Een nieuwe kijk op organiseren! NEVI Inkoopdag 2009 Hart van Holland, Nijkerk
Prof. Dr. Frank Rozemeijer
[email protected]
23 juni, 2009
Agenda
•
Ik zie, ik zie wat jij niet ziet
•
Casus FrieslandCampina Synergie = integratie = centralisatie?
•
Casus NS Leren als mens en organisatie
•
Lessons learned
Page 2
Wat is een organisatie?
“Groep mensen die met opzet samenkomt om een gemeenschappelijk doel te bereiken”
Page 3
Hoe u een organisatie definieert hangt sterk af van hoe u de wereld ziet.
Hoe kijkt u de wereld in?
Page 4
Enkele vragen?
Vertel eens wat over je organisatie aan je buurman
Als je organisatie een dier is wat voor dier is het dan? Als je organisatie een sport is wat voor sport het dan? Als je organisatie een muziek soort is welke soort is dat dan?
Page 5
Images of Organization Gareth Morgan
Page 6
Morgan (1992) onderscheidt diverse metaforen Machine Levend Organisme
Cultuur O Orr ggaa nni Organisatie izza att iioo nn
Hersenen
Psychische gevangenis Politieke arena Page 7
1) De organisatie als Machine Ô
De wereld is maakbaar en rationeel
Ô
Vele organisaties zijn als Machine opgebouwd: Ô Ô Ô Ô Ô Ô Ô
Ô
Vergaande taakverdeling Scheiding van denken en doen Hiërarchische ordening Gericht op standaard producten / processen Prestatiemeting (“What gets measured gets done!”) Planning & (quality)control (vb. ISO, 6‐Sigma, TQM, BPR, ISO,…) Weinig oog voor de omgeving
Voorbeelden Ô Ô Ô Ô
Assemblage lijn (Ford) McDonalds Verzekeringskantoor Ziekenhuizen Page 8
2) De organisatie als Levend Organisme Ô Organisaties zijn geen machines, maar levende systemen bestaande uit sub‐systemen (werknemers) ieder met hun eigen ‘behoeften’ Ô Geschiktheid van een organisatie vorm is afhankelijk van de taakomgeving. Ô Natural selection, “survival of the fittest” Ô Organisaties zijn veranderbaar en moeten zich aanpassen aan veranderende omstandigheden (Organizational Development) Ô Organisaties doorlopen een levenscyclus (Greiner) Page 9
3) De organisatie als Hersenen Ô Deze metafoor benadrukt het belang van zaken als: Ô Ô Ô Ô Ô
Informatie verwerking en beschikbaarheid Leerprocessen Intelligentie Lerende organisatie Netwerken
Ô Uit hersenonderzoek zijn enkele ontwerp principes afgeleid: Ô Ô Ô Ô Ô
Zelf‐organisatie Flexibiliteit en innovatie Centraal gestuurde informatieverwerkende computer Cybernetica (stuurmanskunst) Holografische organisatie (“Get the whole in the parts”)
Ô De laatste jaren is kennismanagement een populair onderwerp Ô Ô Ô Ô Ô
‘Intelligent Enterprise’ (Quinn) ‘Kennismanagement’ (Weggeman) ‘The Fifth Discipline’ (Senge) ‘The knowledge creating company’ (Nonaka) ‘The Living organisation’ (De Geus) Page 10
4) Organisatie als cultuur Ô
Organisatie wordt gezien als een sociaal‐geconstrueerde werkelijkheid, die
evenzeer berust op gedachten en gevoelens van haar medewerkers als op een concreet assortiment regels en verbanden. Ô
De cultuurmetafoor verwijst direct naar een gemeenschappelijke door de leden van de organisatie gebruikte: aannames
Ô Ô Ô Ô Ô Ô
taal normen en waarden Rituelen Symbolen overtuigingen beelden
Ô
….
normen
2e laag:
waarden
Kern: onderliggende waarden ongeschreven regels
helden mythen 3e laag:
symbolen sagen
geruchten rituelen ceremonies
Buitenste laag: kledingcodes
procedures
Ô
Cultuur varieert van land tot land (nationale culturen), maar ook van afdeling tot afdeling (sub‐culturen)
Page 11
5) Organisatie als politiek systeem Ô
Deze metafoor wordt gebruikt om de organisatie te kunnen verklaren vanuit het bestaan van: Ô Ô Ô
Ô
De organisatie bekijken vanuit deze metafoor leert ons iets over… Ô Ô Ô Ô Ô Ô
Ô
Belangen tegenstellingen Conflicten Machtspelletjes (‘power play’)
Verborgen agenda’s Back room deals ‘Wheeling and dealing’ gericht op eigen belang Verschillende machtsbronnen Conflicthantering Weerstand / sabotage
‘Macht’ respectievelijk ‘invloed’ is het vermogen om organisatieresultaat te bewerkstelligen (Mintzberg, 1983)
Page 12
6) Organisatie als geestelijke gevangenis •
Deze metafoor beschrijft organisaties als geestelijke gevangenissen waar mensen gevangen raken in hun eigen onbewuste gedachten, denkbeelden, overtuigingen en vooroordelen.
•
Deze metafoor geeft aandacht aan psychologische apecten zoals: – – – – –
•
Regressie Ontkenning Projectie (vb. tussen werkvloer en directie) Coping mechanisms (vb. teddybeer) Group think
Deze metafoor daagt ons uit om te analyseren in hoeverre ons favoriete organisatie model een weerspiegeling is van: – Preoccupatie met alles onder controle willen houden? – Onbewuste angst voor de dood? – Afweermechanisme om angst te voorkomen
Page 13
Conclusie z
De Machine metafoor Ô Ô Ô Ô Ô
z
De Organische metafoor Ô Ô Ô Ô Ô Ô
z
Mechanistische benadering nog alom aanwezig Organisatie wordt log apparaat dat zich moeilijk kan aanpassen Bedrijfskunde heeft bijgedragen aan het verspreiden van deze metafoor Gevaar van ‘de‐humanizing’: wegnemen verantwoordelijkheid leidt tot onverschilligheid Organisations do not exist, people do!
Inzicht in relatie met omgeving (organisaties zijn open systemen) Naast doelstellingen dient het management ook naar behoeften te kijken Er zijn meerdere opties om organisatie vorm te geven Nadruk op dynamische aspect (evolutie, groei, innovatie) Organisaties zijn veel abstracter dan organismes Te weinig aandacht voor power relaties.
De Brein metafoor Ô Ô Ô
Helpt ons organiseren met het oog op leren en innovatie. Toont belang aan van Informatie systemen en kennismanagement The whole is in the parts Page 14
Conclusies
z
De Cultuur metafoor
z
De Politieke metafoor Ô
Ô
z
Laat ons zien dat organisaties niet alleen afhankelijk zijn van regels en structuur, maar ook van de waarden en normen die een groep met elkaar heeft ontwikkeld. Het wijst ons de weg om te organiseren volgens gemeenschappelijke normen, waarden, opvattingen, ambities en ideeën
Leert ons hoe het in een omgeving met onderling tegenstrijdige belangen mogelijk is om een eenheid te smeden door gebruik te maken van politiek, onderhandelen, sjoemelen, of dwang. Hoe ga je om met tegenstrijdige belangen? Welke rol speelt macht?
De Geestelijke gevangenis metafoor Ô Ô Ô Ô
De rationaliteit van organisaties blijkt verrassend irrationele kanten te hebben Deze metafoor leert ons de ‘onzichtbare’ kant van organisaties beter te zien Belofte van psychische bevrijding kan vals zijn, omdat zij de realiteit van gevestigde belangen en machtsverhoudingen ontkent Nadruk op onbewuste processen kan te sterk zijn, er zijn ook veel bewuste factoren aan het werk in organisaties
Page 15
Conclusie
Mensen die hebben geleerd hoe ze situaties kunnen lezen vanuit diverse (theoretische) standpunten zijn in het voordeel ten opzichte van degenen die een vast standpunt aanhangen.
Page 16
‘Met uiteenlopende vooronderstellingen is de kans op onbegrip en mis‐communicatie en conflict groot.
1)Ken Uzelve (‘onbewust van uw bril, is het maar matig bruggen bouwen’) 2)Ken de ander (‘ze zijn niet gek, maar kijken anders’) 3)Gebruik de verschillen (‘benut ieders kracht’)
Bron: Meyer in Financieel Dagblad, 25 mei 2007
Page 17
Moderne organisatie wijsheid
"There is no such thing as the one right organization."
Peter F. Drucker, Management Challenges for the 21st Century, HarperBusiness, 1999
Page 18
