‘Naast mijn werk als Gezagvoerder op de Boeiing 747-400 ben ik sinds 14 jaar lid van het Pensioenfondsbestuur. Pensioen heeft altijd mijn interesse gehad. Er wordt vaak gedacht dat het een saai en ingewikkeld onderwerp is. Ten onrechte, het pensioen is een levendige materie. Er verandert continu van alles en wij zijn ervoor om te zorgen dat ons KLM pensioen zo goed mogelijk wordt beheerd.’
Deelnemer in gesprek met bestuurslid
Een-op-een Het onderwerp pensioenen roept vaak enorm veel vragen op. Dat komt omdat veel mensen niet precies weten wat pensioen inhoudt. In de rubriek Eén-op-één ondervraagt een deelnemer van het pensioenfonds daarom een bestuurslid van datzelfde fonds. Deze keer is het de beurt aan Bas Thielen, First Officer op de Boeing 737, en Jeroen van Breukelen, gezagvoerder en alweer veertien jaar lid van het bestuur van het Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM.
BT: ‘Onlangs heeft het kabinet de
het vroegere overbruggingspensioen. En
ment op te schroeven. Maar dit botst
AOW-leeftijd opgetrokken naar 66
het is zéker voordeliger dan een aanvul-
met de zekerheid die vooral oudere
jaar. De kans is niet denkbeeldig dat
lende pensioenverzekering afsluiten.
generaties prefereren. Hoe gaat het
dit voor mijn pensioendatum 67 jaar
Daarnaast adviseer ik jonge vliegers altijd
bestuur met deze verschillende
is geworden. Wat zijn de mogelijkhe-
eerst hun studieschuld af te lossen
belangen om?’
den om hiervoor bij te sparen?’
wanneer ze gaan verdienen. Gebruik
JvB: ‘Een pensioenfonds staat of valt bij
JvB: ‘Binnen ons pensioenfonds geen,
daarvoor je levenslooptoelage en gebruik
collectiviteit en solidariteit. Pensioengeld
eigenlijk. Dat komt omdat ons fonds qua
‘m daarna voor je pensioen of andere
dat op je 25e is ingelegd, kan nog lang
opbouw van het pensioen aan de fiscale
estate. Beter gezegd: profiteer van de
renderen, maar geld ingelegd op je 55e
maxima zit, wat op zich positief is.
mogelijkheden die het pensioencollectief
een stuk minder. Als individu zou je
Maar je kunt bijvoorbeeld niet bijstorten,
biedt, maar onderneem zelf ook wat. Wij
daarmee rekening moeten houden, maar
je kunt alleen je pensioenuitkering
hebben het Blue Sky Eagle Fund dat een
als onderdeel van het collectief niet.
egaliseren. Wel is er binnen het fonds
levensloopregeling tegen heel scherpe
Wanneer het nog lang duurt voor je met
geld gereserveerd voor maatregelen.
tarieven aanbiedt. Het is echt voor vliegers
pensioen gaat, zou je meer in zakelijke
Alleen: dat kunnen we nu niet gebruiken,
en door vliegers. Je kunt het ook terugvin-
waarden, aandelen en onroerend goed
omdat de overheid dus paal en perk stelt
den in de pensioenplanner, heel handig.’
kunnen beleggen. Wanneer je korter
aan die fiscale ruimte. En ik verwacht niet dat dit beter wordt in de toekomst.’ BT: ‘En wat kan de levensloop regeling hierbij betekenen? Die is nu extra belangrijk?’
4
Jeroen van Breukelen ‘Een pensioenfonds staat of valt bij collectiviteit en solidariteit’
voor je pensioen zit zou je meer in vastrentende waarden moeten beleggen. Het collectief ondervangt ook dit probleem. Iedereen heeft daardoor dezelfde voor- en nadelen.’
JvB: ‘Inderdaad. De levenslooptoelage is
BT: ‘Het risicoprofiel van deelnemers
BT: ‘Is het mogelijk om in de toekomst
verwerkt in het salaris en die kun je heel
verandert naarmate de pensioen
toe te werken naar een ‘custom fit’
goed gebruiken voor bijvoorbeeld de
datum dichterbij komt. Ik kan me
pensioen, waarbij deelnemers meer
opbouw van een prepensioen. Een prepen
voorstellen dat jongeren gezien de
flexibiliteit hebben wat betreft de
sioen op basis van je levensloopregeling
onzekere toekomst meer risico willen
hoogte van de inleg, het risico en
pakt straks waarschijnlijk beter uit dan
lopen om zo hun verwachte rende-
het verwachte rendement?’ focus juli 2011
5
INTERACTIE
kort
totaalpakket welvaartsvast pensioen
In de media: betekent méér dan waardevast. We willen de geldontwaarding kunnen bijhouden. Helaas kunnen we zoiets niet affinancieren, dat is echt onbetaalbaar. Vandaar dat heel duidelijk gecommuniceerd wordt dat de indexering van het pensioen voorwaardelijk is. Het bestuur is ervoor verantwoordelijk
Onderzoek AFM naar kosten pensioenfondsen Hoe zit dat bij uw pensioenfonds?
In april publiceerde de Autoriteit Financiële Markten (AFM) de resultaten van het onderzoek naar de hoogte van de administratie- en beleggingskosten van pensioenregelingen.
Het bestuur van Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM heeft al langer een grote kostenbewustheid. De drie KLM-pensioenfondsen hebben de pensioenuitvoering efficiënt ingericht door gebruik temaken van één pensioenuitvoeringsorganisatie.
dat de pensioengelden goed worden belegd, dat de rechten goed worden bij-
De bevindingen uit dit onderzoek zijn:
Dit biedt talloze schaalvoordelen. Ook wordt het bestuur van uw fonds regelmatig geïnformeerd over alle kosten. De uit
gehouden en dat de pensioenen kunnen worden uitbetaald.’
Jeroen van Breukelen ‘Elk jaar dat je na je 56e langer doorwerkt, gaat je pensioen met ongeveer 6% omhoog’
• Kosten hebben grote invloed op het ouderdomspensioen.
voeringskosten van het pensioenfonds, bedragen 0,27% van
• De kosten van pensioenfondsen van gelijke omvang
het totale vermogen. Dit zijn kosten voor pensioenuitvoering,
verschillen sterk, zeker de administratiekosten.
bestuursondersteuning en vermogensbeheer en de kosten van
• Vooral kleine tot middelgrote pensioenfondsen kunnen kosten
externe vermogensbeheerders. Voor het bestuur is dat een
besparen door schaalvergroting en door pensioenregelingen
aanvaardbaar niveau. Deze kosten liggen ruim beneden het
te vereenvoudigen.
door AFM genoemde gemiddelde van 0,50%.
JvB: ‘Er zijn al heel wat mogelijkheden.
gemaakt. Word je bijvoorbeeld aan het
Zo kun je bijvoorbeeld op je veertigste
begin van je carrière ziek, dan krijg je van
minder gaan werken en je pensioenleef-
de KLM een eenmalige uitkering om te
BT: ‘Ik overweeg om vanaf mijn
De AFM geeft aan dat pensioenfondsen efficiënter kunnen
KLM-pensioenfondsen kostenefficiënt zijn ten opzichte van
tijd veranderen van 56 naar 60 jaar.
helpen bij de aflossing van je studie-
veertigste 80% te gaan vliegen en
werken en dat de transparantie over de kosten veel beter moet.
andere, vergelijkbare pensioenfondsen. Natuurlijk blijven de
Sinds een jaar is het zo geregeld dat als
schuld en een invaliditeitspensioen van
door te gaan tot ik zestig ben. Wat
besturen van de KLM pensioenfondsen zeer alert om alle kosten
je deeltijd gaat werken er automatisch
het pensioenfonds. Ons fonds heeft een
betekent dat voor mijn pensioen?’
in de hand te houden, in het belang van alle deelnemers en
een aanvullend invaliditeitspensioen
defined benefit: je weet nu al hoeveel
JvB: ‘Elk jaar dat je na je 56e langer
pensioengerechtigden.
wordt bijverzekerd. Wanneer je dit niet
pensioen je straks gaat krijgen. Bij
doorwerkt, gaat je pensioen met ongeveer
wilt, moet je dat zelf aangeven. Een
andere fondsen met een beschikbare
6% omhoog. Sterker nog, als je op je
opting out systeem dus. Hiervoor is
premieregeling weet je pas op het
veertigste 80% gaat werken, maar
gekozen omdat veel collega’s zich
moment dat je met pensioen gaat
doorwerkt tot je zestigste is je pensioen
bijverzekerden en er bij het aanmelden
hoeveel er voor jou in de pot zit en
hoger dan dat je na voltijds werken stopt
nog wel eens wat fout bleek te gaan.
hoeveel pensioen dit gaat opleveren.
op je 56e.’
Dus hebben we het omgedraaid.’
Is het meer heb je geluk, is het minder
zogeheten CEM benchmark-onderzoek. Hieruit blijkt dat de
heb je pech. Dat is bij ons gelukkig
BT: ‘Zijn er op pensioengebied nog
niet zo.’
innovaties te verwachten?’
Verloop dekkingsgraad Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM tot eind mei 2011
JvB: ‘Wij hebben een prachtige pensioen-
levensverwachting en de toenemen-
rente, naar 143,8% eind april. In de maand mei is
studieschulden en in de toekomst als
de kwetsbaarheid voor financiële
vanwege de onrust in het eurogebied de rente weer
deelnemers in ons pensioenfonds. De
risico’s. Hoe toekomstbestendig is
wat gedaald en staan ook de aandelenmarkten onder
commissie Goudswaard onderzocht
ons fonds op deze drie onderwerpen?’
druk, vandaar ook een lichte daling van de dekkings-
het Nederlandse pensioenstelsel en
JvB: ‘Het fonds is wel degelijk gevoelig,
constateert dat steeds meer bedrij-
maar met de beschikbare financiën dek-
Meer weten?
graad.
ven pensioenrisico’s afwentelen op
ken we alle risico’s die we zelf niet kun-
Meer weten over je pensioen en
De vereiste dekkingsgraad voor dit fonds is 118,7%,
de deelnemers. Hoe denkt het
nen dragen af. En risico’s zijn overal, dus
hoeveel je straks kunt verwachten?
dit is een wettelijk bepaalde richtlijn voor het aan
Vliegend Fonds hierover?’
risicobeheersing heeft prioriteit bij ons
Bezoek de pensioenplanner op
houden van buffers. Het minimaal vereist vermogen
JvB: ‘Bij ons pensioen wordt er geen
pensioenfonds. En ook het inflatier isico
www.klmvliegendfonds.nl en klik op
is 105%. In nevenstaande grafiek kunt u zien hoe
risico op de deelnemers afgewenteld.
staat hoog op de agenda. We streven
Mijn KLM Pensioen.
de dekkingsgraad zich de afgelopen jaren heeft
In de cao hebben we daarover afspraken
naar een welvaartsvast pensioen, en dat
ontwikkeld.
140% 120% 100% mrt 11
van onze loopbaan vanwege hoge
160%
dec 10
kingsgraad, met name vanwege de stijging van de
sep 10
je daar je eigen plaatje naast.’
jun 10
gevolg van de vergrijzing, gestegen
mrt 10
meer financieel risico. In het begin
dec 09
De eerste vier maanden van 2011 steeg de dek-
jun 09
basis. En voor een goed totaalpakket zet
sep 09
onvoldoende toekomstbestendig is als
mrt 09
BT: ‘Als vliegers lopen we steeds
180%
dec 08
het fonds, bedraagt eind mei 141,2%.
sep 08
pensioenstelsel over het algemeen
jun 08
de nominale verplichtingen en het vermogen van
aan kunnen zuigen. Dat is een prachtige
dec 07
waar andere organisaties nog een puntje
mrt 08
concludeert ook dat het Nederlandse
200%
sep 07
De nominale dekkingsgraad, de verhouding tussen
jun 07
regeling met veel keuzemogelijkheden,
mrt 07
BT: ‘De commissie Goudswaard
6
De KLM-pensioenfondsen werken ieder jaar mee aan het
dec 06
Jeroen van Breukelen ‘Bij ons pensioen wordt er geen risico op de deelnemers afgewenteld’
• Veel pensioenfondsen rapporteren niet alle kosten.
nominale dekkingsgraad vereiste nominale dekkingsgraad minimaal vereist vermogen
focus juli 2011
7
pensioenakkoord deskundigheid
update
Indexatie
Robuust beleid
Langer leven
De lage kapitaalmarktrente leidde medio 2010 tot bezorgdheid
De stijgende levensverwachting was een ander onderwerp waar
in de pensioensector. Een lage rente betekent hogere pensioen-
op het bestuur actie ondernam. Cijfers van het CBS en het Ac-
verplichtingen en een dalende dekkingsgraad. Bij veel Neder-
tuarieel Genootschap geven aan dat Nederlanders steeds ouder
landse pensioenfondsen was dit het geval, wat tot onzekerheid
worden en dat ze daarmee ook langer een pensioenuitkering
leidde bij de deelnemers. De onzekerheid werd nog vergroot
ontvangen. Voor het fonds betekent dit dat de voorziening voor
toen het erop leek dat sommige fondsen moesten overgaan tot
de pensioenverplichtingen moet worden aangepast. Eind 2009
verlagen van de pensioenuitkeringen. Door het robuuste beleid
heeft het bestuur de verplichtingen verhoogd. Deze verhoging
is bij het Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM het zogeheten
bleek meer te zijn dan op basis van de laatste cijfers van het
‘afstempelen’ in 2010 zeker niet aan de orde geweest. De dek-
Actuarieel Genootschap nodig is. In 2010 kon het bestuur de
kingsgraad daalde tot 113% in augustus, ruim boven de wet-
verplichtingen daarom licht verlagen.
telijke ondergrens van 105%. In de laatste maanden van het jaar
Samenvatting jaarverslag 2010
steeg de rente weer en nam ook de dekkingsgraad toe tot 135%
Goed rendement
eind december.
De beleggingen van het fonds rendeerden in 2010 goed. Over de totale portefeuille werd een rendement gehaald van 9,1%. Bij
‘Risicomanagement is een steeds grotere rol gaan spelen. De financiële conditie van het fonds wordt beïnvloed door externe factoren en het beheersen van de risico’s die hieruit voortvloeien is een belangrijke opdracht van het bestuur.’ Arend de Jong, vicevoorz itter bestuur Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM
Vinger aan de pols Het bestuur van het fonds hield het afgelopen jaar de ontwikkeling op de financiële markten en de impact op de dekkingsgraad scherp in de gaten. In de periode van de extreem lage rentestand (juli tot en met augustus) werd het bestuur dagelijks op de hoogte gehouden. Door het consistente beleid van het fonds in de afgelopen jaren is de financiële positie evenwel goed bestand tegen externe schokken. Al in 2002, dus ruim voor de kredietcrisis van 2008, besloot het bestuur om het aandelenrisico voor een belangrijk deel af te dekken. In 2010 werd de netto aandelenexposure afgedekt tot 100%. Daarnaast draagt het
de obligatieportefeuille was de aandacht van het bestuur vooral gericht op de problemen rond eurolanden met een grote staatsschuld. Zo besloot het bestuur al vroeg niet meer te beleggen in Spaanse obligaties. Dit had een positief effect op het resultaat. Vanaf de tweede helft van 2010 is de aandacht gericht op mogelijkheden tot verbetering van het rendement. Dit heeft in april 2011 geleid tot het besluit om private equity op te nemen in de beleggingsportefeuille van het fonds. Op termijn zal private equity maximaal tien procent van de aandelenportefeuille uitmaken.
‘Dat we gemiddeld langer gaan leven is natuurlijk goed nieuws, maar voor het pensioenfonds betekent het een aanpassing van de voorziening voor de pensioenverplichtingen, met een negatief effect op de dekkingsgraad. Paul Griffioen, vicevoorz itter bestuur Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM
prudente premiebeleid bij aan een sterke positie. De lage rente
Indexatie
zorgde dan ook voor betrekkelijk weinig schade. Toch hield het
De dekkingsgraad van 135% wijst op een solide financiële
bestuur rekening met alle scenario’s en deed het onderzoek naar
positie van het pensioenfonds. Het bestuur nam eind vorig jaar
de gevolgen van de scenario’s voor het fonds en de deelnemers.
daarom een positief indexatiebesluit voor 2011. Per 1 januari
Extra maatregelen bleken echter niet nodig.
zijn de pensioenuitkeringen en de opgebouwde aanspraken met 0,7% verhoogd.
8
focus juli 2011
9
Kerncijfers
‘In de tweede helft van het jaar verbeterde met name de situatie op de aandelenmarkten. Eind 2010 was het vermogen weer ruim boven het niveau van voor de financiële crisis.’
(bedragen in miljoenen euro’s)
2010
2009
2.702
2.763
173
188
Aantal pensioengerechtigden
2.211
2.196
Totaal
5.086
5.147
147,4
146,3
-
-
Premies na premiekorting
147,4
146,3
Pensioenuitkeringen
173,5
166,0
Stichtingskapitaal en reserves
1.552,6
1.372,0
Voorziening pensioenverplichtingen
4.460,6
4.160,9
Dekkingsgraad
134,8%
133,0%
0,7%
2,5%
Paul Griffioen, vicevoorz itter bestuur Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM
Deelnemers Aantal actieve deelnemers Aantal gewezen deelnemers
‘Het is van groot belang dat iedereen zich bewust is van de risico’s en onzekerheden die er zijn bij pensioen. Communicatie met deelnemers krijgt dan ook veel aandacht, waarbij we ook altijd vooruitblikken naar toekomstige ontwikkelingen.’
Premies en uitkeringen Premies vóór premiekorting Premiekorting
Arend de Jong, vicevoorz itter bestuur Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM
Vermogen
Indexering pensioenen en pensioenrechten
Pensioenakkoord Ook landelijk gezien waren er belangrijke pensioenontwikkelin-
de aanbevelingen in de rapporten van de commissies Frijns
Beleggingen
gen. In juni vorig jaar sloten werkgevers en vakbonden binnen
en Goudswaard op. Het bestuur van Pensioenfonds Vliegend
Vastgoed
828,8
589,2
de Stichting van de Arbeid een akkoord over aanpassingen in
Personeel KLM stelde een nieuw deskundigheidsplan op. In dit
het Nederlandse pensioenstelsel. Het doel is om het stelsel beter
plan formuleert het bestuur zowel collectief als individueel het
Aandelen
2.017,2
1.794,6
bestand te maken tegen een sterke waardedaling van de beleg-
gewenste en feitelijke deskundigheidsniveau en ontwikkeltraject.
Vastrentende waarden
3.070,9
3.031,0
gingen en de gestegen levensverwachting. In het akkoord stellen
In 2010 heeft ook een eerste evaluatie van het functioneren van
Overig
97,9
118,8
werkgevers en vakbonden voor de pensioenleeftijd te koppelen
het bestuur plaatsgevonden.
Totaal
.6.014,8
5.533,6
Totaalrendement
9,1%
10,5%
aan de levensverwachting. Daarnaast wordt in het akkoord naar manieren gezocht om de pensioenen meer afhankelijk te maken
Communicatie
van de beleggingsresultaten. Verder worden ook een verhoging
Ook in 2010 stond communicatie hoog op de bestuursagenda.
van de AOW-leeftijd en een hogere AOW-uitkering in het akkoord
Het bestuur hield deelnemers via de website met actuele
betrokken. Sinds juni 2010 overleggen de sociale partners over
berichten op de hoogte. Verder publiceert het bestuur elke
Vijfjaarsgemiddeld totaalrendement
3,9%
4,4%
de uitwerking van dit akkoord. Kort voor het in druk gaan van
maand de dekkingsgraad op de website en per kwartaal een
Tienjaarsgemiddeld totaalrendement
5,6%
5,1%
deze Focus hebben sociale partners overeenstemming bereikt.
financieel kwartaalbericht. Verder wordt in Focus aandacht
Wel wordt het akkoord nog aan achterbannen voorgelegd. Als het
besteed aan het financiële beleid van het fonds. De goede
akkoord definitief is, zullen de arbeidsvoorwaardelijke partijen bij
financiële positie van het fonds trok de aandacht van verschil-
KLM bekijken in hoeverre het akkoord en eventuele aanvullende
lende media zoals het Financieele Dagblad, de Volkskrant,
wetgeving gevolgen hebben voor de pensioenregeling.
Elsevier en RTL-Z. In de zomer is er een jongerenproject gehou-
Rendementen
den, waarbij met tien enthousiaste jonge vliegers is gekeken
Totaalplaatje
Deskundigheid
naar nieuwe ideeën om jongeren meer bij pensioen te betrekken.
Het volledige jaarverslag kunt u als dynamische versie
Een ander onderwerp dat landelijk veel aandacht kreeg, was de
In november 2010 ontving het fonds de prijs voor het
bekijken op de website www.klmvliegendfonds.nl.
aandacht voor goed pensioenfondsbestuur en een heldere com-
‘best practice beleggingsbeleid’ van het pensioenvakblad
De gedrukte versie kunt u opvragen bij de afdeling
municatie naar de deelnemers. Veel pensioenfondsen pakten
Nederlands Pensioen- en beleggingsnieuws (NPN).
pensioenservice van Blue Sky Group.
10
focus juli 2011
11
investeren institutionele beleggers
toekomstvisie
buy-out fondsen
‘Private Equity is privaat vermogen dat geïnvesteerd wordt in niet beursgenoteerde ondernemingen
‘Wij zijn nu op zoek naar Private Equity fondsen die voor ons willen investeren. Een zorgvuldige selectie van deze fondsen is cruciaal’
KLM-pensioenfondsen breiden beleggingsuniversum uit met Private Equity Pensioenfondsen hebben veel geld in kas, maar daar staat tegenover dat ze ook veel verplichtingen hebben. Om ook in de toekomst aan de verplichtingen te kunnen voldoen, zijn pensioenfondsen voortdurend op zoek naar mogelijkheden om optimale rendementen uit beleggingen te halen. Na uitvoerig overleg met de besturen gaan de KLM-pensioenfondsen nu beleggen in Private Equity. Mark Burbach, Chief Investment Officer, en Marc Roijakkers, Senior Fund Manager Alternatives, van Blue Sky Group vertellen over de mogelijkheden en onmogelijkheden van Private Equity.
Private Equity, letterlijk privaat vermo-
sioenfonds de mogelijkheid om deel te
hun beurt weer investeren in bedrijven.
Risicoprofielen
Wij zijn geïnteresseerd in de Buy-out
ook voorgehouden dat als we onze pen
gen, is een brede term die verwijst naar
nemen in deze bedrijven.’ Roijakkers:
Directe investeringen in bedrijven wor-
‘Als wij geld committeren aan een
fondsen: deze zijn gefocust op wat meer
sioenregelingen betaalbaar willen hou-
investeringen in niet-beursgenoteerde
‘In Amerika wordt al veel langer door
den grotendeels gedaan door gespeciali-
Private Equity fonds, gaat dit fonds op
volwassen ondernemingen.’
den, we rendement moeten maken met
ondernemingen. Een bedrijf dat niet aan
pensioenfondsen in Private Equity belegd.
seerde Private Equity fondsen. Indirecte
zoek gaat naar een bedrijf om te inves-
de beurs genoteerd staat, kan geen aan-
Als je daar het aantal beursgenoteerde
investeringen in fondsen worden over
teren’ gaat Roijakkers verder. ‘Als zo’n
Rendement
van de besturen hebben meegekregen,
delen uitgeven als het extra geld nodig
ondernemingen met een omzet van
het algemeen verricht door institutionele
bedrijf gevonden is, zal een uitgebreid
De KLM-pensioenfondsen staan er
is dan ook: rendement halen.’
heeft. Dergelijke bedrijven zijn aangewe-
50 miljoen tot 100 miljoen dollar afzet
beleggers. ‘Wij zoeken naar gespeciali-
plan worden opgesteld waarna er een
momenteel redelijk goed voor. De pen-
zen op een bank of private investeerders.
tegen het aantal private ondernemingen
seerde Private Equity fondsen die voor
meerderheidsbelang wordt verworven.
sioenfondsbesturen moesten overtuigd
Sprinkhanen
‘Er kunnen meerdere redenen zijn waarom
met dezelfde omzet, dan zijn dat 3.000
ons willen investeren’, zegt Roijakkers.
Vervolgens werkt het fonds dit plan tot
worden van het belang om te beleggen
Iets anders waar de besturen huiverig
een bedrijf niet aan de beurs genoteerd
beursgenoteerde ondernemingen tegen
‘Bij de selectie van deze fondsen gaan
in de details uit. In ongeveer vijf jaar tijd
in niet-beursgenoteerde ondernemingen.
voor zijn, is het imago van Private Equity.
staat’, zegt Burbach. ‘Denk aan familie-
50.000 bedrijven die niet beursgeno-
we uiterst zorgvuldig te werk. Het is
optimaliseert het fonds het business
Burbach: ‘Private Equity is naast aan
‘Iedereen kent wel de krantenkoppen
bedrijven of beginnende ondernemingen.
teerd zijn.’
belangrijk dat deze fondsen een bewezen
model, zodat het bedrijf met winst
delen, vastrentende waarden en vast-
waarin Private Equity-fondsen worden
onze portefeuille. De doelstelling die we
staat van dienst hebben. Om de juiste
verkocht kan worden. De meeste fondsen
goed de vierde beleggingscategorie in de
aangeduid als de sprinkhanen van de
de beurs willen, omdat ze dan gecon-
Investeringen
fondsen te vinden werken we samen
hebben een eigen specialisatie. Venture
portefeuille van institutionele beleggers
economie’, gaat Roijakkers verder.
fronteerd worden met extra regelgeving.
Bij investeringen in Private Equity wordt
met zogenaamde Fund of Funds.
Capital fondsen richten zich op jonge
en pensioenfondsen. In Europa is het
‘Er bestaat een beeld van fondsen die
Niet-beursgenoteerde bedrijven kunnen
onderscheid gemaakt tussen directe
Deze Fund of Funds werken in bepaalde
startende ondernemingen. Turnaround
normaal om 5% Private Equity in de
alles opkopen en een onderneming opza-
een enorm groot potentieel hebben.
investeringen in ondernemingen en
regio’s, waarin zij alle gespecialiseerde
fondsen houden zich bezig met onder-
totale portefeuille te hebben.
delen met te veel schulden. Er zijn in het
Via Private Equity hebben wij als pen-
indirecte investeringen in fondsen, die op
fondsen kennen die er opereren.’
nemingen die in de problemen verkeren.
We hebben de pensioenfondsbesturen
verleden inderdaad excessen geweest ➜
Er zijn ook bedrijven die bewust niet naar
12
focus juli 2011
13
toekomstvisie
rendement
laagdrempelige uitleg
niet-beursgenoteerd
ingewikkelde vraagstukken
werkgelegenheid
‘Als we pensioenen in de toekomst betaalbaar willen houden, dan moeten we meer rendement maken met onze beleggingsportefeuille’ ‘Wij zijn vooral gefocust op Buy-out fondsen’. en ik sluit niet uit dat die in de toekomst
nen. Inmiddels zijn we in gesprek met
ook zullen plaatsvinden. Maar er zijn
een aantal interessante fondsen met een
onderzoeken gedaan naar Private Equity
goed trackrecord. We hopen in de tweede
fondsen die een heel ander beeld laten
helft van 2011 de eerste investeringen te
zien. Een van de positieve effecten is dat
gaan doen. Binnenkort zal Private Equity
Private Equity werkgelegenheid stimuleert.’
dan terug te vinden zijn in de rapportages over de beleggingen.
Voorbereidingen
PENSIOENSERVICE
Een appeltje voor de dorst? Van 16 tot en met 27 mei stond het pensioenfonds met een stand op het Bemanningencentrum op Schiphol. Iedereen met vragen over zijn of haar pensioen kon hier terecht. Doel van de stand was het pensioen dichter bij de deelnemers brengen en laagdrempelig uitleg geven over soms ingewikkelde vraagstukken. De medewerkers van de afdeling Pensioenservice gaven informatie over de pensioenplanner, het Uniform Pensioenoverzicht (UPO) en wat er zoal komt kijken bij een goed pensioen.
lende hypothetische situaties op invullen; zo kun je zien wat er gebeurt als je eerder wilt stoppen of in deeltijd gaat werken en bijvoorbeeld wat het partnerpensioen inhoudt. Vliegers willen vaak weten of ze ook langer kunnen doorwerken.’ Levensstandaard De Pensioenservice-medewerkers, de informatiebrochures en de pensioenplanner geven stof tot nadenken. ‘Soms kan dat best even schrikken zijn’, concludeert Pieter. ‘Als piloot heb je natuurlijk een mooi inkomen, wat een bepaalde levensstandaard met
‘De tijd om nu in Private Equity te stap-
Men moet zich wel realiseren dat het
pen, lijkt gunstig’, zegt Burbach. ‘De
een jaar of vijf zal duren voordat er
Op maandagmorgen elf uur lijkt het nog rustig, maar daar
stapje terug. Aan de andere kant zeg ik altijd: het pensioen is
aankoop van deelnemingen ligt nu lager
echt iets materieel zichtbaar is in de
zal snel verandering in komen. Geïnteresseerden trekken weer
inderdaad minder dan wat je verdient als je nog werkt, maar kijk
dan pakweg drie jaar geleden. We hebben
portefeuille. Ik denk dat Private Equity
nieuwe langslopende vliegers aan en zo blijken er pensioen-
nou eens even naar wat je wél per jaar krijgt terwijl je vrij bent.
ons goed voorbereid en zijn lang bezig
een welkome toevoeging is aan ons
vragen genoeg. Allround medewerker Pensioenservice Pieter
Nog steeds een heel mooi bedrag, lijkt me.’
geweest om de markt goed te leren ken-
beleggingsuniversum.’
Willemsen geeft vandaag samen met collega Wesley Harmsen
zich meebrengt. Dan is het pensioen in eerste instantie wel een
tekst en uitleg. ‘ “Ik weet dus eigenlijk niks van pensioen”, dat
Tja…
is de introductie van velen’, zegt Pieter.
Sommige bezoekers zijn klaar in een paar minuten, anderen blijven wel drie kwartier bij de stand, met hun UPO erbij. ‘Zij willen
Life-events
nu dan ook echt alles weten. Maar ik kom toch ook veel mensen
Schuldencrisis Griekenland
Op de stand worden veel vragen gesteld over veranderingen in
tegen die zeggen: “Pensioen, tja…” Maar daar zijn wij dan voor,
de persoonlijke situatie en wat dat betekent voor het pensioen.
om hen te prikkelen, uitleg te geven en zeker ook gerust te stel-
Pieter: ‘Mensen hebben vaak geen flauw idee wat het betekent
len.’ Dat de pensioenfondsen de laatste tijd nogal wat imago-
voor je pensioen als je gaat samenwonen of juist gaat scheiden.
schade hebben opgelopen, merken ze op de stand ook. ‘Dan is
Ik geef dan zoveel mogelijk informatie en verwijs altijd naar
het fijn om te kunnen laten zien dat het Vliegend fonds een heel
De afgelopen maanden is er veel te doen over de schuldenpositie van
de pensioenplanner. Daarop staan allerlei life-events en hun
stabiel en veilig pensioenfonds is. En er is heel veel mogelijk zeg
Griekenland en de mogelijke gevolgen voor financiële instellingen. Wij kunnen
impact op het pensioen beschreven. Het is een enorm handige
ik altijd, maar je moet zelf ook iets ondernemen. Jouw pensioen
ons voorstellen dat u zich afvraagt wat dit betekent voor uw pensioenfonds.
tool om je pensioen mee te berekenen. Je kunt er verschil-
optimaal benutten, heb je zelf in de hand.’
Het Pensioenfonds Vliegend Personeel KLM heeft geen beleggingen in Griekse staatsobligaties en evenmin in Ierse, Italiaanse, Spaanse of Portugese obligaties. Daardoor zullen er door de Griekse schuldencrisis geen directe effecten in de beleggingsportefeuille optreden. Wel kunnen er indirecte effecten ontstaan. Een belangrijk deel van de Griekse schulden is in handen van financiële instellingen in Europa. Een mogelijke afwaardering van Griekse leningen kan dus wel effecten hebben op de waardering van deze instellingen. Ook kan de financiële onrust en onzekerheid er toe leiden dat beleggers kiezen voor veiligere beleggingen, zoals Nederlandse en Duitse staatsobligaties. De grote vraag naar deze beleggingen heeft een drukkend effect op de kapitaalmarktrente. Een rentedaling leidt tot een hogere waardering van de pensioenverplichtingen van het fonds en heeft daardoor een nadelig effect op de dekkingsgraad van het fonds. Het bestuur van het fonds volgt alle ontwikkelingen op de voet. Op dit moment is er evenwel geen aanleiding om de beleggingsportefeuille van het fonds aan te passen. (Dit en andere nieuwsberichten zijn te vinden op www.klmvliegendfonds.nl) 14
focus juli 2011
15
Ga naar www.klmvliegendfonds.nl
ik heb grip op mijn persoonlijke pensioensituatie
Colofon Focus verschijnt driemaal per jaar en wordt verstuurd aan deelnemers en gepensioneerden van het Pensioenfonds Vliegend personeel KLM. Redactie Monique van Dulken, Houda Stitou, Ike Veenendaal, Astrid Visser, Erik Voorhoeve Redactieadres Redactie Focus, Postbus 123, 1180 AC Amstelveen E
[email protected] Tekst Blue Sky Group B.V., Amstelveen, Lamar communicatie, Amsterdam Art direction, ontwerp en opmaak Frissewind_visuele communicatie, Amsterdam Fotografie Reinier Gerritsen, Amsterdam, Don Wijns, Amsterdam e.a. Illustratie Bart Sparnaaij, Berlijn Druk Drukkerij Aeroprint, Ouderkerk aan de Amstel
www.klmvliegendfonds.nl
contact E
[email protected] T (020) 426 62 20 F (020) 426 63 85
