Een leven lang leren in het hbo: lessons learned

Susanne de Zwart, Henk Bakker, Astrid Wenneker, Pascal Kreijen, Lotte Terwel augustus 2012

Een leven lang leren in het hbo: lessons learned Evaluatie in opdracht van het Ministerie van OCW

Evaluatie in opdracht van het Ministerie van OCW

3

Een leven lang leren in het hbo: lessons learned Evaluatie in opdracht van het Ministerie van OCW

Inhoud 1. Samenvatting

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

1.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1.2 Aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1.3 Algemene beschouwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1.4 5 dimensies van LLL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1.5 Lessons learned . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 2. Inleiding

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.1 Introductie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2 Tijdelijke stimuleringsregeling Leven Lang Leren in het HBO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3 Vraagstelling aan Berenschot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4 Onderzoeksaanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.

11 11 11 12

Een leven lang leren op zeven hogescholen: algemene beschouwing . . . . . . . . . . . . 13 3.1 Een leven lang leren: definitie en belang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2 Doelstelling van de subsidieregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3 Visie en Strategie van de deelnemende hogescholen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4 Context: externe factoren en ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5 Doelgroepen en dimensies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6 Gerealiseerde aantallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4.

11

13 13 14 16 17 18

Vijf dimensies van een leven lang leren uitgediept . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 4.1 Versterken van de marktvraag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 4.2 Ontwikkelen van aantrekkelijke opleidingsarrangementen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 4.3 Verankeren leven lang leren in beleid en bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 4.4 Organisatie aanpassen op een leven lang leren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 4.5 Kennis delen en samenwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

5.

Lessons learned

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45

5.1 Wat werkt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 5.2 Hogescholen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 5.3 Dilemma’s en uitdagingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 5.4 Projectdirectie Leren en Werken en ministerie van OCW: succesfactoren . . . . . . . 48

4

Een leven lang leren in het hbo: lessons learned


5

1. Samenvatting 1. Inleiding

ingezoomd op een aantal specifieke thema’s en good practice ten behoeve van de landelijke kennisuit-

Deze rapportage is het resultaat van de monitor die

wisseling (waaronder uitwisselingsbijeenkomsten,

Berenschot - in opdracht van de toenmalige Direc-

werkgroepen en website). De halfjaarlijkse moni-

tie Leren en Werken van de ministeries van SZW

torronde heeft geresulteerd in tussentijdse analyses

en OCW en vanaf januari 2011 in opdracht van

van Berenschot aan de hogescholen en een overall

het Ministerie van OCW - heeft uitgevoerd op de

voortgangsanalyse voor de opdrachtgever.

gesubsidieerde programma’s Leven Lang Leren in zeven hogescholen. In deze samenvatting gaan we in op de keuzes, ervaringen en lessons learned van de

3. Algemeen

hogescholen ten aanzien van de inzet en resultaten van de programma’s. Ook besteden we aandacht aan

Visie en strategie van de deelnemende hogescholen

de ervaringen met de inrichting van het landelijke

Bij leven lang leren gaat het om het bijdragen aan

stimuleringsprogramma, dat naast blijvende stimu-

de employability van de beroepsbevolking gedurende

lering onder andere gericht was op kennisuitwis-

de gehele loopbaan van de professionals en daarmee

seling en kennisverdieping. We hebben de rappor-

aan de (economische) ontwikkeling van bedrijven

tage voorzien van praktijkvoorbeelden bij de zeven

en instellingen. Bij de professionals gaat het om het

deelnemende hogescholen die keuzes en ervaringen

volwassen (23+) deel van de beroepsbevolking dat

illustreren.

deeltijd, duaal of voltijd onderwijs volgt. Hogescholen hebben daarbinnen afgebakende doelgroepen benoemd. Het bijdragen aan een leven lang leren is

2. Aanpak

bij de deelnemende hogescholen niet als apart traject beschouwd, maar als belangrijk onderdeel van de

Het onderzoek is uitgevoerd in de periode mei 2010

kernstrategie. Onderwijs aan volwassenen is nadruk-

tot en met maart 2012. De onderzoeksaanpak

kelijk als focus benoemd in strategische beleidsdo-

bevatte een aantal sporen, namelijk deskresearch,

cumenten. Niet alleen om vorm en inhoud te geven

digitaal vragenlijstonderzoek onder werkgevers,

aan de maatschappelijke opgave van de hogeschool,

deelnemers en medewerkers (een nul- en een eind-

maar ook als een manier om het marktaandeel van

meting) en monitoring door Berenschot in de vorm

de hogeschool te behouden of verder te ontwikkelen.

van een aantal interviewrondes bij de hogescholen. Deze interviews zijn gevoerd met het College van

Verandertraject

Bestuur, de projectleider en stuurgroepen. De rol

Markt- en vraaggericht opereren in woord èn daad

van Berenschot was die van een ‘critical friend’. Dit

vraagt van hogescholen een forse cultuuromslag.

hield in dat we in de gesprekken kritisch zijn geweest

Alle deelnemende hogescholen hebben leven lang

op voortgang en (kwaliteit van) tussenresultaten en

leren dan ook aangevlogen als majeur verander-

dat, waar een knelpunt of stagnatie optrad of zou

traject, met oog voor zowel structuur, als cultuur,

kunnen optreden, ook geadviseerd is over oplos-

als proces. Daarbij hebben alle hogescholen aan-

singsrichtingen en leerervaringen, onder andere van

gegeven dat dit een traject is dat een lange adem

de andere hogescholen. Op verzoek van de opdracht-

vraagt, met nadrukkelijk aandacht voor onder meer

gever hebben we tijdens de gesprekken ook specifiek

deskundigheidsbevordering, externe oriëntatie en

6



7

cultuurprogramma’s, voor vertaling in de TBO-

zowel onderwijs, als toegepast onderzoek, hebben

keld. Hiertoe is een mix ingezet van instrumenten

opgenomen in de managementcontracten en zijn

ontwikkeling (Toekomstbestendig Onderwijs) en

diverse hogescholen via onder andere lectoraten en

als marktonderzoek, wervingscampagnes, account-

daarmee onderdeel van de voortgangsgesprekken

voor borging door inbedding in de PDCA-cyclus

stageopdrachten ervoor gekozen ook kennispartner

management, strategische samenwerkingsverbanden

tussen CvB en directeuren.

(plan-do-check-act).

te willen zijn voor werkgevers. Duidelijk is dat het

rondom het verzorgen van leven lang leren-diensten,

leven lang lerenprogramma de ontwikkeling tot co-

co-makership met bedrijven en strategische allian-

De organisatie aanpassen op leven lang leren

makership en kennispartnership heeft versneld.

ties met intermediaire organisaties zoals UWV en

De hogescholen hebben allemaal een grote slag

brancheorganisaties.

gemaakt in het aanpassen van de interne organisa-

Decentrale positionering, centrale projectorganisatie

Alle hogescholen hanteren een decentrale sturingsfilosofie, waarbij de domeinen (ook wel instituten

Keuzes ten aanzien van het

of schools genoemd) zelf integraal verantwoordelijk

(stoppen met) aanbieden van EVC

Ontwikkeling van aantrekkelijke opleidingsarrangementen

leren op de interne bedrijfsvoering mag niet worden

zijn. Daarbij in het kader van leven lang leren onder-

Diverse deelnemende hogescholen (Hanzehoge-

Er zijn tijdens de projectperiode bij iedere hogeschool

onderschat. Door de breedte en de schaal van het

steund door een centrale projectorganisatie (staf

school, Windesheim, Fontys en de HAN) hebben

diverse strategische pilots opgestart en doorontwik-

programma kwam gedurende het traject bij de hoge-

en facilities). Over het algemeen kunnen we stellen

gedurende het traject besloten geen verlenging van

keld rondom het ontwerpen van aantrekkelijke

scholen vanzelf meer druk te staan op de interne

dat de decentrale sturingsfilosofie niet heeft geleid

de EVC-erkenning aan te vragen. Een ingrijpende

opleidingsarrangementen. Vaak in co-creatie met

organisatie. De ontwikkelcapaciteit bij de decentrale

tot verlies aan slagkracht, maar juist een positieve

beleidswijziging, omdat de EVC-producten bij de

werkgevers. Niet alleen de inhoud van de trajec-

onderdelen, co-creatie, congressen en maatwerk-

invloed had: door leven lang leren in de domeinen,

start van het programma een belangrijk onderdeel

ten, maar juist ook de wijze waarop deze aangebo-

vragen vanuit bedrijven maakten dat vragen over

opleidingsinstituten of schools te positioneren kon

vormden van de ontwikkeling tot instituut voor

den worden bleek in de praktijk cruciaal. Flexibele

inschrijvingen, roostering, communicatie, kostprij-

het onderwerp zowel in structuur, als in cultuur

leven lang leren en daarmee van de subsidieaan-

instroommomenten en vormen van blended lear-

zen en logistiek toenamen. Het werd duidelijk dat

en primair proces beter verankerd worden. Actuele

vraag. De aanleiding hiertoe werd gevormd door

ning zijn gecreëerd en er is gezocht naar het optimale

LLL-trajecten als ‘apart product’ ook door de ver-

kennis rond onderwijsinhoudelijke ontwikkelingen,

de verscherpte kwaliteitseisen en door financiële

aantal contactmomenten met de deelnemers. Naast

schillende stafdiensten als zodanig zou moeten wor-

arbeidsmarktvraag en capaciteit is immers vooral

factoren. De verscherpte kwaliteitseisen rondom

deze vraaggerichte aanpak hebben alle hogescholen

den behandeld. Het ‘erbij’ organiseren van maatwerk

decentraal aanwezig. Alle hogescholen hebben geko-

EVC maakten het moeilijk om eenduidige procedures

afwegingen gemaakt op het continuüm van volledig

naast de ‘corebusiness’ van voltijdsstudenten is niet

zen voor een verantwoorde, ‘organische’ tweesporen-

en richtlijnen te hanteren zonder landelijke centrale

individueel maatwerk versus volledig gestandaardi-

haalbaar en effectief. De organisatie van de logis-

benadering. Enerzijds moest de interne organisatie

kaders. Bij de financiële factoren ging het om tegen-

seerde leerroutes. Niet alle vormen bleken vanuit

tieke kant van leven lang leren en het daadwerkelijk

gereed gemaakt worden voor een andere werkwijze

vallende financiële resultaten. De hoge ontwikkel-

organisatorisch of financieel oogpunt haalbaar.

creëren van de randvoorwaarden is door de CvB’s

(flexibeler, vraaggerichter). Anderzijds was de stra-

kosten wogen niet op tegen de effectieve marktvraag

Voorbeelden van wèl haalbaar aanbod dat daaruit

van de hogescholen in toenemende mate genoemd

tegie van de hogescholen erop gericht om de markt-

en de opbrengsten. Werkende weg merkte men dat

naar voren is gekomen zijn modulaire arrangemen-

als cruciale factor. De deelprojecten binnen de

vraag te mobiliseren. In sommige regio’s bestond

weliswaar interesse leek te bestaan voor EVC, maar

ten en ‘gestandaardiseerd maatwerk’. Ook deze erva-

hogescholen die te maken hadden met de interne en

gedurende de onderzoeksperiode serieuze zorg of de

dat de werkelijke klantvraag in de meeste gevallen

ringen (wat is wenselijk voor verschillende doelgroe-

logistieke kant zijn vaak gedurende het programma

vraag vanuit de markt er wel (op afzienbare termijn)

een vraag naar een versneld opleidingstraject was.

pen en wat is financieel en organisatorisch haalbaar)

verbreed en verzwaard en de (staf)diensten zijn veel

zou komen.

Daarom is in de genoemde hogescholen een alter-

zijn belangrijke opbrengsten van het landelijke

nauwer betrokken bij de brede invoering van leven

natief voor EVC gecreëerd, namelijk instroomassess-

stimuleringsprogramma.

lang leren in de instellingen.

Ofschoon het gaat om beroepsonderwijs, werken

Verankering leven lang leren in beleid en bestuur

Kennis delen en samenwerken

hbo-instellingen – met verschillen tussen domeinen

Er is voor, tijdens en na de projectperiode door alle

De hogescholen hebben interne (medewerkers) en

hogescholen expliciet aandacht besteed aan de ver-

externe (de markt en andere hogescholen) als een

ankering van zowel de inhoudelijke visie over leven

kritische succesfactor van het welslagen van het

lang leren als ook de daaruit voortvloeiende orga-

programma beschouwd. Namelijk met het oog op de

Co-makership

- vaak nogal aanbod- en productgericht. Gedurende de onderzoeksperiode hebben de deelnemende hoge-

tie. De impact van het serieus inzetten op leven lang

ments en daarmee verbonden vrijstellingsprocedures.

4. Vijf dimensies van leven lang leren

scholen zich geleidelijk aan ontwikkeld in de richting van co-makership met bedrijven en instellingen.

Versterken van de marktvraag

nisatorische en financiële consequenties. Dit heeft

ambitie om zich snel te ontwikkelen tot brede ken-

Onder co-makership wordt in dit verband verstaan

De hogescholen hebben verschillende soorten

zich via meerjarige projecten visiedocumenten en

nisinstituten voor leven lang leren die de markt ken-

het maken van combinaties waarin werkgevers

activiteiten ontplooid om de potentiële doelgroep te

plannen van aanpak consequent doorvertaald in

nen, die daarmee in interactie staan en die daardoor

samen met de hogeschool in hun regio werken aan

interesseren en de marktvraag voor leven lang leren

afspraken tussen het CvB en decentraal opererende

ook steeds beter, sneller en op maat kunnen leveren.

de ontwikkeling van hun medewerkers, en daar ook

te mobiliseren. Vrijwel alle hogescholen hebben

directeuren (ook directeuren van stafdiensten). Bij

Daarom hebben de hogescholen gekozen voor een

gericht op willen investeren. Met actieve inzet van

hiervoor een integrale werkgeversbenadering ontwik-

de meeste hogescholen zijn deze afspraken expliciet

systematische invulling van een interne lerende

8


organisatie, waarbij is ingezet op interne kennisde-

leren zijn geen bijproduct, maar

ling en samenwerking. Hierbij verschilde het accent

corebusiness van de hogeschool.


zz

per hogeschool. Bij de ene hogeschool is bijvoorbeeld gekozen voor interne kennisdeling via ontbijt-,

zz

Voortbouwen op eerdere ervaringen met de

9

Zorg voor een heldere, eenduidige boodschap

organisatie gereed maken voor een andere

en definitie van wat onder leven lang

werkwijze (flexibeler, vraaggerichter) en

leren wordt verstaan. Leven lang leren is

tegelijkertijd mobiliseren van de marktvraag. In

bijvoorbeeld niet hetzelfde als EVC.

dit verband was het ongelukkig dat gedurende

lunch- of borrelbijeenkomsten, terwijl bij andere een

ontwikkeling van maatwerkproducten en

de looptijd van het programma de economische

(interactieve) website/intranet is ingericht dan wel

EVC-procedures en op al bestaande contacten

een combinatie van beide of een kennisbank. Het

met branches, bedrijven en instellingen.

aanvullende competenties. Scholing

delen en vieren van successen is volgens de hoge-

Deze zijn verbreed en verduurzaamd via

en vooral die docenten aanspreken

Ervaringen met de landelijke

scholen in het bijzonder stimulerend en effectief. Dit

gestructureerde regionale marktbewerking.

die deze doelgroep uitdagend vinden

programmaorganisatie: succesfactoren

om mee te werken, is van belang.

De zeven hogescholen geven aan dat zij het totale

zz

geeft leven lang leren een positie en een gezicht. zz

Het werken met volwassenen vraagt andere/

De invoering van leven lang leren als fundamenteel, integraal verandertraject: geen

crisis ongunstige impact had op de marktvraag.

stimuleringsprogramma – inclusief de subsidie als Risicodragend co-makership: betrek

smeerolie en aanjaag- en ontwikkelbudget - heb-

‘project’, maar structurele verandering, met

werkgevers actief en maak hen

ben ervaren als bijzonder stimulerend en nuttig.

aandacht voor structuur, cultuur, inhoud

contractueel medeverantwoordelijk

Een belangrijke externe factor die – op basis van alle

We hebben vastgesteld, dat alle zeven hogescholen

én proces. De impact van de keuze voor het

voor instroom en financiering.

stukken, metingen en monitorgesprekken - naar het

goede resultaten hebben geboekt en belangrijke

zijn van een instituut voor leven lang leren

stappen hebben gezet als aanbieder van een leven

is onderkend en vertaald naar activiteiten

lang leren. Zo zijn alle hogescholen erin geslaagd

op alle aspecten van de bedrijfsvoering.

5. Lessons learned

zz

oordeel van Berenschot heeft geleid tot extra, verzz

om het aanbod voor volwassenen sterk te verbreden. Hierbij valt te denken aan nieuwe diplomatrajecten,

Overigens is bij een aantal hogescholen niet direct,

meer mogelijkheden voor certificeren en stapelen

maar na het opdoen van de eerste ervaringen beslo-

en flexibilisering van het bestaande aanbod. Andere

ten om te versnellen en volledig te verbreden. De

wapenfeiten zijn de verhoging van het aantal deelne-

impact, zo geven de hogescholen aan, van hoge-

mers aan afstandsleren en het aangaan van structu-

schoolbrede invoering van leven lang leren moet niet

rele partnerschappen en contacten met het werkveld,

worden onderschat.

Zorg er via een goed afwegingskader voor dat per

snelde en blijvende aandacht voor de brede invoering

marktvraag/lead een goede afweging kan worden

van leven lang leren binnen de hogescholen. Het is

gemaakt of daar uit oogpunt van bedrijfsvoering

lastig om de meest ‘werkzame bestanddelen’ in het

wel of niet op ingegaan kan worden.

totale stimuleringsprogramma te isoleren, het is juist de combinatie van alle onderdelen die heeft geleid

zz

Toon als hogeschool één gezicht richting de markt

tot een voor de hogescholen stimulerende omgeving

(labelling, positionering, contactstructuur).

en tot de vooruitgang is die geboekt. Op basis van de gevoerde gesprekken menen we te kunnen stellen,

Dilemma’s en uitdagingen

Gevraagd naar de belangrijkste dilemma’s en uitda-

gericht op co-creatie en structurele verbindingen met bedrijven en instellingen. Het vragenlijstonderzoek

Lessen

gingen geven hogescholen aan, dat de belangrijkste

aan het slot van de programmaperiode heeft uitge-

We hebben de hogescholen ook gevraagd naar de

met het stelsel en met de marktverwachtingen te

wezen dat ten opzichte van de nulmeting in 2010

belangrijkste specifieke lessen die zij aan de andere

maken hebben:

meer werkgevers vinden dat de hogescholen actief

hogescholen willen meegeven bij de (verdere) invoe-

de behoefte onder werkgevers aan dienstverlening

ring van leven lang leren. Dat zijn de volgende:

tevredenheid toegenomen.

zz

zz

zz

voor maatwerk latende, subsidiekader waarin

impact van nieuwe regelgeving ten aanzien

vooraf eisen aan de hogescholen zijn gesteld.

van deeltijd onderwijs en over de impact van

Bij een hogeschool is bijvoorbeeld gebleken

de wijze waarop toezicht wordt gehouden.

zz

dat er een opvallend terugkerend patroon was bij deelprojecten die zijn gestrand:

doorvertaalde strategie

-- geen of te weinig draagvlak binnen (het MT

De belangrijkste succesfactor voor deze resultaten is een goed doordachte strategie, waarbij de hogescholen duidelijke keuzes hebben gemaakt: zz

Een structurele, integrale benadering: volwassenenonderwijs en leven lang

van) de betreffende opleiding;

Het passende, tegelijkertijd sturende en ruimte

De hogescholen maken zich zorgen over de

Niet alle deelprojecten zijn succesvol gebleken.

Belangrijkste succesfactor: een heldere,

De directe, nauwe betrokkenheid van en prioritering door de Colleges van Bestuur.

zz

op het terrein van leven lang leren peilen en actief deelnemers werven. Ook onder deelnemers is de

dat de belangrijkste succesfactoren zijn geweest:

Het aanstellen van ervaren, gedragen programmamanagers.

zz

Bij de markt gaat het om de ‘kip of ei-discussie’: in hoeverre mag er vanuit worden gegaan

zz

De landelijke netwerkorganisatie, met actieve

dat er een grote (Iatente), koopkrachtige

inzet van (experts van) hogescholen zelf,

vraag op de markt van leven lang leren is

die heeft geleid tot bij hogescholen blijvend

weinig interactie en communicatie (intern en

die (forse) investeringen rechtvaardigt?

gevoeld probleemeigenaarschap en tot

extern);

De zeven hogescholen hebben gekozen

gezamenlijke producten energieontwikkeling.

-- een aanbodgerichte benadering, met te

-- niet de juiste competenties bij de persoon van de deelprojectleider.

voor een verantwoorde, ‘organische’ tweesporenbenadering: enerzijds de interne

10


In dit verband is door ons vastgesteld, dat het grootste risico van de inzet van het subsidie-instrument zich door de gekozen opzet niet heeft voorgedaan: er


11

2. Inleiding

is geen sprake geweest van tijdelijke, aanbodgerichte activiteiten die weer zijn ingezakt, maar van een

2.1 Introductie

structuurversterkende, geborgde aanpak.

Daarnaast werden met name activiteiten gesubsidieerd, die het aantal deelnemers uit de volwassen

Voor u ligt de eindrapportage ‘Leven Lang Leren in

beroepsbevolking van 23 jaar en ouder aantoonbaar

het hbo: lessons learned’. Dit rapport is het resul-

vergroten.

taat van de monitor die Berenschot heeft uitgevoerd in opdracht van de toenmalige directie Leren en

Uiteindelijk hebben dertien hogescholen een aan-

Werken van de ministeries van SZW en OCW en

vraag ingediend. Aan een zevental is een subsidie

vanaf januari 2011 in opdracht van het Ministe-

verleend. De volgende hogescholen zijn geselecteerd:

rie van OCW op de gesubsidieerde programma’s

Hogeschool Zeeland, Hogeschool Zuyd, Hogeschool

Leven Lang Leren in zeven hogescholen. In deze

van Amsterdam, Hogeschool Arnhem Nijmegen,

rapportage gaan we in op de eindresultaten van de

Hanzehogeschool Groningen, Windesheim en Fon-

programma’s van de hogescholen, geven we een

tys Hogescholen. De zeven hogescholen zijn door het

algemene beschouwing over de programma’s van de

toenmalige Senter Novem (inmiddels Agentschap

hogescholen en het subsidieprogramma als geheel,

NL), dat de regeling in opdracht van de toenmalige

gaan we per thema in op succes- en belemmerende

projectdirectie Leren en Werken uitvoerde, geselec-

factoren en geven we tot slot de ‘lessons learned’

teerd om te fungeren als voorhoedescholen in het

weer van zowel het programma als geheel als van de

hbo op het terrein van leven lang leren.

leerervaringen van de individuele hogescholen. In de rapportage is daar waar dat illustratief is steeds een voorbeeld opgenomen van de ervaringen van de

2.3 Vraagstelling aan Berenschot

zeven hogescholen die aan het programma hebben deelgenomen.

De opdrachtformulering voor het onderzoek van Berenschot luidde als volgt:

2.2 Tijdelijke stimuleringsregeling Leven Lang Leren in het HBO

Centrale vraagstelling: In hoeverre slagen de hogescholen erin om hun ambitie zich te ontwikkelen tot een kop

Met de Tijdelijke stimuleringsregeling Leven Lang

loper op het gebied van leven lang leren te

Leren in het HBO 2009 stimuleerden het Minis-

verwezenlijken? Wat zijn succesfactoren en

terie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en

belemmerende factoren die een rol spelen in

het toenmalige Ministerie van Landbouw, Natuur

de realisatie van de ambities?

en Voedselkwaliteit dat hogescholen in 2010-2011 projecten uitvoerden met activiteiten die gericht zijn

De monitoring van de resultaten en controle van

op opleiding, diplomering en het Ervaringscertificaat

de rechtmatigheid van de besteding van de subsi-

(EVC). Voortbouwend op eerdere landelijke stimu-

diemiddelen is uitgevoerd door Agentschap NL en

leringsregelingen en pilots op het terrein van EVC

was derhalve geen onderdeel van de opdracht van

en werkend leren konden hogescholen zich hiermee

Berenschot. De eindrapportages die de hogescholen

doorontwikkelen tot instituten met een brede dienst-

hebben opgeleverd aan Agentschap NL zijn wel door

verlening op het gebied van een leven lang leren.

12


Berenschot gebruikt als bron ten behoeve van deze

gevoerd met de projectleiders, de stuurgroepen

rapportage.

en de Colleges van Bestuur. Deze gesprekken zijn door Berenschot uitgevoerd vanuit een

De centrale vraagstelling is vertaald naar de in de

‘critical friend’-benadering. Dit betekent dat

volgende paragraaf beschreven onderzoeksaanpak.

we in de gesprekken kritisch zijn geweest op


13

3. Een leven lang leren op zeven hogescholen: algemene beschouwing

voortgang en (kwaliteit van) tussenresultaten en dat daar waar een knelpunt of stagnatie 2.4 Onderzoeksaanpak

optrad of zou kunnen optreden er ook

3.1 Een leven lang leren: definitie en belang

geen standaard student en wil flexibel kunnen studeren. Maar het bekostigingsmodel is en blijft gericht op het in één keer in hetzelfde tempo als de voltijdstudent doorlo-

geadviseerd is over oplossingsrichtingen en

pen van een volledige bachelor of masteropleiding.”

Het onderzoek is uitgevoerd in de periode mei 2010

leerervaringen, ook van andere hogescholen.

Leven lang leren betekent bij-, na- en omscho-

tot en met maart 2012. De onderzoeksaanpak

Op verzoek van de opdrachtgever zijn we tijdens

ling, aansluitend op de (werk)situatie van profes-

bevatte de volgende activiteiten:

de gesprekken ook dieper ingegaan op een

sionals en werkzoekenden. Onderwijsinstellingen,

aantal specifieke thema’s en good practices

ondernemers en overheden zijn het erover eens

Het onderzoek is - in overleg met de

ten behoeve van landelijke kennisuitwisseling

dat het belangrijk is om te werken aan verbetering

Projectdirectie Leren en Werken (PLW)

of input voor de gemeenschappelijke website.

van de aansluiting tussen beroepsonderwijs en

en het landelijke overleg van de PLW

De halfjaarlijkse monitorronde heeft

arbeidsmarkt.

met de programmamanagers van zeven

geresulteerd in tussentijdse analyses van

hogescholen. - gestart met de voorbereiding,

Berenschot aan de hogescholen en een overall

Er is een toenemende schaarste op de arbeidsmarkt

2011 gericht op de (door)ontwikkeling van hoge-

uitwerking en vaststelling van de

voortgangsanalyse voor de opdrachtgever.

aan goed opgeleide mensen. Als mensen bijblijven

scholen tot instituten die diensten verlenen op het

in hun vak, blijven zij langer inzetbaar en blijft

gebied van een leven lang leren, door middel van

In december 2011 is via schriftelijke

hun kennis behouden. Een leven lang leren draagt

activiteiten gericht op opleiding, diplomering en

Vervolgens zijn vragen- en respondentenlijsten

enquêtes per hogeschool onder opnieuw

bovendien bij aan innovatie, en daarmee aan de

EVC.

voor enquêtes onder werkgevers, deelnemers

werkgevers, deelnemers en medewerkers

ontwikkeling van de Nederlandse economie. Door

en medewerkers ontwikkeld en vastgesteld.

een 1-meting uitgevoerd.

continue scholing kunnen de nieuwste inzichten uit

In de projecten die in het kader van deze regeling

onderzoek worden meegenomen in de praktijk. Maar

zijn uitgevoerd, dienden de volgende zaken centraal

Vervolgens is in het voorjaar van 2012 een laatste

dit werkt ook andersom; door intensieve interactie

te staan.

uitgevoerd. Hiertoe zijn de genoemde enquêtes

monitoren evaluatieronde uitgevoerd, waarbij

met de beroepspraktijk kan het onderwijs beter en

uitgezet, zijn de projectplannen en overige

de evaluatierapportages van de hogescholen

actueler worden.1)

relevante documenten bestudeerd en is door

zijn besproken met de projectleiders, de

middel van interviews met de projectleiders,

projectgroepen en de Colleges van Bestuur.

zz

onderzoeksaanpak en het evaluatiekader. zz zz

zz

Medio 2010 is per hogeschool een nulmeting

zz

3.2 Doelstelling van de subsidieregeling In 2009 kondigde het Ministerie van OCW een tijdelijke subsidieregeling af voor projecten in 2010-

zz

Het (door)ontwikkelen van het strategisch beleid van de hogeschool in het licht van profilering

De commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs

en positionering van de hogeschool als instituut

constateerde in het beleidsdocument ‘Differentië-

voor een leven lang leren, inclusief vertaling van

Aansluitend is deze eindrapportage opgesteld, met

ren in Drievoud onder meer dat het huidige stelsel

het strategisch beleid in concrete actieplannen

uitgevoerd. Opgeleverd zijn zeven nulmetingen

als doel om de lessen en ervaringen te bundelen

nog onvoldoende is ingericht op de leven lang leren

en ambitieuze resultaatdoelstellingen, over

(inclusief analyse van opvallende punten

en aan de hogescholen beschikbaar te stellen.

doelgroep’ :

de volle breedte van de organisatie.

de projectgroepen, de medezeggenschap en de Colleges van Bestuur een bedrijfsvoeringscan

zz

2)

en gesignaleerde risico’s) ten behoeve van

zz

de hogescholen en een overall nulmeting-

“De groei van het aantal dertigplusser blijft sterk achter

rapportage aan de opdrachtgever.

bij de groei van de totale deelname aan het hoger onder-

diensten op het gebied van opleiding, diplomering

wijs. Het deeltijdonderwijs daalt al jaren. Het huidige,

en EVC voor de doelgroep, en daarbinnen in

In 2011 vond monitoring door Berenschot

maar ook het nieuwe bekostigingsmodel bevat geen

het bijzonder in de leeftijdscategorie 30+. De te

plaats in de vorm van een aantal

prikkels voor een Leven Lang Leren. Een LLL-student is

ontwikkelen diensten en producten dienen qua

interviewrondes bij de hogescholen. Deze tussentijdse monitorgesprekken, op basis van voortgangsrapportages van de hogescholen, zijn

zz

Het ontwikkelen en aanpassen van producten en

inhoud, vorm en organisatie (voltijd, deeltijd, 1) Bron: website HBO4Life. 2) Advies van de Commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs Stelsel (april 2010), Differentiëren in drievoud

duaal, maatwerk, werkend leren etc.) aan te

14


sluiten bij de kenmerken, wensen en behoeften

zz

Op maat aansluiten bij individuele

zz

Het tot stand brengen van een vraag- en

zz

klantgerichte werkgeversbenadering,

Altijd is daarbij voortgeborduurd op eerdere ervarin-

in strategische beleidsdocumenten. Bijdragen aan

gen die al waren opgedaan met het organiseren van

de employability van professionals en daarmee aan

maatwerkproducten, regionale marktbewerking en

Werkend leren op de werkplek als

de ontwikkeling van bedrijven en instellingen is de

EVC-procedures. De subsidiegelden zijn ingezet om

substantieel onderdeel van het traject.

doelstelling van alle hogescholen die hebben deelge-

versnelling, verbreding en verdieping van kennis,

nomen. Met name bij hogescholen in krimpregio’s

ervaringen, netwerken en draagvlak te organiseren.

leidend tot het uitbouwen en verbreden van samenwerkingsrelaties met bedrijven en

Binnen maatwerktrajecten is sprake

(Hogeschool Zeeland, Zuyd en Hanzehogeschool)

instellingen, waarbij de hogeschool diensten

van een samenhang en wisselwerking

klinkt in de beleidsdocumenten en gesprekken een

In hoofdstuk 4 gaan we dieper in op de wijze waarop

verleent op het gebied van scholing, opleiding,

tussen werken en leren.

sense of urgency door om andere doelgroepen dan

hogescholen inhoudelijk en procesmatig invulling

doorstromers van het VO en MBO te bereiken om de

hebben gegeven aan de vijf dimensies van een leven

Subsidie

kwaliteit op een goed niveau te handhaven, daarmee

lang leren. Een aantal rode draden ten aanzien van

Voor de subsidie kwamen kosten in aanmerking

te voorzien in de behoeften van de arbeidsmarkt en

de strategie van hogescholen is hieronder genoemd.

Het doorontwikkelen en aanpassen van de

voor de organisatie van bovengenoemde zaken in het

bij te dragen aan de ontwikkeling van de regionale

interne organisatie van de hogeschool, zodanig

kader van deze regeling. Uitvoeringskosten waren

economie. Hiermee is een leven lang leren zowel een

Leven lang leren als verandertraject

dat deze is ingericht op dienstverlening in het

niet subsidiabel. De subsidie bedroeg ten hoogste

manier om vorm en inhoud te geven aan de maat-

Echt markten vraaggericht opereren vraagt van

kader van een leven lang leren aan werkgevers,

75% van de projectbegroting, met een maximum van

schappelijke opgave van de instelling als een manier

hogescholen een cultuuromslag in denken en doen.

werknemers en werkzoekenden. Hieronder vallen

€ 2.000.000,–. Voor de regeling was in totaal een

om marktaandeel te behouden.

Alle deelnemende hogescholen hebben leven lang

zaken als aanpassing van organisatiestructuur en

bedrag van € 9.800.000,– beschikbaar.

zz

certificering en diplomering in het kader van personeels- en organisatieontwikkeling. zz

werkprocessen, flexibilisering van bedrijfsvoering,

zz

zz

leren dan ook aangevlogen als verandertraject, met In de loop van het traject zijn door een enkele hoge-

zowel oog voor zowel structuur als cultuur en proces.

deskundigheidsontwikkeling en ontwikkeling

Beoordelingscriteria

school andere keuzes gemaakt. Zo heeft Fontys, als

Ook hebben alle hogescholen aangegeven dat dit een

van een marktgerichte organisatiecultuur.

Aanvragen voor subsidies zijn door Agentschap NL/

gevolg van een strategische heroverweging, nadruk-

traject is dat een lange adem vraagt, met onder meer

SenterNovem beoordeeld aan de hand van de vol-

kelijker dan voorheen het bachelor- en (bekostigd)

deskundigheidsbevordering, cultuurprogramma’s, en

Duurzame verankering van de strategische

gende criteria:

masteronderwijs als prioriteit aangewezen. Fontys

vertaling in de TBO-ontwikkeling (Toekomstbesten-

positie als instituut voor een leven lang leren,

zz

gerealiseerde resultaten

biedt bijvoorbeeld geen deeltijdopleidingen meer aan

dig Onderwijs) en de PDCA-cyclus (plan-do-check-

van de dienstverlening aan de doelgroep,

zz

ambitie

die niet als voltijdsopleiding beschikbaar zijn en legt

act) als cruciale elementen.

de samenwerkingsrelaties met bedrijven

zz

haalbaarheid

het accent op flexibilisering van bestaande opleidin-

en instellingen in het kader van een leven

zz

vraaggerichtheid

gen. Ook geldt de filosofie dat zakelijke dienstver-

Decentrale positionering, centrale projectorganisatie

lang leren en van de ontwikkeling en

zz

duurzame verankering

lening alleen wordt aangeboden indien dit meer-

Alle hogescholen hanteerden een decentrale stu-

aanpassing van de interne organisatie.

zz

invulling leerfunctie en kennisdeling.

waarde heeft voor het initiële onderwijs, bijvoorbeeld

ringsfilosofie en een centrale projectorganisatie.

via een scherpere verbinding met de beroepspraktijk

Hogeschool Zuyd besloot bijvoorbeeld al in 2006 de

door ‘marktgetoetst’ onderwijs.

unit contractonderwijs niet meer in een aparte BV

Invulling van de leerfunctie en kennisdeling:

Op grond daarvan zijn zeven hogescholen geselec-

organisatie van het leren van de ontwikkelingen

teerd voor deelname: de Hogeschool van Amsterdam,

en ervaringen en het verbreden en verspreiden

HAN, Fontys, Hanzehogeschool, Zeeland, Zuyd en

3.3.2 Visie op het proces

ten. De Hanzehogeschool nam in 2009 het besluit

van de inzichten, ervaringen en werkwijzen

Windesheim.

In de subsidieaanvragen en verantwoordingsdocu-

haar centraal gepositioneerde organisatieonderdeel

naar relevante andere organisaties (bedrijven

menten, maar zeker ook in de gesprekken die wij

‘HanzeConnect’ (gericht op contractonderwijs)

en instellingen, onderwijs en overheid).

met hogescholen hebben gevoerd, zien we dat de

onder te brengen in de schools. Deze organisatori-

deelnemende hogescholen zowel vanuit een visie

sche wijzigingen hebben invloed gehad op de imple-

op de inhoud (onderwijs en onderzoek) als op het

mentatie van leven lang leren. Bepaalde thema’s van

proces (cultuur en structuur) aan de slag zijn gegaan

een leven lang leren (zoals accountmanagement,

3.3.1 Visie op een leven lang leren

met de implementatie en inbedding van een leven

marketing en communicatie) bleken moeilijker om

Gericht op een certificaat of diploma

Een leven lang leren is bij de deelnemende hoge-

lang leren.

stevig centraal te agenderen.

(Associate Degree, Bachelor, Master).

scholen niet als apart traject beschouwd, maar als

3.3 Visie en Strategie van de Belangrijk was daarnaast de nadruk die werd gelegd

deelnemende hogescholen

op maatwerk, uitgaande van de volgende definitie: zz

15

aan volwassenen is nadrukkelijk als focus benoemd

competenties van deelnemers.

van de doelgroep en de vraag vanuit de markt.


belangrijk onderdeel van de strategie. Onderwijs

onder te brengen, maar te integreren in de facultei-

16


toegepast onderzoek hebben diverse hogescholen via


zz

De nieuwe regelgeving ten aanzien van de bekos-

17

3.5 Doelgroepen en dimensies

Over het algemeen kunnen we stellen dat de decen

lectoraten, stageopdrachten etc. ervoor gekozen ook

tiging van een tweede hoger onderwijsdiploma

trale sturingsfilosofie juist een positieve invloed

kennispartner te willen zijn voor werkgevers. Het

heeft volgens de deelnemende hogescholen geleid

Bij leven lang leren gaat het om het volwassen (23+)

had: door leven lang leren in de domeinen, oplei

leven lang leren-traject heeft aan dit besef versnel-

tot een versmalling van de doelgroep van leven

deel van de beroepsbevolking dat deeltijd, duaal of

dingsinstituten of schools te positioneren kon het

ling gegeven.

lang leren-trajecten. De doelgroep die daardoor

voltijd onderwijs volgt. Hogescholen hebben daar-

onderwerp zowel in structuur als in cultuur beter

te maken krijgt met een hoger instellingstarief in

binnen afgebakende doelgroepen benoemd. Zo

verankerd worden. Actuele kennis rond inhoudelijke

plaats van met het reguliere collegegeld, maakt

heeft de HvA ervoor gekozen zich vooral te richten

sinds 2011 een kleiner deel van de instroom uit.

op upgraders (mbo/mbo+), carrièreswitchers en

ontwikkelingen, arbeidsmarktvraag en capaciteit is

Keuzes met betrekking tot het (stoppen met)

immers decentraal aanwezig.

aanbieden van EVC

Diverse deelnemende hogescholen (Hanze

ongediplomeerde professionals op hbo-niveau. Hogezz

De toekomstige plannen voor de invoering van

school Zuyd benoemt nadrukkelijk ook de partners

Eerst vraag of eerst aanbod?

hogeschool, Windesheim, Fontys en de HAN) heb

vraagfinanciering aan deeltijdstudenten worden

die die scholingsactiviteiten inkopen voor hun mede-

Bij de meeste hogescholen speelde vanaf het begin af

ben gedurende het traject besloten geen verlenging

door de hogescholen met zorg gevolgd. De

werkers of klanten. Haar definitie voor relevante

aan de ‘kip of ei-discussie’: in hoeverre mag er van-

van de EVC-erkenning aan te vragen. Een ingrij

plannen kunnen er volgens hun toe leiden dat

doelgroepen luidt: ‘de beroepsbevolking vanaf 23

uit worden gegaan dat er een grote (Iatente), koop-

pende beleidswijziging, omdat de EVC-producten

investeren in een breed en flexibel deeltijdaanbod

jaar en ouder, inclusief de werkgevers, de intermedi-

krachtige vraag op de markt is die interne investerin-

een belangrijke pijler vormden van de subsidieaan

risico’s met zich meebrengt voor het bekostigd

airs en de overheden.’

gen zou rechtvaardigen? De discussie ‘eerst vraag of

vraag. De verscherpte kwaliteitseisen rondom EVC

hoger onderwijs. Concurreren met private

eerst aanbod’ is vaak teruggekeerd. Alle hogescholen

hebben meegespeeld in deze afweging: het bleek

instellingen, terwijl men wel gebonden is aan

Hieronder is, mede op basis van de subsidieregeling,

hebben gekozen voor een verantwoorde, ‘organische’

moeilijk om eenduidige procedures en richtlijnen te

cao’s en scherp de kwaliteitseisen wil bewaken is

weergegeven op welke dimensies van leven lang leren

tweesporenbenadering. Enerzijds moest de interne

hanteren zonder landelijke centrale kaders. De hoge

een genoemd knelpunt. Daarnaast waarschuwt

deze evaluatie heeft plaatsgevonden. De uitwerking

organisatie gereed gemaakt worden voor een andere

scholen namen deze beslissing bovendien tegen de

men dat een te scherpe focus op sectoren als zorg

van deze dimensies in de programma’s van de hoge-

werkwijze (flexibeler, vraaggerichter). Anderzijds

achtergrond van tegenvallende financiële resultaten

en techniek niet moet leiden tot verschraling

scholen zijn uitgewerkt in hoofdstuk 4.

wilden de hogescholen de marktvraag mobiliseren.

(hoge ontwikkelkosten die niet opwogen tegen de

van het brede aanbod voor professionals.

In sommige regio’s bestond serieuze zorg of de vraag

effectieve marktvraag en opbrengsten). Werkende

vanuit de markt er wel zou komen. Optimisme

weg merkte men dat weliswaar interesse leek te

over de marktvraag is overigens kenmerkend voor

bestaan voor EVC, maar dat de werkelijke klantvraag

hogescholen geleid tot het vertragen of soms

de meeste hogescholen. Vrijwel alle hogescholen

in de meeste gevallen een vraag naar een versneld

opschorten van samenwerkingsrelaties met

zijn uitgegaan van een groeiscenario, ondanks vaak

opleidingstraject was.

werkgevers.

Nu de ontwikkelingen over de bekostiging van

De hogescholen die zijn gestopt met het aanbieden

Er is, onder invloed van de mediaberichtgeving

deeltijdonderwijs onzekere uitkomsten met zich

van EVC hebben vanuit dit oogpunt als alternatief

over ten onrechte uitgegeven diploma’s in het

meebrengen hebben we, met name in de laatste twee

steviger ingezet op het ontwikkelen van instroomas-

hoger beroepsonderwijs, een sterkere nadruk

gespreksronden, een verminderd optimisme ten aan-

sessments en vrijstellingsprocedures voor het erken-

gekomen op de financiële en juridische verant

zien van aantallen en omzetten aangetroffen.

nen van diploma’s en werkervaringen.

woording van flexibele leerroutes.

zz

De economische recessie heeft bij verschillende

teruglopende omzetten uit het contractonderwijs.

Inzetten op co-makership

Van hoofdzakelijk aanbod- en productgericht werken hebben de deelnemende hogescholen zich geleidelijk

3.4 Context: externe factoren en ontwikkelingen

aan ontwikkeld in de richting van co-makership.

zz

Tegelijkertijd signaleren de deelnemende hogescholen dat de doelgroep tussen 25 en 40 jaar (ook wel de ‘tropenjarengeneratie’ genoemd)

Onder co-makership wordt verstaan het maken van

Gedurende het traject hebben zich meerdere externe

in toenemende mate voor de uitdaging staat om

combinaties waarin werkgevers samen met de hoge-

ontwikkelingen voorgedaan die de kwantitatieve en

werk, mantelzorg, gezin en (deeltijd)studie in

school in hun regio willen werken aan de ontwik-

kwalitatieve vraag naar leven lang leren-trajecten

balans te houden. Dit maakt juist de vraag naar

keling van hun medewerkers, en daar ook gericht

aan hogescholen beïnvloeden. We noemen deze

‘stapelen en certificeren’ en het in eigen tempo

op willen investeren. Juist in de combinatie met

hieronder kort:

volgen van een scholingstraject steeds relevanter.

Versterken van de marktvraag

Organisatie aanpassen op een Leven Lang Leren

Positionering Leven Lang Leren

Kennis delen, samenwerken

Ontwikkelen aantrekkelijke opleidingsarrangementen

Verankeren Leven Lang Leren in beleid en bestuur

18


3.6 Gerealiseerde aantallen


19

Aantallen contracten met werkgevers Ambitie in projectplan

Gerealiseerde aantallen (2010-2011)

Fontys

12

> 12

HAN

toename van 10%

niet als zodanig gerapporteerd

cifieke resultaatambities voor de toename van het aantal deelnemers van 30 jaar en ouder. In onderstaande

HG

85

92

tabel zijn de beoogde ambities afgezet tegen de gerealiseerde aantallen. Het gaat hierbij om de volgende

HvA

12

12

categorieën:

HZ

18

46

In de Tijdelijke stimuleringsregeling Leven Lang Leren was verplicht gesteld dat de hogescholen in hun plannen, behalve kwalitatieve resultaten ook resultaatambities zouden formuleren in kwantitatieve zin. Het gaat dan bijvoorbeeld om de beoogde toename van het aantal deelnemers uit de doelgroep, met daarbinnen spe-

zz

Aantallen deelnemers 23+.

Windesheim

nvt

nvt

zz

Aantallen deelnemers 30+.

Zuyd

nvt

24

zz

Aantallen contacten met werkgevers.

zz

Aantallen getrainde medewerkers.

zz

Aantallen EVC-trajecten.

zz

Aantallen maatwerktrajecten werkend leren.

Aantallen getrainde medewerkers (in- en extern, div. rollen)

Aantallen deelnemers 23+ Ambitie in projectplan


Fontys

nvt

2010-2011: 3.739 2011 - 1012: 3.520

HAN

7108 (2009)

7929 (2011)

HG

11.085

11.635

HvA

nvt

nvt

HZ

193

366

Windesheim

2.297 (doelgr. 25-29)

2.446 (doelgr. 25-29)

Zuyd

8.750

9.256 (2009 t.m dec. 2011)

Aantallen deelnemers 30+ Ambitie in projectplan


Fontys

nvt

2010-2011: 6.513; 2011 - 2012: 5.796

HAN

3.348 (2009)

3.305 (2011)

HG

3.596

3.895

HvA

nvt

3.802

HZ

272

197

Windesheim

3.462

3.364

Zuyd

2.959

4.114 (2009 t.m dec. 2011)

Ambitie in projectplan


Fontys

nvt

346

HAN

nvt

85

HG

nvt

intern 504, 1.380 extern

HvA

127

338

HZ

nvt

80

Windesheim

153

149

Zuyd

nvt

338

Aantallen EVC trajecten Ambitie in projectplan


Fontys

nvt

427, waarvan 87 afgerond

HAN

860 (23+)

100 klanten in juli 2011

HG

535 (30+)

2010: 202 en 14 afgerond; 2011: 87 en 27 afgerond

HvA

nvt

Hele periode: 323 gesprekken, 201 afgerond

HZ

100

53

Windesheim

668

180

Zuyd

425

370

Aantallen maatwerktrajecten werkend leren Ambitie in projectplan


Fontys

1.240

791

HAN

nvt

2010: 1011, 2011: 330

HG

765

567

HvA

nvt

nvt

HZ

144

519

Windesheim

725

579

Zuyd

nvt

2.000

20


Voor de nuances en uitsplitsingen per categorie ver-

trajecten op. In paragraaf 3.2.3 en 3.4 zijn we op de

wijzen we naar de eindrapportages van de hogescho-

achtergronden hiervan ingegaan.


21

Mening van medewerkers op stellingen over betrokkenheid; gemiddeld totaalbeeld van 7 hogescholen (tussen haakjes perscentages 2010)

len zelf3). De tabel doet bovendien geen recht aan sommige (niet opgevraagde) aantallen. Zo zien we

3.6.1 Tevredenheid stakeholders

bij diverse hogescholen een toename van deelnemers

In de enquêtes onder deelnemers, werkgevers en

aan afstandsleren en in partnerschappen en structu-

medewerkers van de hogescholen is op verschillende

rele contacten met het werkveld.

manieren gevraagd hoe stakeholders aankijken tegen de geleverde diensten.

De beoogde aantallen per leeftijdscategorie zijn in de

De ontwikkeling tot een instituut voor LLL is een goede zaak

91% (96%) 2% (1%)

Onze hogeschool is goed op weg in de onttwikkelingen

47% (56%) 12% (16%)

0%

20%

40%

Zeer tevreden

meeste gevallen behaald of vrijwel behaald. Verder

Zeer ontevreden

Verwachtingen deelnemers

valt vooral het tegenvallende aantal afgenomen EVC-

3)

De HvA heeft bijvoorbeeld aangegeven, dat de forse stijging van de groep 23+ studenten van 12.957 in 2008/2009 tot 15.094 in 2010/2011 vooral is toe te schrijven aan een stijging van het aantal oudere studenten in voltijd. De vraag is of het hierbij daadwerkelijk om LLL-studenten gaat.

Voor ruim drie kwart van de deelnemers in de steek-

Een ruime meerderheid in de steekproef vindt het

proef voldoet de gevolgde opleiding, cursus, training

een (zeer) goede zaak dat de hogeschool zich ontwik-

of EVC-traject (heel) goed aan de verwachtingen.

kelt tot een toegankelijk instituut waar werkenden

Ten opzichte van de eerste meting is dit percentage

en werkzoekenden van 23 jaar en ouder in principe

iets gestegen.

een leven lang kennis kunnen opdoen. Leven lang leren geniet dus een groot draagvlak onder de mede-

Tabel 1

werkers in de steekproef. Er is wat dit betreft geen verschil tussen medewerkers die wel of niet bij de

LLL voldoet aan verwachtingen

Overall percentage van deelnemers van 7 hogescholen

ontwikkeling en/of uitvoering van de opleidingen, cursussen en EVC zijn betrokken.

2010

2011

Heel slecht

1%

0%

Wat betreft het goed op weg zijn van de eigen

Slecht

10%

4%

hogeschool in de ontwikkeling zijn de medewerkers

Niet slecht/niet goed

20%

20%

in de steekproef over het algemeen minder positief.

Goed

56%

59%

Vergeleken met de eerste meting zijn de percentages

Heel goed

13%

17%

Totaal

100%

100%

‘(zeer) eens’ op beide stellingen licht gedaald. Dit effect hangt mogelijk samen met onzekerheden die vaak optreden bij majeure veranderingen en reorganisaties met impact op het eigen werk van medewerkers (bijvoorbeeld flexibilisering werktijden en

Rapportcijfer deelnemers

Draagvlak medewerkers

Gemiddeld waarderen de deelnemers in de steek-

Medewerkers van de deelnemende hogescholen zijn

proef hun LLL-traject met een ruime voldoende 7,2.

in de loop van het traject kritischer geworden op het

In 2010 was dit rapportcijfer een 7,1.

belang van een leven lang leren en de voortgang die hun organisatie daarin maakt.

Tevredenheid werkgevers

De werkgevers geven als gemiddeld rapportcijfer eveneens een ruime voldoende; een 6,7. Het rapportcijfer is nagenoeg onveranderd ten opzichte van 2010; toen gaven de werkgevers een 6,6.

onderwijsinhoud en nieuwe doelgroepen).

60%

80%

100%

22



23

4. Vijf dimensies van een leven lang leren uitgediept 4.1 Versterken van de marktvraag

4.1.2 Keuzes en voorbeelden Het versterken van de marktvraag vinden de hoge-

4.1.1 Inleiding

scholen van wezenlijk belang. Zij vinden dat zij de

Slechts een beperkte groep werkenden volgt na hun

(regionale) marktvraag moeten kennen en tegelij-

eerste studie nog vervolgonderwijs. Vraagtoename is

kertijd laten weten wat zij te bieden hebben in de

nodig om de aandacht te vestigen op de investering

dienstverlening van leven lang leren. Hier hebben

in leven lang leren. Zolang het volume achterblijft,

zij tijdens de programmaperiode vol op ingezet. De

zal ook de investering in verdere ontwikkeling van

monitorenquêtes onderstrepen dit. Hierin komt naar

leven lang leren achterblijven. Zoals in de overall

voren dat meer werkgevers ten opzichte van 2010

analyse aangegeven speelde bij de meeste hogescho-

vinden dat de hogeschool actief de behoefte onder

len vanaf het begin af aan de ‘kip of ei-discussie’:

werkgevers naar LLL peilt en dat zij actief nieuwe

in hoeverre mag er vanuit worden gegaan dat er een

deelnemers voor flexibel onderwijs werven.

grote (Iatente), koopkrachtige vraag op de markt is die interne investeringen zou rechtvaardigen?

Onderzoeken marktvraag

De hogescholen hebben er allemaal voor gekozen de De hogescholen hebben verschillende soorten acti

marktvraag te onderzoeken: vooraf aan het moge-

viteiten ontplooid om de potentiële doelgroep te

lijk ontwikkelen van een nieuwe specifiek op de

interesseren en de markvraag voor leven lang leren

doelgroep gerichte opleiding, dan wel meer in het

te mobiliseren. Vrijwel alle hogescholen hebben

algemeen de vraag naar leven lang leren-producten.

hiervoor een integrale werkgeversbenadering nage

Op deze manier achterhalen zij of het rendabel is

streefd vanuit leven lang leren, initieel onderwijs

een opleiding in de markt te zetten en of deze aan-

en onderzoek en innovatie om de wisselwerking,

sluit bij de vraag. De hogescholen deden dat onder

synergie en vraaggerichtheid te vergroten. Hiertoe

andere door inzet van ‘klassieke’ instrumenten zoals

is een mix ingezet van instrumenten als: wervings

arbeidsmarktonderzoek, SWOT-analyses, concur-

campagnes, accountmanagement, strategische

rentieanalyses en imago-onderzoek. Daarnaast zijn

samenwerkingsverbanden rondom het verzorgen

de meeste hogescholen actief aan de slag gegaan met

van leven lang leren-diensten, co-makership met

het meer systematisch in kaart brengen van de vraag

bedrijven, strategische allianties met intermedi

door CRM in te richten, dan wel beter te benutten

aire organisaties (UWV’s, brancheorganisaties) en

en een meer overall analyse te maken van de ver-

marktonderzoek.

wachte vraag.

In onderstaande paragraaf beschrijven we allereerst de rode draden in de keuzes die de hogescholen hebben gemaakt in het versterken van de marktvraag. Vervolgens is in de paragrafen een aantal praktijkvoorbeelden en de lessons learned vanuit het perspectief van de hogescholen opgenomen.

24



25

Marketingstrategie Zuyd: de relatiecyclus

hun branche continu en hebben kennis van

een gezamenlijke publicatie uitgebracht ‘HBO4life:

aan netwerken en samenwerkingsverbanden zorgen

In het kader van het programma LLL waarin

markt en klant. De belangrijkste gesignaleerde

Flexibel leren voor professionals’ waarin hogescho-

de hogescholen ervoor dat ze:

een scherpere focus is gekomen op markten

trends worden besproken en geanalyseerd. Op

len samen met hun klanten aan het woord zijn om

vraaggericht werken, werd marketing steeds

basis hiervan worden keuzes gemaakt. Na het

de toegevoegde waarde van hun samenwerking toe te

belangrijker. Het programma heeft er dan

exploreren van de markten worden, in co-cre

lichten.

ook aan bijgedragen dat de ondersteunende

atie met representatieve organisaties, nieuwe

dienst bureau ‘Communicatie' uitgroeide tot

ontwikkeltrajecten opgezet: ideeën worden

Externe communicatie vanuit de School

bureau ‘Marketing en Communicatie’. Er wor

omgezet in op doelgroep afgestemde, rele

of Education van Windesheim

den medewerkers aangetrokken, die specifiek

vante diensten/concepten.

De School of Education (SoE) van Windesheim heeft een innovatieve manier van doelgroep

marketing, marketing communicatie, PR en

zz

Op meerdere niveaus zichtbaar zijn bij regionale partners.

zz

Bijdragen aan regionale en lokale doelstellingen en de vraag naar kennis.

zz

Opleidings- en onderzoeksvragen zo goed en snel mogelijk in beeld hebben.

relatiebeheer als aandachtsgebied hebben.

De communicatieafdeling heeft bij de meeste

benadering ontwikkeld en ingevoerd: een

Zuyd kiest voor een lifetime marketingstrate

hogescholen een belangrijke rol in de exposure van

instroomschema. De SoE heeft veel te maken

gie met aandacht voor de te onderscheiden

de school in het geheel als een Leven Lang Leren

met ‘volwassen carrière switchers’. Deze men

Met name in de regio’s waar niet direct grote bedrij-

fasen in de relatie tussen klanten en Zuyd. Het

Instituut. Bij de HvA bijvoorbeeld, lag de focus, aan-

sen hebben vaak al een opleiding (mbo/hbo/

ven gevestigd zijn, zijn de hogescholen initiatief-

sluitend bij de organisatiestructuur, op een vraag- en gedurende elke levensfase in contact blijven strategie Zuyd: de relatiecyclus r van het programma LLL waarin een scherpere focus is gekomen op markt-‐ en vraaggericht marktgerichte aanpak op domeinniveau. Daarnaast met Zuyd wordt voortdurend verder uitge erd marketing steeds belangrijker. Het programma heeft er dan ook aan bijgedragen dat de nende dienst bureau ‘Communicatie' tot b“van ureau ‘een Marketing Er droeg de centrale afdeling Marketing en Commubouwd. De sloganuitgroeide van Zuyd vier en Communicatie’. edewerkers aangetrokken, die specifiek marketing, marketing communicatie, PR en nicatie zorg voor de hogeschoolbrede uitingen. Om jarige naar een veertigjarige relatie” spreekt eer als aandachtsgebied hebben. Zuyd kiest voor een lifetime marketingstrategie met oor de te onderscheiden asen in de relatie tussen klanten en Zuyd. Het gedurende lke gezicht naar buiten te treden wordt, naast zo alseéén dan ook fvoor zich. in contact blijven met Zuyd wordt voortdurend verder uitgebouwd. De slogan van Zuyd “van decentrale marktbewerking, ook belangrijk gevonige naar een veertigjarige relatie” spreekt dan ook voor zich.

wo) en willen nu een bevoegdheid halen voor

nemer van of proactief betrokken bij de regionale

het onderwijs. Daarvoor bestaan verschillende

netwerken. Het programma van Zuyd Hogeschool

trajecten. Omdat het voor deze mensen moei

was bijvoorbeeld sterk gericht op deze strategische

lijk is om te beoordelen wat een geschikt traject

allianties (zie ook de conferentie: ‘Strategische

is, heeft de SoE in het kader van dit project

allianties’ van 15 oktober 2010 die Zuyd Hogeschool

een speciaal instroomschema ontwikkeld. Aan

heeft georganiseerd voor de regionale partners en de

den omdat het aansluit bij de belevingswereld van

de hand van dit schema kunnen mensen zelf

andere zes hogescholen uit het programma). Met

werkgevers die verschillende diensten (kunnen)

bekijken wat een geschikt traject is. Het schema

het MKB, maar ook met andere regionale onderwijs-

afnemen bij de hogeschool. Bij alle hogescholen

is bedoeld voor de website van Windesheim,

instellingen. Er is door Zuyd samenwerking gezocht

heeft dit programma ook geleid tot het verbeteren

nieuwe folders en kan los gebruikt worden.

met de Open Universiteit, ROC’s Arcus en Leeu-

van de website, zodat werkenden, werkzoekenden en

Er wordt over nagedacht om in de komende

wenborgh, waarmee het Servicecentrum leven lang

alumni sneller een duidelijker beeld krijgen (met de

jaren aparte voorlichtingsbijeenkomsten voor

leren in Limburg in het leven is geroepen om advies

juiste toonzetting passend bij deze doelgroep) van

volwassenen te organiseren die een breder

te geven aan bedrijven en instellingen in de regio,

wat de hogeschool te bieden heeft en waar ze nadere

karakter hebben dan de algemene open avon

die hun medewerkers loopbaanperspectief wensen te

informatie kunnen opvragen. De website van de

den. Hiermee wil de SoE beter aansluiten bij de

bieden en zo een bijdrage te leveren aan de arbeids-

Hogeschool Zeeland is het meest recent vernieuwd.

leefwereld van de volwassenen, bij de ingrij

migratie en arbeidsmobiliteit in Limburg. Ook bij de

Op de homepage is onder andere een apart tabblad

pende keuze om van carrière te switchen.

Hogeschool Zeeland en de Hanzehogeschool Gro-

ningen is sprake van een stevige verankering in de

opgenomen voor leren en werken.

Windesheim brengt een jaarlijkse monitor Volwas-

Strategische netwerken

regionale netwerken.

senenonderwijs uit waarmee de ontwikkelingen op

Naast deze ‘basisinfrastructuur’ maken de scholen

De hogescholen nemen op meerdere niveaus deel

het gebied van leven lang leren binnen Windesheim

ook gebruik van specifieke communicatiemidde-

aan strategische netwerken en samenwerkingsver-

Strategische allianties MKB en regionale

kunnen worden gevolgd, knelpunten gesignaleerd en

len. Zo heeft Fontys bijvoorbeeld een film van haar

banden. Bij strategische netwerken kan gedacht wor-

netwerkvorming: Hogeschool Zeeland

beleid bijgestuurd. Ook zet Windesheim zogenaamde

AD–trajecten gemaakt ter promotie onder potentiele

den aan samenwerking met UWV, bedrijven, bran-

De Hogeschool Zeeland leidt op voor het werk

trendwatchteams in die de ontwikkelingen in de

deelnemers. Deze film is diverse malen uitgezonden

cheorganisaties en ondernemersvereningen. Deze

veld. Om dit te bewerkstelligen is er vanuit de

markt in de gaten houden:

via Omroep Brabant. Daarnaast werden conferen-

samenwerkingsverbanden zijn vaak vanuit verschil-

Hogeschool Zeeland een regionaal samenwer

Trendwatchteams bestaan uit ondernemende

ties georganiseerd voor werkgevers, werkenden en

lende initiatiefnemers ontstaan en vaak ook vanuit

kingsverband opgezet, het Innovatie Netwerk

professionals met praktijkervaring en oog en

alumni en artikelen geschreven in vakbladen, bladen

verschillende doelstellingen (bijvoorbeeld jeugdwerk-

Zeeland (www.innovatienetwerkzeeland.nl) ,

oor voor externe ontwikkelingen en klantbe

van brancheorganisaties, eigen magazines etc. De 7

loosheid, of mobiliteitsvraagstukken). Via deelname

waar de High Performance Incubator (hierna

hoeften. De leden van het team verkennen

hogescholen hebben tenslotte tijdens het programma

genoemd HPI) een belangrijk instrument van

26



27

Haal met de kennis van de markt

is. De HPI helpt individuele ondernemingen

van de behoeften vanuit het werkveld een vraagge-

bedrijfsconsulenten soms weerstand ervoeren.

hun innovatievermogen te verhogen, zodat ze

richte werkwijze. Verschillende hogescholen ervaren

Gaandeweg het programma werd duidelijk dat

meer deelnemers en opdrachten uit

kunnen profiteren van de nieuwe speerpunten

dat het hierbij belangrijk is aan klantrelatiebeheer

de combinatie van een inhoudsdeskundige

de markt met aandacht voor elke fase

van Zeeland. Nieuwe kansen ontstaan door

te doen en zijn bezig met het in gebruik nemen van

bedrijfsconsulent uit een school met een meer

in de levenscyclus van de klant;

het opzetten van multidisciplinaire ketens van

een CRM-systeem. Dit blijkt niet eenvoudig omdat

algemene, breed georiënteerde en acquire

bedrijven rondom een specifiek economische

het niet alleen gaat om een systeem dat gevuld en

rende bedrijfsconsulent (marktmanager) het

thema. Het MKB heeft vaak niet de middelen

gebruikt moet worden, maar daarmee gepaard gaand

meeste opbracht.. De meer ervaren marktma

om grotere projecten uit te voeren. Het bun

ook een verandering in cultuur. Tot slot benaderen

nager speelden met hun deskundigheid op

delen van de krachten stelt ze in staat om dit

de hogescholen potentiele klanten niet alleen via

het gebied van markten klantbenadering een

interne concurrentie, dubbele namen

wel te doen. Voor de Hogeschool Zeeland als

accountmanagers, maar ook via duale studenten,

extra stimulerende en ondersteunende rol in

of onduidelijke positioneringen.

onderwijsinstituut zijn deze samenwerkings

alumni en pas afgestudeerden. Dit gebeurt nog niet

dit proces. De toekomstige rol en taakverde

verbanden essentieel in het uitvoeren van LLL.

op grote schaal, maar de ervaringen die ermee zijn

ling tussen de schools en de marktmanagers

In de eerste plaats roepen zij onderwijs- en

opgedaan, zijn positief: het is een low profile manier

tekende zich steeds meer af. De marktmanager

onderzoeksvragen op bij de betrokken partijen.

om de hogeschool in de markt te zetten. Een kans

focust op koude acquisitie en schooloverstij

Ten tweede kunnen bedrijven samen met de

die vaak nog niet door hogescholen wordt benut, is

gende relatiebeheer en legt verbinding tussen

Hogeschool Zeeland de scholing of het onder

om niet alleen te kijken naar de eigen alumni, maar

de verschillende initiatieven en lange termijn

communicatie. (extra inzet op communicatie).

zoek nader invullen.

juist ook naar de alumni van het mbo als doelgroep

contacten. De schoolgebonden bedrijfsconsu

Dat houdt ook in het publiceren in

voor deelname aan het leven lang lerenaanbod van

lent legt over het algemeen meer de nadruk op

vakbladen en het ‘samen met de klant’

de hogeschool.

korte en middellange termijn producten voor

publiceren van succesvolle trajecten.

Werkgeversbenadering en co-makership

De hogescholen benaderen werkgevers zowel vanuit

zz

Externe communicatie zz

zz

Creëer helderheid in het assortiment, geen

Werk aan je naamsbekendheid en je positionering op de markt als partner in leven lang leren.

zz

Ben beter zichtbaar in de markt via gerichte

de eigen school.

centraal niveau als vanuit decentraal niveau. Bij de

Een combinatie van decentrale en centrale

meeste hogescholen is het accountmanagement voor

werkgeverbenadering (Hanzehogeschool)

4.1.3 Lessons learned

de grotere bedrijven, waar het gaat om domein over-

Bij de Hanzehogeschool is er binnen het pro

Onderstaand hebben we de ervaringen en lessons

stijgend aanbod steeds meer centraal georganiseerd.

gramma LLL voor gekozen bedrijfsconsulenten

learned van de hogescholen op het thema ‘verster-

hierbij om het opbouwen van lange termijn

In de werkgeversbenadering maken de hogescholen

voor het merendeel uit de schools te rekrute

ken van de marktvraag’ gebundeld.

relaties en het creëren van goodwill vanwege

gebruik van accountmanagers. Deze werken bijna

ren. Dit bleek een goede keuze, ondanks dat dit

allemaal decentraal met een centrale afstemming

betekende dat er in de beginfase, training en

over werkwijzen en grote klanten waar meerdere

kennisoverdracht moest worden ingezet om de

diensten van de hogeschool worden uitgevoerd.

bedrijfsconsulenten competent te maken voor

Voordeel van de zoveel mogelijk decentrale werkwijze

hun taak. Voorheen vond het accountmanage

is dat ze veel van een specifieke markt weten en daar-

ment namelijk met name vanuit centraal niveau

door strategisch gesprekspartner kunnen zijn van

plaats. Door deze keuze lag de verantwoorde

de werkgever. De keuze die de hogescholen maken

Strategische netwerken zz

Investeer in regionale netwerken. Het gaat

(maatschappelijke) betrokkenheid van de hogeschool in de regio. De hogeschool wordt

Onderzoek marktvraag

dan de meest logische partner voor alle vragen zz

Weet waar de klant zit, wat de

op het gebied van kennis en ontwikkeling.

klant wil en nodig heeft. zz

Investeer in de samenwerking met het MBO

Vaar niet alleen op geluiden uit het werkveld

en het WO. De docenten, directeuren en

lijkheid voor vraagarticulatie in de betreffende

en op onderzoeken die vaak ten behoeve van

bestuurders van deze instellingen hebben

is daarom dus vaak een combinatie: functionerend

school en dat maakte o.a. dat er een korte lijn

een ander doel zijn opgesteld, maar blijf zelf

ook goede relaties met de regionale partners.

vanuit decentraal niveau, maar met een breder palet

tussen de klantvraag en het onderwijs was.

ook kritisch ten aanzien van de behoefte aan

Benut elkaars expertise en netwerk.

aan kennis van hetgeen de hogeschool te bieden

De bedrijfsconsulent was binnen de school

bepaalde opleidingen en blijf het werkveld

heeft. Of twee verschillende soorten functies naast

een ambassadeur voor Leven Lang Leren en

– ook tijdens de aanvraag – goed monitoren

elkaar met onderlinge afstemming. De hogescholen

zorgde door zijn activiteiten ervoor dat er lang

en actief betrekken bij de ontwikkeling.

hebben er in het algemeen voor gekozen om nieuwe

zamerhand een meer vraaggerichte cultuur

opleidingsarrangementen in co-creatie met een

groeide. Echter, niet iedere school bleek klaar

sector of met individuele bedrijven samen te stellen,

voor een andere, meer vraaggerichte manier

op basis van een aantoonbare behoefte vanuit het

van werken. Er was niet altijd draagvlak voor

werkveld. Hogescholen hanteren in de articulatie

het werk van de bedrijfsconsulent waardoor de

zz

Werkgeversbenadering zz

zz

Analyseer de uitkomsten van de eigen contacten systematisch. Zijn er trends?

Biedt de klant een centrale entree met gericht accountmanagement voor de professional.

28

zz

zz


Versterk positionering in de professionele

-- Zogenaamde package-deals waarbij inzet van

zz

keuzes kunnen worden gemaakt.

len afwegingen gemaakt op het continuüm van de

tussen instituten binnen een domein.

wordt aan preffered suppliership voor

individuele maatwerk aanpak versus de gestandaar

(maatwerk)opleidingen.

diseerde leerroutes in verband met uitvoerbaarheid

-- Mogelijkheden om zowel op vakkennis en vak-

extern georiënteerd zijn (dedication)

competenties als generieke competenties rond

en daarmee beter opvolging geven aan

management, communicatie etc. op te leiden.

en een kosten-batenanalyse.

4.2.2 Keuzes en voorbeelden zz

zz

wijs kan worden vormgegeven of op basis waarvan

docenten/studenten en lectoren verbonden

Benut sleutelfiguren in de faculteit die

Het bundelen en versterken van de vraag van

Organiseer de lijnen tussen klantcontacten

het MKB is voor alle hogescholen een belangrijk

Modularisering

op bestuurlijk niveau en directeursniveau

speerpunt, want het betreft het merendeel van

Op de terreinen van het systeem van modularisering

goed. Bewandel de persoonlijke lijnen.

de potentiële klanten en daarnaast is het ook

en flexibilisering van het aanbod is door de hoge-

meteen het meest ingewikkelde speerpunt.

scholen tijdens de programmaperiode uitgewisseld,

Om de klantcontacten breder in de

De goede voorbeelden zijn met name te

geëxperimenteerd en geprobeerd zoveel mogelijk

organisatie te stroomlijnen is het verder

vinden in de krimpregio’s waar het MKB zelf

te standaardiseren waar mogelijk. De keuze om te

organiseren van CRM cruciaal.

al actiever samenwerkt om de kwantiteit en

komen tot maatwerk (en de mate waarin dat maat-

kwaliteit van hun personeelsbestand gezond

werk individueel is) hangt af van een aantal variabe-

Alumnibeleid is belangrijk: veel contacten met

te houden en op zoek zijn naar innovaties

len. De belangrijkste zijn:

bedrijven en mogelijke directe doelgroep. Kijk

om hun bedrijfsvoering gezond te houden.

daarbij ook nadrukkelijk naar mbo-alumni!

zz

Kunnen garanderen van de kwaliteit van een opleiding.

zz

Kies voor een brede insteek, met nadruk op kennis en gesprekspartner willen zijn

zz

Vraaggestuurd (sturing op leeropbrengsten)

LEERWEGONAFHANKELIJKE ROUTE

COCREATIE

Student-Opleiding

Opleider(s) Werkgever(s) Werknemer(s)

MODULAIR PROGRAMMA

DOELGROEPPROGRAMMA’S

Individuele leerroute in gestandaardiseerd curriculum

Gestandaardiseerde leerroute per doelgroep

Aanbodgestuurd (programmagestuurd)

4.2 Ontwikkelen van aantrekkelijke opleidingsarrangementen

van bedrijven in kwesties als strategisch personeel- en opleidingsbeleid.

29

deze vraaggerichte aanpak hebben alle hogescho

markt door meer overleg en samenwerking

afspraken in het kader van relatiebeheer. zz


zz

Kosten voor het opstellen en uitvoeren van

De hogescholen hebben ervaring opgedaan met alle

het programma in relatie tot de baten.

vormen die in dit schema voorkomen.

4.2.1 Inleiding Naast het versterken en ‘ophalen’ van de marktvraag

De Hogeschool van Amsterdam is vooroplopend

Het investeren in en het bestendigen van

zijn de hogescholen tijdens de programma’s Leven

geweest in de analyse en deze kennis is via een lan-

relaties en het bouwen aan co-makership kost

Lang Leren aan de slag geweest met het dooront-

delijke werkgroep gedeeld met andere hogescholen.

a. Inhoud: mate van keuzevrijheid m.b.t.

tijd. Eerste bezoeken leveren niet altijd direct

wikkelen, testen en bijstellen van aantrekkelijke

In eerste instantie hebben de hogescholen allemaal

competenties, taken, vakinhouden.

concrete onderwijsvragen op. Vasthoudendheid

opleidingsarrangementen die passen bij de concrete

een analyse uitgevoerd naar de vraag (zie voorgaande

en een lange adem worden uiteindelijk wel

behoeften van de doelgroepen.

paragraaf), maar ook naar hun bestaande aanbod.

vaak beloond. Uit de ervaringen met het

Binnen elk model is variatie mogelijk in:

b. Vorm: mate van keuzevrijheid m.b.t. werkwijze:

Wanneer wordt een maatwerktraject aangeboden?

individueel of groepsverband; mate en

benaderen van klanten in alle sectoren

Er zijn tijdens de projectperiode bij iedere hoge

Hoe wordt dat samengesteld? Wordt er gekeken naar

vorm van begeleiding; soort opdrachten;

komen onderstaande aspecten in de aanpak

school meerdere pilots opgestart en doorontwik

de kosten en de baten?

project, casus, onderzoek, simulatie.

als succes- en perspectiefvol naar voren:

keld rondom de ontwikkeling van aantrekkelijke

-- Een integrale en multidisciplinaire aanpak

opleidingsarrangementen vaak in co-creatie met

Uit analyse van de vraag is gebleken dat onder-

werkt, schooloverstijgende aanpak, en

een werkgever. Niet zozeer de inhoud van de tra

scheid gemaakt moet worden naar de behoefte

mogelijk is (webcolleges, digitale

een combinatie van inzet van stages,

jecten, maar met name juist de wijze waarop deze

aan individuele en collectieve arrangementen. De

leeromgeving t.b.v. begeleiding, zelftoetsing

honourstudenten, afstudeeropdrachten,

aangeboden worden bleek in de praktijk cruciaal.

onderstaande indeling in ‘basismodellen flexibele

e.d.); keuze werkplek of school.

lectoraat, deeltijd, maatwerk.

Het gaat hierbij om het organiseren van flexibele

leerroutes Hogeschool Amsterdam’ is door diverse

instroommomenten en vormen van blended lear

hogescholen die deelnemen aan het traject Leven

ning maar ook om het zoeken naar het optimale

lang leren in het HBO als inspirerend voorbeeld

aantal contactmomenten met de deelnemers. Naast

overgenomen voor de wijze waarop maatwerk onder-

c. Plaats: mate waarin digitale ondersteuning

d. Tijd: mate van flexibiliteit in tijdstip, studieduur (temporiseren).

30



31

Het zwaartepunt van de keuzes die door de hoge-

sessments en vrijstellingsprocedures, op basis van de

het best gewaarborgd worden. Vrijwel altijd vindt de

ingezette koers van integrale interactie met sectoren

scholen worden gemaakt zijn tijdens duur van het

kennis over- en ervaring met EVC.

afstemming met de klant plaats vanuit de schools

en bedrijven goed illustreert.

of domeinen (dus decentraal, omdat hier de meest

programma soms herbevestigd, soms gewijzigd. Grofweg kan onderscheid worden gemaakt in hoge-

Handreiking toelatings- en

nauwe contacten met het werkveld zijn) en met

Blended learning

scholen die kiezen voor individueel maatwerk op

vrijstellingenprocedures Hanzehogeschool

gebruikmaking van de centrale kennis van de leven

Het uitgangspunt in de ontwikkeling van het maat-

basis van de vraag van de student (vaak met daarbij

In overleg met de juristen, teamleiders en

lang leren projectorganisatie.

werkaanbod is vaak het zoveel mogelijk gebruik

ook het blijven uitvoeren van EVC-procedures) en

examencommissies en twee pilots is een

hogescholen die ervoor kiezen om maatwerk zo dicht

‘Handreiking toelatings- en vrijstellingspro

De Winterschool van Hogeschool Zeeland

dingen (verbreding en verdieping van het reguliere

mogelijk te organiseren bij de ‘reguliere’ opleiding en

cedures’ met daarin de opgestelde richtlijnen

In de sector Toerisme bestaat grote behoefte

aanbod). Hiermee kunnen zij de kosten en organisa-

daarbij uitgaan van een ‘gestandaardiseerde leer-

voor zowel de toelatings- als de vrijstellings

aan (seizoen)medewerkers. Vanwege het onre

torische aanpassingen zoveel mogelijk beperkt hou-

route’ en zoveel mogelijk stoppen met cursussen en

procedures geschreven. Er is uitgegaan van

gelmatige karakter van het werk is het voor

den en een rendabel aanbod in de markt zetten. Het

maatwerk dat niet een directe link heeft met het

de minimale eisen waaraan de procedures

ondernemers moeilijk om goed personeel

aanbod wordt ondersteund via een digitale leeromge-

reguliere aanbod.

moeten voldoen en daarnaast zijn aanvul

aan zich te binden. Om die reden is scholing

ving, studieadviesvoorzieningen en een systeem van

lende richtlijnen en instrumenten aangereikt.

noodzakelijk, met name scholing die past

studieloopbaanbegeleiding die zijn toegespitst op de

EVC

Op deze manier kan per opleiding bepaald

binnen de seizoenscyclus van het toerisme.

behoeften van professionals. Binnen de ontwikkelde

Al eerder in deze rapportage is aangegeven dat

worden hoe de procedure het beste ingericht

De Winterschool voorziet in de scholingsbe

arrangementen maken de hogescholen gebruik van

diverse deelnemende hogescholen (Hanzehoge-

wordt, waarbij in alle gevallen geldt dat de

hoefte door in de maanden november tot en

blended learning (een mix van afstandsleren en face

school, Windesheim, Fontys en de HAN) gedurende

procedures handig, concreet, doelgericht en

met maart opleidingsmogelijkheden aan te

to face contact).

het traject hebben besloten geen verlenging van de

daarmee klantgericht zijn. Na de implemen

bieden voor allround medewerkers en onder

EVC-erkenning aan te vragen. De hogescholen die

tatie wordt op de websites van alle deeltijd

nemers in de sector. Doel hiervan is ook om de

Maatwerk: opleidingen modulair

zijn gestopt met het aanbieden van EVC hebben van-

opleidingen informatie gegeven met dezelfde

sector te professionaliseren door middel van

en blended (HAN)

uit dit oogpunt als alternatief steviger ingezet op het

terminologie, hebben (potentiële) studenten

het aanbieden van een duaal AD-traject waar

De HAN investeert op grote schaal in het her

ontwikkelen van instroomassessments en vrijstel-

te maken met een eenvoudige overdracht als

mee via deelkwalificaties een hbo-diploma kan

ontwerpen van opleidingen in blended vorm.

lingsprocedures voor het erkennen van diploma’s en

zij tijdens de toelatingsprocedure besluiten

worden behaald. Dit initiatief is voortgekomen

Alle faculteiten hebben pilots lopen waarin

werkervaringen.

over te stappen naar een andere opleiding,

uit de vele actieve contacten die Hogeschool

het ontwikkelen van vormen van blended

gebeurt de kwaliteitsborging van de procedu

Zeeland heeft in het Zeeuwse bedrijfsleven in

onderwijs centraal staat. Om dit proces op

Uit de samenwerking van de 7 LLL-hogescholen zijn

res bij elke opleiding op dezelfde manier en

het algemeen en het toerisme in het bijzon

centraal niveau te faciliteren en versterken,

werkgroepen voortgekomen waarin aan een bepaald

hebben de toelatings- en examencommissies

der. In het voorjaar van 2011 is een onderzoek

heeft de HAN in 2011 de Netwerkorganisatie

thema werd samengewerkt. Zo ontstond ook de

de zekerheid dat ze aan de wettelijke eisen en

gehouden onder ondernemers in de water

HAN Online Education (NHOE) gestart onder

werkgroep EVC. In deze werkgroep is gewerkt aan

verplichtingen voldoen. Met de implementatie

portsector, waarmee de ontwikkelingen, uit

leiding van één van de lectoren. De hogeschool

het vaststellen van eenduidige taal over EVC en het

van deze richtlijnen is met ingang van 1 januari

dagingen en behoeften in kaart zijn gebracht.

heeft uit eigen middelen in 2011 ongeveer €

opstellen van de schrijfwijzer EVC, wat ten goede

2012 gestart.

De ontwikkeling van de Winterschool heeft

200.000 geïnvesteerd. Naast herontwerp van

verder plaatsgevonden in nauw overleg met

opleidingen is geïnvesteerd in kennisdeling

kwam aan een eenduidige voorlichting aan bedrij-

maken van de kennis en kunde bij bestaande oplei-

ven en professionals. Daarnaast is gekeken naar de

Co-creatie

experts in de watersportsector, onder andere

over de experimenten via leerbijeenkomsten

juridische aspecten ten aanzien van EVC. Vanuit

De hogescholen hebben er in het algemeen voor

met de HISWA-vereniging. Deze adviseert de

en het digitaal ontsluiten van informatie.

de werkgroep zijn de juristen van de verschillende

gekozen om nieuwe opleidingsarrangementen in co-

Winterschool op het terrein van inhoud van

Daarnaast is ook gestart met de ontwikkeling

hogescholen met elkaar om tafel gegaan en hebben

creatie met een sector of individuele bedrijven samen

programma’s, de didactische opzet en de eigen

van een professionaliseringsprogramma voor

uitgewisseld. De werkgroep heeft tevens onderzoek

te stellen, op basis van een aantoonbare behoefte

organisatie.

docenten rond online education.

gedaan naar de overdraagbaarheid van Ervarings-

vanuit het werkveld. Hogescholen hanteren in de

certificaten en de complexiteit hiervan inzichtelijk

articulatie van de behoeften vanuit het werkveld een

Ook de in paragraaf 4.1.2 genoemde ‘strategische

dingen modulair en blended te maken. Dit is

gemaakt. De hogescholen die tijdens het programma

vraaggerichte werkwijze (via een gerichte werkgevers-

allianties MKB en regionale netwerkvorming’ van

afgesproken met de grote ziekenhuizen in de

zijn gestopt als erkend EVC-aanbieder zijn in het

benadering en marktonderzoek). Op deze manier

Hogeschool Zeeland is een mooi voorbeeld dat de

regio. Het idee daarbij is dat maatwerk core

vervolgtraject aan de slag gegaan met instroomas-

kan de afstemming tussen de vraag en het aanbod

De faculteit GGM heeft als inzet om álle oplei

business gaat worden. Dit geldt ook voor

32



33

de dagopleidingen. De investering rendeert

op o.a. leven lang leren, werkplekleren, EVC,

is om te stapelen, blijkt het ook eenvoudiger te

en studenten ook opdrachten krijgen waarin zij

omdat de (dag)opleidingen zo flexibel worden

flexibilisering, deeltijd, modularisering en

zijn om flexibele studieroutes te ontwikkelen.

elkaar echt ‘nodig’ hebben. Meer aandacht voor:

dat volwassen werkende studenten deze oplei

leren van volwassenen. De werkgroep flexi

ding ook digitaal kunnen volgen in combina

bilisering wordt aan de Hogeschool Zeeland na

tie met 10 x per jaar een terugkomdag/avond

-- Studenttraining en docenttraining in het leren Het werkveld/de professionalmarkt heeft

werken met de interactieve mogelijkheden van

de projectperiode voortgezet onder leiding van

om diverse redenen met name behoefte aan

Blackboard.

(grotere aantallen). Daarnaast is de investering

de projectleider van het expertisecentrum LLL

maatwerktrajecten en flexibilisering van het

de moeite waard omdat de programma’s als

in samenwerking met de Academiedirecteuren

onderwijsaanbod. Individuele maatwerktrajecten

blended learning. Hoe past het bij de

ze eenmaal zo zijn ingericht ook makkelijker

en de opleidingscoördinatoren.

kunnen (te) tijdrovend en (te) duur zijn. Bij

onderwijsvisie?

zz

iedere vraag moet een goede afweging worden

te actualiseren zijn (efficiency). 4.2.3 Lessons Learned Standaardisering werkwijze

Bij het ontwikkelen van nieuwe opleidingsarrange-

-- Visie wat de hogeschool precies wil met

gemaakt. De meeste hogescholen geven op

pilot staan en vanaf het eerste begin betrokken

dit moment prioriteit aan de (op verzoek

worden.

Indien een hogeschool of instituut/school/

van en in samenspraak met het werkveld)

menten hebben hogescholen tijdens de programm-

faculteit op basis van de kennelijke behoefte

ontwikkeling van collectieve maatwerktrajecten.

aperiode de doorberekening van de exploitatie van de

in het werkveld besluit tot het ontwikkelen

diensten en producten nader bekeken en gestroom-

van een specifiek opleidingenaanbod voor de

lijnd. Hierbij hanteren zij prestatie-indicatoren als kosten en baten in balans en exploiteerbaarheid.

zz

De bijbehorende criteria en werkwijzen zijn vaak

vak geeft. Anders gaat veel tijd verloren

professionalmarkt verdient het aanbeveling om:

zouden moeten voldoen zijn:

met extra overleg en leestijd.

-- Vooraf de (juridische) mogelijkheden te

-- Sluit aan op het individuele

uitgewisseld tussen de hogescholen. Voortdurende

van een wens voor een (maatwerk)opleiding

afstemming met zowel de klant als de interne

in deeltijd of duaal, dan wel of sprake is van

organisatie is randvoorwaardelijk gebleken om de

een behoefte aan een kortlopende cursus.

loopbaanperspectief (inhoudelijke keuzes). -- Bouw voort op verworven competenties en kwalificaties (EVC en EVK). -- Hou rekening met de balans tussen werkenleren-leven (certificeren en stapelen t.b.v.

-- Het werkveld zich middels een

afspraken.

De doorontwikkeling van het vak moet

Criteria waaraan individuele arrangementen

zz

-- Met het werkveld af te stemmen of sprake is

toegezegde diensten te kunnen leveren conform de

zz

gedaan worden door de docent die het

verkennen.

op basis van opgedane ervaringen ontwikkeld en

-- De docent die het vak geeft moet achter de

digitale leer- en werkomgeving ten behoeve

te committeren aan de aan de hand

van tijd- en plaatsonafhankelijk leren).

van de geconstateerde behoefte aan te

heeft een model ontwikkeld voor het bou

ontwikkelen producten. Tevens wordt

wen van een flexibel curriculum. Binnen de

aanbevolen dit commitment regelmatig

Hanzehogeschool Groningen is ervaring opge

Bij het anytime, anywhere aanbieden van een vak is eigenlijk altijd wel ook inzet van een docent nodig, ook al is dit weinig. Je moet dus flexibel aanspraak kunnen maken op de tijd van de betreffende docent.

getemporiseerd opleiden; faciliteer via een

samenwerkingscontract daadwerkelijk

De landelijke werkgroep ‘Flexibele trajecten’

zz

-- Zorgt voor sociale en professionele binding.

4.3 Verankeren leven lang leren in beleid en bestuur

De interesse in afstandsonderwijs neemt toe.

4.3.1 Inleiding

te checken, ook op de werkvloer. Immers

Kennis ten aanzien van de mogelijkheden voor

De hogescholen hebben in hun projectplannen

daan met het toepassen van dit model. Ook de

samenwerkingscontracten beschrijven

afstandsonderwijs (inhoudelijk en technisch)

consequent aangegeven dat verankering van leven

werkgroep flexibilisering Hogeschool Zeeland

doorgaans de samenwerkingsintentie, niet de

is aanwezig binnen de hogescholen, maar

lang leren continue aandacht voor en sturing op de

heeft dit model omarmd als basis voor een

realisatie van studenteninstroom.

niet altijd breed toegankelijk gemaakt.

verdere ontwikkeling vanuit de diverse management-

zz

lagen binnen de hogeschool vereist.

stappenplan dat maatwerkontwikkelaars helpt om een opleidingsprogramma te ontwikkelen

zz

In geval van maatwerk vanuit de reguliere

zz

Kwaliteitsborging heeft altijd tijd nodig. Het gaat

dat flexibel, toekomstbestendig en duurzaam

opleiding is dat onderwijsprogramma het

dus om duurzaam investeren, inclusief doorgaan

Er is voor, tijdens en na de projectperiode door alle

is. Deze stappen, met inspirerende voorbeel

vertrekpunt. Immers het eindniveau dient

bij hobbels die soms genomen moeten worden.

hogescholen expliciet aandacht besteed aan de ver

den, zijn op de website https://sites.google.

gelijk te zijn. Wel kunnen de vorm, de

com/site/flexibeliseringcurriculum/ voor ieder

volgorde, de tijdsbesteding en de toetsvorm

een beschikbaar. Het stappenplan bestaat uit

afwijken van die reguliere opleiding.

Om te stimuleren dat de studenten ook

lang leren als ook de daaruit voortvloeiende orga

daadwerkelijk veel gebruik maken van de

nisatorische en financiële consequenties. Dit heeft

interactieve mogelijkheden die zijn aangeboden

zich consequent doorvertaald via meerjarige pro

Indien de opbouw van het studieprogramma

voor het tussentijds contact, is het belangrijk dat

jecten visiedocumenten en plannen van aanpak in

modulair is en het dientengevolge eenvoudiger

dit ook geïntegreerd wordt in het lesmateriaal

afspraken tussen het CvB en decentraal opererende

een aantal fases waarbij het doorlopen van de eerste fases cruciaal is voor het uiteindelijke resultaat. Het gaat in deze fases om stilstaan bij de opdrachtformulering en de visievorming

zz

ankering van zowel de inhoudelijke visie over leven zz

directeuren (ook directeuren van stafdiensten). Bij

34



35

de meeste hogescholen zijn deze afspraken expliciet

benadering die afhankelijk was van de omvang en

(CvB en domeinvoorzitters) en wordt meege

en beroepsgerichtheid van de opleidingen, en

opgenomen in de managementcontracten en zijn

aard van de activiteiten en het marktpotentieel.

nomen in de profileringsdiscussie van de HvA.

het verankeren van onderzoek in de opleidin

daarmee onderdeel van de voortgangsgesprekken tussen CvB en directeuren.

gen voor werkend lerenden. Momenteel buigt HvA: verankering programma

In de loop van het programma hebben kwaliteit van

de HAN zich over de organisatorische conse

Leven lang leren

de opleiding en de kwaliteit van diplomering lande-

quenties die deze aangescherpte propositie

lijk (mede door incidenten) steeds meer aandacht

met zich meebrengt, alsmede de randvoor

4.3.2 Keuzes en voorbeelden

Verankering in domeinen: Domeinvoorzitters

gekregen. Dit was ook binnen het programma

waarden die vervuld dienen te worden. Dit zal

Bij alle zeven hogescholen die hebben geïnvesteerd

en middenmanagement hebben zich aan de

aanleiding om de impact van het programma op

resulteren in een veranderprogramma waarbij

in leven lang leren is het programma niet als apart

projecten gecommitteerd. Het draagvlak lag

de strategie en met name op de goed doordachte

vanuit centrale regie specifiek geformuleerde

traject beschouwd, maar als belangrijk onderdeel

ook laag in de organisatie, omdat veel ambi

uitvoering, tegen het licht te houden. Ook de profi-

opdrachten bij de instituten en de faculteiten

van de strategie. Onderwijs aan volwassenen is

ties aansloten op al eerder geconstateerde

leringsagenda en de regionale economische agenda

worden gelegd.

nadrukkelijk als focus benoemd in strategische

knelpunten en vragen. Omdat m.b.t. het pro

werden in deze periode steeds belangrijker. Waar zijn

beleidsdocumenten.

ducten en dienstenportfolio veelal is gekozen

de hogescholen van? En waar niet van? Wat kunnen

voor doorontwikkeling, verbreding en kwa

we als hogeschool bijdragen in de regio? Hoe kunnen

Bij de hogescholen was in alle gevallen sprake van

liteitsverbetering van bestaande producten

we maatwerk leveren en altijd kwaliteit en doelma-

verankering van het Leven lang leren programma in

en diensten kon versnelling bereikt worden.

tigheid borgen? Hoe organiseren we dat binnen onze

het begin in de stuurkolom te verankeren. Dat

de lijn. De verbinding met het CvB is overal gelegd,

Flexibele leerroutes en intakes zijn onderdeel

hogeschool? Bij alle hogescholen is LLL mede door

waarborgt op het juiste niveau draagvlak voor

evenals inbedding via de Planning & Control Cyclus

geworden van de dagelijkse bedrijfsvoering.

het programma en de politieke en maatschappelijke

het veranderingsproces en verbinding met

en/of managementcontracten. Bij alle hogescholen

Specifieke voorzieningen, zoals het deeltijdlo

discussies nog hoger op de agenda gekomen van de

ontwikkelingen in de staande organisatie.

is een leven lang leren decentraal georganiseerd,

ket bij DMR, zijn onderdeel geworden van de

CvB’s.

met centrale ondersteuning door een projectbureau

staande organisatie. Domeinen hebben leven

of EVC-centrum, dat hogeschoolbrede activiteiten

lang leren in hun beleid opgenomen.

uitvoert (marketing en communicatieactiviteiten),

4.3.3 Lessons learned zz

zz

Het is van groot belang het programma vanaf

Ditzelfde geldt voor de rol en betrokkenheid

Veranderprogramma HAN

van lectoren. Praktijkgericht onderzoek, met

In het najaar 2011 is een nieuwe stuurgroep

als oogmerk het versterken van de kwaliteit en

extern en intern kennis deelt en de monitoring en

Verankering op centraal niveau: De centrale

LLL in het leven geroepen onder voorzitter

beroepsgerichtheid van het onderwijs. Hiervoor

rapportage verzorgt. De wijze waarop de deelpro-

monitoring en de ondersteunende werkgroe

schap van de voorzitter van het College van

is van belang een nauwe samenwerking tussen

jectplannen van de schools, instituten of academies

pen hebben ervoor gezorgd dat de principes

Bestuur en portefeuillehouder Onderwijs. Deze

onderwijs en onderzoekers van de lectoraten.

tot stand zijn gekomen verschilt evenwel sterk per

van Leven Lang Leren in de verschillende

groep heeft zich als opdracht gesteld om, mede

hogeschool. De meeste hogescholen hebben gekozen

beleidsvormende gremia (zoals het Centraal

vanuit de tot nog toe opgedane ervaring in

voor een ‘bottom up’ benadering, waar met name

Bestuurlijk Overleg en de stafdiensten) zijn

het kader van het programma, een meerja

(alle faculteiten betrokken en zoveel mogelijk

die onderdelen die zelf gemotiveerd waren om leven

meegenomen. Resultaat is dat Leven Lang

rige koers en strategie uit te zetten voor het

instituten) is LLL-breed op de agenda

lang leren vorm te geven tijd, geld en aandacht heb-

Leren in het Instellingsplan 2010-2014 (Creating

onderwijs aan werkend lerenden, gekoppeld

gekomen. Nadeel: aanbrengen van focus is

ben gekregen. Sommige hogescholen (zoals Fontys)

Tomorrow) is opgenomen. Medewerkers

aan de HAN-brede koers in het Instellingsplan

moeilijker omdat tijd, geld en energie over

kozen ervoor deze benadering uit te werken via een

van betreffende stafafdelingen (Kwaliteit

2012-2016. Het deeltijdonderwijs is daarbij een

een grote hoeveelheid verdeeld raakt. Daarom

‘tenderbrief’ met helder geformuleerde randvoor-

en Accreditatie, Juridische Zaken, Planning

component die specifiek aandacht behoeft. De

in de toekomst: ‘beperktere veranderagenda

waarden. Andere hogescholen doorliepen een meer

en Financiën, HvA Academie, Marketing en

HAN is groot als deeltijdhogeschool en heeft

met een indringender karakter’.

interactief proces. Bij de meeste hogescholen zijn

Communicatie, Studentenzaken) hebben de

een goede uitgangspositie in de regio. Het is

de ontwikkelde (decentrale) producten en diensten

doelgroep van Leven Lang Leren nu duidelijk

de maatschappelijke opdracht om bij te dra

uit het programma in het reguliere onderwijspro-

op hun netvlies. In het kader van duurzame

gen aan het vitaal houden van de regio met

ontwikkeldoel zoals dit is het altijd onvermijdelijk

gramma opgenomen. Het zijn daarmee producten en

verankering is een businesscase ontwikkeld

kwalitatief hoogwaardige opleidingen voor

dat niet alle deelprojecten even succesvol blijken

diensten waarvoor zij zelf gekozen hebben. De verde-

met betrekking tot het onderwijs aan de Leven

bedrijven, instellingen en hun werknemers. De

te zijn. Via de subsidievoorwaarden van Senter

ling van de middelen is ook verschillend verlopen.

Lang Leren doelgroep. Deze is besproken in

stuurgroep levert komende maanden een rich

Novem zijn eisen gesteld aan de (voorbereiding

Sommige hogescholen kozen voor een evenredige

het Overleg Centrale Staven (Centrale staf en

tinggevende en tegelijkertijd indringende koers

van de inhoud van) de projectplannen, maar in

budgetverdeling, andere voor een gedifferentieerde

rector HvA) en het Centraal Bestuurlijk Overleg

op, gericht op het versterken van de kwaliteit

de praktijk kunnen tegenvallers niet altijd worden

zz

zz

Door brede insteek van het LLL-programma

Bij een breed programma met een leer- en

36



37

voorkomen. Ook bij de brede implementatie

4.4.2 Keuzes en voorbeeld

Berenschot heeft de tevredenheid van deelnemers

in het algemeen iets toegenomen deelnemerstevre-

van leven lang leren van de zeven hogescholen

De doelstelling van het programma LLL was onder

ten aanzien van de organisatorische aspecten van

denheid. De grootste uitdagingen op dit vlak voor

zijn sommige projecten stopgezet of hebben

andere het ‘doorontwikkelen en aanpassen van de

de dienstverlening van de hogeschool ook gemeten

hogescholen zijn flexibiliteit van het aanbod, actieve

niet (geheel) opgeleverd wat ervan werd

interne organisatie van de hogeschool, zodanig dat

via de enquêtes aan het begin en het einde van het

behoeftepeiling en ondersteuning bij het leren op de

verwacht. Belangrijke redenen daarvoor waren:

deze is ingericht op dienstverlening in het kader van

programma. In onderstaand overzicht zien we een

werkplek.

-- Achteraf toch te weinig daadwerkelijk

een leven lang leren aan werkgevers, werknemers en

draagvlak, binnen het MT van het betreffende

werkzoekenden. Hieronder vallen zaken als aanpas-

instituut dan wel binnen het instituut zelf.

sing van organisatiestructuur en werkprocessen,

-- Te weinig de vraag op de markt als vertrekpunt

flexibilisering van bedrijfsvoering, deskundigheids-

genomen. Door een te aanbodgerichte

ontwikkeling en ontwikkeling van een marktgerichte

benadering (in een markt die veelal

organisatiecultuur.

vraaggestuurd is) met geen of weinig interactie

Mening op stellingen van deelnemers; gemiddeld totaalbeeld van 7 hogescholen (tussen haakjes perscentages 2010)

Biedt onderwijs aan waarmee ik mijn reguliere werk beter kan uitvoeren Is een toegankelijk instituut

(zowel intern als extern), komt bijvoorbeeld

De hogescholen hebben allemaal een grote slag

de communicatie/marketing niet, te laat of op

gemaakt in het aanpassen van de interne organisa

de verkeerde wijze tot stand.

tie. De impact van het serieus inzetten op LLL op de

Is een instelling met faciliteiten voor werkend lerenden en werkzoekenden

passende competenties bij een (deel)

Door de breedte en de schaal van het programma

Biedt een curriculum dat past bij mijn doelen en omstandigheden

projectleider en geen adequate vervanging

kwam gedurende het traject bij de hogescholen van

Is een servicegerichte instelling

bij ziekte of vertrek van een lid van het

zelf meer druk te staan op de interne organisatie.

projectteam.

De ontwikkelcapaciteit bij de decentrale onderdelen, bedrijven maakten dat vragen over inschrijvingen,

een leven lang leren

roostering, communicatie, kostprijzen en logistiek toenamen. Het werd duidelijk dat LLL-trajecten als

91% (96%) 11% (9%)

Biedt mij de mogelijkheid om mijn eigen leerproces/voortgang te monitoren

interne bedrijfsvoering mag niet worden onderschat.

co-creatie, congressen en maatwerkvragen vanuit

72% (72%) 12% (13%)

-- Personele redenen, zoals (achteraf) niet

4.4 Organisatie aanpassen op

85% (84%) 5% (6%)

65% (77%) 13% (8%) 63% (64%) 15% (11%) 62% (56%) 18% (15%)

Is flexibel in het verzorgen van onderwijs

53% (56%) 19% (17%)

Peilt actief de behoefte onder onder deelnemers

48% (38%) 28% (31%)

Ondersteunt mij zoveel mogelijk bij het leren op mijn werkplek

42% (41%) 31% (30%)

0%

‘apart product’ ook door de verschillende stafdien

20%

40%

60%

80%

100%

4.4.1 Inleiding

sten als zodanig zou moeten worden behandeld.

Het flexibiliseren van de (bestaande) opleidingen en

Het ‘erbij’ organiseren van maatwerk naast de

het bieden van een op de doelgroep afgestemde ser-

‘corebusiness’ van voltijdsstudenten is niet haal

vice brengt een aantal organisatorische aanpassingen

baar en effectief. De organisatie van de logistieke

Interne organisatie

een initiële beroepsopleiding. Hiervoor wordt geko-

met zich mee. Zonder een goede organisatie aan de

kant van LLL en het daadwerkelijk creëren van de

Aan de ‘voorkant’ van het proces kiezen de hoge-

zen om een duidelijker extern gezicht te geven aan

‘binnenkant’ kunnen de hogescholen niet inspelen

randvoorwaarden is door de CvB’s van de hoge

scholen ervoor nieuwe onderdelen op te zetten ten

LLL en zo de marktvraag te versterken, maar ook als

op de behoeften van bedrijven of individuen aan

scholen in toenemende mate genoemd als cruciale

behoeve van LLL zoals een extern loket of een intern

er signalen vanuit het veld komen dat niet duidelijk

maatwerk, noch een snelle en flexibele benadering

factor. De deelprojecten die te maken hadden met

expertisecentrum. Hiermee geven zij antwoord op

is waar zij terecht kunnen met hun vraag over LLL.

bieden. In onderstaande paragraaf beschrijven we

de interne en logistieke kant zijn vaak gedurende

externe en interne vragen rondom LLL. Zo heeft

allereerst de keuzes die de hogescholen hebben

het programma verbreed en verzwaard en de (staf)

de Hanzehogeschool een nieuw loket (zowel fysiek

Hogeschool Zeeland heeft veel tijd en energie

gemaakt in het aanpassen van de organisatie aan

diensten veel dichter betrokken in het hart van de

als digitaal) ingericht om zo de LLL-producten en

gestoken in het op structurele wijze neerzetten van

leven lang leren. Vervolgens zijn in de daaropvol-

programma-organisatie

-diensten en de mogelijkheden tot maatwerk maxi-

het daadwerkelijk flexibiliseren van de logistieke

gende paragrafen een tweetal praktijkvoorbeelden

maal toegankelijk te maken en de vragen beter te

onderwijsprocessen. Een aantal hogescholen hebben

en de lessons learned vanuit het perspectief van de

kunnen beantwoorden. De klant staat centraal bij de

de resultaten en met name de denken werkwijze

hogescholen opgenomen.

medewerkers van het loket en met de beschikbaar-

van HZ over het uitwerken van de logistieke proces-

heid ervan wordt voorkomen dat onbedoeld latente

sen kunnen inzetten voor verbetering van de eigen

vragen onvoldoende worden beantwoord doordat ze

flexibilisering.

Zeer tevreden

verdwijnen in de grotere stroom van vragen inzake

Zeer ontevreden

38



Uitwerking interne processen HZ

Het zwaartepunt van de driehoek is voor de HZ de

De kenmerken en behoeften van studenten zijn

Een werkende deelnemer vraagt om een andere

gewenste en optimale situatie die het mogelijk maakt

hierbij het belangrijkste uitgangspunt. Dit kan

leeromgeving, meer flexibele instapmomenten,

maatwerk te organiseren zoveel mogelijk aansluitend

betekenen dat zij op flexibele momenten in het jaar

inhoud op maat, het aantonen van EVC’s en andere

bij de wensen van de werkende deelnemer en organi-

kunnen instromen of afstuderen en zelf hun pakket

manieren om onderwijs te kunnen volgen (werk-

seerbaar en betaalbaar.

samenstellen uit het opleidingsaanbod. Het is dus

plekleren). Bij het geschikt maken voor werkenden Het deelproject ‘Organisatie & Logistiek met betrek-

opleidingsprofiel anticipeert op de individuele oplei-

den, hebben we te maken met een drietal aspecten:

king tot maatwerktrajecten’ moest leiden tot inzicht

dingsbehoeften van studenten en daarvan in samen-

in processen (activiteiten gekoppeld aan rollen) die

spraak met hen zoveel mogelijk realiseert op het

zz

Organiseerbaarheid

beschrijven wat het organiseren van maatwerk voor

vereiste niveau. Zo gedefinieerd bestaat er geen abso-

zz

Doorlooptijd

de HZ met zich meebrengt. Dit proces begint bij de

lute tegenstelling tussen vraaggestuurd en aanbodge-

zz

Kosten

aanvraag van een klant en eindigt bij het evalueren

stuurd onderwijs. Onderwijs dat 100% vraaggestuurd

van een maatwerktraject. Zonder vooraf alles te

maatwerk is, moet binnen een erkende opleiding

Deze aspecten beïnvloeden elkaar niet alleen maar

bedenken is er gekozen voor samen het proces in te

altijd aantoonbaar leiden tot de betreffende inhou-

staan altijd in spanning met elkaar: Bijvoorbeeld

gaan en aan de hand van concrete klantvragen te

delijke competenties op eindniveau. Daarnaast

een traject met een korte doorlooptijd en een apart

bekijken wat dit van onze organisatie vraagt. Deze

kan vraagsturing ook worden vormgegeven door te

instapmoment wijkt daarmee maximaal af van de

zogenaamde pilots moesten antwoord geven op

werken vanuit aanbod, maar binnen dat aanbod

bestaande structuur en wordt daardoor erg duur en

vragen als:

ruimte te laten voor flexibele invulling op maat van

lastig te organiseren met betrekking tot inzet docenzz

meegaan in de reguliere processen vraagt een langere zz

zz

Hoe slagvaardig zijn we als organisatie wanneer het gaat om het organiseren en uitvoeren van maatwerk en EVC Intern & extern

organiseerbaarheid

kosten

Intern & extern

zz

doorlooptijd

Wat betekent dit voor de kosten van de interne organisatie en daarme de klant?

Extern De doorlooptijd is een bepalende vraaggestuurde factor en drukt daarmee op kosten en organiseerbaarheid

Competenties en leerdoelen, KVP, toetskader, competentiematrix

zz

zz

Keuze basismodel flexibilisering / leerwegonafhankelijk toetsen

Relevante aspecten m.b.t.: Inhoud

Didactiek/leerproces

Organisatie

Ontwerpcriteria flexibel (modulair) leerplanschema

Flexibel (modulair) leerplanschema

Ontwerp criteria module

Product scan Leven Lang Leren Fontys

Wat leggen we vast van relaties en trajecten

bieden van keuzemogelijkheden kan gezien worden

Fontys heeft een productscan ontwikkeld die

en hoe organiseren we dit (CRM)?

als een manier om invulling te geven aan vraagstu-

wordt ingezet om te toetsen of bestaand of te

ring. Opleidingen zullen vanwege de uitvoerbaarheid

ontwikkelen aanbod van Fontys Hogescholen

aan vraagbundeling moeten doen. Vraaggestuurd

aansluit bij de uitgangspunten LLL ter bevor

onderwijs gaat dus uit van een opleidingskader, een

dering van de scholingsdeelname van 23

Hoe bepalen we de haalbaarheid van

ruim onderwijsaanbod en open studieprogramma’s

– plussers. Het gaat om een vragenlijst die

een maatwerktraject met betrekking

met veel keuzeruimte voor studenten. Daardoor zal

mondeling wordt besproken met betrok

tot organiseerbaarheid?

er een grote variatie aan individuele studieroutes

ken en verantwoordelijken voor een oplei

ontstaan.

dingsproduct. Voorafgaand aan het gesprek

Hoe komt een offerte tot stand?

Wat hebben we nodig aan extra rollen en taken met betrekking tot maatwerktrajecten?

zz

Korte doorloooptijden voor m.n. diplomatrajecten bepalen in grote mate de organiseerbaarheid

Visie op oa. LLL, werkplekleren, deeltijd. Doelgroep en organisatie

de deelnemer of groepen van deelnemers. Ook het

doorlooptijd, kost minder en vraagt minder extra organisatie.

Opdracht formulering / randvoorwaarden / leernoodzaak

onderwijs dat binnen het kader van een duidelijk

(met de nodige ervaring) en andere randvoorwaar-

ten en roostering. Maatwerk dat qua structuur kan

39

bestaat overeenstemming over de verwachte HZ heeft een stappenplan ontwikkeld dat maatwerk-

opbrengst van de scan. De scan bevat vra

ontwikkelaars helpt om een opleidingsprogramma

gen op het gebied van: beleid en organisatie

Wat zijn de gevolgen voor de huidige processen

te ontwikkelen dat flexibel, toekomstbestendig en

(onderwijsmodel, logistiek, inschrijving), een

en systemen (standaardisering vs. flexibilisering)?

duurzaam is. In dit stappenplan wordt gestreefd naar

businesscase (return on investment), de onder

standaardisering met een beleidsmatige aanpak op

wijsmarketing, productbeschrijving en plaats,

Op welke wijze kan het expertisecentrum

hogeschoolniveau, dat aansluit bij de onderwijsvisie

promotie, prijs-kwaliteit, personeel en ICT.

LLL academies en opleidingen

en strategie van de HZ. Hierbij wordt uitgegaan van

ondersteunen en faciliteren?

het basismodel voor flexibilisering dat is ontwikkeld

4.4.3 Lessons learned

door de landelijke werkgroep ‘flexibilisering’ van de

Kenmerkend voor succesvolle hogescholen bij het

7 hogescholen.

aanpassen van de organisatie op leven lang leren is

Welke LLL-producten sluiten momenteel het beste aan bij de huidige aanbodgestuurde

vooral:

organisatie en haar processen? zz

Helder en zakelijk zijn. Goede afweging maken of wel/niet op een vraag uit de markt ingegaan kan

40


worden op basis van gefundeerde argumenten

4.5 Kennis delen en samenwerken

(zie bijvoorbeeld het geschetste logistieke model van HZ: zicht op consequenties en haalbaarheid).


Wijze van kennisdeling en samenwerken intern

• • • • • • • • •

Wijze van kennisdeling en samenwerking extern

• Deelname aan netwerken, samenwerkingsverbanden, overlegplatforms, conferenties en workshops • Congres voor bedrijfsleven en onderwijs • Deelname aan leerwerkloketten/mobiliteitscentra • Vormen van/deelnemen aan 1 loket richting bedrijfsleven en MKB • Via brochure en website • Feedback vragen aan externe partners • Met bedrijfsleven gezamenlijk gestalte geven aan de vorm en inhoud van het (beroeps)onderwijs en scholing (via een lectoraat)

4.5.1 Inleiding Het delen van kennis en ervaring is een permanent

zz

Gebruik maken van kennis en kunde bij

aandachtspunt binnen een hogeschool. Het gaat

bestaande opleidingen en voortbouwen

daarbij zowel om kennisdeling intern (leren van

op het bestaande aanbod, om kosten en

en met elkaar) als extern (transfer van kennis naar

organisatorische aanpassingen beperkt te houden:

collega-instellingen, ROC’s, intermediaire organisaties en de markt). Alle hogescholen geven aan dat

zz

ondersteund met digitale leeromgeving,

bewustwording over leven lang leren breed gereali-

studieadvies-voorzieningen en systeem

seerd is onder de medewerkers, mede als gevolg van

van studieloopbaanbegeleiding, toegespitst

kennisdeling. Dit bleek van belang omdat lang niet

op de behoeften van professionals;

iedereen doordrongen is van het feit dat LLL van groot belang is voor de ontwikkeling van de kennis-

zz

zz

gebruik makend van blended learning (mix

economie en het oplossen van de arbeidsproblema-

afstandsleren / face to face contact).

tiek in de komende jaren. In onderstaande paragrafen zijn allereerst de rode

goede werkzame gemeenschappelijke deler blijkt

In onderstaand overzicht staan de meest gebruikte

draden beschreven in de keuzes van de hogescho-

volgens de hogescholen het delen van successen. Dit

geldstromen (zie ook calculatiemodel van

wijzen van kennisdeling en samenwerken door de

len ten aanzien van de wijze van interne en externe

geeft LLL een positie en een gezicht.

de Hanzehogeschool en richtlijnen publiek-

hogescholen samengevat.

kennisdeling, gelardeerd met korte voorbeelden. De paragraaf sluit af met ‘lessons learned’ door de

Van één LLL-trainingstraject naar een

hogescholen.

deskundigheidsbevorderingsplan

Een flexibel programma dat in ieder

(Hanzehogeschool)

geval rekening houdt met:

4.5.2 Keuzes kennisdeling

Om de medewerkers te scholen in LLL was

-- Het individuele loopbaanperspectief.

De hogescholen hebben interne kennisdeling en

het plan om één trainingstraject op te zetten.

-- Keuzes van modules, vakken en casussen.

externe kennisdeling (met bedrijven als partners en

Thema’s hierin zouden vraagarticulatie, klantge

-- Verworven competenties (EVC) en

met andere hogescholen in de landelijke project-

richtheid, het geven van onderwijs aan volwas

organisatie) als een kritische succesfactor van het

senen en verschillende onderwijsmethodes zijn.

-- Een optimale balans tussen werk-leren-privé.

welslagen van het programma beschouwd. Namelijk

Maar gedurende het programma werd duidelijk

-- Temporiseren, stapelen, versnellen en

met het oog op de ambitie om zich snel te ontwikke-

dat binnen de verschillende instituten (schools)

len tot brede kennisinstituten voor leven lang leren

verschillende vragen leefden. Hierop is beslo

-- Plaats- en tijdsonafhankelijk leren.

die de markt kennen, die in interactie staan met

ten een deskundigheidsbevorderingsplan LLL

-- Werken en leren versterken elkaar.

de markt en die door te doen en te leren ook steeds

op te stellen. Doel van dit plan was om per

-- Sociale binding, opbouwen professioneel

beter, sneller en op maat kunnen leveren. Daarom

functiegroep deskundigheidsbevordering op

hebben de hogescholen gekozen voor een systemati-

maat te ontwikkelen en aan te bieden. Hiermee

sche invulling van een interne lerende organisatie.

kon een zo optimaal mogelijke implementatie

Vorm, volgorde, tijdsbesteding en

Alle hogescholen hebben ingezet op interne kennis-

van LLL in de instituten worden bevorderd en

toetsvorm kunnen afwijken van de

deling/samenwerking. Hierbij verschilt het accent

ondersteund. Op basis van dit plan zijn de vol

reguliere opleiding. Eindtermen niet.

per hogeschool. Bijvoorbeeld, bij de ene hogeschool

gende activiteiten uitgevoerd. Op strategisch

is de kern van interne kennisdeling ontbijt- lunch-

niveau is aan de deans, het CvB en marktma

of borrelbijeenkomsten, bij andere is dat een (inter-

nagers een trainingsmiddag verzorgd gericht

actieve) website/intranet dan wel een combinatie

op het formuleren van een gemeenschappe

van beide of het opzetten van een kennisbank. Een

lijke opvatting over ondernemerschap en het

kwalificaties, vrijstellingen, maatwerktrajecten.

onderbreken.

netwerk. zz

Intervisiegroepen op regelmatige basis Organisatie informeren via: intranet, nieuwsbrief, (start)bijeenkomsten e.d. Uitwisselen van producten en samen doorontwikkelen Kennisbank Workshops en bijeenkomsten Digitale expertise community Studiedagen Interne (digitale) platforms Ontwikkeling van een meer uniforme set aan hulpmiddelen/methoden ter ondersteuning van maatwerkleren binnen de verschillende curricula • Professionaliseringsprogramma voor medewerkers • (bij)scholings-, advies- en intervisie trajecten per doelgroep

Transparantie en scheiden publieke-private

privaat van het Ministerie van OCW). zz

41

42



43

sturen op ondernemerschap in de schools. Ook

LLL. Verder is besloten dat het thema Leven

De zeven hogescholen hebben allen gekozen voor

niseren van congressen en geven van workshops.

werden afspraken gemaakt over het organise

Lang Leren in overleg met P&O opgenomen

centrale kennisdeling. Via bijvoorbeeld een pro-

Daarnaast is kennisdeling verweven in het samen

ren van LLL binnen de instituten. Op tactisch

wordt in de introductie van nieuwe medewer

gramma bestaande uit bijeenkomsten en workshops,

opzetten van opleidingen en het vergroten van de

niveau werden twee bijeenkomsten georgani

kers. Tot slot is er een E-team (Expertiseteam)

digitaal en via een centraal orgaan zoals een exper-

marktvraag (zie ook de vorige paragrafen).

seerd voor teamleiders waarbij het sturen op

in het leven geroepen dat ook na afloop van het

tisecentrum LLL of een werkgroep. Op deze manier

ondernemerschap centraal stond. Bij de tweede

programma Leven Lang Leren nog beschikbaar

vinden zij het mogelijk LLL echt te laten landen in

4.5.3 Lessons Learned

bijeenkomst waren behalve de teamleiders ook

is. Het team bestaat uit mensen vanuit het pro

de hele organisatie en gebruik te maken van elkaars

zz

de productmanagers aanwezig. Thema van

gramma die inmiddels weer terug gegaan zijn

ervaringen en kennis. Daarnaast heeft ook binnen

onderwerp bij de keuze van een middel voor

deze middag was het effectief implementeren

naar verschillende instituten en stafdiensten.

de instituten kennisuitwisseling plaatsgevonden via

kennisdeling. Korte praktische uitwisseling

en doorontwikkelen van LLL-activiteiten. Op

Dit zijn medewerkers met expertise over het

bijeenkomsten en vergaderingen.

versus langere opleidingstrajecten.

operationeel niveau is een tweedeling gemaakt

commerciële proces, klantgericht werken, het

tussen enerzijds een aanbod voor productma

financiële proces, de uitvoering van commer

Ronde Tafels en Etalagebijeenkomsten (HAN)

nagers en docenten en anderzijds een aanbod

ciële opdrachten en evaluatie, die op afroep

Ronde Tafels en Etalagebijeenkomsten zijn

voor de ondersteuners. Voor productmanagers

beschikbaar zijn.

(soms wekelijkse) bijeenkomsten voor en door

en docenten organiseerden Hanzehogeschool

medewerkers van de HAN. Zij kunnen hierin

zz

Differentieer naar doelgroep en naar

Verschillende middelen kunnen elkaar versterken: uitwisseling in sessies en digitale uitwisseling.

zz

Het blijven organiseren van co-creatie en ‘kijkjes

een tweetal trainingen, namelijk ‘Onderwijs

In onderstaande figuur is weergegeven op welke wijze

buiten de lijn om beleidsvraagstukken bedis

in de keuken’ zowel tussen collega’s als tussen

aan volwassenen’ en 'Klantgericht denken en

kennisdeling rondom leven lang leren volgens de

cussiëren (Ronde Tafel) en goede voorbeelden

hogeschool en bedrijven blijven cruciaal.

werken'. Voor de ondersteuners organiseerde

medewerkers plaatsvindt. De meest genoemde vorm

presenteren (Etalagebijeenkomsten).

Hanzehogeschool een dag training in klantge

van kennisdeling in de monitor zijn studiedagen

Deze interne bijeenkomsten bleken zinnig.

richt telefoneren en klantgericht schrijven en

voor medewerkers, gevolgd door workshops en pro-

Door de communicatie en uitwisseling dwars

een dagdeel voorlichting over processen en

fessionaliseringsbijeenkomsten. In 2010 was dit ook

door de lijnorganisatie heen worden meer

de ondersteuning van de processen rond HC/

de meest genoemde vorm van kennisdeling.

medewerkers geïnformeerd. Door de werk vorm raakten de medewerkers meer betrokken bij Leven Lang Leren en konden open infor

Kennisdeling door medewerkers; gemiddeld totaalbeeld van 7 hogescholen (tussen haakjes perscentages 2010)

Studiedagen

matie en ideeën uitwisselen. Via centrale kennisdeling is uitwisseling van ervarin-

48% (46%)

Workshops voor medewerkers

gen tussen de instituten geborgd en ook het uitwis-

43% (38%)

Professionaliseringsbijeenkomsten/ trainingen

selen van ervaringen tussen medewerkers die wel en niet een rol spelen in projecten gericht op leven lang

42% (42%)

Ontwikkeling/uitvoeren van pilots

leren. Digitale kennisdeling werkt soms goed, soms

33% (28%)

Netwerkbijeenkomsten met collega-instellingen, ROC’s, UWV’s, brancheorganisaties en de markt

minder goed. Bij een aantal hogescholen bleek digi-

30% (29%)

Digitale uitwisseling met collega’s

taal te afstandelijk en werd er weinig mee gedaan.

24% (25%)

Bedrijfsbezoeken (kijkje in de keuken bij werkgevers)

De behoefte lag dan meer bij face to face, ervaringen uit kunnen wisselen. De keuze om de communi-

21% (18%)

Intervisiegroepen

catie-uitwisseling dan via dat medium verder in te

20% (15%)

Conferenties waarbij werkgevers worden uitgenodigd Conferenties waarbij deelnemers worden uitgenodigd

steken was een logisch vervolg (HvA). Deze vorm

19% (21%)

werd als stimulerend ervaren.

17% (19%)

Anders

Naast de kennisdeling via het netwerk van de zeven

8% (7%)

(nog) Geen

LLL-scholen en via het congres Hbo4life voerden

14% (16%)

0%

10%

de hogescholen verschillende activiteiten uit ten 20%

30%

40%

50%

60%

behoeve van kennisdeling: deelname aan en orga-

44



45

5. Lessons learned 5.1 Wat werkt?

hogeschool actief de behoefte onder werkgevers naar LLL peilt en actief deelnemers werft. Ook is sprake

In dit hoofdstuk zijn de lessen en ervaringen van de

van een grotere tevredenheid onder deelnemers.

zeven betrokken hogescholen bij de ontwikkeling naar brede instituten voor leven lang leren samen-

Belangrijkste succesfactor: een heldere,

gebracht. Daarbij gaat het in de eerste plaats om de

doorvertaalde strategie

vastgestelde succesfactoren binnen de strategie van

De belangrijkste succesfactor voor deze resultaten is

de individuele hogescholen. Andere hogescholen

de inhoud van de strategie. De hogescholen hebben

kunnen daar hun voordeel mee doen. Daarnaast

duidelijke keuzes gemaakt:

wordt toegelicht welke ervaringen zijn opgedaan met de landelijke programmaorganisatie van eerst de

zz

Een structurele, integrale benadering:

Projectdirectie Leren en Werken en vervolgens van

volwassenenonderwijs en leven lang

het Ministerie van OCW.

leren zijn geen bijproduct, maar core business van de hogeschool.

Kernvraag in de volgende paragrafen is dus, zowel op het niveau van de individuele hogeschool, als op dat

zz

Voortbouwen op eerdere ervaringen met

van de rijksoverheid bij het inrichten van landelijke

de ontwikkeling van maatwerkproducten

stimuleringsprogramma’s: wat werkt?

en EVC-procedures en op al bestaande contacten met branches, bedrijven en instellingen (verbreden en verduurzamen via

5.2 Hogescholen 5.2.1 Succesfactoren en lessen

gestructureerde regionale marktbewerking). zz

De invoering van leven lang leren als

We hebben vastgesteld, dat alle zeven hogescholen

fundamenteel, integraal verandertraject: geen

goede resultaten hebben geboekt en belangrijke stap-

project, maar aandacht voor structuur, cultuur,

pen hebben gezet als dienstverlener op het gebied

inhoud én proces. De impact van de keuze voor

van leven lang leren. Zo zijn alle hogescholen erin

het zijn van een instituut voor leven lang leren

geslaagd om het aanbod voor volwassenen sterk te

is onderkend en vertaald naar activiteiten op

verbreden. Hierbij valt te denken aan nieuwe diplo-

alle aspecten van de bedrijfsvoering. Overigens

matrajecten, meer mogelijkheden voor certificeren

is bij een aantal hogescholen niet direct, maar

en stapelen en flexibilisering van het bestaande aan-

na het opdoen van de eerste ervaringen besloten

bod. Andere wapenfeiten zijn de verhoging van het

om te versnellen en volledig te verbreden.

aantal deelnemers aan afstandsleren en het aangaan

De impact, zo geven de hogescholen aan,

van structurele partnerschappen en contacten met

van hogeschoolbrede invoering van leven

het werkveld, gericht op co creatie en structurele

lang leren moet niet worden onderschat.

verbindingen met bedrijven en instellingen. Het vragenlijstonderzoek aan het slot van de programmaperiode heeft uitgewezen dat ten opzichte van de nulmeting in 2010 meer werkgevers vinden dat de

46


Overige succesfactoren

zz

De hogescholen noemen de volgende overige


Vertegenwoordiging van alle niveaus binnen

hogescholen willen meegeven bij de (verdere) invoe-

de programmaorganisatie (stuurgroep).

ring van leven lang leren. Dat zijn de volgende.

47

zz

richting de markt:

succesfactoren:

-- door helderheid in het assortiment, geen zz

zz

zz

Aandacht voor beheer binnen de

zz

onduidelijke positionering;

gebleken. Bij een van de deelnemende

Bestuur, met actieve, zichtbare verkondiging van

van overzicht ten aanzien van lopende

hogescholen is bijvoorbeeld gebleken is

de boodschap aan alle managers en medewerkers.

trajecten met het oog op tijdig bijsturen.

dat er een opvallend terugkerend patroon

‘volwassenenonderwijs’ aan tafel zitten bij

was bij de projecten die zijn gestrand:

werkgevers maar een vraaggerichte en dus

-- geen of te weinig draagvlak, binnen het MT

integrale aanpak, met de brede portfolio van

Inbedding in Planning & Control Cyclus, waarbij

zz

Heldere en zakelijke afspraken, zowel intern

-- niet alleen met het aanbod

leven lang leren behoort tot de belangrijke

als met klanten. Een goed voorbeeld van een

van de betreffende opleiding dan wel binnen

stages, honourstudenten afstudeeropdrachten,

onderwerpen in managementcontracten

ondersteunende tool is het eerder beschreven

de opleiding;

lectoraat, deeltijd, maatwerk et cetera.

en tijdens managementgesprekken.

calculatiemodel van Hanzehogeschool om

-- een benadering die te aanbodgericht is, met weinig tot geen interactie en communicatie

Verantwoordelijkheid laag in de organisatie. zz

bestaande opleidingen en voortbouwen op

gepositioneerd. Voordelen hiervan zijn

het bestaande aanbod, om zo kosten en

eigenaarschap bij de opleidingen en een

organisatorische aanpassingen beperkt te houden:

inhoudelijk sterkere verbinding tussen

-- ondersteund met digitale leeromgeving,

flexibiliteit hebben hun (bedrijfseconomische

de deelprojectleider.

en organisatorische) grenzen. Zorg voor reële flexibiliteit in aanbod: niet alleen door

zz

Zorg voor een heldere, eenduidige boodschap

te werken met losse modules maar juist ook

en definitie van wat onder leven lang

door huidig curriculum op andere wijze en in andere fasering aan te bieden.

opleidingen en klanten. Hierdoor is leven

studieadviesvoorzieningen en systeem van

leren wordt verstaan. Leven lang leren is

lang leren bij de zeven hogescholen niet alleen

studieloopbaanbegeleiding, toegespitst op de

bijvoorbeeld niet hetzelfde als EVC!

centraal (kaders, coördinatie en afstemming),

behoeften van professionals; -- gebruik van blended learning;

En last but not least: wees realistisch in wat de school aan kan. Vraaggerichtheid en

-- niet de juiste competenties bij de persoon van

Gebruik maken van kennis en kunde bij

verandertraject bij alle hogescholen decentraal

zz

gekomen. Consequentie is wel, dat op korte termijn minder snelheid kan worden gemaakt

zz

(zowel intern als extern);

maar in brede zin ook decentraal op de agenda

Het werken met volwassenen vraagt andere/

5.3 Dilemma’s en uitdagingen

aanvullende competenties. Scholing Hanteren en bewaken van het uitgangspunten,

en vooral die docenten aanspreken

Gevraagd naar de belangrijkste dilemma’s en uitda-

dan bij een partiële, projectmatige aanpak

dat vorm, volgorde, tijdsbesteding en toetsvorm

die deze doelgroep uitdagend vinden

gingen geven hogescholen aan, dat de grootste twee

het geval is. Verantwoordelijkheid laag in de

van flexibele leerroutes kunnen afwijken van

om mee te werken, is van belang.

met het stelsel en met de marktverwachtingen te

organisatie betekent duurzaam veranderen, een

de reguliere opleiding, maar eindtermen niet.

zz

bewuste investering in structurele vernieuwing.

maken hebben: zz

Risicodragend co-makership: betrek

Niet praten over, maar in gesprek zijn met

werkgevers actief en maak hen

Professioneel, stevig centraal

de markt bij de vernieuwing van het aanbod:

contractueel medeverantwoordelijk

impact van nieuwe regelgeving ten aanzien

programmamanagement, met nauwe

continue interactie met bedrijven en instellingen.

voor instroom en financiering.

van deeltijd onderwijs en over de impact van

verbindingen tussen sturing in de

Het gaat daarbij om de ontwikkeling van aanbod-

lijn en (centrale) stafondersteuning

en productgericht werken naar co-makership:

ten aanzien van onder andere

combinaties waarin werkgevers samen met

goede afweging kan worden gemaakt of daar

productontwikkeling, cultuurverandering,

de hogeschool in hun regio willen werken

uit oogpunt van bedrijfsvoering wel of niet

ei-discussie”: in hoeverre mag er vanuit

competentieontwikkeling en communicatie.

aan de ontwikkeling van hun medewerkers,

ingegaan kan worden. Een goed voorbeeld

worden gegaan dat er een grote (Iatente),

en daar ook gericht op willen investeren.

van een systematiek om consequenties en

koopkrachtige vraag op de markt van leven

haalbaarheid voor de hogeschool goed te

lang leren is die (forse) investeringen

zz

zz

interne concurrentie, niet dubbele labelen of

programmaorganisatie, inclusief het hebben

Leven lang leren is in de loop van het

zz

Niet alle deelprojecten zijn even succesvol

Expliciete prioriteitstelling door College van

publiek/private geldstromen duidelijk te scheiden. zz

Toon als hogeschool één gezicht

Learning by doing, met naast

zz

De hogescholen maken zich zorgen over de

de wijze waarop toezicht wordt gehouden; zz

Zorg ervoor dat per marktvraag/lead een zz

Bij de markt gaat het om de “kip of

schoolbrede invoering ook een aantal

Lessen

kunnen inschatten is het eerder beschreven

rechtvaardigt? De zeven hogescholen

focuspunten en strategische pilots.

We hebben de hogescholen ook gevraagd naar de

logistieke model van de Hogeschool Zeeland.

hebben gekozen voor een verantwoorde,

belangrijkste specifieke lessen die zij aan de andere

‘organische’ tweesporenbenadering: enerzijds de interne organisatie gereed

48



49

maken voor een andere werkwijze (flexibeler,

de toekomst is de vraag hoe deze context voor

cifieke, bij alle hogeschool spelende thema’s zoals

goed doordacht plan en met deskundige projectbe-

vraaggerichter) en anderzijds mobiliseren

hogescholen (markt, stelsel) zich zal ontwikkelen

marketing, EVC en juridische en financiële aspecten.

mensing tot veel in staat gebleken.

van de marktvraag. In dit verband heeft de

en wat daarop het antwoord moet zijn.

Naast uitwisselingsoverleg en themawerkgroepen zijn er ook grote landelijke congressen georganiseerd

De zeven hogescholen geven aan dat zij dit totale

De uitwerking van de rol van de

en is gezorgd voor een gezamenlijke publicatie over

stimuleringsprogramma – inclusief de subsidie als

examencommissies ten aanzien van het borgen

leven lang leren van de zeven hogescholen.

smeerolie, aanjaag- en ontwikkelbudget - hebben

crisis natuurlijk ook een ongunstige impact op de vraag van bedrijven en instellingen.

zz

Andere uitdagingen waar de hogescholen veel aan-

van de variëteit aan en kwaliteit van individuele/

dacht voor moeten hebben bij het breed invoeren

maatwerk routes. Dit geldt ook voor beleid

Op bestuurlijk niveau heeft eveneens periodieke uit-

belangrijke externe factor die – op basis van alle

van leven lang leren zijn vooral de volgende:

rondom het verlenen van vrijstellingen.

wisseling van de zeven hogescholen plaats gevonden.

stukken, metingen en monitorgesprekken - naar

Dit was eveneens gericht op het delen van ervarin-

het oordeel van Berenschot heeft geleid tot extra,

gen en daarnaast om bij te dragen aan blijvende hoge

versnelde en blijvende aandacht voor de brede invoe-

bestuurlijke prioriteitstelling. Ook hierover hebben

ring van leven lang leren binnen de hogescholen.

Werken en ministerie van

we over het algemeen positieve feed back ontvangen

Het is lastig om de meest ‘werkzame bestanddelen’

OCW: succesfactoren

van de bestuurders: niet nodig voor agendering bin-

in het totale stimuleringsprogramma te benoemen,

nen de hogescholen omdat het al intrinsiek tot de

het is juist de combinatie van alle onderdelen die

Bij de inrichting van het landelijke stimuleringspro-

strategie behoort, maar wel nuttig als platform voor

hebben geleid tot een stimulerende omgeving en tot

gramma heeft de Projectdirectie Leren en Werken

uitwisseling en inspiratie.

de geboekte progressie. Op basis van de gevoerde

zz

Uiteenlopende ambities binnen de deelnemende hogescholen. In hoeverre wordt leven lang leren

5.4 Projectdirectie Leren en

trajecten centraal of decentraal doorgevoerd? zz

Doorvertalen in cultuur en gedrag bij opleidingen en bij stafdiensten.

zz

zz

Ontwikkelen van beleid en uitvoering ten

gekozen voor een sterk richtinggevend (subsidie)

aanzien van stapelen, certificeren en flexibiliseren

kader. Voor de inhoud hiervan was draagvlak bij de

Tot slot hebben Agentschap NL en Berenschot vol-

kost relatief veel tijd. De dienstverlening

zeven hogescholen, omdat de in het kader benoemde

gens de hogescholen een stimulerende aanvullende

heeft uitwerking op de hele organisatie.

thema’s aansluiten bij de wetten van effectief veran-

rol vervuld binnen de landelijke programmaorgani-

dermanagement. Van de hogescholen is gevraagd om

satie. Agentschap NL, toetsend aan de subsidievoor-

Bij het inrichten van accountmanagement,

in de subsidieaanvragen uit te gaan van integrale,

waarden en goed de vinger aan de pols houdend.

marketing en communicatie zijn

brede invoering van leven lang leren en daarbij uit-

Berenschot, als critical friend van de instellingen

de grote uitdagingen:

werking te geven aan de eerder besproken thema’s:

lessen en ervaringen ophalend en meedenkend,

subsidiekader, waarbij vooraf eisen

-- Het zoeken van balans tussen decentraal en

zz

visie en ambitie

gericht op disseminatie van kennis. Eerst tussen de

aan de hogescholen zijn gesteld

zz

te realiseren resultaten

zeven hogescholen en vervolgens binnen de gehele

zz

haalbaarheid

branche via deze rapportage. Daarnaast heeft Beren-

zz

vraaggerichtheid

schot via een vragenlijstonderzoek een nulmeting en

zz

duurzame verankering

een eindmeting uitgevoerd, als bijdrage aan het zicht

zz

invulling leerfunctie en kennisdeling

krijgen op de effecten van de verandertrajecten bin-

centraal/domeinoverstijgend. -- De implementatie en het effectief gebruiken van een CRM-systeem. -- Eén gezicht naar werkgevers en professionals organiseren op meerdere niveaus. zz

ervaren als bijzonder stimulerend en nuttig. Een

gesprekken is het de indruk van Berenschot, dat de belangrijkste succesfactoren zijn geweest: zz

de directe, nauwe betrokkenheid van en prioritering door de Colleges van Bestuur

zz

zz

het sturende maar passende

de keuze voor ervaren, gedragen programmamanagers en

zz

de landelijke netwerkorganisatie, met actieve

nen de hogescholen. De hogescholen gaven aan de

inzet van (experts van) hogescholen zelf, die

Wel of niet (doorgaan met) EVC: vier van

Door dit richtinggevende, op de wetten van effectief

monitorrondes niet te hebben ervaren als controle

heeft geleid tot blijvend probleemeigenaarschap

de zeven hogescholen zijn gedurende het

verandermanagement gebaseerde kader is door de

en bemoeizucht, maar juist als prettig omdat dit

bij hogescholen en tot gezamenlijke

traject gestopt met het aanbieden van EVC.

landelijke overheid een belangrijke waarborg voor

belangrijke, kritische reflectiemomenten waren. Er is

producten energieontwikkeling.

De redenen waren (tegenvallende) omvang

een succesvolle invoering in de zeven hogescholen

steeds expliciet gevraagd aan de adviseurs van Beren-

en inhoud van de marktvraag en de als te

gecreëerd.

schot of zij van mening zijn dat de hogeschool op de

In dit verband is door ons vastgesteld, dat het groot-

goede weg is en wat aandachts- en verbeterpunten

ste risico van de inzet van het subsidie instrument

rigide en strikt ervaren kwaliteitseisen in combinatie met het toezicht dat daarop wordt

Daarnaast hebben de Projectdirectie Leren en Wer-

zijn. Aan de kant van Berenschot was een interes-

zich door de gekozen opzet niet heeft voorgedaan: er

uitgeoefend. Deze vier hogescholen hebben

ken en vervolgens het ministerie van OCW gezorgd

sante constatering dat de hogescholen zelf soms iets

is geen sprake geweest van tijdelijke, aanbodgerichte

als alternatief ingezet op instroomassessments

voor een intensieve ondersteuningsstructuur in de

‘gewoon’ vinden wat niet gewoon is, maar juist als

activiteiten die weer zijn ingezakt, maar van een

en vrijstellingsprocedures voor erkenning van

vorm van een lerende netwerkorganisatie. Daarbij

een bijzonder, goed resultaat mag worden aange-

structuurversterkende, geborgde aanpak.

diploma’s en werkervaring. Een uitdaging voor

ging het om kennisdeling en verdieping van spe-

merkt. Hogescholen zijn, met een veranderkundig

50


Dit is des te meer opmerkelijk gezien het inzakken van de marktvraag als gevolg van de economische crisis en de aankondiging van bezuinigingen. De prioriteitstelling en verdere invoering van leven lang leren bij hogescholen zijn desondanks doorgegaan. Dit in de eerste plaats doordat de invoering een belangrijk onderdeel is (geworden) van de eigen strategie van kwaliteitsversterking en vernieuwing van het aanbod van de hogescholen zelf. Daarnaast was ook de timing van het landelijke stimuleringsprogramma gunstig. De toenemende aandacht voor de effecten van krimp en voor de randvoorwaarden voor economisch herstel hebben binnen de zeven hogescholen merkbaar bijgedragen aan ‘leven lang leren in uitvoering’.

Berenschot Groep B.V. Europalaan 40 3526 KS Utrecht T +31 (0)30 291 69 16 E [email protected] www.berenschot.nl

Berenschot is een onafhankelijk organisatieadviesbureau met 500 medewerkers in de Benelux. Al ruim 70 jaar lang verrassen wij onze opdrachtgevers in de publieke en private sector met slimme en nieuwe inzichten. We verwerven ze en maken ze toepasbaar. Dit door innovatie te koppelen aan creativiteit. Steeds opnieuw. Klanten kiezen voor Berenschot omdat onze adviezen hen op een voorsprong zetten. Ons bureau zit vol inspirerende en eigenwijze individuen die allen dezelfde passie delen: organiseren. Ingewikkelde vraagstukken omzetten in werkbare constructies. Door ons brede werkterrein en onze brede expertise kunnen opdrachtgevers ons inschakelen voor uiteenlopende opdrachten. En zijn we in staat om met multidisciplinaire teams alle aspecten van een vraagstuk aan te pakken. Berenschot is aangesloten bij E-I Consulting Group, een Europees samenwerkingsverband van toonaangevende bureaus. Daarnaast is Berenschot lid van de Raad voor OrganisatieAdviesbureaus (ROA) en hanteert de ROA-gedragscode.

Een leven lang leren in het hbo: lessons learned

Recommend Documents